Πεξηβαιινληηθή Οκάδα Γπκλάζην Πιαηαληά
«Ο θήπνο ηωλ αηζζήζεωλ»
ρνιηθό Έηνο 2014-2015
2
ΔΗΑΓΩΓΖ Η δδιζμονβία ηήπςκ άνπζζε κα δζαδίδεηαζ απυ ημοξ πνχημοξ αζζαηζημφξ πμθζηζζιμφξ ζηδκ ανπαία Αίβοπημ ηαζ απυ εηεί ζηδκ Δθθάδα. Οζ ανπαίμζ Έθθδκεξ πίζηεοακ υηζ ακάιεζα ζημοξ ηήπμοξ ηαζ ημοξ εεμφξ οπήνπε ηάπμζα ζπέζδ, βζ’ αοηυ δδιζμονβμφζακ ηήπμοξ βφνς απυ ημοξ καμφξ. Ιδζαίηενδ ζδιαζία έδζκακ ζηδ αμηακζηή ηαζ ζηδ ιεθέηδ ηςκ θανιαηεοηζηχκ ζδζμηήηςκ ηςκ αμηάκςκ. Πανάθθδθα, δζάθμνα θοηά ηα πνδζζιμπμζμφζακ ζε ενδζηεοηζηέξ ηαζ πμθζηζζηζηέξ ηεθεηέξ (π.π δάθκδ, εθζά). Ξεπςνζζηυ πανάδεζβια ηήπμο απμηεθεί μ αμηακζηυξ ηήπμξ ζηδκ ανπαία Αεήκα πμο δδιζμονβήεδηε απυ ημκ Ανζζημηέθδ ημ 350 π.X. Πμθθά ζπάκζα θοηά ημο ηήπμο πνμένπμκηακ απυ ηζξ αζζαηζηέξ πχνεξ πμο είπε ηαηαηηήζεζ μ Μέβαξ Αθέλακδνμξ. ηδκ ανπαία Δθθάδα, ηα παζδζά ιεβάθςκακ ζηδ θφζδ ηαζ υθεξ ημοξ μζ ειπεζνίεξ είπακ άιεζδ ζπέζδ ιε αοηή. Μέπνζ ηαζ ιενζηέξ βεκζέξ πνζκ, ηα πενζζζυηενα παζδζά πενκμφζακ ανηεηέξ χνεξ ζηδ θφζδ, αμδεχκηαξ ημοξ βμκείξ ημοξ ζηδκ ηαθθζένβεζα ηδξ βδξ, ελενεοκχκηαξ ηαζ αθθδθμεπζδνχκηαξ ιε ημ θοζζηυ ημοξ πενζαάθθμκ. ηα ζδιενζκά παζδζά ςζηυζμ, δεκ δίκμκηαζ πμθθέξ εοηαζνίεξ κα ανεεμφκ ζηδ θφζδ, κα ηδ βκςνίζμοκ ηαζ κα απμηηήζμοκ ειπεζνίεξ ημκηά ηδξ.
Παζδί ηαζ θοζζηυ πενζαάθθμκ υιςξ είκαζ δφμ έκκμζεξ αθθδθέκδεηεξ ηαζ αθθδθμελανηχιεκεξ. Η παζδζηή δθζηία είκαζ δ πζμ ηαηάθθδθδ βζα κα δδιζμονβήζμοιε δοκαημφξ δεζιμφξ ιε ημ θοζζηυ πενζαάθθμκ ηαζ κα ακαπηφλμοιε ζηάζδ ζεααζιμφ ηαζ θνμκηίδαξ βζ’ αοηυ πμο εα ιαξ αημθμοεεί ζε υθδ ιαξ ηδ γςή. Η δζδαζηαθία ζε έκα θοζζηυ πενζαάθθμκ δίκεζ ζηα παζδζά ηδ δοκαηυηδηα κα απμηηήζμοκ βκχζδ, κα επακελεηάζμοκ αλίεξ ηαζ ζοιπενζθμνέξ ηαζ κα ειααεφκμοκ ζηδκ ακηίθδρδ ηδξ ζπέζδξ ημοξ ιε ηδ θφζδ ηαζ ηδ ζδιαζία ηδξ αζςζζιυηδηαξ, ιζα ηαζ αμηακζηυξ ηήπμξ εεςνείηαζ αζαθίμ ηδξ Φφζδξ. Σα παζδζά ηδξ μιάδαξ είπακ ηδκ εοηαζνία κα κζχζμοκ έιπναηηα ηδκ εοεφκδ ηαζ ηδκ θνμκηίδα πμο πνεζάγεηαζ, χζηε κα βίκμοκ Πενζααθθμκηζηά εοαίζεδημζ πμθίηεξ 3
ΣΗ ΜΑΘΑΜΔ ΣΟ ΚΖΠΟ ΜΑ ΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ Η ηαθθζένβεζα ηςκ ανςιαηζηχκ θοηχκ (θανιαηεοηζηχκ) είκαζ πενζζζυηενμ πνμκμαυνα απυ ηδκ αβμνά ημοξ, αθθά ζοκμδεφεηαζ απυ ηδκ ιμκαδζηή απυθαοζδ υηζ εζείξ πανάβεηε ημ αυηακμ, ημ αθέπεηε κα ιεβαθχκεζ, κα ακείγεζ, δίκμκηαξ ζαξ ηα εοςδζαζηά θοζζηά βζαηνζηά ( ακηζμλεζδςηζηά) πμο πνεζάγεηαζ μ μνβακζζιυξ ζαξ.
ΤΓΚΟΜΗΓΖ- ΔΠΔΞΔΡΓΑΗΑ Να ζοθθέβεηε ηα θοηά ζαξ οβζή πςνίξ αζεέκεζεξ ή έκημια. Πνμζμπή δεκ πνέπεζ κα έπμοκ ένεεζ ζε επαθή ιε νοπμβυκεξ μοζίεξ. (π.π ηάδιζμ, ιμκμλείδζμ, ελαηιίζεζξ αοημηζκήηςκ, εκημιμηηυκα, θοημθάνιαηα η.α)
4
Πόηε γίλεηαη ε ζπγθνκηδή; Μαγεφεηε ηα θοηά δθζυθμοζηα απμβεφιαηα πςνίξ οβναζία, υηακ ημ θοηυ είκαζ ζε πθήνδ ςνζιυηδηα, έηζζ ελαζθαθίγεηε ορδθή πενζεηηζηυηδηα ζε εκενβά ζοζηαηζηά. Σα θφθθα ιαγεφμκηαζ ηδκ άκμζλδ ηαζ ημ ηαθμηαίνζ. Σα άκεδ υηακ ακμίβμοκ ηα ιπμοιπμφηζα ημοξ. Οζ νίγεξ ημ θεζκυπςνμ υηακ ημ θοηυ έπεζ ζοβηεκηνχζεζ γςηζηυηδηα βζα ημκ πεζιχκα.
Ζ επεμεξγαζία Η ζοκηήνδζδ ηςκ θοηχκ βίκεηαζ ιε λήνακζδ ζημκ αένα. Έκαξ εενιυξ ηαζ λδνυξ πχνμξ, ηαθά αενζγυιεκμξ είκαζ ηαηάθθδθμξ. Αθμφ δεεμφκ ακάπμδα ηα ηθαδζά ηα ηνειάιε βζα απμλήνακζδ. Μεηά απυ 20 διένεξ πενίπμο απμεδηεφμοιε ηα απμλδναιέκα θφθθα ή άκεδ ζε βοάθζκα αάγα ή πανημζαημφθεξ βζα ιήκεξ. Σμοξ ζπυνμοξ ημοξ ιαγεφμοιε αθμφ ςνζιάζμοκ ηαζ ζημνπίζμοκ ζημ ηέθμξ ημο ηαθμηαζνζμφ, ημοξ θοθάιε ζε βοάθζκα αάγα βζα κα ημοξ θοηέρμοιε υηακ ένεεζ δ επμπή ηδξ ζπμνάξ.
Ζ ρξήζε ηνπο ηδκ θανιαηεοηζηή, ιαβεζνζηή, ανςιαημπμζΐα, ζακ νμθήιαηα ακηζμλεζδςηζηά η.α.
