Astriti 2

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

ASTRIT H. REÇKA

STILOGRAFI ME KËLLËF ARI Skica dhe tregime reale

1

ASTRIT H. REÇKA

ASTRIT H. REÇKA STILOGRAFI ME KËLLËF ARI Skica dhe tregime reale

Redaktor letrar: Recenzent: Kopertina:

Kristaq F. SHabani I.W.A, W.P.S. Agron Shele Dashamir Vraniçi

Botim i i këtij libri bëhet në ku ad rin e nism ës letrare Pazazhe e sh këm bim u n iversal vlerash n ën ku jd esin e Lid h jes së Kriju esve PEGASI ALBAN IA

Shtypur në Shypshkronjën e Shtëpinë Botuese Marin Barleti Tiranë, 2010 2

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Shp esh herë kthehem i në një retrosp ektivë m agjep se, e cila flet hap tas, çiltër, shp irtërisht d he nd jenjësisht p ër atë, e cila ka nd od hu r në d itë, vite, d ekad a, që m bahen m end p ër p esh ën jet ëso r e, p ër k t h esa p o jet ëso r e, p o r ed h e p ër p ërshkallëzim e historike. Tablo, të cilat në p azazhet e tyre ka shpërthesë të vetive, virtyteve njerëzore, karakteristika dhe nocione të përfillshme, që janë rregullatore të ecjes në një rrugë përbashkësie.

Jeta e n jë ven d i d h e ajo e p ërbotsh m e ka lid h ësi, ka rregu llatorë d he m od ele e m od u lë të kriju ar m e hu m anizëm , su b lim it et , sa k r ileg je t ë p a n u m ër t a , n ëp ër m es n jo h jes recip roke, id entitetit, p ërfaqësim it, konku rrim it, ballafaqim it të vlerave, përplasjes, humbjeve njerëzore e tjerë. Çd o kom b ka veçantinë e tij, sp ikatjet e tij, virtytet d he tiparet e tij, që i manifeston në një të tërë, e përbërë, padyshesë, nga veçantia ind ivid u ale e tejstu d iu ar në sheku j... Krijohet ai id ol karakteristik i p ërfaqësim it i rrjed hu r nga origjina d he ecja në rrugë perfeksionimi gjatë ekzistencës... dhe lind krenaria e përfaqësimit në Altarin Njerëzor...

N ë librin m e një titu ll shu m ë d om ethënës Stilografi m e këllëf ari nëp ërm jet një skicim i d he rrëfenje reale tregohet një histori e m ad he e lind u r qysh në fillesë m id is d y p op u jve që në dejet e tyre , sikur rrjedh një gjak i një grupi. Kjo tregon përbashkësi origjinore, e cila hap perden që nga zanafilla, nga fillimi i aktrimit si popuj... Kjo tregohet nëpërmjet demonstrimit të një kuadri protagonistësh të thjeshtë shqiptarë dhe gjermanë, të cilët aktrojnë realisht lid hësinë, nd jenjën, nd ihm esën d he, m bi të gjitha, një botë të shnd ritshm e të çlirët shp irtërore, një botë shembullore, që krijon rezultatin e jetës dhe të angazhimit breziv. Protagonistë të tillë në këtë libër i gjen të shu m të, të cilët e trajtojnë njeriun Njeri, e respektojnë gjer në thelb...

3

ASTRIT H. REÇKA

Një rrefenjë e thjeshtë, por e plotuar me emocione, ndjenja të sh u m ta...Protagon istë të d y p op u jve të p ërfaqësu ar, të thjeshtë, të cilët kërkojnë të realizojnë më të mirën në ndihmesë, në trajtesë, në lidhësi..., por edhe protagonistë të spikatur me tituj, që kanë dhënë për albanologjinë shqiptare, duke përvijuar atë resp ekt p ër gju hën d he kom bin tonë... Dalja në p ah e shpirtërores dhe lindja e miqësive dhe e lidhjeve të përbashkëta m artesore, d u ke e kon sid eru ar si n jë e m irë e m ad h e e gu xim shm e, e bëjnë këtë libër të jap ë m esazhe të shu m ta si dhe të leksionojë për të ardhmen.

Ideja kryefjalë këtu është lidhësia gjermano - shqiptare e kahershm e, e cila flet m e gju hë m od el, m e lid hje m od el, m e syn im e m od ele... Tjetër ësh të si d o të arrih et realizim i i mëvonshëm, por shpresojmë të jetë i tillë.

N u k kem i nd ërm end të bëjm ë zbërthesën e librit, p or d u am të synojm ë në atë që em igranti rrëfen natyrshëm p ër jetesën në një vend të madh me peripeci të bukura dhe për një vend si Gjerm ania e zhvillu ar në të gjitha sferat jetësore, që ndrit Njeriun dhe respekton jetën e tij, duke dhënë një model m barëbotëror n ë të gjitha d rejtim et. Kjo ësh të zotësi e një p o p u lli, i cili p r o g r eso n m e m en çu r i d h e p a k u r fa r ë mendjemadhësie për arritjet e tij madhore...

Këtu p ersonifikohet N jeriu si krijesë që m e p u nën d he veprimtarinë e tij plot nerv, di të jetojë jetën...

Libri në fjalë është një kontribut, ndoshta dhe modest në m em orjen e lid hësisë m id is p op u jve tanë... Por d u het të thënë se është nderim të përshkruash apo të trajtosh profile të temperamentit të njeriut gjerman në një libër të tillë...

Kristaq F. Shabani I.W.A, W.P.S President i Lidhjes Internacionale të Poetëve, Shkrimtarëve d he Artistëve PEGASI ALBAN IA Gjirokastër, shkurt 2010

4

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Do të ish mirë, të paktën, përditë Një këngë të vogël të dëgjosh, Një vjershë të bukur të lexosh, Një pikturë të mirë të shikosh Dhe, në është e mundur, të duash Ndonjë fjalë me mend, të thuash.

Johan V. Gëte

Çudi !

Në këtë vënd nga iku dhe harabeli i shtëpisë Ku luleshqerat u thanë dhe humbi çdo flutur Më thonë si mbiu farë e poezisë Dhe doli kërcelli i saj i bukur Çudi e çudisë !

Dritëro Agolli

5

ASTRIT H. REÇKA

6

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

ËNDRRA KTHEHET NË REALITET - Ju uroj suksese, në punën tuaj në Gjermani!

Ky ishte urimi, që e shprehte vetë, Zëvendëskryeministri dhe Ministri i Em igracionit, i nd eru ari, zoti Dasham ir Shehu , në t a k im in e p ë r cje llje s p ë r n ë G je r m a n i t ë g r u p it r r et h gjashtëd hjetë vetë.

- Ju jeni, gru p i i p arë, që fitu at të d rejtën e em igrim it të rregu llt, m e kon trata të rregu llta p u n e d h e qën d rim i, n ë Gjermani. Dëshiroj që, të paraqisni, jo vetëm veten tuaj, familjen tu aj, p or të tregoni d he m e të vërtetë se, ky vend ka d ëshirë p ër p ërp arim d he zhvillim . Ashtu , siç ju kishit nevojë p ër të p u nu ar d he jetu ar p ërkohësisht në një vend të fu qishëm , si Gjermania, ashtu do të ketë nevojë edhe shoqëria shqiptare që ju të ktheheni p ërsëri d he të sillni, sad op ak, p ërvojën tu aj, të fituar atje. Grupi i parë jeni ju, por ne, do të punojmë që, shumë gru p e të tjera, të shkojnë. Gjerm ania, ishte vend i i p arë, që p ër k r a h u d ësh ir ën ton ë p ër n jë em ig r a cion të r r eg u llt.

N atyrisht, ju d o të tregoni resp ektin m e p u nën tu aj. Ju u roj ed he një herë: Suksese! Dhe m os harroni , - Ministri, m bajti një herë frymën dhe shtoi, përsëri, - mos haroni, Atdheu juaj, është Shqipëria. Rrugë të mbarë!

Du kej që, fjalët e tij d ilnin nga zem ra. Shp esh, m ë vinin në kujtesë fjalët e fundit të tij, përpara se ne të ndaheshim, nga ai: Atd h eu ju aj, ësh të Sh qip ëria, m os h arron i! A m u n d të harrohet atd heu , a m u nd të nd ërrohet ai, p ër d isa p ara?! A m u nd të harrohet një jetë m e të m irat d he shqetësim et e saj?

Gjithm onë nd arja, p avarësisht se çfarë nd arje është, ajo është e hid hu r. Por, ajo kalon, ku r njeriu në jetë ka një id eal, një synim për të realizuar diçka.

Mu ajt d h e vitet kalojn ë sh p ejt, n jë n ga n jë, n ë rrjed h ën e ngjarjeve. Dhe kur kthen kokën pas, shikon se, në memorjen e 7

ASTRIT H. REÇKA

tij, njeriu fikson shumë ngjarje dhe njerëz të veçantë, që shpesh m beten nga një vep rim , ose qoftë nga një thënie e tyre. Jam taku ar d isa herë të tjera m e ish Ministrin e Em igracionit d he çu d itësisht ka ngelu r p o ai, p avarësisht nga d etyrat, ap o nga fu nksionet e tij. N jeriu , që d o t i nd ihm ojë të gjithë!

Dikur ishim të rinj dhe e shikonim botën, sipas mënyrës sonë, nëp ërm jet ënd rrave d he p asioneve. Sot, njëzet vjet m ë vonë, ëndrrat dhe pasionet ua delegojmë fëmijëve tanë, duke dashur, të bëhen d içka në jetë, të jenë të resp ektu ar d he të d obishëm p ër veten e tyre d he shoqërinë, ku ata jetojnë d he p u nojnë.

N d ërsa ne m u nd ohem i të shkru ajm ë sad op ak, p ër të ku jtu ar se, jem i akom a të rinj, nd oshta, jo në m oshë, por në m end im e Rinas, qershor 30, 1992 - Ju lu tem i! Vend osni rrip at e sigu rim it! Avioni gati p ër ngritje. Ju falem ind erit!

N jë stju ard esë shu m ë e bu ku r, e veshu r m e u niform ën e saj, m e flokët e saj të verd hë, të cilët të binin m e njëherë në sy, njëkohësisht ed he p rezenca e saj e p ërforcu ar nga zhu rm a e motorave po na njoftonin, se, mbas pak, do të linim aeroportin e Rinasit. Për herë të parë po largohesha nga vendi im. Ndoshta kërkoja me insistim një gjë tillë, por qenka e rëndë dhe prekëse, kur largohesh nga njerëzit e zem rës N ë atë çast u ngazëlleva.

Me lotët që p o m ë d erd heshin nëp ër faqe d he shikim in nga d era e aerop ortit, n ëp ër ato rrjeta teli, akom a n u k p o m ë hiqeshin nga sytë ato çaste ndarje të dhimbëshme me familjen time. Si qenka njeriu?!.. Si preket ai në kësisoj rastesh largimi!

Po filloja të shkoja drejt një vendi të madh, ku ishte rrëzuar një Mu r i m ad h nd arës m id is d y kam p eve Rënia e Murit të Berlinit dhe mbarimi i Luftës së Ftohtë, sollën ndryshime të rëndësishme në rrjedhën e ngjarjeve politike dhe sociale edhe në Shqipëri. Kisha fituar të drejtën për të punuar një vit në Gjermani, sipas një marrëveshje qeveritare ndërmjet d y vend eve d he ishim gru p i i p arë që iknim në m ënyrë të organizuar, mbas një konkursi të zhvilluar këtu nga Ambasada gjerm ane. Por koha e p roced u rave kishte m baru ar d he tani 8

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

ish a u lu r n ë sed iljen e a v ion it m e d estin a cion ën d r r ën Gjerm ani . Sy të p ërlotu r, d u ar që valviteshin lart jashtë aeroportit, dukej sikur po na thonin: - Ud h a e m barë! Mos n a h arron i, kth eh u n i p rap ë, ju presim!

Në përgjithësi të gjithë linim diçka nga pas, nënën dhe babanë, m otrën a vëllanë, fam iljen, të d ashu rin ap o të d ashu rën. Por m bi të gjitha ne linim p as Atd heu n, jetën tonë atje, gju hën, shoqërinë. Përpara na priste një jetë tjeter, e panjohur nga ne, njerëz të rinj, zakone të reja, kushte të reja, mentalitet i ri...

Shp esh ed he sot kaloj nëp ërm end vru llshëm d he i bëj vetes p yetje të p anu m ërta, të cilat në p ërm bajtjen e tyre kishin d he kanë largësinë d he afërsinë tonë m e Botën. Më shqetësonte sid om os një p yetje, e cila m ë brente vazhd im isht: Si ka mundësi që në një shtet kaq i vogël, me njerëz shumë të mirë të jetë aq prapa nga bota moderne dhe e përparuar! Një vend aq i p asu r, m e të gjitha stinët e vitit, m e një bregd et, si rrallë ku sh në Eu rop ë, m e një nëntokë të p asu r m e të gjitha llojet e mineraleve, me lumenjë, që sjellin veç dritë dhe përparim, me fu sha p jellore, m e p yje p a m barim ,.... si ka m u nd ësi, që në zemër të Evropes të jemi aq mbrapa nga shoqet?! Një çuditje e m ad h e d h e n jë p ikëp yetje e m ad h e tron d itse sh p irti d h e trallitëse. Shpesh të duket vetja sikur vjen nga një planet tjetër me një histori tjetër. Me gjithë mend është koha për të ardhur keq. Mos vallë vetë ne?... Po këtë përsjellje ma shkëputi një zë, në të cilin kombinohej ëmbëlsia me urdhëroren, e cila buronte nga respektimi i rregullave të fluturimit.

Mirëdit a , Gjermani!

- Ju lu tem i lid hni rrip at e sigu rim it, - p o fliste Stju ard esa d he kështu m i nd ërp reu të gjitha m end im et e m ia.

N jë d u artrokitje e gjatë tregon se p iloti bëri u lje të saktë në pistën e aerodromit.

Dhe ja, papritmas, si në përrallë, shfaqet aeroporti i Frankfurtit.

Ndërmarr në atë çast emocioni një frymëmarje të fortë dhe kjo m ë sjell në vete. Mbarojm ë p roced u rat në aerop ort d he m arr në telefon fam iljen p ër m bërritjen. Dhe si gjithm onë këshillat 9

ASTRIT H. REÇKA

e nënës dhe pjesëtarëve të tjerë të familjes ishin të pambarimta.

Hipim në trenat që kishim prenotuar biletat gjer në destinacion.

Me ad resën e p u nës në d orë, p orosis një taksi p ër të m ë çu ar atje. Taksixhiu një mesoburrë më pyeti: - N ga jeni?... H era e p arë që vini në Gjerm ani?... Mos u mërzit se do të ambientohesh shpejt. Atje ku do të punosh është v e n d i m ir ë p u n e . P r es id en t i fir m ë s ës h t ë n jë n jer i i m ad h ërish ëm , e n joh p erson alish t. N ëse d o të bjerë rasti ndonjëherë, thuaj se udhëtimin e parë në Gjermani e bëre me mua, - dhe më jep një kartvizitë të tija. - Mbaje se mbase do të të d u het nd onjëherë.

Dhe në të vërtetë një herë më ndihmoi jashtë mase për të arritur në kohë në një vend.

- Sa kushton, - e pyeta dhe bëra gati markat që kisha marrë me vete.

- Kam njëzetë vjet në këte zanat dhe, meqenëse ke ardhur sot për herë të parë nu k po të m arr asnjë pare Kur të m arrësh rrogën e parë kujtohu dhe na jep ndonjë birrë.

E falend erova m ë gjithë zem ër. Dhe në të vërtetë, ku r m ora rrogën e parë, e ftova për një birrë. Ndoshta nga vetë jeta ime që kisha qenë gjatë gjithë kohës në lëvizje, ndoshta nga aftësia personale për të hyrë shpejt në kontakt me njerëzit, apo edhe n ga gju h ët e h u aja, që zotëroja, u am bien tova sh p ejt d h e d alëngad alë krijova një rreth të vogël shoqëror p ër të kalu ar kohën e lirë d he njëkohësisht p ër të njoh u r nga afër jetën gjerm ane. Shp esh gjërat i krahasoja m e vend in tim d he një keqardhje më zinte dhe thosha me vete gjithmonë: Pse! Pse të ndodhë kështu, tek ne ndryshe?

