Klassik Stiftung Weimar/GF
Fonds H van de Velde, ENSAV – La Cambre, Brussel/GF
Henry van de Velde in zijn atelier in Weimar.
Zetel naar een ontwerp van van de Velde uit 1896/97.
Alleskunstenaar
Henry van de Velde In het Pasarnummer van deze maand hebben we het over de tentoonstelling Henry van de Velde – Functie Passie Schoonheid in het Brusselse Jubelparkmuseum. Aanleiding is de 150ste geboortedag van de Belgische alleskunstenaar, die dit jaar in ons land en Duitsland wordt gevierd. Hier gaan we wat dieper in op zijn carrière en verwezenlijkingen, zijn privéleven en doen we een greep uit de andere tentoonstellingen en activiteiten omtrent van de Velde in Duitsland en ons land.
Carrière • Geboren in Antwerpen op 3 april 1863. Als apothekerszoon groeit hij op in een milieu met veel artistieke interesse. Eerst wil hij musicus worden, uiteindelijk studeert hij schilderkunst in Antwerpen en Parijs. • In 1894 huwt hij Marie-Louise Sèthe uit Brussel. Beiden hebben elkaar bij Theo van Rysselberghe leren kennen, een gemeenschappelijke vriend voor het leven. Zij is pianiste en gaat op aanbevelen van Theo naar Londen om de textielornamentiek van de Arts & Crafts-beweging te bestuderen. • Eenmaal getrouwd geeft Maria’s moeder geld voor een huis. Henry laat daarmee het huis Bloemenwerf in Ukkel bouwen, zijn eerste eigen ontwerp. Decoratie en meubilair zijn van zijn hand, met zijn vrouw ontwerpt hij textiel en tapijten, later zelfs
kleren. Het koppel omringt zich met kunstwerken van bevriende artiesten. Functionele en kwaliteitsvolle voorwerpen zonder historische opsmuk moeten het leven van alledag aangenaam maken. Een harmonieuze omgeving moet de mens esthetisch en moreel verheffen, luidt van de Veldes credo. • Een tijdlang leunt hij aan bij de zwierige stijl van de Jugendstil of art nouveau, vooral omdat zijn lijnvoering teruggaat op de organische elegantie van natuurlijke motieven. Hij oogst er succes mee op beurzen in Frankrijk en Duitsland, ontwerpt kantoormeubilair, chique winkelpanden en privé-woningen. Maar als de mode verandert, laat Parijs de kunstenaar met de warme houtsoorten en koperen ornamenten vallen om zijn ‘bootstijl’.
Tekst Chris Van Minnebruggen
Fonds H van de Velde, ENSAV – La Cambre, Brussel/GF
CVM Jena Kultur/J. Hauspurg/GF
• In Duitsland heeft hij meer succes. Kunstkenner en mecenas Harry Graf Kessler introduceert Henry in 1901 bij groothertog Wilhelm-Ernst van SachsenWeimar en Eisenach als artistiek raadgever voor industrie en kunsthandwerk. In 1902 sticht hij er het Kunstgewerbliche Seminar. In 1906 bouwt hij de Kunstgewerbeschule, een opleidingsinstituut voor toegepaste kunst, het latere Bauhaus en sedert 1995 Unesco-Werelderfgoed. • Maar de relatie met de groothertog blijft niet goed gaan. Als Kessler een tentoonstelling met werk van Rodin organiseert, breekt een schandaal uit. Kessler valt in ongenade, zijn protegé van de Velde deelt in de klappen. Zijn instituut krijgt minder middelen. • Als WO I uitbreekt, gaat het helemaal mis. De buitenlander van de Velde wordt als onbetrouwbaar bestempeld en moet zich twee keer per dag bij de politie melden. Een tijdrovende trip vanuit zijn huis aan de stadsrand. Uiteindelijk kan hij in 1917 uitwijken naar Zwitserland, zijn gezin komt later.
Muziekkamer in huis Schulenburg.
Van de Velde legt een ontwerp voor een theatergebouw voor aan zijn opdrachtgevers.
CVM
Elegante trap in het huis Hohe Pappeln.
Koffiekop en -schoteltje voor de Porzellan-Manufaktur Burgau.