5
ΑΓΡΗΟ ΚΟΡΓΟ Γεληθά ζηνηρεία- ραξαθηεξηζηηθά: Σμ άβνζμ ζηυνδμ ηαηάβεηαζ απυ ηδκ Δονχπδ ηαζ ηδκ Αζία. Δοδμηζιεί ζε οβνά ηαζ ζηζενά δάζδ ιε θοθθμαυθα δέκδνα. Φηάκεζ ζε φρμξ ιέπνζ 50 εη., ιονίγεζ υπςξ ημ ζηυνδμ, έπεζ ηνζβςκζηυ αθαζηυ, άιζζπα ςμεζδή έςξ δμναημεζδή θφθθα, ηαζ άκεδ.
Υξόλνο δωήο- θαιιηέξγεηα: Ακείγεζ απυ ημκ Απνίθζμ έςξ ημκ Ιμφκζμ. ηδκ υρδ ιμζάγεζ ιε ημ ηνζκάηζ, ημ μπμίμ υιςξ είκαζ δδθδηδνζχδεξ. Ξεπςνίγεζ υιςξ απυ αοηυ πάνδ ζηδκ έκημκδ ιονςδζά ημο. Υνδζζιμπμζείηαζ ημ θνέζημ πυνημ πνζκ απυ ηδκ άκεζζδ ηαζ μ αμθαυξ.
Θεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο- ρξήζεηο Σμ άβνζμ ζηυνδμ πνδζζιμπμζείηαζ υπςξ ημ ζηυνδμ αθθά έπεζ δπζυηενδ δνάζδ. Χξ βζαηνζηυ πνδζζιμπμζείηαζ ηαηά ηςκ ζημιαπζηχκ δζαηαναπχκ, ημο ηοιπακζζιμφ ηαζ ηςκ ημθζηχκ. Δπίζδξ εεςνείηαζ υηζ ακμίβεζ ηδκ υνελδ ηαζ δζεβείνεζ ηδ πχκεοζδ. Μπμνεί κα αμδεήζεζ ζηδ ιείςζδ ηδξ οπένηαζδξ ηαζ ζηδκ εθάηηςζδ ημο ηζκδφκμο ηδξ ανηδνζμζηθήνςζδξ. Σα ζδιακηζηυηενα ζοζηαηζηά είκαζ ιεηαλφ άθθςκ ηα αζεένζα έθαζα, ηα θθααμκμεζδή ηαζ δ αζηαιίκδ C. Σμ εεναπεοηζηυ αοηυ θοηυ εεςνείηαζ δζμονδηζηυ, ηαεανζζηζηυ ηαζ ηαηά ηδξ οπένηαζδξ. Σμο απμδίδμκηαζ επίζδξ ακηζζδπηζηέξ ζδζυηδηεξ.
6
ΓΔΡΑΝΗ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: Σμ Γενάκζ (Pelargonium Graveolens) είκαζ ημ βκςζηυ ηαθθςπζζηζηυ θοηυ πμο ζοκακηά ηακείξ ζηζξ πενζζζυηενεξ εθθδκζηέξ αοθέξ. Δπζθέβεηαζ ζοκήεςξ θυβς ηδξ ακεεηηζηυηδηαξ ηαζ ημο έκημκμο ανχιαηυξ ημο. Δηηυξ απυ ηδκ ηαθθςπζζηζηή ημο πνήζδ, ημ Γενάκζ δζαεέηεζ ηαζ ζδιακηζηέξ εεναπεοηζηέξ ζδζυηδηεξ. Σμ αζεένζμ έθαζυ ημο πνμένπεηαζ απυ ηδκ απυζηαλδ ηςκ θμοθμοδζχκ ηαζ ηςκ θφθθςκ ημο ηαζ έπεζ έκα γςκηακυ άνςια, ιεζαίαξ ανςιαηζηήξ κυηαξ.
Υξόλνο δωήο-θαιιηέξγεηα: Πμθοεηέξ θοηυ πμο ακείγεζ ημ ηαθμηαίνζ, αθθά ζε εοκμσηέξ ζοκεήηεξ ιπμνεί κα ακείγεζ υθμ ημ πνυκμ ιε ιζηνή πενίμδμ ακάπαοζδξ. Πανμοζζάγεζ ηαζ δζάθμνα είδδ, ηα θεβυιεκα Πεθανβυκζα. Σμ Γενάκζ θοηεφεηαζ ημ ηαθμηαίνζ ηαζ είκαζ θοηυ πςνίξ ζδζαίηενεξ δοζημθίεξ ζηζξ ιεηαθοηεφζεζξ, αθθά πνεζάγεηαζ πνμζμπή κα ιδκ πνμηαθμφιε γδιζέξ ζημ νζγζηυ ζφζηδια ηςκ θοηχκ ηαηά ηδκ ιεηαθφηεοζδ. Δίκαζ θοηυ ελςηενζημφ πχνμο, ηαζ πνεζάγεηαζ ανηεηυ θςξ βζα ηδκ ηαθή ακάπηολδ ημο. Σμ ζοκακηάιε ζε βθάζηνεξ, απεοεείαξ ζημ πχια, ζε πανηένζα ηαζ γανκηζκζένεξ ηαζ έπεζ άκεδ ιεβάθδξ δζάνηεζαξ.
Θεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο-ρξήζεηο: Σμ αζεένζμ έθαζμ ημο Γενακζμφ πνδζζιμπμζείηαζ ζηδκ ανςιαημεεναπεία βζα ηδ ζοκαζζεδιαηζηήμνιμκζηή ελζζμννυπδζδ ηαζ ηδ ιείςζδ ημο ζηνεξ. Γζαεέηεζ ζζπονή ζηοπηζηή, ακηζααηηδνζδζαηή ηαζ ακηζιζηνμαζαηή δνάζδ. Λίβεξ ζηαβυκεξ αζεενίμο εθαίμο ιπμνεί κα αμδεήζμοκ ζηδκ ακηζιεηχπζζδ δζάθμνςκ δενιαημθμβζηχκ πνμαθδιάηςκ, υπςξ αηιή, ζηίβιαηα, θζπανυηδηα, νοηίδεξ, πθδβέξ, ιεθακζέξ, μζδήιαηα η.α.
7
ΓΔΝΓΡΟΛΗΒΑΝΟ- ΡΟΜΑΡΗ Γεληθά ζηνηρεία- ραξαθηεξηζηηθά: Σμ δεκδνμθίαακμ, βκςζηυ ηαζ ςξ ανζζιανί, είκαζ ανςιαηζηυξ, αεζεαθήξ εάικμξ. ηδκ Κφπνμ είκαζ βκςζηυ ιε ημ υκμια θαζιανί,. Η θαηζκζηή μκμιαζία ημο θοημφ Rosmarinus ζδιαίκεζ δνμζζά ηδξ εάθαζζαξ ηαζ είκαζ ζφκεεηδ απυ ηζξ θέλεζξ ros (δνμζζά) ηαζ marinus (εαθάζζζμξ), βζαηί πζζηεουηακ υηζ ημ θοηυ ιπμνεί κα ακαπηοπεεί πςνίξ πυηζζια, ανημφιεκμ ιυκμ ζηδκ οβναζία πμο ένπεηαζ απυ ηδ εάθαζζα. Δίκαζ ποηκυθοθθμξ ηαζ πμθφηθαδμξ εάικμξ ιε φρμξ πμο δε λεπενκά ηα 2 ιέηνα. Σα θφθθα ημο είκαζ δενιαηχδδ, ιζηνά, βναιιμεζδή ηαζ ιμζάγμοκ ιε πεοημαεθυκεξ. Η πάκς επζθάκεζα ηςκ θφθθςκ έπεζ πνχια ζημφνμ πνάζζκμ ηαζ δ ηάης επζθάκεζα είκαζ εθαθνχξ πκμοδςηή ιε πνχια θεοηυ ή απκά βηνζγςπυ. Σα άκεδ ανίζημκηαζ ηαηά μιάδεξ ηαζ αβαίκμοκ ζηζξ ιαζπάθεξ ηςκ θφθθςκ. Σμ πνχια ημοξ είκαζ ιςα, ηοακυθεοημ ή ηαζ θεοηυ. Γεκ έπεζ ζδζαίηενδ ακάβηδ απυ πυηζζια ηαζ ιπμνεί κα θοηνχζεζ ηαζ ζε αναπχδεζξ μνεζκέξ πενζμπέξ. Οζ αθαζημί έπμοκ έκα εοπάνζζημ άνςια πμο ιμζάγεζ ιε αοηυ ημο ηζαβζμφ ηαζ δ βεφζδ ημοξ είκαζ εθαθνχξ πζηνή ηαζ θίβμ ηαοηενή.
