Λα2

1

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΥΧΟΣ Β΄

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΑΠΑΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ ΑΡΓΥΡΩ

2 ΜΑΘΗΜΑ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ: Πώς πήρε το όνομά του το Πίσαυρο ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Brenno duce Όταν ήταν αρχηγός ο Βρέννος, Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, οι Γαλάτες, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον Αλλία ποταμό everterunt urbem Romam praeter Capitolium, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο pro quo immensam pecuniam acceperunt. για το οποίο ως αντάλλαγμα πήραν ένα τεράστιο χρηματικό ποσό.

Tum Camillus, Τότε ο Κάμιλλος, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat ο οποίος για πολύ καιρό είχε παραμείνει στην εξορία κοντά στην Αρδέα propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, εξαιτίας της λείας από τους Βηίους που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια, absens dictator est factus; αν και ήταν απών, έγινε δικτάτορας: is Gallos iam abeuntes secutus est; αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες, ενώ ήδη αποχωρούσαν: quibus interemptis aurum omne recepit. αφού τους εξολόθρευσε πήρε πίσω όλο το χρυσάφι.

Quod illic appensum civitati nomen dedit: Επειδή αυτό ζυγίστηκε εκεί, έδωσε το όνομά του στην πόλη: nam Pisaurum dicitur, ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο, quod illic aurum pensatum est.

3 επειδή σ’ αυτόν τον τόπο ζυγίστηκε το χρυσάφι.

Post hoc factum rediit in exilium, Ύστερα από αυτή την πράξη (ο Κάμιλλος) επέστρεψε στην εξορία, unde tamen rogatus reversus est. από όπου όμως γύρισε, αφού τον παρακάλεσαν. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. exilio: Γενική ενικού: exilii /exili.

2. abeuntes: abiens, abeuntis, abeunti, abeuntem, abiens, abeunte // abeuntes, abeuntium, abeuntibus, abeuntes, abeuntes, abeuntibus. To ρήμα abeo σύνθετο του ρήματος eo.

3. secutus est: Το ρήμα sequor, secutus sum, sequi είναι αποθετικό. Κλίνεται όπως ακριβώς τα αντίστοιχα ρήματα της παθητικής φωνής, με τη διαφορά ότι δεν έχουν απαρέμφατο παθητικού μέλλοντα, ενώ από την ενεργητική έχουν υποτακτική και απαρέμφατο μέλλοντα, σουπίνο, μετοχή του Ενεστώτα και του Μέλλοντα και γερούνδιο.

4. reversus est: Το ρήμα revertor – reverti (και reversus sum) – reversum – reverti είναι ημιαποθετικό και σε άλλες περιπτώσεις αποθετικό. Έχει ενεστώτα και απαρέμφατο παθητικού τύπου και παρακείμενο και ενεργητικού και παθητικού τύπου. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Αφαιρετική απόλυτη: Η μετοχή έχει υποκείμενο όνομα που δεν ανήκει στην πρόταση την οποία προσδιορίζει. (αντίστοιχη προς τη γενική απόλυτη της αρχαίας). Διαφορετικά από την αρχαία Ελληνική γλώσσα σχηματίζεται στη Λατινική αφαιρετική απόλυτη: 1. με τη μετοχή του παθητικού παρακειμένου και όταν ακόμα υποκείμενο της πράξης που φανερώνει η μετοχή λογικά είναι το ίδιο το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης (σ’ αυτήν την περίπτωση στην αρχαία Ελληνική χρησιμοποιείται όχι απόλυτη, αλλά συνημμένη μετοχή ενεργητικού ή μέσου αορίστου ή παρακειμένου που δεν υπάρχει στα λατινικά.

Galli, deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam.

Quibus interemptis, aurum omne recepit. Σημείωση: όταν το ρήμα είναι αποθετικό, μεταβατικό, στην παραπάνω περίπτωση γίνεται χρήση συνημμένης μετοχής (η οποία πράγματι αντιστοιχεί στη μετοχή ενεργητικού αορίστου ή παρακειμένου της αρχαίας Ελληνικής).

2. χωρίς καμιά μετοχή, με ένα όνομα ή αντωνυμία (προσωπική ή δεικτική) ως υποκείμενο και με κατηγορηματικό προσδιορισμό σ’ αυτό:

4 α) ουσιαστικό, που φανερώνει κάποιο αξίωμα, ιδιαίτερη σχέση ή ενέργεια ή ηλικία. β) επίθετο, που φανερώνει μια ιδιαίτερη διάθεση ή κατάσταση. Αυτή η αφαιρετική απόλυτη φανερώνει το πότε ή υπό ποιες συνθήκες γίνεται κάτι.

Brenno duce Galli ………… everterunt urbem Romam.

2. Quod illic appensum civitati nomen dedit: Το αναφορικό στην αρχή της περιόδου δεν εισάγει δευτερεύουσα αναφορική αλλά κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία.

3. quod illic aurum pensatum est: δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, που εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματική αιτιολογία.

5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΙΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ – ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Η υποτακτική Ενεστώτα του ρήματος sum κλίνεται ως εξής: sim, sis, sit, simus, sitis, sint.

2. H υποτακτική Ενεστώτα Ενεργητικής φωνής των ρημάτων της α’ συζυγίας σχηματίζεται ως εξής: Ενεστωτικό θέμα χωρίς το a + e + τις βασικές καταλήξεις της ενεργητικής φωνής amem, ames, amet, amemus, ametis, ament.

3. Η υποτακτική Ενεστώτα Ενεργητικής φωνής των ρημάτων της β’, γ’, δ’ συζυγίας σχηματίζονται ως εξής: Ενεστωτικό θέμα + a + βασικές καταλήξεις της ενεργητικής φωνής: Β’ συζυγία: dele-a-m, deleas, deleat, deleamus, deleatis, deleant. Γ’ συζυγία: leg-a-m, legas, legat, legamus, legatis, legant. Δ’ συζυγία: audi-a-m, audias, audiat, audiamus, audiatis, audiant.

4. Η υποτακτική Παρατατικού του ρήματος sum σχηματίζεται ως εξής: Απαρέμφατο Ενεστώτα + βασικές καταλήξεις ενεργητικής φωνής: essem, esses, esset, essemus, essetis, essent.

5. Η Υποτακτική Παρατατικού Ενεργητικής φωνής για τα ρήματα όλων των συζυγιών, ομαλά και ανώμαλα σχηματίζεται και κλίνεται ως εξής: Απαρέμφατο Ενεστώτα + βασικές καταλήξεις ενεργητικής φωνής Α’ συζυγία: amare-m, amares, amaret, amaremus, amaretis, amarent. Β’ συζυγία: delere-m, deleres, deleret, deleremus, deleretis, delerent. Γ’ συζυγία: legere-m, legeres, legeret, legeremus, legeretis, legerent. Δ’ συζυγία: audire-m, audires, audiret, audirems, audiretis, audirent.

6. H Υποτακτική Μέλλοντα Ενεργητικής φωνής ανήκει στην Ενεργητική περιφραστική συζυγία και σχηματίζεται για όλες τις συζυγίες με τη μετοχή του Μέλλοντα και την Υποτακτική του ρήματος sum. Α’ συζυγία: amaturus, -a, -um sim, sis, sit, amaturi, -ae, -a simus, sitis, sint.

6 Β’ συζυγία: deleturus, -a, -um sim, sis, sit, deleturi, -ae, -a simus, sitis, sint. Γ’ συζυγία: lecturus, -a, -um sim, sis, sit, lecturi, -ae, -a simus, sitis, sint. Δ’ συζυγία: auditurus, -a, -um sim, sis, sit, audituri, -ae, -a simus, sitis, sint.

7. Η Υποτακτική Ενεστώτα Παθητικής φωνής σχηματίζεται με την προσθήκη των καταλήξεων της παθητικής φωνής στο θέμα της υποτακτικής Ενεστώτα, όπως αυτό διαμορφώνεται, ανάλογα με τη συζυγία στην οποία ανήκει το κάθε ρήμα: Α’ συζυγία: am-e-r, ameris/re, ametur, amemur, amemini, amentur. Β’ συζυγία: dele-a-r, delearis/re, deleatur, deleamur, deleamini, deleantur. Γ’ συζυγία: leg-a-r, legaris/re, legatur, legamur, legamini, legantur. Δ’ συζυγία: audi-a-r, audiaris/re, audiatur, audiamur, audiamini, audiantur.

8. Η υποτακτική Παρατατικού Παθητικής φωνής για τα ρήματα όλων των συζυγιών, ομαλά και ανώμαλα σχηματίζεται ως εξής: Απαρέμφατο Ενεστώτα + Βασικές καταλήξεις παθητικής φωνής Α’ συζυγία: amare-r, amareris/re, amaretur, amaremur, amaremini, amarentur. Β’ συζυγία: delere-r, delereris/re, deleretur, deleremur, deleremini, delerentur. Γ’ συζυγία: legere-r, legereris/re, legeretur, legeremur, legeremini, legerentur. Δ’ συζυγία: audire-r, audireris/re, audiretur, audiremur, audiremini, audirentur.

9. Η Παθητική φωνή δε διαθέτει ούτε μετοχή ούτε Υποτακτική Μέλλοντα. Σχηματίζουν όμως μετοχή Μέλλοντα και Υποτακτική Μέλλοντα, κατά την Ενεργητική φωνή τα αποθετικά και ημιαποθετικά ρήματα.

Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Ο cum ως σύνδεσμος μπορεί να είναι: Cum χρονικός + οριστική = όταν (καθαρά χρονική).

Cum επαναληπτικός + οριστική = όταν, οσάκις, κάθε φορά που…

Cum αντίστροφος +οριστική = όταν ξαφνικά… Δηλώνει αιφνίδιο γεγονός. Στην κύρια πρόταση (σε παρατατικό ή υπερσυντέλικο) υπάρχουν συνήθως τα μόρια vix, aegre κ.τ.λ.

Cum ιστορικός ή διηγηματικός + υποτακτική παρατατικού (για πράξη σύγχρονη) και υπερσυντελίκου (για πράξη προτερόχρονη). Υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση και δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους.

7 Cum αιτιολογικός + υποτακτική Cum παραχωρητικός + υποτακτική = αν και ...

Cum εναντιωματικός + υποτακτική = ενώ αντιθέτως …

2. Ακολουθία των χρόνων ονομάζεται το φαινόμενο που κανονίζει το χρόνο της δευτερεύουσας πρότασης, όταν εκφέρεται με υποτακτική σε σχέση με το χρόνο της πρότασης εξάρτησης. Κύρια πρόταση πρόταση εξάρτησης

ή ΣΥΓΧΡΟΝΟ

ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ

ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ

Αρκτικός χρόνος

Ενεστώτας

Παρακείμενος

-urus sim

π.χ. quaero te

Quid facias

Quid feceris

quid facturus sis

Ιστορικός χρόνος

Παρατατικός

Υπερσυντέλικος

-urus essem

π.χ. querebam te

Quid faceres

Quid fecisses

quid facturus esses

Όταν το ρήμα της πρότασης εξάρτησης είναι σε αρκτικό χρόνο, τότε στη δευτερεύουσα πρόταση, η οποία εκφέρεται με υποτακτική, χρησιμοποιείται υποτακτική ενεστώτα, για να δηλωθεί το σύγχρονο, υποτακτική παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο και υποτακτική ενεστώτα ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας, για να δηλωθεί το υστερόχρονο. Όταν το ρήμα της πρότασης εξάρτησης είναι σε ιστορικό χρόνο, τότε στη δευτερεύουσα πρόταση η οποία εκφέρεται με υποτακτική, χρησιμοποιείται υποτακτική παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο, υποτακτική υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο και υποτακτική παρατατικού ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας, για να δηλωθεί το υστερόχρονο. Αρκτικοί χρόνοι: Ενεστώτας / κυρίως Παρακείμενος / απλός και συντελεσμένος Μέλλοντας. Ιστορικοί χρόνοι: Παρατατικός / Παρακείμενος με σημασία Αορίστου / Υπερσυντέλικος Οι τελικές, οι συμπερασματικές επιρρηματικές και ουσιαστικές, οι βουλητικές, [οι ενδοιαστικές και οι προτάσεις του quin και του quominus] εκφέρονται κατά κανόνα με την υποτακτική του ενεστώτα μετά από αρκτικό χρόνο ή του παρατατικού μετά από ιστορικό χρόνο. (οι συμπερασματικές είναι δυνατό να εκφέρονται και με υποτακτική παρακειμένου, όταν το περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης έχει ήδη πραγματοποιηθεί.

8 ΜΑΘΗΜΑ ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Το πάθημα ενός ψεύτη ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset Όταν πήγε ο Π.(όπλιος) Κορνήλιος Νασικάς στον ποιητή Έννιο eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, και η υπηρέτρια είπε σ’ αυτόν που ζητούσε τον Έννιο από την πόρτα ότι (ο Έννιος)δεν ήταν σπίτι, Nasica sensit illam domini iussu id dixisse (τότε) ο Νασικάς κατάλαβε πως εκείνη του το είπε αυτό με διαταγή του κυρίου της et illum intus esse. και πως εκείνος ήταν μέσα.

Accipe nunc Μάθε τώρα quid postea Nasica fecerit. τι έκανε μετά ο Νασικάς.

Paucis post diebus Λίγες μέρες αργότερα, cum Ennius ad Nasicam venisset όταν ήρθε ο Έννιος στο Νασικά et eum a ianua quaereret, και τον ζητούσε από την πόρτα, exclamavit Nasica se domi non esse, ο Νασικάς φώναξε ότι δεν ήταν σπίτι, etsi domi erat. αν και ήταν (βέβαια).

