Espana & Mas nr 4-2012

España &más Reis- en cultuurmagazine over Spanje & Latijns-Amerika

2e jaargang | nr 4 | november 2012 - januari 2013 | prijs € 4,95

Stedentrips Salamanca Barcelona

Rondreizen PYreneeën & El HierRo Flamenco Biënnale

Fiesta!

Wijn, cadeaus & recepten

BP

De lekkerste Spaanse wijnen & Barcelona voor een prikkie Tango dansen in Buenos Aires & Interviews met Javier Marías en 1 Carmen Linares & Onze cd- en boekenselectie

za 17 november 20:15 uur

maria juncal e.a. flamenco nuevo 2 za 12 januari 20:30 uur

raicès cubanas theatertour 2012-2013 zo 17 februari 20:30 uur

eric vaarzon morel carlos dénia inspiración 3 vr 01 maart 20:30 uur

tango extremo tango novo

vr 08 maart 20:15 uur

ibérica de danza ibérica mágica

za 16 maart 20:15 uur

fernando lameirinhas eric vloeimans pessoa wo 03 april 20:15 uur

rafael campallo e.a. respiro flamenco

meervaart.nl

Editorial

Fotografie: Janita sassen / Visagie: Carla Stroijckens / Met dank aan Van Malsen Mode Haarlem

¡Fiesta!

De warmte van het Spaanse zuiden lonkt. Een paar dagen naar El Hierro, dat heerlijke vulkaaneiland waar bijna geen toeristen te vinden zijn en waar een Latijns-Amerikaans sfeertje hangt, is een heerlijk vooruitzicht. In het noorden van Spanje staan de kastanjeverkopers weer warm gekleed in de straten hun gepofte lekkernijen te verkopen. Niet mijn favoriet, maar je kunt me wel wakker maken voor churros met dikke chocola. De Madrilenen eten deze zoete lekkernij op nieuwjaarsochtend om weer bij hun positieven te komen. Nooit geweten hoe je die zelf kon maken, maar onze culinaire redactrice heeft het me nu haarfijn uitgelegd. Op oudejaarsavond wordt het voor mij dit jaar dus niet oliebollen eten, maar churros. Het recept vind je samen andere recepten voor een Spaanse feestmaand - waaronder ook gepofte kastanjes - op pagina 24-28 In dit nummer trouwens nog veel meer inspiratie voor de feestdagen. En net als vorig jaar organiseert España & más voorafgaand aan de feestmaand weer een Spaanse wijnproeverij. Tien importeurs van Spaanse wijnen laten op Landgoed Duinlust in Overveen bij Haarlem hun 100 lekkerste wijnen en cava’s proeven. En uiteraard zijn alle lezers van España & más daarbij van harte welkom! Als de feestdagen weer voorbij zijn, dan volgt al snel een grote dip: de saaie januarimaand. Tijd om naar Spanje af te zakken! Of Spanje op te zoeken in eigen land. Vanaf 18 januari wordt de 4e Flamenco Biënnale gehouden in zes Nederlandse steden. Met optredens van topartiesten als Carmen Linares en Israel Galván. Als je nu een abonnement neemt, maak je kans op twee kaartjes voor het openingsgala in Rotterdam. Ben je al abonnee, dan kun je een abonnement cadeau doen en gezellig samen naar het gala gaan! Maar wees er wel snel bij, want op is op! Als abonnee profiteer je trouwens ook van vele andere voordelen, zoals gratis toegang tot onze wijnproeverij (ter waarde van €20). Zien we elkaar in Overveen? Of toch maar op El Hierro?

Marjan Terpstra, hoofdredacteur www.espanaymas.nl 3

62

52

24

34

16

8 44 4

30

Contenido

INHOUD 8 Costa del Azahar

Middeleeuwse stadjes en goudgeel strand & spaans

16 Catalaanse Pyreneeën Dwalen tussen zee en sneeuw

22 Feestdagen op z’n Spaans Met de beste producten uit Spanje

24 Heerlijke feestrecepten Churros, kastanjes en kalkoen

30 Spaanse wijnproeverij Honderd heerlijke vinos

34 El Hierro

Onontdekt vulkaaneiland

41 Schrijver Javier Marías ‘Schrijven is dwalen met een kompas’

44 Barcelona voor een prikkie Tips van locals

49 Win Mannen van de tango Doe mee aan onze prijsvraag

52 Buenos Aires

Tangosalons, hippe restaurants en prachtig design

62 Salamanca

Eeuwenoude studentenstad

72 Flamenco Biënnale Interview met Ernestina van de Noort

74 Carmen Linares

‘Flamenco kan zich steeds verder ontwikkelen’

Rubrieken

6 Inspiración 29 Mi pasión 50 Traducción 60 Libros 69 El & Ella 70 Neem een abonnement en ontvang kaartjes voor Spaanse evenementen 76 Más inspiración 82 Volgend nummer 5

Inspiración samenstelling: DAVE roozendaal

Madrid goes Africa

Cubaanse son uit Londen

D

e bandleden van Son Yambu zijn allen afkomstig uit Cuba, maar wonen in Londen. En voor hun album reisden ze niet naar el Caribe soleado, maar bleven ze gewoon in rainy London. La Maravilla is daarmee wellicht de eerste plaat in het genre die in Engeland is opgenomen. Dit is authentieke Cubaanse son van de conjunto-variant, waarbij het klassieke sextet wordt uitgebreid tot een bredere bezetting, in dit geval van acht muzikanten en vocalisten. Op het album staan vier originele composities van de hand van verschillende songschrijvers uit Santiago en de overige zeven uitvoeringen zijn van bekende en minder bekende grootheden uit de Cubaanse muziekgeschiedenis, waaronder drie van de legendarische Arsenio Rodríguez. De bandleden hebben allen hun sporen meer dan verdiend in het wereldje, en dat vertaalt zich naar een rootsy maar fris geluid. Een aanrader voor iedere liefhebber.

Son Yambu – La Maravilla www.sonyambu.com 

Het achtkoppige Pyramid Blue uit Madrid is zo’n beetje de eerste band in Spanje die een deel claimt van de erfenis van de Ethiopische jazzlegende Mulatu Astatke (die overigens nog altijd actief is). De invloed van Astatke, wiens geluid in het westen massaal herontdekt werd door de soundtrack van Jim Jarmusch’ film Broken Flowers, is overduidelijk op de eerste, titelloze LP van de Madrilenen. Zij versnijden hun Ethio-jazz een dik halfuur met de Afro-beat van Fela Kuti en Tony Allen, de boogaloo van Joe Cuba en de kosmische jazz van Sun Ra. Zes instrumentale nummers en één gezongen (met zangeres Rory Bay als gastvocaliste), die soms aangenaam voortkabbelen, soms loom swingen, en er soms stevig de pas inzetten. Met een prominente rol voor de blazerssectie en uiteraard het karakteristieke orgelgeluid dat de Ethiopische jazz zo onweerstaanbaar maakt.

Pyramid Blue www.myspace.com/ pyramidblue 

Dansfestijn Ondatrópica is een avontuur van de Colombiaanse leider van Frente Cumbiero, Mario Galeano, en de in Cali woonachtige Britse producer en muzikant Will Holland. Galeano werd door de British Council gevraagd traditionele Colombiaanse muziek te koppelen aan ‘coole’ klanken uit Groot-Brittannië. Het duo toog naar de studio’s van het legendarische Discos Fuentes, met in hun kielzog een keur aan mythische figuren uit de verschillende Colombiaanse genres en een fiks aantal jonge honden uit verschillende landen. Een totaal van 35 muzikanten en vocalisten, die elkaar perfect aanvoelden. Het resultaat is een schitterende collectie van o.a. cumbia, salsa, mambo, porro, boogaloo en gaita op organische wijze gemixt met geluiden als hip hop, ska en funk. Het opvallendst is misschien wel de dronken cumbiauitvoering van Black Sabbath’s klassieker Iron Man. Ondatrópica is een van de hoogtepunten van dit muzikale jaar. Ondatrópica www.ondatropica.com 

6

& Een cadeautje voor de operaaficionados: een nieuwe uitvoering van Georges Bizets Carmen door de Berliner Philharmoniker o.l.v. Sir Simon Rattle, met o.a. Magdalena Kožená (mezzosopraan) en Jonas Kaufmann (tenor). Vooral orkestraal sterk, maar ook de zang is meer dan degelijk. Gepresenteerd in een dubbele cd-uitvoering. (EMI) L’Arpeggiata van Christina Pluhar Het oude muziekensemble

Prachtig afscheid van Vargas

Op 5 augustus overleed op 93-jarige leeftijd Chavela Vargas, een van de grootste vertolkers van ranchera’s in de geschiedenis van dit Mexicaanse genre. Bevriend met bekende kunstenaars en intellectuelen als Diego Rivera, Frida Kahlo, Pablo Picasso, Juan Rulfo en Pablo Neruda, was haar leven op zijn zachtst gezegd turbulent. Dat was een vruchtbare voedingsbodem voor haar zang, waarmee ze op haar beurt weer een inspiratie was voor mensen als Pedro Almodóvar, die verschillende nummers van haar in zijn films gebruikte. Eerder dit jaar bracht ze haar laatste werk uit, een cd met boek waarop ze gedichten reciteert van de grote Spaanse dichter Federico García Lorca, met op de achtergrond de melodieën van enkele van haar grootste hits, zoals La llorona, Somos en Cruz de olvido.

Haar stem klinkt uiteraard bij lange na niet meer zo krachtig als in haar hoogtijdagen, de jaren ‘50 en ‘60, maar misschien komt die breekbaarheid de wonderschone teksten van Lorca juist ten goede. Een prachtig afscheid van een ware grootheid.

Chavela Vargas - La luna grande. Homenaje de Chavela Vargas a Federico García Lorca www.chavelavargasoficial.com 

brengt met Los Pájaros Perdidos opnieuw een opmerkelijke plaat uit. Klassiekers als Besame mucho en Los pájaros perdidos van Astor Piazolla in een middeleeuws jasje. Met medewerking van o.a. countertenor Philippe Jaroussky. (Virgin Classics).

Harmonia Mundi komt met twee prachtige klassieke cd’s van Spaanse bodem. Het in Madrid opgerichte Cuarteto Casals heeft zijn sporen verdiend met de uitvoering van Spaanse componisten en imponeert nu met een mooie uitvoering van strijkkwartetten van Schubert. Ook Moto Perpetuo, pianosonates van Beethoven gespeeld door Javier Perianes, is een feest voor het gehoor.

Britt Mala Van een geheel andere orde is Mala In Cuba van de Brit Mala.

Een onwaarschijnlijk huwelijk tussen het elektronische dubstep-genre en de akoestische klanken van de muziek van Cuba. Voor de liefhebbers van peilloos diepe bassen, zware beats en springerige percussie. (Brownswood/PIAS) Los Fulanos uit Barcelona hebben niet de oplossing, maar wel een pijnstiller om de zware tijden in Spanje een klein beetje dragelijker te maken: Si esto se acaba, que siga el boogaloo. Heerlijk swingende boogaloo, salsa en andere tropische stijlen in het Spaans en Engels.

(Lovemonk/Painted Dog)

7

COSTAdel Spanje voor gevorderden

Azahar

Middeleeuwse vestingstadjes in zee of op een berg, uitgestrekte natuurparken en honderd kilometer goudgeel zandstrand: de Oranjebloesemkust is Spanjes onbekendste costa, maar een must voor de gevorderde Spanjeganger.

Tekst en fotografie: Sander Groen

8

Scheer je weg.

Dat advies krijg je vroeg of laat van Peñíscola’s gerimpelde dorpelingen.

Ze wijzen er de weg zelfs bij: hier bij het Schelpenhuis rechtsaf, links bij Maria de groentenvrouw en nog eens links bij sigarenboer Juan en bij de tapasbar van Fernando weer rechts.

Linea recta de stadspoort door en, al naar gelang het moment van de dag, linskaf naar de vissershaven, langs kleurige bootjes die net binnenbrengen wat er vanavond op je bord ligt, doorlopen naar de kop van de pier, of anders rechtsaf het Playa Norte op en een sprintje trekken. Scheer je weg; het klinkt misschien onaardig, maar het is goedbedoeld, heus.

In de sporen van La Loren Het dorp uit en afstand nemen, zo bekijk je Peñíscola het best: een perfect bastionnetje op een rotsig schiereiland met loodrecht uit de blauwe Mediterráneo oprijzende stadsmuren, kunstig op elkaar gestapelde witgekalkte huisjes en kerkjes, een parmantige vuurtoren en op de top een fiere middeleeuwse tempeliersburcht, ooit het onderkomen van Benedictus XIII, een van de drie pausen die hun zetel kozen buiten Vaticaanstad. De citadel van Peñíscola prijkt steevast op alle 

9

ansichten die hier verkocht worden.

Om dat fraaie plaatje zelf te zien, moet je ’s ochtends op het strand zijn, als het zachte ochtendlicht op het schiereiland schijnt, en aan het einde van de middag op de pier, terwijl de ondergaande zon het vestingstadje goudgeel kleurt. Tussendoor heb je tijd om te zonnebakken op het langgerekte zandstrand, het uitzicht te bewonderen vanaf de burcht, te lunchen op een terras met spartelverse vis, lekker lang te luieren tijdens de siësta en te slenteren door slingersteegjes en trapstraatjes – in de voetstappen van Charlton Heston en Sophia Loren, want hier werd de Hollywoodklassieker El Cid gedraaid.

Rust en ruimte Peñiscola is het pronkstuk van Spanjes onbekendste costa, de Costa del Azahar ofwel ‘Oranjebloesemkust’, ruim honderd kilometer lang van Valencia tot Catalonië. Erboven ligt de Costa Brava met Salou, eronder de Costa Blanca met Benidorm. De Costa

10

del Azahar is andere koek. Hier zijn de badplaatsen populair bij Spaanse toeristen, die gewoon paella eten met een moscatel toe. De voertaal is Valenciaans, dat verdacht veel wegheeft van het Catalaans – maar zeg dat niet hardop, want de Valencianen zijn trots op hun tongbrekende taal.

Hier geen slappe sangria, friet met kroketten of all-inclusive-resorts met het Beste van Nederland op tv. Wel Spaanse taveernes, smakelijke visrestaurants en kleinschalige strandhotels.

Behalve voor zon, zee en zand komt men hier voor rust en ruimte.

Nog een reden waarom massatoeristen de Costa del Azahar links laten liggen: er is een achterland met keuze uit duizend-en-een dagtripjes. Langs geurige sinaasappelboomgaarden naar wonderlijke bergdorpen met stokoude keienhuisjes en gotische kerkjes, en door golvende wijngaarden naar uitgestrekte natuurparken.

Voor veel toeristen is dat teveel van het goede: zij komen naar de costa’s om te zonnebakken en al die uitstapjes

leiden maar af – dan liever naar Lloret.

De Oranjebloesemkust is een costa voor gevorderden.

Badderen in sinaasappels De Costa del Azahar dankt zijn naam aan de friszoete bloesemgeur die hier in de lente in de lucht hangt. Spanje is Europa’s grootste sinaasappelproducent en van al die oranje vitaminebommen komt tweederde uit de provincie Valencia. De miljoenen sinaasappelbomen zijn eeuwig groen, afgewisseld in het voorjaar met het delicate wit van de sinaasappelbloesem, en in het najaar met knaloranje als elke boom bijna bezwijkt onder het gewicht van zomaar vijfhonderd appelsienen.

De hoofdstad van sinaasappelland is Burriana, een dorp van dertigduizend zielen, omringd door citrusplantages zo ver het oog reikt. Iedereen is in de weer met sinaasappels: de mooiste, grootste en rondste exemplaren gaan snel op transport naar Europa, de kleinste, zoetste en sappigste houden ze voor zichzelf. Om op te eten uit

het vuistje, uit te persen tot sap of te verwerken tot likeur, marmelade, thee en zoete toetjes. De oranjebloesem vedwijnt in parfum, honing, salades en bruidsboeketten.

Rond Burriana kun je op sinaasappelexcursie: een paar uur plukken, dan een met sinaasappels in elkaar gekokkerelde picknicklunch en een bezoek aan ’s werelds enige sinaasappelmuseum – leuk is daar de uitbundige collectie van oude sinaasappelkistjes, vintage-posters en sierlijk bedrukte vloeipapiertjes waar in vroeger tijden de sinaasappels individueel in werden verpakt. Na een inspannende dag slaap je zacht in het sinaasappelhotel.

Met sinaasappelspa, voor een scrub met sinaasappelschillen, pakking in pompelmoespuree, bad in bloedsinaasappelsap, facial met mandarijnenessence of een massage met sinaasappelolie. Word je vanzelf weer fris en fruitig.

Zacht verende wandelpaden Achter de kust, citrusplantages en

wijngaarden ligt de Maestrazgo, het dunstbevolkte gebied van Spanje met elf inwoners per vierkante kilometer.

De eeuwenoude dorpjes in het woeste bergachtige landschap zijn grotendeels verlaten, maar door de geïsoleerde ligging goed geconserveerd.

Zeven van die gehuchten, samen bekend als La Tinença de Benifassà, vielen in de middeleeuwen onder het kartuizerklooster Santa Maria de Benifassà. Dat staat er nog steeds en is ook nog als zodanig in gebruik.

De ‘hoofdstad’ van La Tinença de Benifassà is het toepasselijk genaamde La Pobla de Benifassà, met karakteristieke natuurstenen huisjes en een middeleeuws kerkje, pittoresk uitgespreid over een kalkstenen bergkam. ’s Winters is het ingesneeuwd en verlaten, ’s zomers komen Valencianen hier genieten van de stilte en frisse berglucht. Logeren kan er in precies één pension – luxe ho maar, maar wel lekker lokaal eten, romantiek ten top en wat een uitzicht!

Een wandelwalhalla is dit, met een do

11

zijn bewegwijzerde routes, variërend van een paar uur onbekommerd kuieren tot meerdaags stevig doorstappen.

Met steeds wisselende vergezichten langs bizar gevormde kalkstenen rotspartijen, diepe kloven en grotten met rotstekeningen van dorp naar dorp, of juist langs kristalheldere beekjes en ruisende watervallen over zacht verende paden door groene bossen met oerbeuken en steeneiken. Nachtegalen en pimpelmezen fluiten er vlijtig op los, boven je hoofd zweven valken en adelaars. Goede kans dat je een dag lang geen andere buitenlandse toerist tegenkomt.

Het kasteel van El Cid Honderd haarspeldbochten verderop arriveer je in Morella – maar daarvoor heb je in een van die haarspeldbochten met gevaar voor eigen leven even een fotomoment ingelast. Want ook dit dorp bekijk je het beste van een afstand. Morella is het evenbeeld van Peñíscola, een van ’s werelds mooiste en best bewaarde fortdorpen, alleen

12

dan niet aan zee maar in de bergen.

Voor deze uitgestorven regio is Morella een metropool, met wel drieduizend inwoners en zowaar een winkelstraat, cafeetjes, restaurants en meer dan één hotel. Er is zelfs een museum, gewijd aan de Sexenni, een curieus festival dat hier sinds de middeleeuwen eens per zes jaar plaatsvindt. Maar bovenal is Morella een machtig mooi openluchtmuseum op duizend meter hoogte, omringd door tweeënhalve kilometer stadsmuur met plompe torens en gotische stadspoorten, met daarbinnen honderden tegen de berg opgestapelde witgekalkte huisjes met rode pannendaken, een kloeke basiliek die door de lokale bevolking is volgestouwd met klatergoud en, hoog boven alles uit torenend, het middeleeuwse kasteel van El Cid. Dat Morella nog niet op de Werelderfgoedlijst staat, kan alleen maar komen doordat de mensen van UNESCO zitten te slapen.

Zo is er meer moois in het achterland van de Costa del Azahar. De Sierra

Calderona is een natuurreservaat met kloosters en kastelen, bergtoppen tot duizend meter, bijzondere bomen als de kurkeiken en dwergwaaierpalmen, en bedreigde beesten als de genetkat en de pardellynx – ’s werelds zeldzaamste grote kat, waarvan er nog minder dan honderd over zijn.

Paella met kip en konijn Vlakbij Valencia ligt een natuurgebied van een andere orde: de Albufera, met stranden en zandduinen, een dennebomenbos en een zoetwaterlagune die dienstdoet als het nirwana voor watervogels – tweehonderdvijftig soorten liefst, van lachmeeuw en grote pieper tot gestreepte strandloper en steppevorkstaartplevier. Boottochtjes voeren over het spiegelgladde meer door een wirwar van rietkragen en langs schilderachtige vissershuisjes op kleine eilandjes.

Albufera is bekend in heel Spanje, niet vanwege het natuurschoon, maar omdat hier de rijst wordt verbouwd voor de enige echte paella valenciana.

Saber MÁs Die is hier uitgevonden, alleen dan niet met vis en schaaldieren zoals wij ’m kennen, maar met kip en konijn. Het beroemde rijstgerecht smaakt nergens ter wereld beter dan in El Palmar, op een voormalig eiland midden in het meer. Kies een van de de rustieke restaurantjes aan de waterkant uit en smullen maar – verser wordt paella niet.