Ditët d he m u ajt kalu an shp ejt, p or çu d itërisht p ërvoja d he ku jtim et ngelen si gjëja m ë m e vlerë e jetes sim e atje.Vitet kalojnë dhe mirë është që njeriu të shkruajë diçka nga jeta e tij, sepse shpesh kujtimet të japin gjallëri, energji dhe të bëjnë më të ri.

Resp ekt p ër ty, Gjerm ani, p ër njerëzit d he shp irtin e m ad h të tyre!

Chastel- R !

10

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

PËRSE HËNA ËSHTË MË E BUKUR NË VENDIN TIM?!...

N atë, ... Ora fiksonte d ym bëd hjet e natës d he gju m i nu k p o më zinte. Mbas një dite të lodhëshme pune, kisha bërë shëtitjen e zakonshm e të m brëm jes d he isha kthyer në banesën tim e.

Por gjumi nuk po me zinte atë natë. Lloj - lloj mendimesh më vinin në kokë. Kisha disa muaj i larguar nga vendi im dhe po p u noja jashtë shtetit. Merreshim vesh në telefon m e fam iljen, por natyrisht është ndryshe të flasësh në telefon dhe ndryshe të flasësh d irekt e t i shikosh m e sytë e tu . N d ërkoh ë hap d ritaren d he një i ftohtë therrës hyn në d hom ë, p or nu k d oja që t ia d ija. H ed h krahët një jelek d he d al në ballkon. N jë qiell i p astër, ku hëna d he yjet d u keshin qartë. Gjithm onë e kam shiju ar këte p anoram ë d he, shp esh, ku r isha në vend in tim , kjo gjendje më mbushte me frymëzim. Sa e sa herë, kur mbaroja një p u në të lod hëshm e, d ilja natën d he bëja një shëtitje m e këm bë bashkë m e fam iljen tim e d he shijoja këtë bu ku ri, që mua më mahniste dhe më jepte forca të reja për të vijuar. Kishte diçka që më tërhiqte si magnet kjo ndjesi. Shpesh kam ndenjur dhe me orë të tëra, ndoshta, kur të tërë flinin dhe ajo gjendje më jepte një siguri në vetvete për të menduar për të nesërmen ose për ndonjë diçka tjetër. Përse nata me hënë të krijon ndjesi?

N jë n osta lg ji p ër të sh k u a r ën d h e n jë fr y m ëz im p ër të ardhmen?!

Sa ënd rra, sa d ëshira, sa frym ëzim e u në i kam bised u ar m e hënën d he yjet. N d onjëherë, ku r u në nu k kisha m u nd ësi të flisja m e njeri, ose p ër nd onjë gjë, të cilën nu k m u nd t ia tregoja asku jt, atëhere u në ia tregoja H ënës. Sa shu m e p oezi d he sa ëndrra thuren nga frymëzimi që të jep Hëna, të japin Yjet. Vallë a di Hëna gjuhën time? A di ajo shqip.?! A është thua kjo hënë, që del këtu, është edhe në vendin tim? Përse Hëna është më e 11

ASTRIT H. REÇKA

bukur në vendin tim? Pse? Apo kështu më duket mua? Përse atje, unë mund të flas me të? Mos ndoshta, se këtu ajo nuk më takon mua, apo, vallë, se ajo atje më njeh dhe unë e njoh? Dhe këtu ajo dhe bukuria e saj, nuk më takojne mua?!... Apo, mos ndoshta, se atje ka të bëjë me ëndrrat dhe dëshirat e mia? Mos ndoshta, sepse atje unë bukurinë e saj e shijoja me të dashurit e mi?! Mos ndoshta, kënaqësia nuk shijohet vetëm, apo,...mos nd oshta, ajo d u het të nd ahet bashkë m e të tjerët m e ata që ti do dhe dashuron? A mundet, vallë, që një zemër e përmallur d he e p lagosu r ta shikojë d he të kënaqet m e hënën d he yjet, apo me çfardo bukuri tjetër natyrore? Besoj që jo, se të shikosh dhe ta shijosh një bukuri, qoftë natyrore apo shpirtërore, duhet p atjetër ta nd jesh atë. Prand aj e ku p toj p se hëna është m ë e bukur në vendin tim! Do të kthehem, jo vetëm për hënën, por çdo gjë atje, se më duket më e bukur... Atje kam jetën, dashuritë, ku jtim et, ënd rrat, të ard hm en tim e. N jë fjalë p op u llore thotë: Gu ri d he bu rri p eshojnë m ë shu m ë në vend in e tij Gëzu ar të gjithë shqip tarëve, brend a d he jashtë ku fijve të atd heu t! N jë vit i m barë p ër të gjithë!

N ë atë çast d he hëna në qiellin gjerm an siku r m ë tha: Ke të d rejtë Unë p ër Ty jam m ë e bu ku r në vend in tënd !

Chastel

12

R!

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

VIOLINA E d ielë, Sot isha p u shim d he kisha vend osu r të d ilja nga pjesa e vjetër e qytetit, sepse ajo p jesë, m e rru gët e shtru ara, si m e kalld rëm , m e ku jtonte qytetin tim, qytetin, ku kisha lënë një pjesë të mendjes, zemrën, fam iljen, shokët, m iqtë, ku jtim et, ënd rrat d he d ëshirat e m ia.

N u k e d i p ërse, p or këtë p jesë të rru gës d oja që ta bëja vetëm m e veten tim e Ashtu m end oja N ë këto çaste nu k i nd aja mendimet me të tjerët.

Dhe ja, .....p ër një m om ent zem ra m a bëri bam . N d alova p ër nje çast, por, nuk po kuptoja ende se çfarë kishte ndodhur me m u a. Pse m a bëri ashtu zem ra?! Përse p o nd jeja një d obësi?

Ulem në një lokal, aty pranë, dhe porosis një kafe. Diçka kish ndodhur në të vërtetë,... Mos, vallë, isha i sëmurë? Jo, jo, këtë s e besova, p or d içka m ë kishte p reku r thellë. N jë i njohu ri im më përshendeti dhe më tha: -Alles okej m ein freu nd . Was gibst m it d ir? (Çd o gjë në rregull, miku im?)

-Ja, ja alles ok, - p or në vetvete e nd ieja se kisha d içka.

Vazhdova të pija kafen dhe,..

Dhe ja, përsëri, më erdhi një zë i brendshëm, që po më thoshte: - Kaq shpejt harrove.... Kaq shpejt harrove melodinë tënde të p referu ar. Eja m ë d ëgjo jam këtu ,... jam këtu , kaq afër d he nu k m ë shikon? N jë m elod i, si në sfond , p o vinte d eri këtu p ranë veshëve të m i. N grihem d he nisem d rejt m elod isë. N jë hap, si i pasigurt, po më ndiqte nga pas. Dëgjoja hapat, të cilat nuk ishin gjë tjetër, veçse zhurma e takave të mia.

Dhe ja... në fu nd , p ërballë m eje një vajzë d hjetë vjeçe m e ato flokët e saj në ngjyrë ari, njëlloj si t i kishe p rerë kokën vajzës sime, me një violinë në dorë po i binte një pjese orkestrale. Një 13

ASTRIT H. REÇKA

pjese virtuale, që interpretonte edhe vajza ime. Ajo ishte në një sh k o llë m u z ik e d h e sa e sa h er ë q ën d r o n im b a sh k ë, i përsërisnim pjesët edhe gjithmonë në fund më thoshte: - Babi, t i bije d he një herë p jesës tënd e të p referu ar, që ti pëlqen?

Dhe fillonte p jesën, të cilën e d ëgjova d isa m inu ta m e p arë.

Ndoshta momenti, që kalova disa çaste emoncionale, pak më p arë, ishte kjo arsyeja. Unë sot isha larg, Mijëra kilom etra na nd anin të d yve m e atë d he fam iljen tim e e nu k m u nd të d ëgjoja zërin e violinës së saj të p ërd oru r m jeshtërisht nga gishtat e duarve të vogla. Por ja përsëri, përballë meje imazhi i saj. N jë vajzë rreth d hjetë - njëm bëd hjetë vjeçe m e një violinë në dorë, aty në atë sheshin e hapur, po i binte një pjese muzikore d he njerëzit, aty - këtu , hid hnin nd onjë m arkë. I shtangu r si një d ru , në m es te rru gës, p o rrija, p o e shikoja vajzën e vogël, Me tru p isha aty, p or m e m end je d he zem ër isha larg, larg në vendin tim.

Po rrija d he m end oja: Po sikur ed he vajza im e të d alë në rrugë d he t i bjeri violinës d he njerëzit t i hid hnin nd onjë lekë?!...

Jo, jo kjo nu k m u nd të nd od hë, N atyrisht, kjo nu k m u nd të nd od hë Për këtë isha i p rerë ap o kategorik. Po p ërse i jati i kësaj vajze, mos ka pasur dëshirë , që ajo të dali në rrugë dhe të luajë me violinë?!... Pse? Nuk dëshiron edhe ai që të studiojë vajza e tij në ndonjë shkollë muzike? Me veshin tim e kuptova, se ajo qe, në të vërtetë, një talent dhe duhej patjetër të studionte diku, të shkonte në ndonjë shkollë të mirë muzike. Në Gjermani kishte p lot shkolla të tilla As që bëhej fjalë p ër këtë, p or ndoshta duheshin pak para dhe babai i saj emigrant, ndoshta nu k m u nd të kishte .

Nga pas meje qëndronte miku im, Hansi, i cili, siç dukej, duke parë gjendjen time, i zverdhur si një limon, më kishte ndjekur nga pas. Më hedh dorën në qafë qafë dhe më thotë: - Ka p esë m inu ta, që p o të vëzhgoj d he p o rri i shtangu r përballë kësaj vajze. E njeh?

- N atyrisht që jo, p o d içka m ë ngjason, nd oshta,...Pyete 14

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

një herë nga është,- i thashë dhe nxjerr dhjetë marka dhe ia jap në dorë. Miku im e pyet dhe ajo i përgjigjet se ishte rumune.

Pas pak vjen një burrë, të cilin e kuptova se ishte i jati i saj dhe, duke parë dhjetë markat në dorën e saj, më thotë: - Falem ind erit, zotëri, p or janë shu m ë, - d he m e kthen d hjetë m arkat m brapsht, - Janë shum ë... N uk m und t i m arrë.

- Jo që nu k janë shu m ë, p or janë p ak, Janë p ak se, (lotët kishin fillu ar të m ë rrëshkisnin nëp ër faqe, p a d ëshirën tim e d he ai m ë p a m e keqard hje) asaj i d u het të blejë një violinë të re, i d u het të vazhd ojë një shkollë të m irë këtu në Gjerm ani, një shkollë p ërsëm bari, Ajo është një talent, Po, p o, u në e kuptoj që ajo është një talent.

Nxjerr nga portofoli një fotografi të vajzës sime dhe ia tregoj.

- Çu d i, si d y m otra qenkan m e vajzën tim e,... Vajza ju aj është kjo? - m ë p yeti d he m ë m ori fotografinë d he ia tregoj vajzës së tij: Shikoje sa të bu ku r që e ka!

- Ed he ajo i bije violinës,... Kaq sa ti është ed he ajo, - i them vajzës se vogël dhe e përkëdhel nga flokët.

Ajo, duke e parë me habi, më pyet: - Eshtë këtu edhe ajo?

- Jo,... jo... Ajo është në Shqipëri, por do të kthehem edhe u në d he d o t i flas p ër ty.

Hansi më mori për krahu , dhe, duke u përshëndetur me ata, u larguam.

Ai e ku p toi p ërnjeherë gjend jen tim e em oncionale d he m ë ftoi për një birrë.

U u lem në një lokal d he fillu am të p im ë. Pastaj m ë tha, si m e keqardhje: - Diku r, ed he u në kam p asu r një fam ilje,... një fam ilje të rregullt, por fati nuk më la, që të gëzoja.

Dhe m e një vështrim të thellë, ngu lu r d iku larg, m ë tregoi historinë e dhimbshme të tij.

-Kjo është bota d he ne nu k kem i forcë ta nd ryshojm ë, pavarësisht nga dëshirat tona. Ndonjëherë njeriu ka nevojë të harrojë, se d u het ed he të p ijë. H ajt, gëzu ar, p ër jetën d he për,...çfarë na do shpirti! Gëzuar!

15

ASTRIT H. REÇKA

PARKU I SHAHUT Donau rridhte i qetë dhe përshkruante prej shekujsh, a kushedi sa e sa kohë m e rad hë, rru gën e tij të gjatë. Ai nd ante të d y qytetet në mes, në njerën anë ishte, Ulmi i ri dhe në anën tjetër, Ulm i i vjetër. N ë fakt kishte një histori të bu ku r nd ërm jet d y qyteteve. Çd o v it festoh ej n jë festë sh u m ë e bu ku r, ku mblidheshin për të festuar tërësisht të dy qytetet, e quajtur me një em ër shu m ë d om ethënës: Festa e Pajtimit. Përgjatë lu m it kishte anije të vogla, ku njerëzit hip nin në to d he lu nd ronin, p or që s jep nin efekt në flu tu rim in e rosave të shu m ta, të cilat notonin për qejf të tyre, të pangacmuara nga askush. Përballë tij ngrihej si një arkitekturë e shndritshme, i madhërishmi Hotel Möven p ick u nd Ed w in Sch arf H au s , p rej të cilit kam fiksim e ku jtim esh nga m ë të d allu eshm it në ku firin gjatësor kohor të një vitit, kur unë punova për një vit të tërë).

N jë lu lishte e bu ku r në m es të Donau t d he Mövenp ick - u t që i jepte një pamje fantastike gjithe zonës përreth.

Shp esh herë ai rregu lli fiks , që nu k gjeje një letër, ap o nd onjë papastërti, hedhurinë në tokë, të bënte ndonjëherë të çuditeshe.

N jë d itë kem i qeshu r m e një shok nga Shqip ëria, i cili m u shp reh se, këtu ed he p o të të d u het nd onjë gu r të qëllosh nd onjë njeri, ose të qëllosh veten, nu k e gjen d ot në tokë! N ë m es të lu lishtes ishin d y fu sha shahu të m ëd ha të nd ërtu ara në tokë d he m e gu rë të m ëd hej d ru ri të p u nu ara artistikisht shumë bukur.

Një ditë vendosa të hyja në këtë lojë, i shtyrë nga kurioziteti, d ëshira e p asioni, që kisha p ër lojën e shahu t ed he u në, d u ke qen ë se lu aja vazh d im ish t ed h e n ë Sh qip ëri. N ë bazë të rregu llave të sh ah u t h yra d h e u n ë m e elim in im . Ësh të e ku p tu eshm e lojën e p arë e hu m ba p ërnjëherë, se nu k isha i am bientu ar m e gu rët e shahu t. Gu rët ishin rreth tetëd hjetë 16

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

centim etra të gjatë d he lëvizja bëhej brend a fu shës së shahu t.

N d eshjen tjetër e fitova d he m ë vonë u bëra një shahist i rregullt. Sa herë që kisha kohë të lirë shkoja atje dhe ndonjëherë rrija m e orë të tëra, d u ke h u m bu r koh ën n ë lojën që m ë pëlqente së tepërmi dhe që gjithmonë e kam për zemër.

Qe d itë e d iel. Ora qe afërsisht njëm bëd hjetë e p arad ites. Me H erm anin, një m esobu rrë, tru p të lid hu r, (p ërshtyp jen e p arë ta jep te siku r kishte qenë boksier), lu anim gjithm onë bashkë d he haheshim në shah. H erm ani qe një njeri i shkëlqyer dhe kishte një karakteristikë tipike: humorin . Kishte qenë oficer marine dhe tani ishte në pension. Nuk e di, por mendoj që loja e sh ah u t d h e m ën yra se si e lu an atë lojë, tregon te d h e karakterin e njeriut. Por mbi të gjitha, vetë personalisht, mendoj se në p ërgjithësi të gjithë njerëzit, të cilët lu ajnë shah, janë njerëz të m irë në jetë, të sjellshëm d he tolerantë. Kjo s d o të thotë se ai, që luan më mirë, është më i miri, por në përgjithësi shahistët janë njerëz të sensit p ozitiv. Ky p ërfu nd im i d alë prej meje ka ardhur si rrjedhojë e njohjes sime dhe unë kam të ngulitur në trurin tim se ky përfundim imi është më se i vërtetë dhe i vërtetuar praktikisht.

- Dëgjo, - m ë tha,- nu k d o të lozim shu m ë Vetëm p esë lojë, se sot kam ca punë dhe duhet të jem në shtëpi shpejt.

- Pa p roblem , Ti e d i m irë, je shefi, - i thashë d u ke bu zëqeshu r kënd shëm .

