1
2
temat numeru:
Sacrum vs. profanum czy Święta muszą być fajne? strona 6
Święta zza monitora strona 10
Święta Bożych Zakupów
strona 14
Boże Narodzenie – między wiarą a tradycją strona 16
szaleństwa ostatniej nocy strona 24
a gdyby nie było wieży Babel? strona 28
3
Między Wigilią a sklepową półką Trudno zaprzeczyć, że Boże Narodzenie to wyjątkowy czas w roku. Chwila spotkań, wspomnień i radości z niepowtarzalnej atmosfery. Pośród nimi coraz więcej miejsca znajduje komercja – przebrany święty Mikołaj, kapiące złote wystawy sklepowe i owczy pęd po promocje. O to chodzi w świętach? W grudniowym wydaniu Ou-
to znalezc chwilę na zastano-
sem Gwiazdki to choinka, pa-
tro, w momencie, gdy w ra-
wienie się, czym własciwie
rujący barszcz z uszkami czy
diu usłyszec juz mozna pier-
jest dla nas ten czas? Nie
połmiski pełne pierogow –
wsze swiąteczne piosenki,
udzielamy Ci gotowej odpo-
jesli jednak zapytac dzieci, co
ulice rozbłysnęły tysiącami
wiedzi – pokazujemy za to
pierwsze przychodzi im na
girland a wszędzie dokoła
rozne drogi, ktorymi mozesz
krolują podobizny mikoła-
podązyc :)
ze Narodzenie”, to zapewne
jow, elfow czy sniezynek,
jako najwazniejsze wymienią
idziemy pod prąd – nie zao-
W imieniu całej redakcji Ou-
prezenty i Mikołaja, przycho-
ferujemy Ci słodkiej swią-
tro składam Wam najser-
dzącego w czerwonym stroju
tecznej historii, w zamian za
deczniejsze zyczenia na Boze
przez komin z potęznym
to postaramy się pomyslec
Narodzenie. Mam nadzieję,
workiem podarkow. Wza-
nad odwiecznym podziałem
ze kazdy spędzi ten czas do-
jemne obdarowywanie się to
na sfery sacrum i profanum.
kładnie tak, jak tego pragnie.
piękna tradycja – udowad-
Czy dzisiejsze obchody Boze-
Niech wszyscy zarazą się tą
niamy drugiej osobie, ze cos
go Narodzenia, waznego reli-
dla nas znaczy i ze wciąz
gijnego swięta, nie poszły za
liwosci i usmiechu. Nowy rok
o niej pamiętamy. Gdzie jed-
daleko w stronę tego, co lu-
niech przyniesie ze sobą
nak lezy granica między
dzkie? Gdzie, w krzykliwym
przede wszystkim spełnienie
sympatyczną niespodzianką
otoczeniu
re-
wszystkich marzen, a takze
a polowaniem na okazje i po-
klam, jest miejsce na ducho-
ludzi, ktorzy będą obecni za-
wą refleksję? Posrod przed-
rowno w złych, jak i dobrych
drozszych, najnowszych hi-
swiątecznego szału zakupo-
chwilach. Wesołych Świąt!
tow w galeriach handlo-
wego i maratonu przygoto-
wych?
wan do wigilijnej uczty war-
kolorowych
4
Krzysztof
Outro – wychodzimy poza schemat
Szefowie działów:
IŚŚN: 2299-5242
Ilona Śieradzka (korekta), Patryk Śko-
Ogolnopolski miesięcznik młodziezowy
czylas (graficy), Martyna Kłos (promo-
Wydawca: Fundacja Nowe Media
cja)
www.outro.pl mail: redakcja(@)outro.pl,
Opieka nad dziennikarzami:
rekrutacja(@)outro.pl
Maria Gołaszewska, Lena Janeczko, Agnieszka Kracla, Monika Wisniowska
Redaktor naczelny: Marek Śuska Promocja: Patrycja Brejnak, Kata-
Zastępcy redaktora naczelnego:
rzyna Giemza, Anna Jastrzębska, Anna
Krzysztof Andrulonis, Zuzanna Jeglorz,
Lewicka, Ilona Śieradzka
Karolina Wojtal
Korekta: Paulina Kos, Elżbieta Kotaś,
Skład wydania:
Kinga Krol-Kamoji, Janusz Pyrkosz, Ilo-
Marek Śuska
na Śieradzka, Klaudia Trzeciak
Projekt okładki: Patryk Śkoczylas
Grafiki: Anna Jeglorz, Magdalena Kosewska, Paulina Wyroslak 5
Czy Święta muszą być fajne? Dzisiaj zapraszamy Was w podróż w świat tradycji i zwyczajów bożonarodzeniowych. Jeśli chcecie się przekonać, czy będzie to bajka, czy jednak koszmar, ruszcie w drogę razem z nami!
Martyna Kłos: Święta, święta i po świę-
I nie zamierzam z tym polemizowac. Kazdy
tach… Uff… Przynajmniej częsc z nas czuje,
z nas ma przeciez prawo do wyboru, w jaki
jak 27 grudnia kamien spada z serca i z dono-
sposob chce spędzic ten okres. Śą przeciez
snym łoskotem zlatuje do piwnicy, aby prze-
wsrod nas i tacy ludzie, ktorzy cieszą się,
lezec tam kolejne 363 dni w zapomnieniu. Bo
ze mogą nareszcie w spokoju zrobic to, na co
przeciez Święta to tylko ogrom niechcianych
przez caaaały rok nie mieli czasu (na przy-
krewnych na głowie, stosy nietrafionych pre-
kład się wyspac).
zentow zalegających pozniej regały, stoły suto zastawione zarciem, na ktore w pewnym
Paulina Małota: Pod wieloma względami
momencie nawet rodzinny łasuch nie potrafi
masz rację. Święta to intensywny czas, ktory
patrzec bez obrzydzenia. Tak, tym Święta są
zamiast przynosic radosc, przyprawia nas
dla częsci ludzi. Śerio! Wiem, ze dla tych, dla
o zawrot głowy. Na początku są reklamy, kto-
ktorych to czas rodzinny, czas odpoczynku,
re męczą nas od połowy listopada, pozniej
refleksji nad własnym zyciem i spotkania
spędzamy mnostwo czasu na zakupach, nie
z nowonarodzonym Jezusem, to cos niewyob-
wspominając juz o długich kolejkach do kas
razalnego. Bo dla nich Boze Narodzenie
i wozkach wypełnionych po brzegi. Jednak
to jedno z najpiękniejszych swiąt w roku.
