str /
TEMAT NUMERU:
TEKST NUMERU
JAGODA JABŁOŃSKA
PTASIE OPOWIEŚCI strona 54
SPIS TREŚCI KRZYSZTOF ANDRULONIS
MIĘDZY UDOMOWIENIEM A ZADOMOWIENIEM
strona 8 JULIA KULIK
ZWIERZĘTA A CZŁOWIEK strona 20
str /
KINGA ZAWADA
PRAWA ZWIERZĄT A RZECZYWISTOŚĆ
strona 30 MARIA KOZAK
KILKA SŁÓW O KOCIEJ METAFIZYCE
strona 40 GABRIELA SZCZEPANIK
CZWORONOŻNY POPRAWIACZ HUMORU
strona 48 KATARZYNA LISOWSKA
TRUPIZM
MORALNY
W EDUKACJI WYŻSZEJ
strona 58
REKRUTACJA str. 64 str /
Zwierzęta towarzyszą człowiekowi od dawna - jeszcze zanim powstała cywilizacja śródziemnomorska czy w ogóle zaczęła się starożytność, nasi odlegli przodkowie udomowili już większość dobrze nam dzisiaj znanych gatunków. Potem przyszedł czas na to, aby zwierzęta zawojowały nie tylko stodoły czy chlewy, ale również salony. Zalety zwierząt domowych, jak się zdaje, można wymieniać bez końca. Jeszcze ok. 100 lat temu kojarzyły się przede wszystkim z zastosowaniami gospodarczymi. Co prawda zwyczaj trzymania w domu psów, kotów lub ptaków śpiewających jest nieco wcześniejszy, jednak faktyczna popularność tego zwyczaju wypada dopiero na dwudziestolecie międzywojenne. W przeciągu ostatniego stulecia nauczyliśmy się bardzo wiele o tym, jak funkcjonują nasi bracia mniejsi. Już nigdy więcej nie będzie uzasadnione traktowanie ich jak przedmiotów czy elementów wyposażenia - mają one psychikę, swoje emocje i potrzeby emocjonalne, które domagają się zaspokojenia. Musi o tym pamiętać każdy, kto ma w pla-
nach wzbogacić swoją rodzinę o jej dodatkowego członka. Nie jest to stwierdzenie przesadne - przygarniając zwierzę, przyjmujemy na siebie poważne obowiązki, których nie można zaniedbać. Oczywiście posiadanie zwierzaka to nie tylko mnożące się zadania do wykonania, to również wielka przyjemność, dla której warto jest poświęcić nieco wysiłku? Co więcej, niektóre zwierzęta domowe mogą nam dać znacznie więcej niż przyjemność z ich pogłaskania. Liczne badania pokazują, że kontakt z psami czy kotami działa zbawiennie jako terapia pomocnicza wielu chorób. Mogą też stanowić ratunek w przypadku trudnych przeżyć psychicznych co do ludzi i ich intencji oraz przeświadczeń nigdy nie moż-
str /
na mieć całkowitej pewności, zwierzę domowe jednak darzyć nas będzie bezwarunkową miłością, niezależnie od tego, czy wyglądamy lepiej czy gorzej, dysponujemy mniejszymi albo wyższym saldem rachunku bankowego itd. Dla tych wszystkich powodów warto chyba pokładać w nich zaufanie. W niniejszym wydaniu zajmujemy się przede wszystkim zwierzętami domowymi, ale nie tylko, ponieważ każdy z naszych braci mniejszych domaga się przestrzegania jego praw oraz zapewnienia godziwych warunków egzystencji. Prawa zwierząt to nie żadne wymysły, lecz konieczność, kolejny stopień rozwoju naszej cywilizacji. Krzysztof
Outro – wychodzimy poza schemat
Szefowie działów:
ISSN: 2299-5242
Olimpia Orządała (korekta), Monika Brzozowska (graficy), Żaneta Chwiałkowska (promocja)
Ogólnopolski miesięcznik młodzieżowy Wydawca: Fundacja Nowe Media
Promocja: Żaneta Chwiałkowska, Bartosz Simiński, Jagoda Jabłońska, Kinga Zawada, Sabina Gajda
www.outro.pl mail: redakcja(@)outro.pl, rekrutacja(@)outro.pl
Korekta: Olimpia Orządała, Janusz Pyrkosz, Beata Ptach, Paulina Kos, Natalia Popławska, Klaudia Sordyl
Redaktor naczelny: Krzysztof Andrulonis Skład wydania i fotoedycja: Krzysztof Andrulonis
Grafiki: Monika Brzozowska
Projekt okładki: Krzysztof Andrulonis
str /
Materiały promocyjne
Organizatorzy Skąd bierze się fenomen narzędzia, z którego korzystają miliony użytkowników na całym świecie? Poznaj Genially i zobacz jak może zmienić codzienną naukę! Zamknij oczy i wyobraź sobie, że właśnie trafiło do Ciebie narzędzie, które porządkuje szkolny chaos. To narzędzie nie tylko pozwala tworzyć atrakcyjne wizualnie materiały dla uczniów takie jak prezentacje, interaktywne obrazki i quizy, lecz także udostępniać je czy integrować z innymi aplikacjami. Wszystko w jednym miejscu. Brzmi jak piękny sen? A teraz otwórz oczy i poznaj Genially. Kluczową cechą tego narzędzia jest możliwość uporządkowania różnorodnych treści potrzebnych do przeprowadzenia zajęć – w jednym miejscu można umieścić teksty, filmy, polecenia dla uczniów, linki do zewnętrznych zasobów. Dzięki funkcjom umożliwiającym dodawanie interaktywności do dowolnych elementów, Genially pozwala na przeprowadzenie lekcji każdego przedmiotu szkolnego, kursu czy wykładu. Nie bez znaczenia jest też to, że Genially zapewnia inte-
str /
grację z Microsoft Office 365 i Google Classroom, a jego darmowa wersja daje użytkownikom bardzo duże możliwości. Dodatkową zaletą, szczególnie dla nauczycieli, może być również łatwość prowadzenia lekcji na zasadzie „flipped classroom” ułatwiającej zaangażowanie uczniów i aktywną naukę. Ograniczeniem jest tylko wyobraźnia Atrakcyjne wizualnie plansze, mapy myśli czy interaktywne prezentacje to nie jedyne zastosowanie Genially. System pozwala na tworzenie ankiet czy quizów, które zachęcają uczniów do zdobywania kolejnych poziomów wiedzy w duchu grywalizacji. - Genially to innowacyjne narzędzie, które pozwala rozwinąć kreatywność zarówno nauczycieli, jak i uczniów. Dzięki niemu treści prezentowane uczniom są przejrzyste i atrakcyjne wizualnie,
Materiały promocyjne
co bardzo pomaga zarówno w nauce stacjonarnej, jak i edukacji zdalnej. Warto podkreślić entuzjazm z jakim uczniowie podchodzą do tego narzędzia i sami zaczynają z niego korzystać do przygotowywania np. prac domowych – mówi Agnieszka Halicka, nauczycielka prowadząca kanał na YouTubie EduTriki i jedna z ambasadorek Genially w Polsce. Z czego jej zdaniem wynika popularność Genially? – Nie znam innego takiego narzędzia, które by było tak wszechstronne. Nie jest to tylko program skupiony na robieniu jednego rodzaju treści, takich jak prezentacje czy quizy, ma mnóstwo funkcji, a nawet jeśli nie potrafimy w nim czegoś zrobić, to Genially pozwala bardzo łatwo łączyć się z innymi narzędziami. „Łączenie” może być słowem-kluczem Genially. Wokół niego powstała bowiem prężnie działająca i coraz bardziej rozrastająca się grupa nauczycieli-pasjonatów, którzy wymieniają się efektami swojej pracy w Genially, pomagają sobie wzajemnie i inspirują do dalszych działań. Efektem ich pracy stały się m.in. „Geniallne lekcje” czyli zbiór materiałów z różnych przedmiotów, które zostały stworzone przez fanów tego narzędzia. Dla zainteresowanych, którzy zastanawiają się, jak rozpocząć swoją przygodę z Genially, powstała dedykowana grupa na FB (Genially - ofi-
str /
cjalna, polska grupa), która zrzesza osoby na każdym poziomie zaawansowania w korzystaniu z tej platformy edukacyjnej. Grupa ma zapewnione oficjalne wsparcie Genially i jest administrowana przez ambasadorki marki. Genialne wykorzystanie Genially Narzędzie staje się coraz popularniejsze wśród nauczycieli, a wielu z nich wykorzystuje w absolutnie genialny sposób jego możliwości. Choć wydawać by się mogło, że aby stworzyć wirtualny spacer po szkole potrzeba znacznych funduszy i ogromu czasu, ale, jak pokazuje przykład I LO w Pabianicach, za pomocą Genially można to zrobić w sposób niezwykle łatwy. Efekt? Przejrzysty i niezwykle łatwy w nawigacji sposób na wirtualne zwiedzanie liceum. Genially to także dobry sposób na kompleksową organizację nauki! Szkoła Podstawowa numer 7 w Szczecinie uporządkowała w ten sposób materiały edukacyjne dla różnych roczników i dzięki temu bez nadmiernej ilości przesyłanych materiałów i maili poprowadziła nauczanie zdalne. Nowy rok szkolny może przynieść wiele niespodzianek. Genially to wszechstronne narzędzie, które pomoże zrealizować różnorodne potrzeby nauczycieli i uczniów.
MIĘDZY UD UDO O A ZADOMO
Współcześnie wydaje się całkowicie oczywiste, że człowiek h
gospodarskie, a ponadto – często – w domach utrzymuje
przeznaczone do towarzystwa i umilania czasu. Trzeba jedn
minęło wiele tysięcy lat i przekroczonych zostało kilka istotny ki stan rzeczy mógł się wytworzyć.
str /
OMOWIENIEM OWIENIEM
hoduje zwierzęta
e inne zwierzęta
nak pamiętać, że
ych barier, nim ta-
str /
Tajemnice zwierząt
redaktor
Krzysztof Andrulonis
Na początku warto wprowadzić rozróżnienie po-
wy, który wywodzi się bezpośrednio od wilka.
jęciowe, które często sprawia problemy użytkow-
Człowiek doprowadził do powstania tego gatun-
nikom języka polskiego – chodzi o określenia
ku ponad 15 tys. lat temu, więc na długo przed
„udomowienie” oraz „oswojenie”. W pierwszym
początkiem życia osiadłego. Decydującym czyn-
przypadku mamy na myśli ewolucyjny proces
nikiem była zapewne wszechstronna przydatność
przekształcania cech i właściwości gatunków
tych czworonogów – stanowiły niezastąpione
żyjącego dziko, który doprowadza ostatecznie do
wsparcie w czasie polowań, zapewniały również
wyodrębnienia się nowego gatunku przystosowa-
ochronę miejsc noclegu, a także potrafiły odpo-
nego do życia u boku człowieka.
wiednio wcześniej zasygnalizować możliwe za-
Inaczej jest w przypadku oswojenia – dotyczy ono
grożenia. Kolejne gatunki udomowione – koza i
pojedynczego zwierzęcia, które na skutek odpo-
owca – powstały już w podobnym czasie co
wiedniego wychowania i nabytych przyzwyczajeń
przejście do trybu życia rolniczo-hodowlanego,
przystosowuje się do życia we wspólnocie ludz-
więc można powiedzieć, że dzieje psa stanowią –
kiej. Oswojenie grupy przedstawicieli danego ga-
na mapie rozwoju ewolucyjnego świata przyrody
tunku jest zazwyczaj pierwszym krokiem do udo-
ożywionej – pewien ewenement.