Tum Ennius indignatus Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος quod Nasica tam aperte mentiabatur;

9 που ο Νασικάς έλεγε ψέματα τόσο φανερά, “Quid?” inquit “Ego non cognosco vocem tuam?” «Τι» είπε «Δε γνωρίζω τη φωνή σου;» Visne scire Θέλεις να μάθεις quid Nasica responderit? τι απάντησε ο Νασικάς; “Homo es impudens. «Είσαι αναιδής άνθρωπος.

Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; Όταν σε ζητούσα εγώ, πίστεψα την υπηρέτριά σου ότι δεν ήσουν σπίτι: tu mihi ipsi non credis?” εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον ίδιο;». ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Cornelius: Γεν. ενικού: Corneli /Cornelii, Kλητ. Ενικού: Corneli. Το ίδιο: Ennius: Enni/Ennii και Enni. Το ουδέτερο ostium: osti/ostii.

2. Το ουσιαστικό domus έχει και μερικούς τύπους σχηματισμένους με τις καταλήξεις της β΄κλίσης.

Singularis

Pluralis

Nom. domus

domus

Gen.

domus

domuum/domorum

Dat.

domui

domibus

Acc.

domum

domus/domos

Voc.

domus

domus

Abl.

domus/domo

domibus

Υπάρχει και τύπος της γενικής domi πάντοτε ως επίρρημα.

3. quis, quid: ερωτηματική αντωνυμία. Στον ενικό αριθμό αρσενικό και θηλυκό γένος είναι το ίδιο, διαφοροποιούνται όμως στον πληθυντικό. Κλίνεται ως εξής:

10 Singularis

Pluralis

Nom.

quis

quid

qui

quae

quae

Gen.

cuius

cuius

quorum

quarum

quorum

Dat.

cui

cui

quibus

quibus

quibus

Acc.

quem

quid

quos

quas

quae

Voc.

-

-

-

-

-

Abl.

quo

quo

quibus

quibus

quibus

4. Η Υποτακτική Παρακειμένου του ρήματος sum κλίνεται ως εξής: Fuerim, fueris, fuerit, fuerimus, fueritis, fuerint. Η Υποτακτική Υπερσυντελίκου του ρήματος sum κλίνεται ως εξής: Fuissem, fuisses, fuisset, fuissemus, fuissent.

5. Η Υποτακτική του Ενεργητικού Παρακειμένου σχηματίζεται ως εξής: Θέμα του παρακειμένου + πρόσφυμα eri + βασικές καταλήξεις ενεργητικής φωνής: Α’ συζυγία: amav-eri-m, amaveris, amaverit, amaverimus, amaveritis, amaverint. Β’ συζυγία: delev-eri-m, deleveris, deleverit, deleverimus, deleveritis, deleverint. Γ’ συζυγία: leg-eri-m, legeris, legerit, legerimus, legeritis, legerint. Δ’ συζυγία: audiv-eri-m, audiveris, audiverit, audiverimus, audiveritis, audiverint.

6. Η Υποτακτική Υπερσυντελίκου Ενεργητικής Φωνής σχηματίζεται ως εξής: Θέμα του παρακειμένου + πρόσφυμα isse + βασικές καταλήξεις ενεργητικής φωνής: Α’ συζυγία: amav-isse-m, amavisses, amavisset, amavissemus, amavissetis, amavissent. Β’ συζυγία: delev-isse-m, delevisses, delevisset, delevissemus, delevissetis, delevissent. Γ’ συζυγία: leg-isse-m, legisses, legisset, legissemus, legissetis, legissent. Δ’ συζυγία: audiv-isse-m, audivisses, audivisset, audivissemus, audivissetis, audivissent. Κατά τον ίδιο τρόπο σχηματίζονται οι αντίστοιχες εγκλίσεις των ανώμαλων ρημάτων.

7. Η Υποτακτική Παρακειμένου Παθητικής φωνής σχηματίζεται περιφραστικά: Μετοχή παθητικού παρακειμένου + Υποτακτική Ενεστώτα του ρήματος sum: Α’ συζυγία: amatus, -a, -um sim, sis, sit, amati –ae, -a simus, sitis, sint.

11 Β’ συζυγία: deletus, -a, -um sim, sis, sit, deleti, -ae, -a simus, sitis, sint. Γ’ συζυγία: lectus, -a, -um sim, sis, sit, lecti, -ae, -a simus, sitis, sint. Δ’ συζυγία: auditus, -a, -um sim, sis, sit, auditi, -ae, -a simus, sitis, sint.

8. Η Υποτακτική Υπερσυντελίκου παθητικής φωνής σχηματίζεται περιφραστικά: Μετοχή παθητικού παρακειμένου + Υποτακτική Παρατατικού του ρήματος sum: Α’ συζυγία: amatus, -a, -um essem, esses, esset, amati –ae, -a essemus, essetis, essent. Β’ συζυγία: deletus, -a, -um essem, esses, esset, deleti, -ae, -a essemus, essetis, essent. Γ’ συζυγία: lectus, -a, -um essem, esses, esset, lecti, -ae, -a essemus, essetis, essent. Δ’ συζυγία: auditus, -a, -um essem, esses, esset, auditi, -ae, -a essemus, essetis, essent.

9. Το ρήμα volo, volui, - , velle είναι ανώμαλο: Οριστική Ενεστώτα: volo, vis, vult, volumus, vultis, volunt. Υποτακτική Ενεστώτα: velim, velis, velit, velimus, velitis, velint. Οριστική Παρατατικού: volebam, volebas, volebat, volebamus, volebatis, volebant. Οριστική Μέλλοντα: volam, voles, volet, volemus, voletis, volent. Οι υπόλοιποι χρόνοι και εγκλίσεις σχηματίζονται όπως στα ομαλά ρήματα. Δε διαθέτει: προστακτική και μετοχή Ενεστώτα, μετοχή και υποτακτική Μέλλοντα. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: sensit και δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

2. eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse: συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση και ισχύουν τα παραπάνω για την εισαγωγή, την εξάρτηση, την εκφορά και τη λειτουργία.

3. quid postea Nasica fecerit: Πλάγια ερώτηση μερικής άγνοιας. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid και είναι αντικείμενο στο ρήμα accipe. Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης, χρόνου παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο και δηλώνει το προτερόχρονο.

4. cum Ennius ad Nasicam venisset: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum

12 υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: exclamavit και δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

5. et (cum) eum a ianua quaereret: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: exclamavit και δηλώνει το σύγχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

6. etsi domi erat: Εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

7. quod Nasica tam aperte mentiabatur: Ουσιαστική πρόταση που εκφράζει την αιτία, ως αντικείμενο στο indignatus, που δηλώνει ψυχικό πάθος. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας.

8. quid Nasica responderit: Πλάγια ερώτηση μερικής άγνοιας. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid και είναι αντικείμενο στο απαρέμφατο scire. Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης, χρόνου παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: Vis και δηλώνει το προτερόχρονο.

9. cum te quaererem: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: credidi και δηλώνει το σύγχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

13 ΜΑΘΗΜΑ ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ: Πώς ένα σύκο στάθηκε αφορμή να καταστραφεί η Καρχηδόνα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine O Κάτωνας έφερε κάποια μέρα στο Βουλευτήριο ένα πρώιμο σύκο από την Καρχηδόνα. ostendensque patribus «Interrogo vos» inquit και δείχνοντάς (το) στους Συγκλητικούς «Σας ρωτώ» είπε «quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore » «πότε νομίζετε ότι αυτό το σύκο κόπηκε από το δέντρο».

Cum omnes recentem esse dixissent, Όταν όλοι είπαν πως ήταν φρέσκο, «Atqui ante tertium diem» inquit «scitote decerptam esse Carthagine». «Κι όμως, πριν από τρεις μέρες» είπε «μάθετε ότι κόπηκε στην Καρχηδόνα».

Tam prope a muris habemus hostem. Τόσο κοντά από τα τείχη έχουμε τον εχθρό.

Itaque cavete periculum, tutamini patriam. Λοιπόν φυλαχτείτε από τον κίνδυνο, προστατέψτε την πατρίδα.

Opibus urbis nolite confidere. Μην έχετε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της πόλης.

Fiduciam, quae nimia vobis est, deponite. Να αποβάλετε την αυτοπεποίθηση που είναι υπερβολική σε σας.

Neminem credideritis patriae consulturum esse, Κανείς να μην πιστέψετε πως θα φροντίσει για την πατρίδα, nisi vos ipsi patriae consulueritis. αν εσείς οι ίδιοι δε φροντίσετε για την πατρίδα.

Mementote rem publicam in extremo discrimine quondam fuisse. Θυμηθείτε ότι η πολιτεία κάποτε βρέθηκε στον έσχατο κίνδυνο.

Statimque sumptum est Punicum bellum tertium, Αμέσως άρχισε ο τρίτος Καρχηδονιακός πόλεμος,

14 quo Carthago deleta est. κατά τη διάρκεια του οποίου η Καρχηδόνα καταστράφηκε. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. quodam: αόριστη επιθετική αντωνυμία: quidam, quaedam, quoddam. Η αντίστοιχη ουσιαστική: quidam, quaedam, quiddam.

Singularis Nom. quidam

quaedam

Gen.

cuiusdam

Dat.

cuidam

Acc.

quendam

quandam

Voc. Abl.

quoddam (quiddam)

quoddam (quiddam)

quodam

quadam

quodam

Pluralis Nom. quidam

quaedam

quaedam

Gen.

quarundam

quorundam

quorundam

Dat. Acc.

quibusdam quosdam

quasdam

Voc.

-

Abl.

quibusdam

quaedam

2. ficus: Κλίνεται κατά τη β’ και τη δ’ κλίση: Singularis

Pluralis

Nom. ficus

fici / ficus

Gen.

fici / ficus

ficorum

Dat.

fico

ficis

Acc.

ficum

ficos / ficus

Voc.

fice / ficus

fici / ficus

Abl.

fico / ficu

ficis

15 3. patribus: Γενική πληθυντικού: πληθυντικού patrum.

4. Κλίση του ουσιαστικού opes. opes Μόνο στον πληθυντικό.

Nom. Gen. Dat. Acc. Voc. Abl.

opes opium opibus opes (--is) opes opibus

5. neminem : Αόριστη ουσιαστική αντωνυμία, αρσενικού γένους. Κλίνεται ως εξής: Sing. nemo/nullius/nemini/neminem/-/nullo. nemo/nullius/nemini/neminem/ Plur. nulli/ nullorum/ nullis/ nullos/-/nullis. nullos/ 6. prope: propius, proxime. extremo: exterus, -a, a, um/ exterior, -ius/ extremus, -a, -um και extimus, -a, a, -um.

7. H Προστακτική Ενεστώτα Ενεργητικής φωνής: διαθέτει β’ ενικό ό πρόσωπο, ίδιο με το ενεστωτικό θέμα και β’ πληθυντικό πρόσωπο με κατάληξη –te. Α’ συζυγία: ama / amate Β’ συζυγία: dele / delete Γ’ συζυγία: lege / legite Δ’ συζυγία: audi / audite.

To β’ ενικό προστακτικής Ενεστώτα των facio, dico, duco, fero ρημάτων είναι: είναι fac, dic, duc, fer. Όμως, τα σύνθετα του ρήματος facio σχηματίζουν το β’ ενικό πρόσωπο της προστακτικής με την κατάληξη –e.

8.. Η Προστακτική Μέλλοντα Ενεργητικής φωνής σχηματίζεται ως εξής: Ενεστωτικό θέμα + -to για το β’ και γ’ ενικό πρόσωπο Ενεστωτικό θέμα + -tote για το β’ πληθυντικό πρόσωπο Ενεστωτικό θέμα + -nto το γ’ πληθυντικό πρόσωπο. Α’ συζυγία: amato, amato, amatote, amanto. Β’ συζυγία: deleto, deleto, deletote, delento. Γ’ συζυγία: legito, legito, legitote, legunto. Δ’ συζυγία: audito, to, audito, auditote, audiunto.

16 9. H Προστακτική του ρήματος sum: Ενεστώτας: es, este

Μέλλοντας: esto, esto, estote, sunto.

10. Η Προστακτική του ρήματος fero: Ενεστώτας: fer, ferte

Μέλλοντας: ferto, ferto, fertote, ferunto

11. Η Προστακτική του ρήματος fio: Ενεστώτας: fi, fite.

12. Η Προστακτική Ενεστώτα Παθητικής φωνής σχηματίζεται ως εξής: Ενεστωτικό θέμα + -re, για το β’ ενικό πρόσωπο Ενεστωτικό θέμα + mini, για το β’ πληθυντικό πρόσωπο. Α’ συζυγία: amare, amamini Β’ συζυγία: delere, delemini Γ’ συζυγία: legere, legimini Δ’ συζυγία: audire, audimini.

13. Προστακτική Μέλλοντα Παθητικής φωνής σχηματίζεται ως εξής: Ενεστωτικό θέμα + -tor για το β’ και γ’ ενικό πρόσωπο Ενεστωτικό θέμα + -ntor το γ’ πληθυντικό πρόσωπο. (untor για τη γ΄και δ’ συζυγία) Α’ συζυγία: amator, amator, amantor Β’ συζυγία: deletor, deletor, delentor Γ’ συζυγία: legitor, legitor, leguntor Δ’ συζυγία: auditor, auditor, audiuntor.

14. H προστακτική Παθητικής φωνής του ρήματος κλίνεται ως εξής: Ενεστώτας: ferre, ferimini

Μέλλοντας: fertor, fertor, feruntor.

15. Το ανώμαλο ρήμα nolo (non volo), nolui, -, nolle = αρνούμαι κλίνεται ως εξής: Οριστική Ενεστώτα: nolo, non vis, non vult, nolumus, non vultis, nolunt. Υποτακτική Ενεστώτα: nolim, nolis, nolit, nolimus, nolitis, nolint. Προστακτική Ενεστώτα: noli, nolite. Οριστική Παρατατικού: nolebam, nolebas, nolebat, nolebamus, nolebatis, nolebant.