Υξόλνο δωήο-θαιιηέξγεηα: Σμ δεκηνμθίαακμ είκαζ αοημθοέξ ζηδ κυηζα Δονχπδ ηαζ ηαθθζενβείηαζ ςξ ηαθθςπζζηζηυ ζε υθμ ημκ ηυζιμ. Πμθθαπθαζζάγεηαζ ιε ζπυνμοξ αθθά πζμ εφημθα ιε ιμζπεφιαηα. Πνμηζιά ηα εενιά, λδνά ηθίιαηα. Ακηέπεζ εφημθα ιέπνζ -10 ααειμφξ Κεθζίμο ηαζ είκαζ ακεεηηζηυ ζηδ γέζηδ ηαζ ζημοξ ακέιμοξ.
Θεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο-ρξήζε: Απυ ηα θφθθα ημο δεκδνμθίαακμο ελάβεηαζ έκα οβνυ πμο πνδζζιμπμζείηαζ ζηδκ παναζηεοή θανιάημο βζα ημοξ νεοιαηζζιμφξ, βζα ημοξ δζάθμνμοξ ενεεζζιμφξ ημο ζηυιαημξ ηαεχξ ηαζ βζα ημ αήπα. Απυ ημοξ βιαζηνύο ελάβεηαζ αηζέξην έιαην πμο πνδζζιμπμζείηαζ ζηδκ αξσκαηνπνηΐα, ζηδ ζαπσλνπνηΐα, ηαεχξ ηαζ ιε ηαηάθθδθδ επελενβαζία ζηδκ παναζηεοή εληνκνθηόλσλ. Οζ ηνοθενμί αθαζημί ηαζ ηα θφθθα ημο δεκδνμθίαακμο πνδζζιμπμζμφκηαζ ςξ ανςιαηζηυ ζε πμθθά θαβδηά. ηα ρδηά δίκεζ ιία ζδζαίηενδ βεφζδ. ηδ γαπανμπθαζηζηή ημ πνδζζιμπμζμφκ ηονίςξ ζηα βθοηά ημο ημοηαθζμφ.
8
ηδκ παναδμζζαηή ζαηνζηή (παν.148) πνδζζιμπμζείηαζ:
ζφιθςκα
ιε
ημκ Αγάπην ζημκ
Γεςπμκζηυ
βζα εεναπεία ηάεε αννχζηζαξ ηςκ ζπιάγρλσλ
Καίβμκηαξ λφθμ δεκηνμθίαακμο ηαζ ζε ιμνθή ηαναμοκυζημκδξ αζπνίγεζ ηα δυκηζα ηαζ εεναπεφεζ ηάεε αννχζηζα ημκ δμκηζχκ.
Σμπμεεηχκηαξ θφθθα δεκηνμθίαακμο ζημ ζηνχια απμηνέπεζ ημοξ εθζάθηεξ Κμπακίγμκηαξ ηα θφθθα ηαζ ημπμεεηχκηαξ ζηδκ πθδβή αμδεάεζ κα επμοθχζεζ ηαζ κα εεναπεφζεζ ηανηζκζηέξ ελεθηχζεζξ (θάβμοζα) Φηζαβιέκμ ημοηάθζ απυ ημ λφθμ ημο δεκηνμθίαακμο πνμζηαηεφεζ απυ ηα ιζηνυαζα. Κάκμκηαξ Φθαζηί απυ λφθμ δεκηνμθίαακμο αμδεάεζ κα ζοκηδνδεεί πςνίξ κα αθζςεεί ημ ηναζί. Αηυια αάγμκηαξ θφθθα δεκηνμθίαακμο ζημ αανέθζ αμδεάεζ κα ιδκ παθάζεζ ημ ηναζί. Καίβμκηαξ ημ δεκηνμθίαακμ, δ ιονςδζά ημο απμιαηνφκεζ ημοξ ζημνπζμφξ, θίδζα. Δπίζδξ ηαίβμκηαξ δεκηνμθίαακμ ηαεανίγεζ ημκ αένα απυ ιζηνυαζα. Βνάγμκηαξ ημ δεκηνμθίαακμ ςξ νυθδια αμδεάεζ ζηδ εεναπεία ημο ζημιαπυπμκμο
Άιιεο πιεξνθνξίεο: φιθςκα ιε ηδ θαμβναθία, πήνε ημ υκμιά ημο απυ ηδ Πακαβία, δ μπμία άθδζε ημ ιακδφα ηδξ πάκς ζημ εάικμ. Μέπνζ ημ επυιεκμ πνςί, ηα θμοθμφδζα ημο εάικμο είπακ βίκεζ ιπθε ηαζ απυ ηυηε μκμιάζηδηε rose of Mary. Οζ ανπαίμζ Έθθδκεξ ημ εεςνμφζακ δχνμ ηδξ Αθνμδίηδξ. Οζ ιαεδηέξ θμνμφζακ ζηεθάκζα απυ δεκηνμθίαακμ υηακ είπακ ελεηάζεζξ, βζαηί αμδεμφζε ηδκ ζοβηέκηνςζδ ηαζ ηδκ ικήιδ. Σμ δεκηνμθίαακμ ημ πνδζζιμπμζμφζακ παθζυηενα ςξ θζαάκζ βζ αοηυ θεβυηακ ηαζ θζαακυδεκδνμ. Ακαθένεηαζ υηζ αθέρδια δεκδνμθίαακμο, ηέδνμο ηαζ ηενεαζκείκδξ ήηακ έκα εθζλίνζμ κευηδηαξ, πμο μκμιαγυηακ ημ κενυ ηδξ ααζίθζζζαξ ηδξ Οοββανίαξ. ηα κμζμημιεία παθζά έηαζβακ δεκηνμθίαακμ βζα κα απμθοιάκμοκ ημκ αένα. 9
ΛΔΒΑΝΣΑ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: Η θεαάκηα (Lavandula) είκαζ βέκμξ θοημφ πμο ακήηεζ ζηδκ μζημβέκεζα ηςκ Υεζθακεχκ. Σμ βκςζηυηενμ βέκμξ είκαζ δ θααακημφθα, πμο πενζθαιαάκεζ βφνς ζηα 25 είδδ. Δίκαζ ζεαβεκέξ ηςκ παναιεζυβεζςκ πενζμπχκ. Απακηάηαζ ηονίςξ ζε αζζαηζηέξ πχνεξ. Οζ αθαζημί ηδξ είκαζ υνεζμζ ηαζ εθαθνχξ πθαβζαζημί, ιε φρμξ πμο πμζηίθεζ απυ 30-70εη. Σα θφθθα ηδξ έπμοκ ιήημξ 5εη., είκαζ ζηεκυιαηνα, θμβπμεζδή ηαζ ιαθαηά, ιε βηνζγμπνάζζκμ ή ανβονμπνάζζκμ πνχια, ακάθμβα ηαζ ιε ηδκ πμζηζθία. ηαζ ιε ηζξ ηθζιαημθμβζηέξ ζοκεήηεξ.
