onderweg • ontdekken • reizen • genieten
+
6 HER WAND FSTEL DICHT INGEN BI blz.
68
J
OKTOBER 2017
Welkom in
groen
Kroatië
KAMPEERBEURS DÜSSELDORF
Gezin zkt. camper Stappen op
Cyprus 5,95 euro
P912019 AFGIFTEKANTOOR GENT X
+
Eindhoven / Week van het Bos / Dag van de Trage Weg / Europalia Indonesië
28 64
36 Coverfoto Dieter Telemans
6
PASAR oktobeR 2017
78 INHOUD 8
Qué Pasar? Elke maand de laatste Pasar-nieuwtjes, jullie vragen en de leukste nieuwigheden
18
Groen Kroatië Roadtrip door het authentieke binnenland
28
Beweeg erop los in het bos In oktober is het weer Week van het Bos
34
Trage wegen in de stad Activiteiten rond de Dag van de Trage Weg
70
36
Als God op Cyprus Wandelen in het Troodosgebergte
47
Agenda Snuif de herfst op tijdens leuke evenementen, festivals, expo’s en Pasar-activiteiten
60
Hoe word je Indonesiër in 4 stappen? Kunstenfestival Europalia ’17-’18
64
Pasar Actief Paardrijden
68
6x Heerlijke herfstwandelingen
70
Dichtbij kamperen Deel 9: Haute-Normandie
Dutch Design in Eindhoven Fietsen in Brainport Eindhoven
78
Camper voor vijf Gezin zoekt camper tijdens de beurs van Düsseldorf
87
Reis*wijs Praktisch advies met of zonder valies
91
Camping in de kijker
93
Pasar-voordelen Boek een extra voordelig wild- en wandelweekend in Spa
99
Colofon/abonneren
100 Volgende maand in Pasar
EXTRA
oktober
3
fiets- & wandelfiches
Ontdek de ledenvoordelen van Pasar PASAR oktobeR 2017
7
6x Heerlijke herfstwandelingen Knisperende blaadjes, foeragerende eekhoorns en vogels die af en aan vliegen met wat extra laagjes isolatie voor hun nest. De herfst is het wandelseizoen bij uitstek. Het is vaak nog aangenaam warm, maar de herfstkleuren vormen toch al een lust voor het oog. De zes mooiste herfstwandelingen in Vlaanderen verrassen je met ravijntjes, dassenburchten en‌ natte voeten.
4
1
3 2
6
TOV
5
Zomerse herfstmaanden De herfst is het meest fotogenieke jaargetijde van het jaar. De zon schijnt minder hard waardoor de kleuren zachter worden. Toch blijft het zomerse weer soms zelfs tot laat in de herfst aanhouden. Het is meteen ook de reden waarom het winteruur pas in het laatste weekend van oktober ingaat. De jongste jaren worden in ons land vaak temperaturen tot 25 graden gemeten in oktober. De oorzaak is een hogedrukgebied boven Europa dat warme wind aanvoert vanuit het zuiden. Hoe langer het hogedrukgebied ter plaatse blijft, hoe langer de nazomer blijft duren. Duimen dat we ook dit jaar een prachtige Indian summer hebben!
68
PASAR oktobeR 2017
TeksT Marijn Follebout
1
2 opbrakel De Zwalmbronnenroute laat je als geen ander de schoonheid van de Vlaamse Ardennen zien. De kans is groot dat een kudde reeën je pad kruist in het Brakelbos. De Zwalm wordt gevoed door kleine beekjes die het prachtige bos dooraderen. Ze vormen steile ravijntjes, typerend voor de regio. De veldwegen door het heuvelachtige landschap stralen rust uit. Praktisch: De Zwalmbronnenroute (9 km) start aan de Sint-Martinuskerk (Sint-Martensstraat 5) in Opbrakel en is bewegwijzerd met zeshoekige bordjes. TOV
De bossen in het Brugse Ommeland behoorden ooit toe aan de adel als jachtdomein. In het zuidwesten van Brugge vormen de Kasteelbossen een gevarieerd landschap. In het groendomein Beisbroek krijg je een gezonde dosis natuurkennis en bewonder je sterrenstelsels in het planetarium. De toffe en belevingsvolle Driekastelenroute verkent ook plukjes heide en passeert een hoogstamboomgaard. Praktisch: De Driekastelenroute (12 km) start op de parking van het Tillegembos (Wittemolenstraat) in Brugge en is bewegwijzerd met zeshoekige bordjes.
