Ο αθλητισμός στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας Εργασία για το μαθητικό συνέδριο για τα 100 χρόνια της Ένωσης
Γυμνάσιο Πλατανιά Λουράκη Μιράντα, Κολομπάκη Κων/να, Λουλούδη Ευδοξία και Πετράκη Χρυσή Συντονιστής της εργασίας (καθηγητής Φυσικής Αγωγής) Σαμαράς Κων/νος.
www.gymnasio-platania.gr
Εισαγωγή Η συμπλήρωση 100 χρόνων από την ένωση του νησιού μας με την Ελλάδα και η οργάνωση του μαθητικού συνεδρίου, μας παρακίνησε να ψάξουμε μέσα από πηγές την αλλαγή που υπήρξε στον τρόπο ζωής τη δεδομένη χρονική στιγμή. Είχαμε την τύχη να χρησιμοποιήσουμε ως θεμέλιο της εργασίας μας μια προηγούμενη δουλειά του Γυμνασίου μας. Συγκεκριμένα το Μάιο του 2004, μαθητές του σχολείου μας συμμετέχοντας σε πρόγραμμα Ολυμπιακής Παιδείας είχαν εκπονήσει εργασία με τίτλο «Αγωνίσματα στην Κρήτη τα χρόνια της Τουρκοκρατίας». Αυτή η εργασία υπήρξε το υπόβαθρο για να περιγράψουμε μια συγκεκριμένη πολιτιστική έκφραση των κρητικών, δηλαδή τον αθλητισμό και τις αλλαγές που επήλθαν σ’ αυτόν στα χρόνια των πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών στις αρχές του αιώνα.
Η μετάβαση των Κρητών από την Τουρκοκρατία στην «ημιαυτονομία» με τη σύμβαση της Χαλέπας, στη συνέχεια στην «Κρητική Πολιτεία» και κατόπιν στην ένωση με την Ελλάδα, στο τελείωμα του 19ου και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, επηρέασε όλες τις μορφές πολιτιστικής έκφρασης των κατοίκων, όπως τις τέχνες, το νομικό σύστημα, την πολιτική οργάνωση, το ντύσιμο, τη διατροφή και φυσικά τον αθλητισμό. Έτσι παρατηρούμε ότι μεταβαίνουμε από τα παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα σε πιο οργανωμένο και πιο μαζικό αθλητισμό με την ίδρυση αθλητικών συλλόγων και την οργάνωση επίσημων αγώνων. Σε κάποιο βαθμό υπάρχει μίμηση δυτικών προτύπων οργάνωσης (π.χ. Παγκρήτιοι αγώνες του 1906), χωρίς όμως ποτέ να χάνονται οι παραδοσιακοί τοπικοί διαγωνισμοί (π.χ. αγώνες του Αι Νικήτα στο Φραγκοκάστελλο)
Στην προσπάθειά μας να συγκεντρώσουμε πληροφορίες για τον κρητικό αθλητισμό τη δεδομένη χρονική περίοδο, χρησιμοποιήσαμε το διαδίκτυο και ειδικότερα τη διεύθυνση των Γενικών Αρχείων του Κράτους και του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, επισκεφτήκαμε το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, ενώ χρησιμοποιήσαμε σκίτσα των μαθητριών Τηγανή Στέλλας και Σαρίκα Ιωάννας που είχαν φτιάξει για την εργασία του σχολείου μας το 2004. Στην εισήγησή μας συμμετείχαν οι μαθήτριες •Κολομπάκη Κων/να •Λουλούδη Εύη •Λουράκη Μιράντα και •Πετράκη Χρυσή. Συντονιστής ήταν ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής Σαμαράς Κώστας
Χρονολόγιο της Ένωσης
-Το 1839 με τη συνθήκη Χάτι Σερίφ και το 1856 με τη συνθήκη Χάτι Χουμαγιούν δημιουργήθηκε ένα προστατευτικό πλαίσιο για τις μειονότητες με σκοπό να εξασφαλίσει δικαιώματα για ισότιμη μεταχείριση, ίση απονομή δικαιοσύνης κ.ά. -Με τη Σύμβαση της Χαλέπας το 1878 αναγνωρίζονται περισσότερα δικαιώματα στους Χριστιανούς, ορίζεται Χριστιανός Γενικός Διοικητής και ορίζεται επίσημη γλώσσα η ελληνική. - Με την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας στα 1898 υπό τον πρίγκιπα Γεώργιο της Ελλάδας, τα Χανιά γνωρίζουν τη μεγαλύτερη ακμή στην ιστορία τους, ως πρωτεύουσα της Κρήτης. Τον πληθυσμό της πόλης των Χανίων απαρτίζουν Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι και πολλοί Ευρωπαίοι. Καθημερινά κυκλοφορούσαν στους δρόμους, στις πλατείες και στα κέντρα της πόλης αξιωματικοί και ναύτες των πολεμικών πλοίων των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης. Την παραδοσιακή ενδυμασία των Κρητικών, βράκα, γελέκι και σαρίκι, άρχισε να αντικαθιστά το παντελόνι, το σακάκι και το καπέλο -Το 1901 γίνεται πρόταση χειραφέτησης της γυναίκας στην Κρητική Βουλή από τον Σφακιανό βουλευτή Γεώργιο Δασκαλογιάννη. - Η Κρήτη ενώθηκε επίσημα με την Ελλάδα στα 1913.
Τα Πρόσωπα της Ένωσης Ελευθέριος Βενιζέλος Γεννήθηκε το 1864 στις Μουρνιές Χανίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και πέθανε στο Παρίσι το 1936. Ηγήθηκε του κόμματος των Φιλελευθέρων. Ψηφίστηκε πολλές φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας ενώ εργάστηκε ως δικηγόρος πριν ασχοληθεί με την πολιτική.
