Бчу лекц 3

Бүлэг1.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Төрийн бүтээмжийн удирдлагын онол арга зүйн үндсэн асуудлууд 1.1 Төрийн бүтээмжийн онол, түүний урсгал чиглэлүүд Төрийн захиргаань тухай үзэл санаа эртний Грекээс гаралтай бөгөөд түүний гол төлөөлөгч болох Платон Арестстөль“ нар хуульд захирагдахыг гол сургаалаа болгож байсан бол, Гоббс, Бодин, Секкзн Дор нар төрийн зорилго чиг уүргииг тодорхойлж Монотескье, Кант нар төрийн эрх мэдэл ёс зүйн асуудлыг хөндөж байв. Сонгодог эдийн засгийн гол төлөөлөгч А.Смит төрийн уүргииг эдийн засгийн талаас нь тодорхойлсон бол Сэй менежментиин шинжлэх ухааны онолын урсгал чиглэл бүтээмж болон үр ашигт гол анхаарлаа хандуулсан баидаг. Харин Германы нэрт нийгэм судлаач, эрх эүйч М.Вебер төрийн уйл ажиллагаанд эрх мэдлийн хуваарилалт чухал болохыг хүлээн зөвшөөрсөн орчин уеийн төрийн захиргааны байгууллагын ниитлэг шинж

онцлогыг

тодорхойлох

талаар

томоохон

ХЭМЖЭЭНИЙ

цэгцтэи

сургаалыг

боловсруулсан гэж үздэг. Үүний ззрэгцээ сонгодог эдийн засагч Кейнс эдийн засагт төрийн оролцоо заилшгүй шаардлагатайг, судлаач Вагнер төрийн бүх үүрэг эдийн засагтай холбоотой гэж үзэн төсөв мөнгөний бодлогоор дамжуулан капитал баялгийг хуримтлуулж болохыг тус

ТУС

заажээ Түүний дотор “Төрийн бүтзэгдэхүүн" гэдэг

ойлголтыг шинээр томьөолсон нь төрийн бүтээмжийи удирдлагын тухай гарсан анхдагч санаа байв.

2 0

Дээрхээс гадна Ридли Саймсн Мошер 8 нар үр ашигтай засгийн газар, Генри, Гооднау, Букерг нар улс төрийг төрийн захиргаанаас салгахыг, Мошер төрийн зорилго зорилтыг биелүүлэхийн тулд шинийг санаачлагч, алсын хараа эрч хүч бүхий менежерүүд чухал гэж үзэж байв. Брайнт, Шойс нар төрийн захиргэаны бүтээмжийн талаарх анхны цогц ойлголтыг бий болгож засгийн газар бага зардлаар ихийг хийх ёстой гэсэн үзлийг дэвшүүлсэн юм. Орчин үед төрийн бүтээмжийн талаар дэлхийн олон орны эрдэмтэд судлаачид томоохон ном, бүтээл туурвиж байгаагийн дотор торийн бүтээмжийн үзэл санааг хөгжүүлэгч Марк Холзер төрийн бүтгэмжийн удирдлагын асуудлуудад Герг Еукерн Даннел Мартин нар арга зүйч хөгжилд, Хатри, Фиск, Зпстейн нар төрийн бүтээмжийн

бутзэмжлйн удирдл&ие хэмжилт үнэлгээнд, Мари, Грейнберг, Гай, Габрис нар бүтээмжийг сайжруулахТврийн арга

ажиллагаанд судалгаагаа чиглүүлжээ. Харин судлаач Д.Осбөрэн, Т.Гейблэр, Ш.Кирлин нар ‘Аж ахуйн үзэл баримтлапыг төрийн секторт хэрэглэх нь" сэдвийн дор Английн олон нийтийн

хурал,

сайн

засаглалын

үндсэн

шинжүүдийг

тодорхойлсноор төрийн

бүтээмжийн онол үзэл баримтлал улам баяжиж байна. Дэлхийн

эдийн

засгийн

форумаас

гаргасан

өрсөлдөх

чадварын

ТУХАЙ

тодорхойлолт нь 'Валютын ханш өрсөлдөх чадвар’-н тодорхойлолтоос халин уг ойлголтыг

“бүтээмжтэй

холбон

үзснээр

ерсөлдөх

чадвар

бол

аливаа

улсын

бүтээмжииин түвшинг улмаар хөгжлийн түвшнийг тодорхойлогч хүчин зүйлс, болох бодлогууд, институтуудын нэгдмэл цогц хэмээн тодорхойлсон байдаг. Улс үндэстнүүдийн болон төрийн бүтэзмжийн байгууллагууд, бүс нутгийн болон дэлхийн бүтээмжийн байгууллагуудын судалгаа. Дэлхийн эдийм засгййн форум, ИҮБХХ, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк зэрэг байгууллагууд бүтээмж төрийн бүтээмжийн талаар өргөн хүрээтэй судалгаа хийн янз бүрийн үзэл баримтлалуудыг боловсруулан энэ талаар тавьдаг байна.

Төрийн байгууллага, салбарын орц, гарцад анхаарал

хандуулах нь эдийн засаг, үр ашгийг дээшлүүлэх ээрэг нөлөөллийг бий болгож буй ч жирийн ард иргэд, хэрэглэгчид, татвар төлөгчдөд төрөөс үзүүлж байгаа үйлчилгээ, түүний чанар хүртээмж илүү ач холбогдолтой байна. Төрийн байгууллагын хувьд орц (зардал), гарц (гуйцэтгэсэн ажил), үр дүн (хүрсэн түвшин) буюу орц-гарцын орчил эргэлтийг анхаарах нь зайлшгуй чухал.

2

Бурке: "Төрийн 1 үйл ажиллагааны үр ашгийн стандарт нь ард иргэд, нийгмийи төлөө хййх үйл ажиллагаатай уялдан орц (гарсан зардал)-оос гарц (хүрсэн үр дүн) хүртэлх үе шатууд нь шулуун шугамаар буюу тасалдахгүйгээр үргэлжлэх зүй тогтолтой гэжээ Энэхүү дэвшүүлсэн онолоос үндэслэн нэг талаас, орц- гарцыг илүүтэй анхаарсан ажлын гүйцэтгэл, хүрсэн түвшингээр нь авч үзэх (үр дүнд суурилсан) хандлагыг анхдагч, нөгөө талаас агентлагийн бутээгдэхүүн үйлчилгээ хоёрдогч гэж үзсэнээр эцсийн үр дүнг голчлон анхаарах (үр нөлөөнд суурилсан) хандлага өөр хоорондоо салшгүй хопбоотой гэсэн дүгнэлтийг хийж болно. Үр нөлөөнд суурилсан бүтээмжийн хандлагад гарсан арга зүйн томоохон хувьсал нь “үр дүнг"-ийн үзүүлэлтээс “үр ашиг-ийг хэмжих нэгж рүү шилжсэн явдал юм. Ридли ажлын үр дүн ба түүний агентлагтай уялдах харьцааг тодорхойлох талаар туйлширсан байр

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие суурийг баримтлан “үр дүн" гэсэн үзэл баримтлал нь эцсийн гүйцэтгэлийн цаад

шалтгааныг тодруулах зорилгогүй бөгөөд тийм болохоор "үр дүн“ гэсэн ойлголтыг шууд “үр ашиг" гэж үзэж болохгүй гэжээ. Тэрээр “төрийн захиргааны ажлыг зөвхөн үр дүнгээр нь үнэлж зардлыг үл тооцох нь шударга бус" хэмээн үр ашигт хүрэх асуудлыг чухалчилсан Ингэж ажлын ачаалал, гарцыг зөвхөн үр дүнг хэмжигч үзүүлэлт гэж үзэн хэмжигдэхүүн нь арга техник гүйцэтгэлд бус харин үр дүнд үндэслэх ёстой хэмээн үзэж байсан нь төрийн бүтээмжийн тухай онолд томоохон хувь нэмэр болсныг дурдах нь зүйтэй. Иргэд,

хууль

тогтоогчид,

төрийн

албан

хаагчид

бүтээмжийг

илэрхийлэх

хэмжигдэхүүнийг өөр өөрөөр тайлбарладаг. Иргэд засгийн газрын агентлагуудын үр дүнг үнэлгээний гол хэмжүүр болгодог бол хууль тогтоогчид агентлагийн ажлын гүйцэтгэл, батлагдсан төсвийн гүйцэтгэлийг чухалчилдаг байхад төрийн албан хаагчдын хувьд засгийн газрын зорилтуудыг биелүүлэхэд гол ач холбогдол өгдөг Практикт төрийн захиргааны үр ашгийг хэмжихдээ “байгаа нөөц"-өөр хүрсэн бодит түвшинг уг нөөцийг ашиглан хүрч болох хамгийн их үр нөлөөнд харьцуулж тодорхойлох нь элбэг тохиолдоно. Гарцыг хэмжих хэмжигдэхүүн нь хэр их ажил хийснийг тоон хэмжигдэхүүн талаас тодорхойлдог боловч ажлыг хир зэрэг сайн гүйцэтгэсэн тухайн гүйцэтгэсэн

ажил

нь

хүссэн

үр

дүндээ

хүрэхэд

оновчтой

байсан

эсэхийг

тодорхойлдоггүй. Ридли Саймон нар Хүчин чармайлт буюу гүйцэтгэлййн үр дүнгийн хэмжигдэхүүн нь тавьсан зорилгод хүрэхэд гаргасан хүчин чармайлт буюу гүйцэтгэлийн 2

үр нөлөөг 2илтгэнэ’ хэмээн үзэж доорх системчилсэн гинжин урвал байдлаар томьёолсон байна. Энэхүү систөмчилсэн гинжин урвалын туршид “хяналт нь орцоос эхлэн үр нөлөө эсвэл үр дүн хүртэлх үе шатуудыг хамаарна. Үр дүн эсвэл үр нөлөөг тооцохдоо ажлын ачаалал эсвэл гадны үзүүлэлүүдийг ашигладаг гэж үзсэн Хатри, Фиск нар бутээмжийг тодорхойлохдоо: "бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний "чанар“-ын асуудлыг иргэд, олон нийтэд үзүүлж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үр нөлөөтэй уялдуулан авч үзэхгүй байх нь учир дутагдалтай гэж үзжээ. Үр нөлөөнд ач холбогдол зардал өгөхгүйгээр гүйцэтгэл үр дүн гүйцэтгэлийг хамгийн дээд түвшинд хүртэл нэмэгдүүлэх нь үйл ажиллагааг бууруулах сөрөг нөлөө гарч болох бөгөөд ажлын ачааллыг нэмэгдүүлснээр бүтээмжийн хэмжигдэхүүнийг сайжруулна хэмээн үзэж болох

тал бий.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Хатри болон бусад судлаачдын 1971 онд гаргасан нийтлэлд бутээмжийн ерөнхий тодорхойлолтыг өөрчилж "Бүтээмж (нэгж орцод ноогдох гарцын хэмжээ) нь үр ашиг (нэгж гарцад ногдох өртгийн хэмжээ)-чйн эсрэг харилцаа болгон өөрчлөн шууд гарцыг бус харин бүтээгдэхүун, үйлчипгээний иргэдэд узүүлж буй үр нөлөөлөл"

гэж

нарийвчлан тодорхойлсон. Ридли, Саймон нар ажлын ачаалал нь үр дүнг тодорхойлох хоёр дахь сайн хэмжигдэхүүн

хэмээн

үзэж

үр

дүнг

жинхэнэ

утгаар

нь

тодорхойлох

олон

хэмжигдэхүүнийг гаргаж ирсэн. Иргэдэд үзүүлж буй төрийн бүтээгдэхүүн, үйлччлгээний эцсийн зорилго нь тухайн бүтээгдэхүүн, уйлчилгээ бус харин тэдгээр үйлчилгээний иргэдэд өгч буй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үр дүн байдаг тул үр нөлөө нь бүтээмжийн дун ШИНЖИЛГЭЭНД гол байр суурийг эзэлнэ. Бүтээмжийг тодорхойлж буй эдгээр олон хэмжигдэхүүнүүдийн дутагдалтай талуудыг дараах байдлаар дүгнэж болно. Үүнд: Үр ашиг ба үр дүнгийн агуулгыг төдийлөн ялгадаггүй. Хэт их мэдээлэл байгаа нь бодит дүгнэлт хийхэд бэрхшээл үүсгэдэг. Гарцад нөлөөлөх хүчин зүйлүүдэд анхаарал хандуулахгүй орхигдуулах зэрэг асуудлууд тохиолдоно. Гарцад суурилсан хандлагыг үр дагавар талаас нь авч үзэхэд бэрхшээлтэй олон асуудлуудтай тулгардаг, Гарцын үзүүлэлтээс үр нөлөөний үзүүлэлт илүү эрэлттэй байдаг тул үр нөлөө ба гарц хосолсон байх зүй тогтолд үр нөлөө давамгайлах 2

шинжийг агуулдаг, 3 Иймээс гарцын хандлагыг эсэргүүцэгчид түүнийг чухал биш гэж үздэг, Харин гарцын хандлагыг дэмжигчид дараах давуу талуудыг онцолдог байна. / Гарц нь үр дагавар ба ханамжийн эх сурвалж бөгөөд эх сурвалж байсаар ирсэн. / Орцоос гарцыг алгасан үр дагавар руу анхаарлаа хандуулах нь үр ашиг ба үр дүнг тодорхой бус болгодог.

■/ Үр дунг хэмжих үзүүлэлтээр үр ашгийг хэмжих нь онолын хувьд боломжгүй тул тусгай дүн шинжилгээ хийх шаардлагатай болдог.

Төрийн тухайн үйлчилгээ буюу гарцыг үйлдвэрлэх" эсэхийг төсвийн үйл явцаар дамжуулан шийдвэр гаргах засгийн газрын үүрэг чухал хэвээр байгаа зэрэг болно. Торийн бүтээмжийн асуудал онгөрсөн зууны эхэн үөэс судлаачдын анхаарлыг татаж

Тврийнач бутзэмжлйн удирдл&ие ирсэн бөгөөд судлаач Бурк 1912 онд бичсэн нэгэн нийгэмдээ үр ашиг, орц ба гарцад

хогбогдол өгч судлаач Упсон 1923 снд хэвлүулсэн “Төсвийн нөгөө тал“ хэмээх өгүүлэлдээ иш татан дурдаж төсвийн тоон үзүүлэлтүүдийг “үйлчилгээний гүйцэтгэсэн ажил, худалдан авсан зүйлсээр илэрхийлнэ гэжээ. Иймд

нөхцөл,

хуваарилагдсан

төсвийн зохион байгуулалт нь үүрэг функц бус үйл ажиллагаа байна гэж үзсэн. Төсвийн өөрчлөлтийг бүрдүүлэгч өөр нэг хэсэг нь төсвөөр гүйцэтгэх ёстой ажил үйлчилгээ ба худалдан авсан материаллаг зүйлсээр илэрхийлэгддэг. Төсөвлөгдсөн ажлын хөгөлбөрийг дэмжихэд “төсөвлөгдсөн ажлын тооцоолсон нэгж өртөг ба хийгдсэн ажлын бодит нэгж өртгийг тусгасан тайлан мэдэгдэл шаардлагатай” гэж үзэн “төсвийн үзүүлэлтэд тоо хэмжзэ. чанар, өртгийн бухий л асуудлыг хамруулах боломж бүрдэх ба ийм мэдээллийг дотоод хяналт, хөндлөнгийн хяналтын (хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл ба олон нийт) зориулалтаар ашигласнаар төрийн үйлчилгээний үр ашгийн түвшинг хангахад туслах болно хэмээн дүгнэжээ

.

Гарц буюу бутээгдэхүүнд суурилсан бүтээмжийн хандлагын арга зүй нь агентлагийг орц ба гарцыг агуулсан “хаалттай хайрцаг" гэж үзсэн хэдий ч чанарын асуудлыг орхигдуулсан байдаг. Мөн хэмжих нэгж ба үзүүлэлтүүдийн сонголт нь мэдээллийн орцод, үүрэг даалгаврын онцлог шинж чанарууд, удирдлага ба бусад оролцогчдыи хүсэл эрмэлзлээс хамаардаг зэрэг сул талууд бий. Үр ашгийн судалгааны эхэн үеийн явцад гарцын чанарын асуудал орхигдсон нь уг судалгааг хийсэн хүмүүс чанарын үзэл баримтлалыг үл ойшоосонд бус харин чанарыг" хэмжих арга техник дутмаг 2

байсантай холбоотой 4 Ингэж төрийн бүтээмжийн тухай ойлголт нь үр дүн, үр ашиг, үр нөлөө, чанар гэсэн олон ойлголтуудыг хөндөж байгаа хэдий ч орц ба гарцад ач холбогдол өгснөөр төрийн бүтээмжийг тодорхойлж болно. Бутээмжийн сонгодог тодорхойлолт нь “гарц орцын” харьцааг чухалчилдаг хэдий ч төрийн бутээмжиин хувьд эцсийн бүгээгдэхүүн үйлчилгээнээс илүүтэй тэдгээрийн олон нийтэд үзүүлж буй үр

нөлөөнд

ач

холбогдол

өгч

түүнийг

татвар

төлөгчдийн

мөнгөөр

болон

хязгаарлагдмал нөөцөөр хэрхэн хангах тухай асуудалд гол анхаарлаа хандуулах ёстой гэж үзэн төрийн захиргааны бүтээмжийг дараах байдлаар тодорхойлж бОЛНО. “Төрийн захиргааны бүтээмж гэдэг нь олон нийтийи хэрэгцээ шаардлага, хүсэл сонирхлыг нөөцтэй уялдуулсан төрийн захиргааны үйл ажиллагааны гүйцэтгэлээр илэрхийлэгдэнэ” гэж тодорхойлж болох юм. Гүйцэтгэлийн үнэлгээний цар хүрээ нь

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие төрийн захиргааны байгууллагуудын онцлогоос шалтгаалан олон хэмжигдэхүүнийг

багтааж болох боловч гол үндсэн хэмжүүрүүд болох үр дүн, үр ашиг, үр нөлөө, чанарыг багтаах замаар төрийн бүтээмжийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх боломж бүрдэнэ. Төрийн захиргааны уламжлалт ба орчин үеийн хандлага, тэдгээрт төрийн бутээмжийн асуудлын эзлэх байр суурь. Төрийн захиргааг төрийн бүтэц, зохион байгуулалт, үйл явцын нэгдэл гэж үздэг

нь захиргааны талаарх уламжлалт үзэл

хандлага юм. Энэ онолоор төрийн захиргаа нь шатлан захирах ёс, залгамж чанар, шударга байдал, стандарт тогтоох, хууль ёсны болоод зохистой эрх мэдэл, мэргэжлийн чадавх зэрэг хэв шинжүүдээр тодорхойлогдож, ард иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах, өмч хамгаалах, нийгмийн ХЭВШИЛ стандартуудыг тогтоон хэрэгжүүлэх хууль сахиулах үүрэгтэй гэж үзэж байв. Төрийн үүргийн тухай үзэл баримтлал нь төрийн захиргааны шинжлэх ухааны онолын олон урсгал чиглэлийн хөгжлийн явцад улам боловсронгуй болсоор ирсэн. Төрийн захиргааны тухай үзэл санаа эртиий Грекээс гаралтай тухай өмнө дурдсан бөгөөд энэ нь улс төрийн шийдвэр хууль> тогтоомжийн хэлбэрээр илэрч түүнийг хэрэгжүүлэх нь захиргааны үндсэн үүрэг болдог гэх үзэл санаанд төвлөрч байв. Платон Аристотель нар бодлого хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа нь хуулиудад захирагдах ёстой гэж үээж байсан ба энэ үзэл санаа Гоббегийн (1588-1679) үеийг хүртэл олон зууны туршид эрдэмтдийн санаа бодлоор баяжин хөгжиж ирсний илрэл нь Бодин (1523-1596) "Сайн" 2

ба эерэг хуульд 5 захирагдах ёстойг сургаж байсан явдал юм. Гоббе анх удаа “Төрийн зорилго" гэсэн шинэ чиг үүргийг томьёолж Петерс "Төрийн зорилгыг илүү тодорхой болгохыг зорьсон. Энэ үеэс төрийн үүрэг өргөжин шинэ хандлагаар баяжиж эхэлжээ. Тухайлбал Секкэн Дорф (1626-1692) гүйцэтгэх засаглал нь “шийдвэр боловсруулах ба үйлчилгээний үүрэгтэй" гэж үзэж эдийн засгийн талаас нь орлого ба зарлагад анхаарахыг санал болгож байсан бол Монтескье( 1689-1755) "Байгууллагуудыг тусгаарлаж эрх мэдлийг сааруулах", Кант (1724-1804) "Төрөөс ёс зүй ба ёс суртахууны нөхцөлүүдийг шаардана" гэсэн онолуудыг дэвшүүлсэн. Төрийн бүтээмжийн асуудал эдийн засагт төрийн гүйцэтгэх үүргийг авч үзэх янз бүрийн урсгал чиглэлүүдтэй нягт холбоотой Судлаач Наш “үр ашигтай төрийн аппарат,

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие захиргаа үгүй бол маркаигилизм байх боломжгүйг тэмдэглээд бие даан өөрсдийн эрх

ашгийн төлөө ажиллаж буй аж ахуйн нэгжүүдийи хүчин чармайлт нь тэдгээрийн нийлбэрээс илүү жинтэй. 1 эд өөрсдийн эрх ашгийн төлөө ажиллахдаа олон нийтийн сайн сайхны төлөө хувь нэмрээ оруулдаг” гэж үзжзэ Сонгодог эдийн засгийн гол төлөөлөгч А.Смиг (1770) нарын судлаачид эдийи засгийн ур ашгийн үзэл баримтлалыг барлмтлагчид анх удаа үйгдвэрийн нэгж хэсгийн эдийн засгийн түвшинг орц, гарцын харьцаагаар тодорхойлохыг санал бопгон “...доройтож буй нийгэм эдийн засгийг зөвхөн улс төрчид, худалдаачид жолоодох бус харин ашиг сонирхол бүхий хувийн салбарын хамтын хүчээр жолоодно" гэсэн санааг дэвшүулсэн юм. Энэ үзэл санааг үргэлжлүүлэл Сей (1830) “Энтерпренер нь менежментийн ур чадвараар дамжуулан үйлдвэрлэлийн арга хэрэгслийн ашиглалтыг сайжруулснаар микро эдийн засгийн чадавхаа өсгөх боломжтой” гэж үзсэн Менежментийн шинжлэх ухаан үүсч хөгжих явцдаа бутээмж болон үр ашигт гол анхаарлаа хандуулсаар ирснийг М. Вебер нарын төрийн захиргааны уламжлалт онолыг үндэслэгчид бутээмж нь төрийн үйл ажиллагаанд чухал үүрэгтэй болохыг хүлээн зөвшөөрч байв. Харин түүхийн хувьд төрийн захиргаа нь үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага гэсэн үзэл баримтлал 1600 оны үед Франц улсад үүссэнийг судлаач Варкер “Төрийн үүрэг функц нь хаант засаглалын үүрэг функцээс ялгаатай дүрэм журам гэж үзсэн нь төрийн бүтээмжийг дээшлүүлэх арга эрэлхийлж эхэлсний нэг илрэл.