Dihet nga të gjithë p ër ata, të cilët lozin shah, çd o të thotë të lësh një punë pa bërë ose ta bësh, mbasi të mbarosh lojën, apo të lesh n d on jë takim , Me n jë fjalë e ke të garan tu ar që sh tatëd hjetë p ërqind nu k m baron p u n ë. Dhe kjo natyrisht nd od h, ku r loja ka rivalitet. Dhe p ër fat të keq jo p esë lojë, por pesëmbedhjetë lojë shahu, kishim bërë ne, deri sa u shfaq bashkëshortja e tij, p ër t i tërhequ r vëm end jen H erm anit, i cili kishte harru ar p rem tim in e d hënë.

Dhe ajo kishte të drejtë të shpërthente me pyetjet e saj: - Po ç u bëre, m ore H erm an? Po ke gjithë d itën, Erd hën njerëzit në shtëp i, p ritën e p ritën d he ikën, m ë në fu nd . Ke të fala shumë nga,.... dhe filloi të numëronte emrat me radhë.

17

ASTRIT H. REÇKA

- Bobo, ç na bëre ore, Ora nëntë e d arkës!- d he d u ke m ë luajtur mua syrin gjermançe, i drejtohet gruas tij: Berta, ky e ka fajin E p orosita, Ky e ka fajin Që ku r ka ard hu r ky këtu d he lu an shah, m ë p rishi ed he m u a, . - d he shp ërtheu në një qeshje të m ad he p ër tërheqjen e veshit d he hed hjen e fajit në ad resë të p ersonit tim , që i kish a m arrë m end jen m e lojërat e shu m ta të shahu t Ishte një vërejtje në p rani të gru as së tij, p ër të ju stifiku ar gjoja vetveten.

- Po në fakt, më porositi, por unë harrova, - i thashë Bertës dhe qesha edhe unë.

- Berta, ti erd he që erd he tani, ti e d i që u në kërkoj falje, p or m eqënse jem i në barazim , a ta bëjm ë d he finalen? Ohu , e d i u në, nu k m a p rish ti m u a, Të betohem se d o lu ajm ë shpejt!

Berta ishte një grua zonjë, e cila dukej nga tiparet dhe konturet e tru p it të saj Më së fu nd i iu bashku a d he ajo të qeshu rës sonë dhe tha: - More, ç m ë th u a, siku r n u k të n joh u n ë ty Kam tridhjetë vjet, more Herman, dhe e di sjelljen tënde dhe moton tënd e në shah: Po re në shah, nu k çohesh ku rrë ti!

- A e d i k u s h ës h t ë k y ?- p y e t i H er m a n i p ër t ë shpërpjesëtuar vëm end jen e Bertës d he vijoi: Është ai shqiptari që të kam thënë Ai që p u non tek Aleksand ri Unë s i kam thënë gjë këtij, se p o t i them d o t i rritet m end ja Por tani d o t i them , se m ë ka p rishu r ed he m u a, N u k m ë lë të bëj asnjë punë. Ja, përshembull sot, nuk erdha për drekë në shtëpi, siç e kishim lënë, - d he d u ke m u d rejtu ar m u a: - Ku jd es ti, se je shah . Lëviz m bretin, ap o u trem be tani se jem i d y veta!...

Mos u m ërzit, m os u trëm b, se s e kem i m e gru shta, nd aj lu aj m irë!... N u k kam ç t i bëj, m e këtë kam trid hjetë vjet nga p as Nuk më le një minutë vetëm!

Du kej që kishin një m irëku p tim id eal m e njëri - tjetrin si çift.

Pak me vonë Berta filloi të flasë, duke iu drejtuar atij: - Ja ke treguar këtij mikut historinë tënde, apo jo? Në rast se nu k ia ke tregu ar d o t ia tregoj vetë. Dhe filloi: Ditën e 18

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

d a sm ës e k ish im lën ë t a b ën im n ë n jë h o t el. N ë o r ën d ym bëd hjetë bëhej cerem onia d he, e d i, ku r na erd hi ky ap o jo? Në orën tre, na erdhi!... Të gjithë prisnin dhëndrin të vinte d he ky ishte fu tu r në një d hom ë d he p o lu ante shah m e një tjetër, - d he s m bajti d ot të qeshu rën, d u ke m u d rejtu ar m u a: Ka m ë keq se kaq, ap o jo?

H erm ani m e çakm ak në d orë p o bënte lëvizjen e rad hës se, natyrisht, qe ora nëntë e darkës dhe iu përgjigj asaj: - Ka m ë keq, si nu k ka, Ka Berta, Thu aja të të thotë dhe ky një histori më të bukur se kjo jona. Unë ia kam treguar historinë time. Tani le ta tregojë edhe ky, - dhe u drejtua nga unë.

Dhe u në në gjend je të çliru ar d he entu ziast fillova të rrëfeja një histori shahu në Shqip ëri: - N jë çift, m bas m artese, kishte vajtu r në një kam p d im ëror.

Dhënd ri qe i p asionu ar m bas gju etisë d he shahu t d he d itën e tretë i thotë gru as së tij: Sot, e d ashu r, d o të d al p ër gjah në d arkë, E d i, se d o zë nd onjë lep u r të egër, Mos u m ërzit se d o të kthehem shpejt . Sa m baroi këtë d he m ori d he m iratim in e nu ses, niset d he, p ërp ara se të d ilte nga hoteli, e fton një shok për të bëre vetëm një lojë shah. Kuptohet se kjo dreq loje e ka një sekret: sa të hysh në lojë, mbetesh në të!

Tërë natën edhe një, edhe një lojë, gjer në orën dhjetë të ditës tjetër, në mëngjes. U alarmuan të tërë. Disa thonin se mos ishte rrëzuar gjëkundi; të tjerë thonin se mos e kishte ngrënë ndonjë bishë e egër mali dhe në fund, kur ky doli nga dhoma, u habitën të gjithë si kishte shpëtuar, se tërë natën kishte rënë dhe borë.

Gru aja, sa e p a, iu hod h në qafë d he filloi ta m byste m e të puthura. Njerëzit u mblodhën të gjithë pranë dhe po e shikonin si të habitur. Dikush mori guximin dhe e pyeti: - Po hë, more trim, pa na thuaj pak si ia dole, si ia bëre, pa na thuaj pak....

Kishte në këtë interesim një kuriozitet të veçantë...

Dhëndri i ri, duke mos ditur gjë fare, se çfarë kishte ndodhur dhe gjithë ai alarm, që ishte bërë, përgjigjet me pompozitet: 19

ASTRIT H. REÇKA

- N ë fakt, gjatë gjithë natës, u p ërp oqa shu m ë: një herë bëja sulm unë dhe ai mbrohej, një herë bënte sulm ai dhe unë e p ër ba lloja. Poth u a jse, g jer n ë m ën g jes ish im aty, a ty , barazim , Pastaj, në fu nd , ai u lod h shu m ë d he u në ia bëra tetë me dy.

N jë d u artrokitje e fortë e shoqëroi ep ilogu n e rrëfenjës së tij dhe kjo sjellje triumfi e bëri të largohej në dhomë me nusen, e cila e kishte kapur dhe e shtrëngonte gjatë gjithë kohës, se mos i ikte p rap ë gjahtar -shahisti . Dhe këtë çu d itëri nd od hie d he ankthi e mori vesh nga nusja e tij në dhomë. Atë ditë nuk doli fare nga dhoma. Por më keqja qe se, të nesërmen, dhe gjer në fu nd të kam p it, të tërë e shikonin si një fitim tar të m ad h, që kishte fituar. Dhe nami i doli se kishte mbytur ariun... Dikush tjetër thoshte ujkun, dikush çakallin.... dikush... Nuk mbaroin ep iqend ërzim et e këtij p rotagonisti të m ad h të gju etisë . Dhe n ë fu n d , p a r a m b a r im it t ë k a m p it , i b ën ë n jë d a r k ë madhështore. Por të vërtetën e dinim vetëm dy vetë, dhëndri i ri dhe partneri me të cilin ai luajti shah. Pra me një fjalë luajtën dymbëdhjetë orë shah! Një rekord loje në këtë lojë të pazakontë që të tërheq si magnet.

N ë fu nd H erm ani, bëri një nd ërhyrje shahistike : - Ku jd es se, këtu n u k je m e u jku n n ë p yll, p or m e H erm anin, zanatxhiu n e shahu t - Der Meer Wolf, (ujkun e detit) - iu përgjigja unë.

E dija se e kishte qejf këtë epitet, meqënëse kishte punuar një jetë të tërë në det, në marinën tregtare, kapiten anije.

- Shah d he m at!- tha H erm ani m e p ozicion triu m fatori, duke vijuar: - Dhe tani kërkoji të falur gruas sime, që më mbajte kaq gjatë U d rejtu a nga ajo d he i tha d u ke qeshu r: - E lod ha tërë d itën dhe e munda tani në darkë edhe në praninë e një dëshmitari të m ad h si ty , Berta! U nd am ë, si d y m iq të vjetër, d he d u ke i dhënë fjalën Bertës se nuk do të rrinim më aq gjatë. Por ndërhyri përsëri në fund Hermani dhe tha duke qeshur: - Të jap fjalën se sot nuk do të luajmë më! Hajde, natën e mirë, mik.

20

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

N atën e m irë! Dhe të d y m e Blertën u nd anë nga u në m e një bu zëqeshje falënd eru ese në fytyrë.

Chastel

R!

21

ASTRIT H. REÇKA

A KA DASHURIA NACIONALITET?...

Si shu m ë shqip ëtarë të tjerë, kisha em igru ar jashtë shtetit.

Pu noja në një qytet të vogël, nd oshta m e një p age m od este, por me mundësi të mëdha për të mësuar dhe, sigurisht, për të p ru rë një p ërvojë të re në vend in tim . E vetm ja gjë që m ë mungonte ishte malli për familjen, miqtë dhe vendin tim. Aty, ku p u noja kishte njerëz nga vend e të nd ryshm e të botës d he, brenda një kohe të shkurtër, hyra në brendësi të punës, ashtu dhe në marrëdhënie me kolegët e tjerë.Ndoshta kjo ka të bëjë m e t ip in t im p a k sa t ë h a p u r , si d h e m e a ft ësin ë t im e profesionale për të kapur gjërat shpejt dhe me pasion.

Një ditë, një kolegu im më ftoi për kafe, mbas orarit të punës.

N e shku am ta p inim kafen jashtë qytetit d he u d hëtu am m e veturën e tij. Ai quhej Mirka dhe ishte serb nga Prishtina. Ishte rreth njezetë e tetë vjeç, i gjatë, simpatik dhe pak bjond.

Lokali ku u ulëm kishte pronar serb.

Mirka ia bëri m e d orë p ronarit të lokalit d he ai u afru a d rejt nesh duke na uruar mirëseardhjen. Mirka më prezantoi mua dhe tha : - Alberti është kolegu im në punë dhe është shqiptar nga Tirana.

Ndërkohë unë ndërhyra: - Shqipëtar, thjesht dhe bukur shqipëtar.

Dhe pronari, mbasi na pershëndeti, na tha : - Sot jeni të ftuarit e mi specialë...., - qeshi dhe u largua.

Pyes kolegun: -Përse ne duhet të jemi të ftuarit specialë sonte?

Ai me thotë se këtu nuk para vijnë shqiptarë. Personalisht jam i zhveshu r nga p aragjykim et si nacionale, fetare ashtu d he morale apo ekonomike qofshin ato.

Pronari i lokalit na prezantoi me tavolinat e tjera si të ftuarit e tij dhe duke iu drejtuar orkestrës i tha: 22

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Një melodi shqipëtare për miqtë e mi.

Mbas një pauze të shkurtër, orkestra nisi të luante një serenatë korçare. N ë atë m om ent, nu k e d i sesi, p or m u ku jtu an vitet e shkolles së mesme, kur ne dilnim mbasditeve vonë nga liqeni a ndonje vend tjeter dhe këndonim.

Dhe fillova dhe unë të shoqëroja me zë të ulët orkestrën. Mbasi mbaroi kënga, pati një duartrokitje nga klientët e tjerë. Unë u ngrita në këm bë u d rejtova d rejt tyre, d u ke i falënd eru ar p ër respektin, që treguan ndaj nesh dhe i pyeta: - Ku e keni mësuar këtë melodi?

N jë p rej atyre, që i binte fizarm onikës, m e shu m ë d ashu ri m u përgjigj: - Jam studiues i muzikës ballkanike dhe serenatat korcare m ë p ëlqejnë shu m ë.

Me thënë të d rejtën, në ato m om ente, zem ra m u bë m al, d he instiktivisht nxora nga xhep i 20 m arka për t i lënë tek orkestra, por ata nuk i pranuan.

Njëri prej tyre u çua në këmbë dhe tha : - Ishte kënaqësi shume e madhe të luanim një muzikë kaq të bukur.

Orkestra vazhdonte të luante muzikë të bukur dhe salla kishte marrë një pamje ambienti tepër festive. Dikur kam qenë valltar, sigu risht jo p rofesionist. H yra shp ejt d he lirshëm në vallet e bu ku ra sllave. Mad je, në një m om ent, p orosita orkestrën të luante një valle ruse Hej lin gaga, lin gama ja .

Orët p o kalonin p a ku p tu ar d he p o shikoja një shqetësim te kolegu im.E pyes atë: - Më duket sikur do të më thuash diçka apo jo!

Ai ndenji pak si mbi gjëmba dhe foli si nëpër dhëmbë: - Jo, p or, nu k d u a të ta p rish sonte këtë kënaqesi që p o kalojm ë bashkë. N d oshta ed he u në nu k e m end oja gjithë atë m ikp ritje që na bënë. Unë shikoj që, ti ke qejf të rrish, se ti ed he vallëzon d he fu tesh p a teklif në am bient, p or m u a m ë duhet të iki, se nesër jam në punë, në mëngjes.

- Atëherë, si të duash,- i thashë, - e lemë për herë tjetër.

23

ASTRIT H. REÇKA

Mesnata kishte kaluar dhe, mbasi u përshendetëm me pronarin d he m e orkestrën, u nisëm p ër të iku r, p or p ronari nu k e la Mirkën të ngiste makinën, sepse ai kishte pirë pak dhe porositi dikë tjetër të na çonte në banesë.

Para se të ndaheshim më drejtohet, sikur po me lutej: - E njeh mirë ti Abazin? (Me Abazin punonim tok të tre).

Qe një burrë i mirë shumë. Në Kosove kishte punuar në punë m e p ërgjegjësi, p or ishte largu ar p rej and ej, p ara d isa vitesh me gjithë familjen dhe ishte stabilizuar. Kuptohet në një punë jo shumë komode për atë, por ishte shumë i kënaqur se kishte m u nd ësi që t i shkollonte fëm ijët m ë m irë).

- Unë e njoh, qëku r kam ard hu r këtu në Ulm . Kam d isa m u aj që e njoh, m ad je m ë ka ftu ar d he d y herë në shtëpi. E njoh fam iljarisht, të tre d jem të ed he vajzën, Au lonën, - d he duke iu drejtuar pak, si me qëllim jo të keq, i thashë: -Ti e njeh Aulonën, vajzë shumë e bukur dhe e zgjuar.

- Ed he u në i n joh, I njoh sh p ejt që në Beograd . Me Trim in, (kështu e qu anin d jalin e m ad h të Abazit) kem i qenë në shkollë bashkë që nga klasa e p arë d he d eri në gjim naz.

Kam d alë sh u m ë h erë n ë fotografi m e atë; kem i festu ar d itëlind jet bashkë, se kem i lind u r në një d itë. Ed he fam iljet tona bëheshin shumë me njëri - tjetrin, por,... - dhe mori frymë thellë. - Këto rrëm u jat që nd od hën i ftohën m arrëd hëniet në m es nesh d he u në nu k m u nd ta takoj sërish Au lonën, Ti e kupton seç dua të them apo jo?

Më sytë që p o fillonin t i m bu sheshin m e lot, m ë tha p ap ritu r: Unë e d u a atë, E ku p ton, N e kem i shu m ë vite që d u hem i d he i kem i d hënë fjalën njëri tjetrit Çfarë të bëj unë tani?! Edhe prindërit e mi e dinë. Dhe ata e njohin Aulonën.

Unë e ku p toj që është e vështirë kjo p u në, p or ç faj kam u në që atje ka trazira d he, - Unë e ku p toj shu m ë m irë se ju d u heni, N u k e d i sesi d o n d ër h y j, p or th em se k jo p u n ë k a m besim se d o të rregu llohet . Po m e Trim in takohesh ap o jo?