Τα Πρόσωπα της Ένωσης Πρίγκιπας Γεώργιος
Ο Γεώργιος γεννήθηκε το 1869 στην Κέρκυρα και πέθανε το 1957στη Γαλλία. Ήταν πρίγκιπας της Ελλάδας και της Δανίας, Ύπατος Αρμοστής της Κρητικής Πολιτείας από το 1898 έως το 1906. Ήταν δευτερότοκος γιος του βασιλιά Γεωργίου Α΄ της Ελλάδας και της Μεγάλης Δούκισσας Όλγας της Ρωσίας. Υπήρξε ο μοναδικός στην παγκόσμια ιστορία αξιωματούχος που έφερε ταυτόχρονα το βαθμό του ναυάρχου τριών στόλων, της Ρωσίας, της Ελλάδας και της Δανίας.
Τα πρότυπα της εποχής
Κάθε εποχή οι κοινωνίες δημιουργούν τα πρότυπά τους σύμφωνα με τις ανάγκες και τους στόχους τους. Από τη Μινωική Κρήτη έως και την εποχή που εξετάζουμε, ο ιδανικός άνδρας ήταν: καλός χορευτής, καλός τραγουδιστής και εξελικτικά καλός πολεμιστής ή αθλητής ή σκοπευτής. Η Κρήτη τραγουδά στους αιώνες «Η δύναμη είναι στο κορμί και στο κεφάλι η γνώση» ακολουθώντας πιστά το «Καλός κ’ αγαθός» της Αρχαίας Ελλάδας. Ακόμη πιο απόλυτα η επόμενη μαντινάδα ορίζει το πρότυπο του Κρητικού: «Όποιος δεν είναι μερακλής και στ’ άρματα τεχνίτης, δεν πρέπει του να κατοικεί εις το νησί της Κρήτης» Σε γνωστό ριζίτικο οι Κρητικοί καλούνται στους αθλητικούς αγώνες του Φραγκοκάστελλου για να θαυμάσουν και με τη ρίμα να σμιλέψουν αγάλματα αντρικών σωμάτων: «Σα θες να δεις άντρες καλούς κι ομορφοκαμωμένους, άμε στο Φραγκοκάστελλο νά’ ναι τ’ Άγιου Νικήτα …………………………………………………. Να ιδείς σγουρούς, να ιδείς ξανθούς κι όμορφους κοπελιάρους ………………………………………………………..… με τα μακράν τωνε σκουλιά με τσοι πισοκαυκάλες τ’ αμπέθια των τα μαλλιαρά και τα’ ανοιχτές κουτάλες»
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Σκοποβολή ή ξάμωμα
Το αναγκαίο τρίπτυχο της αντρειοσύνης κάθε νέου Κρητικού ήταν: Καλός χορευτής- Σωστός τραγουδιστής- Εξασκημένος στα όπλα Η σκοποβολή είναι σημαντικό στοιχείο του τρίπτυχου αυτού και έχει τη μοναδική ιδιαιτερότητα να απαιτεί σωματικά-πνευματικά και ψυχολογικά προσόντα. Προϋποθέτει οξεία όραση, σωματική αντοχή, ετοιμότητα ταχύτατων κινήσεων για σκόπευση, οξύνοια και ικανότητα συνδυασμού και προσαρμογής του λογικού των κανόνων βολής με τα τυχαία ευκαιριακά περιστατικά. Απαιτεί ψυχική ηρεμία, αυτοσυγκέντρωση για να αποφευχθεί η αστοχία που για το Κρητικόπουλο είναι μαζί ντροπή. Ο καθένας εξοικειωνόταν με το όπλο του, γινόταν φίλος και πιστός σύντροφός του. Βραβεύονταν όχι μόνο η ακρίβεια βολής αλλά και η ταχύτητα στη λήψη σκοπευτικής θέσης. Ο νικητής έπαιρνε για έπαθλο κάποιο πυροβόλο όπλο ή μαχαίρι κρητικό. Με την άσκηση αναπτύσσονταν οι φημισμένοι κυνηγοί θηραμάτων σ’ όλη την Κρήτη. Η ευστοχία, ακόμη και σε περιπτώσεις πετούμενων και με μεγάλη ταχύτητα θηραμάτων δημιουργούσε αυτοπεποίθηση στους Κρητικούς αλλά και φιλαυτία. Ο κυνηγός πρέπει να ευστοχεί «στον αέρα», στα «καθιστά» και στις «μπηχτές» βολές όταν δεν υπάρχει καλή ορατότητα.
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Τρέξιμο ή γλάκιο Η ταχύτητα στο τρέξιμο ήταν πολεμικό προσόν τα χρόνια των κλεφτών και των αρματολών, όπως και στους ομηρικούς χρόνους. Η έκβαση μιας επιδρομής εξαρτιόταν από τη δρομική ορμή και αντοχή γι’ αυτό και οι κλέφτες θεωρούσαν την ταχύτητα, όπως και οι αρχαίοι Έλληνες, πρότυπο ρώμης και επαινούσαν τους αρχηγούς οι οποίοι παρά τη βαριά ενδυμασία τους κατάφερναν να είναι ταχείς. Αναφέρει χαρακτηριστικά το δημοτικό τραγούδι για την ταχύτητα του Κρήτα πολεμιστή: «…Στον πήδο πιάνει το λαγό, στην ασκελιά τ’ αγρίμι την πέρδικα την πλουμιστή, οπίσω την αφήνει…» Το τρέξιμο ήταν ένα από τα βασικά αγωνίσματα που διεξάγονταν στις γιορτές των Κρητών. Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος πήρε το πτυχίο του δικηγόρου (1887) τον καλέσανε οι φίλοι του στους Λάκκους Κυδωνίας τη Δευτέρα του Πάσχα. Εκεί συμμετείχε σε αγώνα δρόμου και ήρθε πρώτος. Οι Λακκιώτες τότε αποφάσισαν να τον προσβάλλουν αλλά εκείνος το μυρίστηκε και τους είπε: «Ο πρώτος γύρος, ο προκριματικός, τελείωσε, πότες θα ετοιμαστούμε για τον κανονικό». «Σε λίγο», είπαν εκείνοι αρπάζοντας την ευκαιρία. Όταν δόθηκε το σύνθημα να ξεκινήσουν ο Βενιζέλος καθυστέρησε δίνοντας χρόνο να βγουν πρώτοι οι Λακκιώτες. Ύστερα, τάχατες ξέγνοιαστος συζητούσε: «Μα τι μου κάματε;…μ’ αφήκατε να βγω πρώτος στην πρόβα και στον κανονικό αγώνα με φάγατε.»