2 6

Родфөр “засаг захиргаа гэдэг нь хувь хуний ажил, үзэл бодол нь олон хүний ажил байна" хэмээсэн нь төрийн үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын санаа бодол, үйл ажиллагааны нэгдлээр үр дүнг дээшлуүлж болохыг хэлсэн байна. Чарле Бонин (1808) төрийн захиргааны 68 зарчим 708 хэсэг бүхий эрх зүйн кодыг боловсруулсны дийлэнхийг нь өнөөг хүртэл хэрэгпэсээр байна. Төрийн бүтээмжийн судалгааны онцлог нь түүний салангид байдал буюу олон хэсгээс бүрдсэн. Судлаачид нэг ижил бэрхшээлийг олон янзаар харж тайлбарладаг судлаачид нь бусад бүлгийн судлаачдын хийсэн судалгаатай тэр бүр танилцдаггүй, ашиглаж буй нэр томъёо, арга техник ба тэдгээрийг

ашиглаж

буй

байдал

нь

тухайн

онолыг

эсвэл

арга

хандлагыг

баримтлагчдаас хамааран өөр өөр байдаг зэргээр илэрдэг ба иймээс эдгээрийг өөр

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие хооронд хамааруулах, харилцуулан үзэхэд зарим бэрхшээл тохиолдон судлаачид

эрдэмтэд, практикт хэрэгжүүлэгчдийн дунд маргаан мэтгэлцээнийг үүсгэдэг тал бий. Иймд бүтээмжийн судалгааг амжилттай болгохын тулд эрдэмтдийн дэвшүүлсэн онол, үзэл баримтлалуудыг судлан нэгтгэн дүгнэсний үндсэн дээр төрийн бүтээмжийн арга

зүйг

боловсруулах

нь

төрийн

байгууллагуудын

тулгамдсан

асуудлуудыг

шийдвэрлэхэд зохих хувь нэмэр оруулна. Өөрөөр хэлбэл олон үзэл санааг нэгтгэх, тогтсон онол үзэл баримтлалыг төрийн бүтээмж болон үр ашгийн асуудалтай уялдуулан авч үзэх шаардлага гарна. Жишээлбэл: орц-гарцын харилцаанд суурилсан цэвэр эдийн засгийн загвар болон хэмжилтэд ач холбогдол өгч үүнийг засгийн газарт болон төрийн удирдлагад ашиглах боломжтой нь өмнөх судалгаагаар нотлогдсон.

19-р зууны төгсгөлд гарсан АНУ-ын прогрессив хөдөлгөөн нь "Эдийн засгийн ур ашигтай сайн зохион байгуулалттай ажиллаж буй засгийн газар нь нийгмийн хөгжлийг сайжруулж чадна. Хөрөнгө оруулалтын капиталыг зөвхөн зах зээлийн үл үзэгдэгч гap зөв хуваарилж байгаа бус засгийн газрын тусламжтайгаар эдийн засгийн үр ашиг, улс төрийн эд баялгийг нэмэгдүүлж болно” гэсэн санааг гаргасан. Эдийн засгийн үр ашгийн бас нэгэн чиглэл нь Кейнесийн "Эдийн засаг нь өөрөө өөрийгөө зохицуулдаггүй учир засгийн газрын бодлогоор дамжуулан зах зээлийг зохицуулах ёстой гэсэн үзэл юм. Харин эдийн засгийн бүтээмжийн гуравдахь буюу орчин үеийн бодлого нь “Капиталаар дамжуулан эд баялгийг хуримтлуулах мөнгөний болон төсвийн бодлого” юм. Төрийн бүтээмжийн онолын үүсэл хөгжилд өмнө дурдсалчлан захиргааны 2

уламжлалт буюу 7 бюрократ тогтолцооны онолыг үндэслэгчид багагүй үүрэг гүйцэтгэсзн байна. Энэхүү онолын нэрт төлөөлөгч Макc Вебер эрх мэдэл хуваагдахыг хүлээн зөвшөөрч Гүйцэтгэх байгууллага нь захиргааны штаб бүхий брюкрат байгууллага байна” гээд “Хуулиар томилогдсон эзэн брюкрат зохион байгуулалттай байгууллагын эрх зүйд захирагдана"' гэсэн чухал санааг дэвшүүлсэн. А.Вагнер төрийн бүх үүрэг эдийн засагтай холбоотой хэмээн үзэж “Төрийн бүтээгдэхүүн” гэдэг Ойлголггыг шинээр томьёолсон бол сонгодог төрийн удирдлагынхан үйлдвэрийн удирдлагын онолыг” гол үзэл санаагаа болгож байв. Шинэ үөиин сонгодог онолчид төрийн захиргааг “Улс төрийн шийдвэр гаргах үйл явц” “Бодлого боловсруулах үйл явц”, “Захиргаа нь улс төр, захиргааны тогтолцооны дэд систем хэмээн үзэх болсон. Ингэж төрийн захиргааны нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг нэмэгдэхийн хэрээр төрийн

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие захиргааны шиижлэх ухаан бусад нийгэм, эдийн засаг, санхүү, менежмент, хууль эрх

зүй, зан үйл, үйлдлийн, системийн гэх мэт олон шинжлэх ухааны онол арга зүйгээр баяжих нөхцөл аяндаа бий болсон. Олон зууны туршид төрийн захиргаа хууль эрх зүйн хүрээнд үнэнч шударга байхыг хангалттайд тооцдог байжээ.1 Ридли, Сайман нар 1938 оны үед зөвхөн шударга байгаад зогсохгүй үр ашигтай байхыг шаардах болсноор захиргааны шинжлэх ухаанд гарсан хорьдугаар зууны эхний хагас үеиин сэтгэлгээний шинэлэг илэрхийлэл юм Судпаач Мошөр энэ үеийг “сайн засгийн гэзар гэсэн ойлголт үр ашигтай засгийн газар гэсэн ойлголтоор солигдсон үе” гэж үзсэн байхад шинэ үеийн сонгодог онолынхон улс төр, захиргааг нэгэн цогц гэж үзэж байсныг өөрчлөн эдийн засаг, үр ашигт шинээр анхаарал хандуулах болсныг судлаач Генри “Улс төр, төрийн захиргааг салангид хэмээн үзэж төрийн захиргааны шинэ зарчмууд бий болсон’’ гэж тодорхойлжээ. Үр ашгийн талаарх Гүүдноугийн 1900 онд хийсэн дүн шинжилгээнд “Улс төрийн оролцоо захиргааны ажлын гүйцэтгэлийг удаашруулдаг тул улс төр ба төрийн захиргааны ажлыг салгах нь хамгийн зөв шийдэл"' гэж дүгнэсэн нь сонирхол татна. Тэрээр “Улс төр нь зөвхөн захиргааны ажилд оролцоод зогсохгүй төрийн захиргааны үйлчилгээний зохион байгуулалтад зайлшгүй нөлөөлнө...үүнээс үүдэн захиргааны үр ашиггүй байдал бий болж төрийн захиргааны үйлчилгээ нь улс төрийг дэмжигч үр ашиггүй захиргааг бий болгоод зогсохгүй авилгад өртөх хууль тоггоомжийг бий болгоно. Үр ашигтай төрийн захиргааг бий болгохын тулд хуулийн үүрэг функцийг захиргааны 2

үүрэг функцээс 8 салгах захиргааны тогтсон нэр томъөог хэрэглэхгүй байх, захиргааны үйлчилгээнд улс төрийг оролцуулахгүй байх зэрэг нь дэг журам, сахилга батад нөлөөлөхгүйгээр захиргааны үйлчилгээнд, үр ашиг, зөв хандлагыг тогтоон иргэдийи төлөөлөл болох хотын дарга, захирагчийг хотын захирганы үйлчилгээнд улс төриин нөлөөлөл үзүүлэхээс урьдчилан сэргийлж чадна гэж үзжээ. Букерт өөрийн захиргааны шинжлэх ухаанд эдийн засаг болон үр ашиг эрхэм зорилго мөн бол улс төр нь төрийн захиргаанд нөлөөлөх учиргүй эс бөгөөс- энэ нь "үнэ цэнэгүй шинжлэх ухаан болж хувирна гэж дүгнэсэн байна. Энэхүү итгэл үнэмшил нь цаашлаад орчин үеийн улс төрчид болон төрийн албан хаагчдад төрийн үйл ажиллагаанд хандах хандлагыг төвийг сахигч албан хаагчид бүхий мөнежмөнтээр дамжуулан улс төржихгүй байж төрийн бодлогыг тодорхойлох ба харин төрийн албан

хаагчид бүтээмжтэй ажиллах бодлогыг хэрэгжүүлнэ хэмээжээ.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Үр ашиг бүхий төрийн захиргааг баталгаажуулахын “тулд ‘шилдэг хүмүүсээс” бүрдсэн засгийн газрыг байгуулах нь зүйтэй бөгөөд төрийн албан хаагчид нь мэргэжлийн бус байна гэдэг нь үр бүтээлгүй ажиллана гэдгийг онцлон тэмдэглээд мэргэжлийн гэдгийг үр ашигтай гэдэгтэй ижил утгаар үзэж "сайн” гэсэн үндсэн тодорхойлолт нь ”үр ашигтайгаар'' солигдон үр ашиг нь төрийн захиргааны "үнэлэмж"ийг тодорхойлно” гэж судлаач Кркөчлеу, Гулик нар томьёолсон байна. Ингэж төрийн захиргаа ба менежментийн шинжлэх ухаан “үр ашиг" гэсэн үзэл санааг нэгэн зэрэг дэвшүүлсэн. Төрийн захиргааны үр ашгийг дээшлүүлснээр ажил үйлчилгээний чанар, үр дүн сайжирч ард иргэдийн сэтгэл ханамж дээшилнэ гэж үзэн энэ чиглэлээр зөвлөгөө өгөх байгууллагууд засгийн газар болон орон нутгийн захиргаа, улсын өрөнхийлөгчдийн дэргэд зохион байгуулагдсанаар төрийн бүтээмжийн санаачлагын эхлэл тавигдсан АНУ-ыи

ерөнхийлөгч

Рузьвелтьт

харьяанд

ажиглаж

байсан

захиргааны

менежментийн хороо 1937 онд гаргасан тайландаа: ''Засгийн газрын үр ашиг нь сайн менежмөнт ба олон нийтийн хүлээн зөвшөөрөл, дэмжлэг гэсэн хоёр хүчин зүйлээс хамаарна, харин захиргааны YP ашиг нь цаасны хавчуурга, цаг ашиглалт хэмнэлттэй байх зэрэгт стандарт тогтоох жижиг зүил биш" гэж үзэж үр ашгийг менежментийн онол практикийн зангилаа асуудал болгон авч үзэхийг санал болгож байжээ. Төрийн захиргааны үр ашгийг нэмэгдүүлэх, шинэчлэлийн үр дүн нь төсвийн хэмнэлт гаргах явдал байв. Төриин захиргааны болон менежментийн шинжлэх ухаанд эдийн засгийн 2

үр ашиг, бүтээмж 9 өөр өөрийн байр сууриа эзэлснээр төрийн албан хаагчид улс төрчдийн үүрэг хариуцлагадаа хандах хандлагыг өөрчилсө явдал юм. Судлаач Машер “Төрийн зорилго зорилтыг биелүүлэхийн тулд үр ашгаас илүүтэйгээр шинэ санаачлага, алсын хараа, эрч хуч чухал байр суурь эзэлнэ Энэ нь улс төрийн зорилго бөгөөд төрийн албан хаагчид, ажиллагсад нь захиргааны ажилллааг гүйцэтгэхээс гадна улс төрийн хувьд мэдлэгтэй, мэдрэмжтэй байх естой хэмээснээр 1937-1955 оныг төрййн албан хаагчид бүхии засгийн газар гэж нэрлэсэн". Энэ үеийн шинийг санаачлагчид нь төрийн албан хаагчид байж программ төлөвлөлт-төсөвлөлтиин систем, зорилтоор удирдах тэгш суурьтай төсөв зэрэг арга техник, системийг боловсруулж, гүйцэтгэлийн төсөв ба стандарт, өртөг, менежментийн талаар зөвлөмжүүд гаргасан байна. Эдгээр шинэ санаачлагын гол санаа нь зардлыг хянах, менежментииг

сайжруулахад чиглэгдсэн

НЬ

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие бага зардлаар их зүйл хийх буюу бүтээмжийг дээшлүүлэх

асуудал упс төрчдийн анхаарлыг татаж байв. Энэ үеэс “менежментийг сайжруулах гэсэн үзэл санаа нь эдийн засаг, үр ашиг гэсэн конепцын нэгэн адил судлаачдын анхаарлыг татах болсон, Бүтээмжийн мэдээллийн буюу оюуны хэрэгцээ нь төсвийн, эдийн засгийн, статистикийн. инженерийн болон менежментийн хувьд.." эрэлт хэрэгцээтэй байж чадсанаар иргэдийн төлөөлөгчид, төрийн удирдлагад нөлөөлөн төсвиин үил явцьг хөтөлбөр төлевлөгөөнд тааруулан өөрчлөх шаардлага тулгарсан хөтөлбөрийн төсвийг боловсруулахдаа төслийн системд хөтөлбөр бүрээр хэд хэдэн бүтээгдэхүүнии биет гарцыи үзүүлэлтүүдийг тодорхойлж, хэрэгжүүлэхэд шаардагдах цаг хугацааг төлөвлөж өгч чадвал бүтээмжийн тооцооллыг хийж болно. 1970 оноос төрийн захиргааг үндсэн утгаар нь авч үзэх үе эхэлсэн гэж үздэг. Хувийн хэвшлийн салбараас үлгэр дууриал авч тэдний туршлага, арга техникийг улсын салбарт нэвтрүулэх тухай гаргасан шийдвэр нь бүтээмжийн хувьд шинэ үеийг нээсэн бөгөөд төрийн албан хаагчид бүхий засгийн газар гэсэн ойлголт нь 'Менежерүүд бүхий засгиин газар” гэсэн ойлголтоор төрийн албан хаагч нь төрийн менежер болон өөрчлөгдсөн энэхүү өөрчлөлт нь мэргэшсэн, бутээлч, ШИНИЙГ

санаачлагч, тэмцэгч байх гэсэн хувийн хэвшлийн салбарын онцлогийг улсын

салбарын орчин нөхцөлд нэвтрүулэхийг шаардах болсон. Төрийн захиргаа нь төрийн удирдлага болон өөрчпөгдсөн ч улс төрд нөлөө бүхий хүчин зүйл хэвээр байсан нь захиргааны ба улс төрийн менежерүүдийг бий болгоход хүргэсэн. Энэ уеийн төрийн 3

бүтээмжийн 0тухай “дуу хоолой" нь улс төрийн менежерүүд буюу ззхирагчид, хотын дарга нар байсан нь тэдний байр суурь, үүрэг хариуцлагыг бүтээмжийг сайжруулах бодлогыг тодорхойлох эхлэл гэж үзнэ. Бүтээмжийн судалгааны гол үзэл санаа нь “сайн эасгийн газар". “зардлын хяналт" бус харин татвар төлөгчдийн мөнгөөр илүү ашиг олох буюу “мөнпө' бий болгох эрэлхийлэл байв. Төрийн захиргаа нь зардлыг бууруулах, хянах практикийг нэн тэргүүнд хэрэгжүулэх шинэчлэлийн төслүүд, бүтээмжийн шинэчлэл, тайлагналын менежмент,

санхүүгийн кенежмент, электрон мэдээлэл

боловсруулалт, мөнежментийн хяналт зэргээр өргөжүүлэн ашигласан гэж Японы эрдэмтэн Яамада дүгнэсэн хэдий ч бүтээмжийн бодит санаачлага нь улс төрийн түвшинд хийгдсэн байв. Харин 1970 онд АНУ-ын сенатор Прохмире “Холбооны засгийн газрын буюу улсын салбарын үр ашгийг тодорхойлох бодит хэмжүүр бидэнд байхгүй нь

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие санаа зовоож байна" гэж сангийн сайддаа бичин илгээж байжээ. Энэ үөд ерөнхийлөгч

Ричард М.Никсоны (1969-1974) санаачлан байгуулсан бүтээмжийн үндэсний хороо нь “бүтээмжид" ач холбогдол өгч хувийн хэвшлийн салбарт нэн тэргүүний гол анхаарлаа хандуулсан хэдий ч төрийн удирдлагын бүтээмжийн асуудлыг чухалчилсан. Тус хороо эхлээд “Бүтээмж ба ажлын чанарын үндэсний хороо" нэртэйгээр байгуулагдаж дараа нь ерөнхийлөгч Жимми Картерийн (1977-1981) удирдлагын хүрээнд “Бүтээмж ба ажлын чанарын үндэсний төв болон өргөжсөн.

Дэлхийн улс орнуудад төрийн ба хувийн сапбарын эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлж бүтээмжийн өсөлтийг хангахад нийгмийн, эдийн засгийн, шинжлэх ухааны, бизнесийн, хөдөлмөрийн, засгийн газрын оруулж буй хувь нэмрийг тодорхойлох, хөгжүүлэх, дэмжих хэрэгцээ шаардлагын зорилго нь "эдийн засаг, байгаль орчин удирдлага, ажиллагсад ба хэрэглэгчдийн эрх ашигт иийцсэн бүтээмжийн өсөлтийг дэмжих бодлогыг бий болгох” асуудал байв. Гэвч үүнийг хэрхэн бий болгох арга зам болон улс төрийн дэмждэг нь тодорхойгүй байсан. 1978 онд АНУ-д Төрийн бүтээмжийн үндэсний төвийг байгуулсаны үндсэн зорилгуудын нэг нь төрийн бүтээмжийн үндэсний клерингийн төв байж төрийн бүтээмж ба менежментийн тойм сэтгүүл гаргах явдал байв.

Төрийн3 болон төрийн бус байгууллагууд, мэргэжлийн байгууллагууд, их дээд 1

сургуулиудын

судалгааны

институтуудын

хамтын

хүчин

чармайлтын

үр

дүнд

бүтээмжийн онол арга зүйн орчныг бий болгосноор төрийн захиргааны бүх түвшинд бүтээмжийн хэрэглээг нэмэгдүүлэхэд чухал түлхэц болсон байна АНУ-ын ВИСКОНСОН мужийн захирагч Патрик Ж.Луси “Бүтээмжийн нөөцийг бий болгохын тулд хатуу зорилт тавьж, зорилгодоо бэлтгэх хангалттай хугацааг хэрэгжүүлэгч төрийн албан хаагчдад олгох ёстой” гэдгийг хүлээн зовшөөрсөн бол Вашингтон мужийн захирагч Даниел Ж.Эванс “Бүтээмж нь урт хугацааны туршид зөвхөн хувийн хэвшлийн салбарт л ач холбогдолтой байв. Одоо бүтээмж нь улсын салбарын хувьд сэрэмжлэг болох... Бид төрийн үйлчилгээг ард түмний төлж чадах үнээр хүргэж чадна гэдгээ харуулах ёстой" гэжээ. Эхний шатанд үр ашгийг чухалчлан авч үзэж байсан бол дараагийн үе шатанд үр

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие дүнг нэмж оруулсан бөгөөд ингэснээр төрийн албан хаагчдыг байгууллагын зорилго.

