onderweg • ontdekken • reizen • genieten
51 X ZI
EN DEN O EN in juni
JUNI 2017
OOSTENRIJK
Elektrisch door het
Montafondal
Groen Düsseldorf
Mondriaans Nederland
5,95 euro
AFGIFTEKANTOOR GENT X
+ op vakantie in eigen provincie / Östergötland / Vlaams vlas / Gardameer
51
12
op de cover
Coverfoto Thomas De Boever
6
PASAR juni 2017
32
INHOUD 8
78
24
Qué Pasar? Elke maand de laatste Pasar-nieuwtjes, jullie vragen en de leukste nieuwigheden
12
Het groene geheim van Düsseldorf Op bezoek in parken en tuinen
22
In de ban van het Gardameer
24
Vijf keer Vlaams vlas Lila bloemen en linnen van Frans- tot Zeeuws-Vlaanderen
30
6x Rolstoelvriendelijke wandelpaden
32
Zoemen door de Alpen Met de e-bike door het Montafondal
40
Beeldig geboekt Reisfotografie in vijf boeken
43
Piet Mondriaan en De Stijl Abstract feest in Nederland
51
Agenda Start je zomer met leuke evenementen, festivals, expo’s en Pasar-activiteiten
64
Dichtbij kamperen Deel 9: Haute-Normandie
Natuurlijk! Waarom zien we soms zoveel kwallen op het strand?
78
Terwaar: Östergötland Thuis van de Zweedse balletjes
87
Leuk logeren Sleep in a Bubble in Antheit
89
Op vakantie in eigen provincie Checklist voor een zomer in Vlaanderen
95
Reis*wijs Praktisch advies met of zonder valies
99 Camping in de kijker 101 Pasar-voordelen Met korting kamperen in Nederland en Frankrijk
107 Colofon/abonneren 108 Volgende maand in Pasar
43
EXTRA
juni
3
fiets- & wandelfiches
Ontdek de ledenvoordelen van Pasar PASAR juni 2017
7
? R A S A P É U ¿Q de laatste Pasar-nieu
wtjes, jullie reacties
en de leukste nieuwigh
eden
Sterren speuren op stikdonkere eilanden thomas ix
de poolster, de kleine Beer, de Melkweg ... Miljoenen sterren zie je aan de nachtelijke hemel, maar alleen op plekken zonder lichtvervuiling. en die zijn zeldzaam. onlangs verdienden de deense eilanden Møn en nyord, ten oosten van het eiland seeland, de titel van international dark sky park en international dark sky Community. de bewoners en bedrijven op de eilanden hebben vier jaar lang gewerkt om deze titels voor hun gebied én hun gemeenschap te verdienen, onder andere door intelligente verlichting te installeren. darksky.org
KAmPeeRtip
Het kampeerterrein Møns Klint, dicht bij de witte krijtrotsen van Møn, organiseert Dark Sky-uitstapjes voor gezinnen, Dark Sky-tochten voor mountainbikers en viswedstrijden onder de sterrenhemel. www.moensklintresort.dk
Fiets zélf de Tour Of begin in elk geval met de eerste etappe. Die start dit jaar namelijk in Düsseldorf, en de Duitse stad aan de Rijn biedt je voor de gelegenheid de fietsroute Tour D: Natur Pur aan. Die 17 kilometer lange route voert je in het zuiden van Düsseldorf door enkele mooie parken. Je downloadt deze en nog tien andere routes via de gratis app RADschlag. Liefst 700 kilometer aan fietspaden laten je de stad en omgeving ontdekken. Dat doe je natuurlijk niet in één dag, en daarom heb je er ook de keuze uit tien bijzonder fietsvriendelijke hotels, zoals het charmante Hotel MutterHaus Düsseldorf. www.duesseldorf-tourismus.de/radfahrer, www.duesseldorf.de/radschlag, www.hotel-mutterhaus.de
10
> IS DüSSelDOrF te ver?
> wil je die parken in Düsseldorf nu al ontdekken? Blader dan naar blz. 12.
Ook aan de Belgische kust kan je tourtjes fietsen. Op KOmPaS CamPIng nIeuwPOOrt begint de Tour de France al een week vroeger. Op 24 en 25 juni geniet je op de camping van wielerwedstrijden voor de jeugd (miniemen en aspiranten). Kom je tussen 23 en 26 juni kamperen of logeren op de camping, dan krijg je een wielrennersontbijt voor 2 personen en een koersuitrusting (koerstruitje, -broekje en windjack) cadeau. Meer info via www.kompascamping.be/ arrangementen.
inteRview
To bee or not to bee in Han-sur-Lesse
In de bres voor de bij Pasar-fotograaf en imker Dieter Telemans organiseert een boeiende bijententoonstelling in Han-surLesse. Bij To bee or not to bee wandel je langs een buitenexpo met manshoge panelen aan de rand van Han-sur-Lesse (gratis) en mooi bedrukte ligstoelen in het Domein van de Grotten van Han (betalend).