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Πάλη Η πάλη ήταν ένα από τα πέντε βασικά αγωνίσματα στα οποία επιδίδονταν οι Κρήτες συνήθως στα πανηγύρια και στις μεγάλες γιορτές. Σε ακριτικό ριζίτικο τραγούδι της Κρήτης με θέμα την πάλη του Διγενή με το Χάρο, καυχάται ο πρώτος: «…-Εγώ ‘χω μπράτσα σίδερα και πόδια ατσαλένια, να πάμε να παλέψουμε σε σιδερένιο αλώνι. Και πάνε κι’ απαλεύγανε απ’ το ταχύ ως το βράδυ…» Αναφερόμενοι οι Κρητικοί στο αγώνισμα της πάλης έχουν κρατήσει και χρησιμοποιούν τις λαϊκές εκφράσεις: «Έφαε η μούρη ντου χώμα» ή «Έφαε η ράχη ντου χώμα» για τον ηττημένο.
Τοξοβολία ή δοξάρι Το τόξο ή δοξάρι ήταν από τα Μινωικά χρόνια σύντροφος του Κρητικού στον πόλεμο, το κυνήγι και τον αθλητισμό. Οι Κρήτες ήταν φημισμένοι τοξότες που συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο και ο Μηριόνης επικράτησε στους αγώνες που διοργάνωσε ο Αχιλλέας, για να τιμήσει τον αγαπημένο του φίλο Πάτροκλο. Οι Κρήτες είχαν υιοθετήσει το σκυθικό τόξο που είχε μεγάλο βεληνεκές μέχρι και 150 μέτρα και ακρίβεια. Διακόσιοι Κρήτες τοξότες συμμετείχαν στο εκστρατευτικό σώμα του Κύρου και έπειτα στην κάθοδο των Μυρίων. Επίσης ο Μ. Αλέξανδρος είχε Κρήτες τοξότες στο στρατό του με Κρήτες αρχηγούς. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ο Διόδωρος αναφέρει ότι: «Οι Κρήτες επόθησαν με ζήλο να μάθουν την τέχνη του τοξεύειν, ώστε το τόξο να ονομασθεί Κρητικόν. Τέλος κατά τον κρητικό πόλεμο (1645-1669) στην πολιορκία του Χάνδακα σύμφωνα με τον Κων/νο Παπαρρηγόπουλο οι Κρήτες τοξότες ενίσχυσαν τον αρχηγό των Ενετών Φραγκίσκο Μοροζίνη εναντίον του Αχμέτ Κιοπρουλή. Τα πυροβόλα όπλα ήταν σε χρήση ήδη τρεις αιώνες. Κατά την Τουρκοκρατία είναι γνωστό ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι περίφημοι Κρήτες αντάρτες των κρητικών βουνών, οι γνωστοί με το όνομα Καλησπέρηδες (ή χαΐνηδες όπως τους έλεγαν οι Τούρκοι), έπαιρναν εκδίκηση από τον κατακτητή με το φοβερό τόξο τους. Όπως λέει το ωραίο ριζίτικο τραγούδι, που περιλαμβάνεται στη συλλογή του Ελβετού Νεοελληνιστή Σάμουελ Μπω Μποβύ1: «Μάνα κι αν είσαι μάνα μου, κι είμαι κι εγώ παιδί σου, μπέψε μου τσι σαΐτες μου, τσι πλια καλύτερες μου, τσ’ ασημωτές και τσι χρυσές και τσι μαλαματένιες, για να σκοτώσω το θεριό το δράκο το μεγάλο.»
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Το πήδημα ή ζάλο Κατά την Τουρκοκρατία ιδιαίτερα δημοφιλές ήταν και το άλμα σε μήκος το οποίο γίνονταν σχεδόν σ’ όλους τους αγώνες. Το πήδημα ή ζάλο αναφέρεται στο ακριτικό ριζίτικο του Διγενή: «…Κανείς δεν είναι σαν εμέ εις της ανδρείας τη χάρη, στο πάλαιμα , στο τρέξιμο, στο πήδο στο κοντάρι…» «…Στο βίτσισμα έπιανε πουλιά, στο πέταγμα γεράκια, στο γλάκιο και στο πήδημα τα λάφια και τα’ αγρίμια…»
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Το κρητικό βόλι Το κρητικό βόλι ήταν η σφαιροβολία των Κρητών και εκτελούνταν με το κρητικό τρόπο. Σύμφωνα με μαρτυρία του καθηγητή Φυσικής Αγωγής και βαλκανιονίκη Αντώνη Κυτράκη, οι αθλητές ανεβασμένοι σε βάθρο ύψους περίπου μισού μέτρου πετούσαν ένα λαξευμένο σε σχήμα ωοειδές λιθάρι πέφτοντας και οι ίδιοι λόγω της αδράνειας. Το βάρος του λιθαριού ήταν περίπου 5 κιλά.