Ben je zo dichtbij, dan sla je hip Valencia niet over. Een decennium geleden was de stad volledig verzonken in de vergetelheid, maar toen bouwde Spanjes toparchitecht en geboren Valenciaan Santiago Calatrava vijf spierwitte ufo’s. De Ciutat de les Arts i les Ciències, een mond vol maar om begrijpelijke reden toch nooit afgekort tot CAC, biedt onderdak aan een wetenschapsmuseum, een Imaxtheater, tropische tuin, dierentuin en de opera.

Ineens stond Spanjes derde stad weer stevig op de kaart en kwamen de bezoekers bij bosjes. Knappe kop die géén tijd tekort komt aan Spanjes onbekendste costa. 

costa del azahar Reizen

tweepersoonskamer vanaf €52,

In Valencia kun je met de metro

www. hotellatinensa.com

van het vliegveld naar de stad en met de tram naar het

Morella

strand; www.metrovalencia.es

La Fonda Moreno is een hip

Albufera is bereikbaar per Bus

hotelletje met negen frisse

Turistic www.valenciabusturistic.

kamers, een populair café

com. Naar Peñíscola en andere

en een uitstekend restaurant

kustplaatsen rijden treinen

met lokale specialiteiten;

www.renfe.es.

tweepersoonskamer vanaf €75,

Bestemmingen in het binnen-

www.lafondamoreno.com

land bereik je het beste per huurauto.

Peñíscola Mijd de betonnen bunkerhotels

Beste reistijd

langs de boulevard en

De Costa del Azahar is in

boek zeezicht binnen de

trek bij Spaanse toeristen,

vestingmuren – Pension Chiki

wat betekent dat je hier in

is proper en prettig geprijsd;

juli en vooral augustus niet

tweepersoonskamer vanaf €40,

moet komen. De rest van het

geen website

jaar is het lekker stil en zijn er betaalbare hotelkamers in

Sinaasappeltour

overvloed. ’s Winters is het

In het oogstseizoen, dat

bergachtige binnenland

van oktober tot eind april

ingesneeuwd en onbereikbaar.

loopt, kan de sinaasappeltour geboekt worden via Valencia

Accommodatie

Guias voor circa €200 per

Valencia

gezin of groep;

Vind voor €20 tot €50 p.p.p.n.

www.valenciaguias.com

een pension, B&B of hotel

Het Sinaasappelmuseum

van één tot vijf sterren via

staat in Burriana;

www.30valencia.com

www.museonaranja.com

Vilamarxant

Informatie

Op een kwartier van het

Voor vertrek:

vliegveld en een halfuur van de

Comunitat Valenciana

stad is Mas de Canicatti een

tel. 020 670 5211

lekker luxehotel midden in een

www.comunitatvalenciana.

uitgestrekte citrusboomgaard

com

mét sappige sinaasappelspa; tweepersoonskamer vanaf €135,

Ter plekke:

www.masdecanicatti.com

Stads-VVV in Valencia aan Plaça de la Reina

La Pobla de Benifassà

www.turisvalencia.es,

Hotel Tinença de Benifassà

regio-VVV in Carrer de la Pau

heeft tien kamers in een

plus kantoortjes in Burriana,

gerestaureerd middeleeuws

Morella en Peñíscola

huis met meeslepend uitzicht

www.castellon-costaazahar.

vanaf de houten balkonnetjes;

com

13

Más español Oefen je Spaans met deze samenvattin g

España para expertos

Costa del Azahar Pequeñas ciudadelas medievales en el mar o sobre un monte, extensos parques naturales y cientos de kilómetros de playas de arenas doradas: la Costa del Azahar es la costa más desconocida de España, pero una parada obligada para los visitantes expertos en la península ibérica.

La mejor manera de contemplar el pueblo de Peñíscola es alejarse de él y observarlo desde la distancia: un perfecto baluarte sobre una península rocosa, con murallas que surgen totalmente verticales desde el azul Mediterráneo, pequeñas casas e iglesias blanqueadas con cal que se alzan ingeniosamente unas por encima de las otras, un erguido faro y, en la cima, una altiva fortaleza templaria, donde en su momento se alojó Benedicto XIII, uno de los tres papas que eligieron establecerse fuera de la Ciudad del Vaticano. La ciudadela de Peñíscola está presente sin falta en todas las postales que se venden en la zona.

Aroma a flores La Costa del Azahar debe su nombre al dulce y fresco aroma a flores de azahar que inunda el aire en primavera. España es el productor de naranjas más importante de Europa y dos tercios de todas estas bombas de vitaminas provienen de la provincia de Valencia. Los millones de naranjos, eternamente verdes, cambian en primavera su colorido por el delicado blanco de la flor de azahar y en el otoño por un vivo color naranja, cuando cada uno de los árboles parece casi sucumbir bajo el peso de unas quinientas naranjas.

Senderismo Tras la costa, las plantaciones de cítricos y los viñedos, se encuentra el Maestrazgo, la zona menos poblada de España con una densidad de once habitantes por kilómetro cuadrado. La mayor parte de los pequeños

14

pueblos centenarios de este árido paisaje montañoso están abandonados, pero gracias a su aislamiento se encuentran en un buen estado de conservación. Siete de estas aldeas, conocidas conjuntamente como La Tinença de Benifassà, pertenecieron en la Edad Media al monasterio cartujo de Santa María de Benifassà. La zona es un verdadero paraíso para el senderismo, con docenas de rutas señalizadas, que varían de un relajado paseo de un par de horas hasta un exigente recorrido de varios días.

Curvas de herradura Tras recorrer unas cien curvas de herradura se llega a Morella, una de las ciudades-fortaleza más hermosas y mejor conservadas del mundo. Dentro de esta región, prácticamente desierta, Morella – con nada menos que tres mil habitantes, e incluso una calle comercial, bares, cafeterías, restaurantes y más de un hotel – es una verdadera metrópolis. Pero sobre todo, Morella es un espectacular museo al aire libre a mil metros de altura, rodeada por una muralla de dos kilómetros y medio de longitud, con fuertes torres y puertas góticas que dan cobijo a cientos de pequeñas casas blanqueadas con cal y cubiertas de tejas rojas que se apilan contra el monte, una robusta basílica, saturada de oropeles por los habitantes del lugar y - sobresaliendo por encima de todo - el castillo medieval del Cid. La única explicación posible de que Morella aún no esté considerada Patrimonio de la Humanidad es que los representantes de la UNESCO deben estar durmiendo. 

in-country Spanish language courses

Bijna 500 miljoen mensen spreken

Spaans... EN JIJ?

Leer Spaans in Spanje en Latijns-Amerika! » 11 landen, 35 bestemmingen » Doe mee aan een vrijwilligersproject » 25 verschillende cursussen! in Latijns-Amerika!

Wij helpen je op weg!

Voor meer informatie, kijk snel op

www.donquijote.nl

of bel ons 010

- 476 35 33

15

16

Reportaje

f o o r sp doorkidDe

Catalaanse pyreneeën f o o r p kids

Achter de Costa Brava gaan de Catalaanse Pyreneeën schuil.

Hier kun je heerlijk dwalen tussen zee en sneeuw. Ideaal om met je gezin uren te wandelen, fietsen of roeien. Maar ook met z’n tweeën kom je hier heerlijk tot rust.

Tekst en fotografie: daan vermeer

f o o r kidsp 17

Z

Ze drukt ons op het hart dat we absoluut niet bang hoeven te zijn voor regen, dat doet het hier volgens haar bijna nooit. We staan op het punt te voet de heuvels van de Cerdañavallei te verkennen als we haar spreken. Simone is Nederlandse maar woont en werkt al bijna tien jaar hier in Prullans de Cerdanya, een dorp in de gelijknamige vallei die gedeeltelijk in Frankrijk ligt. Misschien is het wel juist vanwege de zon die hier overuren maakt. Want al werd hier ooit het eerste skigebied van Spanje geopend, deze vallei krijgt jaarlijks meer zonnestralen dan de veel zuidelijker gelegen Canarische Eilanden. Hier geen gedoe met wandelkaarten of routeboekjes, een wandelroute staat in een iPad die we van haar meekrijgen. Volgens Simone is verdwalen onmogelijk dankzij de ingebouwde GPS in de tabletcomputer.

Op pad met de iPad We zijn nog maar net buiten het dorp als we verstijfd van schrik stil blijven staan.

Een geelgroene toornslang van een halve meter ligt vlak voor ons op het wandelpad. We kijken het overigens ongevaarlijke beest een paar seconden recht in de ogen, totdat het wegschiet in een stapel stenen naast het pad. De arend die boven de akker naast ons zweeft, zal de aanval waarschijnlijk wel in hebben gezet. We wandelen verder, langs wilde aardbeien en allerlei bessenstruiken waarvan we snoepen. En zodra we wat hoogte maken, kijken we neer op het dorp.

Iets voorbij het hoogste punt, bij een paar grote stenen, begint onze iPad plots te trillen. Wat is er aan de hand? Is de batterij misschien leeg? De wandelkaart verdwijnt van het scherm en een filmpje begint te spelen. In beeld verschijnen twee mannen, gehuld in Tarzankleding, zittend rondom de stenen waarnaast we stilstaan. Het zijn de hunebedbewoners van vroegere tijden. Ze vertellen, zittend voor hun dolmen, op levendige wijze over de historie van de Cerdañavallei.

De kraters van Garrotxa Nieuwsgierig naar meer geheimen van de Catalaanse Pyreneeën, rijden we naar verderop gelegen Olot. Hoewel het gebied rondom dit dorp zou barsten van de vulkaankraters - we tellen er zonder moeite zo twintig op onze wegenkaart - zijn er geen zwartgeblakerde bergen met rookpluim. Nee, de vulkanen hier zijn verstopte en begroeide bergen die daarom hun ware aard niet zomaar prijsgeven.

Een man die we toevallig tegenkomen op de parkeerplaats net ten zuiden van Olot, in een bos waar het zou moeten wemelen van de kraters, weet er nog een schepje bovenop te doen: ‘Ongeveer elke elfduizend jaar barsten de vulkanen hier uit. De afgelopen vijftienduizend jaar is het hier al stil.’ Nou ja, betrekkelijk rustig dan. ‘Soms zijn er kleine aardbevingen, maar geen erupties hoor!’

We wandelen het vochtige bos in, dat in wezen op een uitgeharde lavastroom ligt.

Een aandenken aan de laatste uitbarsting. De kraters zelf gaan schuil onder een laag aarde, maar de bundels zonlicht die het bladerdak van de berkenbomen weten te passeren, vallen op de gitzwarte lavastenen die verspreid liggen.

Aangekomen bij de Croscat, de grootste vulkaan van het gebied, wordt ons pas duidelijk hoe bijzonder de heuvels zijn die overal uit de aarde omhoog komen.

Want decennia geleden werden de lavastenen gedolven in de mijnen. Die mijnen zijn inmiddels gesloten, maar wel nadat er al een taartpunt uit de berg was afgegraven. Staand bij de voormalige groeve, kijken we tot de kern in de vuurspuwende heuvel. Die is roestig en wordt zwarter bij de schil. De kleuren vormen een schril contrast met de bebossing waar de rest van de berg in is gehuld. 

18

19

idsproof

6x 1 2 3 4 5 6 20

kidsproof

Doen met kinderen

Kinderactiviteiten in het Vall de Núria zijn voor kinderen vanaf 4 jaar en kosten €8,20 per activiteit, maar zijn gratis indien je overnacht in het hotel in de vallei.

De tandradtrein (vanaf €13,80 retour) rijdt er tot 10 keer per dag heen, zie www.valldenuria.com. iPad-wandel en -fietstochten worden aangeboden door familiehotel Muntanya in Prullans de Cerdanya, evenals (gratis) rugdragers om baby’s in mee te nemen.

Zie www.prullans.net. Voor kinderen zijn er kortere wandelingen beschikbaar. Bovendien worden er ‘s zomers speurtochten georganiseerd voor alle kinderen die in het hotel en op de camping overnachten.

Vulkanen rondom Olot Deze zijn prima op eigen gelegenheid te bezoeken. Er zijn informatiecentra en gidsen beschikbaar, zie www.turismegarrotxa.com. Vanaf de parkeerplaats is het naar het bos of de krater ongeveer 10 minuten wandelen, dus de kinderen kunnen mee.

Fietsen huren Pal naast het voormalige treinstation in Olot (Av. Estació 3) zit het Bicycle Logistic Center (www.atma.cat). Voor €14 huur je er een fiets voor een halve dag, inclusief helm en EHBO-set. Kinderfietsen (eventueel met trekstang om achter een grote fiets te bevestigen) zijn te huur voor €6. Je kunt de route inkorten, maar omdat die voornamelijk bergafwaarts en over brede paden gaat, is het goed te doen voor kinderen.

Kajaktochten Een kajak voor twee of drie personen (twee volwassenen met kind) kun je huren voor eenvoudige tochten vanaf 5 km (1,5 uur varen), vanaf €20 p.p., inclusief transfer. Zie voor informatie www.kayakdelter.com.

Heteluchtballonvaart over kraters Tijdens zonsopkomst kun je over de kraters van de Garrotxa zweven.

Vanuit de mand van een heteluchtballon kijk je over het puntige landschap onder je. Een vlucht van twee uur met pannenkoeken, een brunch op de grond én overnachting kost €170 voor volwassenen, kinderen gaan voor €100 mee. Zie www.voldecoloms.cat

Het dak van Spanje Onder schel gefluit komt de tandradtrein het station van Ribes de Freser binnengelopen. Het heeft ramen zó groot dat we het gevoel krijgen in de openlucht te zitten. Na een tweede fluit zet de machiniste, die in een cabine van glas zit, de smalspoortrein in beweging richting de Vallei van Núria. We kunnen over haar schouder de spoorbaan volgen, waarvan de oorspronkelijke rails al in 1926 zijn neergelegd.

Terwijl de boemel gestaag de berg beklimt, passeren we spoorbruggen, bergwanden en ravijnen. Gefluit klinkt als waarschuwing bij elke spoorwegovergang, dat nog secondenlang door de bergengte nagalmt.

Steiler en steiler gaat het smalspoor omhoog, waardoor we tegen onze leuningen gedrukt worden. Asfaltwegen houden op en de bergtunnels worden langer. Dennenbomen en rotsblokken, bekleed met de kleurigste mossen, doemen op aan de andere kant van het panoramaraam waar een rij kindergezichten tegenaan gedrukt is. Na ons een halfuur vergaapt te hebben aan de onherbergzame omgeving, verdwijnen we plots weer in een tunnel. Wanneer het daglicht weer de coupé invalt en de trein vaart mindert, komen we aan in Vall de Núria.

Ruige rotsen ‘s Winters maken de skiliften ook hier overuren, maar dat is anders als wij er zijn. Want hoewel dekens van sneeuw tot ver in juli de bergtoppen bekleden, is het vanaf mei te doen om het bergmeer, de wandelpaden en de berglucht. De vloer van deze vallei behoort met zijn tweeduizend meter hoogte dan wel niet tot het hoogste punt van de Pyreneeën, het is wel de plek waar we vrij zicht hebben op ruige rotsen en onherbergzame flanken, zónder urenlang te hoeven te klauteren.

Aan het bergmeer, waar kinderen varen in roeiboten, staat de spitse toren

Saber MÁs Beste reistijd

van het klooster. Jongere kinderen vermaken zich volop in de speelweide achter het klooster. In binnenbanden glijden ze de heuvel af. Wij besluiten de bergen in te wandelen via een van de goed aangegeven paden. Gelukkig brengt de trein ons pas tegen het eind van de middag weer terug naar Ribes.

Tussen mei en oktober is de meeste sneeuw weg, is de temperatuur behaaglijk om te wandelen en is het rivierwater aangenaam om te kajakken. Overigens stroomt het

Spoorzoeken bij Olot

hele jaar door genoeg water in de

Vlakbij Vall de Nuria werden nog twee spoorlijnen aangelegd, om steenkool uit de bergen naar de kust te vervoeren. Een van die smalspoorlijnen, die vanaf Ripoll via Olot en Girona naar de kustplaats Sant Feliu de Guíxols liep, is al in 1969 opgeheven en vijftien jaar geleden omgebouwd tot fietsroute. Het treinspoor is weggehaald, maar de stationsgebouwen, tunnels en viaducten zijn met rust gelaten. In Olot stappen we bij het voormalige treinstation op de fiets en gaan in het spoor van de bergboemel. Het eindstation van het traject ligt bijna honderd kilometer verderop aan de kust. Wij hebben onze dienstregeling iets aangepast en rijden vandaag niet verder dan Amer, op twee uur fietsen. Omdat de trein ons voor was, hoeven we ons niet in scherpe bochten, pittige etappes of door smalle paadjes te wringen.

Tussen Olot en Preses heeft het sediment van de jongste vulkaan een vlakte gemaakt, waardoor de vallei zo vlak als een spiegel is. Nu wuiven de maïskolven naast ons in de wind. Met de vulkanen rondom, is het hier genieten op het zadel.

We passeren voormalige treinstations, nu in gebruik als toeristeninformatiecentrum of kinderdagverblijf. Dan gaat ons spoor recht tegen de berg op, het is de klim naar de Coll d’en Bas. Door ons slakkentempo vallen ons afdrukken van schelpen en andere zeedieren op in de bergwanden naast ons. Hoewel we ons gestaag naar de bergtop trappen, was dit voorheen de oceaanbodem.

Dan verdwijnen de slingerbochten en maaivelden. Het spoor wordt kaarsrecht en gaat licht bergafwaarts, beschermd door rotswanden aan weerszijden. Hier moet de boemel in volle vaart hebben gereden. De sneltrein komt in ons naar boven, we schakelen naar de hoogste versnelling, maken vaart en doen een wedstrijdje wie het eerst bij het volgende station is. We zoeven over spoorbruggen en racen langs rotswanden bergafwaarts richting Amer. De wind suist ons om de oren. De laatste vulkanen schieten aan ons voorbij, we gaan de bergen uit. Wij zetten koers richting het water.

rivier om te kajakken. slapen De keus aan adressen in de bergen is beperkt. Goddelijk eten en heerlijk slapen aan de voormalige spoorlijn kan in La Rectoria de Sant Miquel de Pineda (www.larectoriadesantmiquel. com), een gerestaureerd landhuis met zeven kamers. In Cerdanya sliepen we in familiehotel Muntaya in Prullans, wat tevens een spa met uitzicht over de vallei van Cerdanya heeft.

Het Cerdanya Resort is een perfecte plek om met kinderen te verblijven. Het ligt in het zonnigste dal van de Pyreneeën en biedt een ruime keuze aan accommodatie: hotel, aparthotel en bungalows. Zeer kindvriendelijk met kinderclub, miniclub, kinderboerderij, georganiseerde wandelingen, zwembaden, spa, animatie, speeltuinen, etc. Er zijn veel faciliteiten zonder dat het massaal aandoet en het uitzicht is

Kajakken richting de zee Geen vulkaan of sneeuw meer te bekennen rondom het water van de Rio Ter. Vanaf het moment dat we met de kajak te water gaan, wordt het muisstil. Slechts het geluid van kolkend water rondom onze peddels is hoorbaar. Volgens de verhuurder zouden we door een onbebouwd en beschermd gebied peddelen. En dat kan kloppen, want al snel overheerst het vogelgefluit in dolby surround. Het smeltwater, dat overigens nergens dieper lijkt dan een halve meter, is zowel badkamer als keuken van de vogels. Een ijsvogel, zo blauw dat we hem van meters afstand al zagen zitten, fladdert snel weg langs de overhellende bamboestengels.

Roofvogels cirkelen hoog boven onze hoofden en libelles, diepblauw en zwart gekleurd, zitten op wortels die uit het water omhoogsteken. Niet alleen wij, maar ook de kinderen kijken hun ogen uit naar de wildernis waar we doorheen varen.

De rivier is hier opvallend rustig, op de meeste stukken is geen rimpeling in het water te bekennen. Maar zelfs al laten we de peddels even op onze bovenbenen rusten, langzaam maar zeker worden we door het water meegenomen richting de zee. 

prachtig. www.prullans.net.

Informatie Meer ideeën en informatie kun je vinden op de toeristische website van Catalonië www.catalunya.com.

21

España bonita

Spaans design MardelNorte is een Nederlandse webwinkel met exclusieve Spaanse kleding, schoenen, tassen en accessoires. Ze verkopen kwaliteitsmerken met mooie stoffen, subtiele prints en prachtig bewerkte kleding met een originele twist. Wil je goed voor de dag komen tijdens de feestdagen, neem dan snel een kijkje op www-mardelnorte.nl Lezers van España & más krijgen in de maanden november en december 20% korting op de nieuwe wintercollectie. Gebruik bij je aankoop de kortingscode MAS2012.

Maak indruk met Spaanse ham In Spanje is rauwe serranoham of jamón ibérico al jaren met stip het meest populaire artikel in het kerstpakket. Ook in Nederland is Spanjes culinaire trots aan een opmars begonnen. De perfecte delicatesse voor bij de borrel, als voorafje of verwerkt in een of meerdere gangen van het kerstdiner.

Pacomer Traiteur, Gerard Doustraat 66, Amsterdam. www.pacomertraiteur.nl

Nougat op z’n Spaans

Kerst zonder turrón is in Spanje ondenkbaar. Deze typische Spaanse lekkernij, gemaakt van amandelen, honing en eiwit is ook bij uitstek geschikt als attentie voor de gastheer of -vrouw van jouw kerstdiner.