зорилтдоо уялдуулан үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэхийг шаардсан. Харин гуравдугаар үе шатанд үр дүн ба үр ашгийг чухалчилжээ Ингэж бүтээмжийг үр ашиг ба үр дүн гэж үзэх болсон хэдий ч эдгээр нэр “томьёог хэрхэн тайлбарлаж ойлгох, хоорондын уялдаа холбоог нь гаргах болон хэрхэн ашиглах талаар ойлголт арга зүй дутагдалтай байснаас үүдэн уг асуудлаар эрдэмтэн, судлаачид, мэргэжилтнүүдээр хэлэлцүүлэхийн тулд “Төрийн бүтээмжийн үнэлгээ” сэтгүүлийг бий болгосон. Марк Холзер уг сэтгүүлийн ой болгох шалтгаануудад: “Төрийн бутээмжийг шаардлагагүй гэж үздэг буруу ойлголт байсаар байгаа мөн бие даасан санаачилгуудыг өрнүүлэх шаардлагатай судалгаа материалууд

гол асуудлуудад чиглэх,

олон нийтзд хүргэх

хэрэгжүүлэгчид ба

судлаачдын дунд төрийн бүтээмжийн асуудлаар хэлэлцүүлэг мэтгэлцээнийг өргөн хүрээтэй явуулах зэргийг дурьдсан. Төрийн захиргааны уламжлалт хандлага нь бүтээмжийг улс төрийн хувьд байж болох зүйл бөгөөд улсын салбар дахь илүү томорч буй шүхэр гэж үзсэн хэдий ч дараах өөрчлөлтүүд болох аж үйлдвэржилтийн эрэлтээс мэдээллийн нийгэмд шилжиж буй ажиллагсдын оролцоо нэмэгдсэн, өндөр техник технологи бүхий роботыг илүү ашиглах, төрийн үйлчилгээг иргэн төр болон агөнтлаг, агентлаг түвшинд хамтран үзүүлэх болж, байгууллагын хөгжлийг менежментийн шинжлэх ухаантай хослуулах менежерийн үйл ажиллагааг бодлогыл шийдвэр гаргах үйл явцтай уялдуулах зэрэг хувийн зүйлүүд бүтээмжийн шинэ хандлага төлөвшихөд чухал. Төрийи захиргааны байгууллагын 3

бүтээмжийн 2хөдөлгөөнийг дараах байдлаар үечилж болох юм. Бүтээмжийг судлах гол шалтгаан бол Сайн засгийн газар"-ын эрэл хайгуул хийж үр ашиг бүхий засгийн газрыг байгуулах явдал юм. Судлаачид улс төр, төрийн захиргааны аль алинд үр ашгийн ач холбогдлыг чухалчилсан нь 1900-1945 онуудыг хамарсан бөгөөд үр ашиг бүхий засгийн газрын үйл ажиллагааны эхлэлийг тавьсан үе 1945-1970 оны үед бүтээмжтэй холбоотой асуудал нь төслийн үйл явц түүний өөрчлөлтөөр дамжсан зөвхөн өнгөц уриа төдий байсан боловч төрийн албан хаагчид өөрсдийн зорилго зорилтуудад шийдвэр гаргахад илүү ач холбогдол өгч байсан учир үр ашигт тавих анхаарал буурсан. Энэ үеийг төрийн албан хаагчид бүхий засгийн газрын үе

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие ✓ 1970 оны үед улс орнууд хувййн салбар болон засгийн газрын бүхий л түвшинд

бүтээмжийг нэн тэргүүний зорилт ГЭЖ үзсэн нь ашиг,үр дүн болох бүтээмжийн сэдэв нь улс төрчид, төрийн албан хаагчид ба эрдэмтэн судлаачдын дунд анхаарал татахуйц гол сэдэв болж чадсан. Улс төрчдийн гол зорилго нь ашиглаж буй нөөцөөс илүү их өгөөж хүртэх явдал байв. Улс төрийн менежерүүд нь татвар төлөгчдийн мөнгөөр илүү ашиг олох, илүү баялаг бүтээхэд анхаарч байгаа менежерүүд бүхий засгийн газрын үе ✓ 1980 оноос улс орнууд эрчимтэй хөгжиж, мэдээллийн эрин үе эхэлсэн нь төрийн захиргааны үйл хэрэг эдийн засгийн хөгжлөөс хоцрох болсон зэрэг шалтгаанаас үүдэн төрийн ажлыг аж ахуйн аргаар хэрхэн удирдах онол арга зүйн эрэл хайгуул, эрдэмтэн судлаачид төдийгүй менежерүүдийн дунд хүчтэй өрнөсөн учир энэ үеийг бизнесийн менежментээр баримжаалсан үе гэж үзлээ Төрийн бүтээмжийн онолын урсгал чиглэлүүд, тэдгээрийн харьцуулалт.Төрийн бүтээмжийн арга зүйн хувьслыг макро болон микро эдийн засаг, байгууллагын онол, төрийн захиргаа ба меженерийн салбаруудтай холбан авч үзэх нь нийтлэг. Эдгээр онол ба арга зүйн хандлагуудын хоорондын уялдаа дутмаг байдаг нь судалгаанд бэрхшээл учруулахаас гадна өер өөр нэр томъёог хэрэглэх нь тэдгээрийн хоорондын уялдаа буюу харилцан ойлголцолд саад учруулдаг. Ялангуяа тврийн байгууллагын удирдлагын шинэ арга, аргачлал нь дээрх салбаруудын харилцан ойлголцол дээр үндэслэх шаардлага төрийн бүтээмжийн онол арга зүйн судалгааны нэг тулгамдсан асуудал болж байна.

3

Макро, микро3 эдийн засаг, байгууллагын онол дахь арга зүйд гарсан хувьсал нь эцсийн дүндээ бүтээмжийг дээшлүүлэхэд чиглэдэг тул төрийн бүтээмжийн онол арга зүйн хувьслыг дээрх онолын үзэл баримтлалуудад судалгаагаа тулгуурласан болно. Макро эдийн засаг: Тэг-таамаглалын аргаас Тэг-бус- таамаглалын аргад шилжсэн нь: Үндэсний эдийн засгийг тодорхойлох чухал үзүүлэлт нь Үндэсний Нийт Бүтээгдэхүүн (ҮНБ) юм. Энэ үзүүлэлт болон тухайн улс орон байгаа нөөцийг ашиглан нэг жилийн хугацаанд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний үнэ цэнийг тодорхойлдог. Иймд бүтээмж нь эдийн засгийн макро түвшний хувьд чухал ач холбогдолтой Засгийн газар бүтээгдхүүн, үйлчилгээний зөвхөн хэрэглэгч бус үйлчилгээ үзүүлэгч, эдийн засгийн бодлогыг тодорхойлогчоос гадна бүтзэгдэхүүн, үйлчилгээний томоохон үйлдвэрлэгч болох нь ДНБ-д эзлэх хувийн, жингээр илэрхийлэгдэх ба энэ утгаараа тухайн орны үндэсний

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие үйлдвэрлэлийн гол бүрэлдэхүүн хэсэг болж иргэд, татвар төлөгчдийн мөнгөөр аль

болох өндөр үр ашигтай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх томоохон үүргийг хүлээдэг. Гэвч улсын төсөв санхүүгийн хувьд засгийн газрыг зөвхөн хэрэглэгч гэдэг утгаар нь авч үзсэн хэвээр байна. Засгийн газрын үйлдвэрлэлийн хэмжээг тооцохдоо засгийн газар аливаа нэгж бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд байгаа нөөцийг ашигпах хэрэглээгээр нь тооцдог. Төрийн үйлдвэрлэл (гарц буюу бутээгдэхүүн) нь нөөцийг ашигласан хэрэглээтэй (орц) тэнцүү учраас бүтээмжийн хэмжээ нь цаг хугацааны явцад өөрчлөгдөхгүй буюу тогтмол гэж үздэг. Ийм тэг-таамаглал нь улсын салбар буюу төрийг үйлдвэрлэгч бус хэрэглэгч хэмээн төрийн үйлдвэрлэлийн үнэ цэнэ нь түүний хэрэглээний үнэ цэнэтэй тэнцүү гэж үздэг. Судлаач Герг Вукерт “Засгийн газрыг үйлдвэрлэгч гэдэг утгаар нь авч үзвэл, тэг-таамаглал нь төрийн бүтээгдгхүүнийг хэмжих тохиромжтой статистикийн арга биш юм. Орц нь гарц буюу бүтээгдэхүүн болон хувирдаг бол энэ нь улсын салбарт ч энэ хамаатай" хэмээсэнтэй олон судлаач санал нийлдэг. Тиим болохоор орц нь биет ба мөнгөн утгаараа гарц буюу эцсиин бүтээгдэхүүнтэй тэнцүү байдаггүй учир төрийн үйлдвэрлэлийн үнэ цэнийг хэмжих арга техникийг боловсруулах шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл төр нь үндэсний үйлдвэрлэл, цаашлаад ҮНБ-ий нэг хэсгийг бүтээхэд бодолтой үүрэг гүйцэтгэдэг гзж үзвэл төрийн үйл ажиллагааны орц-гарцын харьцааны өөрчлөлт нь үндэснии эдийн засаг, түүний өсөлтөд нөлөөлнө. Ийм тэг-бус-таамаглал нь үйлдвэрлэгч-засгийн газрыг тодорхойлох ба төрийн үйлдвэрлэл түүний өөрчлөлт - үндэсний бүтээмжид хэрхэн нөлөөлдгийг 3

харуулах нь 4бүтээлч засгийн газрын ач холбогдлыг тодорхойлно. Төрийн бүтээмжийн тэг таамаглалын аргаас тэг бус засаглалын аргад шилжсэн нь макро түвшинд бүтээмжийн өөрчлөлтийг хэмжих. Төрийн бүтээмжийг болон түүнд хандах хандлагыг нь хэмжихэд арга зүйн томоохон еөрчлолт гарсныг харуулж буй макро түвшний төрийн бүтээмжийг тодорхойлоход зайлшгүй шаардлагатай микро түвшин буюу засгийн газрын агентлагуудын түвшний бүтээмж, түүний ач холбогдлыг авч үзэх шаардлагыг бий болгосон Микро эдийн засаг. Үүрэг функц биөлүүлэгдэж үйлдвэрлэлийн боломжит туйлд чиглэх

нь:

Бутээмжийн

харьцааг

математик

талаас

нь

авч

үзвэл

голчлон

үйлдвэрлэлиин функц буюу гарц нь орцын үүрэг функц байна гээд V f(k;l;m) гэж 70 гэж томъолдог. Энэхүү үүрэг функц

нь бүтээмжиин ТООЦООЛЛЫН үндэс болно.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие Техонлогийн дэвшил нь үилдвэрлэлиин хэмжээ нэмэгдэж буйгаас тодорхой харагдаж

ижил

ХЭМЖЭЭНИИ

орцоор илүү их хэмжээний гарц буюу бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж баина

гэсэн үг. Төрийн үйлдвэрлэлийн функцийг тодсрхойлох болсмжтой байсан бол бүтээмж муутай засгийн газрын агентлагууд нь үйлдвэрлэлийн функцийн шугамаас дор байрлах бөгөэд тэдгээрйг амархан тодорхойлж, тодорхой тооны орцыг ашиглаж илүү их бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэх

эсвэл

цөөн

тооны

бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэх

норм

тогтоох

орцыг

ашиглан

боломжтой

болно.

тодорхой Ингэж

тооны төрийн

байгууллагын бүтээмжийн асуудал бутээгдэхүүнд анхаарлаа хандуулсан. Харин бүтээгдэхүүний хандлагыг дэмжигчид дараах давуу талуудыг онцолдог. Нэгдугээрт бүтээгдэхүүн нь үр дагавар ба ханамжийн эх сурвалж бөгөөд эх сурвалж байсаар ч ирсэн, Хоёрдугаарг орцоос үр дагавар pvy шат алгасан дамжин. бүтээгдэхүүнийг алгасах нь үр ашиг дүнг будлиантай болгодог. Үр дүнг хэмжих үзүүлэлтээр үр ашгийг хэмжих нь онолын хувьд боломжгүй учраас тусгай дүн шинжилгээ хийх шаардлагатай болгож байна Гуравдугаарт тухайн төрийн үйлчилгээ буюу бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх эсэхийг төсвийн үйл явцаар дамжуулан шийдвэр гаргах засгийн газрын чухал үүрэг хэвээр байгаад оршино. Бүтээгдэхүүн нь бодлогын дүн шинжилгээний чухал алхам юм. Микро эдийн засгийн дараагийн нэг хөндөж буй асуудал нь төрийн үйлчилгээний өсөн нэмэгдэж буй өртгийн учир шалтгааныг тодруулах явдал болж байна. Брадфорд 3

Зардал хэмнэх 5 үйлдвэрлэлийн арга техникийг ашиглаж, орцын зардлыг бууруулсан ч гэсэн цаг ямагт өсөн нэмэгдэж буй opц буюу ажиллах хүчний зардлыг нөхөж чадахгүй байна. Хэдийгээр чанар сайжирсан ч тэр нь төсвийн зарцуулалтыг бууруулснаас бус өөр хүчин зүйлээс хамааран сайжирсан” гэсэн дүгнэлтийг хийжээ. Үүнтэй холбогдон бүтээгдэхүүн ажил үйлчилгээний чанарын асуудал анхаарал татах болж Росс, Буркхэд нар чанарыг тодорхойлолтыг “Чанар тогтмол байдаг гэж үзэн бусад хүчин зүйлийг чанарын

үзүүлэлтээр

тооцох,

чанарын

өөрчлөлтийн

чиглэл

болон

түвшинг

тодорхойлохын тулд үйлчилгээ нэг бүрээр чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох, үлдэх хүчин зүйлийг чанарын үзүүлэлтийн үр дүнгээр бууруулж авч үзэж болно. Ингэж бууруулсан үнэ цэнэ нь бүтээмжийн өөрчлөлтийг харуулдаг гэж үзсэн. Байгууллагын онол: Уламжлалт зорилгын хандлагаас системийн хандлагад

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие шилжсэн нь: Байгууллагын дотоод дахь бүтээмжийн асуудал нь эрдэмтэн, судлаач

хэрэглэгчдийн хувьд томоохон асуудал байж цаашлаад байгууллагын үр дүнгийн онолын асуудал болон өргөжсөн байна. Байгууллага үр дүнтэй ажиллаж буй эсэхийг тодорхойлох, үнийг яаж тооцож хэмжих зэрэг асуултууд эндээс урган гарна. Эдгээр асуултын хариуг нийтээр хулээн зөвшөөрөгдсөн байгууллагын онол түүний уламжлалт зорилгын. хүний нөөцийн, системийн хандлагуудаас хайж болно. Байгууллагын уламжлалт зорилгын загвар нь "Байгууллагыг тодорхой зорилгоор нэгдсэн хүмүүсиин хамтын үйл ажлллагаа" гэж үздэг нь байгууллага тогтсон, тодорхой, хатуу зорилготой байж түүндээ хүрэхийн тулд ашиглах нөөц, арга замуудыг урьдчилан тодорхойлсон байдаг. Ямар зорилго тавих талаар шийдвэр гарч, зорилгоо хэрэгжүүлэх нөөц арга замуудыг зорилготойгоо уялдуулан эдгээрийн хоорондын харилцаан дахь өөрчлөлтийг ч мөн түүнтэй уялдуулан авч үздэг. Байгууллагын тавьсан зорилгод байгаа нөөцдөө тулгуурласан арга замуудыг ашиглан хүрэх, зорилго ба хэрэгжүүлэх арга механизмын хоорондын уялдааг сайжруулах нь байгууллагын зорилт болно. Тодорхой зорилгод тодорхойлсон арга механизмыг ашиглан хүрнэ гэдэг нь албан ёсны зорилт болж байгаа учраас энэ тохиолдолд байгууллагын үр ашгийг тодорхойлох зөв арга нь бүтээмж юм. Хэрэв байгаа нөөцөө ашиглан гүйцэтгэхэд гүйцэтгэл нь өндөр байх, эсвэл байгаа нөөцөөс бага хэмжээний нөөц ашиглан ижил түвшний гүйцэтгэлтэй байх эсвэл эдгээр хоёр тохиолдол хосолсон байх үйл ажиллагаа нь сайжирсан гэж үзнэ. Энэхүү 3 бүтээмжийн

6

уламжлалт

аргыг

зорилго-зорилтдоо

хүрэх

системийн

логикоор

тайлбарладаг ба зорилгод хүрэх систөм нь эдийн засаг дахь үр ашгийн онолтой давхацдаг. Хүний нөөцийн онолын зарим сублаачид менежментийн уламжлалт зорилгын аргыг байгууллагын ажиллах хүчний нөлөөлөлтэй уялдаж чаддаггүй гэж үздэг учраас хүлээн зөвшөөрдөггүй. Хүний нөөцийн мөнежмөнтийг байгууллагын зорилгыг хэрэгжүүлэхэд ажиллах хүчний үр дүнг нэмэгдүүлэх менежментийн олон үзэл санааг ашиглана гэж тодорхойлсон нь бүтээмж болон үр дүнгийн онол дээр хүний зан төлөвийн асуудлыг нэмж оруулсан Байгууллагын ажиллагсдын зан төлөвийн асуудал болон асуудалд хандах хандлагыг илэрхийлэгч, нь сэдэлжүүлэлт юм. Байгууллага зорилгодоо хүрэхэд сэдэлжүүлэлт чухал үүрэгтэй тул уг асуудлыг байгууллагын амжилтыг тодорхойлогч

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие хүчин зуйлсийн нэг гэж үздэг. Зан төлөвийн асуудлыг оруулахгүйгээр байгууллагын

бүтээмж үр дүнг дээшлүүлнэ гэж үзэх нь учир дуагдалтай. Ажиллагсдын сэтгэл ханамж, ажиллах хүчний шилжих хөдөлгөөн, ажиллагсдын ёс суртахуун, ажил таслах үзэгдэл, ажилдаа үнэнч байх явдал зэрэг үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтүүд нь байгууллагын үр дүнг тодорхойлогч элементүүд юм. Байгууллагын зорилго, түүнд хүрэх арга зам нь гадаад орчноос хамаарч өөрчлөгдөж байдаг учир байгууллага бол нээлттэй систем Гадаад болон дотоод хүчин зүйл нь бэйгууллагын-системд нөлөөлдөг. Байгууллага үр дүнтэй ажиллахын тулд бүтээмжтэй, зан төлөвийн бүтээлч хандлагатай ажиллах зайлшгүй шаардгагатай ба нөхцөл байдал өөрчлөгдөхөд байгууллагын стратеги уялдан өөрчлөгддег Байгууллагын системийн хандлага нь байгууллага өөрийн

зорилготой

байхаас гадна уян хатан байж, өөрчлөгдөж буй орчинтойгоо зохицож чаддаг байх ёстой Уламжпалт арга нь бүтээмжийн зөвхөн нэг талыг баримталдаг бол үр дүнтэй байгууллагын системийн хандлага нь уламжлалт аргаас эсрэг багөөд олон талт хэмжигдэхүүний системийг ашигладаг онцлогтой. Төрийн

бутээмжийн

acуудалд

баримтлал.Төрийн бүтээмжийн үзэл

хандах

төрийн

санааны үүсэл

захиргааны

онслын

хөгжил нь төрийн

үзэл болон

бүтээмжийн онол арга зүйн үүсэл хөгжилтэй салшгүй холбоотой. Энэ чиглэлүүд нь судлагдахуун судалгааны ялгаатай арга зүйн үндэстэй хэдий ч төрийн удирдлага нь эдийн засаг, менежментийн шинжлэх ухааны судалгаанд үндэслэх болсон. БҮТЭЭМЖИЙН ШИНЖЛЭХ

ухааны онол арга зүй нь эдийн засаг мөнежментийн шинжлэх ухаантай 3

салшгүй холбоотой.

7 1990-ээд оноос төрийн шинэ удирдлагын үзэл баримтлал хүчтэй гарч ирсэн нь төрийн ажил үйлчилгээг хэрхэн үр дүн, үр ашигтай удирдахыг Осворен Давид. Гейблер нарын Засгийн газрын өөрчлөн байгуулалт: Аж ахуйн нэгжийн үзэл баримтлалыг төрийн секторт хэрзглэх нь гэсэн бүтээлдээ үр бүтээлтэй засийи газрын арван шинжийг, М. Варжлей засгийн газрын шинэ прадигмыг Английн олон нийтийн хурал сайн засаглалын үндсэн шинжүүдийг тус тус тодорхойлсны хүснэгт 2-т нэгтгэн үзүүлэв. Хүснэгт 2. Төрийн шинэ удирдлагын үзэл баримтлалын харьцуулалт Шинэ лрадигм

Английн олон нийтийн хурал

Освсрөн давид.Гейблер

1

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие Ард иргэдийн хүсэн хүлээсэн үнэХариуцлагын харьяаллыг тогтоох Сэлүүрдэхээс-

цэнийг дээдлэх

залуурдах

2

Төсвийг бүтээмжтэй зарцуулах Захиргааны үйл ажиллагааны чанар

3

бүтээмжийг дээшлэх Ухамсартайгаар хууль журмыг сахих Тухай бүрд ард иргэдэд үзүүлэхӨрсөлдөөний

Ард

иргэдэд

цэнэтэй 5

шаардлагатай

бодитойгоор

хүргэх Бүтээмжийг

үнэХарьцагч,

сувгуудыг

нээлттэйЭрхэм

хэрэглэгчийн

эрэлтХуулийг хэлбэрэлтгүй мөрдөх

бодит

Бодит

үр

дүнд

ур

ашигтай чиглэсэн Шиидвэр гаргахад шаардлагатаи

Ёс зүйг дээдлэх Төсвийг

зорилгод

баримжаалсан

мэдээллийг нээлттэй байлгах

8

зарчимд шилжих

үйлчилгээбайлгах

хэрэгцээгээр удирдах Бодит үр дүн үр зшгийг дээшлэх 7

иргэдийн

оролцоог дэмжих

үйлчилгээг үнэлж мэддэг байх 4

Ард

Хэрэглэгчдэд чиглэсэн Зардлыг

илүү

Хуулийг шударга хэрэглэх орлогыг эрхэмлэх үйлчилгээндАрд иргэдийн эрх ашгийг дээдлэх Урьдчилан таамаглах

чиглүүлэх

чадвартай байх

9

Нийгмийн

хамгааллыгТөвлөрөл

Хууль тогтоомж нь үСл ажиппагаандсайжруулах

саарсан

байх

3 8

хүндрэл учруулахгүй байх 10 Захиргааны хуучин хяналтын орондЭрх эргэх холбоог буй болгох

мэдлээ

хэрэглэхдээ

иргэдийн зөвшөөрлийг авах

ардЗах зээлд чиглэсэн байх

Эндээс орчин үеийн төрийн бүтээмжийн удирдлагад үндсэн гурван үзэл баримтлал байна, Үүнд: 

Эхний хоёр хандлагад төрийн захиргааны уламжлалт үзэл баримтлалын хуулийг дээдлэх, сахин хамгаалах. Төсвийн зарцуулалтыг хянах .ард иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах, төсвийн зарцуулалтыг хянах, ард иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах, дээдлэх үээл санаа



Шинээр төрийн захиргааны үр дүн, үр ашиг бүтээмжийг нэмэгдүүлэх,

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие үйлчилгээг хэрэглэгчдэд хандуулах, нээлттэй, ашлгтай, эргэх холбоог бий

болгох төрийн үйлчилгээний үнэ цэнэ, эрхэм зорилгыг дээдэлнэ гэсэн мөнежментийн шинжлэх ухааны зарчмуудыг баримтлах 

Цэвэр аж ахуйн аргаар төрийг удирдах үзэл баримтлалыг санал болгохдоо төрийн байгууллагыг хууль эрх зүйд тулгуурлахыгхулээн зөвшөөрсөн.