mowienia, jednak tych dwóch określeń nie należy
Gdy w taki skrótowy sposób przedstawi się po-
ze sobą mieszać.
czątki udomowienia, można odnieść (mylne) wrażenie, że był to proces bezproblemowy i łagodny. Wystarczy jednak nieco wyobraźni, aby
Prapoczątki wspólnej historii
uświadomić sobie trudności, na jakie napotykali
Współczesne badania pokazują, że najdawniej-
nasi odlegli przodkowie. Zgodnie z tym, co napi-
szym udomowionym gatunkiem jest pies domo-
saliśmy wcześniej, aby przeprowadzić pomyślny proces udomowienia, trzeba było najpierw oswo-
str /
Graf. Monika Brzozowska
Tajemnice zwierzÄ…t
str /
Tajemnice zwierząt
ić przynajmniej kilka zwierząt dzikich danego
odzianymi w skóry. Przekazując odpowiednie ge-
gatunku. To okazywało się nieraz bardzo trudne
ny kolejnym pokoleniom, powodowały, że całe
– bardziej agresywne osobniki atakowały próbu-
gatunki specjalizowały się w kierunku jak naj-
jących zbliżyć się do nich ludzi, co niejednokrot-
skuteczniejszej walki lub ochrony przed niebez-
nie mogło zakończyć się śmiercią dla tych ostat-
pieczeństwami czyhającymi ze strony ludzi. Stąd
nich. Słabsze z kolei salwowały się ucieczką.
ci ostatni, usiłujący zastosować zwierzęta w spo-
Najprawdopodobniej za mechanizm ten odpo-
sób odmienny, niż mieli to dotychczas w zwycza-
wiada ewolucja – wraz z upływem wieków i ty-
ju, napotykali na opór biologii, która wpisała
siącleci, w czasie których homo sapiens specjali-
w zachowania zwierząt agresję lub ucieczkę.
zował się jako łowca i zbieracz, największą szansę na przetrwanie i pozostawienie potomstwa miały zwierzęta posiadające instynkt
Oswojenie w praktyce
ucieczki przed dziwnymi, uzbrojonymi, lecz nie
Ze względu na omówione trudności należało
z przyczyn naturalnych, białymi postaciami
znaleźć możliwie skuteczne, a zarazem wykonal-
str /
Tajemnice zwierząt ne sposoby łapania zwierząt przeznaczonych do
tym bardziej sprzyjało długofalowej zależności
oswojenia. Nasi odlegli przodkowie wykazali się
międzygatunkowej.
pomysłowością na tym polu i stworzyli dwa uniwersalne wzorce działania. Pierwsze polegało na przygotowaniu pułapki, np. dołu nakrytego liść-
Niełatwa droga
mi, w który zwierzę wpadało. Pozostawało tam
od oswojenia do udomowienia
przez kilka dni bez jedzenia i picia, aby opadło z sił, a następnie było przenoszone do siedzib
Wskutek rosnącej sprawności oraz liczby posia-
ludzkich i tam odkarmiane – pożywienie, w za-
danych
kresie którego uwięzione zwierzę musiało pole-
zwierząt i poddawanie ich wychowaniu, zmierza-
gać na człowieku, stawało się jedną z pierw-
jącemu ku przystosowaniu do pokojowej koegzy-
szych nici ponadgatunkowego porozumienia.
stencji z człowiekiem, stawało się coraz łatwiej-
Drugą ważną metodą, dającą nawet lepsze rezultaty niż poprzednia, było uprowadzenie młodych, co było możliwe po zabiciu matki. Uzyskane w ten sposób zwierzęta były łatwiejsze do oswo-
narzędzi
wyłapywanie
pojedynczych
sze. Przodowali w tym szczególnie Egipcjanie, którzy prędko nauczyli się budować wielkie zagrody i umieszczać w nich zwierzęta przyuczane do wykonywania prac na roli.
jenia, a następnie udomowienia, ponieważ nie
Wyłapywane zwierzęta z nieznanych wówczas
posiadały jeszcze wielu nawyków ochronnych
przyczyn nie chciały się najczęściej rozmnażać
niewrodzonych, których nauczyłaby ich w przy-
w warunkach niewoli, co stanowiło dla człowie-
szłości rodzicielka.
ka poważny problem – życie gospodarzy nie po-
Istnieje jeszcze jeden aspekt, jaki znacznie wspomógł starania zmierzające ku domestyfikacji zwierząt. Prawdopodobnie ludzie prehistoryczni wykorzystywali (świadomie lub nie) mechanizm opisany naukowo przez etologa Konrada Lorenza,
zostawiało zbyt wiele wolnego czasu, trudno więc było pogodzić obowiązki na roli z koniecznością wręcz nieustannego poszukiwania nowych zwierząt i przyuczania ich, aby zajęły miejsce padłych.
w II poł. XX w., w myśl którego zwierzę bierze za
Przede wszystkim duże znaczenie miał ich sto-
swojego rodzica tego osobnika, którego widzi
sunek do terytorium, zwany terytorializmem. Te,
jako pierwszego po porodzie. Jeżeli był to czło-
które wykazywały silny instynkt życia w naturze,
wiek, co w warunkach hodowlanych nie sprawia-
w dużych odległościach od innych przedstawicieli
ło trudności realizacyjnej, nowo narodzone zwie-
własnego gatunku, z największą trudnością ak-
rzę zawiązywało z nim więzi emocjonalne, co
ceptowały obecność innych zwierząt dookoła sie-
str /
Tajemnice zwierząt
bie. Innym istotnym czynnikiem była dieta –
które odróżniały je od gatunku żyjącego w wa-
zwierzęta mięsożerne mogły liczyć na resztki
runkach dzikich – tzw. „udomowieniowe”. O za-
z ludzkich stołów, co jednak nie zawsze zaspoka-
kończonym procesie udomowienia można zaś
jało ich zapotrzebowanie na białko; z kolei rośli-
mówić wraz z wyodrębnieniem nowego gatunku
nożerne cierpiały przeważnie na niedobory nie-
– tzn. wtedy, gdy osobniki udomowione krzyżo-
zbędnych substancji, ponieważ prehistoryczny
wane z dzikimi nie dawały już płodnego potom-
i wczesnostarożytny hodowca nie był w stanie
stwa.
zgromadzić materii roślinnej o odpowiednim
Kolejne gatunki ulegały udomowieniu stopniowo
zróżnicowaniu gatunkowym.
i nie był to proces łatwy – z wilkami, z których
Taka kolej rzeczy prowadziła do sytuacji, w ja-
wywodzi się pies domowy, poszło najłatwiej ze
kich najprędzej do rozrodu dochodziło w przy-
względu na wolę współpracy, jaką wykazywały
padku osobników powolniejszych i zwykle obda-
(spożywały resztki pozostawiane przez ludzi,
rzonych mniejszą inteligencją. To u nich, po kilku
a także łatwiej dostosowywały się do życia w
pokoleniach, kształtowały się specyficzne cechy,
gromadzie homo sapiens ze względu na silne
str /
Tajemnice zwierząt
tendencje do tworzenia rodziny). Trudniej było
Umownym początkiem dziejów kultury śródziem-
np. z końmi, które udało się człowiekowi dosiąść
nomorskiej jest powstanie dwóch eposów Home-
dopiero ok. sześciu tysięcy lat p.n.e. Jeszcze póź-
ra na przełomie IX i VIII w. p.n.e. – wówczas
niej miejsce u boku człowieka zajęli: kot oraz
znakomita większość znanych nam dzisiaj ga-
ptactwo domowe.
tunków udomowionych już istniała. Ich przejście z zagród do salonów zajęło jednak wiele czasu. Pewną fascynację zwierzętami, niezwiązaną z ich
Od udomowienia
użyciem gospodarczym, dostrzec można już u starożytnych – niektórzy władcy despotyczni, jak
do zadomowienia
np. Neron w państwie rzymskim, trzymali oswoZwierzęta zaczęły żyć u boku człowieka stosun-
jone dzikie zwierzęta, z którymi pokazywali się,
kowo wcześnie, jeszcze zanim zaczął się rozwój
aby podkreślić drapieżne walory swego charakte-
tego, co pojmujemy jako europejska cywilizacja.
str /
Tajemnice zwierząt
ru oraz uwydatnić własną potęgę. Trudno jednak
- jedynie łagodzący wpływ Marysieńki i sugestie
mówić w tym przypadku o jakiejkolwiek więzi
przybocznych doradców o niewychowawczości
emocjonalnej łączącej właściciela i zwierzę.
takiego postępowania ostudziły jego zapał. Co
Bardzo ciekawego świadectwa dostarcza rodzima
nie znaczy, że obyło się zupełnie bez kary…
literatura i historia. Gdy zajrzy się do Pamiętników Jana Chryzostoma Paska, a konkretnie do relacji z roku 1680, zapoznać można się z opisem jego ukochanej oswojonej wydry, która służyła mu – przede wszystkim – jako wierna towarzyszka oraz atrakcja w chwilach wolnych od pracy i innych obowiązków. Cierpienie Paska, gdy otrzymał od króla Sobieskiego prośbę (należało ją interpretować jako rozkaz, nie chcąc narazić się na popadnięcie w niełaskę) o przesłanie mu wydry, którą wcześniej widział, jest bardzo autentyczne i wzrusza szczególnie, gdy widzi się je u hardego żołnierza, uczestnika kampanii duńskiej, moskiewskiej i skierowanej przeciwko rokoszanom pod wodzą Lubomirskiego.
Nowe myśli, nowy stosunek do zwierząt Niektórych może to zdziwić, lecz przemiany w zakresie traktowania zwierząt przez człowieka miały znaczny związek z ewolucją myśli filozoficznej zastępującą analizę naukową w czasie, gdy ta nie dawała jeszcze zadowalających rezultatów. Przez szereg wieków zwierzęta traktowano całkowicie instrumentalnie – symptomatyczna jest w tej kwestii postawa Kartezjusza, który miał je wyłącznie za istoty niezdolne do odczuwania, kierowane prostymi mechanizmami biologicznymi, a przez to słusznie pozbawione ja-
Sam król Jan III Sobieski również był ciekawym przykładem miłośnika zwierząt – w swoich włościach wilanowskich zgromadził bogaty zbiór gatunków z całego świata. Z wieloma z nich, istotnie, łączyły go głębokie więzi. Weźmy chociażby wydrę otrzymaną od Paska – jak podaje pamiętnikarz, wkrótce po dotarciu na dwór królewski, tęskniąc za dawnym domem, wymknęła się pod osłoną nocy i została zamordowana przez członka straży, który sądził, że sprawi królowi przyjemność, przynosząc materiał na futro. Sobieski wściekł się do tego stopnia, że prawie z miejsca chciał powiesić swojego żołnierza – str /
kichkolwiek praw. Na przestrzeni XVIII i XIX wieku ustaliły się trzy odmienne kierunki traktujące o stosunku do zwierząt. Na stanowisku bliskim współczesnym intuicjom stał Jan Jakub Rousseau, którego głównym postulatem był powrót człowieka do natury. Myśliciel twierdził, że choć zwierzęta, jako istoty nierozumne, nie mogą poznać prawa naturalnego, to jednak uczestniczą w porządku naturalnym świata i współdzielą pewne cechy z człowiekiem, co powoduje, że nie wolno ich traktować w sposób krzywdzący.