De zoetigheid is, samen met nog veel meer Spaanse delicatessen, te bestellen bij de Spaanse Winkel. www.spaansewinkel.nl

22

100% Olijfhout

Pure Olive wood, de robuuste lijn van Bowls and Dishes, bestaat uit 100% olijfhouten artikelen. De tapasplanken, vijzels, schalen en accessoires geven je gerechten een elegante touch.

Prachtig en uniek houtwerk dat ook nog eens hygiënisch is, omdat het hout van nature oliehoudend is. www.bowls-dishes.com

Feestdagen op z’n Spaans met de beste producten uit spanje

Olijfolie met stijl De biologische olijfolie LA Organic combineert stijl met smaak. De flessen en blikken zijn ontworpen door Philippe Starck en de olie van het eco-bewuste Andalusische merk behoort tot de beste olijfolie ter wereld. Niet alleen geschikt voor op tafel, maar ook een buitengewoon origineel kerstcadeau. De lijn bestaat uit een Oro, Original en Cuisine. www.laorganic.nl

Bubbels... uit Valencia MARTINEZ & VERHOOG presenteren speciaal voor de feestdagen Deshora, een hoge kwaliteitscava die deze keer niet uit Catalonië komt, maar uit Valencia.

Deshora is fris en elegant, vervaardigd met Macabeo en Chardonnay druiven en bovendien biologisch gecertificeerd en dus puur natuur. ¡Salud! M&V www.martinezverhoog.com

23

24

Deliciosas fiestas Reportaje Delicioso

Heerlijke Spaanse feestrecepten

Haal met de feestdagen en de donkere dagen erna de Spaanse sfeer in huis! Met deze oer-Spaanse feestrecepten, van Catalaanse kalkoen tot Madrileense churros, zul je je vrienden en familie zeker verrassen. ¡Deliciosas fiestas!

Tekst: Emmelien Smit

Eén en al zoetigheid Geen Spaans kerstdiner zonder zoete afsluiting.

Kruimelige mantecados (amandelkoekjes) en polvorones (anijskoekjes), zachte en harde turrón (amandelnougat), figuurtjes van mazapán (marsepein)... Spanjaarden happen heel wat van deze verleidelijke zoete lekkernijen weg!

Voor 20 stuks 250 g bloem, gezeefd ½ tl gemalen anijszaad 1 el poedersuiker, plus extra om te bestrooien zout 250 g zachte boter 1 eidooier 1 tl citroensap 2 tl fino droge sherry uit de heuvels van Jerez de la Frontera

Polvorones | anijskoekjes

Meng bloem, anijs, poedersuiker en een snufje zout in een ruime kom. | Klop in een andere kom de boter met een mixer bleek en romig en klop er dan de eidooier, citroensap en sherry door.| Klop eerst met de mixer de helft van het bloemmengsel door het botermengsel en roer daarna de rest erdoor met een houten lepel.| Kneed het deeg met je handen tot een platte bal.| Wikkel het deeg in plasticfolie en laat het 1 uur in de koelkast opstijven.| Verwarm de oven voor op 150°C.| Rol het deeg op een bebloemd werkvlak uit tot 1 centimeter dikte.| Steek er met een rond uitsteekvormpje (van 5 cm doorsnede) koekjes uit.| Bekleed een bakplaat met bakpapier en spreid de koekjes uit over de bakplaat.| Bak ze 20 minuten of tot de koekjes lichtbruin en stevig zijn.| Laat de koekjes afkoelen en bestrooi ze met poedersuiker. 

25

Delicioso Reportaje

Kastanjes uit een houtskoolvuurtje

Voor 4 personen 500 g tamme kastanjes Verkrijgbaar van oktober tot vlak na de feestdagen. Op de markt, bij de groenteboer en in sommige supermarkten.

Zodra de eerste stalletjes met gepofte kastanjes in de straten van Spanje opduiken, weet je: de feestdagen staan weer voor de deur! Warm aangeklede castañeras poffen in smeulende houtskoolvuurtjes verse tamme kastanjes en verkopen de lichtzoete, nootachtige traktatie in puntzakken van krantenpapier. De gloeiend hete kastanjes verwarmen meteen je koude handen en daarna je mond en smaakpapillen. Een winters genot.

Castañas asadas | Geroosterde kastanjes

Verwarm de oven voor op 200 °C.| Kerf de kastanjes aan de platte kant kruislings in en rooster ze 15 tot 20 minuten, tot de schil openspringt. | Kastanjes kun je ook in de hete as (niet in het vuur) van een openhaard of barbecue poffen.| Verpak ze dan eerst in aluminiumfolie.| Pel de kastanjes als ze nog warm zijn, dan gaat de schil er makkelijk af.| Lekker met een klontje boter en een snufje zeezout.

Kerstkalkoen op z’n Spaans

Voor 6 personen 250 g pruimen zonder pit 1 dl fino droge sherry uit de heuvels van Jerez de la Frontera 1 kalkoen van ongeveer 2,5 kg, schoongemaakt 2 appels, geschild en klokhuis verwijderd 100 g boter 3 tenen knoflook 5 dl cava mousserende Spaanse wijn 1,25 dl slagroom zout en peper

Op Nochebuena - de avond van 24 december - verzamelen Spaanse families zich rond een feestelijk gedekte tafel voor een avond lang eten, drinken, praten en genieten. Op het kerstmenu staat meestal een gebraden kalkoen als pieza de resistencia. De vulling verschilt per streek: in Galicië vullen ze de kalkoen met lichtzoete kastanjes, in Asturië met friszure appels en in Catalonië met in sherry gewelde pruimen, zoete rozijnen en kleine, zachte pijnboompitten.

Kerstkalkoen op z’n Spaans.

Pavo de Navidad | Kerstkalkoen

Wel de pruimen in de sherry. | Spoel de kalkoen met koud water af en dep de binnen- en buitenkant droog met keukenpapier. | Wrijf hem van binnen en buiten in met zout en peper. | Vul hem met de pruimen en appels en naai de opening dicht met keukentouw. | Leg de kalkoen op een rek in een braadslee met zware bodem. | Smelt de boter in een steelplan en bak de knoflook goudbruin. | Haal de knoflook uit de boter en schenk de boter over de kalkoen. | Braad de kalkoen 20 minuten in een voorverwarmde oven van 220 °C. | Zet de oven terug op 175 °C, schenk de cava in de braadslee en braad de kalkoen nog 2 uur. | Bedruip de kalkoen regelmatig met de sappen uit de braadslee. | Draai na een uur de kalkoen om, zodat hij rondom gaar wordt en een knapperig korstje krijgt. | Neem de kalkoen uit de oven en laat hem rusten. | Breng ondertussen het braadvet met wat water aan de kook, roer de slagroom erdoor en voeg peper en zout naar smaak toe. | Snijd de kalkoen aan en serveer de saus er apart bij. 

26

Reportaje

ďƒ

27

Delicioso Reportaje

Magisch brood

Voor 1 krans 250 ml melk 1 el gist 400 g bloem 3 eieren 100 g suiker 1 el oranjebloesemwater rasp van 1 limoen 100 g boter gekonfijte vruchten om te versieren grove suikerkorrels om te bestrooien extra: 1 gedroogde boon 1 speeltje 1 kroon van goudpapier of karton

Op 5 januari is het zover: los Reyes Magos (de Drie Koningen) komen aan in Spanje! In een kleurrijke optocht – la Cabalgata de los Reyes Magos – trekken Melchior, Caspar en Balthasar op een bont versierde praalwagen door de straten. De volgende dag krijgt iedereen cadeautjes en komt standaard de zoete, overdadige Roscón de Reyes op de ontbijttafel. In dit brood met gekonfijte vruchten zit altijd een speeltje en een boon verstopt.

De vinder van het speeltje mag die dag koning zijn - compleet met gouden kroon. De vinder van de boon treft het minder: hij of zij moet het komende jaar de Roscón bij de bakker kopen.

Roscón de Reyes | Driekoningenkrans

Los de gist op in 4 el lauwe melk.| Voeg 100 g bloem toe en meng tot een zachte deegbal ontstaat.| Leg de deegbal in een kom - afgedekt met een theedoek - op een warme plek en laat het verdubbelen in volume.| Doe de rest van de bloem in een andere kom.| Maak een kuiltje en voeg eieren, suiker, de rest van de melk, oranjebloesemwater en limoenrasp toe.| Kneed met je handen tot een zachte massa ontstaat, voeg de boter toe en kneed opnieuw.| Voeg het gistmengsel toe en kneed tot alles goed gemengd is tot een deegbal| Bestuif met bloem en leg in een kom, afgedekt met een theedoek.| Laat het deeg op een warme plek minimaal 2 uur rijzen. | Kneed het deeg kort door en maak van het deeg een dikke lange worst en vorm een ring (zoals een grote donut).| Verpak de boon en het speeltje in aluminiumfolie en verstop ze in het deeg.| Versier de krans met gekonfijte vruchten, bestrijk met losgeklopt ei en bestrooi met grove suikerkorrels.| Leg de Roscón op een bakplaat met bakpapier en bak hem 15 tot 20 minuten in een voorverwarmde oven van 160 °C.

Geen oliebollen, maar churros!

Voor 4 personen 260 ml water 2 g zout 250 g bloem, gezeefd zonnebloemolie, om in te frituren

extra: stervormige deegspuit of churrera (gebruik geen gewone spuitzak!)

28

Dé plek om in Spanje oudejaarsavond te vieren, is onder de grote klok op de Puerta del Sol in Madrid. Drommen mensen stromen naar het centrale plein om af te tellen naar het nieuwe jaar. Als de klok middernacht slaat, wordt bij elke klokslag een druif gegeten. Wie het lukt om las uvas de la suerte op tijd door te slikken, gaat een geluksjaar tegemoet. Daarna knallen de kurken van de cava-flessen je om de oren en gaat het feestgedruis tot in de vroege uurtjes door. Na al het gefeest, is het tijd voor het favoriete nieuwjaarsontbijt van elke Madrileen: goudbruine, knapperige churros van de beste churrería van de stad met een kopje heel dikke chocolademelk om de oliebolachtige deegstengels in te dopen. Ook leuk als alternatief voor de oliebollen op oudejaarsavond!

Churros madrileños | Madrileense churros

Breng het water met het zout aan de kook.| Zet, zodra het water begint te koken, het vuur uit en voeg in één keer de bloem toe.| Blijf roeren tot je een stevig deeg hebt dat van de zijkanten van de pan loslaat.| Doe het deeg in een stervormige deegspuit of churrera. De opening moet zo groot zijn als je duim dik is.| Spuit 5 deegslierten op een stuk bakpapier en snijd ze op de gewenste lengte (maak niet alle churros in een keer, anders komt er een vel op en barsten ze open als ze in aanraking komen met de hete olie).| Verhit de olie in een (frituur) pan tot 190 °C.| Laat de eerste portie churros erin glijden en bak ze goudbruin.| Haal ze met een schuimspaan uit de pan en laat ze goed uitlekken op keukenpapier.| Frituur zo alle churros. 

Mi pasión

Een eigen wijndomein De droom van Charles Wijnen Charles Wijnen (53) droomde er op de middelbare school al van om ooit zijn eigen wijnen te verbouwen, produceren en distribueren. Die droom is uitgekomen: hij maakt nu kwaliteitswijnen in een topgebied, de Montsant ten zuidwesten van Barcelona waar hij zijn eigen wijndomein heeft.

Gouden tip ‘Een vriend van mijn kookclub die al een finca rustica had in de Montsant hoorde van m’n droom en gaf me de gouden tip om in de omgeving van Tarragona te gaan kijken. Daar kon ik toen de Mas Gran kopen, een prachtige wijnboerderij uit 1750 met 18 hectare oude wijnstokken die vanaf 1939 zijn geplant. Inmiddels heb ik 24 hectare aan wijnstokken staan.’

Erg spannend was het voor Wijnen om eind 2006 zijn eerste flessen te bottelen. ‘We hebben veel aandacht besteed aan het ontwikkelen van de flessen, kurken en etiketten. De oude eigenaar verkocht zijn druiven aan de beroemde familie Torres en bottelde dus zelf niet. Dat moest ik vanaf nul opstarten. Maar ik werk vanuit een duidelijk devies: Doe waar je goed in bent en besteed de rest zo veel mogelijk uit.

Ik werk samen met een vast loonbedrijf zodat we flexibel personeel kunnen inzetten. En de tanks die nodig zijn in de oogstperiode huur ik via een coöperatie, zodat de investeringen binnen de perken blijven.’

Wat moet het heerlijk zijn om je dromen na te jagen en gewoon naar Spanje te vertrekken.

Veel Nederlanders wagen de sprong. Bijvoorbeeld Charles Wijnen die er - what’s in a name - zijn eigen wijndomein heeft en eigen wijnen maakt.

In de prijzen Charles Wijnen ontwikkelt de wijnen niet zelf maar heeft een oenoloog in dienst en kocht ook 54 Franse wijnvaten waar inmiddels zijn eerste gran reserva’s vandaan komen. Hij woont de helft van het jaar in Spanje en de overige maanden bij zijn vrouw en twee dochters in Nederland. In die periode verkoopt hij zijn wijnen in Nederland en in het buitenland.

‘Ik doe dat nu nog zelf, maar zou ook dat graag uitbesteden. Je kunt nog zo’n lekkere wijn maken, maar wat als die tussen het enorme aanbod niet wordt opgemerkt? Het gaat gelukkig erg goed. Mijn wijn wordt inmiddels geschonken in De Librije van Jonnie en Thérèse Boer, ik verkoop nu in acht landen en ontving al tien prestigieuze internationale wijnprijzen.’ Zijn volgende droom is het renoveren van de oude wijnboerderij. ‘Ik probeer nu mensen te vinden die willen investeren in de renovatie van dat bijzondere pand. Ik wil er een agroturismo van maken met maximaal 16 grote kamers.

Het landgoed ligt op circa 15 minuten van het vliegveld Reus en circa 25 minuten van de kust bij Tarragona. In een klein uur ben je in Barcelona. Idealer kan het niet.’  www.topwines4u.com

29

Vino Reportaje

Waar Landgoed Duinlust in Overveen, bij Haarlem Wanneer Zondagmiddag 25 november van 12 tot 17 uur

FOTografie wijnproeverij 2012: jolanda eillebrecht

Bereikbaarheid Duinlust is goed bereikbaar per auto en trein. Vanuit Station Overveen loop je er in een kwartiertje heen. Op Duinlust is voldoende gratis parkeergelegenheid. Een routebeschrijving vind je op www.espanaymas.nl

30

Entree €10, gratis toegang voor abonnees van España & más met introducé.

Reserveren www.espanaymas.nl

Reportaje

GRATIS voor abonnees tweede wijnproeverij

España &más

Spaanse wijnen in de duinen Spaanse wijnen winnen steeds meer terrein in Nederland. En terecht. Met oude wijnrassen en nieuwe technologieën hebben de Spaanse bodega’s in de afgelopen twintig jaar een grote sprong voorwaarts gemaakt. Op de tweede España & más wijnproeverij kun je meer dan 100 verschillende Spaanse wijnen proeven, van een tintelfrisse albariño uit Galicië, tot een dieprode crianza uit Granada. De tien deelnemende importeurs stellen zich vast even voor.

31

Vino Reportaje

S

panje bezit met bijna 1,2 miljoen hectare wijngaarden het grootste areaal van wijngaarden ter wereld. Door het opnieuw in gebruik nemen van autochtone druivensoorten, het herontdekken van kleine percelen in combinatie met een traditionele bereiding en nieuwe technologieën is de kwaliteit in de afgelopen jaren met sprongen vooruit gegaan. De opmars is dan ook niet te stuiten. Nederlandse importeurs zoeken in alle regio’s van Spanje naar de mooiste wijnen. Zij laten je op 25 november op landgoed Duinlust kennismaken met hun wijnen en vertellen het verhaal achter de wijn.

Innovatieve kwaliteitswijnen | Dirk Verhoog Twee gedreven wijnfanaten en ondernemers ontmoetten elkaar in Spanje en richtten Martinez & Verhoog op. Inmiddels is Martinez & Verhoog gevestigd in Valencia en Nederland. Via hun zoek- en proefteam komen ze innovatieve bodegas op het spoor met moderne kwaliteitswijnen. Hun doel is de renaissance van Spaanse wijnen in Nederland. Ze richten zich daarbij op het middelste en hogere niveau van de markt. Dirk Verhoog: ‘Maar als we een goede wijn vinden in het goedkopere segment zullen we niet schromen deze aan het grote publiek te tonen.’ Op Duinlust ontkurken ze o.a. prijswinnende wijnen uit Valencia, Rioja en Utiel Requeña. www.martinezverhoog.com

Topwijnen uit Granada | Nelleke Maris en Dick Speelpenning Granada Wijnen is een kleine importeur van mooie kwaliteitswijnen uit de opkomende wijnregio Granada. Een ongerepte wijnstreek met een uniek terroir en microklimaat. De meeste wijngaarden liggen nabij de ruim 3400 meter hoge toppen van de Sierra Nevada en vlakbij de Middellandse Zee. Er worden wijnen gemaakt van de unieke inheemse vijiriega druif. Het assortiment van Granada Wijnen bestaat uit diverse soorten (biologische) wijn: mousserend, wit, rood en rosé. Ze worden geproduceerd door kleine (familie)bedrijven, waar de druiven nog met de hand worden geplukt.

Een voorbeeld van een unieke wijn is de droge muskaatwijn van Bodega Horacio Calvente. Deze wijn, van druivenstokken uit circa 1820, werd o.a. geschonken door het vermaarde, voormalige toprestaurant El Bulli. www.granadawijnen.nl

Vinos & más | Nicole ter Beke Vinos i cavas is altijd op zoek naar onontdekte pareltjes uit Spanje. Eigenaresse Nicole ter Beke: ‘Hierdoor komen wij vaak uit bij de kleinere producenten waar wij doorgaans een intensieve en jarenlange band mee opbouwen. Onze wijnen vertegenwoordigen zo’n beetje alle D.O.’s in Spanje.

Een van onze laatste ontdekkingen is de wijn van Bodegas

32

Habla. Prachtige zwarte parels uit de Extremadura! Dit gebied staat voornamelijk bekend om zijn tafelwijnen, maar bodegas Habla produceert gastronomisch hoogstaande wijnen in dit droge en grillige klimaat. Een ander voorbeeld is de witte wijn van Bodegas Nilo; gastronomische verdejo met een eigenzinnige signatuur van wijnmaakster Marie Jose zelf. Marie Jose is in 2006 pas gestart met de productie en behaalde reeds in 2008 al de 1e prijs in de categorie Beste Witte Wijn in een internationale wedstrijd voor vrouwelijke wijnmaaksters in de VS.’ www.vinosicavas.nl

Lekkere sapjes | Bernd Weeke ‘In mijn vinologen-proefclub hoor je vaak ‘lekker sapje’ wanneer er iets moois in het glas hangt. Dat werd dus de - in de conservatieve wijnwereld - opvallende naam voor onze zaak’, aldus vinoloog en sommelier Bernd Weeke.

Lekkersapje.nl importeert (biologische) wijnen uit diverse Spaanse wijngebieden zoals Valencia, Toro, Ribera del Duero en Priorat. Daarnaast verkopen ze wijnen uit Duitsland en Oostenrijk. Alle wijnen worden direct geïmporteerd van de wijnmakers, dat scheelt uiteraard. Voorop staat steeds een perfecte prijs-plezierverhouding. www.lekkersapje.nl

Eigen wijnbedrijf | Charles Wijnen In 2005 nam Charles Wijnen een oud wijnbedrijf over in de Montsant in de schitterende Ebro-vallei die direct grenst aan de Priorat. Sindsdien importeert hij zijn eigen D.O. Montsant in Nederland. Zijn wijnen worden nu in acht landen geschonken, waaronder China. Inmiddels zijn zijn Mas Gran Montsant wijnen bekroond met tien internationale wijnprijzen. De wijnstokken zijn geplant vanaf 1939 en de verzorging van de wijngaard is traditioneel zonder pesticiden en extra meststoffen. Charles Wijnen produceert vooral droge rode wijnen gemaakt van lokale druivensoorten garnacha, cariñena en tempranillo, soms vermengd met internationale variëteiten als syrah en cabernet sauvignon. www.topwines4u.com

Heerlijk bij wildgerechten | John Nederstigt John Nederstigt is eigenaar van het gezellige restaurant Lizz in het oude station van Lisse. Daarnaast importeert hij als vinoloog onder andere biologische Spaanse wijnen uit Jumilla. Hij ontkurkt op Duinlust o.a. wijnen van José Maria Martinéz Verdú, die prima combineren met stoofschotels en wildgerechten. Ze zijn gemaakt van de krachtige monastrell druif, vol fruitaroma’s van bramen en pruimen.

Laat de hazenpeper maar komen! www.bollenstreekwijnen.nl Fiesta del Vino | Andries de Jong Fiesta del Vino is Spaans voor ‘wijnfeest’. Importeur

Reportaje Vino

Tijdens de proeverij worden de hapjes verzorgd door de Spaanse kok Efraín Sánchez.

Andries de Jong: ‘Voor ons zijn die twee woorden onlosmakelijk met elkaar verbonden: wijn is feest en feest is wijn.