Монгол улс төрийн захиргааны шинэчлэлийг өөрийн улс орны нийгэм эдийн засгийн онцлог соёлын үнэт зүйл, уламжлал зэргийг харгалзахын зэрэгцээ Монголын менежментийн чадавхыг бэхжүүлэх замаар гүнзгийрүүлэх нь зүйтэй санагдана. Бидэнд орчин үеийн төрийн бүтээмжийн удирдлагын арга зүй шинэ тутам байгаа нь уг асуудлыг шинжлэх ухааны үндэстэй судлах шаардлагатайг итгэнэ. Төрийн захиргааны шинэчлэлийн орчин уөийн хандлагуудыг судлаачид мэдээлэл, технологийн өндөр хурдацтай эрин үе, орчны өөрчлөлтөд төрийн байгууллага хэрхэн зохицож ажиллах талаар өргөн хүрээтэй судлан өерсдийн онол үзэл баримтлалыг боловсруулсан нь өнөө үеийн төрийн захиргааны практикт өргөн ашиглагдах болсон. Мелвин Давник захиргааны шинэчлэлийг гурван онол болгон авч үзсэн. Тэрээр захиргааны шинэчлэлийн онолыг уламжлалт онолтсй харьцуулсныг хүснэгт 3-т үзүүлэв. Хамгийн цомхон төр-ийн онолын практик жишээ болох Д. Рейган-н засгийн газрын үндсэн үүрэг нь төсвийг багасгах, эрх мэдлийг төвлөрүүлэх цомхон бөгөөд мэдрэмж сайтай улс төрийн тогтолцоог бурдүүлэх арга замаар хамгийн өндөр бүтээмжтэй хамгийн цомхон төрийг бий болгох явдал байсан.

3

9 Захиргаадалтгүй засгийн газрын онолын талыг баримтлагч Жэмис Кювилсон "Засгийн

газар нь хязгаарлагдмал эд баялгийн хүрээнд өндөр бүтээмжтэй ажиллах арга барилыг олж ашиглан шаардлагатай өөрчлөлтийг хийхийг" зорилго болгодог бол, засгийн газрын өөрчлөн байгуулалтын онолынхон "Засгийн газрын зорилго нь жирийн ард иргэдийн хүсэн хүлээж буй үнэ цэнийг илэрхийлэх ёстой.

Хүснэгт

3.

Захиргааны

уламжлалт

ба

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

шинэчлэлийн онолын харьцуулалт Уламжл Захиргааны захиргаа ОНОЛ Хзмзийн .Засгийн .. г ------5--Оицл 5rtpOKp Захиргааоалтог .

QW YftC

зазр орны

ЦОМХОН газрын гуй засгийн Олоп Ард Олон нийтийн HuOnniCi иргэдий асуудгыг

Төри ын Зөхирга ниОтлэг Рационал H эдАж н ахудАрд иргэдийг йч

анд

шинжтэй ьэгжиин дзэдлэх, олон

албв төөийг бүтээмж үзэл чадварт хамгийн

иийтийн эрэлт PL ] j i 1

ай Баиг Хзтуу

их Зах

Байгуул Чөлөөт дур

уул

зээлийн

паг

зоргоор нь

ын

тавьсан

чанд

лагы бжэцтэй, орчинд

лУдир Хатуу иапалса ХамгиОн ажиллада Хариуил оноечто Зохицуулах шинжтэй дп

чанд

бага

ага

шинжтэй

агын моылгю зардалтай ^анаачи удирдлага, аргө ринг

.

лзад

хлналч7 уян

Ингэхдээ олон нийтэд хүргэх үйлчилгээг өөрийн биеэр хариуцах шаардлагагү’ гэсэн нь 4

төрийн зарим 0 чиг үүргийг хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлж болохыг санал болгосон. Guy Peters (1980-1990) шинэ засаглалын талаарх “Зах ззэлийн шинжтэй засгийн газар, оролцох шинжтэй засгийн газар8 уян хатан засгийн газар, захиргаадалтгүй засгийн газар” гэсэн дөрвөн загварыг боловсруулжээ. Дээрх эрдэмтэн судлаачдын онолын үзэл баримтлалд төрийн ажил үйлчилгээг бизнесийн аргаар хэрхэн удирдах арга зүйг зрэлхийлсэн. Бизнесийн гол зорилго нь бүтээмжийг бий болгох, нэмэгдүүлэх замаар нэмуү өртгийг үйлдвэрлэж үр ашигтай ажиллах явдал юм. Үүний тулд эдийн засгийн санхүүгийн, хүний нөөцийн, инженерийн, үйлдвэрлэлийн гэх мэт өөр өөрийн судалгааны арга зүй судлагдахуунтай шинжлэх ухааны үзэл санаанууд хөгжиж иржээ. Судлаач Кюнн эдийн засаг, менежмент, төрийн захиргааны үзэл санаа нь бие

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие биенийхээ хэлийг мэдэхгүй, ойлгодоггүй учраас хоорондоо ярьдаггүй гадаад хүмүүсийн

жишээтэй адилтгаад харилцан ойлголцож чадахгүй байгаагаа бусад арга зүй онолын хандлага оршин буйг мэдэж чадахгүйд хүргэдэг гээд үүнийг шийдэх арга зам нь бүтээмжийн үзэл занаа байж болно гэж үзжээ. Бүтээмжийн нийтлэг тодорхойлолт болох гарц орцын харьцаа нь үүнийг илэрхийлнэ. Мөн Берман, Вест нар (1998) “Бүтээмжийг байгууллага тодорхойлсон зорилгодоо хүрэхийн тулд боломжит нөөцийг үр дүн, үр ашигтай ашигласныг илэрхийлсэн ойлголт гэж тодорхойлсон нь гүйцэтгэлийн нэгтгэсэн үзүүлэлт болохыг илэрхийлнэ”. Степан Андерсон знэхүү тодорхойлолтыг нийтлэг байдлаар ашиглаж болох үндсэн ;хоёр нөхцел байгааг тогтоожээ. Үүнд: • Гарц орцын хоорондын тоон уялдаа холбоо нь эдийн засгийн бүхий л хүрээ, аж үйлдвэрийн салбар болон байгууллагын түвшинд тооцож болно.

• Системийг ялгалгүй (улс төр, эдийн засаг, үйлдвэрлэл төр) урт хугацаанд бий болгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тоо хэмжээ, чанар болон тэдгээрийг бий болгоход

ашигласан

нөөцийн

тоо

хэмжээний

хоорондын

уялдаа

холбоог

илэрхийлнэ гэжээ. Бүтээмж үр дүн, үр ашгийн нэгдсэн үзүүлэлт болох нь: Эдийн засгийн онолын судалгааны үндсэн нэг чиглэл нь баялгийг хэрхэн бий болгох асуудал байдаг. Уламжлалт

онолынхон

эд

баялгийг

хаант

засаг

болон

улс

оронд

зориулан

хуримтлуулна. гэж үздэг Буллюнистууд хатуу (цаасан бус) мөнгийг хуримтлуулснаар жинхэнэ эд баялгийг бүтээж чадна хэмээн үзсэн бол Меркенталистууд худалдааг 4

1 өргөжүүлснээр эд баялгийг хуримтлуулж болно гэж үзэж байсан нь орчин үеийн эдийн

засгийн хөгжлийн үндсийг тавьсан бөгөөд жинхэнэ баялаг бүтээх бүтээмжийн үзэл баримтлал болно." Челөөт худалдаа нь эдийн засгийн үр ашгийг барааны нэр төрөл олшрох, эдийн засгийн цар хүрээнээс хамааран бүтээгдэхүүний өртөг буурах, өрсөлдөөн бий болох, мэдлэгийг илүү өргөн солилцоо явуулах арга замуудаар бий болгодог. Дуане Ларки нар засгийн газраас улс орны эд баялгийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч болно гэдгийг 1600- аад оны уед нотолж байжээ. Төрийн бүтээмжийн онолын үндэсийг судлахад төрийн захиргааны онолоос гадна макро, микро эдийн засаг, менежментийн шинжлэх ухааны байгууллага, хүний нөөц, стратеги, бүтээмжийн уирдлагын олон урсгал чиглэлүүд шинээр орж ирж буй нь төрийн бүтээмжийн онол арга зүйн цар хүрээг харуулахын зэрэгцээ төрийн захиргааны

Тврийннь бутзэмжлйн удирдл&ие шинэчлэл хийх эрэл хайгуулын илрэл юм. Эдгээр онолын үзэл барммтлалын нилээд

байгууллагын удирдлагын асуудлыг шийдэхэд чиглэгдэж байгаа тул төрийн захиргааны байгууллагын бүтээмжийн удирдлагын арга зүйч үндэс болох боломжтой гэж үзлээ. Төрийн захиргааны шинэчлэлийн онолын үзэл баримтлалын харьцуулсан судалгаанаас төрийн захиргааны салбарт болон тэр тусмаа байгууллагын бүтээмжийн онол арга зүйн үндсийг төрийн захиргааны үр дүн үр ашиг бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, үйлчилгээг хэрэглэгчдэд хандуулах, нээлттэй, ашигтай, эргэх холбоог бий болгох, төрийн үйлчилгээний үнэ цэнэ, эрхэм зорилгыг дээдэлнэ гэсэн менежмөнтийн шинжлэх ухааны зарчмуудыг баримталсан аж ахуйн үзэл баримтлал байна гэж үзсэн. Үүнийг диссертацийн ажлын онолын үзэл баримтлалын үндэслэл болгон авч дараа дараагийн боловсруулалтыг хийх болно. Төрийн захиргааны салбар дахь бүтээмжийн удирдлагын үндсэн асуудлууд Бүтээмжийн удирдлага гэдэг нь удирдлагын бүх түвшинд байгууллагын нийт ажиллагчдын хамтын ажиллагаанд тулгуурласан бүтээмжийг танин мэдэх түүнийг хэмжих, нөлөөлөх хүчин зүйлсийг тооцон шинжилж үнэлгээ өгсний үндсэн дээр дээшлүүлэх арга замуудыг тодорхойлон төлөвлөж хэрэгжүүлэн үр дүнг тооцох иж бүрэн асуудлыг хамарсан цогц ойлголт, тасралтгүй үйл ажиллагаа юм. Төрийн захиргааны бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлс, тэдгээрийн харилцан хамаарал. Бүтээмжийн удирдлагын асуудалд үр дүн, үр ашгийг дээшлүүлэх арга зам, нөлөөлөх хүчин зүйлс нь 4

бүтээмжийн 2 удирдлагын хүрээнд нилээд судлагдсан асуудал боловч энэ талаар судлаачид олон янзын загваруудыг боловсруулсан байдаг. Эдгээрээс онол практикийн хувьд чухал ач холбогдолтой атлаа харилцан адилгүй зарим чиг хандлага, загваруудыг харьцуулан авч үзье. Жозеф Пропенко ‘’Бүтээмжийн сайжруулалт нь юмыг сайн хийхдээ бус хамгийн чухал нь зөв зүйлийг сайн хийх явдал. Иймээс бүтээмжийн хөтөлбөрт нөлөөлөх хүчин зүйлүүдийг танин мэдэх нь чухал’’гэжээ. Тэрээр ‘’Бүтээмжийн сайжруулалт нь хүчин зүйлсийг хэрхэн ашиглаж буйгаас шалтгаална’’ гээд өөр хоорондоо эрс ялгаатай хирнээ бие биентэйгээ харилцан уялдаа бүхий  Ажилтай холбоотой  Нөөцтэй холбоотой

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие  Орчинтой холбоотой гэсэн гурван бүлэг хүчин зүйлийг тодорхойлсон нь аливаа

байгууллага нийгэмд дасан зохицож нөөцийг зүй зохистой ашиглан үйл ажиллагаагаа явуулах ёстой гэсэн санааг дэвшүүлсэн. Судлаачид ‘’Төрийн үндсэн чиг үүрэг нь нийгмийн сайн сайхан байдлыг хангах явдал учраас тэр нь бүтээмжийг дээшлүүлэх гол эх сурвалж’’ гэж үзэн бүтээмжийн сайжруулалтад нөлөөлөх хүчин зүйлсэд үндэсний оршин тогтнох эх сурвалж бүхий нийгмийн үзүүлэлтийг голлон авч үзсэн байдаг. Үүгээрээ бүтээмжийн үүрэг ролийг төрийн цогц бодлогын түвшинд авч үзэх шаардлагатай гэсэн санааг илэрхийлсэн нь уг загварын давуу тал оршино. ’’Бүтээмжийг сайжруулах үйл ажиллагаанд төрийн дээд түвшний удирдлага, улс төрийн шийдвэрүүд болон байгууллагын менежерүүд гол үүрэгтэйг

онцлон

хүчин

зүйлс

тус

бүрийн

дотоод

үзүүлэлтийг

нарийвчлан

тодорхойлохдоо хэмжилтийн хүчин зүйлд илүү ач холбогдол өгч хөрөнгийн үр ашиг, мэдээллийн систем зэргийг судалгааны объект болгосон нь төрийн захиргааны байгууллагыг зөвхөн хөрөнгийг зарцуулагч бус баялгийг бүтээхэд оролцогч тал’’гэж Холзер, Левиннар үзсэн нь төрийн удирдлагын орчин үеийн онол арга зүйн нэг илрэл болж байна. Судлаач Жонес ‘’Нөлөөллийн хүчин зүйлсийг удирдлагын зайлшгүй байдлаар нь дээд удирдлагын дэмжлэг бүх түвшний хүмүүсийн оролцоо, гүйцэтгэлийн хэмжүүрийн систем, ажиллагсдын сургалт, шагналын бүтэц, нийгмийн нөлөөлөл, эргэх холбоо, удирдлагын

4 3

шийдвэр

гэж

үзэхийн

зэрэгцээ

бүтээмжийн

өөрчлөлтийг

төрийн

байгууллага өөрсдийн дотоод нөөц бололцоогоо бүрэн ашиглах замаар хангаж болно’’ гэсэн санааг дэвшүүлж нөлөөллийн хүчин зүйлсийг: Хүний хүчин зүйл:  Ур чадвар  Идэвхжүүлэлт Бүтээгдэхүүн:  Тоо хэмжээ  Чанар Процесс:

 Систем  Технологи

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

гэж ангилж төрийг үйлдвэрлэгч нартай адилтгасан явдал юм. Баанз ‘’Төрийн хандлага бодлогын тогтвортой байдал, технологийн шинэчлэл хийх чадвар, хэрэглэгчийн шинж чанар тэднийг танин мэдэх арга ажиллагаа...’’ гэх мэт төрийн байгууллагын өөрийнх онцлог, дотоод шинж чанаруудыг чухалчлахын зэрэгцээ нөлөөллийн хүчин зүйлсийг нийгмийн буюу үндэстний түвшний асуудлаар:     

Генетикийн Хүрээлэн буй орчны Хүнс тэжээлийн Өвчин эмгэгийн Менежментийн гэж ангилсан байдаг.

П.Манго бүтээмжийн өсөлтийн хүчин зүйлийг тэдгээрт нөлөөлөх талуудтай холбон авч үзсэний зэрэгцээ судалгааны хүрээг өргөтгөн макро болон олон улсын түвшний хүчин зүйлийг

хамруулж

тэдгээрийн

загварчилсан юм. Хувь хүний хүчин зүйлс:    

Үзэл бодол Ур чадвар Идэвхижүүлэлт 4 4 Үнэт зүйлс

Байгууллагын түвшин:      

Технологи Бүтээгдэхүүн Менежментийн философи Ажлын арга Байгууллагын соёл Зохион байгуулалтын систем

Макро түвшин:  Эдийн засгийн хүчин зүйлс  Технологийн хүчин зүйлс  Улс төрийн хүчин зүйлс

хоорондын

уялдаа

холбоог

дараах

байдлаар

Олон улсын түвшин:    

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Технологийн дэвшил Талуудын гэрээ хэлэлцээр Олон улсын зохицуулалт Эдийн засгийн чиг хандлага

Дээрхи 2 загварын өмнөх загваруудаас ялгагдах нэг онцлог нь хүний хүчин зүйлийг өргөн хүрээнд авч судалснаараа чухал ач холбогдолтой. Үүнийг судлаач Боркхэд, Хэнниген нар хувь хүний хандлага талаас нь хүчин зүйлсийн нөлөөллийг дараах байдлаар нарийвчлан ангилсан байна.  Мэргэжлээ ашиглах эрх мэдэл  Зорилгоо мэргэжилтнүүд ойлгон хүлээн зөвшөөрсөн, тэр нь идэвхижүүлэлтийн         

хэлбэр болох Техникийн мэдлэг, ур чадварын түвшин, түүнийг эзэмшсэн байдал Зорилтыг хангах бүтээлч байдал Багийн болон хамтын ажиллагаа Технологи болон бусад дэмжлэг Мэргэжилтний чадамжийг ашиглах байдал Хүн бүрийн ажилд хандах хандлага Ахлагчийн учруулж буй хүндрэлүүд Өвчин, эрүүл мэнд Алдаа эндэгдлээ засах чадвар, сургалтын хэрэгсэл гэх мэт хүний дотоод мөн чанарын асуудлаар баяжуулж түүнийг хэмжих арга зүйг боловсруулсан нь төрийн бүтээмжийн удирдлагын онолын цар хүрээг хүний нөөцийн удирдлагын чиглэлээр 4

5 өргөтгөсөн.

Төрийн бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийн судалгаа болон түүнд үндэслэн боловсруулсан загваруудад нийтлэг асуудлуудыг хамарсан байсан бол судлаач Н.Аммонз төрийн албан хаагч бүр бүтээмжийг сайжруулах явцдаа ямар нэг саад бэрхшээлтэй учирдаг болохыг тогтоон тэдгээрийг судлан нэгтгэн боловсруулсан. Тэрээр бүтээмжийг сайжруулахад учирдаг саад бэрхшээлийг хураангуйлан авч үзэхдээ менежментийн арга ажиллагаа дутмаг, менежрийн ур чадвар сул, ажилд хандах хандлага стандартыг хангахгүй гэсэн ерөнхий саад бэрхшээлүүдийг оруулаагүй болохоо тэмдэглэсэн. Учирч буй саад бэрхшээлийг ерөнхий гурван хэсэгт ангилан хэсэг тус бүрт бэрхшээл учруулж буй асуудлуудыг нарийвчлан тодорхойлсон.Үүнд:

Орчны саад бэрхшээлд:          

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Зах зээлийн өрсөлдөөнгүй Шийдвэрт нөлөөлдөг улс төрийн хүчин зүйлс Хуучин байдлыг илүүд үзэх хүсэл Бүтээмжийг сайжруулахад улс төрийн дэмжлэг үзүүлэхгүй байх Удирдах ажилтны ажлын хугацаа сонгуулиас хамааран богино байх Үр ашгийг хоёрдогч асуудал гэж үзэх Төрийн үйлчилгээний хязгаарлалт Хуулийн хязгаарлалт ба шүүхийн шийдвэр Санхүүгийн туслалцаа нь бүтээмжид эсрэгээр нөлөөлөх Засгийн газрын гэрээн дэх зайлшгүй зардлууд

Байгууллагын саад бэрхшээлд:                     

Нийгэмжүүлэх үйл явц Хариуцлагатай байдал Шагналын систем Удирдлагаас гаргаж буй хүчин чармайлт дутмаг байх Мөнгөн урамшууллын төлөвлөгөөнд учрах саад бэрхшээл Ажилчдын эрх ашгийг хамгаалах холбооны эсэргүүцэл Ажлын аюулгүй байдалд учрах аюулууд Удирдлагын эсэргүүцэл Хоёрдмол зорилтууд Ажилд хайхрамжгүй хандах, орхигдуулах байдал Дүн шинжилгээ хийх ур чадвар хангалтгүй, ур чадвартай ажилтан дутмаг Өртгийн бүртгэлийн системгүй байх Гүйцэтгэлийн дүн мэдээлэл хангалтгүй байх Гүйцэтгэлийн үнэлгээ хангалтгүй байх 4 Мэдээллийг ашиглахад хойрго хандах 6 Төрийн байгууллага төвлөрсөн бус байх Хүнд суртал их байх болон эрх мэдэл төвлөрсөн бус Судалгаа, хөгжил, туршилтын ажил хангалтгүй байх Бүтээмжийг сайжруулахад анхны хөрөнгө оруулалт их Гүйцэтгэлтэй холбоотой итгэл үнэмшил Бүтээмжийн асуудлыг хэт өндөрт авч үзэх

Хувь хүний саад бэрхшээлд:    

Ажлын цаг, ажлын өдөрт тавих хяналт хангалтгүй байх Үзэл баримтлалын ойлгомжгүй, будлиантай байх Эрсдэлээс зайлс хийх Удирдлага бурууг өөрсдөөсөө зайлуулах байдал гэж үзсэнийг дараах байдлаар нэгтгэн дүгнэж болно.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие 1. Орчны саад бэрхшээлүүд бүтээмжийн санаачилгад асуудал үүсгэдэг бөгөөд

улсын салбарыг хувийн салбараас хамгийн сайн ялган тодорхойлж чадахуйц хүндрэлүүдийг багтаасан.