Tajemnice zwierząt
Inaczej do tej kwestii podchodził Immanuel Kant.
ności przeżywania emocji. Tymczasem pomijał
Jego zdaniem zwierzęta, jako pozbawione ro-
kwestię tego, że bardzo wyrazistą cechą wspólną
zumności, są tak naprawdę tylko rzeczami
ludzi i zwierząt jest zdolność do odczuwania
i środkami do realizacji ludzkich celów. Nie
cierpienia – Bentham był przekonany co do tego,
oznacza to jednak dowolności człowieka w ich
że zwierzęta odczuwają ból, na podstawie obser-
traktowaniu – nie ma prawa się nad nimi znę-
wacji ich zachowań. Ponieważ zwierzęta mogą
cać, gdyż prowadzi to do jego deprawacji moral-
cierpieć, to nikt nie ma prawa ich krzywdzić. Ich
nej (ani słowa tu jednak o samym zwierzęciu).
brak zdolności mowy czy myślenia abstrakcyjne-
Jeszcze inną propozycję przedstawił Jeremy Ben-
go jest w tej kwestii nieistotny. Osąd Benthama
tham i to jego postawa została, jak się zdaje,
zapoczątkował XIX-wieczne utylitarystyczne sta-
fundamentem dla przyszłego rozwoju ruchu
nowisko w kwestii ochrony praw zwierząt, we-
praw zwierząt. Ów brytyjski filozof oświadczył, że
dług którego traktowanie każdej istoty niero-
człowiek jak dotąd porównywał się ze zwierzę-
zumnej, jako przedmiotu, obraża ludzką moral-
ciem pod kątem posiadania rozumności czy zdol-
ność.
str /
Tajemnice zwierząt
wały w wielu bogatszych domach, a także wyty-
Z naukowych pism
kały i krytykowały przykłady zaniedbań czy złych
do domów mieszczańskich
praktyk.
Opisane wcześniej prądy filozoficzne szybko zna-
Początkowo stosunek właścicieli do zwierząt by-
lazły swoje spopularyzowane ujście w publicysty-
wał niedojrzały, przez cały wiek XIX utrzymywa-
ce. W XIX w. w wielu miejscach Europy, w tym
ło się przeświadczenie, że są one raczej dodat-
w Polsce, zaczęto wydawać czasopisma dla miło-
kiem do modnego życia niż realnym obowiąz-
śników zwierząt, których celem było prezentowa-
kiem związanym z opieką nad istotą żyjącą
nie domowych pupilów w jak najlepszym świetle,
i mającą swoje konkretne potrzeby. Wzgląd na
często w antropomorfizującym ujęciu. Jak podaje
realne potrzeby zwierząt najprędzej zaczął ujaw-
Natalia Zacharek, w Krakowie, w tym czasie wy-
niać się u najbystrzejszych umysłów epoki pozy-
chodziły
Zwierząt”
tywizmu, która pośród swych haseł umieszczała
i „Obrońca Zwierząt Domowych i Pożytecznych”,
również ochronę praw naszych braci mniejszych.
które nauczały w zakresie właściwej opieki,
Można tutaj przywołać choćby – znanego wszyst-
w szczególności nad psami, jakie wówczas królo-
kim – Bolesława Prusa, który w „Kronikach ty-
miesięczniki
„Przyjaciel
str /
Tajemnice zwierząt
godniowych” wcielał się w rolę kundelka Filusia
i dostrzegamy, jak bardzo są nam bliskie w wie-
wędrującego po ulicach Warszawy czy przeżywa-
lu aspektach. Stąd nowoczesne podejście zakła-
jącego perypetie w domu swoich państwa, aby
da traktowanie ich jako równoprawnych człon-
w ten sposób ukazać problemy rodzące się w re-
ków rodzin, z którymi buduje się więzi emocjo-
lacjach między zwierzęciem a człowiekiem.
nalne.
W pełni dojrzały stosunek do zwierząt domo-
Wbrew zaśniedziałym i anachronicznym opiniom
wych to jednak dopiero dzieło wieku XX, gdy
niektórych konserwatystów społecznych i oby-
człowiek po raz pierwszy uświadomił sobie, że
czajowych, zwierzę nigdy więcej nie powinno być
ziemia nie służy wyłącznie jego nieograniczonej
traktowane jako przedmiot zaspokajania ludzkich
eksploatacji i konsumpcji, a człowiek nie jest jej
potrzeb, lecz jako podmiot relacji. Znajduje to
jedynym gospodarzem i ma obowiązek dbać
potwierdzenie w licznych prowadzonych współ-
o nią również ze względu na wszystkie inne za-
cześnie badaniach. Zwierzęta są naszymi przyja-
mieszkujące ją organizmy. Wraz z postępem
ciółmi – już nie tylko metaforycznie, lecz rów-
w dziedzinie nauk biologicznych i psychologii co-
nież, jak się okazuje, dosłownie.
raz lepiej pojmujemy funkcjonowanie zwierząt str /
ZWIERZĘTA A str /
A CZŁOWIEK str /
Tajemnice zwierząt
redaktor
Julia Kulik
Wydawać by się mogło, że dorobkiem ostatnich dziesięcioleci jest uwzględnienie potrzeby zapewnienia ochrony prawnej nie tylko ludziom, ale również zwierzętom. Wiele osób nadal myśli, że ich decyzja w sklepie nic nie zmieni – jednak stale zwiększająca się liczba wegetarian i wegan pokazuje, że zachodzi zmiana społeczna.
Spory i rozmaite dyskusje w kwestii praw ssaków
Pierwsze pytanie brzmi: kiedy to się zaczęło i w
towarzyszą cywilizacji od niemalże początku jej
jakim momencie dziejowym człowiek przesądził
kształtowania. Do dziś toniemy w dylematach –
o swojej wyższości nad resztą gatunków? Przed
- co więcej, problem przybiera na wadze, a me-
wiekami, a dokładniej w XVI wieku, Kartezjusz
dia aż huczą od rodzących się kontrowersji. Dla-
nazwał zwierzęta mianem „żywych maszyn” –
tego warto zastanowić się nad podstawowymi
- filozof bezrefleksyjnie stwierdził, że nie odczu-
zagadnieniami: dlaczego troska o prawa czło-
wają one niczego. Do dzisiaj duża część społe-
wieka nie idzie w parze z troską o prawa zwie-
czeństwa wciąż tkwi w toku tego tendencyjnego
rząt?, jak na przestrzeni lat zmieniało się poj-
myślenia.
mowanie świadomości zwierząt?, dlaczego w
Niestety tego stronnictwa nie przekonują nawet
myśli europejskiej dominowało stanowisko przy-
najbardziej jawne dowody na to, że zwierzęta
znające człowiekowi uprzywilejowaną pozycję i
czują, myślą i dokonują moralnych osądów. Weź-
prawo do wykorzystywania innych gatunków dla
my przykład słoni. Czy wiedziałeś, że kiedy
własnych celów?
str /
Tajemnice zwierząt
umrze ukochany członek stada, słonie urządzają
polityczne. Co to znaczy? Delfiny szeroko odwza-
mu pogrzeb, zasypują jego ciało liśćmi, przez
jemniają miłe gesty i rutynowe uprzejmości
tydzień czuwając nad tym grobem, a potem
w obrębie swojego stada, ale na tym nie koniec.
przez lata wracają w to miejsce, by oddać hołd
Otóż zdarzało się, że ratowały one nurków przed
szczątkom zmarłego? Trzeba w tym miejscu
polującymi na nich rekinami młotami. Zaobser-
przyznać, że niejednej osobie nawet z naszego
wowano też, że wyprowadzały na głębsze wody
najbliższego środowiska jesteśmy w stanie za-
walenie, które utknęły na mieliźnie. Bezintere-
rzucić brak oddania, jednakże – jak ukazuje to
sowność i empatia w świecie zwierząt, kto by
powyższy przykład – zjawisko to nie zachodzi
pomyślał? Biorąc pod uwagę, że to tylko nielicz-
u reprezentantów słoniowatych.
ne z tego typu zachowań, tym bardziej nie prze-
Podobnie jest w świecie wodnym, gdzie delfiny
staje zaskakiwać wciąż przejawiany pogląd
słyną ze swojego współczucia i pomocy. Dodat-
o niezdolności do odczuwania przez resztę ssa-
kowo są pod tym względem wyjątkowo kosmo-
ków emocji.
str /
Tajemnice zwierząt
Kolejno nastąpił Immanuel Kant głoszący: jedy-
Jak formowały się
ną racją przeciwko okrucieństwu wobec zwierząt
te przekonania u ludzi?
jest to, iż może ono usposabiać do okrucieństwa
Jak wspomniałam, długo funkcjonuje pogląd
wobec ludzi. Jak możemy zaobserwować, nawet
Kartezjusza pozbawiający inne organizmy uczuć,
tak niewielka i nieskuteczna ochrona, przyznana
ale co z pozostałymi myślicielami? Przecież stre-
w ten sposób istotom innych gatunków, nie wy-
fa różnic dzielących człowieka ze zwierzyną nie
nika z troski o ich dobro, lecz wyłącznie z troski
mogła być im długo obojętna. Toteż do początku
o interesy ludzi, które nie tyle stawiane są tu na
epoki nowożytnej stosunek do zwierząt określało
pierwszym miejscu, co są wręcz jedynymi brany-
podejście Arystotelesa, powtórzone potem przez
mi pod uwagę.
św. Tomasza z Akwinu. Stagiryta uznaje zwierzę-
Wprawdzie już w starożytności pojawiały się in-
ta za istoty czujące, niektóre z nich nawet za ob-
ne głosy nakazujące szacunek dla zwierząt, jak
darzone pamięcią i wyobraźnią. Według tego
chociażby stanowisko Pitagorasa czy jego ucznia
filozofa: niższe zwierzęta doznają przynajmniej
Empedoklesa z Agrygentu, którzy propagowali
pięciu
wraz
wegetarianizm i sprzeciwiali się składaniu ofiar
z pewnymi, nieodłącznymi od nich zdolnościami
ze zwierząt. W żadnym razie jednak ich poglądy
biologicznymi, jak wrażenia przyjemności, pożą-
nie spotkały się z odzewem wśród obywateli. Co
dania, zdolności do ruchu oraz zdolności regene-
innego dziś.
rodzajów
wrażeń
zmysłowych
racji energii przez sen, a ponadto w pewnych przypadkach pamięć, umożliwiająca kształcenie różnych nawyków i zwyczajów.
Współczesne przebudzenie?