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Ο δίσκος ή λιθάρι Από τα κύρια αγωνίσματα των Κρητών ήταν ο δίσκος, να ρίχνουν δηλαδή μια πέτρα όσο πιο μακριά μπορούσαν. Το λιθάρι το έριχναν με το ένα χέρι όπως και σήμερα, καμιά φορά όμως μετατρέπονταν σε άρση βαρών με τα δύο χέρια, όπως το κυπριακό «δικίμι». Στο Σέλινο οι κάτοικοι με αγωνιστική διάθεση έριχναν πέτρες από την Πετραδίχτρα (= τοποθεσία στην είσοδο του Ανατολικού Σελίνου, Πέτρας το Σελί). Στο διήγημα του Ιωάννη Κονδυλάκη «Ο νεωτεριστής» γίνεται αναφορά για πετροπόλεμο μεταξύ ελληνόπουλων και τουρκόπουλων.
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Ο ιστός Το Νοέμβριο του 1859, έγιναν αγώνες στην πρωτεύουσα με πρώτο το τρέξιμο, μετά το λιθάρι, το ακόντιο, το πήδημα και τελευταίο τον ιστό στον οποίο με πολύ κόπο, ανέβηκαν ναύτες και «έλαβον το επί της κορυφής του βραβείο». Μαζί με την κολύμβηση και τις λεμβοδρομίες περιλαμβάνονταν στα ναυτικά αγωνίσματα.
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Λαμπαδηδρομίες Ο περιηγητής Buondelmonti το 15ο αιώνα στο «Περιγραφή της νήσου Κρήτης» γράφει: «…Ύστερα από μια σύντομη διαδρομή, φθάνομε σε μια πεδιάδα , απ’ όπου διακρίνουμε το χωριό του Αγ. Κωνσταντίνου (Ρεθύμνης). Περνούμε εκεί την νύκτα για να μπορέσουμε να παρευρεθούμε στην εορτή της επομένης. Είμαστε έτοιμοι να κοιμηθούμε, όταν μέσα στη νύκτα, ερχόμενοι από τις κατοικίες τους με τις γυναίκες φθάνουν όλοι οι χωρικοί. Κατεβαίνουν στην πεδιάδα, ο ένας πίσω από τον άλλο, κρατώντας πυρσούς και τραγουδώντας. Φθάνουν με θόρυβο στον Αγ. Κωνσταντίνο, και πριν μπουν στην εκκλησία, κάνουν τρεις ή τέσσερις φορές το γύρο της με τα ζώα τους και τα πράματά τους…»
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Ιππικά αγωνίσματα Παρότι δεν υπάρχουν πηγές για ιππικά αγωνίσματα την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο Ι. Δ. Μουρέλλος κάνει αναφορά σε ιππικά στρατιωτικά σώματα και άξιους καβαλάρηδες. Στην αναβίωση των αγώνων του Άγιου Νικήτα στο Φραγκοκάστελλο εκτελούνται ιππικά αγωνίσματα, όπως και σε άλλα μέρη που γίνονται παραδοσιακοί αθλητικοί αγώνες (Σπήλι). Το περίφημο γιοργαλίδικο άλογο με τον ιδιαίτερο καλπασμό του φαίνεται ότι συνόδευε το Κρήτα κλεφταρματολό από την εποχή της Τουρκοκρατίας.
Παραδοσιακά κρητικά αγωνίσματα
Αυτοσχέδια αγωνίσματα Σε πολλούς τόπους δημιουργούνταν αυτοσχέδιοι αγώνες με παιγνιώδη μορφή και οι όροι καθορίζονταν είτε από τον τόπο είτε από την ικανότητα των συμμετεχόντων. Έτσι το 1813 τα παλικάρια τ’ Αγερηνιώτικου αρματολικιού κάνουν αγώνες «δρόμου μετ’ εμποδίων» για το ποιος θα φτάσει πρώτος στο εκκλησάκι του Άϊ- Γιάννη στο Αποπηγάδι, μια ανηφορική ατραπό περισσότερων από επτά χιλιόμετρων, όπου το τούρκικό καραούλι πρέπει να εξουδετερωθεί το ταχύτερο. Αγώνες γίνονταν στην Ανώπολη στα Σφακιά, όταν γιόρταζε ο ΑϊΓιώργης και στην Διπλανάσταση (απόγευμα του Πάσχα). Συμμετείχε τότε και ένας Βαρδίνης από τον Αϊ Γιάννη ο Βαρδινογιάννης που ήταν θηριώδης, ήθελε δυο προβιές να κάμει ένα ζευγάρι στιβάνια. Αυτός λοιπόν όριζε τον εξής αγώνα: Σταματούσε κι έβαζε μια λίρα σε κάθε του πόδα κι έστεκε εκεί ακίνητος. Τότε προκαλούσε όποιον μπορούσε να τον αμπώξει (σπρώξει) να φύγει από εκεί που έστεκε και να πάρει τις δυο λίρες. Πολλοί προσπαθούσαν αλλά κανένας δεν κατάφερε ποτέ να τον κουνήσει.
Αθλητικοί σύλλογοι Στις αρχές του 20ου αιώνα (1902) ιδρύονται σύλλογοι που στα καταστατικά τους περιλαμβάνουν ίδρυση Γυμναστηρίων και Σκοπευτηρίων καθώς και πολλές αθλητικές εκδηλώσεις. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Γυμναστικός Όμιλος Χανίων που προέβλεπε την τέλεση αγώνων την 25η Μαρτίου και τη 15η Αυγούστου κάθε έτους. Στα Χανιά, στα πλαίσια των εξετάσεων της Γυμναστικής διεξάγονται μαθητικοί αγώνες που περιλαμβάνουν ενόργανη γυμναστική, χορούς, ασκήσεις απομίμησης οπλασκίας, άλμα τριπλούν, ύψος, λιθάρι, δισκοβολία ως επίσης και γυμναστική με κορίνες. Η πόλη μας παρ’ όλες τις ελλείψεις και τα μηδαμινά μέσα που διέθετε, ανέδειξε αθλητές στα βάρη, δίσκο, πάλη και αναρρίχηση.