- Më rri pak ftohtë edhe ai. Ndoshta nuk e lënë dhe atë të flasë m e m u a. Vetëm një p ërshënd etje të thatë bëjm ë. Shp esh 24

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

m u nd ohet që të m ë hap et, p or p ërsëri kthehet nga m end ja.

Ed he u në d u a që t i flas, se ai e d i shu m ë m irë se sa d u hem i ne, por,...

- N atyrisht ka gjithm onë një p or , p or d iku sh d u het të çajë akullin. Mirë, hajde tani, natën e mirë dhe pafsh ëndëra të bukura, - i thashë.- Takohemi nesër në punë.

- Natën e mirë dhe faleminderit dhe mos i thuaj gjë Abazit për këto budallallëqe, që të thashë, se më vjen turp nga ai, - u përgjigj Mirka dhe ndenji ashtu në këmbë, pa lëvizur disa çaste.

U shtriva ashtu siç isha m e gjithë rroba në krevat d he nd enja një copë herë, duke i ngulur sytë në tavan. Fillova të mendoja shu m ë gjëra p ërnjëherësh.

Herët në mëngjes më doli gjumi. Bëra një dush, pothuajse me ujë të ftohtë, dhe dola për të pirë një kafe në një lokal aty pranë.

Mend ova t i bëja një vizitë në shtëp i Abazit, m eqënëse atë d itë ishte N jëzete e Tetë N ëntori, Ditë e Pavarsisë. Mend ova d he për një dhuratë simbolike. Kisha marrë një punim në bakër të Skënderbeut. Me atë rast thashë mbase më jepej edhe mundësia të flisja edhe me Aulonën vetë, pastaj me ata të tjerët. Por këto p u në d onin shu m ë ku jd es, sep se m u nd të nd ikonin, m base ed he p ër keq.N ga d reka m ora d he një tortë të vogël d he një karafil të kuq. E dija se kosovarët i donin shumë karafilat. Më p ritën m e shu m ë resp ekt d he, m basi u p yetëm p ër gjërat e zakon sh m e, fillu an si gjith m on ë n ga arm atim et që kish te Shqip ëria. A d o të fu tej në lu ftë, në rast agresioni nga serbët, dhe shumë gjëra të tjera.

Aulona ishte sëmurë dhe ishte shtrirë në një divan.

- Ka një javë që është kështu . As ha d he as d o të p ijë, su gjeroi e ëm a e saj,- Është katand isu r si m os m ë keq, Kockë dhe lëkurë është bërë.

N ë nje m om ent ngela vetëm m e Au lonën d he i thashë m e të shpejtë: - Karafilin ma dha Mirka të ta jepja, - dhe, si për ta provuar pak, vazhd ova,- është d jalë i m irë ai, e njoh, Punojm ë bashkë të tre, unë Abazi dhe Mirka.

25

ASTRIT H. REÇKA

Aty p ër aty p ash ë sesi i sh n d ritën sytë n ga gëzim i d h e përnjëherë u çua në këmbë, si me komandë. Në moment vjen Abazi d he i bëj m e shenjë që m os ta vazhd ojë bised ën. Ajo m ori karafilin d he vajti nga d hom a tjetër. Qënd rova d he p ak dhe u largova bashkë me Abazin, se do të takoheshim me disa shokë të tjerë, tek një lokal, ku rrinim p ërherë ne shqip tarët.

N ë fakt nu k njihja njeri tjetër nga Shqip ëria në atë qytet, p or kishte plot kosovarë dhe shqiptarë nga Maqedonia dhe Mali i Zi. Aulona më kishte futur një letër në xhep dhe më vonë pashë se ajo atje kishte pikturuar një zemër të ndarë në mes nga një karafil dhe dy inicialet e emrave te tyre M. dhe A. Të nesërm en takova Mirkën d he i d hashë letrën e Au lonës.

Nuk besonte tek ato që i thashë. I dukej si një ëndërr.

- Ti bleve një karafil dhe ia dhurove nga ana ime?! - duke shprehur edhe habi edhe çudi. - Më duket e çuditshme, por si të vajti në mendje kjo punë!

N e të d y flisnim anglisht gjithm onë m e njëri - tjetrin, p or, në ato momente, ai më foli shqip: - Falem ind erit, shum ë falem ind erit! Je i mad h, Me gjithë mend je i madh!

Më kishte thënë njëherë. Kishte m ësu ar shqip , se kishte një mik shqiptar që në fëmijëri dhe venin dhe vinin dhe familjet e tyre mes njëri - tjetrit. Ndonjëherë, kur isha në punë i mërzitur, vinte d he m e shante shqip , vënçe, si i them i ne, d he p astaj qeshnim m e njëri- tjetrin, sa d ëfrenim m e shakatë që bënim .

Më vonë e m ësova se m iku i tij i ngu shtë kishte qënë Trim i, djali i Abazit. Edhe ata kishin ardhur familjarisht në Gjermani d he të d y fam iljet bëheshin sërish, p or një ngjarje e hid hu r i prishi këto marrëdhënie.

N jë vëlla të Abazit e kishin vrarë në Kosovë serbët në kohë trazirash dhe dalëngadalë këto marrëdhënie u ftohën.

N jë d itë i th em Abazit, tek p o p in im kafe bash kë, si p ër ngacm u ar m e një fjalë, si p ër t i blerë m end jen: - Djalë i mirë ky Mirka, apo jo?

- E kam parë se të pëlqen të rrish me të. I mirë është por, 26

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

ç e d o se, - qënd roi një m om ent p a folu r d he vazhd oi, - është serb.

- E çfarë ka të bëjë kjo, - i thashë.- Mbi të gjitha njeri ap o jo?

- Eh, është histori e vjetër kjo.

Kisha p arë m e sytë e m i u rrejtjen m es serbëve e kosovarëve atje d h e kish a d ëgju ar p ër rap rezaljet e serbëve d h e p ër keqtrajtim et që bëheshin në Kosovë.

Më vonë, një ditë tjetër, më tregoi historinë e familjes të tij me atë të Mirkës d he p ër vrasjen e vëllait të tij . Për p rind ërit e Mirkës m ë fliste m e shu m ë resp ekt. Dhe historia e d ashu risë së vajzës tij me Mirkën doli natyrshëm, por këto ishin pengesat, që ekzistonin nd ërm jet tyre. Kjo d ashu ri ishte e d estinu ar të mos vazhdonte më.

Au lona u sëm u r d he u shtru a në sp ital. Me një nd ërhyrje të vogël tim en, i kërkova Abazit që t i jep te një m u nd ësi Mirkës t i bënte një vizitë në sp ital Au lonës.

- Nuk e di se çfarë të të them... Nuk vendos dot. Mos kujto se, unë jam ndonjë prapanik me kohën e turkut... Ti e kupton se në çfarë d ilem e jam : ta lejoj atë d he të shkel m bi betim in nd aj vëllait tim , ap o m os ta lejoj d he të m byllet kjo p u në një herë e m irë. Ed he u në e ku p toj p se është e sëm u rë vajza, p or nuk e di se këto punë janë pak me zarar. Nuk e di, nuk e di...

Nuk ta jap fjalën dot tani!... Të shohim, të shohim....

Mbas disa ditëve më thotë si me gjysmëzëri: - Po mirë, thuaj që të shkojë dhe ta takojë në spital atë.

Kaq tha dhe iu duk sikur u rrëzua gjithë bota.

E lajmërova Mirkën, pas pak, dhe i thashë fjalën që më kishte thënë Abazi.

E la punën në mes dhe fluturoi nga gëzimi. Iku direkt në spital me një tufë me karafila në duar.

Të nesërmen e kishin vizituar edhe prindërit e Mirkës në spital Aulonën.Nuk e di a bëra mirë, apo bëra keq, por u mundova që ata të bashkoheshin p ërsëri m e njëri tjetrin. Di që ata, të dy, Mirka dhe Aulona, janë martuar; kanë dy fëmijë dhe jetojnë 27

ASTRIT H. REÇKA

në Montreal, në Kanada sot, duke dhënë një shembull të madh të paqetimit e duke u shndërruar në simbol të tolerancës...

Chastel R!

28

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

RROTA E SALLAMIT Një ditë, duke qëndruar pranë stacionit të trenit, tek një lokal, shikojmë një njeri rreth të tridhjetave, i cili na kaloi pranë dhe, në moment, një shok në tavolinë thotë: -Vë bast se ky d u het të jetë shqip tar, E nu has nga ecja d he shikim i Çohet nga tavolina dhe i shkon afër. I flet disa fjalë gjermanisht.

Du ke p arë reagim in qesh se ishte vërtetu ar p rofecia i tij.

Dh e p as kësaj vjen bash kë m e të te tavolin a jon ë. Sip as rregu llave të p rezan tim it n a e p rezan ton n ë gjerm an ish t.

Trid hjetëvjeçari, ku r e m err vesh që ne ishim shqip tarë, ia p lasëm të qesh u rës të gjith ë. I çliru ar n ga ky p rezan tim fantastik filloi të tregonte od isenë e u d hëtim it të tij: si ishte nisur dhe si kishte përfunduar në Gjermani. Në fakt historia e tij i kishte të dy kahjet , si i thonë fjalës edhe për të qeshur dhë për të qarë: - U nisa nga Shqipëria, gjashtë muaj me parë, kalova nga Hani i H otit, nëp ër m ale e fu sha m e këm bë, Pastaj hip a në një kam ion d he u d hëtova m e orë të tëra, p a d itu r se ku p o shkoja d he ku m ë çonin. Vetëm një p ikësynim kisha: Du hej m ed om os të arrija në Gjerm ani Këtu kam një ad resë, kam një ku shëri të m am asë. Më lanë d iku në një ferm ë. Atje m ë taku an m e d ikë d hë m ë thanë: Ja, kjo është shtëp ia, ku d o të rrish d he d o të p u nosh . Më strehu an në një si tip hau ri nja njëqind m etra larg shtëp isë. Me p ru në një krevat d he d isa batanije. Për të ngrënë d he p ër të p irë kishte p lot. Rashë në gju m ë d he, të nesërm en në m ëngjes, u ngrita. U ngrita tërë qejf. Fillova të bised oja me vetveten: Dhe ja, - i thashë vetvetes, - ia arrite kësaj d ite m ë në fu nd Përfu nd ove në Gjerm ani, o Mark . Ç është e d rejta ard hja në Gjerm ani ishte një ënd ërr e 29

ASTRIT H. REÇKA

m ad he p ër m u a Dhe realizim i i kësaj ënd rre, ishte end e ënd ërr, p avarësisht se isha në vend in e shenjtë. Prap ë s m ë besohej Më treguan punën që do të bëja. E nisja në gjashtë të mëngjezit d he e m baroja në gjash të të d arkës. Ditët e p ara lod hesha shu m ë, p or d alëngad ale ia m ora d orën p u nës. Po p se ore, ka p u në, të cilën nu k bëjm ë d ot ne shqip tarët? E bën d ot këtë? të p yesin. Dhe p ërgjigja nu k vonon: E bëj... . Po këtë, p o atë e kështu p yetje m e rad hë, që m arrin vetëm një p ërgjigje nga shqip tari, të p rerë: E bëj . N jë shtëp i, që ishte afër nesh, ishte rreth d y kilom etra e ca. Dija ca fjalë italisht d he m e të zotin e asaj ferm e flisja rrap e zh d rrap , si i th on ë fjalës p ërku fizu ese në raste të tilla d he ai bënte siku r m ë ku p tonte.

Dhe u në, siku r sqarohesha. Me kishte d hënë një fletore d he unë bëja, sikur shkruaja dhe ai bënte sikur i lexonte, por marka gjë në d orë nu k shikoja. N ë fakt të gjitha kushtet m i plotësonin m e u shqim , m e rroba, m e kinkaleritë që m ë d u heshin. N jë d itë i thashë se d oja të d ilja në qytet, ta shikoja Gjerm aninë nga afër. Do të vijë koha, - m ë thoshte. Ata ishin bu rrë e grua dhe unë komunikoja vetëm me burrin. Një ditë me duhej një d içka p ër p u në d he vete në shtëp i të tyre, Sa hyj te d era, i d ëgjoj që p o ziheshin d he ika, se nu k ishte m irë t i d ëgjoja.

Kështu e p orosita veten d he u ktheva p ër te p u na, ..p or, a e dini se çfarë ndodhi?

- Jooo, - tham ë ne njëzëri që ishim d u ke e d ëgju ar m e ku jd es,- ku e d im ë ne se ç nd od hi!

- Po ata po ziheshin në shqip ore, e kuptoni apo jo?!

Ne ia plasëm gazit për këtë zbulim, që na befasoi. Të gjithëve n a bëri p ërsh typ je sa që ku resh tia, n ë këtë rast sh toi d h e interesimin dhe tërheqjen e vëmendjes të tavolinave të tjera të lokalit.

- U ktheva nga rru ga d he thashë m e veten tim e: More, p o ai zagar, p se nu k m ë thoshte se d inte shqip ?

Dhe mendja asqë mund të më shkonte ata ishin shqiptarë! Hyj brend a në shtëp i d he i thashë gjithë inat: Pse ore, d i shqip ti?

30

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Ata u shtangën në vend d he s ishin në gjend je t i p ërgjigjeshin pyetjes sime, e cila u ra befas.

- Po, si reagoi ai pastaj?- e pyeta unë.

- Po pse, ore, di edhe ti shqip?- më tha.

- Posi ore, si nu k d i shqip u në Të jesh shqip tar d he m os të d ish shqip !

- Unë kujtoj se ti je grek dhe ke ardhur refugjat këtu.

- Unë grek?! Kush, unë grek?! Jo, ore byrazer, jam shqiptar dhe kam ardhur në Gjermani për punë. Po pse nuk më thoje se d ije shqip ti?

- Prit, m ore d jalë, m os u nxito Ku sh të p ru ri ty këtu , m e se erdhe?

- Unë me çfarë erdha ? Më solli ai shofëri me kamion.

- Me një fjalë ti ike nga Shqipëria dhe erdhe në Gjermani me një kamion. Kështu qenka?

- Po, tamam kështu është,- iu përgjigja.

- Po mirë. Të tha ai se këtu je në Gjermani,... se tani arrite?

Nga cili vend në Shqipëri je? Pa më thuaj mua tani.

Unë u hu tova, i thashë se nga isha d he ai, d u ke qeshu r, m ë tha: - Në radhë të parë, mos u mërzit,... Në radhë të dytë, këtu nu k je në Gjerm ani, p or në Mal të Zi; në rad hë të tretë je larg shtëp isë tënd e, p esë kilom etra, nga ana tjetër e ku firit... Dhe në fund unë e dija që ti ishe shqiptar, por ashtu siç ishe bërë ti, jo në Gjermani, por as në Gurë të Zi nuk veje dot. Të jap fjalën se do të të nis unë me të gjitha rregullat, që mos të të kthejnë sa të vesh.

U u la aty në një karrige, zu ra kokën m e d u ar d he fillova të flisja me veten time.

- Bobo, kush e merr vesh këtë: niset burri për në Gjermani, udhëton ditë e netë me këmbë, i hipën kamionit dhe në fund arrin në Mal të Zi, pesë kilometra larg shtëpisë së tij! Bobo!

Ika m e vrap d he se ku vija nu k e d ija, N u k e m ora vesh si u d hëtova, ku hip a d he ku zbrita, Por ja që tani besoj, se jam me të vërtet në Gjermani.

31

ASTRIT H. REÇKA

Na vinte dhe për të qeshur, por dhe na vinte edhe keq për të.

N jë shok i thotë: Prit këtu , të blej ca gjëra p ër të ngrëne, se p ër të veshu r kam në banese p lot .

Shkon në një supermarket, aty afër, për të blerë dhe duke parë që u vonu a, shkoj bashkë m e një shok tjetër në su p erm arket.

Aty pamë se kishte një problem me shokun tonë. Dukej se diçka kishte marrë pa paguar dhe po grindej me tre veta të personelit.

Atë kohë vjen një m akinë e p olicisë d he ata p o i thonin: Ky ru m u ni ka m arrë një rrotë sallam i d he s e ka p agu ar .

Siç dukej, ai që qe më i madhi e pyet: - Nga je ti?

- Albanien.

- Jo, jo, ai është rumun, - thanë ata të gjithë përnjëherë,- ai është rumun.

- E vërtetë?- pyet shefi. - Ju jeni rumun?