W myśl założeń Arystotelesa jedynie człowiek
W XXI wieku śmiało możemy pochwalić się
posiada rozum, zwierzęta, klasyfikowane jako
wzrastającym odsetkiem osób deklarujących we-
niższy status ontyczny, całkowicie podporządko-
getarianizm. Niektórzy za źródło swojej decyzji
wane są człowiekowi, stanowią jego własność
podają owo współczucie dla reszty istot żywych,
i tak też powinny być traktowane. Chociaż filozof
inni względy zdrowotne, kolejni zaś kojarzą pro-
odróżniał zwierzęta od rzeczy, to jednak w hie-
dukcję mięsa z wydzielaniem gazów cieplarnia-
rarchii bytów przypisywał im stosunkowo niską
nych i każdy stek na talerzu wiążą z małą ce-
pozycję, upoważniając tym samym człowieka do
giełką dołożoną do globalnego ocieplenia. Sku-
ich wykorzystywania, co rzecz jasna wciąż cieszy
pmy się jednak na ludzkim współczuciu dla
się dużym poparciem.
zwierząt przeznaczonych na rzeź. Skąd się ono
str /
Tajemnice zwierząt
bierze, skoro większość ludzi nadal traktuje
Zwierzęta myślą – absurd?
zwierzęta hodowlane przedmiotowo? Od małego zaszczepia się w nas przekonanie, że są zwierzęta do kochania i do zjadania. Nie postrzegamy ich jako istot czujących, tak jak nasze psy i koty, tylko traktujemy te zwierzęta jak przedmioty. Istnieją dowody naukowe, że świnie są inteligentniejsze od psów, natomiast krowy potrafią nawiązywać przyjaźnie.
Zwierzęta czują ból, ale trudno nam sobie wyobrazić, czy to wywołuje u nich jakieś emocje. Czy potrafią być smutne z powodu tego, co się z nimi dzieje? Wystarczy spędzić odrobinę czasu z psami lub kotami, by nie mieć wątpliwości co do szerokiego spektrum ich emocjonalnych zachowań. Ale tu pojawia się kolejna zagwozdka, mianowicie czy potrafią one samodzielnie myśleć i czuć?
str /
Tajemnice zwierząt
Niedowiarkom najtrafniej odczuwanie emocji
wśród zwierząt, choć nie zawsze są to stany
przez zwierzęta wyjaśniliby zwolennicy testowa-
równie intensywne lub długotrwałe jak u ludzi.
nia na nich różnego rodzaju nie zawsze bez-
Zwierzęta stale wykazują umiejętność pokazywa-
piecznych produktów. Niektóre z ssaków, podob-
nia nam swoich preferencji. Podczas jednego
nie jak ludzie, reagują na środki antydepresyjne
z eksperymentów próbowano sprawdzić, czy kury
i antypsychotyczne, dlatego testuje się na nich
rozumieją sytuację, w której się znajdują,
leki stosowane w przypadkach schorzeń psy-
i potrafią wybrać to, co dla nich przyjemniejsze.
chicznych czy bada wpływ uzależnienia od kokai-
Okazało się, że wybierały wolny wybieg zamiast
ny. Wiemy też, że zwierzęta przeżywają lęk
pomieszczenia z klatkami lub klatkę z podłożem
i chroniczny stres. Krowy, świnie, owce bardzo
do drapania zamiast większej klatki, ale z pustą
mocno odreagowują utratę członków stada.
podłogą. Zwierzęta wiedzą zatem, co jest dla
U słoni zaobserwowano oznaki charakterystyczne
nich lepsze i, jak się okazuje, wybór ciasnej ka-
dla stresu pourazowego, u szympansów – depre-
walerki z miękkim dywanem wygrywa z wykafel-
sji. Przeżywanie smutku, żałoby istnieje także
kowanym przestronnym studio.
str /
Tajemnice zwierząt Te żyjące najbliżej nas pozytywnie reagują na
Tak różni, a tak podobni?
zabawę, przejawiają zdolność do empatii, co najwyraźniej widać u szympansów, które w stanie
Zarówno my, jak i zwierzęta funkcjonujemy
są adoptować porzucone maleństwa. Wachlarz
w nieustannie zmieniającym się środowisku.
podobnych zachowań jest niezwykle szeroki. Wie-
Niejednokrotnie więc musimy wykazać się krea-
le z nich niewątpliwie świadczy o przeżywaniu
tywnością, szukając nowych rozwiązań i narzę-
przez nie pozytywnych lub negatywnych emocji,
dzi. Skąd wiemy, że zwierzęta myślą? Możemy w
dlatego kluczowe staje się chociażby to, w jakich
ich mózgach zaobserwować podobne reakcje
warunkach je przetrzymujemy. Powiększamy
elektrofizjologiczne jak te występujące w pro-
boksy dla zwierząt w ZOO, a klatki hodowlane
stych procesach poznawczych u człowieka. Tak
zastępujemy wolnym wybiegiem. Nie możemy
jak i my potrafią uwzględniać wiele danych pły-
bowiem dłużej ignorować zwierzęcej psychiki –
nących z otoczenia, reagować adekwatnie do no-
tak podobnej do naszej.
wej sytuacji, zapamiętywać i wykorzystywać dostarczane im informacje.
str /
Tajemnice zwierząt
Nie zaskakuje nas już dziś to, że zwierzę-
dwórka na kolację. Najbliższe nam ewolucyjnie
ta komunikują się ze sobą. Rzecz jasna nie wy-
szympansy nauczono nawet posługiwania się
myśliły telefonów komórkowych, ale wiele z nich,
językiem migowym – wzorowo tworzą nowe sło-
na przykład koczkodany, pieski preriowe i susły,
wa i przekazują piłeczkę dalej, ucząc tego swoich
używają różnorodnych sygnałów, odnosząc się
podopiecznych.
do różnych typów zagrożenia, by przekazać
Tak jak wygląda to u nas w systemie karnym,
członkom stada informację o niebezpieczeństwie.
umieją karać i oszukiwać, świadomie wprowa-
Koguty informują kury, kiedy dostępny jest po-
dzając pozostałych członków stada w błąd. Ob-
karm, tak jak mama, która wołała nas z po-
str /
Tajemnice zwierząt serwując wymienione zachowania zwierząt, do-
niać. Prawda jest taka, że jesteśmy jedynymi
chodzimy do wniosku, że mogą one mieć przeko-
ssakami na Ziemi, które doprowadzają do zagła-
nania, działać intencjonalnie, potrafią przekazy-
dy własnego gatunku. Jako ludzie wyraźnie do-
wać proste komunikaty. Myślą, choć oczywiście
strzegamy przemoc tylko wtedy, kiedy to my je-
inaczej i o zupełnie czymś innym niż my, bo do
steśmy jej ofiarami. Gdy jednak mowa o zwierzę-
przetrwania nie potrzebują broni, sprawnego sa-
tach, bezmyślnie tyranizujemy je i maltretujemy
mochodu czy pizzy na kolację. Czasem wystarczy
bez końca.
dobra nawigacja lotu i sokoli wzrok, innym ra-
Dzisiaj mamy wszelkie powody, aby przyznać, że
zem zapamiętanie, gdzie znajduje się kilkaset
zwierzęta, podobnie jak ludzie, mogą się bać,
kryjówek z zapasami na zimę.
nienawidzić, odczuwać przywiązanie, wstręt, tęsknotę za domem i nostalgię, jak również mogą
Co dalej?
wpadać w gniew, w panikę, przejawiać skłonno-
Nasz planeta liczy już około 4,5 mld lat i dla
cze oraz odczuwać przyjemność, smutek, radość
tych, którzy nie wiedzą – na długo przed czło-
i przygnębienie. By poważnie traktować interesy
wiekiem panowały na niej różnorodne zwierzęta.
zwierząt, należy zacząć postrzegać je jako istoty
Przez wieki radziły sobie bez naszej pomocy, nie
podobne człowiekowi, mające z nim wspólne ce-
dewastowały przyrody, doprowadzając do kryzy-
chy, włącznie z tą jedną najważniejszą – zdolno-
su klimatycznego, powiększania dziury ozonowej,
ścią do odbierania wrażeń z otoczenia.
nasilania się kataklizmów. Żyły zgodnie z prawa-
To oczywiście nie oznacza zamknięcia ich pod
mi natury, nie czerpiąc z niej więcej niż potrze-
szklanym kloszem, a jedynie utwierdzi w przeko-
bowały. Ład i harmonię zakłóciło pojawienie się
naniu, że człowiek nie może innych gatunków
człowieka, który od początku usiłował sobie
traktować przedmiotowo. Najprostszym bowiem
wszystko podporządkować. Nie zważając na
rozwiązaniem jest odnosić się do zwierzęcia
przeciwności, pragnął być królem, a wynalezienie
w ten sposób, w jaki człowiek chce, by odnoszo-
broni palnej tylko przyspieszyło ten proces. Za-
no się do niego. Może nie jest to idealne rozwią-
właszczyliśmy sobie prawo decydowania o zwie-
zanie, jednak na początek zdecydowanie wystar-
rzętach, o ich życiu bądź śmierci. Terror zrobił
czy. Musimy pamiętać, że dzielimy jeden świat
z nich naszych poddanych lub wrogów.
zależny w znacznej mierze od naszego gatunku,
Liczba łączących nas podobieństw powinna
dlaczego by więc nie zacząć dbać o niego od
z biegiem lat zbliżać nas do siebie, a nie poróż-
troszczenia się o siebie nawzajem?
ści do życia w społeczności i zdolności naśladow-
str /
PRAWA ZWIERZ
A RZECZYWISTO
str /
ZĄT OŚĆ
str /
Tajemnice zwierząt
redaktor
Kinga Zawada
Człowiek niemal od początku swojego istnienia miał ogromny wpływ na otaczającą go przyrodę. Każda nabyta umiejętność pozwalała mu się rozwijać. Nie zdawał sobie jednak sprawy, że część podejmowanych przez niego działań niesie za sobą poważne konsekwencje dla środowiska.
Pierwsza istotna zmiana nastąpiła wraz z odkry-
koczowniczego trybu życia i osiedlić się w jed-
ciem ognia. Z jego pomocą ludzie mogli skutecz-
nym miejscu, od tej pory też towarzyszące im
niej bronić się przed drapieżcami – również polo-
stworzenia stały się od nich w pełni zależne.
wania stały się dla nich łatwiejsze. Nie mieli
Jedne ułatwiały pracę na roli, kolejne zapewnia-
jednak świadomości, że rozniecając ogniska
ły stały dostęp do pożywienia, inne znów stano-
i podpalając znaczne obszary w celu wypłoszenia
wiły istotne wsparcie w czasie polowań. Każde-
zwierzyny z lasów, doprowadzają tym samym do
mu z gatunków przypisywano różne znaczenia
pustynnienia znacznych terenów i szybszego wy-
i
mierania gatunków.
śmierć i nieurodzaj, inne znów uznawano za
magiczne atrybuty:
niektóre
zwiastowały
symbol dobrodziejstwa i obfitych łowów.
Symboliczny wyznacznik W wielu kulturach wyróżnić można zwierzęta
wartości
święte i nietykalne. Dobrym przykładem są kro-
Kolejnym przełomowym osiągnięciem było udo-
wy, przechadzające się beztrosko po ulicach Indii.
mowienie zwierząt i nauka uprawiania roli.