Tijdens onze reizen door Spanje ontdekten we de Terra Alta streek in zuidelijk Catalonië. Door zijn geïsoleerde ligging maakte het gebied tot voor kort eigenlijk alleen wijn voor lokaal gebruik. Fiesta del Vino laat deze heerlijke Terra Alta wijnen nu ook in Nederland proeven! De meeste wijnhuizen in het assortiment zijn familiebedrijven met een rijke geschiedenis. Maar ook de meer exclusieve wijnen van enkele coöperaties ontbreken niet.’ www.fiestadelvino.nl

overname van Casa Gourmet in 2010 ligt de focus daarbij steeds meer op Spanje. Alex Swibben van Bosman Wijnkopers: ‘Op Duinlust presenteren wij een fraai assortiment Spaanse wijnen waaronder de spraakmakende lijn onder de bijzondere naam Matsu. Achter deze Japanse titel (de wens om geduldig te zijn) gaan vier wijnen schuil, alle van biologische herkomst. Deze wijnen komen van oude, milieuvriendelijk gecultiveerde stokken uit de Toro.

De Matsu El Picaro 2011, een donkerrode, mondvullende wijn, is prima voor de feestdagen want hij past perfect bij wildschotels, pittige harde kazen en gekruid vlees. www.bosmanwijnkopers.nl

Exclusieve wijn met passie | ark Abbema en Hans Mulié M Abbema Wines is nog maar kort geleden opgericht door twee doorgewinterde wijnconnaisseurs: Mark Abbema en Hans Mulié. Hun passie voor wijn is de grote drijfveer om deze wijnhandel te starten. Abbema Wines zoekt exclusieve producenten, zoals Jose Pariente uit de D.O. Rueda die kortgeleden op de Nederlandse markt werd geïntroduceerd. Hans Mulié: ‘Wij selecteren onze producenten primair op persoonlijkheid en uiteraard op kwaliteit. Wij hebben niet de intentie een compleet assortiment te brengen. Wel willen wij wijnen op de markt brengen die iets toevoegen tegen een scherpe en reële prijs.’ www.abbemawijn.nl

Biologische kwaliteit | Alex Swibben Bosman Wijnkopers importeert met name biologische wijnen waarbij kwaliteit altijd boven prijs gaat. Sinds de

Spaanse toppers | Team La Bodega La Bodega is importeur van Spaanse wijnen en specialiteiten, waaronder wijnen uit Ribera del Duero, Castilla y León, Rueda en Rioja. La Bodega laat in Duinlust o.a. wijnen proeven van Bodega Grupo Yllera. Absolute topper is de Yllera Dominus Vinas Viejas, een op houtgelagerde 100% tempranillo uit Castilla y León. Ook de witte wijnen uit de Rueda behoren tot de trots van La Bodega. Rob van Dusschoten van La Bodega: ‘Door familiebanden en veel reizen in Spanje zijn wij grote fans geworden van de Spaanse wijnen en gastronomie. Ons motto is: kwaliteit tegen een scherpe prijs. We vinden het fantastisch om de Nederlandse consumenten kennis te laten maken met alle lekkernijen die wij in Spanje op de kop tikken, zoals ook ons Ibérico producten. Deze proeverij is daarvoor een uitgelezen gelegenheid.’ www.la-bodega.nl

33

34

Reportaje

Stil vulkaaneiland El Hierro

El Hierro, het kleinste familielid van de Canarische Eilanden, is door de strijd tegen de vulkanen gevormd. Het landschap wordt in het zuiden en westen beheerst door inktzwarte kraters en lavastromen.

In het midden overheerst een oude overgroeide vulkaanketen. El Hierro: een boeiend eiland dat nog maar nauwelijks door toeristen is ontdekt.

Tekst en foto’s: Karin Anema

E

l Hierro is kleiner, kaler en geïsoleerder dan het noordelijk gelegen La Palma. Wie denkt dat de Canarische Eilanden een verlengstuk zijn van Spanje, komt bedrogen uit. De Canarios voelen zich meer verwant met Latijns-Amerika dan met Spanje.

Met name de meest westelijke Canarische Eilanden, zoals El Hierro, zijn dé springplank geweest overzee. Eerst voor Columbus, daarna voor de Canarios zelf. 

35

Reportaje

Er zijn weinig stranden op El Hierro, maar wel diverse natuurzwembaden, waaronder erg fraaie. Zoals open grotten met prachtig gevormde gewelven.

Zelfvoorzienend In een bar, gerund door remigranten uit Venezuela, ontmoeten we de oude Ernesto. Net als veel andere jongens ging hij, gedreven door armoede, 60 jaar geleden werk zoeken in Venezuela. Vijftig jaar later keerde hij terug naar zijn geboortegrond, zijn oude moeder en de rust van El Hierro.

Ernesto schuifelt naar de deur van de bar, neemt zijn pet af en zegt op zijn herreños waarin veel Latijns-Amerikaanse woorden voorkomen: ‘Vete por la sombrita - tot ziens.’

Barman Benito zet muziek op van de Cubaanse groep Chasco. Hij raadt aan om lapas (schelpdieren) a la plancha te proeven. ‘We hebben hier diverse Latijns-Amerikaanse muziekgroepen. Ons Spaans doet meer denken aan overzee dan aan het Castellano. Een autobus noemen we bijvoorbeeld een guagua, net als in Latijns-Amerika.’ Hij vertelt graag over het eigene van de eilanders: ‘Op El Hierro zal je geen grote supermarkten of bedrijven vinden. We leven vooral zelfvoorzienend. Als je iets over hebt, ruil je het voor iets wat je nodig hebt. Iedereen heeft een moestuin en de meeste mensen hebben ook een geit.’ Hij wil zijn kaas laten zien die hij in een grot laat rijpen. Maar eerst moeten we mee naar zijn vriend Ignacio die een bodega heeft. Daar liggen een paar honderd jaar oude wijnvaten en staat een tv-toestel uit de jaren vijftig.

Massa-emigratie Ignacio deelt bestofte glaasjes uit en we toosten op zijn sherryachtige vino pata. Door het kleine kelderraam zien we de roodgrijze helling van een vulkaan. Hij graaft zijn wijnranken meters diep in het lavagruis - het vulkaangruis zorgt voor een goede vochthuishouding. Nog altijd stampt hij de druiven met zijn laarzen in de wijnpers. Hij kookt de most in tot de likeur arope en vermengt die met gofio.

‘Mijn vader is 101 jaar geworden. Dankzij gofio. Ik neem gofio als aperitief en vermeng het met kaas en vijgen.’

Baby’s krijgen gofio vermengd met melk in hun zuigfles.

De stoere mannen die in de 19e eeuw en 20e eeuw massaal emigreerden naar Latijns-Amerika en de overtocht soms in gammele boten maakten, namen het graan mee, vermengden het met water en kneedden het tot een deeg waar ze ballen van draaiden en aten het met suiker. Ignacio: ‘Mijn grootmoeder ging op de eerste emigratiegolf via Tobago en Trinidad naar Cuba. En kwam terug. Mijn vader vertrok op zijn zestiende op de twee emigratiegolf in 1956 naar Venezuela. Daar verbouwde hij vijftig jaar lang sinaasappelen. Vanwege de politieke situatie en de criminaliteit zijn we

op mijn 16e teruggegaan. Je eigen eiland blijft nu eenmaal als een magneet trekken.’ ‘Hoe is het met El Indiano?’ vraagt een bezoeker aan Ignacio. ‘Hij bedoelt mijn vader,’ verklaart hij even later. ‘Degenen die lang in Venezuela hebben gewoond en uiteindelijk terugkomen, krijgen bij hun terugkeer het stempel van avonturiers en de geuzennaam Indianos. Hij wijst op een tegelwijsheid aan de muur: ‘No puedes guiar el viento, pero puedes cambiar la direccion de tus velas’. ‘Salud!’, proost hij, ‘volgens dat spreekwoord redden wij ons wel op El Hierro.’

Bij een volgende vriend, Aurelio, ruiken we de nabijheid van de vulkanische grond: sulfaat. Zijn wijnranken zijn bestoven met lichtgeel sulfaatpoeder, dat de wind aanvoert vanaf de vulkanische grond. Aurelio herinnert zich nog goed dat hij op zijn tiende met zijn ouders terugkwam uit Venezuela: ‘Daar was ‘s nachts altijd lawaai. De eerste nacht hier kon ik niet slapen van de stilte!’

Drakenstaarten Stil is het op El Hierro. Op het geluid van de wind en de vogels na. Er zijn geen fabrieken of echte steden, alleen witgekalkte huizen met contrasterende zwarte vulkaanbrokken als hoekstenen, in een landschap van aaneengeschakelde begroeide vulkaankegels.

Al wandelend blijkt hoe rauw en naakt de vulkanen in het westen (La Dehesa) en in het zuiden (La Restinga) zijn. Hier is duidelijk hoe de zwarte lava als overgekookte melk uit de kraters is gevloeid en in de zee is afgekoeld. Inktzwarte stranden en lavabrokken contrasteren met het blauw van de zee. Je hebt hier grandioze uitzichten over blauwzwarte en dieprode kraters, ontoegankelijk en steil, bekroond met merkwaardig gevormde lavabrokken. Lavatongen duiken verticaal de zee in en eindigen als drakenstaarten in het heldere water.

Het pad bestaat uit fraai getordeerde oranje, gele en zwarte vulkaanbrokken. In La Restinga roerde een onderzeese vulkaan zich van oktober 2011 tot maart 2012. Barvrouw Concha pakt een gespleten steen van de toonbank, donker van buiten en kokosnootmelkachtig wit van binnen. ‘Restingolitas,’ zegt ze trots. ‘Stenen uit de onderzeese magische wereld. De afgelopen maanden kwamen ze op de stroom hiernaartoe drijven.’ Het verschilde per dag, maar de vulkaan was als een felgroene vlek en soms als een mega-jacuzzi in de zee te zien. Tot twee keer toe werden ze geëvacueerd. Maar er moet veel meer gebeuren om de rustige mentaliteit van de eilanders te verstoren. 

36

Reportaje

37

Reportaje

‘ De ontspanning van de zee zit in de mensen.

Het is goed dat El Hierro zijn tradities en folklore in stand houdt.’

Wandelparadijs Een dag later lopen we over dennennaalden die als een dikke vacht over de heuvels liggen, we snuiven de geur op van de felgroene pijnbomen die contrasteren met het diepblauw van de zee ver onder ons. De wind ruist, vogelgeluiden echoën. We volgen de Camino de Pastores door het westelijke kale landschap van Sabinosa met verwaaide bomen. Aan de andere kant van het eiland, vanuit El Mocanal, dalen we af naar Pozo de las Calcosas en slenteren door het enige dorp op het eiland waar de daken gedekt zijn met stro van graan. In de gerestaureerde huizen verblijven ‘s zomers met name bewoners van Tenerife en Duitsers. Voor hun deur ligt een natuurzwembad, dat met minimale ingrepen is aangelegd. De hoge zeegolven stromen bij vloed naar binnen, wat het zwemmen spannend maakt. Omdat er weinig stranden zijn op El Hierro, zijn er diverse natuurzwembaden, waaronder erg fraaie. Zoals open grotten met prachtig gevormde gewelven.

Waar we ook zijn, overal is de sfeer gemoedelijk en het eten verrukkelijk. De stilte en het ongepolijste, pastorale landschap maken het compleet.

38

Ruileconomie Na alle stilte en natuurwandelingen bezoeken we op 3 mei het feest van Santa Cruz. De voorbereidingen zijn uiterst geheim. In een ruimte waar de ramen met papier zijn afgeplakt leggen Vilma en haar buurtgenoten de laatste hand aan het kruis. ‘Iedere buurt maakt een kruis. Vroeger werden die versierd met gekleurde zaden, kapot geslagen eierdoppen, zand en bloemen. Nu doen we het met crêpe-papier, stoffen en pijpenragers. De afgelopen weken hebben we er dagelijks aan gewerkt om straks het mooiste kruis te hebben.’ Hun trots is onweerlegbaar. Rond het middaguur is het zover. Twee buurten in El Pilar nemen het tegen elkaar op. Meisjes en jongens dragen het kruis, dansen op de muziek van fluiten en trommels, klepperend met hun castagnetten. De muzikanten hebben twee deuntjes, waarvan de percussie Noord-Afrikaanse trekken heeft.

Toeschouwers zijn ontroerd - het is een feest ter ere van de voorouders - en het is alsof die er vandaag weer even bij zijn. Wie heeft het mooiste kruis? Dat weten ze wanneer de twee groepen elkaar treffen bij een boom midden in het dorp. Samen dansen ze verder naar de piepkleine kerk waar een mis wordt opgedragen. ‘Wie is nu de winnaar?’ vraag ik links en rechts. Het blijkt een soort erecompetitie.

Iedere bewoner voor zich bepaalt welk kruis het mooiste is. Trommelmaker Damian: ‘De fluitisten en trommelaars behoren allemaal tot mijn familie. De trommels maak ik van geitenleer en hout.’ Hij legt het fijne uit over de gouden juwelen waarmee de kruizen zijn behangen. Op het eiland zijn een paar rijkere families. Het principe van ‘delen’ indachtig staan zij hun schatten voor deze dag af en krijgen die morgen weer terug. ‘Net zoals we onze moestuinproducten met elkaar ruilen,’ zegt Damian. ‘El Hierro is nog steeds heel traditioneel.’

Feestgedruis ’s Middags is er uitbundig feest met muziek en dans. Uiteindelijk gaat het op het Fiesta de la Cruz om eenwording met buren en familie. Alberto, een arts uit Madrid, bezoekt zijn familie: ‘Ik ben in Venezuela geboren, mijn vader had er een zaak en mijn ouders wonen er nog. Iedereen hier op het eiland heeft wel familie in Venezuela. Vergeleken met Madrid zijn de mensen hier zo open en vriendelijk. De ontspanning van de zee zit in de mensen. Het is goed dat El Hierro zijn tradities en folklore in stand houdt.’ We trekken ons terug en wandelen door het pastorale landschap, dat met stenen muurtjes van vulkanische brokken in percelen is opgedeeld. Deze dagen hadden we het gevoel met één been in een Latijns-Amerikaans land te staan en met het andere in Spanje. Terwijl we over de zee met de verborgen vulkaan uitkijken, richting familie-eilanders in Cuba en Venezuela, lijkt het wel duidelijk waar de Canarios hun identiteit aan ontlenen. 

Reportaje

Saber MÁs El hierro informatie

Boot: De reis van Tenerife

Het hele jaar is El Hierro

naar El Hierro duurt drie uur.

een goede bestemming.

Raadpleeg ook de website

In september en oktober is

www.fredolsen.es.

de zeetemperatuur ideaal.

Voor huurauto’s zie

Soms waait de calima -

www.cicar.com en

wind met stof uit de Sahara,

www.autosbamir.es

waardoor het met name

Voor informatie over de

hoog in de bergen tien

guagua, de lokale bus, zie

graden warmer is dan

transhierro@transhierro.es

normaal.

Links Reizen

www.multimedia.

Vanaf de luchthavens

larevistadelapalma.com/

van Tenerife, Gran Canaria

ruta-cruces-2011/

of La Palma vlieg je met

www.elhierro.travel

Binter Canarias,

www.elhierro-rural.com

www.bintercanarias.com

www.atlantidea.net

voor een paar tientjes

www.elhierro.es

naar El Hierro.

Er is ook een El Hierro app.

39

Za 1 december, 20.15 uur

Compaùía Antonio El Pipa De Tablao Authentiek Flamenco spektakel Za 26 januari, 20.15 uur

Olga Pericet

Sp a a n se s fer in het Luc en en Dansthea t ter

De nieuwe ster van de hedendaagse flamencodans

Zo 27 januari, 15.30 uur

Nederlands Blazers Ensemble Flamenco met Carmen Linares Za 23 maart, 20.15 uur

Respiro Flamenco

Vijf jonge flamenco-artiesten uit de nieuwe dansgeneratie Za 25 mei, vanaf 14.00 uur

Tango la Haya

Voorstellingen, workshops en tangosalon informatie & kaarten 070 88 00 333 www.philipszaal.nl / www.ldt.nl TheaterDenHaag 40

aanhetspuiplein

cultuur aan het

Spuiplein Lucent Danstheater Dr Anton Philipszaal

Entrevista

Javier Marías

‘schrijven is dwalen met een kompas’ De bibliotheek van het Amsterdamse Ambassade hotel is de geijkte plaats voor een interview met een buitenlandse auteur. Javier Marías is een geval apart. De Spaanse schrijver is een onverbiddelijke kettingroker. Daarom vindt het gesprek plaats op zijn hotelkamer, waar het raam wagenwijd open staat.

Daar zal hij de ene na de andere sigaret opsteken. ‘Mits u daar geen bezwaar tegen heeft,’ vraagt hij voorkomend.

Tekst: Henriëtte Aronds

41

Reportaje

M

arías leeft tegen de tijdgeest in. Hij schrijft geen gemakkelijk verteerbare literatuur. Hij heeft nog altijd geen computer, schrijft op een elektrische typemachine en hij beschouwt zichzelf als buitenbeentje in de Spaanse literatuur. Aanvankelijk vereenzelvigde hij zich met schrijvers als Henry James, Joseph Conrad en Laurence Sterne, die hij ook vertaalde. Verschillende van zijn romantitels plukte hij uit het werk van Shakespeare. Maar tegenwoordig verklaart hij zich ook schatplichtig aan Cervantes en andere Spaanse schrijvers. Deze ‘verspaansing’ viel samen met Marías’ internationale doorbraak in de jaren negentig. Een hart zo blank (1992) werd zelfs een regelrechte bestseller in Duitsland.

Zijn romans zijn met talrijke internationale prijzen bekroond en werden in eenenveertig talen vertaald. Steeds vaker wordt hij, ook door collega-schrijvers, genoemd als kanshebber voor de Nobelprijs.

Denken is geslachtsloos Het uiterlijk van de schrijver - sterke baardgroei, borsthaar dat uit zijn overhemd piept, omfloerste blik met lange wimpers, een fijngetekende, vlezige mond die je eerder in een vrouwengezicht zou verwachten – doen vertrouwd aan. Hij lijkt als twee druppels water op een van de hoofdpersonen uit zijn laatste roman De verliefden, die ook Javier heet. ‘Ik geef personages wel eens een minder aangenaam trekje van mezelf mee. Verder moet je er niet teveel achter zoeken,’ zo verzekert hij.

In De verliefden is de verteller een vrouw. Dat is voor het eerst in uw romans.

‘Het kon niet anders dan een vrouw zijn, het verhaal vroeg erom. Bovendien, bij een verteller doet het geslacht niet ter zake. Een verteller vertelt, observeert, reflecteert. Er zijn veel verschillen te noemen tussen mannen en vrouwen, maar daarin ontlopen ze elkaar niet. Denken is geslachtsloos.’

Vanwaar uw exclusieve voorkeur voor ik-vertellers?

‘Een ik-figuur kan niet anders dan gissen en veronderstellen, denken en overpeinzen. Dat komt de waarachtigheid en geloofwaardigheid ten goede. Het leven en de wereld om ons heen is altijd onvolledig. Schrijven in de eerste persoon strookt meer met onze perceptie van de wereld.’

Een vraag die zich in De verliefden maar ook in eerder werk van u opdringt, is hoe slecht we de ander eigenlijk kennen.

‘Ik ben ervan overtuigd dat we niet alleen de ander maar

42

ook onszelf niet kennen. We proberen ons te gedragen naar bepaalde principes. Het kost soms moeite ons daaraan te houden. En dat betekent dat we onszelf niet volledig kunnen vertrouwen. Ik zal u een voorbeeld geven. Ik werd opgebeld omdat een jury De verliefden had verkozen als winnaar van een literaire prijs. Daar waren 15.000 euro aan verbonden.

Niet slecht in tijden van crisis, al heb ik financieel niets te klagen. De prijs is vernoemd naar een dode auteur wiens werk ik niet goed vind. Toch heb ik getwijfeld en zelfs een dag bedenktijd gevraagd. Daar stond ik wel van te kijken.

Dat is het thema van het derde deel van Jouw gezicht morgen, mijn vorige roman. De verteller doet dingen die hij niet voor mogelijk had gehouden. We weten niet hoe ons gezicht morgen eruit ziet.’

De dood speelt een belangrijke rol in uw werk.

In De verliefden denkt de hoofdpersoon María: ‘de wereld is zozeer van de levenden en in feite zo weinig van de doden (…) dat de overlevenden de neiging hebben te denken dat de dood van een geliefde iets is wat hun meer is overkomen dan de overledene, wie het in werkelijkheid is overkomen.’

‘De doden hebben een ernstig probleem. Het is alsof we vandaag de dag steeds minder aandacht besteden aan onze doden. Na een korte tijd van rouw vlakken we ze uit. We praten niet meer over ze. We gaan zelfs zover dat we het de doden verwijten dat ze zijn gestorven. Dat ze ons opzadelen met ons verdriet. Dierbare overledenen, zoals mijn vader (de bekende filosoof Julián Marías, HA) of de schrijver Juan Benet, zijn elke dag in mijn gedachten. Dat is voor mij volstrekt vanzelfsprekend. Ze hebben een stem in mijn leven.