- Jo, jo,... N ë fakt u n ë jam sh qip tar, p or n u k d oja të turpëroja vendin tim për një rrotë sallami, ndaj thashë më mirë të thosha se jam ru m u n. Ashtu m e erd hi në m end je në atë moment.

- Hip në makinë! - i dha urdhër shefi, që gati sa nuk po e mbante të qeshurën.- Merr dhe sallamin me vete.

Bëri pesëqind metra me makinë dhe e zbriti.

- Shiko,- i tha, -se mos bësh më gabim të turpërosh vendin për një rrotë sallam.

Të nesërmen e takoi përsëri shefin, i foli për historinë e shokut d he m e nd ihm ën e tij e regjistroi në azil. Mbas d isa kohësh e rregu lloi ed he në p u në. Sot Marku ka m arrë gru an e fëm ijët d h e jeton n ë H am bu rg. Ku sh ëririn e n ën ës që kish te, m e ad resën e të cilit në xhep , u nis fillim isht, e takoi një d itë të vetme dhe nuk u takuan më!

N jë histori e bu ku r kjo e Marku t d he e Rrotës së sallam it .

Ajo rrotë Sallam i e stabilizoi p ërfu nd im isht në Gjerm ani.

Sa e sa histori të tjera, për të qeshur dhe për të qarë, por histori fati kanë kalu ar gjatë gjithë kësaj kohe shqip tarët, të cilët kanë qenë në epiqender te protagonizmit. Ndoshta ndonjë ditë 32

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

do të kisha dëshirë të shkruaja një libër për të treguar aventurat d h e sakrificat e sh qip tarëve që kan ë bërë d h e m ë e keqja vazhd ojnë të bëjnë akom a d he d o të d oja ta titu lloja, nd oshta m e n jë titu ll të gjatë: Av en tu rat d h e sakrificat reale të shqip tarëve në fu nd të sheku llit XX d h në fillim të sheku llit XXI p ër një jetë m ë të m irë .

Chastel- R!

33

ASTRIT H. REÇKA

NË KISHË - Sot është një ditë e bukur. A shkojmë dhe shikojmë kishën e Ulmit. Është shumë e bukur,- më thotë një shoku im.

Dhe me të vërtet kisha është një kishë shumë e mahnitëshme, e tej bu ku r. Eshtë p ër t u habitu r, p or ne shqip tarët nu k p ara kem i p aragjykim e p ër ku ltet d he institu cionet fetare të tjera.

Ed he kjo ka të bëje m e tolerancën fetare, që ka p asu r p op u lli ynë nd ër sheku j, e cila ka sjellë ed he atë avantazh të m ad h të lulëzimit të harmonisë mes njëri- tjetrit.

Ishte ditë e diel dhe në kishë kishte shumë njerëz vendas dhe të huaj, të cilët merrnin pjesë në ritualet, ceremonitë fetare, që kjo d itë i ka të p ad isku tu esh m e. Përveç p jesëm arrjes n ë cerem onitë fetare shu m ë të tjerë vizitonin kishën d he bënin fotografi në am biente të nd ryshm e të saj. Pothu ajse, p ër një orë, u end ëm nëp ër am bientet e kishës të m ahnitu r. N ë fu nd shku am te d hom a e kërkesave d he d ëshirave. Diçka kisha d ëgju ar p ër ekzistencën e kësaj d hom e, p or tani p o e shikoja me sytë e mi. Njerëzit, nëpërmjet letrave, i luteshin Zotit dhe Perëndisë për hallet, problemet dhe dëshirat e tyre. Dhe fillova t i lexoj një nga një. E p ara që lexova ishte kjo: Oh, Zot i Mad h d he i Vërtetë. Jep i p aqe p op u llit tim ! N d aloje atë lu ftë shkatërrim tare. Pop u lli thërret: Paqe, Paqe . Jep i, o Zot Paqe!

N jë p u su llë tjetër thoshte: N d ihm om ë, o Zot, nd ihm om ë p ër fëm ijën. N jë sëm u nd je e p ashëru eshm e, p o i ha tru p in, Mos e le m ë të vu ajë. Merre, ose jep i jetë! Diku sh tjetër lu ste d he p ërgjërohej p ër të nd ryshu ar jetën : N a jep një fëm ijë ed he neve, o Zot. Të tjerë shkru anin. N d ihm om ë, o Zot, nesër në p rovim in e m atem atikës , Gjem ë n jë p u n ë ed h e m u a , Kt h e ji m en d jen t ë d a sh u r ës s im e , N d ih m o m ë n ë d oku m enta, o Zot etj. Ishin rreth njëqind letra ose p u su lla të 34

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

shkruara, ku të gjithë i luteshin Zotit që, me fuqinë e tij hyjnore, t i nd ihm onte ata në p roblem et d he hallet e tyre. N ëse ti i m blid hje të gjitha këto d he t i lexoje ed he t i analizoje, d o të kuptoje shumë mirë se kjo është një botë plot halle dhe andralla.

Të gjithë ata që, duke shkruar këto pusulla ose letra, kërkonin, d u ke m os p asu r vetë m u n d ësi, sh p ëtim i lu tesh in p ër t i shpëtuar nga e keqja një fuqi e mbinatyrshme, që quhet Zot. Dhe në të vërtete, Feja në vetvete këte detyrë ka pasur si mision, t ë lid h jes s ë r e a les m e ir ea le n , t ë n a t y r s h m es m e m binatyrshm en. Dhe m e të vërtetë njeriu ka nevojë të besojë diku, të shprehet diku, se vetë jeta është një dhe vetëm një, se ajo është në vetvete Vuajtje dhe Zhgënjim, Shpresë dhe Besim . Çd o njeri ka të d rejtë të besojë ose jo. Kjo është e d rejtë e tij, p or nu k ka të d rejtë t i m ohojë tjetrit të d rejtën e besim it, p avarësisht se çfarë feje d he besim i ka. Para se të largohesha shkrova: O Zot! N d ihm o Shqip ërinë!

Se si m u d u k vetja, siku r nga ato fraza d o të vinte nd ryshim i i shumëpritur nga njerëzit tanë.

Chastel-R!

35

ASTRIT H. REÇKA

NAPOLITANI I MARTUAR ME NJË GJERMANE - Haben sie Fuer, bitte?

- A keni një çakmak?

- Grazie! Sei italiano?

- Falemnderit ! Je italian?

- Sei greko? Turko?

- Je grek? Turk?

- Io sono Paolo a N apoli .

- Jam Paolo nga Napoli

- Ja. - Po - No! - Jo - No, ,.. io sono Albanese.

- Jo jam Shqiptar

Këto ishin kontaktime frazash me një italian, me të cilin kishim shkëm byer d isa shikim e m ë p arë në atë lokal, ku zakonisht pinim kafe me përpara. Kisha vëne re se, shpeshherë më hidhte ndonjë shikim dhe bisedonte me nje grua në tavolinë. Ndoshta, thosha m e vete, se m ë ngatërronte m e nd onjë tjetër. Atë d itë kafen e pimë si zakonisht. Kur u largua më përshëndeti. Mbas disa ditësh, ishte vetëm në tavolinë dhe, kur hyra, më pa, dhe m ë ftoi. Atje ishte gjë e rrallë të të ftonte d iku sh p ër të p irë ndonjë gjë, kur nuk njiheshe më parë. Mbas disa prezantimeve me njëri tjetrin, më tha se, më kishte ngatërruar m e një shokun e tij të fëm ijërisë, që kishte iku r në Am erikë d he m e të cilin kishte njëzetë vjet pa u takuar. Prezantimi dhe biseda me njëri - tjetrin na pëlqeu të dyve dhe u takuam dhe herë të tjera. Mora vesh se nga profesioni ishte mësues, i martuar me një gjermane d he kishte një vajzë. Donte që të bënte d he një d jalë, p or e shoqja e tij nu k d onte. N ga anët tona, - m ë thoshte,- ne e kem i zakon të bëjmë dhe një djalë, ose më shumë fëmijë. Kam dëgjuar se ed he ju keni d isa zakone si tonat d he d oni ed he ju shu m ë fëm ijë .

Këto i thoshte p ër të shp rehu r d ëshirën e tij, p or e stop onte e shoqja dhe ndaj kërkonte të rrëfehej tek unë.

36

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Tek po rrinim një ditë të dy bashkë, vjen në tavolinë një grua e re, që m u nd të thoshe, p a nd rojtje, se ajo ishte nd onjë aktore filmi. Ulet në tavolinë dhe Paolo dhe ma prezanton: - Gerta, gruaja ime.

Më prezanton edhe mua me atë, ajo porosit një lëng frutash.

Mbas d isa bised ash të nd ryshm e njohjeje, Paolo nd ërhyn si padashje: - Sa fëmijë keni ju?

- Tre, - i thashë,- d y vajza d h e n jë d jalë,- d h e d u ke e ku p tu ar qëllim in e tjetrit, fillova si m e p orosi. - Të them të d rejtën, të p arën lind ëm vajzën. N ë fakt nu sja im e u kënaq, nd ërsa u në, të them të d rejtën, u m ërzita. Ajo nu k d onte m ë fëm ijë. Unë d oja d he, ku e ku m ë vonë, bëm ë d he një vajzë tjetër, dhe qesha pak, - Jo, jo tani nuk u mërzita, por u kënaqa, se u m ësova m e vajzën e p arë. Më vjen keq të ta them , p or m bas d hjetë vjeteve, lind ëm ed he një d jalë. Por, e d i seç m e thotë gru aja sot: Mirë vajzat kanë njëra - tjetrën, p o d jalin p a vëlla d o ta lëm ë, - d he qeshëm të tre.

Kur i tregova Gertës, fotografitë e fëmijëve, ajo u kënaq duke më thënë: - Sa të bukur që qenkan!

Dhe ata u p anë sy m e sy. E ku p tova se ata fillu an të id eonin me mendje të tyre. Kishin përpara një ngacmim të bukur, i cili m u nd t i shtynte në aventu rën e bu ku r të sjelljes së qenieve njerëzore në jetë Fotografia e fëm ijëve të m i p o lozte një rol të m ad h ngacm u es që nesër m u nd të jep te efekt të m ad h. Siç d u k et bised a im e u k ish te bër ë p ër sh ty p je. Dh e p ër ta përforcuar edhe më, shtova: - N ga ne thonë një shp rehje: Vajza p ër babanë d he d jali p ër m am anë .

Disa d itë nu k u takova m e Paolon, p or ku r u taku am m u hod h në qafë dhe më tha: - Dhe të të kisha porositur, dhe prova të bënim, më mirë nuk do të dilte! Gertës iu mbush mendja, madje, më tha vetë: Pse m e një fëm ije d o të rrim ë ne? Sot d o të p im ë, p a p rob37

ASTRIT H. REÇKA

lem Jam vetëm , se ajo ka iku r në Berlin te p rind ërit e saj, bashkë me vajzën.

Ata ishin njohu r në N ap oli, në Itali, gjatë një vizite të Gertës m e nje gru p stu d iu esish arkeologë. Prind ërit e Gertës nu k d onin në asnjë m ënyre. Ata janë m afiozë, - thoshte babai i saj. Të njëjtin mendim, sikur të ishin marrë vesh kishte edhe p rind ërit e Paolos: N u k m ban d ot ti nu se gjerm ane Do të të iki p ër gjashtë m u aj d he p astaj d o na krijosh p roblem e! -i thonte vëllai i madh, por dashuria e tyre kishte triumfuar. Ata jetu an d isa vjet në N ap oli d he kishin p ak kohë, që kishin ardhur këtu në këtë qytet. Siç dukej edhe Paolo e kishte pak të vështirë të am bientohej. Megjithatë babai i Gertës i nd ihm oi, nga ana financiare, nd ërsa njerëzit e Paolos nu k ishin shu m ë në gjendje. Mbas kaq muajsh qëndrimi në Gjermani ishte hera e parë që po pija aq shumë.

Pas disa muajsh ata shkuan të jetojnë në Berlin, pranë prindërve të Gertës, sepse dhe ata kishin vetëm një vajzë, Gertën.

Vetëm disa muaj që isha kthyer në vendlindje dhe një ditë më vjen një zarf nga Gjermania. E hap me të shpejtë dhe shikoj një bebe të vogël d he një vajzë m ë të m ad he në fotografi, ku shkruhej: Përshëndetje nga Berlini Saverio d he Ana. Dhe bashkë m e fotografinë kish te d he një letër p ërshënd etje p ër m u a d he familjen. Në fund nënshkrimi, nga Gerta dhe Paolo.

Kështu ed he ënd rra e nap olitanit të m artu ar m e gjerm anen, p ër të bërë një d jalë d he p ër t i vëne em rin e të jatit u realizu a.

Chastel-R!

38

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

LULJA E ROBERTËS Ora njëm bëd hjetë e trid hjetë m inu ta. Kam ed he gjysm ë ore kohë të bëj shëtitjen e fu nd it të beqarisë, se p astaj nu k d o te qu hem m ë kështu !

Dhe m ori frym ë thellë. I d ha gaz m ë tep ër Benz Merced esit sportiv, makinës së re, të cilën ia kishte dhuruar për,... por një lëvizje e gabu ar e tim onit, ap o një kalim fatal i një vajze, që d onte të kalonte në anën tjetër të rru gës d he një m anovrim për ta shmangur në vend,....

Një trup i shtrirë pa ndjenja në mes të rrugës dhe disa libra të shpërndarë, sa ande këndej, tregonte se aksidenti ndodhi. Ky ishte m om enti fatal p ër Ru d olfin, një d jalë i ri d he sim p atik, d hënd ëri, që p ër gjysm ë ore d o të vinte ku rorën e m artesës.

Por... ajo shëtitje e fu nd it e beqarisë, të cilën d onte ta bënte patjetër dhe ajo profecia e nënës së tij: Ku jd es, bir, ngaje m akinën m e ngad alë, se në fu nd bëhet hataja. Ku jd es!

Dhe ja, ndodhi. Doli përnjëherë nga makina dhe, për një mom ent, ngeli si i hu tu ar. Çfarë të bënte? Pa vajzën të shtrirë në tokë. Të priste ekspertizën dhe mos ta ngacmonte, apo të...Ai ishte p or , a p riste m om enti vallë? N u k p riti m ë, p or vajti d irekt te vajza. E p a që i ishte fu tu r gju ha brend a d he i hap i p ërnjëherë gojën m e forcë d he filloi t i bënte një frym ëm arje të shp ejtë artificiale. Veç një fjalë d oli nga goja e vajzës d he lotët iu thanë në qerpikët e saj të gjatë: - Ju lu tem , librat, leksionet, m os m i hu m bisni.

Disa fjalë i tha në një gju hë tjetër d he ra p ërsëri p a nd jenja.

Rudolfi nuk priti më, e hipi në makinë dhe me drita të forta të nd ezu ra d he një bori, që nu k p u shoi d eri sa arritën në sp ital.

Ku sh e p a skenën u habit jashtë m ase. N jë m akinë e bu ku r 39

ASTRIT H. REÇKA

Ben z Merced es e stolisu r p ër n u se, p o u d h ëton te m e n jë shp ejtësi m arram end ëse, nëp ër rru gët e Mynihu t. Arriti në spital dhe personeli i ndihmës së shpejtë e futi direkt e në sallë.

N jë ankth i p ashp jegu eshëm e m bërtheu . Mos bëri gabim që lëvizi nga vend i? Ai ishte oficer krim inalistike d he p ara një jave e grad u an shef të m ad h p ër rezu ltatet e m ira. Por, një gabim të tillë ai nu k d o t ia falte asku jt. Kishte qenë një nga stu d entët m ë të m irë në m brojtjen e d ip lom ës në Akad em i, d he ja tani një gabim i p afalshëm . Por, a m u nd ej ai ta linte vajzën e aksidentuar, ashtu të shtrirë në tokë të përpëlitej? Në atë gjend je ajo nu k d o të arrinte e gjallë në sp ital. Jo, jo nu k duhej të mendonte kështu. Më mirë, më mirë që veproi në atë m ënyrë, d he iu ku jtu a një tem ë e shp jegu ar nga një p rofesor në Akad em i m e titu ll: Koha d he Ligji . Jem i p ërp ara një ngjarje dhe jemi në dilemë për të vepruar... Si duhet të reagojmë Ligji vep ron në një kohë të caktu ar d he nu k njeh zem ër, p or edhe koha për të shpëtuar një zemër nuk njeh ligje.