Są to zwierzęta święte, w których ciałach, we-
W tym momencie ludzie mogli zrezygnować z
dług wierzeń, rezydować mają bogowie oraz bo-
str /
Tajemnice zwierząt ginie. Zdaniem badaczy prastary kult oraz zakaz
najbardziej znanych i wciąż mających swoich
ich zabijania i jedzenia mają racjonalne podsta-
zwolenników należą te, które mówią, że bociany
wy: w Indiach krowa była i jest dawczynią pod-
zakładające gniazda przy domostwach chronią
stawowego pożywienia (mleka, masła) oraz siłą
mieszkańców przed nieszczęściem, a same bu-
pociągową, dlatego bardziej opłaca się zachować
dynki przed ogniem i piorunami (M. Jarosz,
ją przy życiu, niż zabić i zjeść (R. Stefanicki,
Ochrona zwierząt w Polsce na przestrzeni dzie-
Śmierć krowożercom. Indie toczą wojnę o świę-
jów). W Polsce bocian rzeczywiście cieszy się du-
tość). Mieszkańcy Indii starają się otaczać je
żym szacunkiem – na jego widok nieraz na twa-
szczególną ochroną, co przejawia się w łagod-
rzy zagościć może uśmiech, a gniazdo i kwilenie
nym traktowaniu i niespożywaniu ich mięsa.
młodych w pobliżu domostwa napełnia właściciela dumą. Wszelki akt okrucieństwa, wymierzo-
Również na ziemiach polskich spotkać się można
ny w stronę tego stworzenia, spotyka się z na-
z przesądami, które przyczyniły się w pewnym
tychmiastowym odzewem oburzonej społeczno-
stopniu do ochrony określonych gatunków. Do
ści.
str /
Tajemnice zwierząt Dokument ten miał charakter przede wszystkim Z innym podejściem może się już jednak spotkać
karnoprawny. Zawarte w nim przepisy były
chociażby czarny kot, symbolicznie utożsamiany
znacznie węższe niż w obecnej regulacji ustawo-
z nieszczęściem. Często na drodze ujrzeć można
wej, obejmowały już jednak np. zakaz znęcania
zwłoki potrąconego zwierzęcia, nieraz spoczywa-
się nad zwierzętami domowymi, precyzując, któ-
jące tam przez dłuższy czas, zanim ktoś zdecy-
re dokładnie są objęte w tym punkcie ochroną.
duje się je usunąć. Niejednokrotnie zresztą stwo-
Akt liczył sobie łącznie dziesięć punktów, ostatni
rzenie zostaje pozbawione życia z premedytacją.
z nich dotyczył zakazu zadawania jakiegokolwiek
Powodem może być nie tylko przesąd, ale też
cierpienia stworzeniu bez słusznej i odpowiednio
zwykła niechęć.
ważnej przyczyny.
Dawniej i dziś
Wielką rolę w ewolucji prawodawstwa europej-
Choć może się to wydać zaskakujące, do drugiej połowy XX wieku prawna ochrona zwierząt w Polsce właściwie nie istniała – pojawiały się jedynie cząstkowe uregulowania pewnych jej aspektów. W dawnych polskich konstytucjach brakuje przepisów dotyczących ochrony przyrody, a co dopiero samych zwierząt. Początkowo pojawiały się raczej regulacje związane z ochroną pojedynczych gatunków, jedną z najstarszych jest akt ochrony gatunkowej, wprowadzony przez Bolesława Chrobrego, zabraniający polowań na bobry. Wprowadzane w późniejszych wiekach regulacje obejmowały kolejne dzikie zwierzęta, padające ofiarą masowych polowań myśliwych, a przez to zagrożone wyginięciem.
skiego i polskiego odegrało przyjęcie przez UNESCO Światowej Deklaracji Praw Zwierząt. Ten międzynarodowy akt prawny przyczynił się między innymi do uchwalenia w Polsce nowego prawa o ochronie zwierząt. I tak w 1997 r. Sejm uchwalił ustawę o ochronie zwierząt (…), tworzącą podwalinę humanitarnej ochrony zwierząt w naszym kraju. Ustawa określa jednoznacznie status zwierzęcia, które „jako istota żyjąca zdolna do odczuwania cierpienia nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”. Dotyczy ona zarówno zwierząt hodowlanych, jak i dziko żyjących. Zgodnie z nią znęcanie to zadawanie lub świadome dopuszczanie do zadawania stworzeniom bólu lub cierpień. Podmiotami działań na rzecz ich ochrony są lu-
Dopiero w latach dwudziestych ubiegłego wieku ukazało się rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928 r. o ochronie zwierząt.
str /
dzie, w tym organy publiczne odpowiedzialne za podejmowanie działań we współpracy z instytucjami i organizacjami krajowymi, jak i międzynarodowymi.
Tajemnice zwierząt
mieszkaniu, a chomiki pogryzą się we wspólnej
Teoria a praktyka Pomimo kolejnych regulacji i nowelizacji ustaw część znajdujących się pod naszą opieką zwierząt wciąż może doświadczać stresu i złego traktowania. Im mniejszą wiedzą dysponujemy na temat danego gatunku, tym większe prawdopodobieństwo, że po zakupie pupila nie będziemy w stanie odpowiednio się nim zajmować. Zwierzę okaże się inne, niż początkowo zakładaliśmy, a przez to może zostać zaniedbane, gdyż stracimy zainteresowanie opieką nad nim. Problemy zaczną się w momencie, gdy papuga zaskrzeczy za głośno, pies będzie oznaczał każdy kąt w
str /
klatce. O ile część z nas weźmie odpowiedzialność za opiekę nad swoimi pupilami, reszta będzie się starała zwyczajnie ich pozbyć, oddając je do schroniska, z powrotem do sklepu, sąsiadowi bądź gorzej – wyrzucając lub wywożąc do lasu. Wiedza na temat zwierzęcia nieraz ogranicza się do tego, czego człowiek dowie się na jego temat z mediów, oglądając je na zabawnych filmikach lub uroczych zdjęciach z Internetu. Rozsądniejsi sięgną po książkę na temat gatunków lub zapoznają się z opisami zamieszczonymi na specjalistycznych stronach, aby dowiedzieć się więcej
Tajemnice zwierząt przed podjęciem decyzji. Pozostali jednak wyru-
kota jest inna. O ile piesek typu chihuahua może
szą od razu do sklepu lub schroniska i wybiorą
przebywać głównie w domu i nie wymaga duże-
zwierzątko niemal na ślepo.
go zachodu, tak owczarek niemiecki będzie potrzebował większego zaangażowania, długich
Ofiarami tego typu spontanicznych działań czę-
spacerów i wolnej przestrzeni.
sto padają psy. Uznawane są za „najlepszych przyjaciół człowieka”, a ich stanowisko w hierar-
Kolejne często kupowane stworzenia to ptaki,
chii zwierząt najbardziej akceptowanych i kocha-
gryzonie, rybki lub gady. Im głębiej w las, tym
nych jest bardzo wysokie. Kot również cieszy się
gorzej, można usłyszeć bowiem stwierdzenia, iż
sporą popularnością, nieraz zresztą następują
zwierzęta, takie jak węże czy jaszczurki, nie od-
spory o to, które z nich jest lepsze, każde bo-
czuwają bólu, papugi nie przywiązują się do
wiem odznacza się unikalnymi cechami. Są to
właścicieli, a rybom i tak wszystko jedno, kto ich
poza tym stworzenia, z którymi jesteśmy najle-
dogląda, ich pamięć ogranicza się do jednej mi-
piej zaznajomieni. Mimo to każda rasa psa czy
nuty.
str /
Tajemnice zwierząt
dyś nóżką kurczaka, rzadko zadajemy sobie pyta-
Jak one to znoszą? Sytuacja zwierząt domowych jest różna, mają one jednak większą szansę na to, że ktoś dostrzeże ich cierpienie i odpowiednio zareaguje. Co jednak ze zwierzętami hodowanymi na ubój czy futro? Nieraz ich złe położenie jest celowo ignorowane bądź nawet tuszowane. Dopóki człowiek nie dostrzega problemu, to tak jakby go nie było. Mimo że gdzieś z tyłu głowy przebrzmiewa myśl, że szynka, którą właśnie jemy, zrobiona jest ze świnki, a leżące na talerzu udko było kie-
str /
nie, w jakich warunkach dane zwierzę było trzymane, czy miało szczęśliwe życie i jak właściwie wyglądała jego śmierć. Zwyczajnie traktujemy ten kawałek mięsa jak właśnie to, kawałek mięsa, gotowy do spożycia. Być może niektórzy z nas nie mają nawet świadomości, co właściwie jedzą. Podobnie jest z płaszczami z futra lisa czy norki lub torebką, wykonaną z wężowej skóry. Są to ubrania i akcesoria, którymi możemy pochwalić się w towarzystwie lub otulić w zimową noc. Nic ponadto.
Tajemnice zwierząt
O ile zwierzęta domowe mają większe szanse na
Jest to duży krok w walce o likwidację ferm fu-
dobrą opiekę i nadmiar czułości, tak los zwierząt
trzarskich w Polsce.
hodowlanych nie musi być tak kolorowy. Trzymane w dużych skupiskach na fermach są nieraz narażone na spory stres i złe, nawet bestialskie traktowanie. To nierzadko towar, wykorzystywany do produkcji wędlin, mleka, jaj czy ubrań. W Polsce działa wiele organizacji, zajmujących się nie tylko uświadamianiem, ale też walką o poprawę warunków jak największej grupy zwierząt. Wyraźny sukces odnotować mogą obecnie Otwarte Klatki. Dzięki zaangażowaniu tej prężnie działającej organizacji w drugiej połowie września sejm przegłosował tzw. Piątkę dla zwierząt.
str /
Uwolnić norkę! Otwarte Klatki to jedna z najbardziej efektywnych polskich organizacji, zajmujących się walką o prawa zwierząt. Swoją działalność rozpoczęła od kampanii Cena futra, w której nagłaśniała sytuację zwierząt futerkowych. Po dziewięciu latach zaangażowania w sprawę m.in. norek czy lisów aktywiści mogą świętować. Projekt „Piątka dla zwierząt” – zainicjowany przez Jarosława Kaczyńskiego i Forum Młodych PiS, dotyczący
Tajemnice zwierząt poprawy dobrostanu zwierząt, obejmujący m. in.:
uboju rytualnego czy wykorzystywania zwierząt
zakaz hodowli zwierząt na futra, wzmocnie-
w cyrkach, od listopada tego samego roku usta-
nie kontroli warunków bytowych zwierząt
wa była jednak „zamrożona”, a z czasem zupeł-
przetrzymywanych przez ludzi, zakaz wyko-
nie się z niej wycofano. Na ponowne podjęcie
rzystywania zwierząt w celach rozrywko-
debaty w 2020 r. wpływ miało śledztwo, prze-
wych (…), zakaz trzymania zwierząt na uwię-
prowadzone przez ukraińskiego aktywistę proz-
zi, określenie minimalnych wymiarów kojca
wierzęcego Yevhena, na największej fermie norek
oraz ograniczenie możliwości uboju rytual-
w Polsce. Mężczyzna zatrudnił się tam na dwa
nego (K. Mik, Sejm przegłosował zakaz hodowli
miesiące, aby udokumentować okrutne warunki,
zwierząt na futro!) – został złożony do sejmu
w jakich przetrzymywane były zwierzęta. Kilka
11 września 2020 r. i przegłosowany w następ-
godzin po opublikowaniu filmu PiS zorganizował
nym tygodniu w czwartek.
konferencję, ogłaszając na niej projekt nowelizacji ustawy, który na późniejszych obradach uzy-
Już wcześniej, bo w 2017 r., pojawiały się propozycje zakazu hodowli zwierząt futerkowych,
str /
skał ponadpartyjne poparcie.