Ειδική μνεία θα πρέπει να γίνει στο μεγάλο αγωνιστή της Κρητικής Επανάστασης, τον πολιτευτή και ποιητή Κωνσταντίνο Μάνο, ο οποίος συνέβαλε στην αναβίωση και συμμετείχε στη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 1896. Ο ίδιος έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη του ελληνικού αθλητισμού. Στο βιογραφικό του πρώην πρωθυπουργού Στέφανου Σκουλούδη αναφέρεται δίπλωμα του Πατριωτικού Σωματείου « Ο Κόδρος» το 1911. Τέλος στην εποχή αυτή θα πρέπει να αναφέρουμε το μεγάλο Εθνάρχη Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος υπήρξε ένθερμος και ενθουσιώδης υποστηρικτής της Γυμναστικής. Η φιλία του με τον συμπολεμιστή του και μεγάλο γυμναστή Ιωάννη Χρυσάφη ήταν η απαρχή του μεγάλου και γυμναστικού έργου, που επετεύχθη από το 1910 και μετά. Το 1912 ο Βενιζέλος βοηθά την Ολυμπιακή Επιτροπή στην αποστολή αθλητών στους Ολυμπιακούς της Στοκχόλμης.
• Στο Καταστατικό του Παγκρήτιου Δημοδιδασκαλικού Συλλόγου διαβάζουμε στο άρθρο 3: «Ο Σύλλογος θέλει προβή εις την διοργάνωσιν εκδρομών, εις την ίδρυσιν Γυμναστηρίων και Σκοπευτηρίων ανά την Κρήτην, εις την καλλιέργειαν των εθνικών χορών και παιχνιδιών και εις την άσκησιν της κολυμβητικής και λεμβοδρομίας εις τας παράλιους πόλεις και κώμας.» • Στο τέλος του 19ου αιώνα και συγκεκριμένα το 1899 στην Επίσημον Εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας έχουμε την ίδρυση του πρώτου συλλόγου για αθλητισμό επίσημα στην Κρήτη. Τον Γυμναστικό Σύλλογο Κυδωνίας, όπου στο καταστατικό του γράφεται ότι μεταξύ των άλλων σκοπών είναι και «η εκγύμνασις των μελών του συλλόγου, δι’ ασκήσεων και εκδρομών και η παρασκευή αθλητών δι’ αγώνας».
•
•
Ο Ιδομενέας Γαλατά είναι το αρχαιότερο σκοπευτικό σωματείο στην Κρήτη, κατά μαρτυρία του κ. Παπαντωνάκη.Ιδρύθηκε το 1908, πριν καν ενωθεί η Κρήτη με την Ελλάδα. Οι Γαλατιανοί, οι οποίοι πρέπει να ήταν αρκετά προοδευτικοί άνθρωποι, ίδρυσαν αθλητικό – γυμναστικό και σκοπευτικό Σύλλογο, ο οποίος είχε πάρα πολλές επιτυχίες. Από το 1899, χρονολογούνται οι προσπάθειες για τη δημιουργία ποδηλατοδρόμου στα Χανιά με στόχο τη διάδοση της ποδηλασίας στην Κρήτη. Αυτό προκύπτει από την επίσημη Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 10 Οκτωβρίου του 1899, όπου με Διάταγμα του ο τότε Ύπατος Αρμοστής στην Κρήτη Πρίγκιπας Γεώργιος ενέκρινε το καταστατικό του 'Ποδηλατικού Συλλόγου Χανίων'. Ήταν, προφανώς, ο πρώτος ποδηλατικός Σύλλογος της πόλης. Σύμφωνα με το καταστατικό του, κύριος σκοπός του ήταν «η εν γένει ανάπτυξη ποδηλατικών εκδρομών και αγώνων.» Μάλιστα για τους σκοπούς αυτούς «επίτιμα μέλη του Συλλόγου ανακηρύσσονταν πρόσωπα που από την κοινωνική τους θέση θα μπορούσαν να συντελέσουν και να συνδράμουν σημαντικά στην πρόοδο του Ποδηλατικού Συλλόγου, όπως επίσης διακεκριμένα πρόσωπα σε ένδειξης τιμής». Η σπουδαιότητα και η αγάπη των Χανιωτών για την ποδηλασία πριν από έναν αιώνα φαινόταν και από τη σύσταση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ποδηλατικού Συλλόγου Χανίων, που αποτελούνταν από επιφανή πρόσωπα της εποχής εκείνης, οι οποίοι έμπαιναν 'μπροστάρηδες' με όραμα την προώθηση του αθλήματος, αλλά και τη δημιουργία ενός ποδηλατικού δικτύου στην πόλη, όπως: ο Γ. Παπαδόπετρος (πρόεδρος του Συλλόγου), ο Εμμ. Παπαδερός (αντιπρόεδρος), ο γεν. γραμματέας Κυριάκος Ν. Μητσοτάκης, ο Χριστ. Ν. Φουρναράκης (ταμίας). Μέλη του Συλλόγου ήταν ακόμη οι: Γ. Σκουλούδης, Ι. Αντωνακάκης, Ν. Μουσχούτης, Κωνστ. Τορναζάκης, Αριστοτέλης Δεσίπρης και Γιώργος Μοσχονάς.