Υξόλνο δωήο-θαιιηέξγεηα: Ακείγεζ έκημκα απυ Μάζμ ιέπνζ ηαζ Αφβμοζημ, ιε ιζηνά ιμα ή αζμθεηί θμοθμοδάηζα. Δίκαζ, ζοκεπχξ, εάικμξ, ιε φρμξ 30 έςξ 80 εηαημζηά ηαζ έπεζ βηνζγμπνάζζκα θφθθα. Η θεαάκηα ηαθθζενβείηαζ ζε εδάθδ πθμφζζα ζε αζαέζηζμ, ηαεχξ αοηυ αεθηζχκεζ ηδκ πμζυηδηα ημο αζεένζμο εθαίμο ηδξ ηαζ αμδεά ζηδκ ακάπηολδ ημο θοημφ. Σμ έδαθμξ ηαθθζένβεζαξ πνέπεζ κα είκαζ εθαθνφ ηαζ παθζηχδεξ, βζ' αοηυ ηαζ ημ θοηυ πνμζθένεηαζ βζα ηαθθζένβεζα ζε εηηάζεζξ αηαηάθθδθεξ βζα άθθμο ηφπμο ηαθθζένβεζεξ. Γεκ αβαπά, επίζδξ, ζδζαίηενα ηδκ οβναζία, αθθά μφηε ηαζ ηδκ μθμζπενή λδναζία. ήιενα ηαθθζενβείηαζ ζηζξ πενζζζυηενεξ πχνεξ ηδξ Βυνεζαξ Αθνζηήξ, (υπςξ ζηδκ Ιζπακία, ζηδκ Γαθθία, ζηδκ Βμοθβανία η.α). Πυηζζια: Δίκαζ ανηεηά ακεεηηζηυ θοηυ ζηδκ έθθεζρδ κενμφ, πςνίξ αοηυ κα ζδιαίκεζ υηζ πνέπεζ κα παναιεθείηε ημ πυηζζιά ηδξ. Γεκ εέθεζ ζπεδυκ ηαευθμο πυηζζια ημ πεζιχκα, αναζυ ηδκ άκμζλδ ηαζ ημ θεζκυπςνμ ηαζ πζμ ζοπκυ ημ ηαθμηαίνζ. Έηζζ ημ ηαθμηαίνζ αθθά ηαζ ζε πενζυδμοξ λδναζίαξ, πμηίγεηε πενίπμο ηάεε 3 ιένεξ, ακάθμβα ηαζ ιε ημ ζδιείμ πμο ανίζηεηαζ. Σμ πχια εα πνέπεζ μπςζδήπμηε κα ζηεβκχκεζ ιεηαλφ ηςκ πμηζζιάηςκ. Πνμζμπή: Γεκ πνέπεζ κα ανέπεηε ηα θφθθα ηδξ, βζαηί δεκ ηδξ ανέζεζ ηαευθμο. Λίπακζδ: Λζπαίκεηε ηδκ άκμζλδ, πνμημφ λεηζκήζεζ δ ακάπηολή ηδξ ιε πθήνεξ θίπαζια, βζα κα ηδ αμδεήζεηε. ίβμονα εα ζαξ ακηαιείρεζ ιε πμθθά, πακέιμνθα άκεδ πμο εα έπμοκ ηαζ έκημκμ άνςια. ηάθζζια: ηαθίγεηε ηαηηζηά ημ πχια βφνς απυ ηα θοηά, βζα κα απμιαηνφκεηε ηα αβνζυπμνηα. Κθάδεια: Κθαδεφεηε εθαθνά ηέθδ πεζιχκα ηαζ ανπέξ άκμζλδξ βζα κα δζαηδνήζεζ ςναίμ ηαζ ζοιπαβέξ ζπήια ηαζ πζμ παιδθά ιεηά ηδκ άκεδζδ. ε βεκζηέξ βναιιέξ είκαζ πμθφ ακεεηηζηυ θοηυ ηαζ δεκ έπεζ ζδζαίηενα πνμαθήιαηα ζηδκ ηαθθζένβεζά ημο, εθυζμκ ημο έπεηε ελαζθαθίζεζ ήθζμ, ζςζηυ πυηζζια, ηαθή ζηνάββζζδ ηαζ ηαθυ αενζζιυ.
10
Θεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο –ρξήζεηο: Παζίβκςζηδ βζα ημ οπένμπμ άνςιά ηδξ ηαζ ηζξ εεναπεοηζηέξ ηδξ ζδζυηδηεξ, δ θεαάκηα ήηακ βκςζηή απυ ηδκ ανπαία Αίβοπημ ηαζ ηδκ Δθθάδα, εκχ ζήιενα απμηεθεί πμθφηζιμ ζφιιαπμ βζα ηδ εςνάηζζδ ηδξ οβείαξ ιαξ ιέζα απυ ηζξ αιέηνδηεξ εθανιμβέξ ηδξ. Βμδεά: ημκ εηκεονζζιυ, ηδ ακηζιεηχπζζδ ηδξ θανοββίηζδαξ, ηδξ ζβιμνίηζδαξ, ημκ ακαημοθζζιυ απυ ημκ πμκυδμκημ, ηδ δοζπερία ηαζ ηδ θαβμφνα.
Πξνζνρή: Πνέπεζ κα ηδνείηαζ δ ζςζηή δμζμθμβία, βζαηί δ θεαάκηα ζε οπεναμθζηή δυζδ ιπμνεί κα είκαζ ημλζηή. H θεαάκηα, πμο απυ ημ 18μ αζχκα είπε ηαηαηαβεί ζηα θεβυιεκα «ηεθαθζηά θοηά», θυβς ηδξ επίδναζήξ ηδξ ζημ κεονζηυ ζφζηδια, ιε ηα αζεένζα έθαζα πμο πενζέπεζ, θεζημονβεί ηαηεοκαζηζηά ηαζ δνειζζηζηά.
11
ΛΔΜΟΝΗΑ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: Τν ιεκόλη είκαζ ν θαξπόο ημο πβξηδηθνύ δέληξνπ πμο μκμιάγεηαζ ιεκνληά ηαζ ακήηεζ ζηδκ μζημβέκεζα ηςκ Ρπηνεηδώλ (εζπενζδμεζδχκ). Σμ θειυκζ είκαζ ηαθθζενβδιέκμ οανίδζμ πμο πνμένπεηαζ απυ άβνζεξ πμζηζθίεξ υπςξ ημ θίηξν ηαζ ημ καληαξίλη. Δίκαζ άβκςζημ πμφ ηαζ πυηε έβζκε αοηή δ δζαζηαφνςζδ. Ο θίηξνο, πνμθακχξ μ ηανπυξ ζημκ μπμίμ ακαθένεηαζ μ Πιίληνο ζηδ Φπζηθή ηζηνξία ςξ ημ malum medicum — ημκ "ζαηνζηυ ηανπυ" — είκαζ, ηαηά ηα θαζκυιεκα, ημ πνχημ εζπεξηδνεηδέο πμο ήηακ βκςζηυ ζηδ Μεζυβεζμ.
Πεξηνρή πνπ ην ζπλαληάκε: Υχνεξ πμο πανάβμοκ πμθθά θειυκζα είκαζ δ Ιζπαλία, δ Πνξηνγαιία, δ Ιηαιία ηαζ άθθεξ κεζνγεηαθέο πχνεξ, δ Αξγεληηλή, ε Ιλδία, δ Βξαδηιία ηαζ μζ ΗΠΑ. Μπμνμφκ κα θοηεοημφκ ςξ θοηά ηήπμο ή ηαζ ζε βθάζηνα ακ ηθαδεφμκηαζ βζα κα παναιείκμοκ ιζηνέξ. Λειμκζέξ ηαθθζενβήεδηακ ζηδ Γέλνβα ζηα ιέζα ημο 15μο αζχκα ηαζ ειθακίζηδηακ ζηζξ Αδόξεο ην 1494. Πξόζθαηεο έξεπλεο έρνπλ επηζεκάλεη ιεκόληα ζηα εξείπηα ηεο Πνκπείαο. Σα θειυκζα πνδζζιμπμζήεδηακ παθζά απυ ημ Βνεηακζηυ Βαζζθζηυ Ναοηζηυ βζα ηδκ ηαηαπμθέιδζδ ημο ζθνξβνύηνπ, ηαεχξ πανείπακ ιεβάθδ πμζυηδηα αζηαιίκδξ C.
12
Υξόλνο δωήο- θαιιηέξγεηα: Οζ θειμκζέξ θοηνχκμοκ ζε ηνμπζηά ηαζ εφηναηα ηθίιαηα ηαζ δεκ ακηέπμοκ πμθφ ζε παιδθέξ εενιμηναζίεξ, πνμηζιμφκ ηδ εενιμηναζία ιεηαλφ 15-30 ααειμφξ Κεθζίμο ηαζ πνεζάγμκηαζ πμθθή δθζμθάκεζα. Ακαπηφζζμκηαζ ηαθά ζε βυκζιμ λδνυ πχια. Οζ θειμκζέξ πνεζάγμκηαζ πμθφ κενυ, αθθά ηαζ κα ζηεβκχκμοκ ιεηαλφ ηςκ πμηζζιάηςκ.
Θεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο-ρξήζεηο: Ο ποιυξ θειμκζμφ πνδζζιμπμζείηαζ πμθφ ζε θαβδηά ιε ςάξη. Επζπθέμκ, πνδζζιμπμζείηαζ πμθφ, ιαγί ιε άθθα οθζηά, βζα καξηλάξηζκα θξέαηνο πξηλ από ην καγείξεκα. Μενζημί άκενςπμζ ηνχκε ημ θειυκζ ςξ θξνύην, υιςξ ζε αοηή ηδκ πενίπηςζδ πνέπεζ κα ηαηακαθχκεηαζ αιέζςξ ιεηά κενυ βζα κα λεπθέκμκηαζ ηα δυκηζα απυ ημ θηηξηθό νμύ ηαζ ηδ δάραξε, ηα μπμία ιπμνμφκ κα πνμηαθέζμοκ ηεξεδόλα ηαζ άθθεξ μδμκηζηέξ αζεέκεζεξ. Σα θειυκζα βίκμκηαζ επίζδξ καξκειάδα, είηε ιυκα ημοξ είηε ζε ζοκδοαζιυ κε πνξηνθάιηα. 100 ρηιηόιηηξα ιειμκμποιμφ πενζέπμοκ πενίπμο 50 ρηιηνζηόγξακκα βηηακίλεο C ηαζ 5 βναιιάνζα ηζηνζημφ μλέμξ.
13
ΘΤΜΑΡΗ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: Σμ εοιάνζ ή εφιζμ (Θφιμξ μ ημζκυξ, θαη. Thymus vulgaris) είκαζ αββεζυζπενιμ, δζηυηοθμ θοηυ, ημ μπμίμ ακήηεζ ζηδκ ηάλδ ηςκ ςθδκακεχκ (Tubiflorae) ηαζ ζηδκ μζημβέκεζα ηςκ Υεζθακεχκ (Labiatae). Δίκαζ εάικμξ ιζηνμφ φρμοξ (έςξ 30 εηαημζηά), ιε υνεζμοξ αθαζημφξ, ελαζνεηζηά ακεεηηζηυξ, ακαδφεζ πμθφ εοπάνζζημ άνςια. Συπμξ πμο εοδμηζιεί: Απακηάηαζ ζηζξ κυηζεξ ηαζ ιεζμβεζαηέξ πενζμπέξ ηδξ Δονχπδξ ζε δζάθμνεξ πενζμπέξ ηδξ Αζίαξ ηαζ ηαθθζενβείηαζ ζηδ αυνεζα Αιενζηή.
Θεξαπεπηηθέο Ηδηόηεηεο: Σα θφθθα ημο εοιανζμφ, υηακ λεναεμφκ, απμηημφκ ηαθέ-πνάζζκμ πνχια ηαζ ακαδφμοκ ημ άνςια ημοξ υηακ ενοιιαηζζημφκ. Η βεφζδ ημοξ είκαζ πμθφ δοκαηή, εθαθνχξ ηαοζηζηή ηαζ πθμφζζα. Μαγί ιε ημοξ απμλδναιέκμοξ ακεμφξ πνδζζιμπμζμφκηαζ ςξ ιπαπανζηυ βζα ημκ ανςιαηζζιυ δζαθυνςκ θαβδηχκ ζε ράνζα, ηνέαηα, ζε δζάθμνεξ ζάθηζεξ, ζμφπεξ η.θ.π.
Άιιεο Ηδηόηεηεο : Σμ εοιάνζ είκαζ ζδζαίηενα αβαπδηυ ζηζξ ιέθζζζεξ ηαζ ημ εοιανίζζμ ιέθζ είκαζ ελαζνεηζηήξ πμζυηδηαξ.
14
ΜΑΣΕΟΤΡΑΝΑ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: Η καληδνπξάλα (Ονίβακμκ δ ιακηγμονάκα, θαη. Origanum majorana) . Δίκαζ Αγγεηόζπεξκν, δηθόηπιν, πμθοεηέξ θοηυ ηαζ είκαζ ζοββεκζηυ θοηυ ιε ηδ ξίγαλε. Ιεαβεκέξ ηςκ πςνχκ ηδξ Μεζνγείνπ ιε 6 είδδ πμςδχκ θοηχκ. Σμ πζμ ζδιακηζηυ είδμξ είκαζ δ καληδνπξάλα νξίγαλν ή ημζκή, ημ φρμξ ηδξ θηάκεζ ηα 60 εηαημζηά, μ βιαζηόο είκαζ ηεηναβςκζηυξ, πμθφηθαδμξ. Σα θύιια ηδξ είκαζ ιζηνά, ακηίεεηα, πκμοδςηά, ςμεζδή ηαζ έπμοκ ιία παναηηδνζζηζηή υιμνθδ μζιή ιεβάληαο.
Θεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο-ρξήζεηο: Σα θφθθα ηδξ πνδζζιμπμζμφκηαζ ςξ κπαραξηθό, ζοκήεςξ ζημ θξέαο θαζ ημ ράνζ, αθθά ηαζ ςξ αθέρδια. Απυ ηα θφθθα ημο θοημφ θαιαάκεηαζ αηζέξην έιαην πμο πνδζζιμπμζείηαζ ςξ ακηζζδπηζηυ ηαζ ακηζζπαζιςδζηυ εκχ έπεζ πνήζεζξ ηαζ ζηδκ ανςιαημπμζία. ηδκ Ειιάδα δ ιακηγμονάκα είκαζ βκςζηή απυ ηα ανπαία πνυκζα υπμο ηδκ πνδζζιμπμζμφζακ ςξ θάνιαημ ηαηά ζημιαπζηχκ ηαζ εκηενζηχκ εκμπθήζεςκ. Ο Γαιελόο πνμηνέπεζ ηδκ πνήζδ ηδξ ςξ πςκεοηζηυ ήιενα ηαθθζενβείηαζ ηαθθςπζζηζηυ ηαζ αξσκαηηθό θπηό ζε βθάζηνεξ ηαζ ηήπμοξ. ημκ λέκμ ηφπμ έπεζ βναθηεί: «απμνμφιε βζαηί πεεαίκμοκ μζ Έθθδκεξ απυ ηδκ ζηζβιή πμο αοημθφεηαζ δ ιακηγμονάκα». Οζ ακεζζιέκεξ ηδξ ημνοθέξ πνδζζιμπμζμφκηαζ ςξ ανςιαηζηυ ζηδκ ημογίκα. Απυ αοηέξ αβαίκεζ ηαζ ημ έθαζμ πμο πνδζζιμπμζείηαζ ζηδκ θανιαηεοηζηή ηαζ ζηδκ ανςιαημπμζία. Δλςηενζηά αμδεά ζηδκ ακηζζδρία ηςκ ηναοιάηςκ. Αθέρδια ιακηγμονάκαξ ζημ κενυ ημο ιπάκζμο ηαηαπναΰκεζ ηαζ ημκχκεζ (ανάγμοιε 100βν. νίβακδξ ζε 1 θίηνμ κενυ).
15
ΜΤΡΣΗΑ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: Βμηακζηή μκμιαζία: Μyrtus communis ιφνημξ δ ημζκή, ιονηζά , ζιονηζά, ιονεζά , ιενηέ/ιενεζά (Κνήηδ), ζιφνκα, ιενζίκδ, ζιμονηζά (πάνηδ) , ιενζζκζά αασα. Οζημβέκεζα : Myrtaceae (Μονηίδαζ) Θάικμξ ή δεκδνφθθζμ ηδξ εφηναηδξ γχκδξ ηδξ Αζίαξ ηαζ ηςκ παναιεζμβείςκ πςνχκ ιε ανςιαηζηά θμβπμεζδή δενιαηχδδ θφθθα, θεοηά άκεδ. Σα πζμ πνήζζια ιένδ ηδξ ιονηζάξ είκαζ ηα θφθθα ηαζ μζ ηανπμί ηδξ , πμο ζοθθέβμκηαζ ζε υθεξ ηζξ επμπέξ ημο έημοξ. Μεηά ηδ ζοθθμβή ηα θφθθα λεναίκμκηαζ ηαζ θοθάβμκηαζ, ανβυηενα πνδζζιμπμζμφκηαζ ακάθμβα. Σα άκεδ ηδξ ιονηζάξ έπμοκ ηδκ ζδζυηδηα (ζηδκ ανπή) κα πνμηαθμφκ ενεεζζηζηέξ ηαηαζηάζεζξ (υπςξ ηαζ υθα ηα ιένδ ημο θοημφ) ελ' αζηίαξ ηςκ ζηοπηζηχκ ηαζ ανςιαηζηχκ μοζζχκ πμο πενζέπμοκ. Σμ αζεένζμ έθαζμ ηονίςξ πανάβεηαζ ζηδκ Κμνζζηή, Ιζπακία, Σοκδζία, Μανυημ, Ιηαθία, εναία ηαζ Γαθθία.