I ulur në një stol jashtë sallës, ku kishin futur vajzën, me kokën e fu tu r në m es të d y d u arve d he m e një m end je të çorod itu r, d he ku r në m om ent i vinin lloj - lloj m end im esh në kokë d el një mjek nga salla e operacinit dhe pyet: - Kush është i interesuari për vajzën?

- Unë,- p ërgjigjet Ru d olfi m e një frym ë.- Si është vajza, doktor, a është mirë?

- Nga rreziku, - nd aloi për një çast d he mori frym ë thellë, - nga rreziku p ër jetën, p othu ajse, kaloi, p or, - d he u m end u a një çast.

- Doktor! Ju lu tem , çfarë p or, çd o të thotë p or?- p yeti Rudolfi me një frymë. - Është gjallë?

- Ajo, m u nd të rrojë, p or nd oshta m u nd të m bete gjithë jetën e saj e p aralizu ar Ka thyer keq shtyllën ku rrizore. Ka pasur një goditje të fortë. Tani është në koma, por për dy orë, mund të qartësohet pak gjendja.

- Si, do të jetë gjithë jetën e saj e paralizuar? Domethënë, nuk d o të eci m ë, m e këm bët e saj? Doktor, të lu tem , p ërp iqu ni 40

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

p ërsëri, Ajo, ajo është aq e re d he, nu k, nu k d o të ecë m ë m e këm bët e saj! O Zot, o Zot jep i shp resë asaj, Mos e d ëno aq keq! Është e pafajshme!

- Më falni, - p yeti d oktori, - ju lu tem , p o ju ku sh jeni? d he d uke e parë ashtu të veshur d hënd ër vazhd oi përsëri: Jeni i shoqi?

Rudolfi tundi kokën dhe doktori nuk e mori vesh se çfarë tha, p or e m ori të m irëqënë p yetjen e tij.Pa orën d he ora tregonte se kishte kaluar dy e drekës. Atëhere u kujtua se kishin kaluar d y orë nga fillim i i cerem onisë. Merr në telefon shërbim in e policisë dhe e lajmëron për të arrestuar një njeri në spital. Një inferm iere i kërkon p ër të m bu shu r form u larët e p roced u rës së shtrimit në spital të vajzës dhe e pyet: - Ju jeni, burrri i saj, si e keni emrin? Rudolfi i tha emrin, i dha dhe kartvizitën e tij dhe u ul pa ndjenja në stol. Infermierja i bëri një inxheksion dhe, pak më vonë, kur erdhi në vete, ajo vazhd oi p ërsëri: - Të kujdesemi për atë, apo për ty tani? Sot e keni dasmën?

Si quhet nusja, more dhëndër?

Ai ngriti supet dhe u përgjigj: -Nuk e di, nuk e di... Unë nuk e njoh... Unë e bëra, e bëra aksidentin, por në makinën time janë librat e saj. Ju lu tem , d ërgoni nd onjë njeri që t i m arrë. Doktori , i cili e sqaroi për gjendjen e asaj, u habit dhe e pyeti: - Më falni, por ju sikur thatë se ishit bashkëshorti i saj?

- Jo, jo u në s jam bashkëshorti i saj, u në, unë,...- d he nd ënji d isa sekond a p a folu r,- u në jam vrasësi i saj, i jetës së saj, i ëndrrave të saj,... Ju lutem merrni librat në makinën time dhe mundohuni të lajmeroni familjen e saj.

Pa m baru ar akom a së folu ri vjen m akina e p olicisë, të cilën e kish te lajm ëru r vetë Ru d olfi, të gjith ë p olicët çu d iten tek shikojnë atë në spital. Një nga kolegët e tij e pyet: - Po ju , shef, çfarë kërkoni këtu ? Ju d u het të ishit në d asëm tani Pse keni ard hu r këtu ?

- Unë e bëra aksidentin,... po, po unë e bëra. Arrestomëni!

Unë e vrava atë vajzë.

41

ASTRIT H. REÇKA

- Si është puna, zoti doktor? Si është vajza, se ne nuk po ku p tojm ë asnjë gjë. Jem i kolegët e Ru d olfit. Është shefi ynë,tha një polic, - ju lutemi, na shpjegoni ndonjë gjë.

- Vajza erd hi në gjend je shu m ë kritike, siku r d he p esë m inu ta të qe vonu ar nu k d o të kishim se çfarë të bënim . Ajo është tani jashtë rreziku t p ër jetën, p or shanset p ër të ard hu r p rap ë n ë gjen d jen e saj të m ëp arsh m e jan ë të p akta,... ka dëmtuar rëndë shtyllën kurrizore. Do të duhet një kohë e gjatë rikuperimi , - dhe u drejtua nga Rudolfi, - por, me këmbëngulje dhe vullnet mund të arrihet çdo gjë. Mbas dy orëve do të japim një përfundim të saktë.

- Ru d olf, njerëzit tu aj janë bërë m erak d he nu k e d inë se çfare ka ndodhur. Shkoni njëhere atje, se merremi ne me këtë punë.

- Jo, jo u n ë nu k kam të d rejtë të sh koj atje. Ju lu tem i lajm ëroni ju ata. Unë nu k shkoj atje të festoj m e ta d he një vajzë, e cila p ër fajin tim p o lu fton m e jetën ap o vd ekjen ta lë në këtë gjendje. Do të rri këtu dhe aq më keq, që është e huaj.

Një infermiere erdhi në atë kohë dhe tha se vajza quhej Roberta Dani. Sipas shënimeve studion në universitet për drejtësi, këtu në......

- Ju lu tem shu m ë, gjeni të gjitha të d hënat p ër këtë, se unë nuk lëviz që këtu, pa folur me vajzën,... Do të pres dhe dy orë, sa të japin përfundimin e saktë mjekët.

Kolegët u larguan dhe Rudolfi u ul në një stol. Filloi të lexonte një bllok shënim esh të saj, që, m ë tep ër, ju d u k si d itar, p or gjuhën nuk po e kuptonte, një gjuhë me shkronja latine. Duke shfletuar ditarin pa një fotografi.

Një vajzë me flokë dhe tipare të zeza, kishte dalë si një aktore e m ad he kinem aje, si një yll. Ktheu nga p as fotografinë d he lexoi. Roberta Dani, Mature 89, Tiranë Albania E p ërsëriti em rin p rap ë m e zë të lartë, d y herë Roberta Dani, Roberta Dani Tiranë.... Më d u ket se, e njoh këtë vajzë,... Diku e kam parë, diku, ndoshta,... Nuk e di mund të gabohem .

Dhe në një fletë të blloku t të saj të shënim eve sheh një lu le të 42

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

tharë. Kjo vajzë është nga Shqipëria, konkursi dhe,... kjo lule, këtu në bllok,...

Por në moment doli doktori dhe iu drejtua atij : - Zotëri, vajza d oli nga kom a. Ajo d o të jetojë d he ne p o bëjmë përpjekjet maksimale që, ajo të ketë sa më pak probleme.

Natyrisht do të duhet një kohë e gjatë. Mund ta vizitosh, mbas gjysmë ore, por, vetëm për pak, se është akoma shumë e dobët d he d o t i bënte keq.

N u k e la d oktorin të m baronte fjalën, p or u su l p ërjashta d he shkoi të blente një tufë me lule. Hyri në dhomë. Tufën e luleve e la mbi komodinën e saj. Hoqi një lule nga tufa dhe ia vendos në kokë, duke i thënë: - Më fal, Berta!

Pa pritur dëgjoi njëzë të bukur - Jo m e fal ti, Falem ind erit, Ru d i!

Dhe Roberta, paksa e lehtësuar, ra prapë në kllapi.

Chastel-R!

43

ASTRIT H. REÇKA

PA SAKRIFICË NUK KA ECJE PËRPARA Mos m ë rrini tërë kohën d u ke p irë, p or, p o keni vend osu r të rrini këtu në Gjermani duhet të mësoni, të flisni dhe të shkruani bukur. Sa hyjnë e dalin këtu në Gjermani, shumë e shohin, por p ak i sheh ajo. Mos ku jtoni se ka qenë gjithnjë kështu , siç e shikoni ju sot, p or kanë p u nu ar breza m e rad hë, gjersa është arritu r këtu ku jem i. Me p u në, m e p u në d he sakrifica arrihet çd o gjë d he jo m e bilard o d he bixhoz .

Këto ishin fjalët e nje gruaje gjermane, e cila quhej Roza dhe e njoha rastësisht një herë në një d arkë, te një i njohu ri im . Ai ish te sh qip tar n ga Maqed on ia d h e bash këjeton te m e n jë gjerm ane. Roza qe një gru a rreth p esëd hjetë vjeçe d he kishte një humor të pakrahasueshëm me njeri. Të rrije me të duhej të lid hje barku n, se të d ilnin zorrët p ërjashta nga të qeshu rat.

Atë darkë, kur po rrinim te miku im, duke drejtuar dorën nga Selimi, (ashtu quhej miku im), më thotë: - E sh ikon këtë ti, kam vite që e n joh , e n joh që m e p antallona të shku rtëra. Kam rastisu r ta njoh që d itën e p arë që ka ard hu r në Gjerm ani. Ta shikoje atëherë qe si kartolinë, p açka se tani është bërë si zorrë e p ërd red hu r në shkop , si i thoni ju, kukurrec i pjekur në hell. Dhe ne kemi punuar bashkë shumë herë.

Në vitin e parë unë rrija poshtë dhe ky rrinte lart, kupton gjë, apo jo?

- Po, p o, - i thashë, - ku p toj, p o s p o m arr vesh gjë akom a.

- Aha, e pashë, që këtë punë s e bënte m irë, se lod hej shpejt.

Atëhere i thashë që ai të rrinte poshtë dhe unë të hipja lart. Në fakt Selim it i thosha vazhd im isht ke nevojë p ër p raktikë, t i duhet të mësosh, e kuptove tani? Pastaj, kur e mësoi mirë atë p u në, e bënim m e rad hë, se ed he ti e ku p ton. Ishte m ë m irë poshtë.

44

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Ai m ë kishte thënë që Roza bën shu m ë shaka d he kij ku jd es me të. Për të treguar se po e kuptoja shakanë i thashë: - Po mirë këtë punë, si e bënit të veshur apo të zhveshur?

- Po normalisht, në fillim zhvisheshim, pastaj visheshim, pastaj zhvisheshim fare dhe në fund, dushin e bënin veç e veç.

Ata të tre ia dhanë gazit dhe unë, në fakt, ngela si mbi gjëmba.

Si ka mundësi të flasin kaq troç këta njerez? Mblodha një herë bu zët d he d oja të nd ërroja tem ë. Roza e ku p toi sikletin tim d he vazhd oi: - Ja ta sqaroj m ë m irë se ed he ti nu k d i m irë gjerm anisht d he keqku p tohesh.

- Lëre fare, lëre, ç ka p ër të ku p tu ar kjo!

- Ta ku p tosh d rejt këtë tem ë është kështu d ëgjoje m e kujdes, se në fund do të thuash, kush e ka gabim dhe kush e ka mirë.

Pu noja në një m agazinë, tip d yqani, e cila ishte m e d y kate.

Un ë p u n oja n ë të d y katet d h e, m eqën ëse p u n a u sh tu a, përgjëgjësi mori dhe Selimin në punë. Në fillim unë punoja në katin e parë, domethënë poshtë, dhe ai në të dytin, domethënë lart. E p ashë që nu k e bënte p u nën m irë lart. Përgjëgjësi i tha të p u nojë në katin e p arë d he u në u ngjita në katin e d ytë.

Kuptohet që, puna ishte me pluhura dhe gratë kishin dushet e tyre dhe burrat të tyre.

- Aaaa, - ia bëra unë, si i zënë mat dhe ata filluan të tre me rad hë: Oooo, Uu u u , Iiii . Të qeshu rat nu k kishin të m baru ar.

Në fund ndërhyri prap Roza: - Hë, kush e ka fajin tani?

Dhe të gjithë m e një gojë: Selim i, Selim i .

- Dhe që ta dish mirë ti, ai përgjegjësi qe burri im.

Kaq duhej dhe sa filluam deri kur mbaruam, e mbajtëm barkun m e d orë. Aty nga fu nd i, m ori p ak p am je serioze d he fillu am d isku tim e të nd ryshm e. Filloi të tregonte p ak historinë e saj: Isha d ashu ru ar që në m oshën p esëm bëd hjetëvjeçare m e një d jalë d he, ku r m bu sha njëzet vjeç, ashtu na erd hën ku shtet d he u m artu am . Dhjetë vjet rresht nu k lind ëm fëm ijë. N ga 45

ASTRIT H. REÇKA

vajtëm dhe ku nuk vajtëm, arritëm sa shitëm dhe shtëpinë dhe, në fund, në krye të dhjetë viteve na lindën dy binjakë, një vajze dhe një djalë. Ata të dy, që vijnë në punë dhë më takojnë mua.

N jë gëzim i m ad h sa nu k ka të krahasu ar. Pu nonim bu rrë e gru a nëp ër d y tre p u në, që të arrinim t ju a p lotësonim ku shtet fëmijëve. Shyqyr Zotit i rritëm mirë, fati na eci që na mësojnë shu m ë m irë d he sot të d y m otër d he vëlla janë në u niversitet me nota të shkëlqyera. Im shoq që, - atë kohe frymëmori thellë dhe psherëtiu,- ndjestë pastë, i ndrittë shpirti, aty ku është, më thosh te gjithm onë: Katër orë gju m ë në d itë boll i kam , Lerm ë, o Zot, sa të shkojnë në u niveritet d he të vd es p astaj!

Dhe m e të vërtetë Zoti i m ad h d he i fu qishëm lart në qiell, e d ëgjoi. Kishim m arrë d he shtëp inë tonë d he fëm ijët fillu an stu d im et n ë sh kollë të lartë. Akom a p a m baru ar viti, n jë aksident automobilistik i mori jetën. Medet, sa keq, nuk arriti t i shikonte d ip lom at e tyre.

Një qetësi e lehtë u vendos. Një lot rrëshkiti nëpër faqet e saj.

Ku qe ajo gru a aq gazm ore, aq e qeshu r, e cila m e hu m orin e saj na mbajti me orë të tëra. Por e theu heshtjen Izabela: - Do pini dhe nga një kafe? Si e do ti Roza?

- Unë, unë e dua me konjak.

Kjo qe sa për fillim dhe qeshi.

- Po ti,- më pyeti mua,- si e do?

- Ed he u në e d u a m e konjak, p or p a lekë am a, se m os ngatërrohesh gjë.

N ë korrik të d y fëm ijët, si d jali d h e vajza ju d ip lom u an shkëlqyeshëm . Vajza m baroi Faku ltetin p ër Drejtësi, nd ërsa djali i mbaroi për Ekonomi - Biznes. Të dy u sistemuan nëpër vend e të m ira p u ne d he e hoqën Rozën, m am anë e tyre nga puna. Një natë na ftoi në shtëpi të saj , ku shtroi një koktej, me rastin e fillim it të p u nës të fëm ijëve. N ë sytë e saj atë natë pasqyrohej një ndjenjë gëzimi. Një gëzim, që do të shuhej mbas gjashtë muajsh, si rezultat i një aksidenti automobilistik, në të njëjtin vend , ku ishte aksid entu ar tragjikisht ed he i shoqi Ëndrra e saj e fundit për të parë nipat dhe mbesat, fatkeqësisht nuk u realizua dot. Shpesh thoshte: 46

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Zoti, d o nd onjëhere, të vd esin lu let d he të rrojnë fasu let Dhe Roza ishte një lule, që duhej të rronte dhe të gëzonte për sakrificat e saj, p ër ënd rrën e saj që fëm ijët e saj të bëheshin dikush në jetë!

Chastel-R!

47

ASTRIT H. REÇKA

BAHNHOF Sh p esh d iln im n ë n jë lokal p ran ë stacion it h eku ru d h or.

Zakon ish t, të d ielav e n ë m ën gjes aty m blid h esh im d isa shqiptarë dhe rrinim dy - tre orë, sepse aty merrnim edhe një gazetë në shqip , ku inform oheshim p ër ngjarjet në Shqip ëri.

Shpesh, duke kujtuar episode të ndryshme nga jeta, ndonjëherë u thosha atyre: E d ini, se këtu m ë d u ket vetja si në Shqip ëri, se jo vetëm flasim , p or ed h e qesh im sh qip . Dh e fillon im p astaj n ga barsaletat. Shpesh kishim tërhequr edhe vëmendjen e njerëzve të n d rysh ëm . N d on jëh ere d h e trish toh esh im sh u m ë, ku r d ëgjonim p ër ngjarjet në Shqip ëri.