w duzej mierze to od nas zalezy, w jaki spo6
sob wykorzystamy ten szczegolny czas. Trze-
M.: Ta cała magia świąt zaczyna „działac”
ba znalezc złoty srodek. Z prezentow zawsze
juz na początku listopada, kiedy sklepy zmie-
mozna zrezygnowac. Wtedy nic nie lezy i nie
niają wystroj na bozonarodzeniowy. Mozemy
zajmuje cennego miejsca na regale. Kolejna
usłyszec Jingle Bells w sklepach, powoli wyta-
kwestia to odpoczynek. Kto ci broni spac do
cza się na ulicę masa mikołajow, z ktorych
południa? Goscie zazwyczaj przyjezdzają wie-
kazdy jest własnie tym prawdziwym,
czorem. Do tej pory mozna nadrobic wszelkie
katach modelki i modele probują nas przeko-
zaległosci i wyspac się za wszystkie czasy.
nac, ze to jest własnie ten wymarzony pre-
zent, ktorego szukamy. Kupujesz to? M.: Tylko właśnie ja niekoniecznie mam ochotę spotykac się z taką bandą ludzi w jeden z nielicznych wolnych okresow w roku… Po prostu nie. Naprawdę innym tak trudno to zakodowac? P.: Tak, trudno jest mi to zrozumieć. Dla mnie Boze Narodzenie to chwile, gdy mogę spotkac się z dalszą rodziną i nadrobic dni, kiedy nie miałam dla nich czasu. Czekam na to ze zniecierpliwieniem. Cwiczę kolędy, by moc grac i spiewac z bliskimi. Chwilami czuję się jak duze dziecko, ktore znow oczekuje Mikołaja. M.: Śerio? A ja właśnie od śpiewania kolęd uciekam najszybciej, jak tylko mogę. Śiadasz do stołu, obok ciebie stara ciotka, z drugiej jakis daleki kuzyn i na trzy-cztery wszyscy zaczynają ci wyc do uszu… P.: Kolędy nie muszą być wykrzykiwane. Ich delikatna melodia pozwala stworzyc niesamowitą atmosferę. Dla mnie własnie ten moment stanowi kwintesencję magii swiąt. 7
P.: Pod tym względem muszę przyznać Ci
M.: To cenne chwile również dla wszyst-
rację. Drazni mnie, kiedy słyszę swiąteczne
kich ciotek czyhających tylko na to, zeby zaat-
utworzy juz w połowie listopada. Zaraz się zle
akowac cię słowami: Czemu nic nie jesz?,
nastawiam. Wspołczesne chwyty marketingo-
Marnie wyglądasz, dziecino…, Będziesz ty mia-
we wywołują we mnie efekt całkowicie od-
ła pracę po tych studiach Przecież teraz to nic
wrotny od zamierzonego – nie zaglądam
nie warte…, A kiedy ślub? I pchająca się na
do sklepow i nie włączam telewizora w oba-
usta odpowiedz: A chuj was to obchodzi!
wie, ze zobaczę w nim kolejnego Mikołaja.
P.: Całe szczęście, że moje ciocie doskonaM.: Hah! Ja je uwielbiam! Kevin sam w do-
le wiedzą, ze to zbędne pytania. Jest mnostwo
mu, widok tabunów ludzi pędzących w panice
lepszych tematow do rozmowy, ktore spra-
po sklepach i to poczucie niedowierzania,
wiają, ze wieczor mija tak szybko.
ktore kaze ci zapytac: „Śerio? Po co?”. M.: Chyba jestem aspołeczna. P.: Dla mnie Kevin sam w domu to strata czasu. Film mogę obejrzec w ciągu roku. Nie
P.: Może wystarczy zmienić podejście, albo
cieszy mnie oglądanie tego samego po raz ty-
znalezc własny sposob na spędzanie swiąt,
sięczny.
dowiedziec się, co cię cieszy. Byc moze swiętowanie w mniejszym gronie będzie dobrym
M.: Ranisz serca rodaków! Pamiętasz ak-
rozwiązaniem.
cję „Chcemy Kevina na swięta 2013”? Wtedy okazało się, ze Polacy potrafią się zjednoczyc
M.: Z całą pewnością. Pozwolę sobie zacy-
w walce o wspolne dobro.
towac fragment rozmowy Gandalfa z Bilbem: – Idę szukać towarzystwa jedynej osoby, która
P.: Pamiętam! Ale na szczęście z tego wy-
ma choc trochę odrobiny rozumu w głowie. –
rosłam. Dzis wiem, co jest wazne. Nieczęsto
Czyli kogo? – ŚAMEGO ŚIEBIE!”. W moim
mam okazję spędzac czas z całą rodziną. Dla
przypadku moze niekoniecznie chodzi o „olej
mnie to cenne chwile, ktore chcę wykorzy-
w głowie”, bo ze swojego towarzystwa musia-
stac. Lubię rowniez moment rozdawania pre-
łabym zrezygnowac, ale z całą pewnoscią
zentow; kiedy dostaję cos, o czym od dawna
o „swięty spokoj”. I tego zyczę na Święta
marzyłam. Cieszy mnie
wszystkim
rzach brata czy rodzicow, ktorych marzenia
A wszystkim, ktorzy spędzają je w sposob po-
własnie spełniłam.
dobny do Pauliny, pozostaje mi zyczyc: „We-
typom
podobnym
do
sołych Świąt!”. I do zobaczenia w 2017. 8
mnie.
9
Aut. Anna Jeglorz
Święta zza monitora Drogi graczu! Mam do Ciebie niezwykle ważne pytanie – jak zamierzasz spędzić tegoroczne święta? Będziesz grał w grę? Tomb Raidera? Kilka lat temu pewien film z ulicznej sondy
lęd, by w zaciszu własnego pokoju pokony-
dosłownie podbił serca polskich internautow.
wac kolejnego bossa?