Reeën en ravijntjes
3
4
Slikken en schorren
Natte voeten en knuppelpaden
De Kalkense Meersen in het Oost-Vlaamse Scheldeland vormen een uitgestrekt en bijzonder wandelgebied langs de machtige rivier. Rechts van de veerpont kregen de Kalkense Meersen recent een grondige make-over. Geleidelijk ontstaan er slikken en schorren, in de hand gewerkt door een gat in de dijk. In de herfst groeien de paddenstoelen weelderig op de zanderige ondergrond. De blauwe wandeling (7 km) toont duidelijk aan dat natuur maakbaar is. De wandelingen in het ‘oudere’ deel van de Kalkense Meersen illustreren hoe geliefd dit gebied is bij trekvogels. Praktisch: De Kalkense Meersen-wandelingen (7 km, 9 km, 8,5 km) vertrekken in wijk Den Aard in Schellebelle en zijn bewegwijzerd met zeshoekige bordjes.
ilf JacObs
vorselaar
maf
schellebelle
De herfst is het natte seizoen. Dat komt het best tot uiting in de Lovenhoek, een natuurgebied in Vorselaar in het hart van de Antwerpse Kempen. Je kan er de bovenloop van de Molenbeek verkennen via een avontuurlijk – en kindvriendelijk – natuurpad. Je stapt over een boombrug, volgt knuppelpaden boven het moeras en snuift de typische herfstlucht op tijdens een rustpauze op de robuuste picknickbanken. Zo’n 1.500 wandelaars kroonden het Natuurpad Lovenhoek pas nog tot wandeling van het jaar in de provincie Antwerpen. Praktisch: Het Natuurpad Lovenhoek (5,5 km) start aan de kruising van de Pallaaraard met de Heirbaan en is bewegwijzerd met een oranje driehoek.
5
6 ‘s-gravenvoeren
Werelderfgoed en woudreuzen
Stilte en dassen
Het Zoniënwoud is het grootste loofbos van Vlaanderen en sinds kort Unesco-werelderfgoed. De Schone Eik-wandeling doet haar naam alle eer aan. Eeuwenoude monumentale beuken en eiken omzomen de bospaadjes. Een kleurrijk tapijt van verse bladeren voedt het zuurstofrijke bos. Achter elk valleitje wacht een nieuw verrassend zicht. In de herfst laat het arboretum van Groenendaal zich van zijn mooiste kant zien. Rond je wandeling af met een bezoek aan het Bosmuseum. Praktisch: De Schone Eik-wandeling (11 km) start aan het Bosmuseum (Tumulidreef) in Groenendaal en wordt bewegwijzerd met houten palen met oranje en rode kop.
TOm linsTer
groenendaal
De heldere Voer kronkelt door het gelijknamige golvende Limburgse landschap. Boven op de Voerenberg heb je een fenomenaal uitzicht. Het lijkt wel of een reus van een schilder in een bui van creatieve razernij zijn rode, bruine en gele verf in het rond heeft gespoten. Altenbroek is een stiltegebied, en dat hoor je aan de pure natuurgeluiden. De grensoverschrijdende Altenbroekwandeling passeert enkele goed verscholen dassenburchten, waarvan de schuwe bewoners de lieflijke beekjes mee vorm geven. Praktisch: De Altenbroekwandeling (10,2 km) vertrekt aan het bezoekerscentrum van de Voerstreek (Pley 13) in ‘s-Gravenvoeren. Volg de knooppunten 24 – 23 – 22 – 34 – 35 – 40 – 41 – 42 – 53 – 52 – 51 – 50 – 43 – 44 – 32 – 33 – 34 – 22 – 23 – 24. maf
Boomgaarden en sterrenstelsels
prOVincie WesT-Vlaanderen
brugge
PaSar oktober 2017
69
8 TOT 15 OKTOBER 2017 - WEEK VAN HET BOS
Beweeg Rashmi geeft tai chi in het Chartreuzenbos
28
PASAR OKtOBER 2017
TEKST CHRIS VAN MINNEBRUGGEN - FOTO’S SISKA VANDECASTEELE EN DANIËL RYS
erop los in het
bos
De natuur beweegt ons allemaal! Met dat thema wil de Week van het Bos ons tussen 8 en 15 oktober naar lommerrijke parken, uitnodigende bossen en toegankelijke wouden lokken. Pasar ging op zoek naar wie en wat beweegt in het bos. Voor piepjong tot al wat ouder. Van vinnig actief tot stil en contemplatief.