KILKA SŁÓW O KOCIEJ METAFIZYCE
Kot. Zwierzę, które żyje z nami – albo
nigdy nie zostało oswojone, a jedynie
święte zwierzę – później uznawane za str /
w nim coś takiego, co na
obok nas. W przeciwieństwie do psów
e udomowione. Czczone niegdyś jako
a nieczystego towarzysza wiedźm. Jest
as pociąga… i fascynuje.
str /
Domowe pociechy
redaktor
Maria Kozak
Część osób je uwielbia – kociarze! Część zaś nie
bogini z Egiptu. Jej kult sięga ponad tysiąca lat
znosi – to ci, którzy w poprzednim wcieleniu byli
przed naszą erą. Była nie tylko opiekunką, miała
myszami. Nic dziwnego, że w kulturze występuje
też naturę wojowniczki. W imieniu Ra walczyła z
tak wiele kotów. Od kota w butach – bajkowego
wcieleniem chaosu – wężem Apopisem. Uciele-
pomagiera – po koty mitycznej bogini Freji, która
śnieniem Bastet, tej potężnej bogini egipskiego
jeździć miała w rydwanie ciągniętym właśnie
panteonu na ziemi, były właśnie koty. Każdy z
przez te niezwykłe stworzenia. W tym tekście
nich był jej świętym zwierzęciem. Za zrobienie
przez kocie przedstawienia kulturowe poprowa-
mu krzywdy czekała surowa kara.
dzą nas pragnienia i obawy, na które odpowiedź
Po drugiej stronie globu, w mitologii nordyckiej,
stanowiłyby postaci poszczególnych kotów.
swoje miejsce pośród obywateli świata bogów w Asgardzie miała bogini Freja. Również opieko-
Sacrum i profanum,
wała się miłością i pomyślnością. Oprócz tego
czyli potrzeba boskości
gli w walce podlegała właśnie jej – była ona ich
w życiu codziennym
przywódczynią w wojnie. Kult tej bogini, o jakże
Miała dwie twarze: tę łagodną, odpowiedzialną
mniej więcej do XIII wieku naszej ery. Pojawiła
za opiekę nad miłością, radością, chroniącą
się w tym zestawieniu, ponieważ do bitwy ruszać
przed demonami i chorobami – kocią. Oraz tę
miała w rydwanie zaprzęgniętym właśnie w ko-
drugą: dziką, nieokiełznaną, przerażającą – lwią.
ty. Według jednej wersji mitu – w małe, białe
Mowa o Bastet, znanej także jako Bast, kociej
kotki, według innej – w wielkie, szare kociska,
jednak połowa spośród wojowników, którzy pole-
zróżnicowanych przymiotach, utrzymywał się
str /
Domowe pociechy które przerastać miały niejednego wilka.
Ewidentnie potrzebujemy tego kogoś, kto będzie
Obie więc boginie – zarówno Bast, jak i Freję –
nad nami czuwał. I właśnie takie przypomnienie
więcej na pierwszy rzut oka łączy, niż dzieli.
o duchowej sferze naszego życia, boskiej wręcz,
W tym ich święte zwierzę – zwyczajny mruczek.
stanowiłyby wobec tego koty, które są zawsze
Co takie niezwykłego jest w tym akurat świętym
bliskie, choć jednocześnie podążają własnymi
zwierzęciu? Otóż, jest ono blisko. Każdy takiego
drogami. Zupełnie jak bogowie!
kota może mieć w domu. W przeciwieństwie do krokodyla czy wilka – każdy niemal może pozwolić sobie na to, by gdzieś w swoim bliskim oto-
Polowanie na czarownice –
czeniu stworzyć okazję do spotkania z kotem.
- czyli ktoś odpowiedzialny
Ludzi od zawsze pociąga to, co boskie. Boją się,
za całe zło
czczą – każda kultura miała swoje wyjaśnienie na istnienie boskich sił ingerujących w świat.
str /
Obok historii mających wyjaśnić powstanie świata, człowieka, dnia i nocy itp., w niemal każdym
Domowe pociechy
kręgu kulturowym odnaleźć można także takie,
i jego niebezpieczna właścicielka. Bo demon ten
które wyjaśniają unde malum. Skąd zło. Potrze-
najczęściej miał przyjmować właśnie postać
ba znalezienia winnego, odpowiedzialnego za
czarnego kota. Oczywiście mógł też – dla niepo-
wszystkie nasze zbrodnie jest w nas bardzo sil-
znaki – być biały. Ale jednak, zazwyczaj, był
na. Zwłaszcza jeśli jest to ktokolwiek inny niż my
czarny. I był kotem. Dlaczego?
sami… Nie inaczej było, kiedy rozpoczęły się na
Jedna z teorii głosi, że dla kontrastu. Skoro tyle
szeroką skalę polowania na czarownice – wszak
wczesnych kultur czciło te zwierzęta lub też
susze, powodzie i inne klęski musiał ktoś powo-
utożsamiało z boskością, to Kościół chrześcijań-
dować. Ktoś musiał być temu winien. Skoro więc
ski musiał jakoś się do tematu ustosunkować –
nie ja, to kto?
w tym przypadku odpowiadając nienawiścią. Do
Familiar, familiariusz, chowaniec. To różne okre-
tego stopnia, że nie tylko często dla właścicielki
ślenia na domowego demona, którego rzekomo
zwierzęcia oskarżenie kończyło się stryczkiem –
czarownica miała hodować pod swoim dachem.
równie popularne było palenie samych kotów na
W rezultacie winni byli oboje – nieszczęsny kocur
stosach. Zwłaszcza w środę popielcową, na prze-
str /
Domowe pociechy
błaganie Boga i świętych na początku wielkiego
z serii powieści graficznych oraz inspirowanych
postu.
nimi seriali i filmów pełnometrażowych o Sabri-
Od uprzedzeń tego typu nie jest wolna także lite-
nie, nastoletniej czarownicy. Mimo swojego
ratura ubiegłych wieków. Wśród wszystkich dzieł
mentoratu nad Sabriną nie stracił on jednak ja-
Szekspira nie znajdzie się ani jedno, które przed-
ko postać „pazura”– na bycie kotem skazała go
stawiałoby koty w dobrym świetle. Wprost prze-
Rada Czarownic za próby przejęcia władzy nad
ciwnie – kot jest dla niego towarzyszem wiedźm,
światem jeszcze w ludzkiej postaci. Ach, te koty!
jak w Makbecie, lub też zwierzęciem, na którym wygodnie można testować trucizny, jak na przykład w Cymbelinie. Nieco inaczej wygląda sytuacja obecnie – co prawda nadal czarny kot w popkulturze ma coś za uszami w kwestii kontaktów z czarownicami… Niekoniecznie jednak źle to o nim świadczy. Jednym ze słynnych, ze względu na takowe konszachty, stworzeń jest Salem – czarny kot znany
str /
Ktoś, kto rozwiąże moje problemy i zaprowadzi sprawiedliwość Czy też raczej: kot, który zrobi to za mnie. Niczym Kot w butach. Bajka dosyć stara, stąd też występują pewne rozbieżności w jej różnych wer-
Domowe pociechy
sjach. Oś fabularna jednak w każdej wersji się
on nieco innym typem kota. Mniej sympatycz-
zgadza: pewien młody chłopak po podziale oj-
nym – pracuje bowiem jako zabójca do wynaję-
cowskiego majątku został tylko z kotem, podczas
cia. Poznajemy go, kiedy próbuje pozbawić życia
gdy jego starsi bracia zagarnęli wszystko, co by-
głównego bohatera… Ale mimo to w pewnym
ło wartościowe. Kot okazał się inteligentnym
sensie jest rozwiązaniem, które spada z nieba.
stworzeniem, które wmanewrowało swojego pa-
To właśnie dzięki przesłuchaniu niedoszłego
na w tytuł hrabiowski – podstępem i oszustwem
mordercy, główni bohaterowie dowiadują się, kto
– oraz doprowadziło do jego szczęśliwego i do-
czyha na ich życie. Po wszystkim kot do nich do-
statniego życia u boku księżniczki. Zaiste, kuszą-
łącza… I pomaga wybrnąć z wielu tarapatów. Po
ca perspektywa – człowieka spotyka wielkie zło,
raz kolejny więc – sprawiedliwości stało się za-
a ktoś rozwiązuje ten problem za niego… Któż by
dość. A wszystko dzięki temu zawsze spadnie na
nie chciał skorzystać?
cztery łapy.
Jak ma się do tego Kot w Butach – Puszek Okru-
Współcześnie koty również potrafią spaść z nie-
szek – z popularnej animacji Shrek 2? Otóż, mi-
ba… najczęściej studentom tuż przed sesją. Nie
mo noszenia tego samego miana (i butów!), jest
bez powodu filmiki na YouTubie oraz profile na
str /
Domowe pociechy
Instagramie zawierające przedstawienia tych
od 2010 roku niezmiennie podbija serca i portale
uroczych czworonogów – niezwykle popularne
społecznościowe. Koty to jednak wszędzie się
i na co dzień – zyskują dodatkowe wyświetlenia
wcisną! Nawet w popularne wyrażenie „robić
tuż przed sesją. Z kolei memy z kotami i ich wy-
oczy kota ze Shreka” – kto wie – może po wier-
czynami podbijają konwersacje grupowe tego
nym odtworzeniu ich i dobre wyniki spadną
okresu.
z nieba?... A przynajmniej łatwiej będzie spaść
Niezmiernie łatwo też, w razie oblanej sesji, wy-
na cztery łapy po wszystkim.
lać swoje łzy w maskotkę Pusheena – kota, który
str /
Czworonożny poprawiacz humoru Świat relacji ludzi i zwierząt wciąż skrywa wiele tajemnic, a wokół więzi człowieka z psem czy kotem nadal krąży wiele mitów. Czy rzeczywiście ten, kto ma w domu zwierzę, lepiej odbiera rzeczywistość? Albo czy psy wywołują u ludzi powstanie większej ilości oksytocyny w przeciwieństwie do innych zwierząt?
str /
str /
Domowe pociechy
redaktor
Gabriela Szczepanik
Relacja człowiek-zwierzę jest wielowymiarowa
tywnie. Chów wielkotowarowy jest nastawiony
i można ją rozważać w licznych dziedzinach: od
na minimalny kontakt z człowiekiem. Zwierzę
historii po religię czy kulturę. Już od prehistorii
traktuje
człowiek oddziaływał na zwierzę, a ono na czło-
„obrabia” i zostawia. Jedyną interakcją przywo-
wieka. Można to zobaczyć nawet na wielkim
łanej tutaj krowy z człowiekiem jest wypas. Bez-
ekranie – m.in. u Charlesa Martina Smitha
pośredni, ale rzadki kontakt może sprawiać, że
w filmie Mój Przyjaciel Delfin czy u Lasse
zwierzę będzie czuło się w tej sytuacji zagrożone.
się
przedmiotowo,
szybko
się
je
Hallstörma w Mój przyjaciel Hachiko. W tym wzajemnym oddziaływaniu najważniejsze są emocje, które przekazujemy, ale i te, które odbieramy. W przypadku człowieka ważne jest,
Zmysły – czyli jak rozpoznać zagrożenie
żeby podchodził do zwierzęcia z pełną świado-
Warto zastanowić się, z jakich bodźców korzysta-
mością i nie wzbudzał strachu ani stresu u swo-
ją zwierzęta, aby rozpoznać człowieka. Krąży ste-
jego podopiecznego. Gdy zaś mowa o zwierzęciu,
reotyp, że koty wyczuwają złego człowieka i jego
to emocje, które odczuwa względem opiekuna, są
nieszczere intencje.
uwarunkowane jego pamięcią (!), pozwalającą na
Najważniejszą rolę odgrywa wzrok, a raczej bu-
rozpoznanie i zapamiętanie człowieka, a także
dowa gałki ocznej, kąt i ostrość widzenia oraz
wcześniejszymi doświadczeniami.
preferencje kolorystyczne. Niebywale wyczulony
W czasach gdy zwierzęta zaczęto traktować pro-
słuch również jest ważny w odbieraniu człowieka
dukcyjnie i nastawiać na rolnictwo, krowy przy-
i otoczenia. Wyraźnie usłyszane dźwięki poma-
zwyczajały się do człowieka podczas codziennej
gają uniknąć nadchodzącego niebezpieczeństwa.
pracy w polu. Tutaj ciekawostką jest, że taki
Ta wiedza może być przydatna temu, kto już ma
kontakt może być przez zwierzę odbierany nega-
podopiecznego lub dopiero zamierza się na niego
str /
Domowe pociechy zdecydować. Niektóre dźwięki, muzyka, instru-
kiego Kynologia. Wiedza o psie. Badacz dodaje:
menty mogą drażnić wyczulony słuch pupila.