2. Төрийн байгууллагын янз бүрийн түвшинд учирдаг түгээмэл шинж чанартай асуудлуудыг байгууллагын саад бэрхшээлд багтааж үзсэн ба түүний хир хэмжээ нь байгууллага бүрт харилцан адилгүй байна.

3. Хувь хүний онцлог, хандлага, зан чанарын бүтээмжийг сайжруулах боломжийг ашиглах чадьарт нь нөлөөлөхүйц хувь хүнтэй холбоотой гарах саад бэрхшээлүүд гэж ангилсан. Энэ загварын зорилго нь ‘’Бүтээмжийн сайжруулалтыг хийхдээ хөтөлбөрийн менежер саад

бэрхшээлүүдийг

танин

мэдэх

цар

хүрээг

тооцоолсны

үндсэн

дээр

уг

бэрхшээлүүдийг даван туулах аргыг боловсруулан шийдвэрлэх арга замаа тодорхойлох нь зүйтэй гэж үзсэн. Хэдийгээр саад бэрхшээл байгаа хэдий ч хүссэн үр дүндээ хүрэх арга зам стратегийн хэрэглэнэ. Судлаач С.Рийчийн бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийн загьарын бусдаас ялгаатай шинж нь бүтээмжийг сайжруулах хөтөлбөрт нөлөөлөх хүчин зүйлийн төлөөллийг оролцогч талууд хэмээн үзэж тэдгээрийг уламжлалт ба орчин үе гэсэн хоёр үндсэн бүлэгт хуваан тус бүрийн оролцогч талуудыг дараах байдлаар тодорхойлсон. Уламжлалт: 4

     

7 Улс төрчид Төрийн албан хаагчид Төрийн үйлчилгээний хороо Төсвийн товчоо Газрын дарга нар Хууль тогтоогчид

Орчин үе:     

Ажиллагсдын эрх ашгийг хамгаалах байгууллага Төсвийн хэлтэс Хүний нөөцийн алба Төсөв ба татвар төлөгчдийн бүлэг Хөтөлбөрийг үндэслэгчид

Оролцогчталуудын бүтээмжийн хөтөлбөрт баримтлах үндсэн зарчмуудыг:

Уламжлалт хандлагад:

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

 Бүтээмж нь ажлын өртгийг бууруулахад чиглэгдсэн  Гол анхаарах асуудал нь хяналт шалгалт ба байгууллагын дүрэм журмын    

биелэлт Бүтээмжийн үнэлгээ нь бүтээгдэхүүн буюу үр дүнд үндэслэдэг Улс төрчид ба төрийн албан хаагчдын хоорондын харилцаа нь муу Олон нийтийн оролцоо чухал биш ҮЭ-ийнхэн нь хөндлөнгийн хүмүүс буюу саад бологчид

Орчин үеийн хандлагад:     

Бүтээмж нь ажиллагсдын оролцоог нэмэгдүүлэхэд чиглэгдсэн Гол анхаарах асуудал нь харилцан тохиролцсон асуудал буюу гэрээний биелэлт Бүтээмжийн үнэлгээ нь гүйцэтгэлд үндэслэдэг Улс төрчид ба төрийн албан хаагчдын хоорондын харилцаа ашигтай Олон нийтийн оролцоо нь хариуцлагатай байдлын салшгүй хэсэг байна гэж үзсэн.

Уламжлалт хандлагад төрийн ажлыг гүйцэтгэгч буюу дотоод сонирхогч талуудыг харин орчин үеийн хандлагад татвар төлөгч, үйлдвэрчний эвлэл гэх мэт гадаад сонирхогч талуудыг хамруулан авч үзсэн. Оролцогч талуудын үйл ажиллагаа нь төрийн эрх ашиг, үр дүнд нөлөөлөн олон нийтийн итгэлийг олж авч нэр хүндтэй байхыг зорьдог. Холзер, Ливайн нар хүчин зүйлсийг үндсэн гурьан бүлэгт хуваасны эн тэргүүний хэсэг нь улс төр 4гэсэн нь сонгуулийн үр дүн төрийн бүтээмжид нөлөөлнө гээд дараах 8

загварыг санал болгосон. Улс төрийн хүчин зүйлс:       

Манлайлагчийн амлалт Стратегийн сонголт Бүтээмжийн хөрөнгө оруулалтын Санхүү хөрөнгө бий болгох боломж Төр болон хувийн секторын хамтын ажиллагаа Үйлдвэрчний эвлэлтэй хамтран ажиллах Гүйцэтгэлийн үр дүн мөнгөн ба мөнгөн бус аргууд

Удирдлагын хүчин зүйлс:

         

Бодлогын хэрэгжилт Бүтээмжийг сайжруулах хөтөлбөр Мэргэшсэн байдал Боловсрол сургалтп Задлан шинжлэх чадвар Техникийн чадвар Мэдээллийн нөөц Төсөв бүртгэх асуудлын систем Хувь хүний менежмент Хувийн секторт итгэх итгэл

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Хэмжилтийн хүчин зүйлс:     

Үр дүнгээс үр ашиг Тооноос чанар Дотоод гадаад гүйлгээ Өгөгдөл цуглуулах систем Задлан шинжилж тайлагнах

Төрийн бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийг судлаачид өөр өөрсдийн судалгааны зорилготой холбогдуулан олон загваруудыг боловсруулснаас асуудал бүрийн төлөөлөл болгон зарим загвар хандлагыг онцолсон болно. Дээрхи загваруудад дурдагдсан хүчин зүйлүүдийг нэгтгэн харьцуулалтийг хийхдээ судлаачдын хүчин зүйлүүдийн нөлөөллийг ангилсан ерөнхий ангиллаар нь нэгтгэн ангилал тус бүрд арван онооны үнэлгээ өгч нийт үнэлгээг гарган эрэмбэллээ. Эрэмбэлэлтээр хувь хүний хүчин зүйл 60 оноотой 1рт, байгууллагын хүчин зүйл 50 оноотой 2-рт, удирдлагын хүчин зүйл 40 оноотой 3-рт, 4

9 гадаад орчны хүчин зүйл 30 оноотой 4-рт тус тус эрэмлэгдсэн. Судлаачдын

судалгаанаас төрийн захиргааны байгууллагын бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийг хувь хүнтэй, байгууллагатай, удирдлагатай, гадаад орчинтой холбоотой гэсэн дөрвөн бүлэгт хуваан авч үзэж цаашдын судалгааны үндэс болгон ашиглаж болно. Пропенко, Вархад Аммонс нар нь гадаад хүчин зүйлд улс төр нийгэм, технологийн болон олон улсын хүчин зүйлүүдийг багтаан авч үзсэн байхад бусад судлаачид тус тусад нь авч үзсэн. Төрийн бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийн шинжилгээ

түвшний Олон улсын түвшин Хэмжилтийн Нийгмийн Саад

-

+

+

+

+

+

+

+ +

бэрхшээл Гадаад орчин Оролцогч

+ + + +

Оноо

Jones

Rich

Dale

+ +

+

жин Хувийн

+

+ -

Ammons

н Хувь хүний Макро

+ +

Burkhead

+ +

Propenko

ерөнхий Улс төрийн ангилал Удирдлагын Байгууллагы

Mango

зүйлсийн

Holzer

Хүчин

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

10 40 50

4 16 20

60 10

24 4

10

4

10 10 30

4 4 12

10 250

4 100

талууд

Бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсэд дараах үндсэн гурван чиг хандлага баримталж байна. Үүнийг дурдвал:  Бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийг ерөнхийд нь авч үзэх хандлага 5 0 захиргаа болон үйлчилгээний байгууллагын онцлогийг харгалзсан загвар  Төрийн хандлагууд  Төрийн ажилтны бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийн судалгааны чиг хандлага зэрэг болно. Мөн нөлөөлөх хүчин зүйлсийг төрийн байгууллагад учирч болох бэрхшээлүүд болон оролцогч талуудыг авч үзсэн нь төрийн захиргааны бүтээмжийн онол практикийн цар хүрээг илэрхийлж байна. Төрийн захиргааны салбарт бүтээмжийг хэмжиж үнэлэх нь: Улсын эсвэл хувийн салбарын аль ч байгууллагын бүтээмжийн удирдлагад бүтээмжийн хэмжилт, үнэлгээ шинжилгээ чухал байр суурийг эзэлдэг болохыг эрдэмтэд дараах

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие байдлаар тайлбарласан. Д.Эпстэйн ‘’Төрийн албан хаагчдын хувьд өдөр тутмын

үйлчилгээний менежмент, стратеги болон үйл ажиллагааны төлөвлөлт, олон нийтийн өмнө хүлээхсхариуцлагыг дээшлүүлэхэд бүтээмжийн хэмжилт голлох байр суурьтай ’’ гэж хариуцлагыг илүүд анхаарсан байхад П.Хатри, М.Фиск нар “Бүтээмжийг хэмжих ба үнэлэх

нь

бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг

ашиглах

хэрэглэгчдийн

онцлог

хэрэгцээ,

шаардлагатай уялдуулан авч үзэхийн зэрэгцээ төрийн албаны удирдах ажилтнууд өөрсдийн хариуцаж буй газар, хэлтэс, орон нутагт олон нийт буюу хэрэглэгчдийн хэрэгцээнд нийцүүлэхийн тулд гүйцэтгэлийн тохиромжтой аргыг тодорхойлох, сонгох, ашиглах, хөгжүүлэн сайжруулахад нь болон үйл ажиллагаагаа зохистой явуулахад нь туслах зорилготой” гэж үзсэн. Төрийн үйлчилгээний бүтээмжийг үнэлэх түүнд зарцуулах хүн хүч, цаг хугацаа, техник тоног төхөөрөмжийн зардал шаардлагатайгаас гадна бүтээмжийг хэмжих сонирхол, итгэл үнэмшил, хүчин чармайлт чухал үүрэгтэй гэсэн нь хувийн салбарт бүтээмжийг үнэлдгийн нэгэн адил системийг бий болгох хэрэгцээ тулгарч байна. Сүүлийн үед гүйцэтгэлийг үнэлэх тусгай системийг бүрдүүлэхээс гадна ажил үйлчилгээг гүйцэтгэх явцад нь үнэлгээ хийх автоматжуулалтын системийг дэлхийн улс орнууд өргөн ашиглах болсон. Автоматжуулалт нь мэдээллийг цуглуулж, боловсруулах дүн шинжилгээ хийх, эмхэтгэх ажлыг, компьютерийн хардвер, программ хангамжийг хэрэглээнд нэвтрүүлэх, түүнийг 5

ашиглах өндөр ур чадвар бүхий ажиллах хүчин шаардлагатай. Энэ бүхэнд их 1 хэмжээний зардал шаардлагатайг судлаач Паул Д.Элстэйн “бүтээмжид оруулж буй нэг удаагийн хөрөнгө оруулалт болон цаашид үйлчилгээний чанар хүртээмж сайжирч төрийн албаны орон тоог цөөрүүлэх, зардлыг хэмнэх том эх сурвалж” болно. Төрийн бүтээмжийн үнэлгээний ач холбогдлыг шийдвэр гаргалтыг сайжруулах, хариуцлагатай байдлыг нэмэгдүүлэх, төрийн үйлчилгээний гүйцэтгэлийг сайжруулахад тусалдаг гэж хэрэглэгдэхүүн талаас нь тодорхойлсон байдаг. Эрдэмтэн

Харри

П.Хатри

төрийн

үйлчилгээний

бүтээмжийг

улсын

салбарын

гүйцэтгэлийн үр дүн, үр ашиг бөгөөд онцгой тохиолдолд орлого гэсэн үндсэн гурьан хэмжигдэхүүнээр

тооцож

болно.

Ялангуяа

төсвийн

орлого

бүрдүүлэгч

төрийн

байгууллагын удирдах ажилтан, төрийн албан хаагчдын хувьд орлого байгууллагын

Тврийннь бутзэмжлйн удирдл&ие үйл ажиллагааг тодорхойлох чухал үзүүлэлт болдог. Төрийн захиргааны бүтээмж

олон нийтийн хэрэгцээ шаардлага хүсэл сонирхлыг нөөцтэй уялдуулан төрийн захиргааны гүйцэтгэлийн үнэлгээний ерөнхий цар хүрээг тодорхойлно гэсэн төрийн бүтээмжийн тодорхойлолтыг хэмжилт үнэлгээ хийх гол үзэл баримтлалаа болгож байна. Төрийн захигааны гүйцэтгэлийн чухал хэмжигдэхүүнээр үр ашиг ба үр дүнг гэж үзэх нь төрийн бүтээмжийн орчин үеийн судалгаа ба практиктай нийцэж байна. Үр дүнг төрийн үйлчилгээ нь олон нийт, харилцагч буюу үйлчлүүлэгчдийн хэрэгцээ шаардлага ба хүсэл сонирхолтой уялдсан байдлын түвшингээр илэрхийлнэ. Бүтээмжийн уламжлалт тодорхойлолт болох гарц/орц, орц/гарцын харьцаа нь эдийн засгийн үр ашгийн хмжүүр болдог учир нь төрийн үйлчилгээний хувьд үр ашиг ньүзүүлсэн хэмжээний тоо хэмжээг тухайн үйлчилгээг үзүүлэхэд шаардагдах өртөгтэй нь харьцуулсан харьцаагаар эсвэл төрийн байгууллага байгаа нөөцөө ашиглан

үзүүлсэн үйлчилгээний түвшингээр

илэрхийлэгдэнэ. Бүтээмжийн сайжруулалтыг төлөвлөх, үнэлэхийн тулд гүйцэтгэлийн ямар хэмжигдэхүүнийг ашиглахыг төрийн үйлчилгээний байгууллагын төсвийн нөхцөл, түүний үзүүлсэн үйлчилгээний зориулалттай хэрхэн уялдах, харилцагчдын

нөхцөл

байдал олон нийтийн эдийн засгийн чадавхи тухайн нөхцөл байдалд хамаарах бусад хүчин зүйлсийг

хамтад нь тодорхойлохыг эрдэмтэд санал болгодог.

Бүтээмжийн

хэмжилт нь сайжруулалтын зорилтыг хэрхэн хангасан түүнийг хангах хүчин чармайлт амжилттай байгаа эсэхийг тодорхойлох ёстой. Өөрөөр хэлбэл төслийн тавьсан зорилтууд ба хэмжигдэхүйц хүрсэн бодит үр дүн нь төрийн үйлчилгээний байгууллага 5

бага зардлаар 2 их үр дүнд хүрсэн гэдгийг харуулж байдаг.

2. Үр дүнгийн үзүүлэлтийг хэвээр хадгалах эсвэл сайжруулахын зэрэгцээ үр ашгийн үндсэн нэг эсвэл хэд хэдэн хэмжигдэхүүнсайжирсныг илтгэх нь зардлыг бууруулахдаа ажил үйлчилгээний чанарыг бууруулахгүй байхыг илэрхийлнэ.

3. Өртөг болон нөөцийн хэмжээг нэмэгдүүлэхгүй байх эсвэл үр дүнгийн

өсөлтийн

хувьхэмжээнээс бага хувь хэмжээгээр өртгийг нэмэгдүүлэх нь үр дүнгийн нэг эсвэл хэд хэдэн үзүүлэлтийн сайжирсныг илтгэх үзүүлэлт болно.

4. Үр дүнгийн үндсэн хэмжигдэхүүнийг хэвээр хадгалах эсвэл сайжруулах нь өртгийн үзүүлэлт буурсныг илтгэдэг.

Дээр дурдсан нөхцөлүүд нь бүтээмжийг сайжруулахын

тулд төрийн үйлчилгээний гүйцэтгэлийн нэгээс илүү олон тооны хэмжигдэхүүнийг авч үзэх шаардлагатай болдгыг илтгэж байна. Зарим тохиолдолд эдийн засгийн үр ашгийн

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие аль нэг хэмжигдэхүүн нь хэд хэдэн хэмжигдэхүүнийг зэрэг төлөөлж чаддаг хэдий ч

ихэнх тохиолдолд хэмжигдэхүүнүүд нь үр дүн, үр ашиг ба орлогыг агуулсан байдаг тул төрийн үйлчилгээний бүтээмжийг олон талаас нь авч үзэх хэрэгцээг хангаж чадахгүй. Иймээс тухайн үйлчилгээг үнэлэх, цаашид сайжруулахдаа үйлчилгээний бүхий л чухал хэсгүүдийг хамруулж, олон нийт буюу харилцагчдын

хэрэгцээ шаардлагыг хэрхэн

хангахыг тодорхойлох шаардлагатай болдог. Хэжигдэхүүнийг ингэж задлан авч үзэх нь хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлох, бэрхшээлтэй асуудлыг шийдвэрлэн олон нийтийн хэрэгцээ шаардлагад илүү нийцүүлэн үйлчилгээг

үзүүлхэд

тустай.

Гэхдээ

төрийн

байгууллагууд

нь

гүйцэтгэлийн

хэмжигдэхүүний мэдээллийг зөвхөн тодорхой хөтөлбөр эсвэл үйлчилгээний хувьд авч үзэх төдийгөөр хязгаарлагдан нарийвчлан авч үзэхгүй байдал практикт ажиглагдах нь бий. Олон нийтийн нөхцөл байдлын ихэнх хэмжигдэхүүнд тэдний хүсэхгүй байгаа нөхцөл байдлын хэмжигдэхүүн болон тэдний

хүсч байгаа нөхцөл байдлын

хэмжигдэхүүнүүдийг багтаах нь зүйтэй. Төрийн үйлчилгээний хуьд хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж ба ирээдүйн төсөөллийг үндэслэн үр дүнг нь тооцож болно. Нөхцөл байдал сайжирсан нь илт байсан ч гэсэн иргэдийн сэтгэл ханамж ба ирээдүйн төсөөлөл нь үр дүнгийн нэгэн чухал хэмжүүр болдог. П.Хатри үзүүлсэн үйлчилгээний төлөвлөгдсөн үр дүнд хүрсэн эсэхийг

тодорхойлохоос гадна үр дүнгийн хэмжигдэхүүн нь тухайн

үйлчилгээг үзүүлсэнээс үүдэлтэй шинээр гарсан бэрхшээлтэй асуудлууд, олон нийтийн 5

аж байдлын3 түвшингийн бууралт зэрэг сөрөг үр дагаврыг хэмжихийн тулд тухайн үйлчилгээг үзүүлснээр олон нийтэд учирсан төлөвлөгдөөгүй сөрөг үр дагаврыг тодорхойлж болно. Үр ашгийн хэмжигдэхүүн нь төрийн үйлчилгээний үйл ажиллагааг явуулхад гарсан зардлыг тухайн үйл ажиллагааг явуулснаар үзүүлсэн үййлчилгээний тоотой харьцуулах байдлаар тооцдог. Өртгийг тооцохдоо мөнгөн дүнгээр эсвэл ажиллах хүн/цаг, ашигласан нөөцийн хэмжээгээр тооцно. Байгууллага нь олон нийт буюу хэрэглэгчдэд үзүүлсэн үйлчилгээ үр дүн болон ашигласан нөөцийн үр дүнг хамтад нь тооцдоггүй эсвэл хамтад нь тооцоход хүндрэлтэй тохиолдолд тус тусад нь тооцож болох ба энэ үед шууд бус аргыг ашиглана. Хэрэглэгчдийн хүсэн хүлээж буй үр дүнгийн үндсэн элементүүдэд хүрэхийн тулд үр ашгийг шууд хэмжих боломжгүф бол үр ашгийн зарим элементээр нь тооцох боломж бий. Үр ашгийн шууд хэмжигдэхүүнийг

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие ашигласнаар тухайн байгууллагын үзүүлсэн нэгж үйлчилгээний бодит өртгийг мэдэж,

үйлчилгээний өртөг ба үр дүнг байгууллага дотооддоо болон бусад байгууллагатай харьцуулан үр ашгийг байнга хянах боломжтой болно. Үүний тулд өртгийн бүртгэл, чанарын бүртгэл, ажлын ачаалал гурвыг нарийвчлан тооцсон байх шаардлагатайг анхаарах ёстой. Нэг удаагийн хөрөнгө оруулалт бүхий бүтээмжийг сайжруулах төслийн хувьд эдгээр хөрөнгө оруулалтыг хийснээс олох цэвэр аргыг ашиглаж болно. Энэ арга нь капитал зардлыг нөхөх аргыг ашиглаж болно. Энэ арга нь капиталыг нөхөн хүчин зүйл буюу CRF-ийг дараах томъёогоор тооцоолдог.

i - Жилийн хүүгийн хувь хэмжээ n - хөрөнгө оруулалтын ашиглалтын хугацааны жилийн тоо буюу капитал хөрөнгийн ашиглалтын хугацаа дуусч, үйлчилгээнд ашиглахыг зогсоон, үлдэх өртгөөр нь зарах хүртэлх хугацаа.