Het feit dat iemand dood is, wil niet zeggen dat hij geen invloed meer heeft op ons, op onze werkelijkheid.’

Waar komt die afwijzing van de dood vandaan?

‘Doden zijn een last, waar men vanaf wil. Neem de dood van een bekende schrijver of kunstenaar. De kranten staan tot in het absurde bol van de artikelen, pagina’s lange necro­logieën, foto’s. Een enorm spektakel, waar korte tijd later een oorverdovende stilte op volgt. Vanaf dat moment bestaan ze niet meer.’

Bent u bang voor de dood?

Een volgende sigaret. ‘Mijn hele leven doe ik al mijn best mezelf van het tegendeel te overtuigen.’ Er valt een lange stilte. ‘Al jarenlang word ik wakker met een gevoel van complete nutteloosheid. Wat heeft het allemaal voor zin? Waarom zou ik boeken schrijven, waarom heb ik de bibliotheek die ik heb? Het kleine halfuurtje waarin ik ‘s ochtends mijn bad

Reportaje

laat vollopen, vind ik alles zo waardeloos dat ik tegen mezelf zeg: het is welletjes, laat de dood maar komen. Gelukkig is dat gevoel na het bad weer weg. Maar de aanvaarding van de dood komt elke dag een stukje dichterbij.’

Marías noemt zijn manier van schrijven dwalen met een kompas. Een idee, een beeld of een zin is genoeg om te beginnen. Daarna stuwt het schrijfproces zich voort. Verhaallijn, vorm en structuur liggen niet vast. ‘Toch zal ik nooit vergeten dat ik een roman aan het schrijven ben. Het is niet zo dat ik al schrijvend een onderwerp wil onderzoeken en uitdiepen en daar een verpakking bij zoek in de vorm van een plot en personages. In die zin zijn mijn romans geen ideeënromans.

Het verhaal, de personages, de dialogen, de plot ontvouwen zich tijdens het schrijven. Ik weet ongeveer waar ik naar toe wil. Daar koers ik tastend en associërend op af. Wel met volledige regie over wat ik er wel of niet in wil hebben.’

Kenmerkend voor Marías’ proza zijn de lange, meanderende zinnen van soms wel een bladzijde lang. Ze hebben met hun prachtige cadans iets bezwerends. Ze slepen de lezer mee in de alle kanten uitwaaierende gedachten.

Marías steekt weer een sigaret op.

‘Schrijven is een vorm van denken die onvergelijkbaar is met alle andere manieren van denken. Dat is een van de redenen waarom mensen vroeger dagboeken en brieven, en tegenwoordig mails schrijven. Je vertelt de ander iets, maar ook jezelf. Zo komen je gedachten tot wasdom en verdiep je je ideeën.’

In uw columns voor El País maakt u zich druk over de Spaanse regering van premier Rajoy, die u van stembusfraude heeft beticht.

‘In de eerste maanden van zijn regering heeft hij geen enkele campagnebelofte ingelost. Nog bonter maakt hij het door te stellen dat zijn absolute meerderheid hem daartoe legitimeert. Hij werd gekozen omdat hij beloofde een aantal dingen niet te doen: belasting verhogen, korten op gezondheidszorg en het onderwijs. De mensen zijn bang om hun baan te verliezen nu het ontslagrecht is versoepeld. Mensen schrapen met klusjes het geld bij elkaar. Bovendien is er veel solidariteit in gezinnen en families en blijven jongeren vaak tot na hun dertigste thuis wonen. Ik heb me dit jaar ontzettend opgewonden toen ik mijn belastingpapieren moest invullen. Ten eerste omdat mijn geld niet naar zaken zou gaan die ik belangrijk vind, zoals onderwijs en gezondheidszorg, maar naar reddingsoperaties voor banken.

Daar komt nog bij dat er een amnestieregel in het leven is geroepen voor belastingfraudeurs. Wanneer zij met hun

We gaan zelfs zover dat we het de doden verwijten dat ze zijn gestorven.

Dat ze ons opzadelen met ons verdriet. geld op de proppen komen, hoeven ze maar 10% belasting af te dragen en worden ze niet vervolgd. Terwijl wij een veel hogere belasting moeten afdragen, worden de fraudeurs beloond voor hun slechte gedrag.’

Uw opvattingen worden u niet in dank afgenomen.

‘Ik heb veel vijanden en met elke wekelijkse column worden dat er meer. Ik ben geen aanhanger van rechts, nooit geweest, en ik zal het nooit worden ook. Maar de socialisten kunnen me evenmin bekoren. Zapatero heeft er een rotzooi van gemaakt, vooral de laatste anderhalf jaar van zijn bewind. Ontkennen dat er überhaupt een crisis was, dat is wel het stomste wat je kunt doen. Toch hoop ik voor Spanje dat deze regering het zal redden. Spanje moet de crisis uit. Wie dat voor elkaar krijgt is van minder belang.’ 

43

barcElona

Let’s go

dutch Je hebt een goedkoop ticket naar Barcelona gevonden en je bent nu op zoek naar een betaalbaar adresje om te overnachten. En eigenlijk wil je ook wel flink shoppen tegen zachte prijsjes.

Of geweldig eten voor een prikkie. Het kan in Barcelona. Dus zet je zonnebril op en let’s go Dutch in Barcelona!

A

Tekst: Annebeth Vis & Ferenz Jacobs | Fotografie: Salva López

44

ls je van plan bent meerdere musea in de Catalaanse hoofdstad te bezoeken, kan het voordelig zijn om een Articket aan te schaffen. Dat kost slechts €30 en geeft recht op een bezoek aan de zeven musea La Pedrera, Fundació Joan Miró, Museu Picasso, Fundació Antoni Tàpies, MACBA, CCCB en MNAC. In Barcelona zijn echter ook verschillende gratis musea te vinden, waaronder Palau Robert, Virreina Centre de la Imatge en 

Espa単a Bonita

45

España Bonita

Arts Santa Mònica. Bovendien zijn de meeste musea de eerste zondag van de maand gratis toegankelijk. Een geweldig museum waar je permanent gratis kunt binnenlopen, is CaixaForum vlakbij Plaça Espanya. Deze modernistische textielfabriek werd begin deze eeuw door de spaarbank La Caixa omgetoverd tot expositieruimte. De tentoonstellingen zijn vaak de interessantste van de stad en op het dakterras heb je een mooi uitzicht over het Plaça Espanya.

Spotprijsjes In Barcelona kunnen vintageshoppers werkelijk hun hart ophalen. Een keer per maand wordt op Plaça Blanquerna del Raval, direct achter het Museu Marítim, de vlooienmarkt Flea Market georganiseerd. En om de drie maanden wordt Lost & Found op Plaça del Mar tegenover het strand of in de overdekte hal van het treinstation França gehouden. Stadsbewoners bieden hier hun oude spullen, rommel en collectors’ items aan. Maar dé plek voor locals en toeristen in Barcelona om voor spotprijsjes vintage, antiek, elektronische producten, kleding en textiel op de kop te tikken, is Els Encants. De Mercat de Bellcaire, zoals de vlooienmarkt officieel heet, is één van de oudste rommelmarkten van Europa. Al sinds de veertiende eeuw bieden kooplui hier voor een prikkie hun waren aan. Waren het eens vooral verzamelaars en huisvrouwen op zoek naar koopjes, nu komen er ook steeds meer toeristen en hippe jongeren op Barcelona’s snuisterijen af.

Volle buik Net als in de rest van Spanje wordt er in Barcelona tussen de middag warm gegeten. Wie zich aanpast aan de Spaanse tijden is bovendien een stuk goedkoper uit. Wat te denken van een driegangenmenu voor 10 tot 15 euro?

En voor iets meer zit en eet je echt exclusief. Een aanrader is Àpat (Carrer Aribau 137). De naam van dit Catalaanse restaurant betekent ‘eet’ en het lunchmenu van 14 euro staat bekend als een van de beste in de stad. In de lijn van Ferran Adrià worden traditionele Catalaanse gerechten in een nieuw jasje gestoken. Wees dus niet verbaasd als er varkenspoten tussen de gerechten op het menu staan. Een tweede goede keus is restaurant Market (Carrer Comte Borrell 68), dat een simpel, mediterraan menu (€ 9,95) serveert met keuze uit een paar gerechten per gang en goede porties. Zorg wel dat je op tijd bent. Zit het er vol? Loop dan verder naar Basílico (Avinguda Paral·lel 142), hetzelfde idee van dezelfde eigenaar. Let op: goedkope lunchmenu’s zijn op de meeste plekken enkel doordeweeks te bestellen.

Outlets Met diverse outlets in de stad kun je makkelijk merkkleding met korting scoren. Aan de Carrer Diputació 323 bevindt zich de Desigual Outlet en de Mango Outlet zit aan de Carrer Girona 37. Bij Lefties (Carrer Pelayo 1) gaan alle Zara-afdankertjes voor zeer lage prijzen over de toonbank. Niet verkochte kledingpartijen, b-keuze exemplaren en andere afdankertjes hangen hier voor vrouwen, mannen en kinderen. Het kan er erg druk zijn, maar als je echt op zoek bent naar de koopjes, dan moet je hier zijn. Wil je een afgeprijsd Barça-shirt? Ga dan langs bij de outlet van Futbolmania (Ronda de Sant Pau 35), de grootste voetbalwinkel van Spanje. Na Driekoningen begint trouwens 

46

Restaurant Market serveert een simpel meditteraan menu voor nog geen tientje

47

España Bonita

net als op veel andere plekken in Spanje ook in Barcelona de grote winteruitverkoop. Veel kledingwinkels pakken direct groot uit met kortingen tot wel 70%. De zomervariant begint op 1 juli. Hou er wel rekening mee dat de wachtrijen bij de pashokjes en de kassa lang zullen zijn.

Voetjes van de vloer Gratis een akoestisch concert bijwonen midden op de dag? Dat kan in Apolo Diner, het eetcafé van muziekpodium Sala Apolo (Avinguda Paral·lel 61). Ook de Franse winkelketen FNAC in het centrum van Barcelona op Plaça Catalunya organiseert het hele jaar gratis concerten in een kleine zaal op de begane grond. Diverse lokale bekende en minder bekende bandjes laten aan het begin van de avond hun talenten horen. Iets later op de avond probeert Bar Big Bang (Carrer Botella 7) in de wijk Raval duidelijk het optimisme van de roerige jaren twintig terug te halen door jazzy concerten en jamsessies van rock, blues, soul en funk te organiseren. De jamsessies zijn gratis, voor een concert betaal je slechts drie euro. Hier geldt wel: voetjes van de vloer.

In de openlucht Sinds dit najaar betalen bezoekers van Park Güell €5 voor de toegang van Gaudí’s stadspark. Het minder bekende Parc del Laberint d’Horta is wel gratis toegankelijk. Het ligt niet bepaald in het centrum, maar is daarom perfect om aan de drukte van de stad te ontsnappen. Je kunt er dwalen tussen weelderige begroeiing en in het labyrint. Op woensdag en zondag is de toegang gratis, op andere dagen betaal je een paar euro. De Jardines Mossén Costa i Llobera op de stadsheuvel Montjuïc, een park voor liefhebbers van cactussen en vetplanten met een speciaal microklimaat, is ook gratis toegankelijk. En als je toch op de berg bent, ga dan even langs bij La Caseta voor een drankje of een barbecue. Ook een leuk idee is om zelf een picknick te organiseren op de Montjuïc. Naast La Caseta kun je tussen de pijnbomen plaatsnemen aan een picknicktafel. Wat hapjes mee, een flesje wijn, en het verkoelende windje en het uitzicht doen de rest.

Slaap zacht Boetiekhotels met twee sterren zijn in opmars in de stad. Een van de eerste is Mimic in het oude Teatre Colón in de wijk Raval. De prijzen voor een tweepersoonskamer in dit strakke en stijlvolle hotel beginnen rond de 60 euro.

Ook een goede deal is Curious, op een steenworp afstand van de wereldberoemde Ramblas. Het hotel, dat 24 kamers telt, is een ode aan de stad. Overal kom je beelden tegen van bezienswaardigheden en bekende plekken.

Hotelgasten kunnen gebruikmaken van gratis WiFi. Origineel is de Curious Card, een pas die je recht geeft op kortingen in de hele stad. 

&

tips Meer 48

Op Barcelona.blog.nl houden Annebeth Vis en Ferenz Jacobs je dagelijks op de hoogte van alle ins en outs en geven ze persoonlijke tips om jouw citytrip naar Barcelona zo leuk en ook zo goedkoop mogelijk te maken.

Concurso

Win

kaartjes voor mannen van de Tango Blader door dit nummer van España & más en geef je antwoorden op de vragen via espanaymas@gmail.com. Onder de goede inzenders verloten we tien maal twee kaartjes voor Mannen van de Tango.

1 02 0 3 04 05 06 0 07 08 09 10

Waar werd de Hollywoodklassieker El Cid gedraaid?

In welke Spaanse stad kijkt iedereen gefascineerd naar een kikker?

Hoe leerden Frank Bruin en Irene Sevillano Pachón elkaar kennen?

Welke wijnimporteur op de España & más proeverij heeft zijn eigen bodega?

Hoe heet de laatste plaat van Chavela Vargas?

In welke wijk groeide Jorge Luis Borges op?

Van wanneer tot wanneer wordt de Flamenco Biënnale gehouden?

Hoe heet Carmen Linares in het echt?

Hoe noemen de inwoners van El Hierro een autobus?

Wat eten de Madrilenen bij het ontbijt op de eerste dag van het jaar?

de prijs Tango is de dans van het volk, geboren vanuit het hart. In de zinderende productie Mannen van de Tango onderzoekt het Internationaal Danstheater samen met choreografe Neel Verdoorn de tango.

Zij laten zich inspireren door de muziek van de legendarische pianist, componist, arrangeur en orkestleider Osvaldo Pugliese. Het Internationaal Danstheater geeft aan de winnaars tien keer twee vrijkaarten weg voor de première van de theatertour Mannen van de Tango op maandag 11 februari 2013 in DeLaMar Theater in Amsterdam of voor een ander theater naar keuze. Mannen van de Tango was al eerder met groot succes te zien in een uitverkochte festivalversie op Lowlands en op de Parade in Amsterdam.

De theatertour start op 11 februari 2013 in Amsterdam en is daarna in ieder geval tot en met april te zien in de theaters in Nederland.

Check de speellijst op www.intdanstheater.net/ tango_speellijst

49

Traducción

Sommige vrienden worden nooit echte vrienden. Je kent ze al jaren, ziet ze regelmatig en brengt dan een paar uur met ze door. Maar helemaal vertrouwd is het contact nooit. Altijd blijft er een licht gevoel van onbehagen knagen.

Je ziet er niet tegenop om ze te zien, maar kijkt er ook niet naar uit. Het zijn vrienden die een deel van je leven zijn geworden, maar niet van jezelf. Je luistert naar ze, maar kunt je nooit helemaal verliezen in hun verhalen. Je weet dat het nooit lang duurt of ze zeggen iets wat de betovering verbreekt.

Verbroken

M

et sommige vertalingen is dat niet anders. ‘Kom verder,’ zo zegt iemand in een van García Márquez’ laatste romans. ‘Dit is jouw huis.’ Grammaticaal is hier niets op aan te merken. Toch schuurt het als je dit leest. Dit is jouw huis: zoiets zeg je toch niet als je iemand thuis ontvangt?

‘Welkom’ hoort bij zo’n situatie. Of desnoods ‘Wees welkom’ of ‘Welkom in mijn huis’, al klinkt dat nogal stijfjes en formeel. Maar in elk geval niet: ‘Dit is jouw huis.’ Zo vrijgevig zijn wij niet.

Bij mensen die het Spaans als moedertaal hebben ligt dat anders. Die zeggen ‘Esta es tu casa’. Of ook wel: ‘Mi casa es tu casa.’

Pijn aan je ogen

Maarten Steenmeijer (1954) is hoogleraar Spaanse letterkunde en cultuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij schreef onder meer Spanje is anders, Mythenbouwers van de Nieuwe Wereld en Een continent in het klein.

50

Met het volgende fragment, afkomstig uit dezelfde vertaling, is meer aan de hand: ‘Sierva María’s ongeduld zette Cayetano tot haast aan om een onmiddellijke oplossing te vinden anders dan vluchten.’ In de eerste plaats is er die moeizame personificatie: kan ongeduld iemand tot iets aanzetten?

In het Spaans wel, maar in het Nederlands reikt de actieradius van ongeduld niet verder dan dat het iemand parten kan spelen.

Een tweede pijnpunt in de geciteerde zin is dat je iemand in het Nederlands wel kunt aanzetten om iets te doen, maar niet iemand tot haast kunt aanzetten om iets te doen. Ook de combinatie ‘onmiddellijke oplossing’ heeft niet de juiste papieren om toegelaten te worden tot onze taal. En dan is er,

tot slot, de constructie ‘een oplossing vinden (…) anders dan vluchten’, die bijna pijn aan je ogen doet.

Uit de bocht Een goede lezer die geen Spaans kent, ruikt meteen onraad als hij zo’n zin leest. Is de vertaler hier uit de bocht gevlogen? Wie het Spaans wél machtig is en het origineel erbij pakt, kan meteen vaststellen dat de vertaler hier heel wat steken heeft laten vallen.

Dan blijkt dat het eerste gedeelte van de geciteerde zin klunzig is vertaald en dat de vertaler in de tweede helft veel te dicht bij het Spaans is gebleven: ‘La ansiedad de Sierva María apresuró la de Cayetano por encontrar un recurso inmediato distinto de la fuga.’

Het volgende voorbeeld is te vinden in de vertaling van een van de laatste boeken die Carlos Fuentes schreef: ‘Maar alleen als de literatuur trouw is aan zichzelf, lukt het haar te communiceren…’ Literatuur die het lukt om te communiceren? Zo’n formulering is wel mogelijk in het Spaans, maar niet in het Nederlands: ‘Pero sólo cuando es fiel a sí misma la literatura logra comunicar…’

Ongemakkelijk is ook de vertaling van de openingszin uit Claríns tweede roman, waarin een niet helemaal geslaagde poging wordt gedaan om een vrouwelijk personage te introduceren en te kakken te zetten: ‘Emma Valcárcel was een verwend enig kind.’ In zijn eigen taal lukt het de Spaanse schrijver daarentegen wel om dit personage met één haal van zijn pen neer

betovering te sabelen: ‘Emma Valcárcel fue una hija única mimada.’ Een zin die staat als een huis. Om te overtuigen zou hij minder letterlijk vertaald moeten worden. Bijvoorbeeld zo: ‘Emma Valcárcel was enig kind en een verwend nest.’

Dat is weliswaar dikker aangezet dan het origineel, maar dat wordt gerechtvaardigd door de ongenadige manier waarop Clarín Emma er in het vervolg van langs geeft.

Calque Zo’n passage waarin de oorspronkelijke tekst teveel doorklinkt heet een calque. De oorspronkelijke betekenis van dit woord is ‘doortrektekening’ of, iets uitgebreider, ‘een op doorzichtig linnen of papier gemaakte overtrek van een ontwerptekening.’ Dat is een mooi beeld. De vertaler heeft de oorspronkelijke tekst overgeschreven in plaats van hem opnieuw te schrijven.

En dat is wat vertalen is of zou moeten zijn: in je eigen taal schrijven wat in een andere taal al is geschreven.

Soms vermoed je ten onrechte dat er sprake is van een calque. Dat is bijvoorbeeld het geval in een ander zinnetje uit het al eerder genoemde boek van Fuentes: ‘Asunción is mijn tegengestelde.’ Toen ik dit las dacht ik: in het Spaans staat vast zoiets als ‘Asunción es lo contrario de mí’. Maar nee, Fuentes schreef iets veel mooiers: ‘Asunción es mi imagen contraria.’ Dat kun je bijna woord voor woord vertalen: ‘Asunción is mijn tegenbeeld.’

De volgende zinnen sluiten naadloos aan op deze vertaling: ‘Zij heeft lang, steil en donker haar. Ik heb kort bruin

kroeshaar. Haar lichaam is blank en mollig zacht, het mijne kaneelkleurig en slank. Haar ogen zijn pikzwart, de mijne grijsgroen.’

Kleine ingrepen De voorbeelden die ik hierboven heb gegeven vormen geen patroon. Het zijn incidenten, uitglijers. Ze zijn vermoedelijk het gevolg van vermoeidheid, haast, slordigheid of een combinatie hiervan. In een enkel geval zal er misschien sprake zijn geweest van onmacht. En wellicht ontkom je er als professionele vertaler niet aan dat je wordt besmet door de taal waaruit je vertaalt als je daar dag in dag uit mee bezig bent.

Maar er zijn ook calques die je zo vaak tegenkomt dat je het ergste begint te vrezen. Dit is er zo eentje: ‘Het meisje had een kindertijd als van een vondeling.’ (‘La niña tuvo una infancia de expósita.’) ; ‘zijn ziel als van een treurige heilige’ (‘esa alma de santo triste’); ‘de blik als van een waanzinnige’ (‘con ojos de loco’). Als steeds meer vertalers deze foute en bovendien lelijke constructie zonder blikken of blozen gebruiken en als hun redacteuren en persklaarmakers hem keer op keer laten passeren, dan lijkt het er op dat hij hard op weg is om ingeburgerd te raken in onze taal.