To wilk pierwszy zbliżył się do człowieka, praw-
Niektóre utwory muzyczne mogą wywoływać
dopodobnie właśnie w epoce kamienia łupanego.
u zwierzęcia stres, podobnie dźwięki maszyn, ta-
Ze strachu przed głodem ludzie zabijali więcej
kie jak trzask, szum osypującej się paszy, huk
zwierząt, niż byli w stanie zjeść, a resztki poży-
uderzanego metalu.
wienia zwykle leżały w pobliżu obozowiska i przyciągały wilki. To zwierzęta stadne, a takie łatwiej udomowić niż samotników. Pierwszym
Obłaskawienie
etapem było rozmnażanie osobników już oswo-
dzikiego zwierza
jonych. Właściwe udomowienie ma miejsce, gdy
Przypuszcza się, że wszystko zaczęło się w epoce
zwierzę zaczyna się rozmnażać w niewoli.
kamienia łupanego, w górnym paleolicie, nawet ok. 30 tys. lat temu – mówi prof. Jerzy Monkiewicz, kynolog z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, współautor podręcznika akademic-
str /
Zyski i straty Człowiek już od początku wybierał tylko silne jednostki, które będą w stanie pomóc mu, obro-
Domowe pociechy
nić go, ale brał też pod uwagę te cechy, które
jeden tytuł, który go bardzo poruszył. Jednym
najbardziej mu odpowiadały i pomagały w wy-
z nich jest niezapomniany Biały kieł w reżyserii
chowaniu: posłuszeństwo, łagodność, wierność,
Randala Kleisera, oparty na motywach powieści
ale i wytrzymałość.
Jacka Londona o tym samym tytule. Główny bo-
Pies w ramach tego układu zyskał schronienie,
hater ratuje dzikiego psa, który jest zmuszany do
pożywienie, przyjaciela i opiekę. Jednak usługi,
nielegalnych i niezwykle brutalnych walk. Film
które czworonóg świadczy swojemu panu, są
jest niezaprzeczalnie lekcją wrażliwości i empatii.
nieskończone: od pilnowania porządku, przez tro-
Psy zasłużyły na to, by cały świat obchodził ich
pienie, poszukiwanie, śledzenie, po leczenie.
dzień 1 lipca. Co wnoszą w nasze życie, że zasłu-
Kolejnym przykładem wielowymiarowego oddzia-
żyły sobie na taki przywilej? Myślę, że na to py-
ływania zwierząt na człowieka i odwrotnie jest
tanie może odpowiedzieć sobie każdy, kto ma
przykład dogoterapii, czyli metody wzmacniają-
swojego pupila w domu. Dla niewtajemniczo-
cej efektywność rehabilitacji. Pies jako terapeuta
nych: pies (jak i każde inne zwierzątko) poprawia
świetnie się sprawdza się świetnie jako terapeu-
jakość życia, motywuje do częstych kontaktów z
ta. Kocha nas bezwarunkowo, niczego nie ocze-
naturą, realizuje potrzebę bliskości czy redukuje
kuje, nie ocenia. I na tym w dużym skrócie pole-
stres. Plusów z posiadania czworonożnego przy-
ga ta terapia – na bliskości psa z człowiekiem.
jaciela jest znacznie więcej.
Dr Erika Friedman z Uniwersytetu Pensylwanii
Człowiek jednak przez te wszystkie wieki od po-
obserwowała pacjentów hospitalizowanych z po-
czątków znajomości zdążył narobić też wiele
wodu zawału lub choroby wieńcowej. Zauważyła,
szkód. I na udomowieniu zwierząt nie poprzestał.
że fakt, iż do walki o życie bardziej mobilizuje
Zaczął je tresować, trenować i poprawiać. Rów-
pacjentów to, że w domu czeka pies czy kot, niż
nież wygląd. Każda rasa to efekt działania czło-
obecność współmałżonka lub wsparcie rodziny!
wieka. Dlatego od pewnego czasu występuje cał-
W Polsce wykorzystaniem psów w pracy z ludźmi
kowity zakaz obcinania uszu.
niepełnosprawnymi jako pierwsza zainteresowa-
Na tym się nie skończyło. Człowiek zaczął okale-
ła się Maria Czerwińska, która jest też twórczy-
czać i wyrzucać zwierzęta. Dlatego dziś mamy
nią nazwy „dogoterapia”.
przepełnione schroniska, które aby się utrzymać i pomóc podopiecznym, muszą prosić o datki. Doskonałym podsumowaniem będzie odpowiedź
Na wielkim ekranie O korzyściach płynących z posiadania przyjaciela w zwierzęciu powstało wiele filmów. Na pewno każdy z nas potrafi przywołać w pamięci choć str /
prof. Monkiewicza: nie po to tysiące lat temu wilk zaufał człowiekowi, żeby teraz tak odwdzięczać się jego potomkom.
Graf. Monika Brzozowska
Domowe pociechy
str /
PTASIE OP
str /
POWIEŚCI „Jak tutaj ciasno, choć miejsce znam dobrze… I co tak mocno lśni?” – pomyślał, wypluwając resztki twardawej tekstury, która nie wiedzieć czemu go otaczała. Kiedy on – żółciutka papużka falista – wyszedł ze swojej skorupki, zaczął tępo rozglądać się dookoła. Nie ma w tym nic dziwnego – nie wiedział, kim jest, ani z czego składa się cherlawe ptasie ciałko, którego stał się posiadaczem. Nie wiedział nic.
str /
Domowe pociechy
redaktor
Jagoda Jabłońska
Z czasem załapał, o co tu biega. Chyba. Podglą-
przestrzeni, poidełka i ziarenek na wyłączność,
dał inne papużki w klatkach. W końcu wydawały
brakowało mu ćwierków podobnych do tych, ja-
podobne odgłosy do niego, coś ich musiało łą-
kie sam z siebie wydawał. Zamiast nich dzień
czyć. Kiedy odkrył, że dzięki machaniu skrzydeł-
w dzień zaczęły drażnić go piski i krzyki rozocho-
kami unosi się do góry, był wniebowzięty.
conych czwartoklasistów z okolicznej podsta-
Co jakiś czas do kraty podchodził olbrzym. Do-
wówki. Nie rozumiał, że radosne wrzaski były
świadczenie nauczyło go, że nigdy nie wiadomo,
wyrazem podziwu i zainteresowania.
czego można się spodziewać po takiej wizycie.
– Papużka, jaka piękna. Zobacz, zobacz! – ko-
Raz ta dziwna istota przynosiła ładnie pachnące
mentowały dzieciaki. – Jak pięknie śpiewa!
kuleczki, które po dziobaniu wypełniały mu
Gdyby tylko umiały dostrzec, że ptasie trele, jakie
brzuszek. Kiedy indziej wkładała do klatki swój
dobiegały ich uszu, oznaczały niepokój, strach
długi, pozbawiony piór chwytak i wyciągała jed-
przed wkładaniem palców przez kraty i próbami
nego z jemu podobnych.
głaskania, dezorientację związaną ze zmianą
Pewnego razu trafiło na niego. Kiedy podrósł,
otoczenia i ogarniającym chaosem. Jedyną so-
pracownik sklepu zoologicznego chwycił pewnie
juszniczką okazała się pani wychowawczyni.
jego korpus i wsadził do ciemnego pudełka. Pa-
Przyglądała się ptakowi z drugiego końca sali.
pużka zaczęła panikować – nie wiedziała, czym
Dwa razy dziennie, uzupełniając zaopatrzenie,
jest ciemność.
wpatrywała się głęboko w ptasie oczy. Zupełnie
Druga klatka różniła się od poprzedniej. Była
tak, jakby chciała mu coś przekazać. Powiedzieć:
mniejsza, on zaś coraz większy. Mimo prywatnej
„Przepraszam”.
str /
Domowe pociechy Trzecia klatka była szersza, wyższa i pełna intry-
ciałko. No, może trochę bardziej puszyste.
gujących przedmiotów. Lusterka, dzwonki, huś-
W pewnym momencie Puszysta nastroszyła się,
tawki, a przy nich różowe, puchowe piórka.
zaczęła machać skrzydłami w wyzywający spo-
Szczególnie ostatni przedmiot zwrócił jego uwa-
sób. Niepewny przylgnął do krat na tyle, na ile
gę. Pióro wyglądało znajomo, ale jego kolor zu-
mógł. Nie miał gdzie uciec, nie był więc w sta-
pełnie odbiegał od tych, jakie widywał w sklepie
nie obronić się przed atakiem.
zoologicznym. Niechętnie więc trącał je swoim
Życzliwa starsza kobieta wyciągnęła ciało z klat-
dziobem.
ki. Schowała ptaka do małego pudełka, obwią-
Pewnego dnia wychowawczyni czwartej „b” prze-
zując je żółtą wstążką. W swoim ogrodzie wyko-
prowadziła rozmowę z dyrektorem szkoły:
pała niewielki dołek, umieściła w nim kartonik
Trzymanie ptaka w tak gwarnym miejscu
i przysypała ziemią, po czym wróciła do swoich
z pewnością nie działa mu na zdrowie. Dzieci
codziennych obowiązków.
wolą bawić się nim, zamiast traktować jak towarzysza. Nie rozumiem, dlaczego rada rodziców
Takich „papużek” są miliony. Niektóre mają czte-
zdecydowała o umieszczeniu stworzenia w kla-
ry łapy i oklapnięte uszy. Inne miauczą, skrzeczą,
sie. Nie dostrzegam w tym żadnych walorów
wiele nie wydaje z siebie żadnych dźwięków. Tu-
edukacyjnych.