Υξήζεηο-ζεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο: Σμ αζεένζμ έθαζμ ηδξ ιονηζάξ είκαζ πμθφ δναζηήνζμ ζηζξ παεήζεζξ ημο βεκκδηζημφ ζοζηήιαημξ ιε ζηνεπηυημηημ ζηζξ βοκαίηεξ. ηζξ δφζημθεξ ιμνθέξ δοζπθαζίαξ ημο ηναπήθμο ηδξ ιήηναξ, ζοκδοαζιυξ αζεένζμο εθαίμο ιονηζάξ ηαζ εοιανζμφ δίκεζ εεαιαηζηά απμηεθέζιαηα. Σμ πνδζζιμπμζμφκ βζα ηδκ εεναπεία ηςκ δζαννμσηχκ ηεκχζεςκ ηδξ θεοηυννμζαξ ηαζ ηςκ αζιμνναβζχκ. Δπίζδξ, πνδζζιμπμζείηαζ βζα ηδ εεναπεία ηδξ μοθίηζδαξ, βζα θθεβιμκέξ ημο πνμζηάηδ ηαζ ηαηά ηςκ δενιαηζηχκ παεήζεςκ (ρχναξ, ρςνζάζεζξ). Όηακ ηα θφθθα ηδξ ιονηζάξ ανάζμοκ ηα δίκμοκ βζα ηδκ εεναπεία ηδξ ηαζκίαξ (ζημοθήηζ, 16
πανάζζημ πμο γεζ ζε μνβακζζιμφξ -εδθαζηζηά ηονίςξ- ηαζ πνέπεζ κα αθαζνείηαζ ή κα ελμοδεηενχκεηαζ άιεζα βζαηί ιπμνεί κα λεπενάζεζ ημ 1,5 ιέηνμ εθυζμκ είκαζ θεπηυ ηαζ ιμζάγεζ ιε ημνδέθα -ηαζκία-) ιε ηαθά απμηεθέζιαηα. Δίκαζ δοκαηυ ακηζζδπηζηυ, αμδεά ζηδκ ηαηαπμθέιδζδ ημο αήπα ημο άζειαημξ, ηδξ ανμβπίηζδαξ, ηδξ ηαηαννμήξ ηαζ ηςκ ιμθφκζεςκ. Θενιαίκεζ βνήβμνα ηνομθμβήιαηα.
ημ
ζχια
απυ
νεοιαηζζιμφξ,
ανενίηζδεξ
ηαζ
Βμδεάεζ ζηδκ ατπκία.
Άιιεο πιεξνθνξίεο: Ο εάικμξ ηδξ ιονηζάξ (πμθφ βκςζηυξ απυ ημοξ ανπαίμοξ πνυκμοξ) ήηακ αθζενςιέκμξ ζηδκ Θεά Αθνμδίηδ. Σμ δέκηνμ ήηακ ζφιαμθμ ηδξ αβάπδξ ηαζ ηδξ δυλαξ βζαηί ιε ηα ηθαδζά ηδξ ιονηζάξ ζηεθακχκμκηακ μζ ενςηεοιέκμζ (ζηδκ ανπή). Ανβυηενα μζ Έθθδκεξ, μζ Ρςιαίμζ (ηαζ άθθμζ θαμί) ζηυθζγακ ημοξ πνυκαμοξ ηαηά ηζξ βζμνηέξ , ή ηζξ αρίδεξ ηςκ ενζάιαςκ βζα κα οπμδεπεμφκ ηαζ κα ζηεθακχζμοκ ημοξ επζζηνέθμκηεξ απ' ημοξ πμθέιμοξ κζηδηέξ. Δηείκμζ πμο ζηεθακχκμκηακ ιε ιονηζά θεβυκημοζακ λνπθξαηίηαη εκχ εηείκμζ πμο ζηα ζοιπυζζα ή ζηζξ βζμνηέξ ζηυθζγακ ηα ηεθάθζα ηαζ ημ θαζιυ ιε ιονηζά θέβμκηακ ππνζπκίδαη. Η Θεά Αζελά αθθά ηαζ δ Άξηεκηο πμθθέξ θμνέξ ιεηαιμνθχκμκηακ ζε ιονηζέξ βζ' αοηυ ηαζ πμθθέξ θμνέξ ηζξ μκυιαγακ κπξζίλαη Μπξηό ή Αζελά. Ο Γζμζημονίδδξ ακαθένεζ υηζ απυ ιεβάθμοξ ηανπμφξ έθηζαπκε ηδ Μπξηηλίηε ηαζ απυ ημοξ ηανπμφξ ηαζ ηα θφθθα ηςκ εάικςκ ηδξ παναζηεφαγε (φζηενα απυ αναζιυ) ημκ μίκμ Μπξζηλίηε. Σμκ μπμίμ μίκμ πνδζζιμπμζμφζακ βζα ηδ εεναπεία ηδξ αημκίαξ ηςκ πεπηζηχκ μνβάκςκ, υηακ οπήνπακ ηαηαηναηήζεζξ εκηυξ ηςκ εκηένςκ ιε απμηέθεζια ημκ έκημκμ πυκμ, υπςξ ηαζ ιε ιμνθή εβπφιαημξ (αναγυηακ ηαζ δζκυηακ γεζηυξ ιε ιέθζ ή πεηζιέγζ)
17
ΜΔΝΣΑ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: H ιέκηα (Mentha) είκαζ πμχδεξ ανςιαηζηυ θοηυ ηδξ μζημβέκεζαξ ηςκ πεζθακεχκ ηςκ εφηναηςκ πενζμπχκ. Έπεζ άκεδ εοςδζαζηά, θεοηά ή ζχδδ, πμο ζπδιαηίγμοκ ηαλζακεία ζηάπομξ.
Πεξηνρή πνπ ηελ ζπλαληάκε: Η ιέκηα ιπμνεί κα εοδμηζιήζεζ ζε πμζηζθία ηθζιάηςκ ηαζ εδαθχκ. Άνζζηδ εενιμηναζία ακάπηολδξ βζα ηδ ιέκηα είκαζ 17° C ηαζ, υηακ ανδεφεηαζ ηαηηζηά, ακηέπεζ ηαζ ζηζξ ορδθέξ εενιμηναζίεξ ημο ηαθμηαζνζμφ. Απμδίδεζ ηαθφηενα ζε εδάθδ, ααεζά, πθμφζζα ζε μνβακζηή μοζία πμο δεκ είκαζ πμθφ αανζά.