Dieter telemans: ‘Iedereen kent de honingbij, maar in België leven bijna 400 soorten wilde of solitaire bijen, waarvan de meeste geen honing produceren. Ook de hommel is een bij. We tonen eerst diverse bijen en vertellen in een tweede deel van de expo over hun belang. Die bestuivers zijn namelijk onmisbaar voor onze voeding en ook voor veel wilde planten. Een derde onderdeel probeert de massale bijensterfte te verklaren. In België sterft elk jaar 35% van de honingbijen, een van de hoogste cijfers van Europa. Oorzaken zijn de verstedelijking, de monoculturen, het verdwijnen van alle wilde plekjes en het gebruik van insecticiden, zoals het omstreden glyfosaat.’ wat kunnen we doen om bijen te helpen? ‘Daarover gaat het belangrijkste deel van de tentoonstelling. Enkele voorbeelden: zet in je tuin vooral inheemse bijenplanten en liever geen cultivars want die zijn gekweekt om mooi te zijn, maar vaak vinden bijen er geen nectar in. Het zou ook helpen als groendiensten de bermen later op het jaar maaien. Alle wegen van België samen zouden een bloeiende strook van duizenden kilometers kunnen vormen.’
diEtEr tElEmans
De tentoongestelde foto's zijn van jou en van gepassioneerde bijenliefhebbers van aculea, een onderdeel van natuurpunt. ‘Die fotograferen elk weekend bijen en hebben onlangs zelfs een bepaalde bijensoort voor de eerste keer gespot in Brussel. Hun vrijwillige medewerking is erg belangrijk want als we die kleine insecten niet kennen, weten we niet hoe het met de populatie gaat. Citizen science is nodig om belangrijke gegevens te verzamelen.’ Jij bent zelf ook een gepassioneerd imker. ‘Ik ben verantwoordelijk voor de bijentuin in Jette maar ik heb ook korven op honderd meter in bijenvlucht van het Atomium. Daar vlakbij ligt het Koninklijk Domein, een bijenparadijs. Wist je dat er vaak minder bijensterfte is in Brussel dan op het platteland? De Brusselse groendiensten gebruiken al lang geen insecticide meer, bovendien is er veel meer biodiversiteit in de stad dan op sommige stukken platteland. Een monocultuurveld vol maïs is dodelijk voor een bijenvolk. Zeker als de zaden behandeld zijn met de nieuwste insecticiden, de neonicotinoïden. Via de zaden komt het gif in elk deel van de plant terecht. Onzichtbaar maar nog gevaarlijker dan sproeien.’
diEtEr tElEmans
❉
To Bee or noT To Bee • 2 juni tot 22 september • Aan de rand van Han-sur-Lesse en in het Domein van de Grotten van Han www.grotte-de-han.be
Zet in je tuin vooral inheemse bijenplanten en liever geen cultivars. ❉
PASAR JUNI 2017
11
Het groene geHeim van
DĂœsselDorf
Het rococopaleis Schloss Benrath ligt als een juwelendoosje in het groen.
12
PASAR juni 2017
TeksT Gert Corremans – FoTo’s siska VandeCasteele
Je kan er je de ogen uit het hoofd kijken in de musea, je suf shoppen bij topdesigners en je spiegelen in blitse nieuwe architectuur, maar het best bewaarde geheim van Düsseldorf zijn de tuinen en parken, waar je de polsslag van de stad voelt. Duik in de groene geschiedenis en leer hoe je het geluk plukt in het gras.
PASAR juni 2017
13
6x Rolstoel vriendelijke wandelpaden De meeste wandelingen zijn niet voorzien op rolstoelen of op gezinnen met kinderwagens. Het is soms een zoektocht te weten waar je wel of niet kan wandelen met een rolstoel. Wij springen graag bij en bieden je zes wandelingen waar mensen in een rolstoel welkom zijn.