CRF - Нэг удаагийн хөрөнгө оруулалтын өртгөөр үржүүлснээр ( n жилийн дараа хэрэв хүлээгдэж буй үлдэх өртөг үлдсэн бол түүнийг хасна) хөрөнгө оруулалтын ашиглалтын хугацаанд хийгдсэн жил бүрийн үр ашигт төлбөрийг олж болно. Д.Эпстэйн "ажлын үр дүнг хэмжихэд үр ашгийн харьцааг шалгуур болгон ашиглах нь чанарыг орхигдуулж, дэмжиж буй нэгж нь үйлчилгээний тоо хэмжээг чухалчилснаар гүйцэтгэлд анхаарлаа хандуулах нь чанаргүй их хэмжээний ажил хийсэн ажилтан, 5

ажлыг чанартай 4

гүйцэтгэснээс хөдөлмөрийн өндөр үр ашигтай ажилласан мэт

харагддаг болохыг тогтоосон " . Олон үйлчилгээний хувьд үр ашигт гарсан мэдэгдэхүйц өөрчлөлт нь үйл ажиллагаанд гарсан өөрчлөлтөөс илүүтэйгээр ажлын ачаалалд гарсан өөрчлөлтийн үр дүн байдгийг дээр дурдсан. Төрийн үйлчилгээний байгууллагуудын хувьд тухайн ажилтан эсвэл хэлтэс, тасаг нь олон талын үйл ажиллагаанд оролцож байдаг учир байгууллагын бүх үйл ажиллагааны үр ашгийг нэгдсэн байдлаар тооцно. Нэгдсэн үр ашгийг тооцохдоо үйл ажиллагаа бүрийн стандарт хугацааг ашиглан, үйл ажиллагааны хувийн жинтэй харьцуулан тооцож болно. Үр дүн ба үр ашгийн хэмжигдэхүүн нь төриын үйлчилгээний гүйцэтгэлийн

талаарх

бүрэн дүүрэн дүр зургийг харуулж болох бөгөөд төрийн байгууллагын бүтээмж

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие дээшилсэн эсэхийг тодорхойлж чадна. Учир нь үр дүнгийн ба үр ашгийн хэмжигдэхүүн

нь, олон нийтийн хэрэгцээ шаардлага, хүсэл сонирхол, нөөцийн ашиглалтыг тодорхойлж, төрийн үйлчилгээний гүйцэтгэлийн гадаад (олон нийтийн өмнө) ба дотоод (удирдлагын өмнө) хариуцлагын тогтолцоог бий болгоход тусалдаг. Төсөвлөсөн орлого зардлыг зүйл ангиар нь нарийвчлан задлах, үйлчилгээний өртгийг нэмэгдүүлэхэд хүргэх эсвэл тусгай эх үүсвэрээс орж ирэх орлогод нөлөөлөх хүн амын үзүүлэлтийн өөрчлөлт ба бусад хүчин зүйлсээс нөлөөлөн орлого, зардлын хэмжээнд гаргах өөрчлөлтийг авч үзэх нь орлогын шинэ эх үүсвэр бий болгох хэрэгцээг тодорхойлох,

бүтээмжийг

сайжруулахад

нөлөөлөх

стратегийн

ач

холбогдолтой

үйлчилгээнүүдийг тодорхойлоход тусална. Төрийн байгууллагын бүтээмжийн үнэлгээ, шинжилгээндэх дараах нэмэлт хэмжигдэхүүнүүд үр дүн ба үр ашгийг олон нийтийн талаас нь авч үзэхгүй ч гэсэн байгууллагын дотоод удирдлагыг сайжруулах үүрэгтэй гэж үзлээ.

- Дотоод үйл ажиллагаанд зарцуулах хугацаа -Хуримтлагдсан буюу хүлээгдэж буй ажил - Алдагдсан хүчин чадал, нөөц -Бүтээмжийн бүрэн хүчин чадлын түвшинд зарцуулсан нөөцийн хувь хэмжээ зэрэг болно. Төрийн захиргааны бүтээмжийг үнэлэх үр ашгийн арга зүйг боловсруулснаар төрийн 5

байгууллага,5 харилцагчдын хүсэж буй үйлчилгээ "эдэнд үзүүлэхээр төлөвлөж буй үйлчилгээний түвшнийг хангахад ямар өртөг зардал шаардлагатайг тодлрхойлох боломжтой болно. Эсрэгээрээ үр ашгийн талаарх мэдээлэл нь төрийн байгууллагад баыгаа нөөц нь ямар түвшний үйлчилгээг үзүүлэхэд хэрэглэгчид, үйлчлүүлэгчид, олон нийтийн төлж чадах үйлчилгээний хураамжийн хэмжээний хангалттай түвшинг тогтоох боломжтой. Үр ашгийн мэдээлэл нь хяналт шалгалтын тоо, гүйцэтгэх ажлын хэмжээ, давтамжийг бууруулах боломж, төсвийн хэмнэлтийг хаана яаж хийх боломж байгааг харуулдаг. Үр дүнг хэмжих арга зүй нь төрийн албан хаагчдад тухайн байгууллагын ажлын хүрсэн түвшинг

таниулах тодорхой мэдээллийг өгөхөөс гадна дараах

шийдвэрүүдийг гаргахад тусалдаг. Үүнд: • Онцгой шаардлага бүхий хэрэглэгч, үйлчлүүлэгчдэд зориулсан зорилтот хөтөлбөр,

үйлчилгээг боловсруулах

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

•Тухайн үед үзүүлж буй үйлчилгээнүүдийнхээ хэрэгцээ шаардлагыг харгалзан дахин хуваарилах •Үйлчилгээгээ хэрэглэгчид, үйлчлүүлэгчдэд илүү ойр буюу ашиг тустай болгох үүднээс үйлчилгээндээ оруулж болох өртөг багатай өөрлөлтүүдийн талаар мэдээлэл авах •Үйлчилгээг хүргэх байдалд өөрчлөлт оруулснаас хойш хэрэглэгчид, олон нийтийн үзэл бодол, төсөөлөлд ямар өөрчлөлт орсон талаарх мэдээлэлтэй болох •Үйлчилгээнд өөрчлөлт оруулснаас хойш тодорхой хугацааны дараа өөрчлөгдсөн нөхцөл байдалтай олон нийт хэрхэн дасан зохицож байгааг тодорхой болгох •Жилийн төсөв боловсруулахдаа

хөрөнгө оруулалтын олон нийтийн хэрэгцээ шаардлагатай

уялдуулах •Байгууллагын нийт нөөцийг зохистой ашиглах арга замыг тодорхойлон, үйлчилгээг сайжруулахын тулд хязгаарлагдмал нөөцийг хэрхэн зохистой ашиглах стратеги боловсруулах зэрэг болно. Үр дүнгийн хэмжигдэхүүнийг ашигласнаар төрийн албан хаагчид нь үйлчилгээг хэрэглэгчид буюу олон нийтийн хэрэгцээ шаардлагатай уялдуулж, үйлчилгээг илүү ойр, чанартай болгох боломжтой болно. Харин үр ашгийн хэмжигдэхүүн нь хязгаарлагдмал нөөцийг ашиглан илүү олон төрлийн үйлчилгээ

үзүүлэхэд төрийн албан хаагчдад

тусална. Үр дүн ба үр ашгийн хэмжигдэхүүнийг хамтад нь орлого, зардал өөрчлөн хувьсаж буй хүн ам зүйн хүчин зүйлсийн талаарх мэдээлэлтэй хамтатган ашигласнаар 5

үйл ажиллагаагаа 6 сайжруулах, олон нийтийн буюу хэрэглэгчдийн хэрэгцээ шаардлага, хүсэл

сонирхлыг

боловсронгуй мэргэжилтнүүдийн

үйлчилгээний болгох

нөөцтэй

боломжийг

бүтээмжийг

уялдуулан

олгоно.

үнэлж

Төрийн

дүгнэх

цаашид

улам

захиргааны

онцлог.

Төрийн

сайжруулан байгууллагын байгууллагын

мэргэжилтнүүд ба менежерүүдийн бүтээмжийг үнэлэх, дүн шинжилгээ хийх, сайжруулах арга замыг эрэлхийлэх үр өгөөжийг тооцох асуудлууд нь бүтээмжийн

удирдлагын

судалгааны бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Бүтээмжийн хөтөлбөрийн шийдвэрлэх ёстой асуудлууд нь автоматжуулалтыг сайжруулах, мэргэжилтнүүдийн бүтээлч санааг үнэлэх, түүнийг хүлээн зөвшөөрөх, бүтээмжийг дээшлүүлснээр нэмэгдсэн үнэ цэнэ, бүтээмжийн сайжруулалтыг илтгэх зарим чухал хэмжигдэхүүнүүдийг

үнэлэхэд тулгарах төвөгтэй

асуудлууд, түүнийг хэрхэн шийдвэрлэх арга замуудыг тодорхойлох явдал юм.

бутзэмжлйн удирдл&ие Д.Эпстэйн /мэргэжилтэн/ гэдэг нэр томъёо нь “Тухайн ажлаа гүйцэтгэхийнТврийн тулд

тусгай сургалтанд хамрагдсан ажлын зохих туршлагатай байх шаардлагыг хангасан хүмүүс юм” хэмээн хэлсэн байдаг. Тэрээр мэргэжилтнүүд бол ажлаа сайн гүйцэтгэхийн тулд хэцүү хүнд нөхцөлд байдалд өөрсдийн мэдлэг, туршлагадаа үндэслэн бие даан шийдвэр гаргах шаардлагатай ямагт тулгарч тэдний бие даан дүгнэлт хийх чадвартаа үндэслэн гаргасан шийдвэр болгон авсан арга хэмжээ нь зохистой, үр дүнтэй эсэхийг тодорхойлохын тулд үнэлгээг ашиглах ёстойг цохон тэмдэглэсэн. Судлаачийн зүгээс менежерүүдийг төлөвлөлт хийх, байгууллагын мэргэжилтнүүдийн тусгай бүлэг бусад ажилтнуудын ажлыг чиглүүлэх, удирдах бие даасан шийдвэр гаргах тусгай эрх бүхий хүмүүс гэж үзсэн. Тусгай эрхтэй байж үнэлэлт дүгнэлт гаргах нь менежерийн ажлыг тодорхойлох онцлог шинж чанарууд байна. Мэргэжилтнүүдийн эрхэлж буй мэргэжлийн ажлын онцлогоос хамааран бүрийн шинж чанартай байдгаас тэдний гаргах

янз

ёстой хүчин чармайлтын түвшин,

хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц хэмжээнд ажлыг гүйцэтгэхэд шаардагдах хүн-цагийн хэмжээ нь ялгаатай учир ажлын ачаалал янз бүр байхад хүргэдэг болох нь үнэлж дүгнэх ажлын төвөгтэй асуудлын нэг юм. Мэргэжилтэн бүрээр эсвэл ажил тус бүрээр үр ашгийг тооцох бус ажлыг гүйцэтгэдэг мэргэжлийн байгууллагын нэг хүнд ногдох ажлын болон төслийн тоо, нэг хүнд ногдох ажлын ачааллын хэмжээгээр нь илэрхийлэгдэх нийт төслийн ба ажлын ачааллын хэмжээг тооцох нь практикт хэрэглэх боломжыг олгоно. Дэвшилтэт аргыг ашиглан ажлын ачааллын бодит хэмжээг тооцохын тулд төсөл ба 5

ажлын нийт 7тооны жигнэгдсэн дунджыг тооцож, нэг ажилтанд ногдох ажлын ачааллыг нэг ажилтан-нэг жил эсвэл нэг ажилтан-нэг сараар тооцох нь илүү зохистой байдаг. Энэ аргыг ашигласан үед мэргэжилтний ажлын ачааллыг хэмжих хэмжигдэхүүн сайжрах ба харин үр ашгийн тухайд мэргэжилтэн ажлаа гүйцэтгэхэд зарцуулсан хүчин чармайлтаар хэмжигдэнэ. Мэдээллийн технологийг ашиглан тухайн ажлыг гүйцэтгэсэн үйл ажиллагааны төрлөөр нь хувааж, ангилах боломж бүрдснээс бол гүйцэтгэлийн бодит үйл ажиллагаа бүрт зарцуулсан нөөцийг тооцож, нийт ажлын үр ашгийг тооцсоноос илүүтэйгээр үйл ажиллагаа бүрийн үр ашгийг бодитой тооцон үнэлж байна. Үйл ажиллагаа нэг бүрээр үнэлж, хэмжих нь өртгийн бүртгэл ба тайлагналын ажилд их хэмжээний нэмэлт ажил үүсгэхээс гадна хоорондоо уялдаатай олон төрлийн байгууллагын хувьд гүйцэтгэлийн

хамгийн сайн хэмжигдэхүүн байж чаддаггүй тал бий.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Төрийн ажилтны үйл ажиллагааны үр ашгийг үнэлэхдээ чанарын асуудлыг харгалзах ёстой. Мэргэжлийн үйлчилгээг үнэлэхэд чанарын үйлчилгээнээс гадна мэргэжлийн үнэлэлт дүгнэлт гаргах төвөгтэй асуудал нэмэгдэн дүгнэлтийн чанарыг мөн үнэлэх шаардлагатай байна. Байгууллагын аль нэг менежерийн үр ашгийг үнэлсэнээс тухайн менежерийн хариуцдаг нэгжийн ажлын ачаалал болон үр ашгийг хэмжих нь практикт илүү бодитой хандлага юм. Менежерүүдийн ажлын ачаалал нь бусад ажилтантай харьцуулбал янз бүр байдаг бөгөөд байгууллагын үйл ажиллагаанд өөрчлөлт орсноос шалтгаалан шаардагдах хүчин

чармайлтын

түвшин

өөрчлөгдөж

болохыг

судлаачид

тогтоосон

байна.

Менежерийн үйл ажиллагааны түвшин болон байгууллагын ажлын чанараас хамаараад менежерүүд

өдөр

тутмын

үйл

ажиллагааны

зарим

үүрэг

функцийг

гүйцэтгэх

шаардлагатай болдог учраас тэдний ажлын ачаалалд менежментийн ба гүйцэтгэх ажлыг аль алиныг нь хамааруулдаг. Эрдэмтдийн дэвшүүлсэн санаануудыг үндэслэн мэргэжилтнүүдийн ажлын үр дүнг хэмжих шууд хэмжигдэхүүнийг дараах байдлаар ангилах боломжтой.     

Урт хугацааны ажлын үр дүнг богино хугацаанд хэмжих Тухайн ажлыг цаг хугацаанд нь гүйцэтгэснийг хэмжих хэмжигдэхүүн Мэргэжлийн үйлчилгээний талаарх хэрэглэгчид ба иргэдийн санаа бодол Стандарт ба тогтсон жишгийн дагуу чанарыг үнэлэх Мэргэжилтнүүдийн шинэ санаачлага, бүтээлч байдал зэрэг багтана.

5

Тухайн8 ажлын бүрэн гүйцэтгэж дуусгах хугацаа нь урт байгаа тохиолдолд тухайн ажлын үр дүнг шууд үнэлэхэд бэрхшээлтэй байдаг нь энэ ажлын олон нийтэд үзүүлэх эерэг нөлөө болон тооцоогүй үр дүн нь тухайн ажилтны ажлын чанарыг үнэлэхээс өмнө мэдэгддэг боловч ажил бүрэн дууссанаас хойш үр нөлөөг тооцох боломж бий болдог. Олон мэргэжилтний үйлчилгээ болон нийгмийн хамгааллын ажлын хувьд ажлын цаг хугацаанд нь гүйцэтгэх нь үр дүнгийн чухал хэмжигдэхүүн болдог. Цаг хугацаа нь мөнгөн хэмжүүрийн чухал бүрэлдэхүүн бөгөөд ажил зогсох, төслийн зохицуулалтанд саад гарах, хугацаанд нь ажлыг дуусгахын тулд ажилчдыг илүү цагаар ажиллуулах зэрэг нь их хэмжээний нэмэлт зардал шаардагддаг. Мэргэжлийн үйлчилгээг хүртсэн олон нийт эсхүл тодорхой үйлчилгээний талаар хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамж болон санал бодлыг судалгаагаар эсхүл шууд авах нь

мэргэжилтнүүдийн ажлыг дүгнэх нэг арга юм.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Чанарын аудитыг ашиглан мэргэжлийн үйлчилгээний чанарыг тухай нөхцөл байдалд мөрдөх ёстой норм, стандарттай харьцуулах нь мэргэжлийн үйлчилгээг хэрхэн гүйцэтгэсэн эсхүл тухайн нөхцөл байдалд мэргэжлийн үнэлэлт дүгнэлтийг хэрхэн гаргасныг харьцуулах сайн арга юм. Үйлчилгээний чанарыг үнэлж буй үед тухайн ажлын талаарх мэдээллийг баримтжуулсан байх нь аудиторт шийдвэр гаргахаасаа өмнө мэргэжилтэнд ямар ямар мэдээлэл байсныг мэдэх, цаашлаад гаргасан шийдвэр ба авсан арга хэмжээнд оновчтой эсэхийг тодорхойлоход туслана. Үүний үр дүнг мэргэжилтнүүдийн гаргасан оновчтой шийдвэр, авсан арга хэмжээ нь хүлээн зөвшөөрөгдөх хязгаарт багтсан эсэхээр тодорхойлогдох болно. Мэргэжлийн үйлчилгээний үр дүнгийн бодит бус хэмжигдэхүүн нь мэргэжилтнүүд өөрийн ажилдаа

шинэ санаачлага гаргах бүтээлчээр хандах чадвар юм. Бүтээлч

байдал нь өөрчлөлтийг агуулдаг бөгөөд ажлыг гүйцэтгэхдээ тогтсон горим жишгээс өөрөөр ажиллах хандлага юм. Мэргэжилтнүүдийн бүтээлч байдлыг тогтмол үнэлэх арга хандлага практикт байдаггүй боловч тэдний бүтээлч байдлын түвшин нь үзүүлж буй үйлчилгээний үр дүнд томоохон нөлөө үзүүлдэг. Зарим нөхцөлд тэд өөрсдийн бэршээлтэй асуудлыг дахин тодорхойлж нийтлэг жишгийг дагахын оронд тэс өөр шийдлийг гаргах шаардлагатай тулгардаг. Төрийн мэргэжлийн олон үйлчилгээний хувьд хариуцлагатай байдал нь мэргэжлийн стандарт болон жишгийг үйлчилгээний чанарыг байнга мөрдөж түүний 5

дагуу аудит хийхийг 9 шаарддаг. Гэхдээ стандартыг мөрдөх нь мэргэжилтнүүдийн бүтээлч байдалд саад болох учиргүй. Мэргэжилтэн, менежерүүдийн ажлыг үнэлэх дүн шинжилгээ хийхэд учирдаг бэрхшээлтэй асуудлуудыг үнэлэх шинжлэх арга хандлагуудыг дараах 4 чиглэлээр авч үздэг.