17 Οριστική Μέλλοντα: nolam, noles, nolet, nolemus, noletis, nolent. Προστακτική Μέλλοντα: nolito, nolito, nolitote, nolunto. Οι υπόλοιποι χρόνοι και εγκλίσεις σχηματίζονται όπως και στα ομαλά ρήματα. Δεν έχει σουπίνο, μετοχή και υποτακτική Μέλλοντα.

16. inquit : Το ρήμα inquam είναι ελλειπτικό και είναι εύχρηστο στους εξής τύπους: Οριστική Ενεστώτα: inquam, inquis, inquit, (inquimus, inquitis), inquiunt. Οριστική Παρατατικού: inquiebat. Οριστική Μέλλοντα: inquies, inquiet. Οριστική Παρακειμένου: (inquii), inquisti, inquit, (inquimus). Προστακτική: (inque, inquite) Μετοχή: inquiens.

17. Mementote: Το ρήμα memini είναι Παρακείμενος χωρίς Ενεστώτα. Κλίνεται ομαλά στον Παρακείμενο, Υπερσυντέλικο και Συντελεσμένο Μέλλοντα. Έχει επίσης δύο τύπους Προστακτικής: memento, mementote.

18. scitote : Προστακτική Ενεστώτα: scito, scitote Προστακτική Μέλλοντα: scito, scito, scitote, sciunto.

19. ostendens: Οι μετοχές ενεργητικού Ενεστώτα κλίνονται όπως τα μονοκατάληκτα επίθετα σε -ns της γ΄κλίσης. Στην αφαιρετική του ενικού όμως λήγουν σε –e και όχι σε -i. Όταν όμως είναι επιθετικές έχουν στην αφαιρετική του ενικού καιτάληξη –i. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Η απαγόρευση στα λατινικά δηλώνεται με δύο τρόπους: Ne + υποτακτική παρακειμένου.

Noli, nolite + απαρέμφατο ενεστώτα.

2. Κοντά στο confidere το opibus → αφαιρετική οργανική που δηλώνει το μέσο.

3. quanto hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore : Πλάγια ερώτηση μερικής άγνοιας. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα quanto και είναι αντικείμενο στο ρήμα interrogo. Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης, χρόνου ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: interrogo και δηλώνει το σύγχρονο.

4. Cum omnes recentem esse dixissent : Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί

18 μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: inquit και δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

5. quae nimia vobis est: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και προσδιορίζει το fiduciam. Εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν.

6. nisi vos ipsi patriae consulueritis : Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο nisi και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί έχουμε πλάγιο λόγο, χρόνου παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, άμεσα από το consulturum esse, έμμεσα από το neminem credideritis και δηλώνει προτερόχρονο.

7. quo Carthago deleta est: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός, χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν. Προσδιορίζει το bellum.

19 ΜΑΘΗΜΑ ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΚΤΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Ο συγκριτικός βαθμός των επιθέτων σχηματίζεται ως εξής: Ρίζα του επιθέτου + κατάληξη – ior (για το αρσενικό και θηλυκό), - ius (για το ουδέτερο). Τα συγκριτικά επίθετα είναι τριτόκλιτα δικατάληκτα. Έχουν την αφαιρετική ενικού σε - e, τη γενική πληθυντικού σε – um και την ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού των ουδετέρων σε – a. Τα ανώμαλα παραθετικά plures και complures έχουν τη γενική πληθυντικού σε –ium. Όσα επίθετα λήγουν σε –er είτε δευτερόκλιτα είτε τριτόκλιτα σχηματίζουν τον υπερθετικό βαθμό με την προσθήκη της κατάληξης –rimus στην ονομαστική ενικού αρσενικού γένους. Τα επίθετα facilis, similis, humilis, gracilis σχηματίζουν τον υπερθετικό βαθμό με την προσθήκη της κατάληξης –limus στο θέμα τους. Γραμματική, σελίδες 34 – 35. Τα παραθετικά των επιθέτων σχηματίζονται και περιφραστικά με τη βοήθεια των επιρρημάτων magis για το συγκριτικό βαθμό και maxime για τον υπερθετικό. Συνήθως σχηματίζονται περιφραστικά τα επίθετα σε –us με προηγούμενα φωνήεντα τα e, i, u.

2. Παράγωγα επιρρήματα 1. Τοπικά: σχηματίζονται από ουσιαστικά και επίθετα με την κατάληξη –itus, για να δηλώσουν το από πού; ή το από πότε; 2. Τροπικά: α) από επίθετα και μετοχές της β΄ κλίσεως με κατάληξη –e. β) από επίθετα ή μετοχές τριτόκλιτες με κατάληξη –er, -ter, -iter. Σημείωση: Κατ’ αναλογία σχηματίστηκαν τροπικά επιρρήματα σε –e από τριτόκλιτα επίθετα και σε –iter από δευτερόκλιτα. Σε ορισμένα επίθετα και μετοχές που το θέμα τους στη γενική του ενικού λήγει σε –nt – (prudens / prudentis) φαινομενικά προσθέτουμε μόνο την κατάληξη – er: prudenter. Τα παραθετικά των επιρρημάτων σχηματίζονται ως εξής: Συγκριτικός: θέμα του επιρρήματος + -ius Υπερθετικός: θέμα του επιρρήματος + -issime. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Ο β’ όρος της σύγκρισης εκφέρεται είτε με απλή αφαιρετική είτε με το σύνδεσμο quam ακολουθούμενο από το ουσιαστικό στην ίδια πτώση που βρίσκεται και ο α’ όρος.

20 MΑΘΗΜΑ ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ: Το πνεύμα ωριμάζει όπως οι καρποί ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Cum Accius ex urbe Roma Tarentum venisset, Όταν ο Άκκιος από την πόλη Ρώμη πήγε στον Τάραντα, ubi Pacuvius grandi iam aetate recesserat, όπου είχε αποσυρθεί ο Πακούβιος σε μεγάλη πια ηλικία, devertit ad eum. κατέλυσε σ΄αυτόν.

Accius, qui multo minor natu erat, ο Άκκιος, που ήταν πολύ μικρότερος στην ηλικία, tragoediam suam, cui “Atreus” nomen est, την τραγωδία του, που ονομάζεται «Ατρέας», ei desideranti legit. διάβασε σ’ αυτόν, επειδή το επιθυμούσε.

Tum Pacuvius dixit sonora quidem esse et grandia Τότε ο Πακούβιος είπε ότι είναι, βέβαια, ηχηρά και μεγαλόστομα quae scripsisset, αυτά που είχε γράψει, sed videri tamen ea sibi duriora et acerbiora. αλλά όμως ότι του φαινόταν αυτά κάπως τραχιά και στυφά.

“Ita est” inquit Accius “ut dicis ; «Έτσι είναι» είπε ο Άκκιος «όπως λες: neque id me sane paenitet; ούτε βέβαια αυτό με κάνει να μετανιώνω: meliora enim fore spero, γιατί ελπίζω ότι θα είναι καλύτερα quae deinceps scribam.

21 αυτά που θα γράψω στη συνέχεια.

Nam quod in pomis est, idem esse aiunt in ingeniis: Πράγματι ό,τι συμβαίνει στους καρπούς, το ίδιο λένε ότι συμβαίνει και στο πνεύμα: Quae dura et acerba nascuntur Αυτοί που γεννιούνται σκληροί και στυφοί post fiunt mitia et iucunda; αργότερα γίνονται ώριμοι και γλυκείς: sed quae gignuntur statim vieta et mollia, αλλά εκείνοι που γίνονται από την αρχή μαραμένοι και μαλακοί, non matura mox fiunt sed putria”. δε γίνονται αργότερα ώριμοι αλλά σάπιοι». ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Accius : Γενική ενικού: Acci/Accii, Κλητική ενικού: Acci.

Pacuvius : Γενική ενικού:Pacuvi/Pacuvii, Κλητική ενικού: Pacuvi.

Atreus, Atrei, Atreo, Atreum, Atreu, Atreo (κύριο όνομα, μόνο στον ενικό).

Ingenium: Γενική ενικού: ingeni/ingenii 2. aetate : Γενική πληθυντικού: aetatum/aetatium.

3. natu: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού της δ’ κλίσης natus. Εύχρηστο μόνο στν αφαιρετική.

4. Ορισμένα επίθετα σχηματίζουν τα παραθετικά τους από διαφορετικά θέματα: Θετικός

Συγκριτικός

Υπερθετικός

bonus, -a, -um

melior, -ius

optimus, -a, -um

malus, -a, -um

peior, -ius

pessimus, -a, -um

magnus, -a, -um

maior, -ius

maximus, -a, -um

parvus, -a, -um

minor, -us

minimus, -a, -um

multum

plus

plurimum

multi, -ae, -a

plures, -a

plurimi, -ae, -a.

22 5. Επίθετα που δε σχηματίζουν όλους τους βαθμούς: Θετικός

Συγκριτικός

Υπερθετικός

(prae)

prior, -us

primus, -a, -um

(prope)

propior, -us

proximus, -a, -um

(ultra)

ulterior, -us

ultimus, -a, -um

novus, -a, -um

recentior, -us

novissimus, -a, -um

sacer, -a, -um

sanctior, -ius

sacerrimus, -a, -um

alacer, -cris, -cre

alacrior, -ius

senex

senior, -ius

6. Επίθετα που σχηματίζουν διπλό τύπο στον υπερθετικό: Θετικός

Συγκριτικός

Υπερθετικός

exterus, -a, -um

exterior, -us

extremus/extimus

superus, -a, -um

superior, -us

supremus/summus

posterus, -a, -um

posterior, -us

postremus/postumus.

7. Ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων Θετικός

Συγκριτικός

Υπερθετικός

multum

plus

plurimum

magnopere

magis

maxime

satis

satius

non multum/paulum

minus

minime.

8. matura: Yπερθετικός βαθμός: maturissimus / maturrimus 9. devertit: deverto, -rti, -rsum, -vertere / devertor, deversus sum, -verti: ημιαποθετικό και αποθετικό με την έννοια του καταλύω. Διαθέτει όλους τους χρόνους, τις εγκλίσεις και τους τύπους της ενεργητικής και της παθητικής φωνής.

10. fore: (ή futurum, -am, -um esse) απαρέμφατο Μέλλοντα του ρήματος sum.

11. Το ρήμα aio είναι εύχρηστο στους εξής τύπους: Οριστική Ενεστώτα: aio, ais, ait, - , - , aiunt

Υποτακτική Ενεστώτα: -, aias, ait, - , - , aiant

Οριστική Παρατατικού: aiebam /aibam, aiebas/aibas, aiebat/aibat κλπ Προστακτική: (ai)

Παρακείμενος: ait

Μετοχή: aiens.

23 Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. multo minor/ duriora et acerbiora: Όταν έχουμε απόλυτη σύγκριση, δηλαδή χωρίς το β’ όρο της σύγκρισης, ο συγκριτικός βαθμός εκφράζει βαθμό μεγαλύτερο από το λογικό μέτρο. Στην περίπτωση αυτή μεταφράζουμε με το θετικό συνοδευόμενο από το «κάπως» ή το «μάλλον». Ο συγκριτικός ενισχύεται με το multo (=πολλῷ) και το Paulo (=ὀλίγῳ).

2. paenitet + αιτιατική προσώπου + γενική πράγματος που δηλώνει την αιτία. Αντί για γενική μπορεί να μπει απαρέμφατο ή ουδέτερο αντωνυμίας. Όταν η αιτία εκφράζεται με ουδέτερο αντωνυμίας, τότε η αντωνυμία μπαίνει σε ονομαστική ως υποκείμενο του ρήματος, που σ’ αυτήν την περίπτωση θεωρείται προσωπικό.

3. spero + απαρέμφατο μέλλοντα: (εδώ: fore). Μετά από τα ρήματα που σημαίνουν όρκο, ελπίδα, απειλή ακολουθεί αντικείμενο σε απαρέμφατο χρόνου μέλλοντα.

4. Cum Accius ex urbe Roma Tarentum venisset: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: devertit και δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

5. ubi Pacuvius grandi iam aetate recesserat : Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα ubi και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός, χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν (προτερόχρονο). Προσδιορίζει το Tarentum.

6. qui multo minor natu erat : Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου παρατατικού, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν (σύγχρονο). Προσδιορίζει το Ennius.

7. cui “Atreus” nomen est : Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία cui και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν. Προσδιορίζει το tragoediam.

8. quae scripsisset: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae [προσδιορίζει το (ea)] ή αναφορική ουσιαστική πρόταση ως υποκείμενο στο esse [Tum Pacuvius dixit sonora quidem esse et grandia]. Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί έχουμε πλάγιο λόγο, χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (άμεσα από το esse, έμμεσα από το dixit) και δηλώνει το προτερόχρονο.

9. ut dicis: Δευτερεύουσα απλή παραβολική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (δηλώνει τρόπο, στην κύρια υπάρχει το ita) και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι (ή θεωρούνται) ως αντικειμενική πραγματικότητα.

24 10. quae deinceps scribam: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae [προσδιορίζει το ea] ή αναφορική ουσιαστική πρόταση ως υποκείμενο στο fore. Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Μέλλοντα, γιατί αναφέρεται στο μέλλον.

11. quod in pomis est: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν. Προσδιορίζει το idem.

12. Quae dura et acerba nascuntur : Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae [προσδιορίζει το ea] ή αναφορική ουσιαστική πρόταση ως υποκείμενο στο fiunt. Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν.

13. quae gignuntur statim vieta et mollia: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae [προσδιορίζει το ea] ή αναφορική ουσιαστική πρόταση ως υποκείμενο στο fiunt. Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν.