2
4 3
5
1 6
Rolstoelpad van 21 kilometer - Wie nog inspiratie wil voor rolstoelpaden kan op de website van Natuurpunt (www.natuurpunt.be) doorklikken op ‘natuurgebieden’ en daar doorklikken op ‘routes voor rolstoelgebruikers’. Je krijgt 54 resultaten. Zelfde verhaal voor de gebieden in beheer van Natuur en Bos (www.natuurenbos.be). Klik verder op ‘natuurgebieden’ en daar doorklikken op het icoontje voor ‘minder mobiel’. Je krijgt 63 resultaten. - In Nederland gaan ze nog een stapje verder. Ze hebben er alle voor rolstoelen toegankelijke (bewegwijzerde) wandelpaden opgelijst op www.wandelenmeteenbeperking.nl. De langste route is het Waterliniepad in Bunnik in de provincie Utrecht, een rolstoelroute van maar liefst 21 kilometer lang. Een andere mogelijkheid is www.rolstoelroute.nl, maar die website is minder professioneel, ze is het privéproject van een wandelaar met een groot hart.
30
PASAR juni 2017
TeksT Marijn Follebout
Heuvelland
1
Met zicht op de bergen Tussen de West-Vlaamse heuvels vind je het rolstoelwandelnetwerk ‘Met zicht op de heuvels’ (20 km). Het is het enige wandelnetwerk in ons land gericht op rolstoelen en kinderwagens. Je vertrekt best vanuit het centrum van Westouter. Het netwerk loopt hoofdzakelijk via geasfalteerde wegen en is niet bewegwijzerd. Hou er rekening mee dat het landschap licht heuvelachtig is. Een kaart van het netwerk is te koop bij Toerisme Heuvelland voor 2 euro.
Kust
2
Toegankelijke stranden Een dagje strand mag ook voor wie in een rolstoel zit geen probleem zijn. In 2014 werd een kleurrijke toegankelijkheidsfolder gelanceerd over de badplaatsen. Tegelijk werd de app AccesSEAble uitgebracht met duidelijke toegankelijkheidsinfo over musea, restaurants en logies bij elke bestemming. Zelfs de hellingen van de zeedijk zijn erin verwerkt. In de meeste badplaatsen kan je mits reservatie gratis een strandrolstoel huren. In De Panne bijvoorbeeld kan je ook een sportief model huren om er wandelingen mee te doen. Op www.iedereenfietst.be vind je vijf rolstoelwandelingen aan zee. De op deze website voorgestelde fietstochten zijn nog niet aangepast aan de nieuwe knooppunten in West-Vlaanderen.
3
4
dendermonde
Balen
Dokter Malbrainpad
Op stap met de Wombat
Dit prachtige natuurpad (5 km) aan de rand van Dendermonde is genoemd naar dokter Hubert Malbrain (1926 - 2002). De kinderarts stichtte begin jaren zeventig Blijdorp, een centrum voor mensen met een mentale beperking. Het pad start aan het Sas van de Oude Dender. Via gezondheidscentrum De Tragel wandel je naar het natuurdomein Oud Klooster om zo via de vijver Brusselse Forten terug naar de startplaats te wandelen. De wandeling is bewegwijzerd. Het plan van de wandeling kan je gratis downloaden via www.toerismedendermonde.be of gratis halen bij de dienst Toerisme.
In recreatiedomein Keiheuvel in Balen kan je mits reservatie gratis een Wombat-rolstoel huren om er mee door het Kempense duinzand te ‘crossen’. In Balen hebben ze een hart voor mensen in een rolstoel. Er zijn drie rolstoelwandelpaden ontwikkeld door de gemeente (telkens 6 km). Ze vertrekken aan de rusthuizen en verlopen hoofdzakelijk over verharde paden. Het plan van de drie wandelingen kan je gratis downloaden via www.balen.be of gratis halen bij de dienst Toerisme.
5
6
limBurgse Kempen
Fléron
Gastvrij Bosland
Wandelen tussen fruitboomgaarden
Verspreid over drie Limburgse gemeenten ligt Bosland. Het bestaat uit een keten van losse natuurgebieden die door slimme ingrepen in het landschap aan elkaar worden gelinkt. Bosland heeft de ambitie het grootste bos van Vlaanderen te worden. Binnen dit gebied werden drie heel mooie rol stoelpaden uitgetekend, van telkens ongeveer 2,5 km lang. Elke route is bewegwijzerd en bevat onderweg ook belevingselementen zoals een fluisterpaal of een monumentaal natuurkunstwerk. Je vindt de routes op www.bosland.be.