1. Зорилт,

төлөвлөгөө

ба

хамгийн

зөв

арга

замаар

үнэлгээ

хийх

менежментийн хандлага 2. Төслийн менежмент буюу ажлын менежментийн үнэлгээ 3. Мэргэжлийн ажлын хамгийн тохиромжтой цаг ашиглалтын хуваарьтай харьцуулан үнэлэх 4. Бүтээлч байдлыг урамшуулах үнэлгээг ашиглах зэрэг юм. Төрийн захиргааны мэргэжилтэн ба менежерүүдийн ажилд дүн шинжилгээ хийх

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие аргууд: Төрийн мэргэжилтэн, менежерүүдийн ажлын гүйцэтгэлийг үнэлж дүгнэх

талаархи эрдэмтдийн дэвшүүлсэн онол арга зүй, практик хэрэглээний түвшинг судалж төрийн байгууллагын

гүйцэтгэлийн удирдлагыг онолын хүрээнд харьцуулахад

Эпстэйний төрийн ажилтан албан хаагчдын бүтээмжийг тооцон үзэх, үнэлгээний хамрах хүрээ, өнөөгийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх дараах арга замуудыг боловсруулсан байна. Ажлын цаг ашиглалтын дүн шинжилгээ: Ажиллах хүч буюу хөдөлмөр их шаардагддаг мэргэжлүүдийн үйлчилгээний бүтээмжийг тодорхойлох хамгийн үндсэн тодорхойлогч хүчин зүйлсийн нэг нь ажилтнууд ажлын цагаа хэрхэн ашигладаг үзүүлэлт юм. Ажиллагсдын ажлын цаг ашиглалтын байдлын уламжлалт дүн шинжилгээ нь үйл ажиллагаа, үйл явцын түвшинд анхаарал хандуулдаг. Эдгээр хоёр түвшний дүн шинжилгээг дангаар нь ашиглавал мэргэжлийн үнэлэлт дүгнэлт хийхийг шаарддаг байнга давтагддаггүй шинж чанар бүхий ажлуудыг орхигдуулж, мэргэжилтнүүдийн гүйцэтгэлийг сайжруулах хамгийн том боломжуудыг тодорхойлох боломжгүй тул нэмэлт аргуудыг ашиглана. Мэргэжилтнүүдийн ажлын цаг ашиглалтын байдлыг шалгахад ашигладаг нэмэлт аргуудад үүрэг функцийн түвшин, ур чадвар ба туршлагын түвшингүүд багтана. Үүрэг функц ба ур чадварын дүн шинжилгээг хийх ёстой бол үйл ажиллагаануудыг ажлын үүрэг ба ур чадварыг харгалзах түвшинтэй нь уялдуулан тодорхойлох ёстой. Ур чадвар ба туршлагын түвшингийн дүн шинжилгээ нь ур чадвар бага шаардагддаг үүрэг 6

функцийг бууруулах 0 үүргүүдийг гүйцэтгэхэд автоматжуулалт нэвтрүүлэх ур чадвар багатай бөгөөд бага цалин авдаг ажилтнуудаар гүйцэтгүүлэх зэрэг боломжуудыг тодорхойлно. Үүрэг функцийн дүн шинжилгээ нь үр дүн ба үр ашгийн сайжруулалт хийх боломжуудыг

тодорхойлоход

туслахаас

гадна

боломжуудыг

тоон

үзүүлэлтээр

илэрхийлэхэд тусладаг. Цаг ашиглалтын дүн шинжилгээг хийхэд тухайн ажлын талаарх мэдээлэл шаардагдах ба мэдээлэл цуглуулах хэд хэдэн аргуудыг ашигладаг. 3-4 ажлын долоо хоногийн туршид ажлын цаг ашиглалтын тайлан хөтлөх нь цаг ашиглалтын талаарх тодорхой, бодитой мэдээллийг авч чадна. Мэргэжилтнүүдийн ажлын онцлог янз бүр байх нь тэдний үүрэг функцүүд дундаас дүн шинжилгээний зорилгод ашиглах функцүүд дундаас дүн шинжилгээний зорилгод ашиглах мэдээллийн хамгийн энгийн арга нь

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие мэргэжилтнүүд ажлын цагаа хэрхэн зарцуулдаг талаарх тэдний өөрсдын санал бодлыг

нарийвчлан боловсруулсан судалгаагаар дамжуулан авах арга юм. Ажлын цаг ашиглалтыг дүн шинжилгээг хийхдээ тэд янз бүрийн ажилдаа цагаа хэрхэн

хувиарладаг

талаарх

мэдээллийг

ажиглсдийн

бүлгийн

зөвшилцөөн

шийдвэрлэснийг үнэлэх аргыг ашиглана. Үүрэг функцийн дүн шинжилгээ: Үүрэг функцүүдийг тодорхойлохдоо мэргэжилтнүүд нь янз бүрийн ажил үүргийг ямар зорилго зорилтыг биелүүлэх гэж гүйцэтгэж буйгаар нь тодорхойлж болно. Бүтээмжийн дүн шинжилгээний хувьд функцүүдийг эрхэм зорилгын хувьд чухал үүрэг функцүүд дэмжих үүрэг функцүүд болон бусад үүрэг функцүүдэд хувааж болно.

1. Эрхэм зорилгын хувьд чухал үүрэг функцүүд нь илүү өндөр ур чадвар шаардсан үйл ажиллагаануудыг хамаарах бөгөөд байгууллагын эрхэм зорилго ба зорилтуудыг бүелүүлэхэд хувь

шууд нэмэр оруулдаг ба

мэрэгжилтнүүдийн ажлын хамгийн үндсэн эсвэл чухал зорилтуудыг агуулна.

2. Эрхэм зорилгыг дэмжих үүрэг функцүүдэд байгууллагын эрхэм зорилго ба зорилтуудыг биелүүлэхэд хувь нэмэр оруулдаг

үйл ажилгаануудыг

хамруулах бөгөөд тэдгээр нь ажлын ачааллыг тухайн ажлыг дуусгах сүүлийн үе шатууд руу шилжүүлдэг үйл ажиллагаанууд юм.

3. Бусад үүрэг функцүүдэд салангид үйл ажиллагаанууд буюу цагийн хуудас бөглөх, чөлөөний

6 1

хуудас олгох болон хүний нөөц захиргааны ажлууд,

уулзалтууд багтах ба эдгээр ур чадвар бага шаарддаг ажлууд гэж ангилсан байна.

Тухайн нөхцөл байдлаас хамааран эрхэм зорилгыг дэмжих үүрэг функцүүдийг нэгтгэн дэмжих үүрэг функцүүдэд хамааруулж болох бөгөөд эсвэл дэмжих функцүүдүүдээс нэг эсвэл хоёр чухал үүрэг функцийг тусад нь авч үзэж, бусдыг нь нэгтгэн дэмжих үүрэг функцүүдэд хамааруулж болно. Удирдлагын зүгээс мэргэжилтэнүүдийг ажлын цагынхаа ихэнх хувийг чухал үүрэг функцүүдэд зарцуулж, дэмжих үүрэг функцүүдэд зарцуулахад ажлын цагаа бууруулахыг хүсдэг байхад зарим нь эрхэм зорилгыг дэмжих бусад үүрэг функцээс салангид буй ганц, хоёр чухал бүхий дэмжих үүрэг функцүүдэд зарцуулах ажлын цагаа нэмэгдүүлэх, болж өгвөл бууруулахгүй байхыг эрмэлздэг Дүн шинжилгээг хийх хоёр арга хандлага байдаг.

бутзэмжлйн удирдл&ие Эрхэм зорилгын хувьд чухал бүх үүрэг функцүүдэд ажлын ихэнх цагаа зарцуулж, Тврийн бусад

дэмжих үүрэг функцүүдэд илүү бага цаг зарцуулах арга юм. Хоёрдахь арга нь удирдлага мэргэжилтнүүдийг ажлын цагийг эрхэм зорилгын хувьд чухал янз бүрийн үүрэг функцүүдэд шаардагдах ажлын тэнцвэртэйгээр хувиарлах ба ингэснээр ажлын цагийн хамгийн тохиромжтой хувилбарыг боловсруулна. Хамгийн тохиромжтой ажлын цагийг хувиарлалт бодит цаг ашиглалтын зөрүүг гаргаснаар зорилгоо биелүүлэхийн тулд мэргэжилтнүүдийн цагийг яаж зохистойгоор хувиарлаж болохыг харуулах болно. П.Хатри менежерүүдэд

зориулсан тусгай үүрэг функцүүдэд дараах дүн

шинжилгээг санал болгосон.

1.

2.

3.

4.

Менежерийн өргөн хүрээ бүхий ерөнхий үүрэг функцүүд Менежерийн үүрэг функцийг өөрийнх нь ажлыг шалгахад ашиглах Өөрчлөлтийн үүрэг функц Орон нутгийн менежерүүдийн гүйцэтгэдэг үүрэг функцүүдээр авч үзэх. Ур чадвар ашиглалтын дүн шинжилгээ: Мэргэжилтнүүдийг тэдний тусгай ур чадвар туршлагыг харгалзан ажилд авч

өндөр цалин олгодог. Хэрэв мэргэжилтнүүд нь өөрийн мэргэжлийн ур чадвар ба мэргэжлийн дүгнэлт өгөх чадвараа ажилдаа ашиглах боломжгүй бол байгууллага түүний ур чадвар, туршлагад төлж буй урамшууллийнхаа өгөөжийг бүрэн хүртэх боломжгүй болно. М.Фиск “Байгууллагын ажлын зохион байгуулалт сул мэргэжлийн ба туслах ажилтнуудийн тоо тэнцвэргүй бол мэргэжилтнүүд нь өөрийнхөө ажлын ихэнх цагыг 6 2

туслах ажилтан, бичиг хэргийн ажилтан, бага ур чадвартай эсвэл доогуур цалинтай ажилтнуудын хийх ётой ажлыг гүйцэтгэхэд зарцуулдаг болохыг судалгаагаар тогтоосон. Мэргэжилтнүүдийн бага ур чадвар шаарддаг ажилд зарцуулсан ажлыг цагийн илүү сайн зохион байгуулах, дээрх ажлыг бага ур чадвартай ажилтнуудаар гүйцэтгүүлэх, эсвэл нэмэлт тоног төхөөрөмжөөр хангах болон автоматжуулалт нэвтрүүлэх аргаар бууруулдаг. Мэргэжлийн ажилд зарцуулсан цагийн дүн шинжилгээ нь ур чадвар ба туршилагын төвшингээс хамааруулан: 1. Мэргэжлийн ур чадвар шаардагдаггүй ажилд зарцуулсан цаг хугацаа 2. Мэргэжлийн ур чадвараа шаардагддаг ажилд зарцуулсан цаг хугацаа гэж хоёр ангилах боломжтой.

Төрийн захиргааны бүтээмжийн сайжруулалт.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Марк Холзер нь “Бүтээлч нийгэм бүтээлч засгийн газраас хамаарна” гээд улсын салбар

нь

салбарынхаа

бүтээмжийг

дээшлүүлэх,

үр

дүнтэй

стратегийг

боловсруулахдаа төсвийг хэмнэх төрийн албан хаагчдын тоог бууруулах, хувьчлал явуулах хэмнэлт гаргах, шаргуу хөдөлмөрлөх ухаалга ажиллах, хувийн салбарын менежментийн аргыг улсын салбарт ашиглах Японы менежментийн системийг ашиглах зэрэг улс төрчид, иргэд, хувийн салбарынхан хэвлэл мэдээллийн хэлдэг нийтлэг буюу түгээмэл “ шийдэл”-ийг авч үзэх нь ач холбогдол багатай. Бүтээмжийг сайжруулна гэдэг нь төрийн байгууллагын хувьд, амархан шийдвэрлэгдэх асуудал биш бөгөөд илүү дэвшилтэд үзэл баримтлал шаардлагатай гэсэн үг. Тэрээр төрийн захиргааны салбарт бүтээмжийг сайжруулах нэг аргыг сайн хөтөлбөр байж хөтөлбөрийг боловсруулахдаа өргөн хүрээг нь хамарсан “цэс”- ээс сонгодог буюу төсөвлөлт санхүү, хүний нөөц, төлөвлөлт, хэмжилт, үнэлгээ ба шийдвэр гаргалтын менежментийн асуудлыг бүгдийг нь хамруулна. Энэхүү цэс нь үр ашгийн хэмжигдэхүүнээс эхлээд гүйцэтгэлийн бүхий л хэмжигдэхүүнийг автоматжуулалтаас робатууд хүртэлх

тенхик хэрэгсэл, хамтын хэлэлцээрээс үйлдвэлчний эвлэл ба

байгууллагын удирдлагын хамтын ажиллагааны бүх асуудал, мөнгөн урамшууллаас эхлээд урамшууллын янз бүрийн хэлбэрийг хүлээн зөвшөөрөх, сургалтаас эхлээд менежментийн боловсрол тоног төхөөрөмж дэх хөрөнгө оруулалтаас хүний нөөцийн хөрөнгө

оруулалт,

мэдээллийн

эргэх

холбооноос

мэдээллийн

сүлжээ,

төрийн

6 3

байгууллагын ажлыг гэрээгээр гэрээт ажлыг гүйцэтгэх, бүтээмжийн төлөвлөлтөөс бүтээлч хөрөнгө оруулалтыг санхүүжүүлэх шинэ арга хэрэгслүүд хүртлэх бүхий л сонголтуудыг хамарсан өргөн хүрээтэй байна гэж үзсэн. Тэрээр бүтээмжийг сайжруулах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх тодорхой арга зүй шаардлагатай гээд түүнийг алхам алхамаар (step by step) хийх ёстой ба түүний байгууллага бүр өөрийнхөө онцлогт тааруулан ашиглахыг санал болгосон. Үүнд: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Зорилгоо тодохойлж зорилгоо хүлээн зөвшөөрүүлэх Тохирох загварыг олох Төслийн зорилтод цар хүрээ Баг бүрдүүлэх Төслийг төлөвлөх Хөтөлбөрийн талаарх эмдээлэл цуглуулах Өөрчлөн шинжлэх Бэрхшээлтэй асуудалтай тулж ажиллах

9. Бүтээмжийн сайжруулалтын арга хэмжээг хэрэгжүүлэх 10. Төслийн үр дүнг үнэлэх ба олон нийтэд мэдэгдэх

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Төрийн захиргааны салбарт бүтээмжийг дээшлүүлэх олон арга үзэл байдгаас Монголын төр захиргааны байгууллагад хэрэгжүүлэхэд шаардлагатайг түүвэрлэлээ. С.Рич ба М.Винн нар “Төрийн бүтээмжийг улс төржүүлэх нь” гэсэн нийтлэлдээ төрийн байгуулагад учирдаг уламжлалт буюу байнгын саад бэрхшээл болох улс төрийн асуудлыг тусгасан энэ нь төрийн албан хаагчдын байнга бухимдуулдаг асуудал боловч түүнийг шийдвэрлэхгүйгээр төрийн бүтээмжийн хөтөлбөр амжилттай хэрэгжихгүй гэдгийг онцолжээ. Улс төрд татагдан орох нь менежмент болон практик талаас авч үзвэл төрийн албан хаагчдын хувьд сайхан зүйл биш боловч, улс төрийн эрх ашиг мэргэжлийн ажлын эрх ашиг аль алиныг зөв хослуулах нь тухйан нөхцөл байдлын хувьд тохирсон шийдэл юм. Савас “Төрийн байгууллагууд нь хуучинсаг буюу монополь байдаг

бүтээмжийг

сайжруулах уламжлалт хөтөлбөрүүд нь түр хугацаанд нөлөө үзүүлж чадна. Бүтээмжийг сайжруулахын тулд стратегийн ач холбогдолтой арга нь өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлж чадахуйц байдлаар хувьчлалыг хянамгай явуулах явдал юм. Т. Пойстер “Бүтээмжийн хяналтын системийг боловсруулахад шаардлагатай үзэл баримтлалын цар хүрээг тогтоон түүнийг ашигласнаар бүтээмжийн өөрчлөлтүүд үр дүнг цаг хугацааны турш хянах сайжруулах боломж бүрдэнэ. Ийм систем нь стратеги бүхий менежментийн хувьд чухал ач холбогдолтой гэхдээ системийг нарийн боловсруулж 6

4 бусад системүүдтэй уялдуулж чадсан тохиолдолд үр дүнтэй байна.

Ж. Миллер “Бүтээмжийг улсын төсвөөр дамжуулан бий болдог уу? гэсэн асуултыг дэвшүүлэн бүтээмж ба төсвийн хоорондын харилцан уялдаа төсвийн төрөлжсөн үйл явцад бүтээмжийг авч үзэн төрийн байгууллагын бүтээмжийг дээшлүүлэх бололцоог тодорхойлсон. Төсвийн буюу нөөцийн хувиарлалтын уламжлалт шийдвэр гаргалтын төвөгтэй зөрчилдөөнтэй мөн чанарыг С.Нагел ба К.Милсс нар “Супэр хамгийн сайн шийдлүүд” гэсэн санааг дэвшүүлсэн. Тэд төрийн байгууллагын дотоод дахь зөрчлийн дунд гаргадаг эдгээр шийдэл нь либерал ба консервативчуудын аль алиныг нь хүлээж байсан хамгийн сайн шийдлээс давж гарна гэж нотолдог. Супер хамгийн сайн шийдэлд хүрэх арга замуудаа:

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие 1. Уламжлалт аргуудаас хамгийн сайн биелэгдэж болохуйц бодитой зорилгуудыг

тодорхойлох 2. Аль нэг талд их хэмжээний үр ашиг авч ирэх боловч нөгөө талд бага хэмжээий нэмэлт зардал гаргах шийдлүүдийг олох 3. Супер шийдэл олохын тулд 2 тал ихээхэн хэмжээний үр ашиг авч ирэх гадны ивээн тэтгэгч буюу ЗГ-ын агентлагыг олох 4. Либерал ба консерватив зорилгуудаас

аль

алиныг

агуулсан

багц

боловсруулах 5. Дээрхи 2 хувилбарын аль алиныг агуулсан багц хувилбарыг бий болгох 6. Либерал ба консерватив хувилбаруудын алиныг нь сонгож, нөгөөг нь болих вэ? Гэсэн шийдвэрүүдийг гаргах этгээрийн хоорондын зөрчлийг нь арилгах явдал гэж үзсэн. Е.Гая “Хүмүүсийг удирдан зохицуулах нь” нийтлэлдээ бүтээмжийг сайжруулах хамгийн үр дүнтэй

арга нь ажилтан нэг бүрийг өндөр бүтээмжтэй ажиллах хүсэл

эрмэлзэл, чадвартай болгох явдал гээд ажилтнуудын давуу ба сул талуудыг үнэлж, хүссэн үр дүндээ хүрэхийн тулд хангалттай хэмжээний нөөцийг хувиарлахын ач холбогдлыг авч үзсэн. Ажиллах хүчийг бүтээлч болгож сэдэлжүүлэхийн тулд байгууллагын зорилго, зорилт нь байгууллагын болон

ажилчдын хэрэгцээ, үнэт

зүйлсийг тусгасан байх шаардлагатай бөгөөд ажилчдыг ажилдаа дур сонирхолтой болгохыг чухалчилсан. Тэрээр “Бүтээлч ажлын орчин”-г бий болгохыг тулд хүн, технологи, зохион байгуулалт, 65хамтын ажиллагааны 4 төрлийн элементийг бие биенээсээ харилцан хамааралтайгаар авч үзсэн тохиолдолд ажлын бүтээлч хандлага, соёлыг төлөвшүүлэх боломжтой.

Байгууллагын соёл, багаар ажиллуулах, багаар бүрдүүлэх байдал нь

байгууллагын ажиллагсдын давуу талуудыг бэхжүүлж, тэдний сул талыг нөхөж, хүмүүс хоорондын харилцааг нээлттэй болгож, уян хатан байдлыг тодорхой байдалтай уялдуулж, байгуулагын хэрэгцээг ажиллагсдын хэрэгцээ шаардлагатай уялдуулах зэргээр бүтээлч ажлын орчинг бий болгоход тусалдаг. Д.Эпстэйн “Мэргэжилтнүүд ба менежерийн бүтээмжийг сайжруулах асуудлыг мэргэжилтнүүд, менежерүүдийг нийт ажиллах хүчнээс тусад нь бүлэг болгон авч үзэж тэднийг өндөр бүтээмжтэй ажиллуулахын тулд зохих түвшинд хараат бус байдалтай байлгах, зорилгод чиглүүлэх мэргэжлийн орчин үеийн ур чадвартай мэдлэгиыг эзжмшсэн байх, бүтээлч байдлыг ашиглах, бүтээлч багийг бүрдүүлэх ба багийн хамтын

ажиллагааг

хөгжүүлж

чадахуйц

хангалттай

тооны

туслах

ажилтнаар

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие хангах,

мэргэжилтнүүдийн цаг ашиглалтыг үр дүнтэй болгох зэрэг хүчин зүйлсийг бүрдүүлэх шаардлагатай”-г цохон тэмдэглэсэн. Мэргэжилтнүүдийг

сэдэлжүүлэх

ба

тэднийг

зорилгод

чиглүүлэхийн

тулд

байгууллагын зорилго нь хүрч болохуйц хэрнээ тэдний чадварыг шаардсан байх ёстой бөгөөд зорилгыг байгууллагын удирдлага ба мэргэжилтнүүд хамтдаа тодорхойлох мэргэжилтний бие даан шийдвэр гаргах хүсэл эрмэлзлэлийг нь хүндэтгэн үзэхээс гадна хэт олон тооны зорилготой байх ажлын ачаалал хэт их байх мэргэжилтнүүд бие даан ажиллаж сураагүйгээр бие даан шийдвэр гарахдаа бэрхшээлтэй учрах зэрэг асуудлууд үүсч

болохыг

анхаарах

шаардлагатайг

сануулсан.