Ishte viti nëntëd hjetë e tre d he Shqip ëria kishte tre vjet në rru gën saj të d em okracisë. Gjen d ja kaotike d h e p asigu ria mbizotëronte. Qëllimi për një jetë më të mirë, bënte që njerëzit të sakrifikonin m e të gjitha m u nd ësitë d he m ënyrat p ër t u larguar nga vendi. Është e kuptueshme që, kur mblidhen tre a katër shqip tarë bashkë, nu k ka m u nd ësi që të m os fillojnë biseda dhe debatet politike, sikur të jenë të gjithë politikanë të m baru ar N d arja d he përkatësia partiake, i nd ante gjithm onë në d y gru p e. Me Enverin ap o ku nd ra Enverit, m e Saliu n ap o m e Fatosin. Dhe si gjithm onë, ashtu si në Shqip ëri, në fu nd m byllej m e sharje d he ofend im e, p or kishte një gjë të m irë se të nesërm en, si e kanë zakonin shqip tarët, siku r nu k kishte ndodhur gjë.

N jë d itë një shok thotë: E ne ku jtojm ë se na ka në m end je bota. Vajta në Gjermani tre vjet dhe vetëm dy herë kam lexuar në gazetë gjerm ane lajm e p ër ne. Dhe e d ini se çfarë lajm esh, se një gru a në Shkod ër ishte njëzetë e p esë vjeçe d he ishte njëqind e njëzetë e p esë kile, nd ërsa lajm i i d ytë qe: një gru a 48

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

p esëd h jetëvjeçe lin d i p esë bin jakë. N jë tjetër th otë: Këto gjermankat mezi pjellin nga një ose asnjë. Jemi racë e fortë ne, n u k bëh et sh aka m e n e. N e bëjm ë n jë p u n e, ose s bëjm ë fare .H id het një tjetër: Ep o ne shqip tarët p ër tri gjëra e kem i mendjen: Brumë, gjumë dhe atë palo punë .

Fillonin qyfyret si ngahera dhe kuptohet secili komandant më vete. Një ditë kishim marrë nga një bërxollë derri dhe vjen na p y et k a m a r ie r i, n jë m a r o k e n , q ë n a n jih t e: S i e s i n d Muhamedana? (Jeni m u slim anë ju ve?)

Ja, ja halbe, halbe, (Po, p o gjysm a, gjysm a) - p ërgjigjet një vlonjat. Pastaj ia ktheu shqip vënçe : Gjysm a tu rq, gjysm a kau rë ham ë m ish d erri, p im ë birrë d he në fu nd i fu sim një bërrrrrr... Marokeni mblodhi supet dhe tha: Dhe m yslim anë d he m ish d erri, ku d i u në, nu k e d i . .

Aty p ër aty, ia kthen një shkod ran: E ku ta d ish ti, m or ta m arsha, këtu nu k e d im ë ne vetë. N jë gjë d im e, si ka thanë Pashko Vasë Shkod rani, se feja e shqip tarit asht Shqyp taria .

Humori, që bënim, zakonisht të dielave , na hiqte përkohësisht ato strese, që kish im . N d od h d h e kësh tu n d on jëh erë, se emigracioni nuk është dhe aq i lehtë.

Chastel-R!

49

ASTRIT H. REÇKA

DY VËLLEZËR SHQIPTARË NGA MAQEDONIA Pajtim i d he Abazi, ishin d y vëllezër binjakë, të d y ard hu r në Gjermani dhjetë vjet më parë.Të dy kishin nga gjashtë fëmijë.

N jerëz të kënd shëm d he shu m ë p u nëtorë. Gjatë kohës, që qën d rova atje, m ë resp ektu an jash te m ase d h e kish in n jë kënaqësi të madhe, kur rrinin me mua. Të dy kishin një problem , d onin m e çd o ku sht që fëm ijët e p arë t i d ërgonin m e studime në Universitetin e Tiranës. Pajtimi të madhin e kishte d jalë d he Abazi të m ad hen e kishte vajzë. N jë d itë, ku r p o rrinim të tre bashkë, Pajtimi më hap një bisedë: - Unë dua që djali im të studiojë për inxhinieri në Tiranë.

- N d ër sa u n ë d u a q ë t ë m ë r r eg u llo sh v a jz ën p ër Jurispudencë dhe i duam të jenë bashkë, të gjejmë dhe ndonjë dhomë të studiojnë dhe të banojnë aty, - vazhdon Abazi.

- Po m ir e, p ër se n u k i m er r n i k ëtu n ë Gjer m a n i, N orm alisht këtu ka shkolla shu m ë të fu qishm e d he të m ira me emër dhe me profesorë të përgatitur. Këtu kanë dhe një të ardhme më të mirë, - u thashë.

- Është e vërtetë, këtu ka jo vetëm shkolla dhe universitete të m ira, p or ka çd o gjë, vetëm nanë e babë nu k ka, - nd ërhyri Pajtim i. - E kem i am anet nga baba d he nu k e thyejm e atë, p agu ajm ë sa të bëjë, p a p roblem , nd aj ed he kem i kaq vite që rrobtohemi në kurbet. Ata të mbarojnë universitetin atje, pastaj d o t i çojm ë p ër sp ecializim jo vetëm këtu , p or, ed h e n ë Amerikë, po të duan, i dërgojmë.

- T ju th em të d rejtën , m ë bëh et qejfi, n d osh ta jo p ër nacionalizëm , p or p ër u nitet kom bëtar,- iu p ërgjigja, - d o të m u nd ohem , ku r të kthehem në Shqip ëri të m arr të gjitha të dhënat dhe mundësitë, që dëshira juaj të plotësohet patjetër.

Mbasi p yeta d isa m iq d he të afërm të m i, ata vajtën në gu sht 50

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

d he u interesu an d he i regjistru an në tetor të d y fëm ijët në universitet, në degët ku ata donin.

Më vjen keq, se ata p agu an nën d orë shu m ë lekë, p or nu k m u shp rehën asnjëherë: Ani, se d ham ë p ak lekë, nu k ka gja, se në fu nd të fu nd it shqip tarëve u a d ham ë d he nu k ia d ham ë serbit .Dhe m e të vërtetë ata e m baru an u niversitetin shu m ë m irë të d y. Mbas d y vjetëve m ë von ë, që kish in m baru ar universitetin në Tiranë, djali kishte filluar një kurs specializimi në Gjerm ani, nd ërsa vajza e Abazit kishte fitu ar të d rejtën e një Masteri në Angli.

Sot d jali i Pajtim it, Arbëri, p u non në një u zinë në Gjerm ani dhe është martuar me një gjermane, ka një djalë, ndërsa vajza e Abazit, Valona, punon në O.S.B.E dhe është martuar me një d jalë nga Korça. Ka d y d jem d he jeton në Belgjikë. Kanë m bi d hjetë vjet që gjithm onë, në m u ajin gu sht, vinë m e p u shim e në Shqipëri të gjithë. E fillojnë me vizitën nga Pogradeci, Korça, p astaj vazhd ojnë m e rad hë nga Gjirokastra, Sarand a, Vlora, Berati, Du rrësi, Kru ja, Shkod ra, etj. I bien Shqip ërisë rreth e qark. Sa herë që takohemi me thonë: - Nuk ngopemi së pari në Shqipëri. U themi nipërve dhe mbesava tona: Ikni nga të d oni, punoni d he jetoni ku të d oni, por m os harroni se ky është vendi i të parëve tuaj.

Resp ekt i thellë p ër d y m iqtë e m i shqip tarë, jashtë ku fijve të atd h eu t të tyre m ëm ë, Pajtim it d h e Abazit, që sad op ak kontribu ojnë në Unitetin tonë Kom bëtar!

Chastel-R!

51

ASTRIT H. REÇKA

JORGUA DHE KRISTAQI, DY VËLLEZËR HELENË Çdo mbasdite, një burrë i gjatë brun, me pak mustaqe dhe me një veshje shik bënte të njëjtën shëtitje p ër gjatë Donau t d he shikoheshim aq shp esh, sa në m ënyrë instiktive, fillu am të përshëndeteshim. Një ditë, si rezultat i një shiu të befasishëm, u ndodhëm të dy nën një pemë. U përshëndetëm, si zakonisht, dhe më pyeti: - Sind sie deutsche bitte?

- Jeni gjerman ,ju lutem?

- Nein, ich bin albanër . Und sie bitte?

- Jo unë jam shqiptarë. Po ju ju lutem?

- Ich bin aus Griechenland, wir sind patrioten zusamen.

- Unë jam nga Greqia, jemi patriot bashkë Atë ditë ndenjëm pak, por, në ditët e tjera u takuam përsëri.

Më vonë më pyeti se mos dija greqisht.

Më vjen keq, p or nu k d i, - i thashë.

Të jesh nga Gjirokastra d he m os të d ish greqisht, nu k shkon dhe, aq më tepër, të mësosh anglisht, gjermanisht, italisht, kur i keni patur të tëra mundësitë të mësonit, se keni punuar dhe një jetë bashkë .

Një ditë tjetër më tha: - Unë jam nga Pogoni. Gjyshërit e mi atje kanë jetuar dikur, pastaj jetuan në Selanik. Atje ngritën një dyqan dhe në Luftën e Dytë Botërore, ua shkatëruan dhe prindërit e mi nuk u morën më me atë punë.

- Unë kam shumë miq andej, me të cilët kam punuar ose kem i qenë në shkollë, a u shtri. Mad je, të them një ku riozitet.

N ë d asm ë tim e kam p atu r p esë shokë të ftu ar d he tre p rej të cilëve ishin nga Pogoni, - (e p ashë, që u kënaq nga kjo thënia tim e) d he vazhd ova, - d y banonin në Gjirokastër d he një në Tiranë. N ë Shqip ëri, në p ërgjithësi, d he në Gjirokastër në 52

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

veçanti, nuk kemi patur dhe nuk kemi paragjykime, për çështje fetare, raciale ap o nacionale. Ç është e vërteta ju në Greqi e keni pak të theksuar këtë apo jo?

- Jo, në të vërtetë, nuk është ashtu,... Po të mendosh se sot në Greqi janë mbi pesëqind mijë shqiptarë, të cilët jetojnë dhe p u nojnë. Është një p op u ll që ka hap u r d yert d he nu k ka lënë njeri p ërjashta të vd esë p ër bu kë, ap o m os të ketë se çfarë të veshi Kjo të thotë se nuk është ashtu. Natyrisht ka edhe raste, që është p ër të ard hu r keq. N ë realitet sot ne të d y p u nojm ë dhe jetojmë në Gjermani të dy , e kupton sa e vështirë është të ingranohesh në jetën e përditshme këtu. Por, kuptohet ju keni nje shp rehje të bu ku r p op u llore: S ka p yll p a d erra, ku d o .

Në përgjithësi popujt duan të jetojnë në paqe dhe harmoni dhe janë qeveri dhe klane të caktuara, të cilat i nxisin njerëzit dhe i fryjnë gjithm onë zjarrit të nacionalizm it gjoja si form a m ë e lartë e ekzistencës të një kombi.

Jorgua, në karakterin e tij, qe një njeri sa enigmatik dhe i heshtur në vetvete në raste të veçanta, aq shp ërthyes në anën tjetër.

Ku r shikonte p ad rejtësinë m ë të vogël karshi vetes ose qoftë edhe të tjerëve, merrte një zjarr të përbrëndshëm; një njeri me një sinqeritet të jashzakonshëm dhe me një shpirtmadhësi, që shp esh e tejkalonte sensin.

Një ditë më thotë: - Më p ëlqen të rri m e ty, se qenke njeri p a p aragjykim e dhe më vjen keq, kur lexoj gazetat, ose shikoj ndonjë lajm për shqip tarët në nd onjë kanal televiziv. Zakonisht arm iku m ë i keq për popujt është harresa e historisë së tij, se me veprimet e tyre ata shp esh harrojnë se nga vinë. Më e keqja është se ata nuk e dinë, ku do të venë dhe gjer, ku do të arrijnë. Vëllai im, Kristaq qu het, d o të takoj m e të, ku r të vijë m u ajin tjetër. N ë Greqi ka tre vjet që ka p u n ësu ar d y sh qip tarë d h e ësh të jash tëzakon ish t i kën aqu r m e ata. Para n jë javë ish te n ë Shqip ëri. E ftoi në një d asëm njëri nga ata, që p u nonte tek ai.

Kishte ngelur mjaft i kënaqur nga mikpritja .

Vëllai im është doktor, kirurg kardiolog në Athinë, por ka edhe 53

ASTRIT H. REÇKA

një hotel në një ishull, të cilin ka dhjetë vjet, që e ka ndërtuar.

Jorgua hyri në botën e tij të brendshme, mori atë karakterin e tij të ftohtë dhe filloi të tregojë historinë e ardhjes në Gjermani.

Ishte kohë e d iktatu rës në Greqi, kohë e kolonelëve d he ne atëherë, - ndënji pak, mori frymë thellë dhe vazhdoi, - na u vra babai dhe vëllai i madh. Nëna na vdiq nga meraku, pas gjashtë m u ajsh. N gelëm në m es të katër rru gëve, nu k na nd ihm oi asnjëri, p ërveç një m iku të largët të babait tim . N a m ori në Gjermani. Vëllai tjetër ishte i vogël dhe u bëra për të edhe vëlla edhe baba. Punoja nga mëngjezi gjer në darkë, punoja të gjitha punët. Kishte raste, kur kam qëndruar edhe tri ditë pa gjumë d u ke p u nu ar, vetëm e vetëm që vëllai im të ishte kokëlartë d h e të m baron te sh kollën . Arrita m e m u n d im të m ad h ta d ërgoja në shkollat m ë të m ira këtu në Gjerm ani. I p ërfu nd oi shkëlqyeshëm stu d im et. I afru an bu rsa të nd ryshm e stu d im i d he sp ecializim i. Por m end jen ai e kishte të kthehej p rap ë në Greqi. Atje kanë nevojë tani, d u het të kthehem , - m ë thoshte vazhdimisht.

Fillim isht filloi në një sp ital shtetëror, m ë vonë në një klinikë p rivate d h e, n ë fu nd , arriti të hap ë klinikën e vet p rivate.

Hotelin e ka bërë më vonë dhe në të vërtet të gjitha dokumentat janë në em rin tim . Ma ka d hu ru ar m u a d he m ë thotë: Kjo nu k është asgjë, p ërp ara asaj sacrifice, që ke bërë ti p ër m u a N u k m u nd ta shp ërblej as m e njëqind hotele!

Megjithatë për mua nuk ka rëndësi hoteli. Për mua ka rëndësi dashuria dhe respekti vëllazëror. Mundohemi që edhe fëmijet tanë ta ruajnë afërsinë me njëri - tjetrin dhe me miq e shoqëri ku d o që të jenë. N ë të vërtetë nu k është thjesht të jesh vetëm njeri i mirë, por të jesh edhe prind i mirë, edhe mik i mirë edhe shok i m irë. Zoti u ka d hënë njerëzve arsyen, logjikën d he këto d u hen p ërd oru r p ër të m irë, si p ër vete ashtu ed he p ër shoqërinë, ku p u non ed he jeton.

Muajin tjetër erdhi i vëllai i tij, Kristaqi, i cili, me të vërtetë, që në takim in e p arë, të bënte p ër vete. N jë njeri i shënd etshëm , m e një fytyrë tërë kohës të qeshu r, e cila tregonte se kishe të 54

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

bëje m e një d oktor zem re, që shtatëd hjet p ërqind të shëronte me fjalë dhe me sjelljen e tij.

Atë ditë pimë vetëm nga një kafe, ku nuk linte pa përmendur d he tregu ar resp ektin p ër vëllanë e m ad h të tij, Jorgon, d he thoshte: Ky është babai .

Te nesërm en vajtëm në një bu zu k në Mynih. Dhe aty p ashë m e të vërtet shp irtin shp ërthyes grek të Jorgos d he Kristaqit, d y vëllezërve helenë, që m ë ku jtonin historinë e lashtësisë të h er o n jv e d h e d ijet a r ëv e t ë m ëd h en j t ë Gr eq isë: A k ili, Agam em n on i, Men elau , Od isea, ap o Solom on i, Plu ton i, Pitagora, Herodoti etj.

Popujt kanë më shumë gjëra që i bashkojnë se sa i ndajnë!

Chastek-R!