‘In het Westen verwaarlozen we ons innerlijk, het vrouwelijke of yin. Dat leidt tot depressies en burn-outs.’
T
wee keer per maand trekt Rashmi Endenburg met een groepje leerlingen naar het Chartreuzenbos in Linden. Goed voor anderhalf uur tai chi, bewegen om je bewust te worden van je eigen lichaam. ‘Dat brengt rust en evenwicht’, weet Rashmi. ‘En daardoor ook ontspanning. Daar hebben we in het jachtige Westen veel behoefte aan.’ Zelf begon Rashmi al in 1995 met tai chi en ondertussen geeft ze tweeëntwintig jaar les. Ze beheerst verschillende vormen, maar hecht groot belang aan de Golden-Flowervorm. Dat is een reeks bewegingen waarbij voeten, knieën, bekken, rug, handen en armen, kortom het hele lichaam voortdurend met elkaar lijken te communiceren. Repetitief en langzaam, maar vloeiend en zonder aarzelingen. Nu eens naar buiten bewegend, dan weer naar binnen gekeerd. Waar leidt het dan toe? ‘Het is een vast stramien van bewegingen dat tien minuten duurt’, vertelt Rashmi. ‘Lijkt eenvoudig, maar is het niet. Je hebt er een paar jaar voor nodig om de Golden Flower zonder nadenken uit te voeren. En ze spreekt allerlei spieren aan waarvan je niet weet dat je ze hebt. Maar hoe meer je je bewust bent van je lichaam, hoe meer je bij je innerlijk komt. Zo wordt het een vorm van meditatie, want je komt meer in het hier en nu terecht. Dat geeft balans, rust en uiteindelijk ontspanning.’ ‘In het Westen zijn we te veel bezig met mannelijke, naar buiten gerichte activiteit: het yang. We verwaarlozen ons innerlijk, het vrouwelijke of yin. Dat leidt tot depressies en burn-outs. Tai chi brengt weer meer evenwicht en de juiste energie. Wie te druk is, wordt rustiger. Wie moe en futloos is, krijgt opnieuw meer energie. Een oefening hoeft daarom ook niet perfect te zijn. Je doet wat je kan, zonder forceren. Anders wordt het weer te veel presteren, te veel yang.’
Vrijer in het bos Gevraagd naar hun ervaringen met tai chi reageren Rashmi’s leerlingen enthousiast. Mik vindt dat ze na drie jaar zichzelf beter heeft leren kennen. En ze is gestopt met roken. Mia kan haar zorgen beter loslaten
en Jennifer voelt zich beter in haar vel. En Els vindt het heerlijk om te oefenen in het bos: ‘Veel fijner en vrijer dan tussen de vier muren van een leslokaal.’ Voor Rashmi is het de ideale buitenplek: ‘Het bos is op zich al een helende omgeving. We wandelen een kwartiertje, weg van straten en verkeer. Het is hier altijd stil tussen die statige bomen.’ De sessies in het Chartreuzenbos houdt ze al jaren. ‘Veel geluk gehad’, lacht ze. ‘Nog maar twee keer kon het niet doorgaan door het slechte weer.’