Co prawda pytanie nie dotyczyło swiątecznych planow, a sposobow spędzania Śylwe-
Nie da się ukryc, ze Boze Narodzenie to czas
stra, ale odpowiedz jednego z ankietowanych
dosc specyficzny. Dla jednych – wyjątkowy
idealnie wpasowała się w stereotyp gracza,
i wazny. Chwila celebracji i zadumy, ktorą
tracącego kazdą wolną chwilę przed kompu-
najlepiej spędzic w gronie najblizszych. Dla
terem lub konsolą. Dwa zdania (prawie-
innych znacznie wazniejsze stało się zakupo-
zdania), ktore przez pewien czas powtarzali
we szalenstwo. Artur, autor bloga „Śzpadlem
niemal wszyscy: „Będę grał w grę. Tomb Rai-
i Gamepadem” zauwaza, ze Święta to festiwal
der”, spowodowały, ze Internet zaroił się od
reklam, które krzyczą promocjami, przecena-
memow i zartow z tzw. „graczy”.
mi konsol, komputerów, tabletów, komórek, gier. To wyścig ofert, które mają przykuć uwa-
Typow graczy jest całkiem sporo. Gracz hard-
gę gracza i przekonać do tego typu rozrywki
korowy, czyli taki, ktory z padem w ręku spę-
osoby dotychczas grami niezainteresowane.
dza kilka godzin dziennie, gracz niedzielny
Konsola czy gra to prezenty dosc drogie, a mi-
(tzw. casual), konsolowy, pecetowy, noob,
mo to całkiem popularne. Producenci sprzętu
owner itd. Wobec tego najlepszym rozwiąza-
chętnie przygotowują specjalne bundle (m.in.
niem wydaje się stwierdzenie, ze mowimy
pakiety zawierające konsolę wraz z grą), ma-
o osobach, dla ktorych granie to pasja lub po
jące idealnie wpasowac się w swiąteczny kli-
prostu swietny sposob na spędzanie wolnego
mat. Nie trudno w nich znalezc tytuły wręcz
czasu. To banał. Ale czy prawdą jest, ze po-
stworzone do rodzinnego grania. Konrad,
swięcają na to niemal kazdą wolną chwilę?
członek grupy
Ze rezygnują ze swiętowania i spiewania ko-
szającej polskich fanow Nintendo (i nie tyl10
ko), w jednym z komentarzy
Tę specyficzną atmosferę wykorzystują row-
ją opinią dotyczącą swiąt idealnych. Na po-
niez tworcy gier, w szczegolnosci tych siecio-
czątek najlepsze są syte posiłki i siedzenie przy
wych, przygotowując specjalne eventy. Gro-
stole z rodziną. Potem zapraszam kuzynów/
we swiaty pokrywa snieg, pojawiają się oko-
kuzynki, a często nawet rodziców, do grania
licznosciowe dekoracje i postacie kojarzone
w Mario Kart albo Śuper Śmash Bros. No i nie
z tym własnie okresem. Gracze mogą prze-
ma lepszych prezentów niż te growe.
brac swoich bohaterow w swiąteczne stroje, wspolnie walczyc z bałwanami (albo, w wersji bardziej pacyfistycznej, lepic je z cyfrowe-
Przy grach ruchowych bądz muzycznych
go sniegu) czy mikołajami, rozpakowywac
swietnie bawic się będą zarowno wnuki, jak
prezenty bądz zgarniac nagrody. Mogłoby się
i dziadkowie. Wirtualny golf czy tenis mogą
wydawac, ze jest to proba przekonania ludzi,
zastąpic oglądanego po raz setny
ze lepiej spędzic Boze Narodzenie w swiecie
ruszac przejedzone towarzystwo. W koncu
World of Warcraft czy League of Legends, ale
nowiutki, wypasiony sprzęt az prosi się o wy-
raczej nie o to tutaj chodzi. W koncu telewizje takze przygotowują specjalną swiąteczną ra-
cza, kiedy sprzyja temu atmosfera. A potrzebę
mowkę, proponując widzom filmy o okreslo-
tę odczuwa przeciez kazdy, kto wyciągnie
nej tematyce. Wątki bozonarodzeniowe poja-
spod choinki wymarzony podarek. Nieistotne,
wiają się rowniez w wielu serialach. Widac tu
czy jest to nowe Mario, kolejna częsc Harrego
wyrazną probę uchwycenia tej wyjątkowej
Pottera czy Barbie Łyzwiarka.
magii i dostarczenia odbiorcom dodatkowej 11
12
Fot. Blake Patterson (CC BY 2.0)
rozrywki, nie silącej się jednakze na bycie je-
dyną i najwazniejszą gwiazdkową atrakcją. Oczywiscie są i tacy, według ktorych przerwa swiąteczna nadaje się wyłącznie do zmniejszania tzw. kupki wstydu. Dla jednych będzie to własnie ogrywanie gier, na ktore wczesniej nie było czasu bądz ochoty, dla innych czyta-
nie kurzących się na połkach ksiązek. Nie trudno znalezc i takich, ktorzy po uszy zanurzają się w serialowym swiecie. Jest to jednak wyłącznie kwestia wyboru, podejscia do swiąt i sposobu, w jaki zamierzamy je spędzic, a nie konkretnego hobby. Nawet najbardziej hardkorowi gracze na ten czas odrywają się od swoich ukochanych sprzętow i zamiast tego odwiedzają bliskich, pomagają ozdabiac pierniki, gotują aromatyczny barszczyk albo poubierani w puchowe kurtki lepią bałwana.
cza. W s więta nigdy nie gram. Za bardzo lubię
A wieczorem, kiedy juz najedzą się do syta,
gotować i jestem pochłonięty śledzikami i bar-
chętnie zagrają z bratem w Fifę bądz prze-
szczem świątecznym. Poza tym strasznie wcią-
mierzą z mieszkającym w Niemczech kuzy-
ga mnie magia świąt i dzwoneczki, przez co
nem wypełnione potworami lochy. Nie roznią
bardzo dużo czasu poświęcam dla rodziny i na
się oni zbytnio od wszystkich tych, ktorzy po
spotkania ze znajomymi, którzy zjeżdżają
wigilijnej kolacji wskakują pod kołdrę i włą-
z całego świata. Pamiętam tylko jeden growy
czają telewizor, by po raz kolejny zobaczyc
epizod. Późnym wieczorem, gdy wszyscy poszli
jak sprytny chłopiec rozprawia się z gapowa-
spać, walczyliśmy ze szwagrem w Diablo III.
tymi włamywaczami.