25 ΜΑΘΗΜΑ ΕΙΚΟΣΤΟ ΟΓΔΟΟ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Το ρήμα eo, ii (ivi), itum, ire. Οριστική Ενεστώτα: eo, is, it, imus, it is, eunt. Υποτακτική Ενεστώτα: eam, eas, eat, eamus, eatis, eant. Προστακτική Ενεστώτα: i, ite Απαρέμφατο Ενεστώτα: ire

Μετοχή Ενεστώτα: iens (euntis)

Οριστική Παρατατικού: ibam, ibas, ibat, ibamus, ibatis, ibant. Υποτακτική Παρατατικού: irem, ires, iret, iremus, iretis, irent. Οριστική Μέλλοντα: ibo, ibis, ibit, ibimus, ibitis, ibunt. Υποτακτική Μέλλοντα: iturus, -a, -um sim, sis, sit, ituri, -ae, -a sims, sitis, sint. Προστακτική Μέλλοντα: ito, ito, itote, eunto. Απαρέμφατο Μέλλοντα: iturum, -am, -um, -os, -as , -a esse Μετοχή Μέλλοντα: iturus, -a, -um Οριστική Παρακειμένου: (ivi) ii, isti, iit, iimus, istis, ierunt/iere Υποτακτική Παρακειμένου: ierim, ieris, ierit, ierimus, ieritis, ierint. Απαρέμφατο παρακειμένου: isse Οριστική Υπερσυντελίκου: ieram, ieras, ierat, ieramus, ieratis, ierant. Υποτακτική Υπερσυντελίκου: issem, isses, isset, issemus, issetis, issent. Συντελεσμένος Μέλλοντας: iero, ieris, ierit, ierimus, ieritis, ierint. Σουπίνο: itum, itu

Γερούνδιο: eundi, eundo, eundum, eundo. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

1. Προσδιορισμοί τόπου και χρόνου Ο προσδιορισμός του τόπου και του χρόνου γίνεται στα Λατινικά με επιρρήματα, εμπρόθετους προσδιορισμούς και με απλή πλάγια πτώση. Προσδιορισμός του τόπου: •

Στάση: in και αφαιρετική.

•

Κίνηση σε τόπο: in, αd και αιτιατική

26 •

Από τόπο κίνηση: (απομάκρυνση): de, ex, ab και αφαιρετική.

•

Τα ονόματα των πόλεων δε συνοδεύονται από πρόθεση.

•

Στάση: με την παλιά τοπική πτώση, η οποία ταυτίζεται:

•

Με τη γενική ενικού για ονόματα πρωτόκλιτα ή δευτερόκλιτα ενικού αριθμού και

•

Με την αφαιρετική για ονόματα τριτόκλιτα ή πληθυντικού αριθμού.

•

Κίνηση σε τόπο: απλή αιτιατική

•

Από τόπο κίνηση: απλή αφαιρετική.

Προσδιορισμός του χρόνου •

Χρονικές προτάσεις.

•

Με απλή αφαιρετική δηλώνεται το πότε.

•

Με απλή αφαιρετική δηλώνεται το μέσα σε πόσο χρόνο ή ύστερα από πόσο χρόνο.

•

Με αιτιατική δηλώνεται η διάρκεια.

•

Ante + αιτιατική = πριν από…

•

Post + αιτιατική = μετά από…

27 ΜΑΘΗΜΑ ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΝΑΤΟ: Ο Οκταβιανός, ο παπουτσής και το κοράκι ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret, Όταν ο Οκταβιανός μετά την νίκη του στο Άκτιο επέστρεφε στη Ρώμη, homo quidam ei occurrit corvum tenens; τον προϋπάντησε κάποιος άνθρωπος κρατώντας ένα κοράκι: eum instituerat haec dicere: το είχε διδάξει να λέει αυτά: “Ave, Caesar, victor imperator”. «Χαίρε, Καίσαρα, νικητή αυτοκράτορα».

Caesaris multum interfuit corvum emere; Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε πολύ να αγοράσει το κοράκι: itaque viginti milibus sestertium eum emit. έτσι το αγόρασε για είκοσι χιλιάδες σεστέρτιους.

Id exemplum sutorem quendam incitavit, Το παράδειγμα αυτό παρακίνησε κάποιον παπουτσή, ut corvum doceret parem salutationem. να μάθει ένα κοράκι τον ίδιο χαιρετισμό.

Diu operam frustra impendebat; Για πολύ καιρό μάταια κοπίαζε: Quotioscumque avis non respondebat, Κάθε φορά που το πουλί δεν απαντούσε, sutor dicere solebat ο παπουτσής συνήθιζε να λέει “Oleum et operam perdidi”. «Έχασα το λάδι και τον κόπο μου».

Tandem corvus salutationem didicit

28 Επιτέλους το κοράκι έμαθε το χαιρετισμό et sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit. και ο παπουτσής, επιθυμώντας τα χρήματα, το έφερε στον Καίσαρα.

Audita salutatione Caesar dixit: Όταν άκουσε το χαιρετισμό ο Καίσαρας είπε: “Domi satis salutationum talium audio”. «Στο σπίτι ακούω πολλούς τέτοιους χαιρετισμούς».

Tum venit corvo in mentem verborum domini sui: Τότε ήρθαν στο μυαλό του κόρακα τα λόγια του κυρίου του: Oleum et operam perdidi

“Oleum et operam perdidi”. «Έχασα το λάδι και τον κόπο μου».

Ad haec verba Augustus risit Με αυτά τα λόγια ο Αύγουστος γέλασε emitque avem tanti, και αγόρασε το πουλί τόσο, quanti nullam adhuc emerat. όσο κανένα μέχρι τότε δεν είχε αγοράσει. Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. multum: plus, plurimum.

2. milibus: mille (άκλιτο)/ πληθυντικός: milia, milium, milibus, milia, milia, milibus.

3. sestertium: sertertius /sertertii, γενική πληθυντικού sestertium.

4. parem : υπερθετικός βαθμός: parissimus, -a, -um/επίρρημα: pariter.

5. diu, diutius, diutissime.

6. Quotioscumque : cum + οριστική: κάθε φορά που…

7. avis : αφαιρετική ενικού: ave/avi, αιτιατική πληθυντικού: aves/avis.

8. satis: συγκριτικός: satius.

9. talium : talis, talis, tale : δεικτική αντωνυμία. Κλίνεται όπως τα επίθετα της γ’ κλίσης.

29 10. tanti: tantus, -a, -um: δεικτική αντωνυμία. Κλίνεται όπως τα επίθετα της β’ κλίσης.

11. quanti: quantus, -a, -um: αναφορική αντωνυμία. Κλίνεται όπως τα επίθετα της β’ κλίσης.

12. nullam : nullus, nulla, nullum: αόριστη αναφορική αντωνυμία ή αντωνυμικό επίθετο. Κλίνεται ως εξής: Singularis Nom. nullus

nulla

Gen. nullius

nullum

Pluralis nulli

nullae

nulla

nullius nullius

nollorum

nullarum

nullorum

Dat. nulli

nulli

nullis

nullis

nullis

Acc. nullum

nullam nullum

nullos

nullas

nulla

Voc. -

-

-

-

-

-

Abl. nullo

nulla

nullo

nullis

nullis

nullis

nulli

13. Ave, avete/ απαρέμφατο: avere. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Caesaris multum interfuit corvum emere: Το ρήμα interfuit είναι απρόσωπο με υποκείμενο το απαρέμφατο emere. Η γενική Caesaris δηλώνει το ενδιαφερόμενο πρόσωπο.

2. viginti milibus sestertium eum emit: Το milibus είναι αφαιρετική της αξίας. Η αξία δηλώνεται με αφαιρετική, όταν είναι συγκεκριμένη. Η γενική της αξίας δηλώνει την αφηρημένη αιτία (ηθική ή υλική).

3. Audita salutatione: χρονική μετοχή με υποκείμενο το salutatione (προτερόχρονο). Εννοείται ποιητικό αίτιο a Caesare. Χρησιμοποιείται απόλυτη μετοχή (λατινισμός), γιατί η λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν.

4. venit corvo in mentem verborum domini sui: Το venit in mentem είναι απρόσωπη έκφραση μνήμης. Το corvo είναι δοτική προσωπική από την απρόσωπη έκφραση venit in mentem. Το verborum γενική από την έκφραση μνήμης venit in mentem.

5. tanti/ quanti: γενικές της αξίας κοντά στο emit. Η αξία δηλώνεται με γενική, γιατί είναι αφηρημένη.

6. Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από

30 ιστορικό χρόνο: occurit και δηλώνει το σύγχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

7. ut corvum doceret parem salutationem: Δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο incitavit. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική). Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό, χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρελθόν).

8. Quotioscumque avis non respondebat: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το quotioscumque (ισοδυναμεί με τον επαναληπτικό cum) και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει αόριστη επανάληψη, χρόνου παρατατικού, γιατί δηλώνει επανάληψη στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

9. quanti nullam adhuc emerat : Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quanti και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν. Προσδιορίζει το tanti. ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ Περιλαμβάνει τη θεωρία για τη χρήση της δοτικής πτώσης.

31 ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ: Η γενναιότητα δε βγαίνει πάντα σε καλό ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus Κατά το Λατινικό πόλεμο ο Τίτος Μάνλιος ο ύπατος καταγόμενος από αριστοκρατική γενιά exercitui Romanorum praefuit. είχε την αρχηγία του στρατού των Ρωμαίων.

Is cum aliquanto castris abiret, Όταν αυτός κάποτε έφευγε από το στρατόπεδο, edixit ut omnes pugna abstinerent. διέταξε να απέχουν όλοι από τη μάχη.

Sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitavit Αλλά λίγο αργότερα ο γιος του πέρασε έφιππος μπροστά από το στρατόπεδο των εχθρών et a duce hostium his verbis proelio lacessitus est. και από τον αρχηγό των εχθρών προκλήθηκε σε μάχη με αυτά τα λόγια.

“Congrediamur, ut singularis proelii eventu cernatur, «Ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας, quanto miles Latinus Romano virtute antecellat”. πόσο ο Λατίνος στρατιώτης ξεπερνά σε ανδρεία το Ρωμαίο».

Tum adulescens, viribus suis confisus et cupiditate pugnandi permotus, Τότε ο νεαρός έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και παρακινημένος από την επιθυμία του να πολεμήσει, iniussu consulis in certamen ruit; παρά τη διαταγή του υπάτου όρμησε στη μάχη: et fortior hoste, hasta eum transfixit και δυνατότερος από τον εχθρό, τον διαπέρασε με το δόρυ et armis spoliavit. και τον απογύμνωσε από τα όπλα.

Statim hostes fuga salutem petiverunt.

32 Αμέσως οι εχθροί ζήτησαν τη σωτηρία με τη φυγή.

Sed consul, cum in castra revertisset Αλλά ο ύπατος, όταν επέστρεψε στο στρατόπεδο αdulescentem, cuius opera hostes fugati erant, το νεαρό, με τις ενέργειες του οποίου οι εχθροί είχαν τραπεί σε φυγή,

Dura lex sed lex

morte multavit. τιμώρησε με θάνατο. Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Manlius: γενική: Manli (ii)/κλητική: Manli.

Filius: γενική: fili(ii) / κλητική: fili.

Proelium: γενική: proeli (ii) 2. castra, castrorum: στρατόπεδο /castrum, -i: κάστρο.

3. inussu: εύχρηστη μόνο η αφαιρετική από το αρσενικό ουσιαστικό της δ’ κλίσης.

4. arma, -orum: μόνο στον πληθυντικό αριθμό.

5. pugnandi : γενική γερουνδίου του ρήματος της α’ συζυγίας pugno.

6. paulo: paulum/non multum, minus, minime.

8. edixit: Προστακτική Ενεστώτα β’ ενικό πρόσωπο: edic.

9. revertisset: στο κείμενο το ρήμα είναι ημιαποθετικό: revertor, reverti, reversum, reverti. Συναντάται όμως και ως αποθετικό: revertor, reversus sum, reversum, reverti.

10. quanto: ερωτηματική αντωνυμία: quantus, -a, -um. Κλίνεται όπως η αντίστοιχη αναφορική, δηλαδή σα δευτερόκλιτο επίθετο. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Η χρήση της αφαιρετικής πτώσης στα λατινικά, σελ. 69 του σχολικού βιβλίου.

2. Bello: απρόθετη (γιατί συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό) αφαιρετική του χρόνου. Ο χρόνος δηλώνεται με αφαιρετική, γιατί είναι συγκεκριμένος.

3. eventu: αφαιρετική που δηλώνει σημείο εκκίνησης για εκτίμηση ή κρίση. Προσδιορίζει το cernatur.

4. cernatur: το ρήμα είναι απρόσωπο και έχει ως υποκείμενο την πλάγια ερώτηση: «quanto miles Latinus Romano virtute antecellat».

5. inussu: Δηλώνει την αιτία (εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο) και συντάσσεται με γενική.

33 6. viribus : αφαιρετική οργανική του μέσου στο confisus.

7. pugnandi: γενική γερουνδίου, αντικειμενική στο cupiditate ή ως συμπλήρωμα στο cupiditate.

8. hoste: αφαιρετική συγκριτική (β’ όρος σύγκρισης). Ο α’ όρος είναι το adulescens και συγκριτική λέξη το fortior.

9. morte: αφαιρετική που δηλώνει την ποινή.

10. opera: Αφαιρετική οργανική του μέσου ή του οργάνου. Για να δηλωθεί το όργανο ή το μέσο, όταν πρόκειται για πρόσωπο χρησιμοποιείται ή η πρόθεση per + αιτιατική ή οι αφαιρετικές opera, beneficio, auxilio + γενική του προσώπου (cuius opera hostes fugati erant = per quem).

11. cum aliquanto castris abiret : Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: edixit και δηλώνει το σύγχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

12. ut omnes pugna abstinerent: Δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο edixit. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική). Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό, χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρελθόν ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων).

13. ut singularis proelii eventu cernatur: Δευτερεύουσα τελική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική). Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί δηλώνει σκοπό που είναι μια καθαρά υποκειμενική κατάσταση, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο Congrediamur. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρόν (ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων).