• Αργότερα, το 1910, ιδρύονται και οι πρώτοι Σκοπευτικοί Σύλλογοι που διοργάνωναν μαθήματα αλλά και Παγκρήτιους αγώνες σκοποβολής και κρατούσαν τους Κρήτες ετοιμοπόλεμους. Σύμφωνα με τα καταστατικά τους, σκοπός τους ήταν αφ’ ενός η διάδοση της σκοπευτικής ασκήσεως και τέχνης, αλλά και «η εν γένει παρασκευή των ενδιαφερομένων δια το εθνικόν μεγαλείον, προς άμυναν της Νήσου», και «η εν δεδομένη περιστάσει προσωπική και υλική βοήθεια εις το Έθνος οπουδήποτε του Ελληνισμού ήθελε το καλέσει η ανάγκη». Οι Σύλλογοι αυτοί αγόραζαν και όπλα, όπως φαίνεται από τους ισολογισμούς τους και από τον Τύπο της εποχής, ενώ τα μέλη τους δεν δίσταζαν ακόμα και να ψάλλουν τα κάλαντα στους δρόμους, για να εξοικονομήσουν τα απαιτούμενα ποσά. Σε έγγραφο του δραστήριου πατριωτικού σωματείου «Κόδρος» αναφέρεται: «Οι Σύλλογοι ούτοι αφύπνισαν τον λαόν, όστις είχεν εναποθέσει το όπλο του αργόν , δια να το αναλάβει και αύθις, αναμιμνησκόμενος την ηρωϊκήν εποχήν, να προαλείφηται δια το εγγύς μέλλον».
•
• • • • • • • • • • • • •
Αναφέρουμε τους αθλητικούς συλλόγους της εποχής στο νομό Χανίων σύμφωνα με τα στοιχεία της κυρίας Ζαχαρένιας Σημαντηράκη στο περιοδικό Ελλωτία το 1992: Ποδηλατικός Σύλλογος Χανίων ιδρύθηκε το 1899. Γυμναστικός Σύλλογος Χανίων ιδρύθηκε το 1899. Γυμναστικός Σύλλογος Κυδωνίας ιδρύθηκε το 1899. Γυμναστικός Όμιλος Χανίων ιδρύθηκε το 1902. Γυμναστικός Σύλλογος Χαλέπας «Ο Ηρακλής» ιδρύθηκε το 1906. Γυμναστικός Σύλλογος «Διαγόρας» ιδρύθηκε το 1906. Σύλλογος «Η Νεότης» ιδρύθηκε το 1906. Κυνηγετικός Σύλλογος «Η Άρτεμις» ιδρύθηκε το 1908. Γυμναστικός και σκοπευτικός Σύλλογος Γαλατά «Ιδομενεύς» ιδρύθηκε το 1908. Παγκρήτιος Φοιτητικός Σκοπευτικός Σύνδεσμος ιδρύθηκε το1909. Σκοπευτικός Σύλλογος Βάμου «Ο Αποκόρωνας» ιδρύθηκε το 1909. Πατριωτικό Σωματείο «Ο Κόδρος» ιδρύθηκε το 1910. Γυμναστικός και Σκοπευτικός Σύλλογος Μουρνιών «Αχιλλεύς» ιδρύθηκε το 1910.
• • • • • • • • • • • • • • • •
Σκοπευτικός Σύλλογος Τσικαλαριών και Σούδας «Ο Άρης» ιδρύθηκε το 1910. Σκοπευτικός Σύλλογος Κακοδικίου Σελίνου «Εθνική Δράσις» ιδρύθηκε το 1910. Σκοπευτικός Σύλλογος Δρομονέρου Κισάμου «Αβέρωφ» ιδρύθηκε το 1910. Σκοπευτικός Σύλλογος Χώρας Σφακίων «Τα Σφακιά» ιδρύθηκε το 1910. Ελληνικός Σκοπευτικός Σύνδεσμος «Εθνική Άμυνα» ιδρύθηκε το 1910. Σκοπευτικός Σύλλογος Κολυμβαρίου «Κίσσαμος» ιδρύθηκε το 1910. Σκοπευτικός Σύλλογος Σκηνέ «Ο Ερμής» ιδρύθηκε το 1911. Σκοπευτικός Σύλλογος Στερνών Ακρωτηρίου «Ακρωτήρι» ιδρύθηκε το 1911. Σκοπευτικός Σύλλογος Γερανίου Κυδωνίας «Οι Κύδωνες» ιδρύθηκε το 1911. Σκοπευτικός Σύλλογος Καράνου Κυδωνίας «Εθνικός Φρουρός» ιδρύθηκε το1911. Σκοπευτικός Σύλλογος Πλάκας Αποκορώνου «Η Αλμυρίδα» ιδρύθηκε το 1911. Σκοπευτικός και Γυμναστικός Σύλλογος Λάκκων ιδρύθηκε το 1911. Σκοπευτικός Σύλλογος Κούνενι Ινναχωρίων «Η Γραμβούσα» ιδρύθηκε το 1911. Σκοπευτικός Σύλλογος «Άπτερα» ιδρύθηκε το 1911. Σκοπευτικός σύλλογος Κεραμειών «Η Ομόνοια» ιδρύθηκε το 1912. Σκοπευτικός Σύλλογος Πελεκάνου Σελίνου «Ο Αχιλλεύς» ιδρύθηκε το 1912.