De aanvaller staat het zwakst Tai chi is een volwaardige Oosterse krijgskunst. En al zijn er verschillende stijlen, er is altijd een martiale component in de bewegingen. Dus oefenen Rashmi en haar leerlingen soms met een zwaard. Daar komt wat extra kracht en behendigheid bij kijken. Niet alleen het lemmet is dan wapen, ook het heft, de vrije hand en de benen. Een wip verzinnebeeldt de sprong over een dode tegenstander, een hauw het afhakken van een hoofd. Toch gaat het nooit om aanvallen, maar om verdedigen. Rashmi en Jennifer demonstreren een paar aanvallende en afwerende bewegingen. Het gemak waarmee de verdediging de aanvaller uit evenwicht brengt frappeert. ‘De aanvaller staat altijd het zwakst’, legt Rashmi uit. ‘Want hij verlaat zijn innerlijke evenwicht. De verdediger staat stevig en kan met weinig energie de aanvaller afweren. Daar gaat het om: evenwicht ervaren in jezelf en leven vanuit je eigen kracht.’
Tai chi in het bos Meer over Golden Flower tai chi op www.goldenflower.be en op Rashmi’s site www.opensecret.be. Zelf geeft Rashmi Endenburg les in Lubbeek, Kessel-Lo en Lovenjoel. Tijdens de Week van het Bos laat ze ook jou graag gratis kennismaken met tai chi. Ontdek het op www.weekvanhetbos.be. Zoek onder Activiteiten op Lovenjoel.
>>> PASAR OKTOBER 2017
29
Pasar Actief in actie! Pasar Actief: dat zijn nieuwe Pasar-afdelingen die dol zijn op avontuur! Lid worden? Kijk snel op www. pasar.be/pasaractief. Voortaan gaan we in het magazine ook elke maand op zoek naar actieve, spannende activiteiten. Krijg je energie van snelheid, behendigheid, een beetje vuil of koud water? Duik er dan met ons mee in!
64
PASAR OKTOBER 2017
TeksT Sandra Genijn – FoTo’s SiSka VandecaSteele
Paardrijden Tiny leert paardrijden: als tiener verslond Pasarreporter Sandra Genijn het boek. Door de velden galopperen en een paard tot je beste vrienden mogen rekenen: het leek haar heerlijk. Jammer genoeg waren er te veel andere hobby’s. Maar omdat een mens nooit te oud is om te leren, stuurt Pasar Sandra nu naar haar eerste paardrijles!
Die ochtend rijd ik naar Herselt, in het uiterste zuiden van de Kempen. We worden er verwelkomd door Linda en Rudy van Paardencentrum De Poedertoren. Het motto van het verblijf spreekt boekdelen: ‘Waar paarden nog écht paarden kunnen zijn.’ Een vijftigtal paarden hebben er hun thuishaven en leven er als God in Frankrijk, zo blijkt. ‘Onze paarden worden hier geboren en slijten bij ons ook hun oude dag. Ze worden maximaal acht uur per week ingeschakeld voor wandelingen of pisteoefeningen. Verder mogen ze op rust.’ Wauw. Straks word ik nog jaloers op een paard, stel je voor. ‘Deze beauty is vandaag de jouwe’, en begeleidster Louise stelt me voor aan een prachtige bruin-grijze viervoeter die me nieuwsgierig aankijkt. Hij heet Joy, is tien jaar oud en – zo zal ik achteraf vernemen – is lief, houdt niet van steigeren en plukt de dag. Aangename kennismaking. Ik heet Sandra, en ik ben er toch niet helemaal gerust in.
Teamwerk Joy is al gezadeld en krijgt wandelschoentjes aangemeten. Ik kies een passende helm (ook wel toque of cap genoemd), en klim via een trapje en stijgbeugels op het paard. Enkele basisrichtlijnen krijg ik nog mee, vooraleer we een stapje in de natuur zetten. ‘De snelheid bepaal je vooral met je voeten. Wil je naar links of rechts, dan gebruik je de teugels, en stoppen is makkelijk: hoooow.’ Daar gaan we. De eerste kilometers zit ik nog wat onwennig op mijn kersverse paard. Plots flitsen er beelden van steigerende viervoeters door mijn hoofd. Gelukkig stelt Louise me meteen gerust. ‘Probeer te ontspannen, een paard voelt namelijk perfect aan hoe jij je voelt!’ Sorry Joy. Wanneer hij onderweg van de struiken en bomen
snoept, slaag ik er niet in om hem op het rechte pad te houden. Louise lacht. ‘Paarden weten direct of jij de baas bent of zij. En maken graag misbruik van de situatie.’ Ze vertelt ook dat paarden altijd in ‘het nu’ leven, en in dat opzicht een mooi voorbeeld zijn voor ons, mensen. Het is waar. We wandelen door de wondermooie bossen van Merode, en ik geniet van elk moment. Ik geef Joy een bemoedigende aai in de nek: wat een topteam zijn wij!