14. quanto miles Latinus Romano virtute antecellat: Πλάγια ερωτηματική πρόταση ως υποκείμενο στο cernatur. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quanto (δηλώνει μερική άγνοια) και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (άμεσα από το cernatur, έμμεσα από το Congrediamur) και δηλώνει το σύγχρονο.

15. cum in castra revertisset: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: multavit και δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

34 16. cuius opera hostes fugati erant: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία cuius και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν (προτερόχρονο). ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ – ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Το γερούνδιο είναι ρηματικό ουσιαστικό ουδετέρου γένους με ενεργητική σημασία. Διαθέτει τέσσερις πτώσεις (γενική, δοτική, αιτιατική, αφαιρετική) και ισοδυναμεί με τις πλάγιες πτώσεις του έναρθρου απαρεμφάτου της αρχαίας ελληνικής. Σχηματίζεται ως εξής: Θέμα του Ενεστώτα + -ndi, -ndo, -ndum, -ndo. Α’ συζυγία: ama-ndi, amando, amandum, amando. Β’ συζυγία: dele-ndi, delendo, delendum, delendo. Γ’ συζυγία: leg-e-ndi, legendo, legendum, legendo. Δ’ συζυγία: audi-e-ndi, audiendo, audiendum, audiendo. Γερούνδιο διαθέτουν τα αποθετικά (λόγω της ενεργητικής σημασίας) και ημιαποθετικά ρήματα.

2. Το γερουνδιακό είναι ρηματικό επίθετο με παθητική σημασία. Σχηματίζεται ως εξής: Θέμα του Ενεστώτα + -ndus, -nda, -ndum. Α’ συζυγία: amandus, -nda, -ndum. Β’ συζυγία: delendus, -nda, -ndum. Γ’ συζυγία: legendus, -nda, -ndum. Δ’ συζυγία: audiendus, -nda, -ndum. Κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Το γερούνδιο μπορεί να έχει αντικείμενο, στην πτώση με την οποία συντάσσεται το ρήμα από το οποίο προέρχεται. Το ίδιο δεν μπορεί να είναι υποκείμενο, αντικείμενο ή κατηγορούμενο.

2. Η γενική του γερουνδίου χρησιμεύει ως συμπλήρωμα ουσιαστικών και επιθέτων και των προθέσεων causa και gratia.

3. Η δοτική του γερουνδίου εκφράζει σκοπό και χρησιμοποιείται κυρίως με επίθετα που σημαίνουν: χρήσιμος, κατάλληλος.

35 4. Η αιτιατική του γερουνδίου είναι πάντα εμπρόθετη, με τις προθέσεις in, ad και δηλώνει σκοπό, προορισμό ή αφετηρία.

5. Η αφαιρετική του γερουνδίου χρησιμοποιείται απρόθετη, για να δηλώσει τρόπο και εμπρόθετη με τις προθέσεις de, ex, ab, για να δηλώσει αναφορά ή αφετηρία.

6. Το γερουνδιακό μαζί με το sum σχηματίζει την παθητική περιφραστική συζυγία. Αντιστοιχεί στα επίθετα εις –τέος της αρχαίας ελληνικής και μεταφράζεται: πρέπει να … Προσωπική σύνταξη: όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα ενεργητικό μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική. Το γερουνδιακό συμφωνεί με το υποκείμενο του sum στο γένος, αριθμό και πτώση. Απρόσωπη σύνταξη: όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα αμετάβατο ή σε ρήμα που συντάσσεται με πτώση διαφορετική από την αιτιατική. Τότε το γερουνδιακό βρίσκεται στην ονομαστική του ενικού του ουδετέρου. Η προσωπική περιφραστική συζυγία κλίνεται σε όλους τους χρόνους της οριστικής και υποτακτικής και διαθέτει απαρέμφατο.

36 ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός και οι λήσταρχοι ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Cum Africanus in Litterno esset, Ενώ ο Αφρικανός ήταν στο Λίτερνο, complures duces praedonum forte salutatum ad eum venerunt. πολλοί αρχηγοί ληστών ήρθαν τυχαία σ’ αυτόν, για να τον χαιρετήσουν επίσημα.

Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset Τότε ο Σκιπίωνας, επειδή νόμισε ότι αυτοί ήρθαν για να συλλάβουν αυτόν τον ίδιο praesidium domesticorum in tecto conlocavit. εγκατέστησε φρουρά από δούλους στο σπίτι.

Quod ut praedones animadverterunt, Μόλις οι ληστές το παρατήρησαν, abiectis armis ianuae appropinquaverunt αφού κατέθεσαν τα όπλα, πλησίασαν την πόρτα et clara voce Scipioni nuntiaverunt (incredibile auditu) και με δυνατή φωνή ανήγγειλαν στο Σκιπίωνα (απίστευτο να το ακούς) virtutem eius admiratum se venisse. ότι είχαν έρθει για να θαυμάσουν την ανδρεία του.

Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, Όταν οι δούλοι ανέφεραν αυτά στο Σκιπίωνα, is fores reserari eosque intomitti iussit. αυτός διέταξε να ανοιχθούν οι πόρτες και αυτοί να μπουν μέσα.

Praedones postes ianuae tamquam sanctum templum venerati sunt Οι ληστές προσκύνησαν τις παραστάδες της πόρτας σαν ιερό ναό et cupide Scipione dextram osculati sunt. και φίλησαν με πάθος το δεξί χέρι του Σκιπίωνα.

Cum ante vestibulum dona posuissent,

37 Αφού τοποθέτησαν μπροστά στην είσοδο δώρα, quae homines deis immortalibus consecrare solent, τα οποία οι άνθρωποι συνηθίζουν να προσφέρουν στους αθάνατους θεούς, domum reverterunt. επέστρεψαν στον τόπο τους. Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. complures : γενική ενικού: complurium / ουδέτερο: complura.

2. forte: επίρρημα: εύχρηστη μόνο η αφαιρετική του ουσιαστικού fors.

3. praesidium: γενική ενικού: praesdi (ii).

4. armis : arma, armorum: μόνο στον πληθυντικό.

5. dextram: dexter, dextra, dextrum /dexterior, -ius / dextimus, -a, -um.

6. deis : Το δευτερόκλιτο αρσενικό κλίνεται ως εξής: Singularis

Pluralis

Nom:

deus

dei /dii /di

Gen:

dei

deorum /deum

Dat:

deo

deis /diis /dis

Acc:

deum

deos

Voc:

deus /dive

dei /dii /di

Abl:

deo

deis /diis /dis

7. domum: κατεύθυνση/domi: στάση/ domo: προέλευση.

8. existimasset: existimavisset (το v αποβάλλεται και a+i=a) 9. Το σουπίνο είναι ρηματικό ουσιαστικό αρσενικού γένους. Έχει μόνο δύο τύπους: αιτιατική σε –um και αφαιρετική σε -u.

B. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Εφόσον το σουπίνο ανήκει σε ρήμα μεταβατικό, μπορεί να έχει και αντικείμενο.

2. Η αιτιατική του σουπίνο δείχνει το σκοπό της κίνησης με ρήματα όπως eo, venio, mitto Ο σκοπός με ρήματα που δείχνουν κίνηση μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους: 1. Τελική πρόταση.

38 2. Αναφορική τελική πρόταση 3. Αιτιατική σουπίνου.

4. Εμπρόθετη αιτιατική (ad + -ndum) γερουνδίου.

5. Γενική γερουνδίου με τις προθέσεις causa, gratia.

6. Εμπρόθετο γερουνδιακό.

7. Δοτική του σκοπού.

8. Εμπρόθετο ουσιαστικό σε αιτιατική πτώση.

3. Η αφαιρετική του σουπίνου εκφράζει την αναφορά, κοντά σε επίθετα όπως facilis, difficilis, iucundus, incredibilis, mirabilis. Τα σουπίνα σε –u είναι συνήθως στερεότυπες εκφράσεις: dictu, factu, auditu, visu.

4. Σουπίνο διαθέτουν και τα αποθετικά ρήματα, επειδή έχουν κυρίως ενεργητική σημασία.

5. abiectis armis: αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή (το armis: υποκείμενο). Πρόκειται για λατινισμό, καθώς το ποιητικό αίτιο που εννοείται (a praedonibus) είναι το ίδιο πρόσωπο με το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης. Χρησιμοποιείται, επειδή στα λατινικά δεν υπάρχει μετοχή ενεργητικού παρακειμένου και μπορεί να αναλυθεί σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση: cum praedones arma abiecissent, ianuae appropinquaverunt.

6. is fores reserari eosque intomitti iussit: με τα ρήματα iubeo, veto, prohibeo, sino, patior, cogo, είναι δυνατές δύο συντάξεις: (α) με ενεργητικό απαρέμφατο (οπότε δηλώνεται και το υποκείμενό του σε αιτιατική) και (β) με παθητικό απαρέμφατο, όταν δε θέλουμε να δηλώσουμε το υποκείμενο. Η χρήση αυτή συνηθίζεται σε στρατιωτικές διαταγές, απαγορεύσεις κ.λ.π.

7.tamquam sanctum templum: η φράση δηλώνει παραβολή και ισοδυναμεί με την υποθετική παραβολική πρόταση: tamquam sanctum templum essent.

8. Cum Africanus in Litterno esset: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: venerunt και δηλώνει το σύγχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

9. cum se ipsum captum venisse eos existimasset: δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό cum και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας, χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου ( conlocavit) και δηλώνει το προτερόχρονο.

10. ut praedones animadverterunt: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (δηλώνει προτερόχρονο) και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει μόνο το χρόνο κα τίποτε άλλο, χρόνου παρακειμένου γιατί δηλώνει προτερόχρονο στο παρελθόν.

39 11. postquam domestici Scipioni rettulerunt : Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο postquam (δηλώνει προτερόχρονο) και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει μόνο το χρόνο κα τίποτε άλλο, χρόνου παρακειμένου γιατί δηλώνει προτερόχρονο στο παρελθόν.

12. Cum ante vestibulum dona posuissent: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: reverterunt και δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

13. quae homines deis immortalibus consecrare solent: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί δηλώνει πράξη που επαναλαμβάνεται στο παρόν. ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1.Αιτιολογικές προτάσεις: Επιρρηματικές προτάσεις, που δηλώνουν την αιτία του περιεχομένου μιας πρότασης, συνήθως της κύριας. Όταν η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή: Quod, quia, quoniam + οριστική. Όταν η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική: Quod + υποτακτική. Όταν η αιτιολογία είναι αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας: Cum + υποτακτική. Όταν η αιτιολογική πρόταση εκφέρεται με υποτακτική τηρούνται οι κανόνες ακολουθίας των χρόνων.

40 ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΞΙ: Μια απόπειρα δωροδοκίας ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Manius Curius Dentatus maxima frugalitate utebatur, Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος ήταν πάρα πολύ ολιγαρκής, quo facilius divitias contemnere posset. για να μπορεί να περιφρονεί ευκολότερα τα πλούτη.

Die quodam Samnitium legati ad eum venerunt. Κάποια μέρα ήρθαν προς αυτόν απεσταλμένοι των Σαμνιτών.

Ille se in scamno assidentem apud focum eis spectandum praebuit Εκείνος παρουσιάστηκε για να τον δουν να κάθεται σε σκαμνί δίπλα στη φωτιά et cenantem ex ligneo catillo. και να τρώει από ξύλινο πιάτο.

Samnitium divitias contempsit Περιφρόνησε τα πλούτη των Σαμνιτών et Samnites paupertatem eius mirati sunt. και οι Σαμνίτες θαύμασαν την φτώχεια του.

Nam cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent, δηλαδή όταν πρόσφεραν σ’ αυτόν μεγάλο βάρος χρυσού σταλμένο με δημόσια έγκριση, ut eo uteretur, για να το χρησιμοποιήσει, vultum risu solvit et protinus dixit: χαλάρωσε το πρόσωπο με γέλιο και αμέσως είπε: “Supervacaneae, ne dicam ineptae, legationis ministri, «Της ανώφελης, για να μη πω ανόητης, πρεσβείας πρεσβευτές, narrate Samnitibus Manium Curium malle locupletibus imperare πέστε στους Σαμνίτες ότι ο Μάνιος Κούριος προτιμά να διατάζει τους πλούσιους

41 quam ipsum fieri locupletem; παρά να γίνει ο ίδιος πλούσιος.

Et mementote me nec acie vinci nec pecunia corrumpi posse ». Και να θυμάστε ότι εγώ ούτε με μάχη μπορώ να νικηθώ ούτε με χρήματα να διαφθαρώ». ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Manius Curius: Γενική ενικού: Mani (ii) Curi (ii) / κλητική ενικού: Mani Curi.

2. maxima : magna, maior.

3. facilius: Συγκριτικός βαθμός του επιρρήματος: facile, facilius, facillime.

4. quodam: αόριστη επιθετική αντωνυμία.

5. spectandum: αιτιατική ενικού αρσενικού γένους γερουνδιακού του ρήματος: specto.

6. divitias : divitiae, -arum : μόνο στον πληθυντικό αριθμό.

7. Samnitibus: Samnites, Samnitium (γενική πληθυντικού).

7. mementote: Έχει δύο τύπους Προστακτικής: memento, mementote.

8. Το ανώμαλο ρήμα malo, malui, malle κλίνεται ως εξής: Οριστική Ενεστώτα: malo, mavis, mavult, malumus, mavultis, malunt. Υποτακτική Ενεστώτα: malim, malis, malit, malimus, malitis, malint. Οριστική Παρατατικού: malebam, malebas, malebat, malebamus, malebatis, malebant. Υποτακτική Παρατατικού: mallem, malles, mallet, mallemus, malletis, mallent. Οριστική Μέλλοντα: malam, males, malet, malemus, maletis, malent. Απαρέμφατο Ενεστώτα: malle. Ο Παρακείμενος και οι χρόνοι που σχηματίζονται από το θέμα του Παρακειμένου κλίνονται ομαλά.