Graliśmy ładnych kilka godzin. No dobra! Jest jeszcze jeden epizod – w Śzczepana, gdy spoty-
Na koniec parę słow od Pawła Typiaka, re-
kamy się ze znajomymi, często towarzyszy
daktora naczelnego „Gramy na Maxa”, ktory
nam Śingstar. W sylwestra nie mam czasu na
podzielił się ze mną swoimi swiątecznymi do-
gry – od dziesięciu lat pracuję w ten dzień.
swiadczeniami, idealnie przecząc stereotypowi nieustannie zapatrzonego w monitor gra-
Marta Klon 13
Święta Bożych Zakupów
Fot. OIMax (CC BY 2.0)
Boże Narodzenie to cudowny czas na spotkania rodzinne. Tylko najpierw trzeba kupić jedzenie, prezenty (nie zapomnieć zdjąć ceny!), choinkę. Może jeszcze nowe bombki, bo w zeszłym roku jedna się stłukła. Nowa koszula też by się przydała, żeby ładnie się zaprezentować. Na kazaniu usłyszymy od księdza, ze Święta
co nam wpadnie w oko. No ale przeciez cały
to nie tylko prezenty i na pasterkę wypadało-
czas robimy to dla innych. Chodzi o to, zeby
by pojsc. Gdzie indziej przeczytamy, ile pro-
dawac, prawda? Coz, zakupoholizm polega na
duktow sprzedano w okresie bozonarodze-
samej przyjemnosci wydawania pieniędzy.
niowym. Z roku na rok problem komercjaliza-
To nie znaczy, ze wszyscy jestesmy chorzy
cji Bozego Narodzenia staje się coraz bardziej
psychicznie. Wciąz jednak kazdy z nas czuje
aktualny. I nie chodzi tutaj o lament nad
gdzies w sobie tę radosc, ze moze, ze go stac.
upadkiem tradycji czy zeswiecczeniem. Cho-
A wszystko w kamuflazu przyjemnosci dzie-
dzi o fałsz, jaki coraz bardziej ogarnia te swię-
lenia się z innymi. Czy w takim razie swią-
ta. Brnąc przez centrum handlowe coraz czę-
teczną magię mozna poczuc choc w biednych
sciej okłamujemy samych siebie, ze wciąz naj-
rodzinach? Niestety, rowniez nie. Presja kon-
wazniejsza w tym wszystkim jest rodzinna
sumpcyjnego społeczenstwa u najbiedniej-
atmosfera czy chrzescijanska celebra. Nie za-
szych budzi tylko poczucie winy. Co często
uwazamy, ze wreszcie bez wyrzutow sumie-
konczy się wydawaniem ponad stan, byle tyl-
nia pozwalamy sobie poddac się szałowi za-
ko dzieci dostały cos lepszego niz zwykle, by-
kupow. W koncu mamy usprawiedliwienie.
le kolacja wyglądała wspaniale. W rezultacie
Mozemy robic to, od czego wczesniej odciągał
Święta stają się dla nich przede wszystkim
nas zdrowy rozsądek – kupowac wszystko,
czas stresu i liczenia kazdego grosza. 14
Na co tu jednak narzekac? Przeciez kazdy
okres przedswiąteczny, niezaleznie czy to Wielkanoc czy Wszystkich Świętych, wiąze się z nieustającymi reklamami. Dlaczego nagle czyjas chęc zysku miałaby zrujnowac znaczenie swiąt? Boze Narodzenie jest jednak pod tym względem inne – zadne swięta nie są tak silnie związane z kupowaniem prezentow
jak te. Do tego dochodzą jeszcze obowiązkowe dekoracje i jedzenie. Z tego własnie powo-
Fot. Alan Myers (CC BY 2.0)
du Gwiazdka jest idealnym czasem na promo-
nej „magii Bozego Narodzenia”. Niestety, za-
cje. Do tego stopnia, ze swiąteczne reklamy
nim nadejdzie moment wigilijnej kolacji
stały się nie tylko znaczącym elementem pop-
i dzielenia się opłatkiem, całosc obchodow
kultury, ale rowniez samych Świąt. Najlep-
sprowadza się do zakupow. Oczywiscie trud-
szym przykładem jest Coca-Cola. Zastanawia-
no przygotowac Święta bez prezentow i cho-
liscie się kiedys, skąd wziął się charaktery-
inki, ale czy naprawdę potrzeba az tyle czasu
styczny wizerunek Mikołaja ubranego w czer-
i nerwow, aby poczuc bozonarodzeniową at-
wony kostium z białym puchem i czapkę
mosferę? Im bardziej chcemy, by Boze Naro-
z pomponem? A kojarzycie firmowe barwy
dzenie się udało, tym bardziej odchodzimy od
wspomnianej wyzej marki? Tak dalece rekla-
wartosci i tradycji, ktore ze sobą niesie.
mom udało się wpłynąc na swiąteczną atmosferę. Jest to obrazek tak znamienny, ze konku-
Czy mozna pogodzic ten dziwny szał zaku-
rencyjna Pepsi wykorzystała pociesznego
pow (bo wyeliminowac go zupełnie raczej się
brodacza nawet w czasie letnich wakacji. Pro-
nie da) z własciwą swiąteczną atmosferą? Nie
ducenci coraz smielej przekraczają nowe gra-
jest to az takie trudne. Nie kupowac nowych
nice. Parę lat temu zdarzyło mi się zobaczyc
ozdob, ale poszperac wsrod starych i znalezc
brytyjską reklamę KFC, gdzie przy wigilijnym
takie, ktore się nadają. A moze samemu je
stole krewni dzielili się skrzydełkami kurcza-
zrobic? Całą rodziną ulepic pierogi? Nie sta-
ka, a chor spiewał cos w rodzaju kolędy wy-
rac się wybrac najdrozszej rzeczy w sklepie,
chwalającej ich smak.
tylko znalezc to, co po prostu osobie obdarowywanej da odrobinę radosci? Nie ulegac tak
Nie zamierzam nikomu zarzucac rezygnowa-
łatwo promocjom, wyprzedazom i ofertom?
nia z tradycji. Na pewno wielu z nas wciąz jeszcze jest w stanie odtworzyc cos z tej słyn-
Marcin Kornacki 15
Boże Narodzenie – między wiarą a tradycją Fakt, że do wigilijnej kolacji zasiadamy 24 grudnia, a dzień później obchodzimy Boże Narodzenie jest dla większości z nas mniej więcej tak samo oczywisty jak to, że jutro wstanie słońce. Skąd jednak wiemy, czy rzeczywiście Chrystus urodził się tego dnia miesiąca? To tylko jedna z wielu bożonarodzeniowych zagadek, na które wciąż poszukujemy odpowiedzi. Gdyby to tylko data narodzin Jezusa pozosta-
natomiast Jezus został poczęty w poł roku po
wała dla nas wiedzą tajemną, łatwo byłoby
Janie. Na podstawie tych skąpych zapisow
to wytłumaczyc – czy to tradycją historyczną,
oraz innych szczątkowych zrodeł historycy
czy tez błędami w interpretacji. Głębsza anali-
starali się odtworzyc faktyczną datę narodzin
za pozwala stwierdzic, ze o Bozym Narodze-
chrzescijanskiego Śyna Bozego. Najpierw us-
niu wiemy znacznie mniej niz nam się wyda-
talono na podstawie kalendarza swiąt judai-
je. Przyznaj sam – probowałes się kiedys do-
stycznych czas, w jakim Zachariasz mogł
szukac genezy wszystkich tradycji, ktore nie-
przebywac w jerozolimskiej swiątyni. Pozniej
rozerwalnie wiązą się z tym okresem roku?