Мэргэжилтнүүдийн

хувьд

сэдэлжүүлэлт, бүтээлч байдал, багаар ажиллах байдал, хамтын ажиллагаа чухал ач холбогдолтой болохыг онцолсон. П.Макгован “Төрийн байгууллагын менежерүүд нь мэдээлийн технологийн бүтээмжид үзүүлэх нөлөөллийг хэрхэн үнэлэх ёстойг авч үзсэн байна. Мэдээллийн технологи нь анх мэдээлэл боловсруулах зорилгоор үүссэн бол одоо шийдвэр гаргалтанд туслах үүрэгтэй болсон гэдгээр эхэлж дараа нь бүтээмжийг сайжруулахад туслах шинэ санаа санаачлагуудыг авч үзжээ. Тэд мэдээллийн технологын бүтээмжийг загвар үнэлгээ саад бэрхшээлтэй нь уялдуулан авч үзсэн байна. Эцэст системийн загварыг ашиглан бүтээмжийг дээшлүүлэхийн тулд мэдээллийн технологийг нийтлэг байдлаар хэрхэн ашиглаж болох арга замуудыг тусгасан бөгөөд үнэлгээний шалгуур 6

үзүүлэлтүүдийг 6 тодорхойлохыг оролдсон байна. Гэтэл Д.Вайт “Мэдээллийн технологийг бүтээмжийн зорилгоор ашиглах нь бүтээлдээ шинэ технологиудаар дүүрэн байнга хувьсан өөрчлөгдөж буй өнөөгийн орчин нь шинэ боломж сонголтуудаар элбэг байдаг ба эдгээрийг ашиглах хүсэл эрмэлзэл хүн бүрт ялангуяа төрийн байгууллагын менежерүүдэд байх ёстой, төрийн бүтээмжийг сайжруулах ба төрийн удирдлага дахь мэдээлэл технологийн үүрэг ролийг нийтэд нь авч үзсэн байна. Энэ үүргийн цөм шинэ технологи, шинэ санаачлага бүхий цоо шинэ бүтэц, зохион байгуулалтыг шаардах менежментийн уламжлалт арга хэлбэр уян хатан менежментийн системээр солигдох болсныг нотолсон. Энэ судалгаагаар төрийн байгууллагын удирдлагад зохих хэмжээний улс төрийн дэмжлэгийг үзүүлж тэднийг хувийн салбарын мэргэжлийн удирдлагуудтай адил

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие түвшинд авч үзэн хүний нөөц хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, мэдээллийн технологид

суурилсан оновчтой бүтэц, зохион байгуулалтыг хийх төсвийн болон материаллаг нөөцийн зөв зохистой удирдлагаар хангах харилцан уялдаан дээр төр захиргааны байгууллагад бүтээмжийг дээшлүүлэх боломжтой гэж үзлээ.

Гэхдээ энэ нь мэдээж

төрийн байгууллагын урт хугацааны томилолтой ажилсан тохиолдолд л амжилттай хэрэгжиж ирээдүйгээ төлөвлөх боломжтой болно. Монголын төрийн захиргааны салбарт бүтээмжийг удирдах нь Монголчуудын хөгжин дэвшиж, уруудан доройтож явсан түүхэн үе ч эрдэмтэн мэргэдийн судлан тодорхойлсноор монгол төрийн зохион байгуулалт төрт ёстойгоо салшгүй холбоотой ажээ. Л.Н.Гумилев “Хүн ”-чүүдийн угсаа гарлын асуудлын хувьд Модуны болон түүний залгамжлагчдын үеийн “хүн”-чүүдийн улс төрийн тогтолцоо, нийгмийн байгуулал соёл нь тэдний өмнөх аж төрөх ёсноос үлэмж өөр байсан гэдэг ойлголт онц чухал. Ийм учраас чухам хүү энэ үед “хүн”-чүүдийн угсаа гарвал (этногенез)-ын явц дэврүүн (пассионерный) түлхцийн дунд чанарын өөрчлөлтөд орсон хэмээжээ. Эрдэмтэн Ч.Далай МЭӨ

зууны үеэс монголын нутаг дээр оршин амьдарч

байсан Хүннү нар төв Азийн нүүдэлчдийн түүхэнд анх удаа МЭӨ 209 онд төр улсаа байгуулсан нь Монголчууд өнө эртнээс тусгаар тогтносон төр улсын өндөр их уламжлалтай, дэлгэр их түүхтэй ард түмэн гэж тэмдэглэсэн. Ш. Цогтоо Язгуурын Монгол үндэстний засаг захиргааг эрт ба эдүгээ үеийн аль алинд нь хамаарч байсан 6

захирах захирагдах 7 ёс, газар нутаг, хүн ам, эд баялаг, улс төрийн харилцаа, хууль журмыг нэгтгэн судалсан байдаг. Ц. Эрдэмт Төрийн тухайт монгол онол бүтээлдээ “Төр бол улсын сүнс мөнх хөх тэнгэр бөгөөд хүмүүст хүн төрхөө олоход нь туслах эрхэмлэлийн зүйл байж харин харин газар дэлхийд төрийн төлөөлөл нь улсын тэргүүнээрээ илэрч, засгаараа хэрэгждэг төрийн үзэл нь босоо тэнхлэгтэй ” байсныг төрийн тухай монгол онол гэж тодорхойлон Монголын төр нь мөнх тэнгэрээс үүдэлтэй гэж үзэн төрийн нэгжүүд болох төр улс, төр засаг иргэний нийгэм гэр бүл, хүн тэдгээрийн хоорондын харилцааг загварчилсан (зураг 2) Монголын төр түүхийнхээ аль ч үед үндэстнийхээ оршин тогтнох, хөгжих удирдлагын цөм нь байж ард түмний ёс заншил, амьдралын хэм маяг, амьдрах аргад

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие тулгуурлан төр улсаа төвхнүүлж хууль цаазаа тогтоож, засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн

удирдлагаар хангаж ирснийг судлан дараах арга зүйг иш үндэс болгон нэгтгэсэн. (Хавсралт 1)

Зураг 2. Төрийн нэгжүүдийн дотоод хамаарал Ү

Мөнх тэнгэр Төр Төр улс Төр засаг

Төр

Иргэний нийгэм

Гэр бүл

Хүн

6 8

Эх сурвалж Ц.Эрдэмт 2002 он үнд: 

Төрийн бүтээмжийн удирдлагын үндсэн асуудлууд



Монголын түүхийн үечлэл



Монголын төрийн өсөн дэвжих, уруудаж байсан үе



Монголын төр эрх зүйн түүхэн үечлэл



Төрийн тухайт монгол онол

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Монгол төрийн захиргааны шинэтгэлийн нэг үе нь дэлхий нийтийг хоёр систем болгож байсныг нэг социалист нийгмийн үзэл баримтлал, хөгжил дэвшлийн үечлэлтэй салшгүй холбоотой. Иймд энэ үеийн далан жилийн хугацаан дахь төрийн захиргааны удирдлагад судалгаа хийн нэгтгэн дүнэсэн (хавсралт 2) Түүхэн тодорхой нөхцөл байдлын улмаас алдах онохын аль аль нь байсан бөгөөд гагцхүү үнэн бодит зүйл гэвэл улс орныхоо язгуур эрх ашиг тусгаар тогтнолыг хадгалан хамгаалж ирсэн тэрхүү гайхамшигт уламжлал өнөө үе үенийнхээ мөнхийн бахархал байх болно. Түүний дотор ардчилал шинэчлэлийн замыг баттай сонгож хүн төрөлхтний хөгжлийн нийтлэг зүй тогтол замналд шилжсэн сүүлийн жилүүдийн амжил ололт, алдаа дутагдал ч үүнд нэгэн адил хамаарна. Шинэ үндсэн хуулиар Монгол улсын засгийн газар нь төрийн гүйцэтгэх дээд байгууллага мөн гэж заасныг иш үндэс болгон 1992 оны 7 сард Монгол улсын “Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хууль”, “Засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн тухай хууль”- ийг тус тус баталсан нь төрийн захиргааны байгууллага бие даан бүрэлдэн тогтох эрх зүйн үндсийг шинээр бий болгосон. Монгол улсын төрийн албаны тухай хууль 1994 оны 1 сарын 30-ны өдөр батлагдсанаар түүнд нийцүүлэн холбогдох эрх зүй актууд Монгол улсын төрийн захиргаа, төрийн албыг бүрдүүлэх төрийн албан хаагчдын эрх зүйн байдлыг 6 9

баталгажуулах орчин бүрдсэн, НҮБХХ, Монгол улсын засгийн хамтран шилжилтийн үед тулгарч буй суурь асуудал болох шинэ төрийн байгууллагыг бэхжүүлэх, хувын салбарын удирдлагыг

хөгжүүлэх,

зорилго

бүхий

“Удирдалгын

хөгжлийн

хөтөлбөр”-ийг

боловсруулан Засгийн газрын 1993 оны 199-р тогтоолоор “Монгол улсын төрөөс засгийн газар үйл ажиллагааны стратеги, бүтцийн ерөнхий тогтолцооны өөрчлөлт, шинэчлэлийн талаар баримтлах бодлогыг” төлөвлөгөөний

дагуу

баталсан. Энэ нь МУГЗ-ын бизнесийн стратегийн

стратегийн

төлөвлөлт,

бодлогын

удирдамжаар

хангах

хөтөлбөржүүлэх, зохицуулах, мониторинг хяналт тавих, үнэлж дүгнэх чиг үүрэгтэй байж цомхон чадварлаг ажилчид, хууль тогтоомж, стандартыг сахиулах чиг үүрэгтэй тохируулагч агентлаг, бодлогыг хэрэгжүүлэх чиг үүрэгтэй хэрэгжүүлэгч агентлаг бүхий төсөвт байгууллын шинэ тогтолцоог бүрдүүлсэн.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие Монгол улсын их хурлаар 2002 оны 6-р сард Төсвийн байгууллагын удирдлага

санхүүжилтийн тухай хууль, төрийн албаны тухай хууль шинэчлэн баталагдсанаар төрийн захиргааны байгууллагын чадаюхийг дээшлүүлэх, түүнийг аж ахуйн аргаар удирдах замаар үр дүн, үр ашиг, үр нөлөөг дээшлүүлэх эрх зүйн орчин бий болсон. Монгол улсын их хурлын 2004 оны 24-р тогтоолоор “Монгол улсын төрийн албаны шинэтгэлийн дунд хугацааны стратеги”-ийг баталж улмаар төрийн албаны эрхэм зорилго эрхэмлэн дээдлэх зүйлс, төрийн үйлчилгээг үр нөлөөтэй, ажлын гүйцэтгэл үр дүнг эрхэмлэх үр ашигтай, хүртэхэд хялбар байхаар тодорхойлсон. Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрүүд бодлогын баримт бичиг, үзэл баримтлалаа хэрэгжүүлэх “сайн засаглал” “цахим засаглал” “нэг цэгийн үйлчилгээ” зэрэг хөтөлбөр арга хэмжээнүүдэд тусгалаа олон төрийн захиргааны удирдлагад бизнесийн аргыг хэрхэн ашиглах , үр ашиг, бүтээмжийг дээшлүүлэх эрэл хайгуул хийсээр байна. 1990 оноос эхлэн Монгол оронд өрнөсөн нийгэм эдийн засаг улс төрийн өөрчлөлт нь төрийн захиргааны шинэчлэлээс ихээхэн хамааралтай нь нэгэнт тодорхой юм. Ийнхүү төрийн захиргааны байгууллагад явагдсан өөрчлөлт шинэчлэлтийг Доктор Ц.Самбалхүндэвийн 2002 онд нийтлүүлсэн “Төрийн захиргааны байгууллагын бүтээмж ” сэдэвт эрдэм шинжилгээний бага хурлын илтгэлд

хийсэн үечлэл Монгол

улсын их хурлын 2004 оны 24 дүгээр тогтоолоор батлагдсан монгол улсын төрийн албаны шинэтгэлийн дунд хугацааны стратегийн баримт бичигт тусгасан зэрэгт 7

үндэслэн төрийн 0 албаны шинэтгэл дараах дөрвөн үе шаттай явагдаж ирсэн гэж үзлээ. Үүнд:  Нэгдүгээр үе шат. Монгол улсын төрийн захиргааны байгууллагын шинэ тогтолцоог бүрдүүлэх үе шат (1990-1993 онууд)  Хоёрдугаар үе шат. Монгол улсын төрийн захиргаа төрийн албыг шинээр бүрдүүлэх үе шат (1993-1996 онууд)  Гуравдугаар үе шат. Төрийн захиргааны үйл ажиллагааг дэлхийн нийтийн шинэ хандлагад нийцүүлэн удирдах (1996-2002 онууд )

бутзэмжлйн удирдл&ие  Дөрөвдүгээр үе шат.Төрийн захиргааны байгууллагыг манлайлагч менежер Тврийн бүхий

цомхон чадварлаг үр дүн, үр ашиг ,бүтээмж үр нөлөөг дээшлүүлэхэд чиглэсэн үе (2002 оноос өнөөг хүртэл) гэж тус тус үзлээ. Доктор Ц.Самбаллхүндэв засгийн газрын эрхэм зорилгын хүрээнд Монгол улсын төрийн захиргааны алба нь 

Үйл ажиллагааны чадавх сайтай төрийн захиргааны алба бүрдүүлсэн байх



Мэдлэг чадвартай төрийн захиргааны албан хаагчидтай болсон байх



Төрийн захиргааны байгууллага бүр суралцагч байгууллага болсон байх



Төрийн захиргааны байгууллага бүрийн үйл ажиллагааны үр ашиг үр нөлөө нь ард иргэдийн эрэлт хэрэгцээг хангасан байх



Төрийн захиргааны удирдах ажилтны манлайллын өндөр түвшинг хангасан байх гэж тодорхойлсон нь орчин үеийн баримтлалад үндэслэгдсэн байна.

Тэрээр төрийн захиргааны байгууллагын хөгжилтэй холбогдсон харилцан уялдаа бүхий “Сайн бодлого” “Сайн хөгжсөн байгууллага” “Сайн мэдлэг чадвар” “Сайн бизнесийн чадаврх” “Сайн үр дүн үр ашиг” “Сайн манлайлал” гэсэн зургаан зорилт тодорхойлж үүнийгээ байгууллагын 6C Загвар гэж нэрлэн (Зураг 3) улмаар төрийг захиргааны байгууллагын үр ашиг, үр нөлөөг 7

1 дээшлүүлэхэд чиглэсэн загварыг санал болгосон нь монгол улсын төрийн захиргааны

салбарт бүтээмжийн удирдлагын эхлэл болсон.

Зураг 3. Төрийн захиргааны салбарын хөгжлийн 3С загвар

Сайн бодлого

Сайн биенэсийн чадавхи Сайн мэдлэг чадвар

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие

Сайн манлайлал Сайн хөгжсөн байгууллага

Сайн үр дүн (үр ашиг, үр нөлөө, бүтээмж) Энэ сурвалж. Үндэсний бүтээмжийн стратеги бүх нийгмийн бүтээмжийн ухамсар суулгах хөдөлгөөн. Үндсэний бүтээмж, хөгжлийн төв Улаанбаатар хот 2002 он Төрийн захиргааны салбарын бүтээмжийн удирдлагын онол арга зүй, 7

Монголын төрийн захиргааны үүсэл хөгжил, өөрчлөлт шинэчлэл, өнөөгийн төлөв 2 байдал, судалаачдын дэвшүүлсэн саналыг үндэслэн “Төрийн байдал эдийн засгаас хамаарах бус, харин төрийн байдлаас эдийн засаг хамаарна” гэдэг үзэл санааг баримтлан төрийн захиргааны салбарын бүтээмжийн асуудлыг дараах загвараар тодорхойлох боломжтой юм. Өөрөөр хэлбэл бүтээмж түүний удирдлагын онол, пратикийн хүрээнд явуулсан судалгаанаас үзэхэд бүтээмжтэй холбоотой аливаа асуудал тэр тусмаа Монголын түүхийн аль ч үед орчин нөхцөлдөө (байгаль гесполитик, нүүдлийн соёл, олон угсаатны ёс заншил) зохицон, төрийн мэргэн бодлого цомхон уян хатан зохион байгууулалт, төрийн түшээд нь ухаалаг эрдэм мэдлэгтэй байх ард түмэн нь төрөө дээдлэн хөгжиж ирсэн уламжлалыг энд ши үндэс болгосон.

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие Өнөөгийн нөхцөл байдал ч нүүдлийн ба суурин соёл иргэншил зэрэгцэн оршин

түүн дээр байгалийн асар их нөөц баялаг нь хөгжлийн шинэ боломжийг бий болгож буй ч хөгжлийн шинэ загвар, монгол төрийн онцлог бүхий зохицуулалт шаардаж байна. Орчин үеийн зөв үнэлж бодлого хөгжлийн стратегиа тодорхойлсон төрийн захиргааны систем, түүнийг хэрэгжүүлэх орчин үеийн технологид суурилсан хамгийн

оновчтой

цомхон

зохион

байгуулалт

бүхий

төрийн

захиргааны

байгууллага, өнөөгийн нөхцөлд уламжлал шинэчлэлийн зааг дээр ухаалаг шийдвэр гаргагч мэргэшсэн менежер манлайлагч буюу “мэргэн бодлогомэдлэгжсэн байгууллага-мэргэшсэн менежер”-ийн харилцан шүтэлцээнд бүтээмж сайжирна гэсэн үзэл санааг дэвшүүлж байна. Зураг 4. Төрийн захиргааны салбарт бүтээмжийн удирдлагын “ЗМ ” загвар

Мэргэн бодлого Мэдлэгжсэн байгууллага

Мэргэшсэн менежер 7 3

Бүтээмж

Эх сурвалж. С.Энхсайхан “Төрийн захиргааны салбарт бүтээмжийн удирдлагыг боловсронгуй болгох нь ”диссертаци Улаанбаатар хот 2010 он

Төрийн захиргааны салбарын бүтээмжийн өсөлт байгууллагуудын буюу засгийн газрын агентлангуудын бүтээмжийн өсөлтөөр тодорхойлогддог учир тэдгээрийн бүтээмжийг сайжруулах монгол улсын онцлогт тохирсон арга зүйн үндэс шаардлагатай. Энэ нь угтаа орчин үеийн бүтээмжийн удирдлагын үндсэн элменет болох хүн, материаллаг нөөц, технологи удирдлагын арга ажиллагааны цогц нэгдэлээр төрийн захиргааны байгууллагын бүтээмжийг дээшлүүлэн гэсэн зарчмын

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие дүгнэлтэд тулгуурлан төрийн захиргааны байгууллагын бүтээмжийн удирдлагыг

дараах байдлаар загварчилсан. Ингэхдээ улс орны хөгжлийн орчин төрийн захиргааны салбарын бодлого, удирдлага зохицуулалтыг төрийн захиргааны байгууллагын хөгжлийн суурь байна гэж үзлээ. Зураг 5 Төрийн захиргааны байгууллагын бүтээмжийн удирдлагын загвар

Улс орны хөгжлийн орчин Төрийн захиргааны салбар Төрийн захиргааны байгууллага

Удирдлага

Хүний нөөц Улс орны хөгжлийн орчин Бүтээмж Технологи

7 4

Материалын нөөц

Эх сурвалж С.Энхсайхан. “Төрийн захиргааны салбарт бүтээмжийн удирдлагыг боловсронгуй болгох нь” диссертаци Улаанбаатар хот 2010 он

2010 онд болсон олон улсын дубайн чуулга уулзалт дээр монгол улсын ерөнхий сайд С. Батболд: Монгол улс азийн бар болохгүй харин азийн чоно болно хэмээсэн нь монголын төрийн эрхэмсэг оршихуйг илтгэсэний зэрэгцээ төрийн мэргэн бодлого, монгол төрийн менежментийн “онцлог” байх боломжтой гэсэн санааг давхар илтгэнэ. Мэргэшсэн байгууллагын оршин тогтнох үндэс нь орчин үеийн цоо шинэ мэдээлэлийн систем байх болно. Тэр нь өндөр хүчин чадал бүхий техник, төрийн захиргааны үр ашигийг нэмэгдүүлэх технологи, уг техник технологид бэлтгэгдсэн мэдлэг, ур чадвар бүхий мэргэжилтэнээс бүрдэнэ. Орчин үеийн төрийн захиргааны байгуууллага үр ашигтай бүтээмжтэй ажиллах нь түүний зорилт төдийгүй, улс үндэстний эдийн засгийн үр ашигийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн үндсэн зорилго болох ард иргэдийн амьдралын

Тврийн бутзэмжлйн удирдл&ие чанарыг сайжруулах үндсэн зорилтыг хангана. Төрийн захиргааны байгууллагын

үйлчилгээ даяаршлын үйл явцад татагдан орж нэгэн улсын төрийн үйлчилгээ өөрийн нутаг дэвсгэрт төдийгүй дэлхийн нийтийн хэмжээнд хүргэх ирээдүйн зорилттой тулгарч байгаа нь төрийн захиргааны салбарыг оюуны өндөр чадамж бүхий арга ажиллагаагаар хөгжүүлэх бэхжүүлэх (технологи), шаардлага 1990 оны үеэс тавигдаж эхэлсэн. Японы эрдэмтэн Т. Охаши төрийн үйлчилгээний “нэг зогсолт ”, “тасралтгүй байх”, “хаанаас ч хүртэх боломжтой байх” гэсэн зарчмууд бүхий цоо шинэ концепцт дэвшүүлсэн. Үүний эхлэл нь “нэг цэгийн үйлчилгээ” нэртэйгээр манайд нэвтрүүлж байна. Санал болгож буй загварын дагуу тал нь мэдээлэлийн хүчтэй системд үндэслэн дараах боломжийг олгоно гэж үзлээ.  Төрийн үйлчилгээ гадны хүчин зүйлээс ангид байх  Төрийн үйлчилгээ цаг хугацаагаар хязгаарлагдахгүй байх  Төрийн үйлчилгээ орон зайн тусгаарлагдмал байдлаас ангижрах боломж бүрдэнэ. Уг загварыг хэрэгжүүлэх араг механизм, урьтач нөхцөл болгон дараах гурван аргыг ашиглах боломжтой. 

Нэг зогсолтын үйлчилгээ



Хөдөлмөрийн цагийн уян хатан систем



7 5

Зардалын стандартын загвар

Санал болгож буй энэхүү загвар нь төрийн байгууллагын бүтээмжийн удирдлагын хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэх, тогтолцоог бүрдүүлэхэд баримтлах онол арга зүйн нэг хандлага байж болно.