Wallonië heeft meer aandacht voor rolstoelpaden dan Vlaanderen. Op de website bit.ly/rolstoelwallonie vind je een overzicht van alle routes in het Waalse Gewest die toegankelijk zijn voor rolstoelen. Een mooie wandeling is La Route du Fruit (4 km) in het charmante dorpje Fléron in de provincie Luik. De bewegwijzerde wandeling start aan de sporthal. Via de RAVeL 5 kom je op het platteland, waar je al snel tussen de fruitboomgaarden wandelt. De brochure van de wandeling is verkrijgbaar aan het onthaal van de sporthal, Avenue de l’Espace Sport 4 in Fléron.
PaSar juni 2017
31
Met de e-bike door het Montafondal
32
PASAR juni 2017
TeksT Teun De VoeghT – FoTo’s Thomas De BoeVer
Mountainbiken in oostenrijk? het lijkt iets voor goedgetrainde atleten of doorgewinterde fiets fanaten. Maar door de introductie van de elektrische mountainbike in het Montafondal kan iedereen vandaag genieten van een avon tuurlijke fietstocht in het hoog gebergte. rustig trappend, gehol pen door het zachte gezoem van het elektrische motortje, steeds hoger de bergen in: het is een zaligheid.
Zoemen door de alpen
O
nze gids voor de komende dagen is Marcus. Wanneer hij ons in de lobby van het hotel opwacht, zakt de moed me meteen in de schoenen. bijna twee meter gebruinde pezen, strak in complete outfit, inclusief Pantanisjaaltje rond zijn kortgeschoren hoofd geknoopt. als ik mij voorzichtig excuseer voor mijn net iets minder aangepaste korte broek en sportschoenen stelt hij me lachend gerust: ‘Maak je maar geen zorgen. We beginnen rustig en zien wel waar we uitkomen.’ hij legt de fietskaart open en laat zijn vinger langs de dunne rode lijnen lopen waarover we de komende drie dagen zullen fietsen. als uitvalsbasis hebben we voor Schruns gekozen, het grootste van de elf dorpjes van het Montafon.
Hemingway achterna We beginnen met een opwarmertje. door de vallei van Schruns naar Partenen langs de rivier de ill. het weer is schitterend. overal zijn boeren druk bezig hun weiland te maaien. Ze hebben maar voor enkele dagen mooi weer voorspeld, dus iedereen helpt mee het gemaaide gras te verzamelen en te drogen voor de
Naast een bronnetje vullen we onze drinkbussen met ijskoud bergwater.
natte wolken terug in de vallei hangen. Met rieken gooien ze het hooi de lucht in en een gele stofwolk waait geurend in onze gezichten als we voorbijfietsen. Jong en oud, vrienden, familie en buren, iedereen staat tot aan de knieën in het hooi. Je maakt het voor jezelf zo zwaar als je wil op een elektrische fiets. Zet je het motortje helemaal af, dan is het zweten geblazen, een ebike is immers een stuk zwaarder dan een gewone fiets. Maar zet je het aan, dan begint de pret. het is nog het best te vergelijken met het plotse duwtje in de rug dat je als kind van je ouders kreeg als de fietstocht wat te lang duurde. op de ‘ecostand’ voelt de fiets al een pak minder log aan. klik je verder door naar ‘tour’, dan begint het echt lekker te gaan. en ‘sport’ of ‘turbo’ doen je zelfs de steilste stukken zonder veel problemen overwinnen. natuurlijk, hoe meer je van het motortje vraagt, hoe sneller je batterij leegloopt. om je een lege batterij te besparen hebben ze in het Montafon een uitgebreid netwerk van oplaadpunten waar je gewoon je lege batterij inlevert en er een volle voor in de plaats krijgt. de weg loopt verder door de vallei langs honderden soorten groen. het Montafondal gonst van de insecten die samen één akkoord zoemen. naast een van de bronnetjes vullen we onze drinkbussen nog eens met het ijskoude bergwater. het dal is zo’n 39 kilometer lang en ligt in de meest westelijke deelstaat van oostenrijk, Vorarlberg. in de winter is het een aantrek kelijke bestemming voor wintersporters. ook de schrijver ernest hemingway en zijn kroost waren weg van het Montafon. in de winters van 1926 en 1927 verbleven de hemingways telkens drie maanden in Schruns. hemingway maakte er lange skitochten en werkte er verder aan zijn manuscript The sun also rises >>> (1926). in zijn kortverhaal The snows of Kilimanjaro
LEGENDE PASAR juni 2017
33
78
PASAR juni 2017
TeksT AArt De Zitter – FoTo’s thomAs De Boever
TERWAAR ÖstergÖtlanD
De thuis van de
Zweedse balletjes ‘Hallo, spreek ik met Ikea?’ De persverantwoordelijke aan de andere kant van de lijn bevestigt. ‘Hoeveel porties vleesballetjes verkopen de Ikea-restaurants in België per jaar?’ willen we weten. Beetje opzoekingswerk later: ‘Zo’n 128.000. Daarnaast ook nog eens 40.000 vegetarische balletjes of balletjes met kip. Köttbullar zijn dé bestseller bij ons.’