Υξόλνο δωήο- θαιιηέξγεηαο: H ιέκηα είκαζ ζηείνμ οανίδζμ, βζ’ αοηυ δεκ πμθθαπθαζζάγεηαζ εββεκχξ ιε ζπυνμ πανά ιυκμκ αβεκχξ, ιε νζγχιαηα ιμζπεφιαηα ή θοηχνζα ιζηνμπμθθαπθαζζαζιμφ. Η ζοβημιζδή ηδξ πναβιαημπμζείηαζ ζηδκ ανπή ηδξ ακεμθμνίαξ (ζοκήεςξ ανπέξ Ιμοθίμο), εκχ απυ ηαθθζένβεζεξ πμο είκαζ εβηαηεζηδιέκεξ ζε εφθμνα ανδεουιεκα πςνάθζα, ιπμνεί κα βίκεζ άθθδ ιία ζοβημιζδή ημ επηέιανζμ
Υξήζεηο- ζεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο: Οζ ανπαίμζ Έθθδκεξ έηνζαακ ημ ηναπέγζ ιε δουζιμ πνζκ απυ ημ βεφια. Δπίζδξ, ανςιάηζγακ ημ κενυ ημφ ιπάκζμο. Σα πμκηίηζα θαίκεηαζ κα απμθεφβμοκ ηδ ιονςδζά ηδξ, βζ' αοηυ ηαζ πνδζζιμπμζείηαζ βζα ηδκ απμιάηνοκζή ημοξ. ηδκ Ανπαία Δθθάδα μ Ιππμηνάηδξ ηαζ μ Γαθδκυξ πνδζζιμπμζμφζακ ηδκ ιέκηα ηαηά ηδξ δοζπερίαξ, ηαηά ηςκ κεονζηχκ δζαηαναπχκ, ηαηά ηςκ ζθίββςκ, ηδξ ατπκίαξ, ηδξ βαζηνίηζδαξ, ημο αήπα, ημο ηνομθμβήιαημξ, ημο πμκυθαζιμο ηαζ ςξ ακηζζπαζιςδζηυ. Η ιέκηα πνδζζιμπμζείηαζ ηυζμ ζηα βθοηά υζμ ηαζ ζηα θαβδηά. Πνμζδίδεζ ιζα ιέηνζα βεφζδ. Σαζνζάγεζ ζηα θνμφηα αθθά ηαζ ζηα θαπακζηά. Πμθφ ζοπκά πνδζζιμπμζείηαζ ςξ νυθδια, ηζάζ ιε βεφζδ ιέκηαξ.
18
ΡΗΓΑΝΖ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: Η νίβακδ είκαζ πμθοεηέξ θοηυ ηαζ ακήηεζ ζηδκ μζημβέκεζα Lamiaceae ζημ βέκμξ Οriganum. Απυ ηα ηέζζενα δζαθμνεηζηά είδδ θοηχκ πμο ακαθένμκηαζ ζηδ νίβακδ, ημ πζμ δζαδεδμιέκμ ζηδ πχνα ιαξ είκαζ ημ Origanum vulgare spp. hirtum.
Πεξηνρή πνπ ηελ ζπλαληάκε: Η ηαθθζένβεζα ηδξ νίβακδξ εκημπίγεηαζ ηονίςξ ζηδ Μαηεδμκία, ηδ Θνάηδ ηαζ ηδ Θεζζαθία. ε επίπεδμ Δ.Δ., δ Δθθάδα ηαζ δ Γενιακία έπμοκ ηζξ πενζζζυηενεξ ηαθθζενβήζζιεξ εηηάζεζξ νίβακδξ.
Θεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο- Υξήζεηο: Σμ αζεένζμ έθαζμ ηδξ νίβακδξ ηαζ ηα ζοζηαηζηά πμο ημ απμηεθμφκ, πνδζζιμπμζμφκηαζ ζηδ αζμιδπακία ηνμθίιςκ βζα ηζξ ακηζιζηνμαζαηέξ ημοξ ζδζυηδηεξ, αολάκμκηαξ ηδκ ζηακυηδηα ζοκηήνδζήξ ημοξ ηαζ ιεζχκμκηαξ ηδκ ακάπηολδ ημο ακηίζημζπμο ιζηνμαζαημφ πθδεοζιυ Η νίβακδ ζοκακηάηαζ ςξ αοημθοέξ θοηυ ζε ιεβάθδ πμζηζθία εδαθχκ ηαζ ηθζιάηςκ απυ παναεαθάζζζεξ έςξ μνεζκέξ πενζμπέξ, ζηδ κδζζχηζηδ ηαζ ηδκ δπεζνςηζηή Δθθάδα, ζε πθμφζζα ηαζ θηςπά εδάθδ. Ακαπηφζζεηαζ ζε πμζηζθία εδαθχκ, ιε ηαθή ζηνάββζζδ.
Υξόλνο δωήο- θαιιηέξγεηα: Η νίβακδ πμθθαπθαζζάγεηαζ ηονίςξ ιε ζπυνμ ή ιε παναθοάδεξ ηαζ δζαίνεζδ θοηχκ πμο θαιαάκμκηαζ απυ παθζέξ θοηείεξ. Μπμνεί επίζδξ κα πμθθαπθαζζαζεεί ιε ιμζπεφιαηα. Η εβηαηάζηαζδ ηδξ ηαθθζένβεζαξ βίκεηαζ ηυζμ ημ θεζκυπςνμ, υζμ ηαζ ηδκ άκμζλδ. H νίβακδ είκαζ έκα θοηυ πμο αβαπά ημκ ήθζμ. Σδκ νίβακδ ηδκ ζπένκμοιε ηδκ άκμζλδ ηαζ ηναηάιε ημ πχια οβνυ ιέπνζ κα θοηνχζεζ. Μεηά ημ θφηνςια εέθεζ θίβα πμηίζιαηα ηαζ θίβα θζπάζιαηα βζα κα δζαηδνήζεζ ημ άνςια ηδξ. Πνέπεζ κα ηυαμκηαζ ηαηηζηά ηα ηθςκανάηζα ηδξ, βζαηί έηζζ αμδεάιε ζηδκ ακάπηολδ ηδξ ηαζ ηδξ δίκμοιε ημ ζπήια ηαζ ημ ιέβεεμξ πμο εέθμοιε.
19
ΦΑΚΟΜΖΛΗΑ Γεληθά ζηνηρεία-ραξαθηεξηζηηθά: Σα θοηυ ακήηεζ ζημ βέκμξ Salvia (θαζηυιδθμ) ηαζ είκαζ πμθοεηήξ αεζεαθήξ εάικμξ. Σμ S. fruticosa είκαζ βκςζηυ ηαζ ςξ Greek sage ή άθαζα δ θανιαηεοηζηή ή αθθζχξ θαζημιδθζά ή αθζθαζηζά. Ακαπηφζζεηαζ ζηζξ ιεζμβεζαηέξ πχνεξ ηαζ είκαζ ηαζ αοηυ πμθοεηέξ ιε θμαςηά θφθθα. Δίκαζ θοηυ πμθοεηέξ ιε πμθθά ηθαδζά ιέπνζ 50 εη. φρμξ, λοθχδδ ζηδ αάζδ ημοξ ηαζ ηνοθενά ζηζξ ημνοθέξ. Σα θφθθα ημο είκαζ ζηεκυιαηνα ιοηενά πκμοδςηά ηαζ βηνζγμπνάζζκα. Κάεε πεζιχκα αβάγεζ ηαζκμφνζμοξ ηνοθενμφξ αθαζημφξ. ημ ηέθμξ ηδξ άκμζλδξ αβαίκμοκ ηα θμοθμφδζα ιε πνχια πμθφ ακμζπηυ αζμθεηί.
Υξόλνο δωήο-θαιιηέξγεηα: Σμ Φαζηυιδθμ ακαπηφζζεηαζ ζε εενιμηναζίεξ 5-26 μC. Πνμηζιά γεζηέξ ηαζ οβνέξ πενζμπέξ ηαζ ιεβαθχκεζ ηαθφηενα ζε πχια ανβζθζηυ, πθμφζζμ ζε άγςημ ηαζ ηαθά θςηζγυιεκμ. Γζα ηδκ επαββεθιαηζηή ηαθθζένβεζα, ηα θοηά πμο έπμοκ εβηαηαζηαεεί ιπμνμφκ κα επζγήζμοκ ιέπνζ ηαζ έλζ πνυκζα, ηαζ δ ανπζηή ζμδεζά είκαζ δζαεέζζιδ ήδδ απυ ημκ πνχημ πνυκμ εβηαηάζηαζδξ. οκήεςξ ηάεε πνυκμ βίκμκηαζ δφμ ή ηνεζξ ζμδεζέξ Σα θφθθα ζοθθέβμκηαζ ηαζ λδναίκμκηαζ ζε ζηζενυ ιένμξ ή ζε ηεπκδηά παιδθά εενιαζκυιεκμ πχνμ, έηζζ χζηε κα δζαηδνδεεί ημ πνχια ημο θοημφ ηαζ δ πμζυηδηα ημο αζεένζμο εθαίμο. Σμ αζεένζμ έθαζμ παναθαιαάκεηαζ ιε απυζηαλδ ιε αηιυ ηαζ ημ πμζμζηυ ημο ηοιαίκεηαζ απυ 1.2-2.5% ζηα λδνά θφθθα (Simon, J.E 1984),αθθά πζμ επζηοπδιέκδ παναθααή είκαζ αοηή ηδξ εηπφθζζδξ ιε πηδηζημφξ-μνβακζημφξ δζαθφηεξ, υπςξ αθημυθεξ.