badacze Pisma Świętego stwierdzili, ze rozni-
Nadszedł czas, aby spojrzec na to swięto pod
ca między czasem narodzin Jezusa a widze-
zupełnie innym kątem.
niem Zachariasza musi wynosic jakies 15 miesięcy. Dzięki temu mozemy przypuszczac
No to kiedy wreszcie?
z duzym prawdopodobienstwem, ze Jezus
Dzien narodzin Chrystusa mozna dzisiaj prze-
przyszedł na swiat na przełomie marca
widywac jedynie na podstawie
i kwietnia lub wrzesnia i pazdziernika. Dla-
słanek, wynikających z Ewangelii sw. Łukasza
czego w takim razie obchodzimy Boze Naro-
i sw. Mateusza. Najbardziej pomocne okazały
dzenie w grudniu?
się słowa pierwszego autora, w ktorych wspomina, ze Zachariasz, mąz Elzbiety, do-
W pierwszych wiekach chrzescijanstwa przy-
znał objawienia dotyczącego otrzymania wy-
jęto, ze Chrystus zmarł na krzyzu 25 marca
czekiwanego syna, Jana Chrzciciela, podczas
(dzisiaj trudno juz o pewnosc w tej materii,
pełnienia słuzby w swiątyni w Jerozolimie,
poniewaz wiemy, ze Pascha za Poncjusza Pi16
Miejsce Narodzenia Chrystusa w Bazylice Narodzenia Pańskiego w Jerozolimie. 17 Fot. Darko Tepert Donatus (CC BY-SA 2.5)
łata nigdy nie wypadła w tym terminie).
my własnie dzien 25 grudnia. Ma on dwie
W Ewangelii sw. Łukasza mozna przeczytac:
bardzo istotne zalety – przypada w okolicach
„Śam zas Jezus, gdy rozpoczął swą działal-
przesilenia słonecznego, symbolizującego od-
nosc, miał około trzydziestu lat” (Łk 3,23).
rodzenie i nowe zycie, a poza tym dobrze
Korzystając dalej z przekazu sw. Jana, w kto-
wspołgra z całym kalendarzem liturgicznym,
rym opisuje w sumie trzy Paschy z udziałem
ktory tworzono w podobnym czasie. Dlatego
Jezusa, teolodzy ustalili, ze Jezus miał w chwi-
tez przyjęto tę datę, choc ma ona wydzwięk
li smierci 33 lata. Aby więc zachowac wier-
jedynie symboliczny.
nosc wobec biblijnego przekazu, Zwiastowanie Maryi musiało nastąpic dokładnie 33 lata
2016 lat temu, 2023 lata temu, może
wczesniej. Historycy ustalili to dzięki okresle-
2014?
niu przyblizonej daty widzenia Zachariasza
Rok narodzin Jezusa wydaje się jeszcze więk-
w swiątyni – sposrod dwoch mozliwosci wy-
szą niewiadomą – pewnosc jest tylko co do
brali okres jesienny, ktory bardziej odpowia-
jednego: na pewno nie nastąpiło to w mo-
dał załozeniom kalendarza liturgicznego.
mencie, na ktory dzisiaj datujemy początek
W tym samym czasie nastąpiło poczęcie Jana
naszej ery. Błąd w tym zakresie popełnił Dio-
Chrzciciela. Dzięki sw. Łukaszowi wiemy,
nizy Mały, ktoremu papiez Jan I nakazał stwo-
ze ciąza Maryi rozpoczęła się szesc miesięcy
rzenie obowiązujących dla całego Koscioła
pozniej – czyli na przełomie marca i kwietnia.
katolickiego tablic paschalnych. Dionizy oparł
Uwzględniając okres 9 miesięcy, otrzymuje-
swoje wywody na cyklach paschalnych w sta18
rozytnym Izraelu, ktore powtarzały się co 19 lat. Mnich przyjął narodziny Jezusa jako początek Nowego Przymierza i tym samym nowego cyklu, nie biorąc jednak pod uwagę mozliwosci, ze poprzedni mogł nie dobiec konca. Jak sam pozniej zaznaczał, m.in. w Liscie do Petroniusza, bardziej zalezało mu na wlaniu nadziei w serca chrzescijan niz dociekaniu prawdy historycznej. Wspołczesnie pod uwagę bierze się wiele roznych dat, rozniących się nawet o 20 lat. Wszystko zalezy od wydarzenia, ktore uznamy za najistotniejsze. Analiza Ewangelii sw. Łukasza skłania do skupienia się na powszechnych spisach ludnosci, dokonanych przez Kwiryniusza, wiel-
korządcę Śyrii – to własnie podczas jednego z nich nastąpiło rozwiązanie Maryi. Problem w tym, ze zaden z trzech przeprowadzonych przez Kwiryniusza spisow nie dotyczył całego Izraela. Trudne do zaakceptowania wydają się tez daty – spisy za rządow Kwiryniusza odbywały się w 28 r. p.n.e., 8 r. p.n.e. i 14 r. n.e. – je-
dyną prawdopodobną mozliwoscią jest więc data druga w kolejnosci. Innym tropem podąza z kolei sw. Mateusz, podając, ze Jezus przyszedł na swiat za panowania Heroda. Przez wieki uwazano, ze apostoł miał na mysli syna Heroda Wielkiego, Heroda Archelousa. Dzis jednak mozemy przypuszczac, ze Chrystus mogł urodzic się jeszcze za panowania samego Heroda Wielkiego, czyli między 5 a 4 r. p.n.e. Jak było faktycznie? Jak na razie nawet najlepsi badacze starozytnosci załamują ręce.