łają się po obcych domach, schroniskach czy
W ten sposób papużka znalazła się w gabinecie
otwartej przestrzeni. Szukają schronienia.
dentystycznym. Z uwagi na wcześniejsze do-
Dostrzeżmy, że to, w jaki sposób stworzenie bę-
świadczenia z dziećmi, uznano ją za oswojoną,
dzie definiowało „świat”, zależy od człowieka, do
a obecność ptaka w pomieszczeniu za ciekawe
którego przyjdzie mu trafić. Czy stanie się on
urozmaicenie poczekalni. Żyło mu się tam spo-
sceną, przyjaznym miejscem, polem walki o je-
kojniej, nikt już nie podejmował prób dotknięcia
dzenie lub dominację – zależy od kogoś większe-
żółtego ciałka przez metalowe pręty. Jedynym
go i silniejszego. Dlatego decydując się na posia-
mankamentem okazała się rozkojarzona den-
danie zwierzęcia domowego, zadbajmy o to, by
tystka, która nad wyraz często zapominała zo-
mogło rozwinąć skrzydła.
stawić ptaku jedzenie. Wrzucony do czwartej, ostatniej klatki, nie był w niej sam. Dawno nie słyszał już zbliżonego ptasiego śpiewu. Chwilę po wtrąceniu do nowego miejsca pomieszkania zastygł, by móc dokładnie przyjrzeć się towarzyszce. Miała takie samo żółte
str /
TRUPIZM MORALN
W EDUKACJI WYŻSZEJ: TO, CO ETYCZNE JEST NAM OBCE
Profesor Probucka w swojej aktywności akademickiej zwraca
uwagę na etykę w kształceniu młodych ludzi konkretnie w do
bie XXI wieku. Wiele uwagi poświęciła ochronie naszych brac
mniejszych – zwierząt. Jej osoba jest w mojej krakowskiej Al
ma Mater jak wyprawa po sens… Studiowałam tu 9 lat i na-
tknęłam się na zachowania wszelkie – wymierającą krysta-
liczną moralność i jakby można było to określić prawo braku prawa, łamania wszelkich norm etycznego postępowania. str /
NY
E E
a
o-
ci
l-
-
-
u
str /
Wymiar etyki
redaktor
Katarzyna Lisowska
Mój tekst jest głosem, jakiej chcemy edukacji,
drodze naukowego dochodzenia do prawdy. Roz-
dokąd prowadzą nas profesorowie w swoich od-
ważyłabym problem szeroko. Wykładowcy nikną
kryciach pięknych i podłych, mrocznych i perło-
nam z horyzontu, zostają tylko wyraziści, którzy
wych w kontekście cywilizacji ludzkiej, gdzie jest
mają zasady etyczne i zdolność dochodzenia do
miejsce na każdy byt, co uosabia postawa Profe-
prawdy oraz jej przekazywania. Taką osobą jest
sor Probuckiej, więc chciałam rozedrzeć mrok,
Profesor Probucka.
jaki napotkałam w ciągu lat studiowania jej wi-
Bywało, że studia mnie oszukiwały, że pytałam
zją edukacji, kultury pracy z młodym człowie-
o moralność, zarzucano mi idealizm, oblewano
kiem. Sama jestem pedagogiem, mam swoje do-
na egzaminach za prawo ludzkiego głosu, dlate-
świadczenie, nie mogłam przejść obojętnie wo-
go tak ważne jest dla mnie, że w Uniwersytecie
bec jej ludzkiego spojrzenia na relacje z uczniem.
Pedagogicznym działa Profesor Probucka. Jej
Pani Profesor zwraca uwagę na degradację
wykłady są rodzajem moralnej rekompensaty za
warsztatu naukowego na tyle, że narusza prze-
doświadczone zło i zepsucie. Ale studia zawsze
kaz prawdy, w ogóle jej poznanie. Edukacja w
dużo dają człowiekowi, choć zdarza się, że i de-
takich okolicznościach jest fałszem. Oczywiście
prawują. Przypominam, że jestem 10-ty rok w
to już moje implikacje, niemniej chciałam zwró-
rzeczywistości akademickiej, dużo widziałam,
cić uwagę na ważność priorytetowych tematów,
dużo słyszałam i dużo przede wszystkim odczu-
które bezpośrednio prezentuje Pani Profesor. Bo
łam doświadczając bezpośrednio. Przeżyłam naj-
tak naprawdę nam trzeba było oparcia etyczne-
tragiczniejsze doświadczenia i najpiękniejsze, bo
go w czasie studiów (tak, to było dla nas ważne,
które prowadząc mnie na opak, przyczyniały się
by odkryć autorytety, ale często odchodziliśmy
do przeżywania różnorakich doświadczeń twór-
zrezygnowani ze świata profesorów). Wielu ludzi
czych (bo twórczość zawsze jest darem, z którym
nauki zatraciło się, także w tym, o czym traktuje
się nie dyskutuje) – one mnie rodziły w swojej
Pani Profesor. Ludzie nauki sprzeniewierzyli się
uwłaczającej perspektywie zdarzeń względem
str /
Fot. wskazane przez autora artykułu
Wymiar etyki
godności samych wykładowców, uderzających i
Profesor Probucka zwróciła uwagę na bardzo
w siebie swoją nie etycznością. Nie jest mi to
ważny fakt, etyka spełnia funkcję moralnego po-
wszystko obojętne jako człowiekowi, tak jak życie
stępowania. Jakby wykładowcy studiowali uważ-
w uczelni, więc ukazuję perspektywę nie ideali-
nie etykę to byłoby szansą dla wielu na ocalenie
styczną – wszak zarzuciliście mi idealizm – moi
ich godności, która zatraca się szczególnie, gdy
profesorowie z mrocznych lat.
wyrządza się zło człowiekowi, zwłaszcza młodemu, wyniszczając jego wartości u progu życia. str /
Wymiar etyki
Profesor Probuckiej wykłady miały sens porząd-
Etyka dostarcza ocen jak oceniać działania wła-
kujący życie człowieka i ona tak rozumie etykę.
sne i innych – to myśl Pani Profesor. Oparcie
Słuchałam jej wykładów. Szukałam w uczelni
znajdywałam wśród filozofii, kiedy autorytety
drogi, która jednak ocali we mnie to, co było
ukazywały się pseudo i zamiast kształtować
bardzo dobre, nie naruszone wcześniej konfron-
niszczyły, bez konsekwencji – bo oni są wykła-
tacją ze światami wielkimi, ale często bez duszy,
dowcami, bo im wolno, bo od nich nie wyciągnie
próżnymi. Potrzebowałam ciężaru gatunku wie-
się właśnie konsekwencji – niestety tak było.
dzy, która ocala i wyzwala. Nikt nie wiedział,
Spotkałam wspaniałych wykładowców i ciemno
kiedy przesiadywałam w obcych instytutach –
dno, które wciąga w zło. Nasuwa się pytanie,
ukończyłam pedagogikę i polonistykę, a studio-
gdzie się podziali prawdziwi profesorowie?
wałam niemal wszystko, bo nie straciłam wiary
Etyka doradza nam, do czego dążyć – rozstrzyga-
w to, że są prawdziwi profesorowie. Po cichu się
jące wykłady Pani Profesor są pierwszą potrzebą
nimi inspirowałam, bo my tego potrzebowaliśmy
wpojenia ich w braki etyczne wielu pracowników
– ich autorytetu i oparcia w świecie. Dzielili się
nie tylko tej uczelni. Byłabym ignorantką, gdy-
z reguły skąpo, poza wyjątkami.
bym nie wskazała na największe zło – wyrządza-
Dla Profesor Probuckiej nie są obce głośno wy-
nie ludziom krzywdy, którzy nie mając doświad-
powiadane pytania, jak powinniśmy żyć? – I Pani
czenia często nie mogą się skutecznie obronić.
Profesor
niezawodną,
Wielu studentów nie upomni się, a więc ja się
wskazując na wartości. To przekaz, któremu ufa
upominam i w mroku nie nikną mi z oczu auto-
się bezwarunkowo, bo aby przyjąć wiedzę od
rytety. Ten tekst jest pełen nadziei, bo podaje
profesora trzeba zaufać jego prawdzie, którą
perły myśli filozoficznej Uniwersytetu Pedago-
często najpierw wyczuwa się intuicyjnie. Chodzi
gicznego w Krakowie.
przecież, by nie zejść przy profesorach na ma-
Profesor Probucka rozumie, że człowiek młody
nowce, a wielu nas tam prowadziło celowo. Od-
ma obowiązek myślowego wysiłku. Podejmowa-
zywa się właśnie tu problem naczelny etycznej
łam go i nie zaprzestałam drogi poszukiwania
moralności i odpowiedzialności.
autorytetów, szukając etyki pedagogów.
Pani Profesor rozpatrywała sferę wolności mło-
Pani Profesor wskazywała na potrzebę wiedzy
dego człowieka w aspektach odpowiedzialności i
mądrościowej. Tego bywało jak na lekarstwo w
powinności. My potrzebowaliśmy takich jasnych,
czasie moich długich studiów. Tak, bywały stra-
solidnych zasad – obustronnych. Nie było mi to
tą dużej ilości czasu.
wyznacza
odpowiedź
dane przez większość lat studiów. Nie padały takie słowa. str /
Wymiar etyki Wiedza mądrościowa jest niezbędna zdaniem
wiedzialności moralnej za to, co czynią dru-
Profesor Probukciej do rozwoju świadomości
giemu człowiekowi.
i światopoglądu. Niestety – do pedagogów i filo-
Wzywam do aktywizacji swojego człowie-
logów nie docierały takie przekazy wykładow-
czeństwa nauczycieli akademickich, zgodnie
ców, bo ich wręcz nie było. Może potrzeba nam
z głęboką myślą etyczną Profesor Probuckiej.
było znacznie więcej filozofii. Dr Lubańska krótkim kursem potrafiła nam, przyszłym pedagogom przybliżyć duże pokłady rzeczywistości etycznej. Jakby nie takie zajęcia z historii filozofii dogłębne – wychodzilibyśmy z uczelni całkiem ubodzy, ale to był jej wielki wysiłek, wiedza właśnie mądrościowa, przemyślana, która rozumnie nas budowała. Ale ona była dobrym człowiekiem, to jest pierwsze, by być dobrym nauczycielem. Wiedza jest martwa jak ludzie są w środku
Wzywam do przebudzenia – jaki mistrz, taki uczeń, więc rozważniej kierowałabym słowa wobec młodych ludzi, którzy są na drodze kształtowania swojego życia u podstaw. Wzywam do wspierania, współpracy, współdziałania, oderwania od skorupki drążenia tylko swojej kariery, rywalizacji o prestiż, zatracając go, kiedy przyjmuje się go za naczelną zasadę bycia profesorem. Chciałam przekazać kilka myśli Profesor Probuc-
umarli, to trupizm wartości w edukacji. Etyka uczy nas odpowiedzialności za sposób traktowania siebie – Profesor Probuckiej myśl – jest jak wezwanie w pierwszej kolejności do wszystkich wykładowców akademickich, którzy kształtują młodych ludzi. Przełożę ową myśl na swój język praktyki, by nie było wątpliwości – Hej, wy, wiecie, co robicie? Bo nierzadko wątpię w sens waszych działań, fałszywych poglądów, które są martwą dedukcją destrukcji. I wy, którzy poświęciliście czas, aby z nami wyruszyć w wyprawę po sens wiedzy, czerpiąc z jej prawd – dziękuję za poznanie. „Etyka uczy odpowiedzialności za i przed innymi ludźmi” - językiem Profesor Probuckiej kieruję wezwanie do wykładowców za branie odpo-
str /
kiej, bo to światło dla uczelni, uczelni w ogóle. Jeśli są tacy ludzie, nawet pojedynczy – edukacja, prawda, mądrość, etyka, szacunek, dobro, rozwój, wsparcie, empatia, rozumność i uczuciowość, nauka – to wciąż będą akademickie wartości, nigdy nie wymrą, bo przecież zawsze są aktualne i zawsze jest na nie pierwsze zapotrzebowanie.
str /