En dat terwijl deze typisch Spaanse constructie met een paar kleine ingrepen in goed Nederlands kan worden omgezet: ‘Het meisje had de kindertijd van een vondeling’; ‘de ziel van een treurige heilige’; ‘de blik van een waanzinnige’. 

Vertaal win

&

Vertaal de volgende zin, afkomstig uit El dueño del secreto (1994) van de Spaanse schrijver Antonio Muñoz Molina: El 1974, en Madrid, durante un par de semanas del mes de mayo, formé parte de una conspiración encaminada a derribar el régimen franquista.

Het te vertalen fragment uit El ruido de las cosas al caer van Juan Gabriel Vásquez werd het best vertaald door Flora de Vries: Herinneren kan ik het me niet maar ik weet wel dat de kogel dwars door mijn buik ging; hij raakte geen organen maar verschroeide zenuwen en pezen en kwam tenslotte in mijn heupbeen terecht, vlak naast de wervelkolom.

Mail de vertaalde zin voor 20 januari naar espanaymas@gmail.com.

De winnaar ontvangt een boeken- of filmpakket.

51

52

Tangostad

Buenos Aires In Buenos Aires loop je in Parijsachtige straten zo begin 20e eeuw in. Pik een tangolesje mee in antieke danszalen en kijk bij de professionals af hoe het echt moet.

Terug in de 21e eeuw is het genieten van ultra-hippe restaurants, prachtig design en de elektronische versie van de tango.

Tekst: Annette Spaan| fotografie: Kobby Dagan en Annette Spaan

Z

Ze kijkt naar hem alsof het de laatste keer is. Zijn blik laat haar geen seconde los. De bandoneon wordt vurig in en uit elkaar getrokken, violen halen woest uit. Hun melancholische klanken snijden door ons heen, terwijl we mee worden gesleept door de vervoering van het danspaar.

Doorbraak van de tango Gehypnotiseerd staren we in CafĂŠ Tortoni naar de dans die door UNESCO tot Werelderfgoed is uitgeroepen: de tango.

Eind 19e eeuw geboren uit melancholie en heimwee van de ďƒ

53

Verrast kijken we naar de huizen in de buurt die volledig beschilderd zijn met fileteado, de typische schilderstijl van de porteños.

Krullerig, kleurrijk en vol poëtische zinnen.

kleurrijke mix van arme immigranten.

Begin 20e eeuw werd de bandoneon erbij gehaald. Tangoplaten vlogen over de toonbank en in 1912 drong de dans ook in Europa door. De upperclass stortte zich er massaal op, de tango trok zijn armoedige jasje uit. In Argentinië beleefde de tango zijn hoogtepunt tussen 1935 en 1952.

Grote strijkorkesten speelden tot diep in de nacht, terwijl de Argentijnen niet meer van de dansvloer te krijgen waren. De mix van bouwstijlen in Buenos Aires is een mooi decor voor de theatrale dans. De stad oogt opvallend Frans. Dat krijg je als rijke Argentijnen regelmatig op de koffie gaan in Parijs.

Eind 19e en begin 20e eeuw vergaapten ze zich aan de architectuur van de Franse hoofdstad en kregen ideeën voor bouwprojecten in Franse stijl.

De eerste burgemeester van Buenos Aires droomde van een echte Hauss­ mann boulevard, het invliegen van Franse architecten begon. Er kwamen grote stadsparken, brede boulevards, leuke Franse balkonnetjes en art nouveau interieurs.

Terug in de tijd Argentinië behoorde op dat moment tot de tien welvarendste landen ter wereld en trok veel Europese immigranten aan. Italianen, Spanjaarden en Duitsers stroomden het land binnen.

Vooral de Italianen begonnen ijverig te bouwen. Buenos Aires oogde nu koloniaal, Frans en Italiaans tegelijk.

Vanaf de jaren dertig kwam daar nog een voorkeur voor wolkenkrabbers bij. Binnen in de historische gebouwen zijn de vervlogen tijden soms nog springlevend. Café Tortoni is zo’n plek. Met zijn prachtige art nouveau interieur is het door UCityguides uitgeroepen tot één van de tien mooiste cafés ter wereld. Zwart-wit foto’s hangen scheef aan bejaarde behangetjes in het donkerhouten interieur. Glas in lood lampen schijnen hun zachtgele licht. Geopend in 1858 is dit het

oudste koffiehuis van Argentinië. Door de jaren heen een favoriete hang-out voor intellectuelen, kunstenaars en artiesten. Jorge Luis Borges en Carlos Gardel waren er kind aan huis. Naast Tortoni zit de Academia Nacional de Tango, met het internationale tangomuseum.

In La Confitería Ideal gaan we zelf de dansvloer op. Deze in 1912 geopende tangosalon is als set gebruikt voor de film Evita en The Tango Lesson.

Ervoor is een antieke banketbakkerij die leidt naar een prachtige zaal met houten tafeltjes, verweerde spiegels en marmeren pilaren. We kopen een kaartje, lopen de trap op en bekijken de dansparen op de vloer. Het voelt alsof de tijd ons meeneemt naar zijn versleten jaren. We zetten de eerste danspassen. Het oude spiegelglas reflecteert ons gestuntel, maar de muziek voert ons mee met zijn melancholische kleurenpalet en de wereld verdwijnt naar de achtergrond.

Vergane glorie We verlaten downtown Buenos Aires en gaan naar de immigrantenwijk La Boca, waar de tango deels is ontstaan.

De vrolijk gekleurde huizen, kunst en tangovoorstellingen van straatmuseum Calle Museo Caminito zijn een bezoek waard, maar we vinden de wijk over-toeristisch en gevaarlijk buiten de druk bezochte gebieden.

Voor ons is San Telmo the place to be, één van de oudste wijken van de stad.

De straten zijn geplaveid met keien, de gebouwen krullerig en Italiaans.

Vergane glorie wisselt af met chique gebouwen, winkels puilen uit van antiek. Tegelijkertijd is het een van dé plekken om het moderne design van Buenos Aires te zien. L’Ago is een topadresje. Bohemiens, schrijvers en kunstenaars voelden zich hier thuis.

Net als de tango. Plaza Dorrego is het kloppend hart van San Telmo en één van de oudste pleinen van de stad.

Vaak zijn er straatoptredens. Sommige 

54

55

succesvolle orkesten zijn hier zelfs begonnen met spelen, zoals Orquesta Típica Fernández Fierro. Vanavond dansen porteños en toeristen hier samen de tango. Heerlijk in de buitenlucht, iedereen kan gezellig aanhaken.

Tango, techno en trance Op zondag wordt de wekelijkse markt gehouden in Calle Defensa, een straat vol antiekshops. Bij een marktkraam met cd’s knalt muziek uit de jaren tachtig uit de boxen, gemixt met een tangobeat. Als je niet beter wist zou je in Argentinië denken dat we nog midden in de eighties zitten. Je hoort de jaren tachtig hits overal. Met de traditionele tangomuziek is inmiddels flink geëxperimenteerd. Zo wordt het gemixt met hiphop, jazz, techno en trance. Enthousiast kopen we cd’s van bands als Tanghetto en Violentango.

Na de antiekmarkt puilen onze tassen uit van sodaflessen, servieskopjes en leren maté-bekers. We lopen Pasaje La Defensa binnen, een schitterend herenhuis uit 1880. In de voorheen luxe privévertrekken bevinden zich nu winkeltjes en antiekshops.

Als de markt is afgelopen, dendert er zoals elke week een live band door

de straten richting Plaza Dorrego.

Drummend, swingend, juichend, met een alles overheersend volume. Mensen gaan massaal uit hun dak en de straat lijkt te springen. Buenos Aires mag dan vol Europese invloeden zijn, dit is typisch Zuid-Amerika. Verderop in Calle Defensa komen we in hele andere muzieksferen terecht. Keiharde sixties muziek lokt ons de Eureka LP Store binnen. Daar snuffelen we nog lang in de uitgebreide collectie grammofoonplaten. Vanaf een LP-hoes kijkt ‘King of tango’ Carlos Gardel ons lachend aan.

Dansen in het huis van Gardel Die zanger, songwriter en acteur heeft de tango sterk beïnvloed en schreef samen met Alfredo Le Pera diverse klassieke tango’s. Toen de tangoheld in 1935 omkwam bij een vliegtuigongeluk, was de wereld in rouw. Carlos Gardel woonde in de wijk Abasto, waar nu het Museo Casa Carlos Gardel is in zijn laatste woning in Buenos Aires. Wil je tango leren op een bijzondere plek, dan kun je hier tweemaal per week lessen volgen.

Verrast kijken we naar de huizen in de buurt die volledig beschilderd zijn

met fileteado, de typische schilderstijl van de porteños. Krullerig, kleurrijk en vol poëtische zinnen.

De porteños gebruiken hun muren graag als schildersdoek, want overal in de stad tref je graffiti aan. Vooral in San Telmo. Grafittimundo laat deze bijzondere straatkunst zien in zijn tours.

Gardel is in Abasto overal terug te vinden. In Pasaje Carlos Gardel staat een aan hem opgedragen monument, in Pasaje Zelaya zijn verscheidene portretten en (tango)teksten op de muren geschilderd. Voor een echte tango-outfit en bijpassende schoenen moet je ook in deze wijk zijn. Het barst er van de tangoshops.

Buurtje van Borges Palermo Viejo heeft weer een heel eigen gezicht. In de winkels zie je de laatste trends en bijzonder design.

Buenos Aires staat internationaal bekend om zijn ontwerpen, en is in 2005 door UNESCO uitgeroepen tot de ‘stad van design’. De restaurants en boetieks hebben overduidelijk de beste interieurstylisten over de vloer gehad. Ook de gebouwen in Italiaanse stijl zijn daarbij niet overgeslagen. Een felblauwe muur met gouden barokke 

8 tips voor een perfecte tangotour 56

Hans en Yolande runnen in Nederland tangoschool Amsterdam Club de Tango. Tangomekka Buenos Aires kennen ze op hun duimpje. Hun advies: als je in Buenos Aires de tango wilt dansen, volg dan eerst een beginnerscursus in Nederland! Acht bijzondere tangoadressen voor een perfecte tangotour door Buenos Aires volgens dit doorgewinterde tangoduo.

1. Niño Bien Voor ons is dit de mooiste en meest stijlvolle tangosalon in Buenos Aires. Mensen komen hier niet alleen om te dansen, maar ook om te zien en gezien te worden.

Beroemde dansparen hebben er een vaste tafel en arriveren altijd laat in de avond. Ook zijn er veel docenten. Je kunt er het beste op donderdag heengaan.

2. La Catedral Deze salon is echt underground en zelfs een beetje louche. Het is er vrij donker en de muren zijn behangen met spullen van de straat. Je ziet er veel jonge

mensen. Ze spelen vaak moderne tangomuziek en je kunt er ook lessen volgen. www.lacatedralclub.com 3. Salon Canning Salon Canning heeft absoluut de mooiste vloer van alle tangosalons. Leuk is dat er elke dag een andere organisatie aanwezig is, waardoor er elke avond een andere sfeer hangt. Onze favoriete organisatie is Parakultural.

Er kunnen ook lessen worden gevolgd. www.parakultural.com.ar 4. El Arranque Uniek aan deze salon is de gemiddelde leeftijd: 70 jaar! Het is er niet per se mooi, maar je komt er om de oude tangueros te zien. Vooral leuk zijn de matinees, van 16:00 tot 20:00 uur.

5. Porteño y Bailarin Het fijne aan Porteño y Bailarin is dat er twee dansvloeren in elkaar overlopen, in een soort L-vorm.

Het is erg toegankelijk en leuk voor toeristen.

6. Comme il Faut Een schitterende tangoschoenenwinkel in een ‘Parijse’ straat. De schoenen zijn fantastisch!

Arenales 1239, www.commeilfaut.com.ar.

&más

7. Las Violetas Een restaurant en koffiehuis in Franse stijl.

Er hangt een bijzondere sfeer, de taartjes zijn heerlijk. www.lasvioletas.com 8. Esquina Homero Manzi Beleef de jaren dertig en veertig opnieuw in dit grote tangorestaurant met geweldige shows. www.esquinahomeromanzi.com.ar

57

details is heel normaal. De wijk Palermo Viejo is onderverdeeld in Palermo Soho en Palermo Hollywood.

In de laatste tref je - de naam verraadt het al - veel televisie- en filmindustrie.

Hier zitten toprestaurants en het nachtleven is er geweldig. Maar Palermo Soho is met zijn hippe winkels en het bruisende Plaza Serrano onze favoriet.

We lopen door de Calle Jorge Luis Borges, vernoemd naar één van de belangrijkste schrijvers van de 20e eeuw (1899–1986). Borges groeide hier op in de tijd dat Palermo Viejo nog arm en louche was. Het literaire genie schreef verhalen, poëzie en essays en maakte vertalingen. Ook werkte hij samen met Ástor Piaz-

zolla. De beroemde tanguero zette een aantal liederen van de schrijver op muziek, wat resulteerde in de cd Borges & Piazzolla - Tangos & Milongas. Voor tango kun je ook heel goed terecht in Palermo. La Viruta is één van de leukte adressen. Nieuwsgierig geworden naar Borges, lopen we de fraai ontworpen boekwinkel Dain Usina Cultural binnen. We kopen De Aleph en Andere Verhalen en strijken neer op de witte loungebanken van het dakterras. Terwijl we van stylish gedecoreerde tapashapjes smullen, genieten we na van onze tangoavonturen. Buenos Aires weet als geen andere stad heden en verleden zo aangenaam te combineren. 

Saber MÁs buenos aires Guat emala Cit y

Mini-wiki Buenos Aires heeft drie miljoen inwoners

Colón Panama

en is één van de belangrijkste steden van Zuid-Amerika. Vlieg er

Boekwinkel El Ateneo

rechtstreeks heen met KLM en ga bij

Eén van de mooiste boekwinkels ter

voorkeur in het voor-of najaar.

wereld in Teatro Gran Splendid uit 1919.

Tango festival y mundial

Bares notables

Ieder jaar wordt in augustus het Tango

Buenos Aires heeft een lijst van cafés

Festival van Buenos Aires gehouden,

samengesteld met cultureel erfgoed;

in combinatie met de wereldcup. Een

bares notables. Ze zijn een bezoek

waar spektakel!

waard, zeker Bar Seddon en La Poesía in San Telmo.

El Tangauta Een tijdschrift geheel gewijd aan de

Gratis stadsgids

tango. www.eltangauta.com.

Vind je het leuk als een lokale gids je gratis rondleidt? Cicerones heeft een

Jorge Luis Borges

team van vrijwilligers klaarstaan.

BUENOS

Kijk op www.bue.gov.ar voor een tour

www.cicerones.org.ar

AIRES

langs het Buenos Aires van Borges.

Leuk is een bezoek aan boekwinkel La

Informatie

Ciudad, waar hij veel tijd doorbracht en

www.gringoinbuenosaires.com

zijn boeken signeerde. Zijn signeertafel

www.welcomesantelmo.com

staat er nog.

www.tangobuenosaires.gob.ar

58

Reportaje

Choreograaf Neel Verdoorn is een vakvrouw, een goede kijker en luisteraar, een danser in hart en nieren bovenal. Dat zie je terug in de patronen en passen die ze voor de negen mooi expressieve mannen en vrouwen van het ID heeft gemaakt.

Mirjam van der Linden, de Volkskrant

Er moet gezegd worden dat ik een aantal geweldige dansers bezig heb gezien die vooral in hun solo’s konden ‘uitpakken’. (…) Het tango orkest Zárate heeft zijn sporen al op vele podia verdiend, en ook gisteren speelden ze de tango’s van Pugliese met een overtuigingskracht alsof ze deze hele muzieksoort zelf uitgevonden hadden.

Grafisch ontwerp Meester Ontwerpers Fotografie Carin Verbruggen

Rob Nuijten, Tango Agenda Netherlands www.torito.nl

Februari - april 2013 in de nederlandse TheaTers

59

Libros Tekst: Annebeth Vis, Femke Greiner & Marjan Terpstra

Een liefde van duizend jaar oud

W

at als twee geliefden elkaar na duizend jaar opnieuw treffen? Daarover gaat Cordeluna, een kruising tussen een historische liefdesroman en een coming-of-age verhaal. De Madrileense Gloria is uitverkoren om tijdens de zomer samen met een aantal getalenteerde leeftijdgenoten aan een toneelstuk over de Cid te werken. Ze leert er Sergio kennen, met wie ze vanaf het eerste moment een bijzondere connectie voelt. Algauw blijkt dat ze tijdens de repetities niet alleen de geschiedenis van de strijdlustige balling nieuw leven inblazen. Het oude klooster waar ze verblijven geeft stukje bij beetje de geheimen prijs die daar eeuwenlang verborgen zijn gebleven. Wat begint als een verliefdheid tussen Gloria en Sergio - die bij toneeldocente Barbara een jaloezie oproept die ze niet kan plaatsen - mondt uit in een wanhopige zoektocht naar een paar magische stenen waar niet alleen hun eigen lot mee verbonden blijkt te zijn. Kunnen ze op tijd het heft in handen nemen om het ongelukkige tij van hun voorgangers te keren? Een spannende liefdesgeschiedenis voor lezers vanaf 14 jaar.

Mail & win

Cordeluna, Elia Barceló, uitgeverij Querido, €18,95

España & más geeft drie exemplaren weg van Cordeluna en Maanstorm. Kans maken?

Stuur een mail naar espanaymas@gmail.com.

Magistrale ontwikkelingsroman Antonio Muñoz Molina (1956) is een van de meest vooraanstaande en boeiende hedendaagse Spaanse schrijvers van dit moment. Eind vorig jaar imponeerde hij met de vuistdikke roman De nacht der tijden en nu ligt Maanstorm in de boekhandel. Deze ontwikkelingsroman speelt in de zomer van 1969 in een klein Spaans dorp. Een boerenzoon is gefascineerd door de eerste landing op de maan en alle nieuwe ontwikkelingen die het onder de dictatuur van Franco zuchtende land mondjesmaat bereiken. Muñoz Molina is magistraal in de beschrijving van de eerste kennismaking met een douche of de tv. Hij maakt het Spanje uit die jaren en de grote armoede van het platteland zo bijna tastbaar voor de lezer. De schrijver koppelde zijn eigen jeugdervaringen met opzet aan de vlucht van de Apollo 11 om een tijdsbeeld te scheppen. Opnieuw een heerlijke roman van een briljante schrijver.

Maanstorm, Antonio Muñoz Molina, Uitgeverij De Geus, €22,95

60

Leven in een stad vol geweld Vanaf het moment dat Antonio Yammara de mysterieuze Ricardo Laverde leert kennen, fascineert zijn nieuwe vriend, die maar weinig over zichzelf loslaat, hem mateloos.

Als Laverde in zijn bijzijn om het leven wordt gebracht wordt Yammara in beslag genomen door angst en slaat die fascinatie om in obsessie. Het geluid van vallende dingen gaat niet alleen over de angst die Yammara voelt, maar ook over de allesbepalende vrees waarmee een complete generatie in de Colombiaanse hoofdstad Bogota is opgegroeid. Juan Gabriel Vásquez weet dat gevoel in aangrijpende zinnen te vatten. Het geluid van vallende dingen gaat over de ontrafeling van een leven gehuld in geheimen. Het is een boek over de liefde in een stad vol geweld. En het is het relaas van een samenleving die voortdurend op zijn hoede is.

Het geluid van vallende dingen, Juan Gabriel Vásquez, Uitgeverij Bruna, €19,95

Bekroond debuut De jonge dichter Adam Gordon heeft een prestigieuze beurs gekregen om in Madrid onderzoek te doen, maar in plaats daarvan vult hij zijn dagen vooral met blowen, de zoektocht naar een diepgaande, kunstzinnige ervaring en het neerzetten van een leugenachtige versie van zichzelf tegenover de locals die hij in de stad ontmoet. Zelfs de aanslag op treinstation Atocha brengt bij de Amerikaanse Adam geen grote veranderingen teweeg. Vertrek van station Atocha is in de eerste plaats een roman over volwassen worden, of liever gezegd de keuze om dat niet te worden, en de verwarring en eenzaamheid van het bestaan.

Adam is echter niet alleen doelloos, maar ook geniaal en bijzonder geestig. Zijn overpeinzingen zijn vaak vervat in kundige filosofische formuleringen. Zo weet auteur Ben Lerner (1979) met zijn schrijfstijl een hilarisch en tegelijkertijd onverbeterlijk personage neer te zetten. Zijn debuutroman werd bekroond met The Believer 2012 Book Award.

Vertrek van station Atocha, Ben Lerner, Uitgeverij Atlas €19.95

Mail & win

España & más geeft vijf exemplaren weg van 100% Catalonië.

Vul het formulier in op www.espanaymas.nl/actie

100% handig De 100% gidsjes van Mo’Media genieten intussen bekendheid vanwege de handige routes die erin worden beschreven. Ze worden gemaakt door Nederlanders die de stad of regio op hun duimpje kennen. De vernieuwde gids Catalonië & Barcelona is geschreven door España & más medewerkers Annebeth Vis en Ferenz Jacobs, die allebei al jaren in Barcelona wonen. Zij reisden door de regio om de mooiste plekjes te ontdekken. Natuurlijk geven ze ook insidertips over hún stad, Barcelona. Met uitneembare wegenkaart, autoroutes, een cd-rom met alle adressen en losse routekaarten door de stad en natuurgebieden.