Fot. Ted (CC BY-SA 2.0) 19
Od kultu Słońca do kultu Boga
Najbardziej prawdopodobnym powodem, dla
Chrzescijanie długo czekali na liturgiczne
ktorego włączono Boze Narodzenie do kalen-
ustanowienie Bozego Narodzenia – pierwsze
darza swiąt, było poganskie swięto Śol Invic-
materialne zrodło wskazuje na 354 r. n.e., na-
tus, ustanowione ku czci Śłonca Niezwycięzo-
tomiast na podstawie roznych pobocznych
nego przez cesarza Aureliana u schyłku III w.
przesłanek mozna się domyslac, ze zapocząt-
Rzymski władca wybrał na dzien obchodow
kowanie tradycji obchodzenia tego swięta
datę 25 grudnia – nieprzypadkowo, poniewaz
przypada na lata 275-300 r. Dlaczego tak wie-
kult słoneczny wiązał się bezposrednio
le czasu zajęło wprowadzenie kultu dnia na-
z przesileniem zimowym. Chrzescijanską od-
rodzin Chrystusa? Przede wszystkim wyda-
powiedzią na rzymskie uroczystosci było
rzenie to było niegdys traktowane na rowni
ustanowienie Bozego Narodzenia w tym sa-
z wieloma innymi chrzescijanskimi swiętami
mym czasie. Według niektorych interpretacji
– ponad nie wznosiła się jedynie Wielkanoc,
Boze Narodzenie wyrosło na bazie Śol Invic-
najwazniejszy czas w roku liturgicznym.
tus. Lepsze chyba jednak będzie stwierdzenie,
Śzczegolne znaczenie Bozego Narodzenia
ze Boze Narodzenie powstało w opozycji do
utrwaliło się w pozniejszych wiekach chrze-
niego, a Aurelian, paradoksalnie, przyspieszył
scijanstwa.
tylko rozwoj nowej religii.
Fot. Anselm Hook (CC BY 2.0) 20
Bożonarodzeniowe drzewko
larne, ze do swoich domow, jako symbol raj-
Śymboliczne znaczenie wiązano z roslinami
skiego drzewa, przyjęli je takze katolicy.
na długo przed ustanowieniem Bozego Narodzenia. Rzymianie przyozdabiali drzewa li-
Pierwsze choinki w Polsce pojawiły się wraz
sciaste bluszczem i gałązkami z krzewu lau-
z koncem XIX w. i przybyciem na tereny zabo-
rowego, aby przebłagac boga płodnosci i uro-
ru pruskiego niemieckich kolonizatorow. Gdy
dzaju Priaposa. Dla kultury nordyckiej naj-
Polska odzyskała niepodległosc w 1918 r.,
większe znaczenie miał ostrokrzew, oznacza-
zwyczaj przystrajania drzew iglastych rozno-
jący odrodzenie się Baldera, boga swiatła
barwnymi ozdobami był juz na dobre zako-
i piękna.
rzeniony w bozonarodzeniowej kulturze.
Upowszechnienie zwyczaju ubierania choinki
Zanim do naszego kraju dotarły choinki, bar-
nastąpiło dzięki misji chrystianizacyjnej sw.
dzo popularne było przystrajanie podłazni-
Bonifacego do Niemiec. Według legendy Bo-
czek, czyli najczęsciej jodłowych gałązek, za-
nifacy nakazał sciąc najpotęzniejszy dąb,
wieszanych u sufitu i przyozdabianych kolo-
swięte drzewo Germanow, jaki napotkał na
rowymi
swojej drodze. Upadające drzewo zniszczyło
ciastkami, wstęgami bibuły i słomianymi
wszystko, co znajdowało się dookoła, za wy-
gwiazdkami. Ostatnie podłazniczki oglądac
jątkiem niepozornej jodły. Misjonarz miał to
mozna było na Podlasiu jeszcze po II wojnie
skwitowac słowami: Widzicie, ta mała jodeł-
swiatowej – dzisiaj zwyczaj ich przygotowy-
ka jest potężniejsza od waszego dębu. I jest
wania praktycznie zamarł.
zawsze zielona, tak jak wieczny jest Bóg dający nam wieczne życie. Niech ona przypomina wam Chrystusa. Przez kilkaset kolejnych lat wszystkie zrodła milczały na temat strojenia choinek. Dopiero na przełomie XV i XVI w. w Alzacji pojawia się tradycja strojenia jodeł lub swierkow papierowymi ozdobami i jabłkami. Zwyczaj wprowadzili niemieccy protestanci, przez co spotkał się z silną dezaprobatą ze strony Koscioła katolickiego. Po kilkuset latach bozonarodzeniowe drzewko stało się jednak tak popu21
opłatkami,
orzechami,
jabłkami,
22
Aut. Anna Jeglorz
Co zawieszamy na choince?
W zadnych religijnych pismach, ani tym bardziej w Biblii nie znajdziemy przepisu na to, co powinno się znalezc na swiątecznym drzewku. Liczne ozdoby, ktore dzisiaj jednoznacznie kojarzymy z choinką, swoją symbolikę mają zakorzenioną bardziej w pradawnych zwyczajach niz w religii. Wiele z nich
mozna takze interpretowac dwojako. kład jabłko – przypomina owoc z rajskiego drzewa poznania dobra i zła, z ktorego zerwała je Ewa. Z kolei według tradycji ludowych jabłko to znak urody, zdrowia i sił witalnych, ktore mają towarzyszyc człowiekowi przez cały rok. Gwiazda na czubku choinki szybko kojarzy się z Gwiazdą Betlejemską. Znacznie wczesniej istniało juz wyobrazenie gwiazdy jako drogowskazu, prowadzącego do domu – dzisiaj oba sensy tej ozdoby wzajemnie się przenikają. Warto zwrocic uwagę na łancuchy, ktorych symbolika jest niejednoznaczna. Jedni upatrują w nich symbolu ludz-
rzenie. Następnym razem warto więc zasta-
kiego spętania grzechami, natomiast inni nie-
nowic się, czy wszystko co niechrzescijanskie,
rozerwalnych i cennych więzi rodzinnych.
powinno podlegac pochopnej krytyce. Śądzę,
Zadne z tych tłumaczen nie znajduje uzasad-
ze znacznie większym problemem niz geneza
nienia w Pismie Świętym – powstały one jedynie za sprawą dawnych zwyczajow.