• •
Αθλητισμός στο Ρέθυμνο Στα 1860 θα δούμε ένα πρωτοπόρο δάσκαλο στο χωριό Αποδούλου Ρεθύμνης, τον Αλέξανδρο Σ. Ψαράκη που παρά τις αντιδράσεις μερικών γονέων αυτός συμπεριλαμβάνει στο πρόγραμμά του μαθήματα «από το μέλλον», όπως «ευφωνία», δηλαδή ωδική, και γυμναστική. Σε μια επιστολή του με χρονολογία 22 Δεκεμβρίου 1861 καυχιέται γι’ αυτές του τις πρωτοβουλίες και κάνει μια περιγραφή για το πώς γυμνάζει τους μαθητές του. «Απ’ έξω εις το σχολείον είναι μια μεγάλη αυλή με καλντερίμι και βγάζω τους μαθητές μιαν φοράν την ημέραν. Οι μαθηταί λέγουν «εν – δύο» και πηγαίνουν με ζάλον μετρητόν κι εγώ στέκω και κτυπώ (ρυθμικά) τον κώδωνα…». Αυτή είναι η πρώτη πληροφορία για γύμναση σε σχολείο στην Κρήτη, και αν σκεφτούμε ότι αναφερόμαστε 152 χρόνια πίσω με ανύπαρκτες υποδομές και με δασκάλους ελάχιστα καταρτισμένους λόγω των περιστάσεων, θα καταλάβουμε πόσο μπροστά και προχωρημένος ήταν αυτός ο δάσκαλος από την εποχή του.
•
Στο νομό Ρεθύμνου εμφανίζονται ο Γυμναστικός σύλλογος Ρεθύμνης και ο Σκοπευτικός Σύλλογος Άδελε «Ο Ιδομενεύς».. Ο ρόλος και η σκοπιμότητα αυτών των γυμναστικών και σκοπευτικών συλλόγων δεν έχει πλήρως μελετηθεί. Όσον αφορά τους γυμναστικούς συλλόγους η εκπαίδευση που προσέφεραν ήταν μάλλον στρατιωτική και είχε αφανή στόχο να αναπληρώσει τη στρατιωτική σκληραγωγία σε ένα άοπλο κρατίδιο, όπως η Κρητική Πολιτεία. Υπάρχουν φωτογραφίες από την εκγύμναση και μάλλον αποκαλύπτουν στρατιωτική αγωγή ή προσκοπική εκπαίδευση. Και οι πρόσκοποι, όμως μην ξεχνούμε, ήταν βαθμός και σώμα στρατιωτικό. Σκοπευτικοί Σύλλογοι με το ομηρικό όνομα «Ιδομενεύς» υπήρχαν σε πολλά μέρη της Κρήτης. Στα χρόνια της Αυτονομίας και υπό το βλέμμα των εγγυητριών Δυνάμεων λειτουργούσε μόνο χωροφυλακή στην Κρήτη και αυτή υπό τη φροντίδα και την καθοδήγηση των Μαυροβουνίων. Η διαρκής όμως τουρκική απειλή, το αίσθημα της ανασφάλειας, η ροπή των Κρητών προς τα όπλα, η ανάγκη της εκπαίδευσης σε νέα όπλα για την ενίσχυση του Μακεδονικού Αγώνα, πιθανώς οδήγησαν στη λύση των σκοπευτικών συλλόγων. Οι σύλλογοι διέθεταν πυροβόλα ατομικά όπλα όλων των τύπων, φυσίγγια σε μεγάλους αριθμούς, και η φύλαξη των όπλων και των εφοδίων γινόταν με καταγραφές και απόλυτο έλεγχο. Είναι πολύ εύλογη και εύστοχη η επισήμανση ότι επιστρατεύτηκαν στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο τον Οκτώβρη του 1912 «Αδελιανοί και Αγιοπαρασκιανοί» τόσοι, όσα περίπου και τα όπλα που διέθετε ο τοπικός σκοπευτικός σύλλογος.
•
•
•
Την ίδρυση του πρώτου συλλόγου ακολούθησαν αμέσως μετά δεκάδες άλλοι σε όλη την Κρήτη, κυρίως σκοπευτικοί. Αυτό είχε τρομερό αντίκτυπο κυρίως στον μακεδονικό αγώνα (1903 – 1908) και στους επόμενους νικηφόρους αγώνες του έθνους μας, γιατί οι σύλλογοι αποτέλεσαν ένα τεράστιο φυτώριο από γυμνασμένους και σκληραγωγημένους άντρες που ήταν άριστοι σκοπευτές και πήραν μέρος στους πολέμους που έκανε η χώρα μας με τα γνωστά νικηφόρα αποτελέσματα. Πρέπει επίσης να σταθούμε ιδιαίτερα στο Ρέθυμνο στο τέλος του 19ου αιώνα, στο κεφάλαιο γυμναστική, αφού εκεί ιδρύονται τα πρώτα γυμναστήρια που οπωσδήποτε έχουν αντίκτυπο στη ζωή της πόλης και πιθανόν έχουν σχέση και με την τέλεση της 1ης Νεότερης Ολυμπιάδας το 1896 στην Αθήνα, αφού παρακίνησε σίγουρα αρκετούς να ασχοληθούν με τη γυμναστική. Από τις εφημερίδες της εποχής βλέπουμε ένα μάλλον ανταγωνισμό του Χριστιανικού με τον Οθωμανικό πληθυσμό. Έτσι έχουμε, από την εφημερίδα Ραδάμανθυς στις 12 – 11 – 1883, την πρώτη ένδειξη για λειτουργία γυμναστηρίου στο Ρέθυμνο με την ανακοίνωση ότι: «Εις τον περίβολον της εκκλησίας (εννοεί την σημερινή Μητρόπολη) λειτουργεί καθ’ εκάστην γυμναστήριον, ώρα 1 – 2 τουρκιστί, πλην των εορτών» Ενώ στις 18 – 10 – 1891 στην ημιεπίσημη εφημερίδα της τουρκικής διοικήσεως γίνεται αναφορά για την κατασκευή γυμναστηρίου που όμως δεν ξέρουμε αν υλοποιήθηκε τελικά.