• Na de oorlog - in 1919 - treedt hij in dienst bij het Nederlands-Duitse echtpaar Kröller-Müller waarvoor hij onder meer het beroemde museum op de Veluwe ontwerpt. • In 1925 wordt hij professor aan de Gentse universiteit - de Boekentoren is van zijn hand - en in 1926/27 sticht hij op vraag van koning Albert I de hogeschool voor toegepaste kunst van Terkameren/La Cambre. Ondertussen aanvaardt hij verschillende opdrachten in binnen- en buitenland. Voor de wereldtentoonstellingen in Parijs en New York ontwerpt hij de Belgische paviljoens, hij ontwerpt treinstellen voor de NMBS en tekent voor het interieur van de pakketboot Prins Albert. • Na de dood van zijn vrouw in 1943 trekt hij zich terug uit het openbare leven. Hij is ook gedesillusioneerd in de Belgische kunstscène en verhuist in 1947 naar Zwitserland. Een soort vrijwillige artistieke ballingschap waarin hij zijn memoires schrijft. Na een korte ziekte sterft hij op 15 oktober 1957.
CVM
Klassik Stiftung Weimar/GF
Privé Van de Velde is al 31 als hij met Marie-Louise Sèthe uit Brussel trouwt. De pianiste heeft een brede culturele interesse en is van huis uit niet onbemiddeld. Zo krijgt het koppel van Marie-Louises moeder geld om zijn eerste eigen huis te bouwen. Henry is eerder onbekommerd in geldzaken, zij steunt hem steevast met haar organisatorisch en diplomatiek talent. Kwestie van niet te veel potten te breken. Intellectueel is ze een uitstekend klankbord, een huisvriend noemt haar zelfs de ‘motor van haar man’. Het koppel krijgt vijf kinderen. • Nele (°1897 - †1965) is kunstzinnig begaafd, maar heeft haar leven lang psychische problemen en blijft bij haar ouders wonen. • Helen (°1899 - †1935) - Puppie genoemd - wil voor secretaresse studeren en een zelfstandig leven leiden, maar trouwt op haar 24ste met een rijke Duitse bankierszoon. Het koppel krijgt twee kinderen. Helen sterft na een lang ziekbed op haar 35ste. • Anne (°1901 - †1944) wordt laborante en trouwt met een landbouwingenieur uit Nederland. Het koppel trekt naar Java om er een plantage te leiden. Ze krijgen drie kinderen. In WO II wordt het gezin door de Japanners in een interneringskamp in Surabaya opgesloten. Anne sterft er door ondervoeding. • Thyl (°1904 - †1980) - samen met zijn zus Thylla een tweeling en net als Nele genoemd naar figuren uit de roman Tijl Uilenspiegel van Charles De Coster - studeert aanvankelijk landbouwonderwijs en trouwt met Leentje, dochter van schrijver Herman Teirlinck. Thyl heeft allerlei beroepen, trouwt een tweede keer - met Rachel van de Berghe - en beheert na het overlijden van zijn vader diens nalatenschap.
Het huis Hohe Pappeln, van de Veldes woonhuis in Weimar. Achteraanzicht.
• Thylla (°1904 - †1955) is ook artistiek begaafd en wil graag een modehuis beginnen. Ook zij trouwt twee keer. Eerst met de kunstliefhebber en latere museumdirecteur Pierre Janlet, later met Bob Kröller, de jongste zoon van Henry’s opdrachtgevers, de Kröller-Müllers. Maar ook zij wordt ernstig ziek en brengt haar laatste dagen bij haar vader door, in Zwitserland. Voor Henry van de Velde is het de zoveelste zware klap. Drie van zijn kinderen gestorven en Nele blijft een zorgenkind. Ook zijn vrouw Marie-Louise is dan al een hele poos dood. In 1943 overleden aan een beroerte. Op 92-jarige leeftijd schrijft hij zijn vriend Sam van Deventer: ‘Dit lijden is me te veel, dat ik mijn vrouw en vijf van mijn zeven kinderen moest zien sterven!’ Vroeger waren twee baby’s van de van de Veldes overleden.
Fonds H van de Velde, ENSAV – La Cambre, Brussel/GF
Huisvriend Theo van Rysselberghe schilderde van de Veldes vrouw en drie van zijn dochters.
Meer info Over de activiteiten in het kader van 150 jaar Henry van de Velde lees je nog meer op de webstek van het Vlaams Architectuurinstituut: www.vai.be/nl/programma-henry-van-de-veldejaar-2013.
CVM
Klassik Stiftung Weimar/GF
Grote vaas, 1901-02. Experimenteren met glazuur was een must.