sza komercjalizacja okresu Świąt – sklepy starają się za wszelką cenę poprawic sprze-
Boze Narodzenie to w duzej mierze mieszan-
daz, zabijając prawdziwego ducha Bozego Na-
ka tradycji pochodzących z roznych kręgow
rodzenia. Tego ostatniego z pewnoscią nie
kulturowych, zaadaptowanych do chrzesci-
znajdziemy na połkach zastawionych koloro-
janstwa. Większosc z nich przyjęła się juz
wymi bombkami juz na początku listopada.
w naszych domach tak dobrze, ze nawet nie uswiadamiamy sobie, ze mają poganskie ko-
Krzysztof Andrulonis 23
Szaleństwa ostatniej nocy Ostatni tydzień roku to zawsze specyficzny czas. Po magicznej atmosferze świąt Bożego Narodzenia przychodzi niemal dekadencki klimat kończącego się roku, który ostatecznie przeradza się w masowy wybuch radości. W Polsce nazywamy ten kulminacyjny dzień Sylwestrem, ale obchodzony jest on na całym świecie. Dlaczego jednak, i od kiedy, ludzkość celebruje
ostatni dzień każdego roku? Śylwester jest w istocie bardzo podobny do
nam tłumy szalejące na koncertach plenero-
swiętowanej rowno tydzien wczesniej Wigilii
wych, sale balowe wypełnione setkami roz-
Bozego Narodzenia. W obu przypadkach ob-
tanczonych par, ale takze kameralne imprezy
chody z całą mocą rozpoczynają się po zapad-
w prywatnych mieszkaniach, zwane niegdys
nięciu zmierzchu, w obu celebrujemy z wy-
prywatkami, a dzis domowkami. O ile geneza
przedzeniem cos, co dopiero ma nadejsc.
Wigilii jest dosc powszechnie znana, o tyle
W przypadku Wigilii jest to rocznica narodzin
pytanie o zrodła Śylwestra wielu sprawia kło-
człowieka, ktorego uznajemy za syna Boga,
pot. Tymczasem historia, ktora się za nim
w przypadku Śylwestra – pierwszy dzien no-
kryje, jest bardzo ciekawa.
wego roku. Celebracja konca roku była charakterystyczna
Zarowno Wigilia, jak i Śylwester mają swoj
dla wielu kultur i cywilizacji starozytnosci –
zupełnie wyjątkowy klimat, ale i przebieg
ze względu na roznice w kalendarzu obchody
ustalony odgornie przez tradycję. Pierwsze
wypadały jednak w roznych okresach, miały
ze swiąt jednoznacznie kojarzy się z uroczy-
takze odmienny przebieg. Były za to podobnie przepełnione radoscią i nadzieją. „Nasz” Śylwe-
stą, dostojną kolacją w rodzinnym gronie.
ster ma swoje korzenie w sredniowieczu, kon-
Gdy myslimy o drugim, przed oczami stają
kretnie w roku 999. Wowczas głosne były oba24
wy, ze zmiana daty z 999 na 1000 rok zwiastuje koniec swiata. Nic więc dziwnego, ze 31 grudnia 999 atmosfera była bardziej niz napięta – wielu nerwowo oczekiwało konca swiata, niektorzy zas robili rachunek sumienia, obawiając się o grzeszki swojego zywota. Gdy jednak połnoc wybiła i nie rozpoczęło się nic przypominającego Armagedon, nastąpił zbiorowy wybuch entuzjazmu. Tanczono i spiewano na ulicach, a owczesny papiez Śylwester II (co ciekawe, 31 grudnia w koscielnej liturgii wypada wspomnienie papieza Śylwestra… z tym, ze zyjącego blisko 700 lat wczesniej, i to własnie od niego pochodzi nazwa swięta) udzielił specjalnego błogosławienstwa dla ludu chrzescijanskiego, ktore przeszło do historii pod nazwą urbi et orbi (miastu i swiatu) i stało się juz tradycją. Podobnie jak i całe obchody ostatniej nocy kazdego roku. Mimo to masowe stały się one w Europie dopiero w XIX wieku – wczesniej o wiele mocniej celebrowano dzien Nowego Roku. Na wsiach bawiono się wtedy we wrozby z wosku, znane nam
dzis z Andrzejek. Pewną naiwnoscią byłoby jednak wierzyc, ze co roku cały swiat swiętuje na pamiątkę zbiorowych urojen z konca X wieku. Wystarczy zauwazyc, ze „ostatni” koniec swiata (ktory wypadał, jesli ktos przeoczył, 21 grudnia 2012 roku) okrył
się juz mgłą niepamięci i dzis nie wspominamy tego dnia poprzez uliczne tance. Wydaje się więc, ze prawdziwe tło celebracji Śylwestra jest duzo głębsze. Fot. Sean MacEntee (CC BY 2.0) 25
26
Jak wszyscy wiemy, nowy rok to nie tylko no-
ką improwizacją. I to własnie w tym tkwi ma-
wa cyfra w kalendarzu, ale i swego rodzaju
gia Śylwestra. Świętujemy to co ma nadejsc,
ponowne otwarcie. Cały cykl zaczyna się od
wierząc w lepsze jutro. Moze brzmi to jak tani
początku: tak jak przyroda odzywa wiosną,
komunał, ale tak własnie działa ludzka psy-
tak i przed człowiekiem juz pierwszego stycz-
chika. Choc mroczna częsc naszej duszy naka-
nia rysuje się cały horyzont nadchodzących
zywałaby raczej obawiac się nowego roku i
perspektyw. Nowe 365 dni będzie obfitowało
przyjmowac go z lękiem: przeciez wsrod nie-
w wydarzenia dobrze znane i spodziewane:
spodziewanych zdarzen przyszłego roku bę-
kolejne pory roku z mozliwą do przewidzenia
dą tez te złe, tragedie, ludzkie dramaty. Mogą
pogodą, kolejne swięta (takze prywatne rocz-
one dotknąc bezposrednio nas, naszych naj-
nice typu urodziny, imieniny), wreszcie wa-
blizszych czy chocby znajomych. Kto wie w
kacyjne wojaze i druga połowa roku upływa-
jakim składzie spotkamy się na następnym
jąca w jesiennej plusze. 1 listopada zas obo-
Śylwestrze? A jednak optymizm tłumi w tę
wiązkowa wizyta na grobach bliskich. To ta
wyjątkową noc wszelkie lęki i nakazuje wy-
częsc nowego roku, ktora zawsze daje się ła-
czekiwac w przyszłym roku tylko tego, co naj-
two przepowiedziec i jest dla nas wazna, bo
lepsze.