100 % Catalonië en Barcelona, Annebeth Vis en Ferenz Jacobs, Uitgeverij Mo’Media, €24,95

61

62

Studentenstad met historie

Salamanca

Salamanca is de stad bij uitstek om een cursus Spaans te volgen. Een week, een maand of zelfs een jaar. Maar ook voor een lekker lang weekend is dit de ideale plek. Niet voor niets werd Salamanca in 1988 verklaard tot Werelderfgoed. Om te beginnen vanwege het heerlijke Plaza Mayor, waar studenten van het leven genieten of met hun neus in de boeken zitten.

T Tekst: Joanne Vermeer

Tientallen vingers wijzen voor de ingang van de Universidad de Salamanca de strakblauwe lucht in. Een groep Japanners heeft de camera al in de aanslag terwijl drie Zweedse jongens nog met moeilijke gezichten naar boven turen. Een typisch tafereel dat elke toerist zal aanschouwen zodra hij richting de oudste universiteit van Spanje wandelt. Die vingers wijzen niet zomaar de lucht in, zo wordt al snel duidelijk. Nee, die zoeken allemaal naar la rana, de beroemde kikker van de stad. Ergens in deze rijkversierde platerescogevel zit een gebeeldhouwde kikker verstopt. Volgens de overlevering haalt degene die het beestje vindt gegarandeerd z’n diploma. Anderen beweren dat het geen kikker is maar een pad, het symbool van de vrouwelijke seksualiteit. De pad zou de studenten van weleer hebben moeten waarschuwen tegen een al te losbandig leven. Het beestje zit

daarom boven op een doodshoofd, het symbool van syfilis, een ziekte die de studentenpopulatie in de voorbije eeuwen veel plaagde. Wie er niet in slaagt om de kikker te ontdekken, hoeft niet te treuren. Je struikelt erover in iedere toeristenwinkel.

Cervantes ging je voor Maar niet alleen deze kikker trekt zo veel toeristen en studenten naar het mooi gelegen Salamanca. Met de universiteit die hier in 1218 werd opgericht, gaat de geschiedenis ver terug.

Deze universiteit is niet alleen de oudste van Spanje, maar ook de op drie na oudste van Europa. Het was ook het eerste Europese instituut dat de naam ‘universiteit’ kreeg. In 1255 werd deze academische instelling al als ‘een van de vier toortsen van de wetenschap’ aangemerkt, samen met de universiteiten van Oxford, Bologna en Parijs.

De wetenschappers die hier werkten, 

63

stelden wetboeken op en maakten de Arabische cultuur toegankelijk voor de westerse wereld. Aan de universiteit zijn tal van beroemde namen verbonden, zoals die van Fray Luis de León, Hernán Cortés, Fray Bartolomé de las Casas, Sint Jan van het Kruis, Lope de Vega, Luis de Góngora en last but ot least, Miguel de Cervantes. De schrijver van de Don Quijote droeg het boek El licenciado Vidriera op aan de stad. ‘Als je iets wilt weten moet je naar Salamanca gaan’, zo zeggen de Spanjaarden. Ook Miguel de Unamuno drukte een belangrijk stempel op de universiteit en daarmee op de stad.

Deze eigenzinnige intellectueel en schrijver stak als rector zijn kritiek op Primo de Rivera niet onder stoelen of banken. Daarom verbande de dictator hem in 1914 naar de Canarische Eilanden. Unamuno keerde in 1930 pas weer terug op zijn post. Ook daarna nam hij geen blad voor de mond.

In een rede uit 1936 trok hij fel van leer tegen Franco en zijn kornuiten.

Beroemd werd zijn uitspraak ‘Overwinnen is nog niet overtuigen’.

Toeristische toppers Wanneer je de stad van veraf bekijkt dan is er iets wat je meteen opvalt.

Het zijn de contouren van de ‘nieuwe’ kathedraal van Salamanca. In de 12e eeuw werd de eerste kathedraal in de stad gebouwd, maar drie eeuwen later besloot koning Ferdinand dat er een tweede kathedraal naast gebouwd moest worden. En zo geschiedde. La

Catedral Nueva werd groter, imposanter en niet volledig in romaanse stijl, zoals de oude, maar ook met elementen uit de barok en de renaissance.

Beide kathedralen behoren nu tot de toeristische toppers van de stad. Terwijl de helft van de toeristen op zoek is naar de kikker op de voorgevel van de oude universiteit, zoekt de andere helft op de nieuwe kathedraal een astronaut. Bij het renoveren van de kathedraal in 1992 verwerkte steenhouwer Miguel Romero er deze ruimtevaarder in. Deels was dit een verwijzing naar de kikker, maar Romero zette ook zijn traditie voort om bij elke restauratie een eigentijds element achter te laten.

Via een kapel aan de zijkant kun je de oude kathedraal binnenlopen.

Naast de oude universiteit en beide kathedralen is ook de Universidad Pontificia een topper. Als je geluk hebt, kun je naar binnen om het interieur te bekijken. Eenmaal over de drempel, lijkt het of je op de set staat van een nieuwe film van Harry Potter. Deze 17e-eeuwse universiteit is een van de belangrijkste monumenten in barokstijl in Spanje en heeft behalve een indrukwekkend interieur ook een prachtige binnenplaats. Verder kun je niet om Casa de las Conchas heen, vlakbij het Plaza Mayor. In dit 15e-eeuwse huis, gebouwd ter ere van het huwelijk tussen de kinderen van twee rijke families, zie je de familiesymbolen: lelies en schelpen. Het landhuis doet tegenwoordig dienst als bibliotheek, VVV-kantoor en evenementenlocatie. 

Door al die studenten heerst er een internationaal sfeertje en bloeit het uitgaansleven zeven dagen per week 64

Reportaje

65

Saber MÁs Salamanca Heerlijke studiestad

in de omgeving

Door al die studenten heerst er een internationaal sfeertje in Salamanca en bloeit het uitgaansleven er zeven dagen per week. Voor een paar euro kun je hier een tafel vol tapasgerechten krijgen. En waar je als student in Amsterdam of Utrecht moeite moet doen om een geschikte kamer te vinden, vind je in Salamanca gemakkelijk woonruimte voor een leuke prijs.

Zodra de zon zich laat zien, strijken studenten en toeristen neer op het sfeervolle Plaza Mayor uit de 18e eeuw.

Hier werden vroeger stierengevechten gehouden. Nu is het de ideale plek om vrienden te ontmoeten, Spaanse woordjes te stampen of een boek te lezen. Wil je ’s avonds een cerveza of vino tinto dan is er rondom het plein volop keuze. Voor de beste tapas ga je naar dé tapasstraat van de stad: de Calle Van Dick. Deze naam dankt zijn Hollandse klank aan de 17e-eeuwse Vlaamse barokschilder Anthony van Dyck. Eigenlijk zou je alle bars in deze straat af moeten gaan om de fantastische hapjes te proeven.

Onze tip is bar en restaurant Rufus met een uitgebreide tapaskaart en een terras. Maar deze Zona de las Tapas is niet de enige plek voor goede tapas. Volgens ingewijden moet je in het hippe Cuzco Bodega zijn voor de beste tapas van de stad. 

Salamanca ligt zo’n tweehonderd kilometer ten westen van Madrid en heeft 160.000 inwoners. Een bezoek aan Salamanca is prima te combineren met een route door het hart van het Iberisch Schiereiland langs de UNESCOWerelderfgoedsteden Segovia en Ávila, maar ook langs minder bekende juwelen als Mérida met het indrukwekkende amfitheater, het middeleeuwse Trujillo en bedevaartsoord Guadalupe. Unieke flora en fauna vind je in Nationaal Park Monfrague, de Sierra de Francia en de Sierra de Gredos met zijn imponerende bergen. De uitgestrekte dehesas van de Extremadura vormen één groot vogelreservaat. Traditionele dorpjes als La Alberca, Candelario, Pedraza en Sepúlveda zijn mooie voorbeelden van Castilliaanse architectuur. Ga nu samen met Ardanza en España & más op ontdekkingstocht door het hart van het Iberisch Schiereiland. Voor meer informatie: zie de pagina hiernaast.

TALENREIZEN In Salamanca kun je overal terecht voor een cursus Spaans.

Don Quijote bevindt zich in hartje centrum van de stad Salamanca. Je kunt hier 20 officieel erkende cursussen Spaans volgen, eventueel in combinatie met dans, cultuur of koken. Cursusprijzen zijn er vanaf €150 voor 15 lesuren per week maar je kunt ook intensieve cursussen volgen van een jaar. Don Quijote kan huisvesting voor je regelen en cursussen op maat samenstellen, www.donquijote.nl Linguaschools biedt groepslessen van 20, 25 of 30 lessen per week, eventueel in combinatie met privélessen. Ook kun je je bij Linguaschools voorbereiden op het DELE-examen.

Niveaus vanaf absolute beginner tot geavanceerd. Je kunt een cursus van een weekje volgen, maar ook een jaar blijven. Voor een week intensieve cursus inclusief inschrijfgeld en lesmateriaal betaal je €180. Op loopafstand van de school kun je verblijven bij een gastgezin of in een appartement, www.linguaschools.nl.

66

Reportaje

Exclusieve lezersreis ontdekkingstocht door Midden-Spanje 12-daagse Individuele Cultuur & Natuurroute speciaal voor de lezers van España & más vanaf €1.125 p.p.

Ontdek tijdens deze bijzondere Fly & Driveroute de culturele en natuurlijke rijkdommen van Midden-Spanje. De fascinerende steden Salamanca, Toledo, Segovia en Ávila, het UNESCOWerelderfgoed en de ongerepte natuurparken.

Laat de snelweg achter je en wandel door het natuurschoon van de Sierra de Francia, het Nationaal Park Monfrague en de uitgestrekte dehesa. Bezoek de middeleeuwse dorpjes met wonderbaarlijk intacte Castilliaanse architectuur.

Rij ook langs juwelen van steden als Trujillo met een prachtig middeleeuws centrum, levendig Mérida met het Romeinse amfitheater, bedevaartsoord Guadelupe en monumentaal Cáceres. Verleng deze route naar wens met een verblijf in Madrid, Zamora, León of Cuenca.

Overnachtingen in bijzondere, gastvrije en kleinschalige accommodaties.

Voor meer info en boekingen: www.ardanza.nl | info@ardanza.nl tel: 035 691 22 75

Lezersaanbieding 12-daagse fly&drive vanaf €1.175 per persoon op basis van twee personen die een kamer delen en onder voorbehoud beschikbaarheid.

Inclusief - 11 overnachtingen met ontbijt - retourvluchten Madrid - huurauto categorie BB, Peugeot 207 of gelijkwaardig, all-in Korting voor España & más lezers Boek deze reis met een korting van €50 per persoon en ontvang een gratis jaarabonnement van España & más voor jezelf of voor vrienden of familie.

Actie geldig t/m 1 maart 2013

67

Spaanse gitaarvirtuoos zaterdag 24 november 2012 - 20:15 uur Josep Pons, dirigent Ca単izares, gitaar Ginastera, Vier dansen uit 'Estancia' Villa-Lobos, Gitaarconcert Ginastera, Variaciones concertantes Falla, Suite nr. 2 'El sombrero de tres picos' Dr Anton Philipszaal, Den Haag Meer info en kaarten bestellen www.residentieorkest.nl of 070 88 00 333

68

Reportaje Él & Ella

‘ We spreken Spaans, we eten Spaans en we denken Spaans’ Als passie voor Spanje in liefde voor een Spaanse man of vrouw verandert, staat je wereld op z’n kop. In Él & Ella vertellen stellen over de lusten en lasten van hun relatie. Deze keer de Nederlandse Frank Bruin (36) en de Spaanse Irene Sevillano Pachón (34).

Tekst: wendy bosch

Él ‘Voor ik Irene leerde kennen had ik weinig tot niets met Spanje en de Spaanse cultuur. Irene en ik ontmoetten elkaar via het werk. Irene was toen nog bezig met haar lerarenopleiding Spaans. We hadden meteen een klik. Irene is lekker vrolijk en niet bang om de handen uit de mouwen te steken. Niks te merken van dat typische vooroordeel over Spanjaarden en hun ‘mañana, mañana’. Tja en als de vonk dan overslaat en je krijgt een relatie met een Spaanse, dan kun je niet om de Spaanse cultuur heen. Hoe beter ik Spanje leer kennen, hoe meer ik ervan geniet! Zo’n acht jaar geleden begon Irene met Cursusspaans.nu en dat sloeg zo aan, dat ik inmiddels de zakelijke kant beheer, terwijl zij de lessen verzorgt. We reizen samen veel naar Spanje en Irene heeft me het land goed leren kennen. Het Spanje van de zijstraatjes en de verborgen pleintjes waar je nog echt contact maakt met de Spaanse cultuur. Ik begreep al snel dat je juist wel de tapasbars moet binnenlopen waar de servetten, schelpen en gamba-staarten op de grond liggen, daar is het druk geweest en heeft de lokale bevolking zich tegoed gedaan aan de tapas. Tijdens onze reizen kwam ik erachter dat spreken in de gebiedende wijs in Spanje niet onbeleefd is maar gewoon duidelijk, dus dat vergeef ik haar dan ook, het zit in haar bloed. Irene bracht me ook in contact met de flamenco, haar roots. Haar ouders zijn geboren en getogen in Andalusië, de bakermat van de flamenco. Irene leidt haar leven en bestiert haar bedrijf zoals een bailaora de flamenco danst: vol passie en temperament, wat ons bedrijf en onze relatie altijd in beweging houdt.’

‘ De gebiedende wijs zit in haar bloed’

Ella ‘Tijdens mijn lerarenopleiding Spaans werkte ik in het weekend in de horeca. Zo kwamen Frank en ik elkaar tien jaar geleden tegen. Mijn ouders zijn een van de eerste gastarbeiders die in de jaren ‘70 naar Nederland kwamen om te werken. Thuis ben ik Spaanstalig opgevoed. We spreken Spaans, we eten Spaans en we denken Spaans. Ik ben de lerarenopleiding Spaans gaan doen omdat ik me meer wilde verdiepen in de Spaanse taal en cultuur. Toen ik in 2004 afstudeerde als docente Spaans kon ik niet gelijk een baan vinden in het onderwijs. Hierdoor besloot ik om Cursusspaans. nu op te zetten. Ik wilde op een leuke, afwisselende en gemoedelijke manier de Spaanse taal overbrengen. Ik ontwikkelde mijn eigen lesmateriaal puur gericht op de conversatie. Dit bleek een schot in de roos. Ondertussen bestaat ons bedrijf al bijna acht jaar en geven we op tien verschillende locaties in Noord-Holland conversatiecursussen Spaans. We zijn nog steeds aan het uitbreiden. Ik doe graag veel extra’s om de lessen heen. We organiseren bijvoorbeeld twee keer per jaar een studiereis naar Spanje voor onze cursisten. Frank zou heel goed in Spanje kunnen aarden. Soms vragen de Spanjaarden mij wel eens of hij echt een Nederlander is. Hij geniet van het pure leven, de heerlijke vinos, cañas, lomo, jamón, mejillones, calamares, ensaladilla rusa, cortados y ‘tranquila mujer, mañana mañana’. Heerlijk om met zo’n man getrouwd te zijn. Sinds januari hebben we een zoontje, we waren het er vanaf het begin over eens dat hij tweetalig opgevoed zou worden. Ik vind het fijn dat we Dani het beste van twee culturen mee kunnen geven. 

69

NEEM NU een jaarabonnement of geef ESPAÑA & MÁS cadeau 70

Ja, ik wil een abonnement!

&

Gratis kaartjes voor Spaanse evenementen

Vier nummers voor €17,50 & ontvang gratis entree tot de España & más wijnproeverij t.w.v. €20 & twee kaartjes voor de Flamenco Biënnale of voor de Casa en España Huizenbeurs.* *Zolang de voorraad strekt. Zie voor meer informatie over deze en andere acties onze website.

Ga snel naar www.espanaymas.nl

71

Flamenco Biënnale Reportaje

Ernestina van de Noort

‘ Wij schrijven flamencogeschiedenis’

E Ernestina van de Noort is als artistiek leider en initiatiefnemer de grote motor achter de Flamenco Biënnale Nederland.

Dit jaar wordt van 18 januari tot 3 februari de vierde editie gehouden. Klein begonnen, vindt het festival nu plaats in vier steden en diverse grote zalen.

Tekst: Marjan Terpstra

72

rnestina van de Noort is een begrip in de internationale flamencowereld aan het worden. Dat is vooral te danken aan de Flamenco Biënnale die in 2006 voor het eerst werd gehouden in het Muziekgebouw aan het IJ/Bimhuis in Amsterdam en RASA in Utrecht. Van de Noort wilde in eerste instantie vooral een podium creëren voor een paar flamencovernieuwers die ze zelf fantastisch vond, zoals danser en choreograaf Israel Galván en singer/songwriter Diego Carrasco.

‘Het festival bestaat van meet af aan uit drie artistieke peilers. Ik wil graag dansers laten zien die de flamencotraditie innoveren met elementen uit bijvoorbeeld de hedendaagse dans en zo een nieuw flamencodansidioom creëren. Daarnaast programmeer ik muziekvoorstellingen waarbij de cante jondo, de diepe zang, en de oerbron waaruit geput wordt, een belangrijk podium krijgt.

Een derde belangrijke poot zijn de cultuurdialogen. Flamenco is een smeltkroes van culturen en dat wil ik tonen.’

Culturele kruisbestuivingen In het kader van die cultuurdialogen programmeerde Ernestina voor het eerste festival een voorstelling in waarin cantaor Duquende samenwerkte met de Pakistaanse zanger Faiz ali Faiz.

Bij de tweede editie maakte ze in coproductie met de NPS een voorstelling waarin gitarist Niño Josele optrad met de Marokkaanse Berberzangeres Cherifa Kersit. In 2011 zocht zangeres Rosario La Tremendita de dialoog met haar Iraanse evenknie Mohammad Motamedi. Deze voorstelling, Qasida, oogstte dit jaar op het Flamenco Festival van Barcelona en de Biënnale van Sevilla veel succes bij pers en publiek. Van de Noort raakte vooral geboeid door de flamenco vanwege de kracht van de ritmes en de ‘mysterieuze’ zang, maar alles begon met de taal en de dans. ‘Tijdens mijn studie vertaalkunde Frans en Engels liftte ik midden jaren tachtig naar Barcelona. Ik herinner me hoe vreemd rauw en staccato de Spaanse taal aanvoelde. Toen ik vervolgens de film Carmen van Carlos Saura zag, was ik verkocht. Ik wilde de poëzie doorgronden en besloot Spaans te studeren. Ik was

Reportaje

‘Galván danst en schept tot op het bot.

Hij laat je diep in jezelf tuimelen.’

gefascineerd door het amalgaam van invloeden in de flamenco: moorse, joodse en oer-Andalusische elementen en de tradities van zigeuners die culturen uit verre oorden meenamen. Het raakte mij en ik wil nu met de voorstellingen die we hier programmeren ook het Nederlandse publiek raken, niet alleen de aficionados, maar ook een nieuw publiek, jong en oud, dat volkomen onbevangen komt luisteren.’

Pendelbeweging Van de Noort heeft de biënnale opgericht om de hedendaagse ontwikkelingen in deze eeuwenoude flamencokunst te laten zien en kiest makers en vertolkers met een open geest en een gave om het experiment aan te gaan. ‘Ik ben geïnteresseerd in artiesten die een verhaal vertellen, hún verhaal en mij van de noodzaak overtuigen. Ik laat het publiek graag meereizen in hun persoonlijke zoektocht naar nieuwe flamencovormen.’

Daarnaast is er altijd een thema waar een deel van de optredens bij aansluit. Dit keer is dat Ida y Vuelta, wat letterlijk ‘heen en weer’ betekent. Het staat voor de muzikale pendelbewegingen die in voorbije eeuwen plaatsvonden tussen Spanje en Latijns-Amerika. ‘Deze kruisbestuivingen onderzoeken we bijvoorbeeld met de voorstelling Flamenco goes Baroque van Arcángel en Fahmi Alqhai.’

De artistiek leider is blij dat Carmen Linares deze biënnale in Rotterdam opent. ‘Zij is een van de grote stemmen van de flamenco. Haar stijl is klassiek, maar ze maakt ook graag

uitstapjes buiten het genre. Ik heb haar programma wel een beetje naar m’n hand gezet door danser Tomasito en piano en bas toe te voegen. Linares is dit jaar onze artist in residence. Ze zal ook optreden in een tournee met het Nederlands Blazers Ensemble en haar musici geven workshops.’