Twee inwoners per vierkante kilometer We weten genoeg, springen in een vliegtuig en landen wat later in linköping, grofweg halverwege tussen stockholm en göteborg. We willen de authentieke vleesballetjes proeven, en dat doen we het best in het hartje van Zweden. Met de auto rijden we anderhalf uur zuidwaarts – ons keurig-protestants aan de strenge snelheidsvoorschriften op de kaarsrechte en perfect onderhouden asfaltwegen houdend – en checken in bij sommarhagen in Malexander. Dat dorpje van niks ligt in het zuiden van de provincie Östergötland. De provincie telt gemiddeld twee inwoners per vierkante kilometer: een pak minder mensen dan er rendieren en elanden rondlopen. en dus de ideale pleisterplaats voor wie wil uitrusten, wandelen, kanoën op de ontelbare meren, fietsen en scandinavisch eten. sommarhagen op zich is al een bezoek waard, merken we terwijl we voorzichtig over de blinkende houten vloeren lopen van wat ooit een huis voor dominees was. sommarhagen draagt een lange geschiedenis met zich mee. De pastorie werd al in 1592 gebouwd. generaties lang woonden hier dominees. Hun diensten deden ze in de kerk van Malexander, een
Ikea België verkocht vorig jaar niet minder dan 128.000 porties vleesballetjes. De köttbullar – mooi Zweeds voor vleesballetjes – behoren tot het genetisch materiaal van iedereen die zich Zweeds noemt. In Östergötland gaan we wandelen door dikke wouden, en we leren er hoe je de ultieme vleesbal draait. Ondertussen zwemmen we in koude meren, kanoën rustig rond en luisteren naar uilen.
In onze reeks Terwaar trekken reporter aart De Zitter en fotograaf thomas De Boever naar de lekkerste plekjes van europa. Waar vind je de meest oorspronkelijke streekproducten? Wat zijn de troeven van dat terroir, die vruchtbare bodem?
aantal kilometers verderop, aan de oevers van het sommenmeer. Dominee Otto evald lindeberg en zijn vrouw Hilda emilia sofia Watz kregen in de negentiende eeuw een zoon en een dochter. ‘Beide lindes voor het huis zijn naar hen genoemd: giovanni en ruth’, zegt Marianne Van den Broeck, eigenares en ‘lady of the house’. terwijl we een pint bestellen – hoe on-Zweeds om op een bankje in de zon iets met alcohol te drinken! – luisteren we naar Mariannes verhaal. Ze is een kruising tussen Polly (het keukenhulpje uit Fawlty Towers) en rose, de oversekste jongere zus van Hyacinth Bucket uit Keeping Up Appearances. Marianne, 62 jaar oud, leidt ons door de tuin van de pastorie die ze in 2006 van de laatste dominee - de zoon van giovanni - overkocht. ‘In een vorig leven was ik internationaal projectmanager in de It-sector’, zegt de hotelmanager die de familienaam van haar voormalige Belgische man behield. ‘Ik reisde de wereld rond, maar raakte de hectiek van het zakenleven moe. Ik zocht in heel Zweden naar een plaats die desolaat was en toch bereikbaar vanuit stockholm. Zo belandde ik in Malexander.’ Met haar korte rokje en ietwat te fleurig geföhnde blonde abba-kapsel loodst ze ons naar de ‘tiendenstal’: een keurig rood geschilderde houten stal waar de boeren vroeger een tiende van hun oogst aan de dominee en zijn familie kwamen schenken. Vandaag is sommarhagen een klein maar fijn hotelletje en gastenverblijf.
Goud van het bos Maar goed, wij hebben honger en willen vleesballetjes eten. Uit de keuken van sommarhagen laat Marianne
>>> PASAR juni 2017
79
Meer ontdekken, reizen en genieten?
Word lid van Pasar en ontvang elke maand het Pasar-magazine
✓ ✓ ✓
inspiratie voor uitstappen en vakanties reportages over reizen, wandelen, fietsen en kamperen gratis wandel- en fietsfiches
www.pasar.be/lidworden