• Στον αντίποδα ο χριστιανικός πληθυσμός της πόλης σε χρόνο ρεκόρ απέκτησε οργανωμένο γυμναστήριο στη σημερινή σχολή Χωροφυλακής και με κάθε επισημότητα εγκαινιάσθηκε στις 23 Απριλίου του 1900, με διευθυντή του τον Γεώργιο Στυλιανού Περισάκη, γιο διακεκριμένου αγωνιστή των κρητικών επαναστάσεων. Πληροφορίες λένε πως ο Περισάκης πήρε μέρος σαν δισκοβόλος στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα χωρίς να υπάρχουν περισσότερα στοιχεία, αλλά σίγουρα ήταν ο πρώτος Ρεθυμνιώτης αθλητής διεθνούς επιπέδου.
•
Παγκρήτιοι αγώνες 1906 •
•
•
Το 1906 οι Έλληνες λόγω της οργανωτικής αποτυχίας των Ολυμπιάδων του Παρισιού (1900) και Σεντ Λούις (1904) πήραν την απόφαση να διοργανώσουν το 1906 την δεκαετηρίδα της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Ενόψει αυτής της Μεσολυμπιάδας κινητοποιήθηκε όλη η νεολαία της Ελλάδας και μαζί της τότε και η νεολαία της νεοσύστατης Κρητικής Πολιτείας. Στις 9 Φεβρουαρίου 1906 ο σύμβουλος Εσωτερικών Κρήτης Αντώνιος Κατζουράκης με εγκύκλιό του προς τους νομάρχες του νησιού προσκαλεί να προτρέψουν τους ενδιαφερόμενους αθλητές να συνεννοηθούν με τους γυμναστικούς συλλόγους και να αρχίσουν τις προπονήσεις: Την Κυριακή 5 και Δευτέρα 6 Μαρτίου 1906, ο νεοσύστατος Γυμναστικός Σύλλογος «Διαγόρας» διοργάνωσε στη μεγάλη πλατεία του Τοπ-Χανά των Χανίων Παγκρήτιους αθλητικούς αγώνες με εισιτήρια 3, 11/2 και 1 δραχμής. Από τις εισπράξεις θα καλύπτονταν τα έξοδα των κρητικών αθλητών που θα στέλνονταν στην Αθήνα για την Μεσοολυμπιάδα. Ο μεγάλος χώρος της πλατείας είχε χωρισθεί σε στίβο και θεωρεία. Στη νότια πλευρά υπήρχε περίπτερο που χρησίμευσε ως αποδυτήρια. Τα καθίσματα για τους θεατές πρόσφερε δωρεάν το ζυθοπωλείο Κλωναρίδη. Μεταξύ των επισήμων ήταν η επαναστατική τριανδρία Ελευθ. Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Φούμης , Κωνσταντίνος Μάνος, καθώς και ο δήμαρχος Χανίων Εμμανουήλ Σειραδάκης, ο άγγλος πρόξενος στα Χανιά Χόβαρτ κά.
• • • • • • • • • • • • • • • •
• •
Οι τρεις χανιώτικες εφημερίδες της εποχής «Ελεύθερον Βήμα», «Νέα Έρευνα» και «Λευκά Όρη» παραθέτουν στα ρεπορτάζ τους νικητές: Δρόμος 100μ ο Γεωργ. Γιαννουδοβαρδής, μαθητής Γυμνασίου από τα Σφακιά, με χρόνο 12΄΄. Δισκοβολία ο Επαμ. Ανεζάκης από τους Λάκκους, με βολή 28,3μ. Άλμα τριπλούν ο 16χρονος Ανδρ. Καρναλάκης μαθητής από τα Σφακιά, με 10,84μ. Λιθοβολία μετά φοράς ο γνωστός Γ. Γιαννουδοβαρδής με βολή 16,62μ. Σφαιροβολία (βόλι) πάλι ο Γ. Γιαννουδοβαρδής με βολή 12,75μ. Δισκοβολία ελεύθερη, πάλι ο Γ. Γιαννουδοβαρδής με βολή 33,45μ. (Το ρεκόρ στην Ολυμπιάδα του 1896 ήταν 29,15μ. Δρόμος 400μ ο Μιλτ. Μαραγκουδάκης από τον Σκηνέ, με χρόνο1΄10΄΄. Δρόμος 1500μ ο Εμμ. Φραντζεσκάκης από τον Βάμο, με χρόνο 5΄37΄΄. Δρόμος 110μ μετ’ εμποδίων πάλι ο Γ. Γιαννουδοβαρδής με 19΄΄. Δρόμος 800μ ο Εμμ. Φραντζεσκάκης από τους Λάκκους, με χρόνο 2΄35΄΄. Άλμα σε μήκος μετά φοράς πάλι ο Γ. Γιαννουδοβαρδής με 5,54 μ. Δρόμος 8054 μ. ο Νικ. Κατάκης από τους Λάκκους με χρόνο 28΄. Ποδηλατοδρομία 5000 μ. ο Αντ. Αλμπανόπουλος από τα Σφακιά με χρόνο 12,3 ΄. Πάλη ο Σταμ. Λουπάκης από τους Λάκκους. Μαραθώνιος δρόμος (είχε ορισθεί ο δρόμος Γαλατά –Πλατανιά, μέχρι τον ποταμό Κοιλιάρη και από εκεί επιστροφή στα Χανιά) ο Ξενοφ. Μαναρόλης από τους Λάκκους, με χρόνο 3 ώρες 28΄50΄΄. Σκοποβολή με επαναληπτικό όπλο ο Νικ. Καρατζάς από το Κεφαλά (ή Φρε) Αποκορώνου, που είχε 15 επιτυχίες σε οκτώ βολές. Κολύμβηση ο Ιων. Μακρυγιαννάκης από το Ρέθυμνο (κατ’ άλλους από το Ηράκλειο)