Het orenspel begrijpen Fotografe Siska en uitbaatster Linda begeleiden ons per fiets, om kiekjes te maken en te kijken of alles goed verloopt. Halfweg staan hun fietsen in de zijberm geparkeerd en weigeren onze paarden om verder te gaan. Louise: ‘Siska’s fiets is een onbekend voorwerp op hun weg en boezemt hen angst in.’ Ik leer dat paarden niet echt flexibel zijn wat hun parcours betreft. En dat ze een ijzeren geheugen hebben. ‘Als je goed met een paard wil omgaan, dan is het belangrijk om zijn orenspel te begrijpen’, licht Louise toe. ‘Hangen beide oren opzij, dan is het paard ontspannen, houdt het zijn oren naar achteren, dan heeft het iets gehoord of is het chagrijnig, en richt het zijn oren naar voren – zoals nu – dan is de kans groot dat het paard een vreemd voorwerp in de verte heeft gezien.’ Waarvan akte. Je kan als ‘absolute beginner’ wel degelijk op wandeling, maar er valt nog heel veel te leren, zo blijkt.
Tiny had gelijk ‘Zin in een drafje?’ Daar gaan we. Amper vijftig meter draven we door de bossen, maar ik voel me even een volwaardige amazone. Bovendien voel ik, naarmate de tocht vordert, dat alle dagelijkse zorgen van me afglijden. Hier, in de Merodebossen, is het leven simpel: Joy, ik en de natuur. Veel meer is er niet. En dat voelt goed. Anderhalf uur zijn we onderweg. Wanneer ik in de verte de Poedertoren-ranch zie verschijnen, heb ik oprecht spijt dat het al voorbij is. Tiny had gelijk. Paardrijden is heerlijk. Ik zwiep mijn been over het zadel en laat me weer op de begane grond glijden. Joy krijgt een tweede, welgemeende aai in zijn nek. En een kom lekkers als beloning. Missie volbracht. Een volleerde amazone zal ik wellicht niet meer worden, maar een beginneling annex paardenbewonderaar die zin heeft in een vervolg op deze initiatie: dat absoluut wél. >>> PaSar oktober 2017
65
Groen
KroatiĂŤ
l
18
PASAR oktobeR 2017
PASAR oktobeR 2017
19
Kunstenfestival
60
PASAR oktobeR 2017
Hoe word je Indonesier in 4 stappen?
europalia ’17-’18
TeksT tom PeeteRS – FoTo’s SiSkA VAndecASteele
Nu Europalia de komende maanden in het teken staat van Indonesië, kan het nuttig zijn om je kennis van de Smaragd van de Evenaar bij te spijkeren. Tenslotte is Indonesië veel meer dan wat stranden en tempels in Bali. Dat weet Pasarreporter Tom Peeters als geen ander: hij woonde een jaar in het Javaanse Jogjakarta. Een beetje Indonesiër worden doe je volgens hem zo.
1
Omarm de diversiteit
Eerst moeten we een en ander duidelijk afspreken. Wanneer we op deze pagina’s spreken over Indonesië, bedoelen we vooral ‘ons’ Indonesië – Jogjakarta, alwaar de Javaanse hartslag het luidst klopt. Hou dat in het achter hoofd, want Indonesië is immens groot én divers. De afstand van west tot oost is even groot als die van Londen naar Teheran. De culturele verschillen zijn navenant. Het leven van een Atjeese moslim ziet er helemaal anders uit dan dat van een donkere Papoe, 5.200 kilometer oostelij ker. Die twee spreken een andere taal, bidden tot een andere god, dragen andere kleren, eten ander eten en zijn van een ander ras. Daartussen wonen 240 miljoen Indo nesiërs van honderden etnische groepen die minstens 700 talen spreken. Elke veralgemening is bij de haren getrokken. Denk aan de Amerikaan die uit een bezoek aan Beieren concludeert dat alle Europeanen in leder hosen rondhossen en grote pullen bier drinken. Trap niet in diezelfde val.