9. fieri: απαρέμφατο Ενεστώτα του ρήματος fio, factus sum, fieri. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Το αποθετικό ρήμα utor, usus,sum, uti συντάσσεται με αφαιρετική.

42 2. spectandum: γερουνδιακό που δηλώνει σκοπό μετά το ρήμα praebuit. Λειτουργεί ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στο se.

3. assidentem/ cenantem: κατηγορηματικές μετοχές με υποκείμενο το se. Εξαρτώνται από το spectandum (το ρήμα specto αίσθησης).

4. quam fieri: β’ όρος σύγκρισης (ο α’ είναι το imperare), που εκφέρεται με το quam και ομοιοτρόπως με τον α’ όρο της σύγκρισης. Συγκριτική λέξη το malle.

5. acie: αφαιρετική οργανική.

6. me nec acie vinci nec pecunia corrumpi posse: αν το posse είναι προσωπικό υποκείμενο έχει το me υποκείμενο και τα απαρέμφατα vinci και corrumpi είναι αντικείμενά του. Αν το posse θεωρηθεί απρόσωπο τότε έχει ως υποκείμενα τα απαρέμφατα vinci και corrumpi. Τότε η ακριβής μετάφραση είναι: δεν είναι δυνατό να … Και στις δύο περιπτώσεις υποκείμενο των απαρεμφάτων vinci και corrumpi είναι το me.

7. Τελικές προτάσεις: Δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις. Εκφράζουν το σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη μιας άλλης πρότασης, συνήθως κύριες.

Ut (αν είναι καταφατικές) + υποτακτική Ne (αν είναι αρνητικές) + υποτακτική Quo (όταν ακολουθεί επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού) + υποτακτική. Ιδιομορφία ως προς την ακολουθία χρόνων: εκφέρονται μόνο με υποτακτική Ενεστώτα (για το παρόν – μέλλον), όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου και με υποτακτική Παρατατικού (για το παρελθόν), όταν το ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου.

8. Μετά από ρήματα που σημαίνουν «δίνω, παραδίνω, παρέχω», το γερουνδιακό εκφράζει σκοπό.

9. quo facilius divitias contemnere posset: Δευτερεύουσα τελική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο quo, γιατί ακολουθεί το facilius: συγκριτικός βαθμός επιρρήματος. Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί δηλώνει σκοπό, που είναι μια καθαρά υποκειμενική κατάσταση, χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: utebatur. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού.

10. cum ad eum magnum pondus auri publice missum attulissent: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum και εκφέρεται με υποτακτική (γιατί ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση, δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους: η χρήση της υποτακτικής δηλώνει υποκειμενικότητα), χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: solvit/dixit και δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

43 11. ut eo uteretur: Δευτερεύουσα τελική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut γιατί είναι καταφατική. Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί δηλώνει σκοπό, που είναι μια καθαρά υποκειμενική κατάσταση, χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: άμεσα από το atulissent, έμμεσα από το solvit. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού.

12. ne dicam ineptae: Δευτερεύουσα τελική πρόταση (χρησιμοποιείται παρενθετικά). Εισάγεται με το σύνδεσμο ne γιατί είναι αρνητική. Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί δηλώνει σκοπό, που είναι μια καθαρά υποκειμενική κατάσταση, χρόνου ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: narrate. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού. ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ Συμπερασματικές επιρρηματικές προτάσεις: Ut + υποτακτική Ut non, ut nemo, ut nihil + υποτακτική. Εκφέρονται πάντα με υποτακτική. Αυτό συμβαίνει επειδή στα λατινικά το αποτέλεσμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση. Εκφέρονται όπως και οι τελικές, με υποτακτική ενεστώτα, από αρκτικό χρόνο (για το παρόν – μέλλον) και με υποτακτική παρατατικού, από ιστορικό χρόνο (για το παρελθόν). Στην κύρια πρόταση προηγούνται συνήθως επιρρήματα ή αντωνυμίες που μας ειδοποιούν ότι θα ακολουθήσει συμπερασματική πρόταση. Όταν το ρήμα της κύριας πρότασης είναι σε χρόνο ιστορικό, τότε στη συμπερασματική πρόταση μπορεί να έχουμε υποτακτική παρακειμένου, όταν, κατά την άποψη του ομιλητή, το αποτέλεσμα θεωρείται ως πράξη ολοκληρωμένη στο παρελθόν.

44 ΜΑΘΗΜΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΟΓΔΟΟ: Η μοίρα της Καικιλίας ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Caecilia, uxor Metelli, Η Καικιλία, η σύζυγος του Μέτελλου, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ενώ επιδίωκε γαμήλιο οιωνό σύμφωνα με τα αρχαία έθιμα για την κόρη της αδερφής της, ipsa fecit omen. η ίδια δημιούργησε τον οιωνό.

Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat Δηλαδή καθόταν σε κάποιο ιερό μια νύχτα με την κόρη της αδερφής της expetabatque και περίμενε dum aliqua vox congruens proposito audiretur. μέχρι να ακουστεί κάποια φωνή που να ανταποκρίνεται στο σκοπό τους.

Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram, Στο τέλος η κοπέλα, επειδή κουράστηκε από τη μακρά διάρκεια της ορθοστασίας, ζήτησε από τη θεία της, ut sibi paulisper loco cederet. να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της.

Tum Caecilia puaellae dixit: Τότε η Καικιλία είπε στην κοπέλα: «ego libenter tibi mea sede cedo». «εγώ πρόθυμα σου παραχωρώ τη θέση μου».

Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit. Αυτό το λόγο λίγο αργότερα επιβεβαίωσε η ίδια η πραγματικότητα.

Nam mortua est Caecilia,

45 Δηλαδή πέθανε η Καικιλία, quam Metellus, dum vixit, multum amavit; την οποία, όσο ζούσε, ο Μέτελλος αγαπούσε πολύ: postea is puellam in matrimonium duxit. έπειτα αυτός παντρεύτηκε την κοπέλα. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. sede: Γενική πληθυντικού: sedum.

2. aliqua : aliqui, aliqua, aliquod: αόριστη επιθετική αντωνυμία. Κλίνεται ως εξής: Singularis Nom. aliqui

aliqua

aliquod

Gen. alicuius

alicuius

alicuius

Dat. alicui

alicui

alicui

Acc. aliquem

aliquam

aliquod

Voc. -

-

Abl. aliquo

aliqua

aliquo

Nom. aliqui

aliquae

aliqua

Gen. aliquorum

aliquarum

aliquorum

Dat. aliquibus

aliquibus

aliquibus

Acc. aliquos

aliquas

aliqua

Voc. -

-

-

Abl. aliquibus

aliquibus

aliquibus

Pluralis

Η αντίστοιχη ουσιαστική επιθετική είναι η: aliquis, (aliqua ή aliquae) aliquid. Διαφέρει από την επιθετική στην ονομαστική ενικού του αρσενικού γένους και στην ονομαστική και αιτιατική ενικού του ουδετέρου.

3. congruens : αφαιρετική ενικού σε -i, γιατί η μετοχή είναι επιθετική. Οι μετοχές κανονικά έχουν αφαιρετική ενικού σε –e.

4. libenter: libentius, libentissime.

46 5. mortua est: Το αποθετικό ρήμα morior, mortuus sum, mori έχει μετοχή Μέλλοντα: moriturus, -a, -um. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. fessa : αιτιολογική μετοχή με υποκείμενο το puella (προτερόχρονο). Αν θεωρηθεί επίθετο είναι επιρρηματικό κατηγορούμενο που δηλώνει τρόπο, στο puella.

2. standi: γενική γερουνδίου ως συμπλήρωμα στο mora.

3. sede: αφαιρετική της απομάκρυνσης από το cedo. Λειτουργεί ως αντικείμενο στο cedo.

4. tibi: δοτική προσωπική χαριστική στο cedo ή έμμεσο αντικείμενο στο cedo.

5. Χρονικές προτάσεις: Προσδιορίζουν χρονικά την πράξη ή την κατάσταση που περιγράφει το ρήμα μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας. Εκφέρονται με οριστική, εφόσον εκφράζουν το χρόνο μόνο και τίποτε άλλο. Εκφέρονται με υποτακτική, αν ο καθορισμός του χρόνου χρωματίζεται με άλλες έννοιες (όπως αυτή της προσδοκώμενης πράξης) ή αν η σχέση της χρονικής πρότασης με την προσδιοριζόμενη δεν είναι μόνο καθαρά χρονική. Στην περίπτωση αυτή ισχύουν γενικά οι κανόνες της ακολουθίας των χρόνων. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζουν, οι χρονικές προτάσεις εκφράζουν: Το σύγχρονο: dum, quoad, quamdiu + οριστική α. Παράλληλη διάρκεια β. Μια συνεχιζόμενη πράξη, στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (= κύρια πρόταση): dum + οριστική Ενεστώτα (πάντα), όποιος κι αν είναι ο χρόνος της κύριας πρότασης. Το προτερόχρονο: postquam, ubi, ut + οριστική (παρακειμένου ή υπερσυντελίκου) Το υστερόχρονο: antequam, priusquam (πριν) , dum, donec, quoad (μέχρι) + οριστική, όταν η πράξη ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη // + υποτακτική, όταν η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία ή επιδίωξη.

Cum ιστορικός ή διηγηματικός + υποτακτική: μόνο για το παρελθόν.

Cum + οριστική, για το παρελθόν, παρόν, μέλλον.

Cum επαναληπτικός + οριστική.

Cum αντίστροφος + οριστική παρακειμένου + repente δηλώνει το αιφνίδιο γεγονός.

6. dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο dum δηλώνει το σύγχρονο) και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα: petit, όποιος κι αν είναι ο χρόνος της κύριας πρότασης ( fecit: παρακείμενος, γιατί πρόκειται για γεγονότα του παρελθόντος), γιατί δηλώνει μια πράξη στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη, της κύριας πρότασης). Χρησιμοποιείται έγκλιση

47 οριστική, γιατί δηλώνει το χρόνο μόνο και τίποτε άλλο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

7. dum aliqua vox congruens proposito audiretur : Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum (δηλώνει το υστερόχρονο) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική: audiretur, γιατί η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία, χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

8. ut sibi paulisper loco cederet: Δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο rogavit. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική). Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό, χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρελθόν ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων).

9. quam Metellus multum amavit: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quam και εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν (προτερόχρονο). Προσδιορίζει το Caecilia.

10. dum vixit: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τα χρονικό σύνδεσμο dum (δηλώνει το σύγχρονο και συγκεκριμένα παράλληλη διάρκεια). Εκφέρεται με έγκλιση οριστική: vixit, γιατί δηλώνει μόνο το χρόνο και τίποτε άλλο, χρόνου Παρακειμένου, γιατί δηλώνει σύγχρονο στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

48 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΝΑΤΟ – ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ- ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ Υποθετικοί λόγοι: Α. Υπόθεση ανοιχτή (δε δηλώνεται αν αληθεύει ή όχι) Υπόθεση: Si (nisi) + οριστική κάθε χρόνου

Απόδοση: οποιαδήποτε έγκλιση.

Συνηθέστερες μορφές: Ανοιχτή υπόθεση στο παρόν: Υπόθεση: Si (nisi) + οριστική ενεστώτα ενεστώτα.

Απόδοση: οριστική

Ανοιχτή υπόθεση στο παρελθόν: Υπόθεση: Si (nisi) + οριστική παρακειμένου Απόδοση: οριστική παρακειμένου. Ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον: Υπόθεση: Si (nisi) + οριστική απλού ή συντελεσμένου μέλλοντα Απόδοση: οριστική μέλλοντα. Β. Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα Si (nisi) + υποτακτική παρατατικού (υπόθεση και απόδοση) για το παρόν.

Si (nisi) + υποτακτική υπερσυντελίκου (υπόθεση και απόδοση) για το παρελθόν. Γ. Υπόθεση δυνατή ή πιθανή Si (nisi) + υποτακτική ενεστώτα (υπόθεση και απόδοση) για το παρόν – μέλλον. Εναντιωματικές προτάσεις: δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις. Εκφράζουν μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Etsi, tametsi, quamquam + οριστική Cum, licet + υποτακτική. Ακολουθούνται γενικά οι κανόνες ακολουθίας των χρόνων. Παραβολικές προτάσεις (απλές): είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που λειτουργούν ως β’ όρος σύγκρισης. Ο α’ όρος είναι μια άλλη πρόταση, συνήθως η κύρια. Εκφέρονται κανονικά με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα. Εισάγονται: α. atque (=ac) και et μετά από επίθετα ή επιρρήματα που δηλώνουν ισότητα, ομοιότητα και τα αντίθετά τους. β. ut, sicut και εκφράζουν τρόπο. Στην κύρια πρόταση υπάρχουν συνήθως τα επιρρήματα: ita, sic κλπ. γ. quam και επίθετα ή επιρρήματα θετικού βαθμού, και επίσης με ρήματα (προηγείται το tam). Quanto, quo και επίθετα ή επιρρήματα συγκριτικού βαθμού. Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν την ποσότητα, την ένταση, το βαθμό και την ένταση.

49 ΜΑΘΗΜΑ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Ο Κικέρωνας και η συνωμοσία του Κατιλίνα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Nonnulli sunt in hoc ordine, Υπάρχουν μερικοί σε αυτήν την τάξη, qui aut ea, quae imminent, non videant, που είτε δε βλέπουν αυτά που πλησιάζουν απειλητικά, aut ea, quae vident, dissimulent: είτε κάνουν πως δε βλέπουν αυτά που βλέπουν: qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt αυτοί εξέθρεψαν την ελπίδα του Κατιλίνα με τις επιεικείς αποφάσεις (τους) coniurationemque nascentem non credendo comfirmaverunt; και τη συνωμοσία που γεννιόταν με το να μη πιστεύουν ενίσχυσαν: quorum auctoritatem secuti multi, κάτω από την επιρροή αυτών ενεργώντας πολλοί, non solum improbi verum etiam imperiti, όχι μόνο αχρείοι αλλά και άπειροι, si in hunc animadvertissem αν τον είχα τιμωρήσει crudeliter et regie id factum esse dicerent. θα έλεγαν ότι αυτό έγινε σκληρά και τυραννικά.