gwarantuje poczucie bezpieczenstwa i stabilnosci. Śtąd zresztą wynikają takze noworoczne postanowienia. Ktoz z nas nie probował chocby A więc Śylwester to nic innego jak celebracja
w myslach obiecac sobie, ze z nowym rokiem
tego, ze przyszły rok będzie dokładnie taki
zadba lepiej o swoje sprawy, zniweluje wady,
sam jak poprzedni? Na pewno stąpanie po
ulepszy ciało, umysł? Hasło „nowy rok – no-
pewnym gruncie jest dla człowieka bardzo
wa/y ja” jest znane kazdemu uzytkownikowi
wazne. Jednak wybuch entuzjazmu w ostat-
portali społecznosciowych, ktory w okolicach
nią noc roku swoje głowne zrodło czerpie
grudnia przegląda zawarte tam tresci. Nowy
z czegos zupełnie innego.
rok to więc jedna wielka nowa nadzieja. Nadzieja na to, ze pod koniec przyszłego roku będziemy stac w lepszym punkcie naszego
365 dni nowego roku to przede wszystkim
zycia niz dzis. Nawet jesli juz teraz jest to
ogrom zupełnej nieprzewidywalnosci. Kazdy
punkt bardzo dobry.
z nas moze zaplanowac co będzie robił jutro, ale nikt nie wie o wszystkim, co się moze stac.
Kamil Durajczyk
Nasze zycie jest zawsze zaskoczeniem i wiel27
A gdyby nie było wieży Babel? Samo słowo esperanto do niedawna kojarzyło mi się jedynie z przystankiem końcowym warszawskiego autobusu linii 527. Do czasu, kiedy wzięłam udział w spotkaniu z okazji Europejskiego Dnia Języków. Kio estas Esperanto?
cym z językow naturalnych. Według staty-
Jak uwazają członkowie Polskiego Związku
styk, Polak przy pierwszym kontakcie z tym
Esperantystow, esperanto jest… najłatwiej-
językiem jest w stanie zrozumiec 20% sło-
szym językiem. Jego tworcą był warszawski
wek. Esperantem kieruje tylko 16 zasad. Naj-
lekarz
wazniejsza: tak się czyta… jak się pisze! Ist-
, przekonany,
ną przyczyną nieporozumien między ludzmi
nieją jedynie dwa przypadki, a częsci mowy
jest bariera językowa. W 1887 roku wydał
odrozniamy po koncowkach. Według eksper-
pierwszy
pseudonimem
tow esperanta, wszyscy uczący się mają szan-
„Doktor Esperanto”, co w stworzonym przez
sę osiągnąc poziom rodowitego uzytkownika
niego języku znaczy „Doktor mający nadzie-
i na tym poziomie komunikowac się z innymi,
ję”. Jego wynalazek miał nie preferowac zad-
niezaleznie od własnego tła językowego. Jak
nej narodowosci i byc łatwym do opanowa-
powiedział Lew Tołstoj: Przed szes cioma laty
nia. Nie miał zastępowac zadnego języka na-
otrzymałem gramatykę i listę słówek esperan-
rodowego, ale ułatwic porozumiewanie się
ta; Po niespełna dwóch godzinach nauki mo-
ludziom z innych krajow i kontynentow – słu-
głem, jeśli nie pisać, to przynajmniej swobod-
zyc komunikacji międzynarodowej.
nie czytać… Kto nie jest Tołstojem nie potrze-
podręcznik
pod
bowałby jednak wiele więcej czasu. Esperanto – la lingvo de la idealon?
Esperanto niewątpliwie ma wiele zalet. Po
Esperantistoj estas amikoj!
pierwsze jest bardzo łatwe do opanowania
Esperanto nie preferuje konkretnej narodo-
niezaleznie od tego, jakim językiem – jako
wosci. Przez to, ze mogą się nim posługiwac
pierwszym – posługuje się uczący. Śłownic-
osoby z kazdego zakątka swiata, łatwo nawią-
two esperanta wzorowane jest na pochodzą-
zac trwałe przyjaznie. 26 wrzesnia z okazji 28
Europejskiego Dnia Językow uczestniczyłam w spotkaniu, na ktorym byli obecni przedstawiciele Polskiego Związku Esperantystow oraz uzytkownicy tego języka. Jedną z takich osob była dziewczyna z Hiszpanii, ktora przyjechała do Polski na studia. Nie zna naszego języka. Na polskim uniwersytecie uczestniczy w wykładach ze wszystkich przedmiotow
prowadzonych po esperancku. Opowiadała, ze dzięki niemu poznała wielu ciekawych ludzi, a nawet… swoją wielką miłosc. Esperanto umozliwia rowniez tanie i miłe podrozowanie, bo esperantysci chętnie udzielają noclegu sobie nawzajem, pomagają w poszukiwaniu interesujących miejsc oraz w innych biezą-
cych sprawach. W wielu krajach organizowa-
Ludwik Zamenhof
ne są imprezy esperanckie, na ten język tłumaczone są dzieła literackie i naukowe, wy-
pieniądze. Pozwala im to zdobywac wpływy
dawane są czasopisma esperanckie, działa
polityczne, gospodarcze i kulturowe i dlatego
radio i telewizja. Nie znaczy to jednak,
łozą wielkie sumy na organizowanie kursow
ze esperanto nie ma swoich przeciwnikow.
językowych czy nawet zakładanie własnych
Twierdzą oni, ze język musi się wciąz rozwi-
szkoł poza swoimi granicami.
jac, a bez osob porozumiewających się nim na co dzien jest to niemozliwe. Esperanto jest
Tak czy owak, moze warto dołączyc do nie-
dla nich językiem sztucznym, bez tradycji
wielkiej, ale silnie zintegrowanej rodziny
i kultury.
esperantystow? Rodziny, ktorej nie ograniczają linie na mapie i historia wiezy Babel?
Według statystyk rzeczywiscie jedynie ma-
Nie trzeba do tego wiele – wystarczy wpisac
lenki ułamek ludnosci swiata przyswoił sobie
w wyszukiwarkę „kurs esperanto online”, al-
umiejętnosc posługiwania się esperantem.
bo zapisac się na specjalne zajęcia. Nauka
Mimo swojej prostoty interesuje niewielu.
esperanta nie wymaga ogromnego nakładu
Esperantysci probują wyjasnic to zjawisko,
pracy. A nuz w tak niepozorny sposob zacznie
wskazując, ze zamozne kraje starają się pro-
się wielka przygoda naszego zycia?
mowac swoje języki, wydając na to ogromne
Anna Jastrzębska 29
30