3
Eer de tradities
Indonesië mag het grootste moslimland ter wereld zijn, toch is mysticisme overal in Java. In ons plattelandsdorp stootten we geregeld op bizarre vieringen. Wat gedacht van Jathilan, volwassen mannen die op het ritme van repetitieve muziek rijden op speelgoedpaarden van geweven rotan? Een ruiter ging zo op in de dans dat hij vergat van welke parochie hij was, op de grond viel en, bezeten door een geest, zand en glas in zijn mond schepte. Achteraf herin nerde hij zich er niets van. Een andere keer waren we getuige van een speciale pot voetbal. Op blote voeten speelden tien jonge kerels met een in kerosine gedrenkte kokosnoot die ze in de fik hadden gestoken. We zagen tackles, borstcontroles en zo nu en dan een vuurbal die in het publiek vloog. Javanen zijn enorm bijgelovig. Ze geloven in geesten, engelbewaarders en voodoo. Sjamanen halen de teer uit de longen van rokers (met behulp van een ei dat helemaal zwart kleurt). Vrouwen met vermoedens dat manlief naast de pot pist, schakelen zulke tovenaars in om hun halve trouwboek impotent te maken. Ooit troffen we een naald aan in de portie gebakken noedels van een waroeng (straateettentje), een voorval dat door een Indonesische vriend werd afgedaan als een vloek van een concurrerend restaurant.
2
Wen aan de rubberen tijd
Tijd is niet lineair in Indonesië, wel elastisch. Het is wat Indonesiërs jam karet noemen, rubberen tijd. Het woord besok laat zich letterlijk vertalen als morgen, maar betekent in feite ‘eender wanneer in de nabije toekomst’, gaande van morgen (vrij onwaarschijnlijk) tot volgend jaar. Je kan twee uur te laat zijn en ermee wegkomen met een simpele ‘sorry’, geen verdere vragen. Indonesiërs kunnen het plan opvatten om ’s morgens naar het strand te gaan. Met wat geluk sjouwen ze zich dan op hun brommer om vier uur in de namiddag. Maar het kan evengoed helemaal niet gebeuren. Een plan bestaat slechts totdat het aangepast wordt. Wij zijn van nature onmogelijk ongedul dig, dus dat was moeilijk om te slikken. Het is evenwel een goed idee om zen te zijn, kwestie van die hartaanval uit te stellen. Indonesiërs hebben hoe dan ook een grote tolerantie voor verveling en doen niets liever dan ergens op de grond zitten en kletsen, kruidnagelsigaretten roken en slurpen van thee die gezoet is met 15 soeplepels suiker. Elk excuus om te niksen is valabel.
4
Wees familiair (maar zeg nooit nee)
Het is geen probleem als je geen Indonesische namen kan onthouden. In CentraalJava kan je iedereen aanspreken met (ba)pak (vader), (i)bu (moeder), mas (broer) of mbak (zus). Let wel op als je praat met Indonesiërs: ze aanvaarden geen nee als antwoord. In plaats daarvan repliceer je beter met belum (nog niet). Heb je al gegeten? Nog niet. Ben je getrouwd? Nog niet. Heb je kinderen? Nog niet. Heb je ooit al een Indonesiër gemold omdat hij te veel vervelende vragen stelde? Enfin, je begrijpt ons punt. Verder moet je de Heilige Drievuldigheid kennen: minum-makan-mandi, ofte drinkenetenbaden. Javanen wassen zich heel vaak. Dat komt omdat ze vaak bidden en niet onrein voor Allah willen verschijnen. Bezoek je Indonesiërs bij hen thuis, dan is het voor hen doodnormaal dat ze je, naast eten en drinken, aanbieden om de badkamer te gebruiken. Trek daaruit geen overhaaste conclusies over je persoonlijke hygiëne.
PASAR oktobeR 2017
61
Meer ontdekken, reizen en genieten?
Word lid van Pasar en ontvang elke maand het Pasar-magazine
✓ ✓ ✓
inspiratie voor uitstappen en vakanties reportages over reizen, wandelen, fietsen en kamperen gratis wandel- en fietsfiches
www.pasar.be/lidworden