Nunc intellego Τώρα καταλαβαίνω si iste in Manliana castra pervenerit, αν αυτός φτάσει στο στρατόπεδο του Μάνλιου, quo intendit, όπου κατευθύνεται,

50 neminem tam stultum fore, ότι κανείς δε θα είναι τόσο ανόητος, qui non videat coniurationem esse factam, που να μη βλέπει πως έγινε συνωμοσία, neminem tam improbum (fore) qui non fateatur κανείς (δε θα είναι) τόσο αχρείος που να μη το ομολογήσει. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Nonnulli: Ονομαστική πληθυντικού αρσενικού γένους του αντωνυμικού επιθέτου: nonullus, nonulla, nonullum. Τα αντωνυμικά επίθετα κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα, με τη διαφορά ότι σχηματίζουν τη γενική του ενικού σε -ius και τη δοτική σε –i: nonullius, nonulli, και στα τρία γένη.

2. nascentem: Αν η μετοχή θεωρηθεί επιθετική, έχει την αφαιρετική ενικού σε –i (nasenti). Αν θεωρηθεί χρονική, έχει την αφαιρετική ενικού σε –e (nascente).

3. crudeliter: crudelius, crudelissime.

4. iste: iste, ista, istud: δεικτική αντωνυμία. Κλίνεται ως εξής: Singularis

Pluralis

Nom. iste

ista

istud

isti

istae

ista

Gen. istius

istius

istius

istorum

istarum

istorum

Dat. isti

isti

isti

istis

istis

istis

Acc. istum

istam istud

istos

istas

ista

Voc. -

-

-

-

-

-

Abl. isto

ista

isto

istis

istis

istis

5. multi: plures, plurimi.

6. fore: futurum esse.

51 B. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. credendo: απρόθετη αφαιρετική γερουνδίου που δηλώνει τον τρόπο.

2. improbi / imperiti: παραθέσεις στο multi.

3. Αναφορικές προτάσεις: Επιθετικές αναφορικές: προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό ή αντωνυμία, όπως ο επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα. α. Αναφορικές προσδιοριστικές: προσδιορίζουν ειδικότερα την έννοια της λέξης στην οποία αναφέρονται. Εκφέρονται με οριστική ή υποτακτική, ανάλογα με το περιεχόμενό τους. Η υποτακτική είναι δυνατόν να οφείλεται σε έλξη από άλλη υποτακτική που προηγείται ή ακολουθεί. β. Αναφορικές προσθετικές: προσδιορίζουν όχι την έννοια ενός συγκεκριμένου ουσιαστικού αλλά ολόκληρο το περιεχόμενο μιας πρότασης. Εισάγονται με το quod και εκφέρονται συνήθως με οριστική. Αναφορικές επιρρηματικές: Αναφορικές τελικές, αναφορικές συμπερασματικές, αναφορικές αιτιολογικές, αναφορικές υποθετικές, αναφορικές εναντιωματικές – παραχωρητικές. Οι προτάσεις αυτές ακολουθούν ως προς την έγκλιση τις αντίστοιχες επιρρηματικές προτάσεις. Αναφορικές ουσιαστικές: ισοδυναμούν με ουσιαστικά που χρησιμεύουν ως υποκείμενο, αντικείμενο κλπ.

4. qui ea non videant: Δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui (έχει όρο αναφοράς το nonulli). Εκφέρεται με υποτακτική: videant, όπως όλες οι συμπερασματικές, γιατί το συμπέρασμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: sunt (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρόν).

5. quae imminent: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae (προσδιορίζει το ea). Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν (σύγχρονο).

6. aut ea dissimulent: Δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui (έχει όρο αναφοράς το nonulli). Εκφέρεται με υποτακτική: dissimulent, όπως όλες οι συμπερασματικές, γιατί το συμπέρασμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: sunt (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρόν).

7. quae vident: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae (προσδιορίζει το ea). Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν (σύγχρονο).

52 8. si in hunc animadvertissem: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si (καταφατική) και εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου: animadvertissem. Απόδοση του υποθετικού λόγου: crudeliter et regie id factum esse dicerent: υποτακτική παρατατικού. Ο υποθετικός λόγος δηλώνει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα. Η υπόθεση αναφέρεται στο παρελθόν και η απόδοση στο παρόν. Μετατροπή στα άλλα είδη υποθετικών λόγων: Α1. Υπόθεση ανοιχτή στο παρόν: si animadverto, dicunt. Α2. Υπόθεση ανοιχτή στο παρελθόν: si animadverteram, dixerunt. Α3. Υπόθεση ανοιχτή στο μέλλον: si animadvertero, dicent. Β. Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: si animadvertam, dicant.

9. si iste in Manliana castra pervenerit: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si (καταφατική) και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί έχουμε πλάγιο λόγο, χρόνου παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (άμεσα από το fore, έμμεσα από το intellego). Δηλώνει το προτερόχρονο.

10. qui non videat coniurationem esse factam: Δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui (έχει όρο αναφοράς το πρώτο neminem). Εκφέρεται με υποτακτική: videat, όπως όλες οι συμπερασματικές, γιατί το συμπέρασμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: άμεσα από το fore, έμμεσα από το intellego. (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρόν).

11. qui non fateatur : Δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui (έχει όρο αναφοράς το δεύτερο neminem). Εκφέρεται με υποτακτική: fateatur , όπως όλες οι συμπερασματικές, γιατί το συμπέρασμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: άμεσα από το fore, έμμεσα από το intellego. (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρόν).

53 ΜΑΘΗΜΑ ΤΕΣΣΕΡΑΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ: Η οργή της μάνας ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Num ad hostem veni et captiva in castris tuis sum? Μήπως ήρθα στον εχθρό και είμαι αιχμάλωτη στο στρατόπεδό σου; In hoc me longa vita et infelix senecta traxit, Σε αυτό (το σημείο) με κατάντησε η μακρόχρονη ζωή (μου) και τα δύστυχα γερατειά ut primum exsulem deinde hostem te viderem? ώστε να σε δω πρώτα εξόριστο κι έπειτα εχθρό; Qui potuisti populari hanc terram, Πώς μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτή τη χώρα, quae te genuit atque aluit? που σε γέννησε και σε ανάθρεψε; Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit? Δε σου πέρασε η οργή τη στιγμή που πατούσες τα σύνορα της πατρίδας; Quamvis infesto et minaci animo perveneras, Παρόλο που είχες φτάσει με εχθρική και απειλητική διάθεση, cur, cum in conspectu Roma fuit, tibi non succurit: γιατί δε σου πέρασε (από το μυαλό), όταν είδες τη Ρώμη: “intra illa moenia domus ac penates mei sunt, mater coniunx liberique » ? «μέσα σε εκείνα τα τείχη βρίσκονται το σπίτι και οι θεοί μου, η μάνα η σύζυγος και τα παιδιά (μου)»; Ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; Επομένως αν εγώ δεν είχα γεννήσει η Ρώμη δε θα πολιορκούνταν: nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem. αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα.

Ego nihil iam pati possum nec diu miserrima futura sum: Εγώ τίποτα πια δε μπορώ να πάθω ούτε θα είμαι για πολύ ακόμα τόσο δυστυχισμένη:

54 at contra hos, si pergis, aut immaturα mors aut longa servitus manet. αυτούς όμως, αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη δουλεία. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Num: ερωτηματικό μόριο. Με αυτό εισάγονται ευθείες ερωτήσεις ολικής άγνοιας, όταν περιμένουμε αρνητική απάντηση.

2. senecta, -ae: μόνο στον ενικό αριθμό.

3. primum: επίρρημα υπερθετικού βαθμού: -, prius, primum/primo. Από το επίθετο: (prae), prior, -us, primus, -a, -um.

4. Qui : ερωτηματικό επίρρημα, εισάγει ευθείες ερωτήσεις μερικής άγνοιας.

5. Quamvis : παραχωρητικός σύνδεσμος.

6. moenia: ουδέτερο ουσιαστικό γ’ κλίσης, μόνο στον πληθυντικό αριθμό.

7. penates: γενική πληθυντικού: penatium.

8. domus: κατά τη β’ και τη δ’ κλίση.

9. mater: γενική πληθυντικού: matrum.

10. nihil: αόριστη αντωνυμία ουδετέρου γένους. Κλίνεται ως εξής: nihil, nullius rei, nulli rei, nihil, - , nulla re.

11. diu, diutius, diutissime.

12. miser, misera, miserum / miserior, -or, -ius / miserrimus, -a, -um.

13. futura sum: α΄ενικό οριστικής ενεστώτα της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας του sum. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. tibi : Δοτική προσωπική (ηθική ή της συμπάθειας) από το cecidit.

2. tibi: δοτική προσωπική από το succurit.

3. Num ad hostem veni: Κύρια πρόταση – ευθεία ερώτηση. Εισάγεται με το Num, δηλώνει ολική άγνοια, είναι απλή, αναμένεται αρνητική απάντηση. Είναι ρητορική ερώτηση.

4. et captiva in castris tuis sum?: Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση. Κύρια πρόταση – ευθεία ερώτηση. Εισάγεται με το Num, δηλώνει ολική άγνοια, είναι απλή, αναμένεται αρνητική απάντηση. Είναι ρητορική ερώτηση.

5. In hoc me longa vita et infelix senecta traxit ?: Κύρια πρόταση – ευθεία ερώτηση. Δεν υπάρχει εισαγωγικό μόριο για έμφαση. Δηλώνει ολική άγνοια, είναι απλή.

55 6. ut primum exsulem deinde hostem te viderem: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut (καταφατική), εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί στα λατινικά το συμπέρασμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση, χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου: traxit. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση στο παρελθόν.

7. Qui potuisti populari hanc terram?: Κύρια πρόταση – ευθεία ερώτηση. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα: Qui και δηλώνει μερική άγνοια.

8. quae te genuit: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae (προσδιορίζει το terram). Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν (προτερόχρονο).

9. atque aluit: Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae (προσδιορίζει το terram). Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν (προτερόχρονο).

10. Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit?: Κύρια πρόταση – ευθεία ερώτηση. Δεν υπάρχει εισαγωγικό μόριο για έμφαση. Δηλώνει ολική άγνοια, είναι απλή.

11. Quamvis infesto et minaci animo perveneras: Δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο Quamvis αντί του quamquam (ακολουθούν τα επίθετα infesto et minaci) και εκφέρεται με έγκλιση οριστική αντί της υποτακτικής (χρήση ποιητική), γιατί δηλώνει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης, χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν (προτερόχρονο).

12. cur tibi non succurit?: Κύρια πρόταση – ευθεία ερώτηση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cur και δηλώνει μερική άγνοια.

13. cum in conspectu Roma fuit: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον καθαρά χρονικό cum και εκφέρεται με έγκλιση οριστική γιατί δηλώνει το χρόνο μόνο και τίποτε άλλο, χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

14. nisi peperissem: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο nisi (αρνητική) και εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου: peperissem. Απόδοση: Roma non oppugnaretur : υποτακτική Παρατατικού. Ο υποθετικός λόγος δηλώνει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα. Η υπόθεση αναφέρεται στο παρελθόν και η απόδοση στο παρόν. Μετατροπή στα άλλα είδη υποθετικών λόγων: Α1. Υπόθεση ανοιχτή στο παρόν: nisi pario, Roma non oppugnatur. Α2. Υπόθεση ανοιχτή στο παρελθόν: nisi peperi, Roma non oppugnata est. Α3. Υπόθεση ανοιχτή στο μέλλον: nisi peperero, Roma non oppugnabitur.

56 Β. Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: nisi pariam, Roma non oppugnetur.

15. nisi filium haberem: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο nisi (αρνητική) και εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού: haberem. Απόδοση: essem : υποτακτική παρατατικού (το mortua θεωρείται επιρρηματικό κατηγορούμενο του χρόνου. Ο υποθετικός λόγος δηλώνει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα και αναφέρεται στο παρόν. Μετατροπή στα άλλα είδη υποθετικών λόγων: Α1. Υπόθεση ανοιχτή στο παρόν: nisi habeo, sum. Α2. Υπόθεση ανοιχτή στο παρελθόν: nisi habui, fui. Α3. Υπόθεση ανοιχτή στο μέλλον: nisi habebo (habuero), ero. Β. Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: nisi habeam, sim.

16. si pergis: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο si (καταφατική) και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα: pergis. Απόδοση: manet: οριστική ενεστώτα. Το είδος του υποθετικού λόγου είναι υπόθεση ανοιχτή στο παρόν. Μετατροπή στα άλλα είδη υποθετικών λόγων: Α1. Υπόθεση ανοιχτή στο παρελθόν: si perrexisti, mansit. Α2. Υπόθεση ανοιχτή στο μέλλον: si perges, manebit. Β1. Αντίθετο του πραγματικού στο παρόν: si pergeres, maneret. Β2. Αντίθετο του πραγματικού στο παρελθόν: si perrexisses, mansisset. Β. Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: si pergas, maneat.