Meer hoogtepunten Verheugd is ze ook dat Diego Carrasco zijn nieuwe cd presenteert en in het Bimhuis een hommage geeft aan de in 2011 overleden gitarist Moraíto Chico. ‘Hij is een van mijn grote helden. Hij jongleert met ritmes. Hij stamt uit de oude traditie maar geeft daar zijn eigen draai aan.’ Het Catalaanse programma met het Nederlandse debuut van zangeres Mayte Martín licht ze er ook graag uit. En Las Migas, een vrolijke meidengroep die momenteel erg aan de weg timmert. Maar als Van de Noort dan echt moet kiezen, dan noemt ze Israel Galván. ‘Hij is een absolute pionier, die op dit moment flamencogeschiedenis schrijft en wij schrijven met hem mee.’ Galván is ‘artist in focus’ van deze biënnale met twee grote voorstellingen in Rotterdam en Amsterdam.

Ze heeft net een doorloop in Sevilla gezien van zijn nieuwste creatie Lo Real die tijdens deze biënnale in première gaat.

‘Galván danst en schept tot op het bot. Hij laat je diep in jezelf tuimelen. Ik ben er nog stil van. En ongelooflijk trots dat we hem deze vierde editie samen met de Rotterdamse Schouwburg en de Stadschouwburg Amsterdam zo groots kunnen presenteren.’ 

73

Carmen Linares en Het Nederlands Blazers Ensemble

treden op van 24 januari t/m 2 februari met het programma Historias del Viento Donderdag 24 januari in Amsterdam, Podium Mozaïek, 20.30 uur voorpremière zaterdag 26 januari, 20 uur, Heerlen Parkstad Limburg Theater

dinsdag 29 januari, 20.30 uur, Tilburg Theaters Tilburg woensdag 30 januari en donderdag 31 januari, Amsterdam, Muziekgebouw aan ‘t IJ zaterdag 2 februari, 20.00 uur Roeselare, De Spil.

Informatie en kaartjes www.nbe.nl

74

Carmen Linares

‘ Experimenten zijn goed voor de flamenco’

Tekst: Marjan Terpstra

zondag 27 januari, 15 uur, Den Haag, Dr. Anton Philipszaal

FlamencoReportaje Biënnale

De Flamenco Biënnale wordt op 19 januari geopend door artist in residence Carmen Linares. La gran dama van de flamenco gaat vervolgens op tournee door Nederland met het Nederlands Blazers Ensemble.

Linares is enthousiast over dit project. ‘Ik vond hun optreden met fadozangeres Ana Maura prachtig.’

C

armen Linares heeft haar sporen verdiend als flamencozangeres. Carmen Pacheco Rodríguez werd in 1951 geboren in Linares in de provincie Jaen. Ze verhuisde op haar veertiende met haar familie naar Madrid en maakte daar vijf jaar later haar eerste eigen plaat. Grote triomfen in heel Europa en zelfs in Japan volgden. En in 2001 werd ze onderscheiden met de Premio Nacional de Música. Carmen: ‘Ik heb veel prijzen gekregen, maar hier was ik echt ondersteboven van. Ik moest het immers opnemen tegen andere muziekstijlen en dat ik als flamencozangeres toen werd uitgekozen, vond ik fantastisch. Dat is heel belangrijk voor het genre vind ik.’

Experimenteren moet Linares wordt vooral geroemd vanwege haar cante jondo, de diepe zang, de meest pure versie van de flamenco, maar schuwde nooit het experiment. ‘Toen Ernestina van de Noort van de Biënnale bij me kwam met het voorstel om iets te doen met het Nederlands Blazers Ensemble was ik dus erg nieuwsgierig en nadat ik fragmenten had gezien van hun optreden met fadozangeres Ana Maura, was ik om. Dat gebeurt met zoveel verbeelding en respect voor het genre en is tegelijkertijd zeer vernieuwend. Ik vind dat een dergelijk experiment ook hoort bij een Biënnale. Daar moet je het nieuwste laten zien, dingen uitproberen, mensen bij elkaar brengen. Dat is goed voor de flamenco.’

Spannende mix De artistiek leider van het Nederlands Blazers Ensemble, Bart Schneeman, koos voor Carmen Linares vanwege haar rauwe flamencogeluid en omdat ‘ze eerlijk en authentiek’ is. Makkelijk maakt hij het haar niet. Ze putten weliswaar uit het rijke repertoire van de zangeres, die vooral excelleert in haar vertolkingen van Spaanse dichters als Federico García Lorca en Miguel Hernández, maar daar worden eigen componisten en gewaagde bezettingen aan toegevoegd. Het wordt een doorlopend muzikaal verhaal waarbij de tekst op de achtergrond wordt geprojecteerd. Ze spelen composities van José Luis Greco en Guillermo Lago waarbij het werk van de Catalaanse componist Federico Mompou de rode draad

vormt. Op die manier wordt een verband gelegd tussen klassieke componisten en flamenco. Carmen Linares: ‘Het is niet makkelijk allemaal en vergt nog heel wat oefening, maar als artiest vind ik dat je altijd moet proberen om andere wegen in te slaan en contact te leggen met andere musici en muziekstromingen. Flamenco is een levende kunst die zich steeds verder kan ontwikkelen. Ik wil op deze manier graag mijn bijdrage leveren aan de verrijking van het genre. Of dat lukt, valt nog te bezien, zo’n experiment is altijd weer spannend, maar je moet het in ieder geval proberen.’

Remembranzas Linares bracht vorig jaar een nieuwe cd uit waarop ze een dwarsdoorsnede van haar ruim 40-jarige carrière laat horen: Remembranzas. De poëzie van Spaanse dichters vormt ook hier weer een rode draad. De zangeres kiest soms zelf de gedichten uit en zet die dan op muziek, dan weer zingt ze bestaande composities die ze naar haar hand zet. Op de vraag welke dichter en welk gedicht ze het mooiste vindt, valt een lange stilte. ‘Spanje heeft zoveel prachtige dichters voortgebracht. Maar als ik moet kiezen is het toch Lorca. Ik ben grootgebracht met zijn poëzie. Hij snijdt de universele thema’s van het leven aan. Hij is een dichter van het volk, zijn gedichten zijn in-en-in Andalusisch en zijn werk leent zich daarom perfect voor de flamenco.’

Alleen kwaliteit telt Carmen Linares kijkt uit naar de Biënnale in Nederland. Ze is benieuwd naar nieuwe talenten als de Catalaanse meidengroep Las Migas die ze nog nooit heeft gezien. Ook is ze fan van Arcángel. ‘Hij is jong maar toch al een gevierd performer. Ik denk dat hij een grote toekomst tegemoet gaat. Het is heel belangrijk dat we elkaar als flamencoartiesten ook treffen buiten Spanje, zoals op deze biënnale in Nederland.

Het is een thermometer van wat er in mijn land gebeurt.’ Dat Ernestina daarbij niet alleen pure flamenco brengt maar ook mengvormen en op zoek gaat naar nieuwe mogelijkheden juicht Linares toe. ‘We voeden elkaar op die manier. De mestizaje in de flamenco vind ik bijvoorbeeld ook een prima ontwikkeling. Muziek kan niet altijd puur blijven en mag evolueren. Het belangrijkste is en blijft de kwaliteit’. 

75

Más inspiración

Rotterdam Remembranzas Carmen Linares

Focus Cataluña Las Migas

Flamenco & tango Diego ‘El Cigala’

Special guest: Raúl Rodríguez (Cubaanse

Special guest : Ramón Valle (piano)

Special guest: Tomasito (dans)

tres) Nieuwe flamenco-oogst uit Catalonië

Koninklijk Theater Carré, 21 januari

Met: Pablo Suárez (piano) Pablo Martín

WMDC, 25 januari

(bas), Tino di Geraldo (percussie), Salvador Gutiérrez (gitaar)

Amsterdam

Openingsgala met voorprogramma

Lo Real |Le Réel| The Real Israel Galván Met: Belén Maya, Isabel Bayón (dans),

en afterparty

The Spanish dancer

Chicuelo (gitaar), Bobote, e.v.a.

Schouwburg, 19 januari

Filmvertoning met live muziek en in

Hedendaagse flamencodans

het voorprogramma dans door

Nederlandse première van de nieuwste

Expeditie Flamenco

creatie van artist in focus Galván

EYE Instituut, 18 januari

Stadsschouwburg (Rabozaal), 22 januari

Zapatitos Coloraos Flamenchica Mundi’

De Rode Schoentjes

Schouwburg, 20 januari matinee,

Flamenco goes baroque Accademia del Piacere o.l.v. Fahmi Alqhaí

WMDC, 23 januari

Met Fahmi Alqhaí (viola da gamba)

Kindervoorstelling door Flamencoschool Teresa Jaldón

en o.a. Arcángel (zang) en Miguel Ángel

Duende Erik Vaarzon Morel & Gijs Scholten van Aschat

Cortés (gitaar) Nederlandse première Muziekgebouw aan ‘t IJ, 25 januari

Special guest: Eric Vloeimans (trompet)

Flamencopoëzievoorstelling door

¡Flamenco rocks!

Diego Carrasco Family Band

Nederlandse stervertolkers Lantaren Venster, 20 januari

Flamencojazz-pop met cd-pre-

La Curva Israel Galván Met: Sylvie Courvoisier (piano), Bobote (ritme en dans), Inés Bacan (zang)

sentatie. Vooraf: El Cante Bueno Duele | Goede Zang doet Pijn Documentaire over Moraíto Chico, door Martijn van Beenen &

Hedendaagse flamencodans van artist in

Ernestina van de Noort

focus Israel Galván

Bimhuis, 26 januari

Schouwburg, 20 januari

76

Het festival wordt omlijst met lezingen, films- en documentaires en een uitgebreid workshop- en masterclass programma met dans, gitaar, zang, cajón.

Alle programma-informatie onder voorbehoud Voor actuele informatie: www.flamencobiennale.nl

&

Oscar D’Leon De koning van de salsa.

O.a. Amsterdam, Melkweg, 11 nov.

Duende Erik Vaarzon Morel & Gijs Scholten van Aschat

Historias de viento Nederlands Blazersensemble & Carmen Linares (zang)

Special guest: Eric Vloeimans (trompet)

Wereldpremière, voorafgaand in de hal:

Flamencopoëzievoorstelling door

Timber Ensemble o.l.v. Ivo Meinen

Flamenco Nuevo 2

Nederlandse stervertolkers

Dr. Anton Philipszaal, 27 januari

Met Maria Juncal e.a.

UTRECHT

Theodosii Spassov (Bulgarije) en

Focus Cataluña Salao (zang) & José Andrés Cortés (gitaar) & Las Migas met Raúl Rodríguez op Cubaanse tres

Arcángel (Spanje)

Nieuwe flamenco-oogst uit Catalonië

Flamenco Jazz & World, Wereldpremière

RASA, 24 januari

Vlatko Stefanovski (Servië) & Miroslav Tadic, (Macedonië), Dani de Morón (Spanje),

Bimhuis, 27 januari

Historias de viento Nederlands Blazersensemble & Carmen Linares (zang)

Zapatitos Coloraos Flamenchica Mundi’ De Rode Schoentjes Kindervoorstelling door Flamencoschool

Wereldpremière, voorafgaand in de hal:

Teresa Jaldón

Timber Ensemble o.l.v. Ivo Meinen

RASA 26 januari (matinee)

Muziekgebouw aan ‘t IJ, 30 en 31 januari

Focus Cataluña Mayte Martín (zang) & Juan Ramón Caro (gitaar)

Flamenco van de eigen grond Gala van de ‘Nederflamenco’ De crème de la crème van de Nederlandse flamenco presenteert zich o.l.v. gitarist

Nederlandse première. Flamenco de

Edsaert Udo de Haes

Cámara met special guest Belén Maya (dans)

RASA, 26 januari

Muziekgebouw aan ’t IJ, 1 februari

Carmen Frank Groothof m.m.v.

Syrène Saxofoonkwarte

Nederlandse latin-trompettiste uit Colombia. Utrecht, RASA, 16 nov.

O.a. Amsterdam, De Meervaart, 17 nov.

Bimhuis, 27 januari, 17.00 uur

Bratimene Balkan flamenco tales

Maite Hontelé

EINDHOVEN

Tanguarda Tangokwartet met zeer gevarieerd repertoire. www.tanguarda.com O.a. Utrecht, RASA, 18 nov.

Spaanse Passie The Hague String Trio en het Couperus Kwartet met musici van het Residentie Orkest spelen o.a Piazzolla en Albéniz.

Den Haag, Nieuwe Kerk, 21 en 24 nov.

Pons & Cañizares Josep Pons dirigeert bij het Residentie­ orkest werk van Ginastera, Villa-Lobos en De Falla. Met Cañizares op gitaar.

Den Haag, Dr. Anton Philipszaal, 24 nov.

De Tablao Compañía Antonio El Pipa, www.ldt.nl Den Haag, Lucent Danstheater, 1 dec.

Raíces Cubanas Cubaanse klassiekers.

O.a. Amsterdam, De Meervaart, 12 jan.

Che Sudaka

Familievoorstelling gebaseerd op

Flamenco goes baroque Accademia del Piacere o.l.v. Fahmi Alqhaí

de beroemde Opera van George Bizet.

Met Fahmi Alqhaí (viola da gamba)

OBA, 3 februari, 15 uur

en o.a. Arcángel (zang) en Miguel Ángel

Vaarzon Morel & Dénia

Cortés (gitaar). Nederlandse première

Inspiración, ode aan Paco de Lucía

Frits Philipszaal, 23 januari

O.a. Amsterdam, De Meervaart, 17 feb.

DEN HAAG

Rosa Metal, Ceniza Olga Pericet & Compañía

GRONINGEN

Zeskoppige mestizaje-band van Latijns-Amerikanen uit Barcelona.

Amsterdam, Melkweg, 18 jan.

Mannen van de tango

Nederlandse première.

De una pieza Olga Pericet & Compañía

Choreografe Neel Verdoorn en het Internationaal Danstheater laten zich inspireren door Osvaldo Pugliese.

Voorprogramma hal: Expeditie Flamenco

Hedendaagse flamencodans

Tournee van februari t/m april,

Lucent Danstheater, 26 januari

Oosterpoort, 25 januari

www.internationaaldanstheater.nl

Hedendaagse flamencodans.

Kraayenhof Tango Ensemble O.a. Den Haag, Dr. Anton Philipszaal, 10 feb.

77

Tango Argentino in Nederland

MELKWEG AMSTERDAM

De Argentijnse Tango, je nieuwste passie...

C

Amsterdam

www.tangoalma.nl - 020 6955448 www.amsterdamclubdetango.nl - 06 20233208

M

Y

CM

MY

Arnhem

www.flordefango.nl - 06 17466960

Arnhem & Utrecht

www.amordetango.nl - 06 49747412

Groningen

www.peterenina.nl - 050 3110332

Nijmegen

www.elcorte.com - 024 3233063

Nijmegen (o.a.)

www.tangopassie.nl - 024 3504959

Rotterdam (o.a.)

www.almadetango.nl - 06 53406286

Tilburg

www.tangodeseo.nl - 06 20871173

Utrecht

www.tangolazapada.nl - 030 2238927 www.elgancho.nl - 030 2933608 www.carlasomer.nl - 030 2312151

Zwolle

www.tangoalegria.com - 06 11626940 78

CY

CMY

K

ZO 11 NOV

OSCAR D’LEON DE (VENEZOLAANSE) KONING VAN DE SALSA

ZA 1 DEC

CRIOLO

DÉ BRAZILIAANSE VERRASSING VAN DIT JAAR

VR 18 JAN

CHE SUDAKA

MESTIZOBAND UIT BARCELONA DIE GARANT STAAT VOOR EEN ENERGIEK FEEST! WWW.MELKWEG.NL

FILM CONCERT DJ SET

Jazzy singer-songwriter met Angolese roots

WWW.WORLDSESSIONS.NL 30-11-2012 01-12-2012 04-12-2012 06-12-2012 07-12-2012 08-12-2012

Podium Mozaiek, Amsterdam Muziekgebouw, Eindhoven Oosterpoort, Groningen Korzo, Den Haag De Doelen, Rotterdam Vredenburg Leeuwenbergh, Utrecht

Betoverende melange van Soedanese en westerse klanken

Unieke West-Afrikaanse kora pop

79

Het Metropole Orkest onder leiding van Vince Mendoza presenteert El Viento: The García Lorca Project

Paco Ariaga gitaar – Eva de Dios zang Raphael D’Utrera zang – Udo Demand Cajon Daniel Navarro dans

80

Zaterdag 9 maart 2013 Koninklijk Theater Carre Aanvang 20.00 uur Kaartverkoop is gestart via: www.carre.nl

VR 09 NOV

VR 16 NOV

Lucas Santtana

Braziliaanse state-of-the-art popmuziek

Maite Hontelé

Nederlandse latin-trompettiste groot in Colombia

ZO 25 NOV

DO 06 DEC

DO 24 JAN

ZA 26 JAN

Tanguarda

Tango avant-garde

Criolo

No-nonsense rap uit Brazilië

Flamenco Biënnale: Noche de Flamenco Catalán

Flamenco Biënnale: Gala van de Nederflamenco

Meer info: www.rasa.nl

RASA

Pauwstraat 13a Utrecht verkoop via: www.rasa.nl / 030 231 60 40

en! b b e ik h l i W Spaanse verleiding op olijfhouten Tapasplank De tapasplanken van Pure Olive Wood zijn in verschillende maten verkrijgbaar en ideaal om gerechten en hapjes op te presenteren. Er zijn ook leuke olijfhouten schaaltjes, pincho-houders en broodmanden verkrijgbaar om het geheel helemaal compleet te maken! Vanaf €19,95; voor verkooppunten zie www.bowls-dishes.com.

!

Biologische olijfolie ui t Andalusië Ontwerper Philippe St arck tekend voor de verp e akking van de LA Organic olijfolie. Het resultaat is een serie ro buuste fless en blikken die perfect past en bij de inho dikke, intens ud: e, gemaakt va extra vergine olijfolie, n biologisch geteelde olijven. Vana f € 5,50. Vo or informatie en verkoopa meer dressen: www.laorga nic.nl.

Me Gusta!

81

Colofon Reportaje

España & más is een uitgave van EYM Publishing Adres: EYM Publishing | L. Van Dalelaan 19 | 2015 ER Haarlem Telefoon: 023 52 49 233 Website: www.espanaymas.nl E-mail: espanaymas@gmail.com Hoofdredactie: Marjan Terpstra Eindredactie: Jolanda Eillebrecht Art direction: Paula Tel | Telvorm Basisontwerp: Janita Sassen Coverfoto: Shutterstock Medewerkers: Karin Anema, Henriëtte Aronds, Wendy Bosch, Femke Greiner, Sander Groen, Ferenz Jacobs, Nuria Malaga (vertalingen), Pauline Roffel, Dave Rozendaal, Emmelien Smit, Annette Spaan, Maarten Steenmeijer, Daan Vermeer, Joanne Vermeer, Annebeth Vis Webredactie: Ferenz Jacobs en Annebeth Vis | info@jacobsenvis.com Technische realisatie website: Overboord Webprojecten | www.overboord.nl Advertentie-exploitatie Nederland: espanaymas@gmail.com Druk: Senefelder Misset Distributie: Betapress, Gilze ISSN Code: 2211-8888 Abonneren: www.aboland.nl Voor vragen over abonnementen: Abonnementenland | Postbus 20 | 1910 AA Uitgeest | 0900-ABOLAND (0900-22 65 263 , 10 ct/min) | Klantenservice@aboland.nl 0251 31 04 05 España & más verschijnt 4 keer per jaar. Een abonnement kan elk moment ingaan en kost voor één jaar €17,50 in Nederland, €24 in Europa en €33 in de rest van de wereld. Cadeauabonnementen stoppen automatisch na het ontvangen van het aantal aangegeven nummers.

De eerste abonnementsperiode gaat u aan voor bepaalde tijd en kunt u ook niet tussentijds beëindigen. Indien u het abonnement aan het einde van deze periode wilt beëindigen, dan dienen wij uiterlijk 3 maanden voor het einde van de abonnementsperiode uw opzegging in ons bezit te hebben. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn vindt u in de voorwaarden hierboven.

Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

España & más is een uitgave van EYM Publishing.

Zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever mag niets uit deze uitgave op enigerlei wijze worden overgenomen. Copyright 2012.

EYM Publishing en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie.

82

Het volgende nummer van España & más verschijnt in februari

Met reisreportages

Heerlijke stranden en hoge bergen – Cantabrië Culinaire rondreis door Andalusië Vitoria-Gasteiz Gastvrij en groen De hoogtepunten van Panama

En verder Barcelona met de kids De leukste bed & breakfasts De lekkerste recepten

En natuurlijk de nieuwste cd’s, boeken, een uitgebreide agenda & mucho más!

Thuiskomen in de zon Een bijzonder vakantieplekje…

Hier is ontspannen uitgevonden! Mijn authentieke vakantieplekje met magistrale zonsondergang ligt in de binnenlanden. De locals in het dorp verderop genieten elke morgen, net als ik, van een koffie in de ochtendzon.

Aan het einde van de dag wuiven de palmen sereen in de zon en geniet ik aan het zwembad van de rust om me heen. ‘t Klinkt misschien gek, maar zo ben ik in Zuid-Europa altijd op zoek naar de meest prachtige plekken.

Nooit hetzelfde, maar altijd ongerept en écht.

Liefs, Eliza

Waar iedereen rechts afslaat, gaat Eliza linksaf...

Boek Eliza’s ontdekkingen: www.elizawashere.nl

FLAMENCOBIﾃ起NALE 18.01 | 03.02 2013 IV