Werk van Peter Behrens, te zien in het Designmuseum in Gent.
150 jaar van de Velde in
België
In ons land concentreren de activiteiten rond 150 jaar Henry van de Velde zich vooral dit najaar. Onze tips:
Leestip • Steven Jacobs, Henry Van de Velde. Wonen als kunstwerk, een woonplaats voor de kunst, Uitgeverij Van Halewyck - Leuven, 2005, 264 blz., 22 euro. • Prof. Dr. Werner Adriaenssens, Dr. Thomas Föhl en Sabine Walter, Henry van de Velde - Passie-Functie-Schoonheid. Uitgeverij Lannoo Tielt, 45 euro.
Museum für Gestaltung Zürich, Kunstgewerbesammlung/GF
• Henry van de Velde, passie, functie en schoonheid heet de indrukwekkende overzichtstentoonstelling van 13 september tot 12 januari in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in het Brusselse Jubelpark. Wij hebben het er uitgebreid over in dit Pasarnummer. Info: www.kmkg-mrah.be. • Henry van de Velde. Brieven van architecten heet de tentoonstelling van 28 september tot 30 november in de Koninklijke Bibliotheek van Brussel. Hij geeft je een idee van de correspondentie van de architect met collega’s en vrienden, in een zwierig mooi handschrift, vaak met een poëtische verbeeldingskracht. Info: www.kbr.be. • Biënnale art nouveau - art deco Brussel 2013 in het teken van 150 jaar Henry van de Velde. Begeleide uitstappen tijdens de vier weekends van oktober, georganiseerd door Voir et Dire Bruxelles. Ook in het Nederlands. Info: www.voiretdirebruxelles.be.
• Peter Behrens (1868-1940). Van jugendstil tot industriële vormgeving is de tentoonstelling tot 27 oktober in het Gentse Designmuseum. Behrens was een tijdgenoot van van de Velde en ook ontwerper-architect. De twee kenden elkaars werk, maar hebben elkaar slechts enkele keren ontmoet. Behrens ontwikkelde onder meer serieproducten voor producent AEG. De tentoonstelling toont ook werk van van de Velde naast dat van Behrens. Info: www.designmuseumgent.be.
De engelenwake, wandtextiel geïnspireerd door de Engels Arts & Crafts-beweging.
CVM
CVM
De Bauhausuniversiteit in Weimar, een ontwerp van van de Velde.
De gevierde architect tekende ook het interieur van het Nietzsche-Archiv in Weimar.
Van de Velde in
Duitsland
Keramisches Museum Bürgel/GF
• Bürgel. Keramisches Museum Bürgel, Am Kirchplatz 2. Met onder meer zijn ontwerpen voor keramiekfabrikanten. Tot 22 september. Verlenging mogelijk. • Chemnitz. Henry van de Velde Museum, Villa Esche, Parkstrasse 58. Veelzijdige collectie door hem ontworpen objecten. Huis en interieur gerealiseerd in opdracht van fabrikant Esche. • Gera. Haus Schulenburg Gera, Strasse des Friedens 120: Henry van de Velde en het Huis Schulenburg, bouwgeschiedenis – reconstructie. Een riant en uitstekend bewaard gebleven woonhuis met interieurs door van de Velde ontworpen. Tot 3/11.
Van de Velde ontwierp ook zelf gebruikskeramiek. Te zien in Bürgel.
• Jena. Ernst-Abbe-monument, Carl Zeiss-Platz. Ter ere van ondernemer en sociaal hervormer Ernst Abbe. Met bronzen reliëfs van Meunier. • Jena. Kunstsammlung Jena, Markt 7: Henry van de Velde, de schilder en de neo-impressionisten. Schilderijen, tekeningen en prentkunst. Tentoon stelling van 1/9 tot 24/11. • Weimar. Haus Hohe Pappeln, Belvederer Allee 58: woonhuis dat van de Velde voor zijn eigen gezin liet bouwen. • Weimar. Nietzsche-archief, Humboldstrasse 36: van de Velde ontwierp het hele interieur. Zijn visitekaartje voor de stad. • Weimar. Kunstschool en kunstnijverheidsschool, Geschwister-Scholl-Strasse 8: de opleidings instituten die hij bouwde en waarvan hij de leiding op zich nam. • Van de Velde-stadswandelingen in Weimar en Jena.
Uitgebreide info op www.vandevelde2013.de.