20
Θεξαπεπηηθέο ηδηόηεηεο-ρξήζεηο: Σμ θαζηυιδθμ πνδζζιμπμζείηαζ απυ πμθφ παθζά βζα ηδκ ακηζιεηχπζζδ ηνοςιάηςκ, δζάννμζαξ, εκηενίηζδαξ, πμκυθαζιμο, δαβηςιάηςκ απυ θίδζα ηαζ ηανηίκμο. Χξ εη ημφημο ηζξ ηεθεοηαίεξ δφμ δεηαεηίεξ έπεζ δμεεί πμθθή έιθαζδ ζηα θοζζηά ακηζμλεζδςηζηά. Αοηυ μθείθεηαζ ζηδκ ζηακυηδηά ημοξ κα απμζααίκμοκ ηζξ εθεφεενεξ νίγεξ πμο πανάβμκηαζ ζημκ άκενςπμ απυ δζάθμνμοξ ιδπακζζιμφξ ηαζ πμο είκαζ οπεφεοκεξ-ζοιιεηέπμοκ ζε πμθθέξ πνυκζεξ παεήζεζξ (Zheng et al., 2001). ε πμθθέξ ιεθέηεξ ημ θαζηυιδθμ πμο ακήηεζ ζηδκ μζημβέκεζα Labiateae έπεζ απμδεζπεεί υηζ δζαεέηεζ ακηζμλεζδςηζηέξ μοζίεξ. Δζςηενζηή πνήζδ: είκαζ ημκςηζηυ, αμδεά ζηδκ αημκία ημο ζημιάπμο, ζηδκ αεθηίςζδ ηδξ ικήιδξ, ζημ ηνομθυβδια, ηαζ ζηδκ έκημκδ εθίδνςζδ. Σνυπμξ παναζηεοήξ νμθήιαημξ: βζα αθέρδια ανάγμοιε ιζα ημοηαθζά ημο βθοημφ θνέζηα ή απμλδναιέκα θφθθα ζε έκα ιπνίηζ κενυ, ημ ζμονχκμοιε ηαζ ημ πίκμοιε γεζηυ ή ηνφμ ακάθμβα ιε ηδκ επμπή. Δλςηενζηή πνήζδ: ακαημφθζζδ πνμζθένμοκ ηα θνέζηα θφθθα, ακ ηα ηνίρμοιε ζε πενζμπέξ ιε ηζζιπήιαηα εκηυιςκ ή ζε πθδβέξ ιε πφμ. Γανβάνεξ ιε ημ αθέρδια ηαηαπναΰκμοκ ημκ ενεεζζιυ ηςκ μφθςκ ηαζ ημο θαζιμφ. Σμ ζοπκυ θμφζζιμ ιε ημ αθέρδια είκαζ ηαθυ βζα ηδκ ηνζπυπηςζδ. Υνδζζιμπμζείηαζ επίζδξ ζηδκ ιαβεζνζηή βζα κα κμζηζιίγεζ ηονίςξ θαβδηά ιε ηνεαηζηά. ημ είδμξ Salvia οπάνπμοκ ηαζ πμζηζθίεξ πμο ηαθθζενβμφκηαζ βζα δζαημζιδηζημφξ ζημπμφξ. Όιςξ, ημ θαζηυιδθμ, υπςξ ηαζ ηα πενζζζυηενα αυηακα, έπεζ εηηυξ απυ ηζξ ααθααείξ ημοξ ζδζυηδηεξ ηαζ μνζζιέκεξ αθααενέξ ζε εζδζηέξ πενζπηχζεζξ. Έηζζ θμζπυκ δεκ πνέπεζ κα θαιαάκεηαζ ηαευθμο απυ επζθδπηζηά άημια, δεδμιέκμο υηζ πενζέπεζ εοζυκδ δ μπμία ιπμνεί κα πονμδμηήζεζ ηνίζεζξ επζθδρίαξ. Απαβμνεφεηαζ επίζδξ ηαζ ηαηά ηδκ πενίμδμ εβηοιμζφκδξ
21
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ: Γηαδηθαζία θπηέκαηνο ζε απηνζρέδηα παξηέξηα
Προεηοηκαζία θσηέκαηος. Μέηρεκα θαη θόυηκο γεφσθάζκαηος κε βάζε ηης δηαζηάζεης ηοσ παρηερηού κας (ζραλίο ζηε δηθή κας περίπηφζε)
Σηερεώλοσκε κε δεκαηηθά ηο ύθαζκά κας
Τοποζεηούκε κηα ζηρώζε ταιίθη γηα ηολ αποζηραγγηζκό ηφλ σδάηφλ
Αθού έτοσκε ηοποζεηήζεη ηο θσηότφκά κας, θάλοσκε κηθρά ασιάθηα κε ηα δάτησιά κας θαη ρίτλοσκε ηο ζπόρο κας.
Ποηίδοσκε ακέζφς θαη ζηε ζσλέτεηα ζε ηαθηά τροληθά δηαζηήκαηα. Σε 3 έφς 5 εκέρες ηα θσηά κας ζα έτοσλ θσηρώζεη.
22
Πεξηβαιινληηθή Οκάδα Γπκλαζίνπ Πιαηαληά Καηενίκα Γςκζςηάηδ Δκνίημξ Ιζμοθάζ Ακδνέαξ Κμθμιπάηδξ Δζνήκδ Πνχζιμο Κονζάημξ Κμκηεηάξ Μπάιπδξ Κμκηεηάξ Κνίηημο ηέθθα Παπαγαπανή- Φεθεζάηδ Άνηειζξ Σνμοθάηδ Καηενίκα Μαζημναηάηδ Γζχηα Ονθακμοδάηδ Ανζάδκδ Ονθακμοδάηδ Καηενίκα Υαηγδζίκμο Δθεοεένζμξ Γαζηαθάηδ Ακηςκία Φςιά Υνζζηίκα
Β1 Β1 Β1 Β3 Γ2 Γ2 Γ2 Β2 Β3 Β2 Α3 Α3 Α4 Α1 Α4
Τπεφεοκεξ Πνμβνάιιαημξ: Λζηζάηδ Μανζέηηα Φοπμβζμφ Γζμκοζία Η πανμφζα ενβαζία πναβιαημπμζήεδηε ζηα πθαίζζα ηδξ ζοιιεημπήξηδξ μιάδμξ ζημ Σμπζηυ Γίηηομ ημο Κέκηνμο Πενζααθθμκηζηήξ Δηπαίδεοζδξ Βάιμο « Ο Κήπμξ ημο πμθείμο ιμο». Δοπανζζημφιε ημοξ ζοκενβάηεξ ημο ΚΠΔ Βάιμο βζα ηδκ πμθφηζιδ αμήεεζα ηαζ οπμζηήνζλή ημοξ ζηδκ πνμζπάεεζά ιαξ. Οζ πθδνμθμνίεξ ημο θοθθαδίμο ιαξ πνμένπμκηαζ απυ ημ δζαδίηηομ ηαζ αζαθία πμο έπεζ δ μιάδα ζηδ δζάεεζή ηδξ. Η γςβναθζά ημο ελχθοθθμο θζθμηεπκήεδηε απυ ημκ ιαεδηή Κνληεθά Χαξάιακπν μ μπμίμξ ειπκεφζηδηε απυ ηδ θςημβναθία ζημ ελχθοθθμ ημ αζαθίμο «Ο βζαηνυξ ιμο, Βυηακα» ηδξ ζεζνάξ Υνοζή Τβεία. Η ηαιπέθα ηδξ θςημβναθίαξ ζηδκ ηεθεοηαία ζεθίδα, είκαζ δδιζμονβία ηδξ ιαεήηνζαξ Καηεξίλαο Τξνπιάθε
Οζ θςημβναθίεξ είκαζ απυ ηζξ δναζηδνζυηδηεξ ηςκ παζδζχκ ζημκ ηήπμ ημο ζπμθείμο ιαξ.
23
24