17. Ευθείες ερωτήσεις: κύριες προτάσεις. Περιέχουν ερώτηση που εκφράζεται απευθείας από αυτόν που ρωτάει, χωρίς εξάρτηση από κάποιο ρήμα. Μια ερώτηση είναι πραγματική, όταν αυτός που ρωτάει περιμένει απάντηση. Αλλιώς είναι ρητορική και ισοδυναμεί με έντονη άρνηση ή κατάφαση. Ευθείες ερωτήσεις μερικής άγνοιας: η ερώτηση αφορά μέρος μόνο του περιεχομένου της πρότασης. Εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα: quis, quantus, ubi, quando, cur, quin, κλπ. Ευθείες ερωτήσεις ολικής άγνοιας: (απλές): Εισάγονται: -ne, όταν δε γνωρίζουμε την απάντηση που περιμένουμε. num, όταν περιμένουμε αρνητική απάντηση.

57 nonne, όταν περιμένουμε καταφατική απάντηση (ρητορική ερώτηση). Χωρίς να προηγείται κανένα μόριο, όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση. Στις ευθείες ερωτήσεις ολικής άγνοιας απαντούμε καταφατικά με τα επιρρήματα: ita (est), sic (est), sane, certe ή αρνητικά με τα μόρια: non (vero), minime (vero). Οι ευθείες ερωτήσεις εκφέρονται γενικά με οριστική. Εκφέρονται με υποτακτική, κυρίως, όταν εκφράζουν απορία.

58 ΜΑΘΗΜΑ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Η ζωή των τυράννων ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Haec est tyrannorum vita, Αυτή είναι η ζωή των τυράννων, in qua nulla fides, nulla caritas, στην οποία καμιά εμπιστοσύνη, καμιά αγάπη, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest: καμιά πίστη σε σταθερή φιλία δε μπορεί να υπάρξει: tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt; για τους τυράννους όλα είναι ύποπτα και ανήσυχα: nullus locus amicitiae eis est. δεν υπάρχει σ’ αυτούς καμιά θέση για τη φιλία.

Nescio enim Γιατί δεν ξέρω quis possit diligere eum, quem metuat ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν τον οποίο φοβάται, aut eum, a quo se metui putet. ή αυτόν από τον οποίο νομίζει ότι είναι φοβερός.

Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus. Δέχονται σεβασμό ωστόσο υποκριτικά τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα.

Quodsi forte, ut fit plerumque, ceciderunt, Αν κατά τύχη πέσουν, όπως γίνεται συνήθως, tum intellegitur, τότε γίνεται αντιληπτό, quam fuerint inopes amicorum. πόσο υπήρξαν στερημένοι από φίλους.

59 Hoc est quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: αυτό είναι που λένε ότι είπε ο Ταρκύνιος όταν ήταν στην εξορία: “Tum intellexi, «Τότε κατάλαβα, quos fidos amicos habuissem, quos infidos, ποιους είχα πιστούς φίλους ποιους άπιστους, cum iam neutris gratiam referre poteram”. όταν πια δε μπορούσα ούτε σε εκείνους ούτε σε αυτούς να ανταποδώσω τη χάρη». ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. nullus, -a, -um : αόριστη επιθετική αντωνυμία.

2. inopes : Έχει τη γενική ενικού σε –um (inopum) και όχι σε -ium. Συγκριτικός βαθμός: egentior, -or, -ius. Υπερθετικός: egentissimus, -a, -um.

3. neutris: αόριστη επιθετική αντωνυμία ή αντωνυμικό επίθετο. Κλίνεται ως εξής: Singularis Nom. neuter

neutra

Pluralis neutrum

neutri

neutrae

neutra

Gen. neutrius neutrius

neutrius

neutrorum

neutrarum

neutrorum

Dat. neutri

neutri

neutri

neutris

neutris

neutris

Acc. neutrum

neutram

neutrum

neutros

neutras

neutra

Voc. -

-

-

-

-

-

Abl. neutro

neutra

neutro

neutris

neutris

neutris.

4. nescio: Προστακτική Ενεστώτα: nescito, nescitote // Προστακτική Μέλλοντα: nescito, nescito, nescitote, nesciunto Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. tyrannis: Δοτική προσωπική αντιχαριστική από το sum.

2. amicitiae: Δοτική κατηγορηματική του σκοπού από το est.

3. eis : δοτική προσωπική κτητική από το est.

4. in qua nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest:

60 Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qua (προσδιορίζει το vita ). Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν (σύγχρονο).

5. quis possit diligere eum, aut eum: πλάγια ερώτηση ως αντικείμενο στο nescio. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quis (δηλώνει μερική άγνοια) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί η εξάρτηση θεωρείται ότι δίνει υποκειμενική χροιά στην πρόταση, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου: nescio και δηλώνει το σύγχρονο.

6. quem metuat: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quem (προσδιορίζει το πρώτο eum). Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί έχουμε πλάγιο λόγο, χρόνου ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: άμεσα από το diligere possit, έμμεσα από το nescio και δηλώνει το σύγχρονο.

7. a quo se metui putet: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία a quo (προσδιορίζει το δεύτερο eum). Εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί έχουμε πλάγιο λόγο, χρόνου ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: άμεσα από το diligere possit, έμμεσα από το nescio και δηλώνει το σύγχρονο.

8. Quodsi forte ceciderunt: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο Quodsi (καταφατική) και εκφέρεται με οριστική Παρακειμένου. Απόδοση: intellegitur: οριστική Ενεστώτα. Ο υποθετικός λόγος δηλώνει υπόθεση ανοιχτή στο παρόν. Μετατροπή στα άλλα είδη υποθετικών λόγων: Α1. Υπόθεση ανοιχτή στο παρελθόν: Quodsi ceciderunt, intellectum est. Α2. Υπόθεση ανοιχτή στο μέλλον: Quodsi cadent (ceciderint), intellegetur. Β1. Αντίθετο του πραγματικού στο παρόν: Quodsi caderent, intellegeretur. Β2. Αντίθετο του πραγματικού στο παρελθόν: Quodsi cecidissent, intellectum esset. Β. Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: Quodsi cadant, intellegatur.

9. ut fit plerumque : δευτερεύουσα απλή παραβολική πρόταση. Εισάγεται με τον σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική, γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται ως αντικειμενική πραγματικότητα, χρόνου Ενεστώτα, γιατί δηλώνει πράξη που επαναλαμβάνεται στο παρόν.

10. quam fuerint inopes amicorum: πλάγια ερώτηση ως υποκείμενο στο intellegitur. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα quam (δηλώνει μερική άγνοια) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί η εξάρτηση θεωρείται ότι δίνει υποκειμενική χροιά στην πρόταση, χρόνου παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου: intellegitur και δηλώνει το προτερόχρονο.

61 11. quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod (προσδιορίζει το hoc). Εκφέρεται με έγκλιση οριστική, χρόνου ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν (σύγχρονο).

12. quos fidos amicos habuissem: πλάγια ερώτηση ως αντικείμενο στο intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos (δηλώνει μερική άγνοια) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί η εξάρτηση θεωρείται ότι δίνει υποκειμενική χροιά στην πρόταση, χρόνου Υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου: intellexi και δηλώνει το προτερόχρονο.

13. quos infidos (amicos habuissem): πλάγια ερώτηση ως αντικείμενο στο intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos (δηλώνει μερική άγνοια) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί η εξάρτηση θεωρείται ότι δίνει υποκειμενική χροιά στην πρόταση, χρόνου Υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου: intellexi και δηλώνει το προτερόχρονο.

14. cum iam neutris gratiam referre poteram: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον καθαρά χρονικό cum (στην κύρια πρόταση υπάρχει το tum) και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει το χρόνο μόνο και τίποτε άλλο, χρόνου παρατατικού, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

62 ΜΑΘΗΜΑ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ: Μια επιστολή στα ελληνικά αναπτερώνει το ηθικό των πολιορκημένων ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Caesar ex captivis cognoscit Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους quae apud Ciceronem gerantur τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα quantoque in periculo res sit. και σε πόσο μεγάλο κίνδυνο βρίσκονται τα πράγματα.

Tum cuidam ex equitibus Galis persuadet Τότε πείθει κάποιον από τους Γαλάτες ιππείς ut ad Ciceronem epistulam deferat. να μεταφέρει ένα γράμμα στον Κικέρωνα.

Curat et providet Φροντίζει και προνοεί ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cognoscantur. να μη μαθευτούν τα σχέδια μας από τους εχθρούς, αν πιαστεί η επιστολή.

Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit. Γι’ αυτό τo λόγο στέλνει επιστολή γραμμένη στα ελληνικά.

Legatum monet ut, si adire non possit, Συμβουλεύει τον απεσταλμένο, αν δεν μπορέσει να πλησιάσει, epistulam ad amentum tragulae adliget et in castra abiiciat. να δέσει την επιστολή στον ιμάντα του ακοντίου και να το ρίξει μέσα στο στρατόπεδο.

In litteris scribit se cum legionibus celeriter adfore. Στην επιστολή γράφει ότι θα έρθει γρήγορα με τις λεγεώνες.

Gallus, periculum veritus, constituit Ο Γαλάτης, επειδή φοβήθηκε τον κίνδυνο, αποφάσισε

63 ut tragulam mitteret. να ρίξει το ακόντιο.

Haec casu ad turrim adhaesit Αυτό κατά τύχη καρφώθηκε σε ένα πύργο et tertio post die a quodαm milite conspicitur και τρεις μέρες αργότερα γίνεται αντιληπτό από ένα στρατιώτη et ad Ciceronem defertur. και μεταφέρεται στον Κικέρωνα.

Ille epistulam perlegit Αυτός διαβάζει ολόκληρη την επιστολή militesque adhortatur ut salutem sperent. και προτρέπει τους στρατιώτες να ελπίζουν τη σωτηρία. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. quae: ονομαστική πληθυντικού του θηλυκού γένους της ερωτηματικής αντωνυμίας: quis, quid.

2. cuidam: Δοτική ενικού αρσενικού γένους της αόριστης ουσιαστικής αντωνυμίας: quidam, quaedam, quiddam. Διαφέρει από την αντίστοιχη επιθετική στην ονομαστική και αιτιατική ενικού του ουδετέρου.

3. consilia : consilium/consili (ii).

4. litteris: littera, -ae: γράμμα της αλφαβήτου//litterae, -arum: επιστολές.

5. celeriter, celerius, celerrime.

6. turrim: turris, turris, turri, turrim, turris, turri //turres, turrium, turribus, turres (is), turres, turribus.

7. deferat: προστακτική ενεστώτα: defer. Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. intercepta epistula : αφαιρετική απόλυτη, υποθετική μετοχή, με υποκείμενο το epistula (προτερόχρονο). Εννοείται ποιητικό αίτιο a hostibus. Χρησιμοποιείται απόλυτη μετοχή (λατινισμός), γιατί η λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν.

2. scribit se adfore: το adfore είναι ειδικό απαρέμφατο. Το se είναι υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου (έχουμε ταυτοπροσωπία), βρίσκεται σε αιτιατική και δεν παραλείπεται.

64 3. Βουλητικές προτάσεις: ουσιαστικές προτάσεις. Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν βούληση, της οποίας το περιεχόμενο εκφράζουν. Χρησιμεύουν ως υποκείμενο ή αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν: διατάζω, ζητώ, παρακαλώ, προτρέπω, πείθω, αποφασίζω, επιτρέπω, φροντίζω, κλπ. Εισάγονται: ut (καταφατικές), ne (αρνητικές). Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό τους είναι απλώς επιθυμητό. Ακολουθία των χρόνων: εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα, όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου και με υποτακτική παρατατικού, όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση.

4. quae apud Ciceronem gerantur: πλάγια ερώτηση Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quae (δηλώνει έγκλιση υποτακτική, γιατί η εξάρτηση θεωρείται ότι πρόταση, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από ρήμα δηλώνει το σύγχρονο.

ως αντικείμενο στο cognoscit. μερική άγνοια) και εκφέρεται με δίνει υποκειμενική χροιά στην αρκτικού χρόνου: cognoscit και

5. quantoque in periculo res sit: πλάγια ερώτηση ως αντικείμενο στο cognoscit. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quanto (δηλώνει μερική άγνοια) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί η εξάρτηση θεωρείται ότι δίνει υποκειμενική χροιά στην πρόταση, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου: cognoscit και δηλώνει το σύγχρονο.

6. ut ad Ciceronem epistulam deferat: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως άμεσο αντικείμενο στο persuadet. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της θεωρείται απλώς επιθυμητό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση.

7. ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cognoscantur: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως αντικείμενο στα: Curat et providet. Εισάγεται με το σύνδεσμο ne (αρνητική) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της θεωρείται απλώς επιθυμητό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση.

8. ut epistulam ad amentum tragulae adliget: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως άμεσο αντικείμενο στο monet. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της θεωρείται απλώς επιθυμητό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση.

9. si adire non possit: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο si non (αρνητική) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική,, γιατί έχουμε πλάγιο λόγο, χρόνου ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο: άμεσα από τα: adliget, abiiciat και έμμεσα από το monet και δηλώνει το σύγχρονο.

10. et (ut) in castra abiiciat: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως άμεσο αντικείμενο στο monet. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική,

65 γιατί το περιεχόμενό της θεωρείται απλώς επιθυμητό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση.

11. ut tragulam mitteret: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως αντικείμενο στο constituit. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της θεωρείται απλώς επιθυμητό, χρόνου παρατατικού, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση.

12. ut salutem sperent: δευτερεύουσα βουλητική πρόταση ως αντικείμενο στο adhortatur. Εισάγεται με το σύνδεσμο ut (καταφατική) και εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της θεωρείται απλώς επιθυμητό, χρόνου Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση. ΜΑΘΗΜΑ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1.Αντωνυμικά επίθετα: Έχουν τη μορφή δευτερόκλιτων επιθέτων και κλίνονται όπως αυτά, με τη διαφορά ότι σχηματίζουν τη γενική του ενικού σε -ius και τη δοτική σε -i, όπως οι αντωνυμίες. Τα αντωνυμικά επίθετα είναι τα εξής: unus, ullus, nullus solus, totus, alius uter, alter, neuter.

66

67