55

ASTRIT H. REÇKA

Rosë e kaltër, shpesh zhytesh ti Me sqepin tënd në ujë, Shpesh freskohesh ti në valët, Shko m i merr lotët e mia, Nga thellësi e valës së dlirë...

Johanes Bobrovski

BERLINEZIA DHE ROSAT E DONAUT Donau rrid hte i qetë në rru gën e tij të p ërherëshm e d he rosat notare m e një organizim të p ërsosu r bënin shëtitjen e tyre të zakonshme. Shpesh, Arbeni, kur ishte i mërzitur dhe nuk kishte m e kë të fliste, m errte një p ako biskota u a hid hte rosave d he fliste me to. Dhe në mënyrë instiktive, sa herë që afrohesh, ato vinin p ranë tij d he m e atë u ak u aku n e tyre, d u kej siku r e përshëndesnin dhe i uronin mirëseardhjen. Ndonjëhere merrte nd onjë bllok d he nd ërsa ato hanin biskotat e tyre, shkru ante ndonje poezi ose ndonjë diçka tjetër. Më vjen keq ta them por, p o të ishte në nd onjë situ atë të tillë në Shqip ëri, m e sigu ri njerëzit d o të thonin: Gjynah, i shkreti p aska shkarrë, është d he goxha d jalë! N u k e d i p or, gjithm onë ku r njeriu qenka larg, larg familjes, larg shoqërisë dhe miqësisë, larg zhurmës, në atë qetësinë e tij relative, frym ëzohet aq shp ejt d he nu k i bien në sy gjithë ato bukuri e madhështi, që ka rreth e rrotull.

Mad je një d itë bashkë m e një shok nga Shqip ëria, em igrant, blejmë disa rroba, ndoshta pak të shtrenjta për mundësinë që kishim,... Shkuam në banesën time, i veshëm dhe u kapardisëm, si i th em i n e sh qip tar ët. Dolëm ash tu të v esh u r d h e të pispillosur. Vajtëm edhe në një lokal të shtrenjtë. Kur u kthyem natën vonë më thotë: 56

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Kot që i blemë dhe kot që i veshëm,... Asnjë nuk na tha, as t i gëzosh d he as m os t i gëzosh. Këtu nu k të ka lezet ed he një wiski sado i shtrenjtë qoftë, që ta pish. Një dopio, dy qofte, p ak d jath d he ca kokërra u lli të venë në bark, p o ti p ish te lokal Tym i në,...

- Po mirë, kthehu atëherë, pse nuk kthehesh?- i thashë - Ja sa të bëj ca marka, po e di vetë unë, atë punë pastaj.

Këto ishin mendimet, të cilat më vinin në kokë në ato momente, kur shikoja Arbenin, ulur pranë bregut të Donaut mbi një gur.

Po sodiste një skuadër rosash të bardha, notare të qeta, duke zh ytu r sqep in e tyre n ë u jë, p o freskoh esh in n ë atë vap ë qershori.

Luanin me valët e lumit dhe me vete Arbeni mendonte: O rosa notare, m errini ënd rrat d he lotët e m i! Dërgojini ato larg, d ërgojini m e valët e Donau t, larg në vend in tim .

Kishte marrë një pako biskota dhe filloi ritualin e zakonshëm, d u ke u a hed hu r atyre. Fliste m e ato, d u ke i qu ajtu r m e em ra dhe filloi të qeshte. Me trup ishte aty, por me mendje dhe zemër ishte larg, në Tiranë. Kishte d y vjet që kishte ard hu r, që m e am basad at, në korrik n ën tëd h jetë. N u k kish te m u nd ësi të kthehej në Shqip ëri, nd aj p o i thërriste m e em rat e shokëve d he shoqeve të tij rosat: H ej ti, Goni, m os u bë grind avec, Ti, Led a, u le një çikë sqep in, m os u bëj aq m end jem ad he,.. o Marko, o llu p ës i p angop u r, leri m ore p jesë ed he të tjerëve.

Hajde, Bjanka, hajde, bishtdredhur ke qenë dhe bishtdredhur akom a je m oj! Ru d i, m os e ngacm o m ë Bonën. Bona! Eja, eja tek mua, ti e di që të kam zemër! Ah Bona, Bona, sa shpejt më harrove! Harrove trëndafilat që këpusja tek oborri i teto Ollgës d he t i fu tja në çantë. Ah, Jeta N ë atë m om ent i afrohet një goxha fem ër e bu ku r, sim p atike, m e ca flokë të verd h a d h e të gjatë të lësh u ara m bi su p e.

Pothuajse i shtriheshin gjer afër belit. Qëndroi disa çaste mbas tij duke e pare. Pastaj u afrua dhe u ul aty pranë. Ai i hedh një vësh trim zh biru es d h e rri p ak caste, d u ke e sod itu r m e kënaqësi. Përballë një bukurie të tillë, zor se i shpëtoje tundimit.

57

ASTRIT H. REÇKA

Megjithatë vendosi të mos i flasë. Nëse do të fliste vetë, patjetër që d o t i p ërgjigjej d he vazhd oi ta sod iste këtë yll të rënë nga qielli, si m e p orosi, në ato m om ente të vështira p ër të, p or që d o t i nd ryshonin jetën. Ajo filloi t iu thërm onte d isa biskota d he rosat kishin iku r të gjitha nga ai. Du kej siku r e njihnin d h e fillu an t i flisn in asaj, m e atë u ak u aku n e tyre karakteristik. Kuptohet që, ajo e ndieu se fitoi në moment dhe u afrua dhe pak më afër. Tani ishin një metër larg njëri - tjetrit d he, p othu ajse, nd jenë d he frym ëm arrjen. Siç d u kej d he ajo kishte vend osu r të m os fliste. Po bënte një lojë të d yfishtë.

N d od h nd onjëherë që m e fem ra të tilla të të jep ej m u nd ësia, qoftë dhe dy minuta të rrije kaq pranë, do të ishte një kënaqësi e m ad he. Atëhere d he ai vend osi të bëjë lojën e tij. I kishin ngelu r d he d y biskota në xhep . Këp u t njërën gjysm ë, p a e nxjerrë nga xhepi, e thërmon dhe ua hedh atyre. Rosat kthehen nga ai. N ë atë m om ent ajo nxjerr të gjitha biskotat d he u a hed h. Rosat tu rren d rejt biskotave të saj. Me një shikim p rej fitim tareje, siku r i thoshte atij: Ja shiko, fitova!

Qetë, qetë, p as p ak, m basi rosat kishin ngrënë biskotat e saj, Arbeni nxjerr gjysmën tjetër dhe ua hedh prapë dhe, kuptohet, rosat fillu an avazin . Aty, ai p a d ësh p ërim in e saj d h e m e shikim in që i d ha ajo, i la të ku p tohej se, sot fitove ti, shohim nesër. Po loja nu k kishte m baru ar end e. Kishte d he biskotën tjetër të p anisu r. E nxjerr d he atë, e nd an në m es d he i jep gjysm ën asaj. Ajo e m err m e kënaqësi d he m e atë shikim in e saj p rej një ëngjëlli të zbritu r në tokë, siku r d onte të thoshte: Ja, më në fund u pajtuam . Dhe filloi përsëri të ushqente rosat.

Ku r e m baroi biskotën, d onte të ikte, p or, p ër Benin loja nu k kish te m baru ar. I jep ed h e gjysm ën tjetër, d u ke e lën ë të ku p tonte H id he ti p ër m u a . Dhe, si p a d ashje, i p rek p ak d orën. N d jen se një rrym ë e fortë i elektrizoi gjithë tru p in p ërnjëherë. N d jeu gjithashtu , se ed he ajo nu k p o e largonte dorën. Shikimet e tyre u kryqëzuan. Ndoshta, në çdo rast tjetër nu k d o të ishte tërhequ r, p or p ërballë një fem re të tillë, nu k e d i, p or shtangu . Ajo e p arand jeu sikletin d he u u l p ranë tij, 58

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

fillonte t u hid hte rosave biskotën. Ai nd jeu erën e saj, arom ën e trupit të saj. Aq qetësi u vendos sa filloi të dëgjojë të rrahurat e zem res së saj. Shp esh, në d ashu ritë m e shikim të p arë, nu k vendosin fjalët, nuk vendos as mosha, nuk vendosin as gradat, ofiqet d h e as p ron at e p asu ria, p or ven d osin n d jen jat e m enjëherëshm e të zem rës d he shp irtit, të cilat shp ërthejnë v r u lls h ë m n ë p ë r m je t lë v iz jev e t ë p a k o n t r o llu a r a d h e p asqyrohen nëp ërm jet syve d he shkëlqim it të tyre. Dashu ria nuk ka as shtetësi dhe as kufi.

E kthen nga vetja d he bëhet gati ta p yes. Dora e saj e bu ku r afrohet ngad alë te goja e tij Gishti i saj tregu s m bi bu zët e tij donte të thoshte: Mos fol! Se ed he një fjalë e vetm e, m u nd të p rishë këtë çast lu m tu rie qiellore .

Dëgjoheshin vetëm dy zhurma: Uak u aket e rosave d he Tik taku i d y zem rave!

E ç është njohja! Ç hap ësira ka ajo? Arbeni nga Tirana d he Ed iti nga Berlini!

Chastel-R!

59

ASTRIT H. REÇKA

ME DASHURINË JAM E FORTË, KUR PËRBALLEM ME SËMUNDJEN Kontaktim i m e ata që kanë qenë larg, jo p ër fajin e tyre nga Gjermania, kontakti me të dhe atyre që kanë qenë afër për arsye të nd ryshm e, ka qenë një nga obligim et m ia në jetë, p ër të p asqyru ar d inam ikën e jetës në Gjerm ani N d aj në këtë asp ekt m ora kontakt m e një rast të freskët, ku protagoniste e këtij rrëfimi është zonjusha Vjollca Koko, Mjeke Reu m atologe në Sp italin Rajonal Om er N ishani Gjirokastër, e cila solli nd jesitë e saj nga kontakti m e këtë vend të m ad h, dhe me njerëzit e saj të fushës së Mjekësisë.

Vjollca flet qetë, teksa unë i drejtoj disa pyetje, të cilat në thelb kanë të bëjnë m e jetën d he ecu rinë e saj N ë m end im et e saj p ik o n d a s h u r i e m a d h e d h e d a sh u r i p ë r jet im in e jetës Thelbi i m end im it të saj është resp ekti njerëzor p ër gjerm anët * * * Tre vjet më parë kisha shkuar në Tiranë, për të marrë pjesë në një seminar mjekësor. Në sallën e seminarit isha rreth gjysmë ore më herët dhe prisja të vinin kolegët, të cilët kisha kohë, pa i parë. Progresimi i sëmundjes dhe ecja ime e re, me vështirësi dhe me ndihmën e patericave, më vendoste në një situatë jo të rehatshm e d he në p ërp jekje p ër ta fshehu r sa të m u nd esha p aaftësinë tim e. Deri në p ërfu nd im të sem inarit shokët e m i nu k e ku p tu an të fshehtën tim e. Ku r në sallë kishin m betu r disa prej tyre, i kërkova Lefterit, shokut tim të fakultetit, të më sillte pranë patericat. Patericat i kisha fshehur me kujdes, që të m os binin në sy, në një kënd në fu nd të sallës. Lefteri nu k p o kuptonte se çfarë po i kërkoja dhe, kur i tregova për patericat, më pyeti me habi: 60

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Pse, të tu at janë ato? Si ka m u nd ësi, nu k p o iu besoj v e sh ëv e, a s sy v e . Ti, t i s t u d e n t ja ça p k ën e, m je k ja Reu m atologe I fola shkurt për problemin tim shëndetësor. Ai më premtoi se d o të in ter esoh ej n ë n jë sp ita l n ë Gjer m a n i m e të cilin b a sh k ëp u n on te. D o të in for m oh ej, n ëse k ish te k lin ik ë neuroimunologjike për sëmundjen, nga e cila unë vuaj.

Dëgjova p ër herë të p arë p ër Sp italin Universitar H am bu rg Ep p end orf . Kalu an d isa m u aj m e p lane e p ërp jekje p ër të realizu ar vizitën p ranë këtij sp itali. U p ajisa m e vizën p ranë Ambasadës Gjermane, e cila më dha parësi dhe, me padurim e shpresë, prisja ditën e nisjes. Sesi më dukej se po plotësoja një ënd ërr të m ad he, rastësisht, falë një bised e të inku raju ar nga shoku im. Kisha dëgjuar shumë për Gjermaninë, zhvillimin e saj të madh në fushën e mjekësisë. * * * Ish te n jë flu tu rim jo i zakon të, tërë n d jesi d h e p ara m eje shfaqeshin vizione figu ra; sillja e p ërsillja në ku jtesën tim e gjith çka d ija p ër Gjerm an in ë, forcën d h e p oten cën e saj intelektu ale në të gjitha fu shat Po i afrohesha një m agjie Vazhd oja të blu aja m e m end jen tim e, ku r p ap ritu r u shfaq H am bu rgu . Zbrita nga avioni d he nd jeva një ajër tjetër N ë H am bu rg shkova bashkë m e shoqen tim e të faku ltetit, Etlevën, e cila kishte m arrë në d orë p ërku jd esjen tim e. Ishte pranverë. Dhe ndieva, që në kontaktin e parë, se pranverat në Gjerm ani qenkan shu m ë të bu ku ra.. H am bu rgu ishte shu m ë më i bukur nga sa unë kisha menduar. Po më pëlqente gjithçka, rregullsia dhe bukuria e ndërtesave, ajri shumë i freskët, liqeni në qend ër të qytetit, lulishtet në çd o hap ësirë të lirë Të gjitha këto p am je i shikoja m e ad m irim d he e em oncionu ar, nd ërsa po i afrohesha spitalit.

Në spital na shoqëroi Merita, një vajzë shqiptare nga Kosova.

Që në takim in e p arë, ajo nd jeu ankthin d he shqetësim in tim d he m ë tha m e një sigu ri të p lotë: Mos ki m erak, Patjetër 61

ASTRIT H. REÇKA

mjekët kanë diçka të re për ty, përderisa të krijuan mundësinë të vish, d eri këtu p ër konsu ltë . Ata janë njohu r m ë p arë m e historiku n e sëm u nd jes tënd e, kështu që le të shp resojm ë që gjithçka d o të shkojë m irë. Mezi p risja të fillonte konsu lta Nuk po gjeja rehat me tërësinë e përhershëm të mendimeve të mia të lodhura nga progresioni i sëmundjes. Dhe kisha të drejtë të isha në një gjend je të tillë, p or shp resoja, shp resoja Dhe ja u hap p erd ja : Takim me Profesor Martinin. Një takim i thjeshtë, por shumë domethënës, i karakterizuar nga një qetësi e admirueshme dhe m e nota shum ë m ikpritëse. Në fillesë, ai d ëgjoi m e vëm end je p rej m eje ankesat d he historiku n e sëm u nd jes. Më foli hap u r p ër p ërvojën e tyre në trajtim in e të sëm u rëve si d he p ër një medikament, i cili mund të arrinte të frenonte ose ngadalësonte ecu rinë e sëm u nd jes... Por ed he ky si gjithë ilaçet e tjera, të cilët kish a p ërd oru r d eri n ë atë koh ë, kish te d h e vep rim e anësore negative. Po kështu një vlerë të papërballueshme për mua.

Ditën e p ar ë u lar g ov a n ga sp ita li, p a m ar rë v en d im in p ërfu n d im tar. Çfarë d u h et të bëja, ta p ran oja u d hëzim in ?

Profesioni im, mjeke, më bën ta njoh mirë sëmundjen time deri në detaje dhe të jem e qartë për terapinë e saj. Di mirë se çfarë është e aftë të më shkaktojë ajo.

Gjatë gjithë jetës sime unë kam përdorur të gjitha mundësitë, që m ë janë ofru ar në ku rim in e saj. Më d u hej të vend osja: Të mbetesha vetëm me sëmundjen time apo të vazhdoja të luftoja e të provoja? Diskutova me shoqen time, Etleva, dhe logjikonin se çfarë d u het të vend osnim . A d u het të besoja tek fjalët e Profesor Martinit? Isha në d ilem ë. Cila jam unë? Vjollca m jeke ap o Vjollca p acien te?! Sa e leh të ësh të t iu jap ësh kësh illa p acientëve të tu , aq e vështirë qenka të zbatosh këshillat e m jekëve të tu . Do të sp rovoja. Du ke u nisu r nga një m oto in d ivid u ale: Provo duke shpresuar dhe shpreso duke provuar! Ky p ërp u nim m end im esh d he konsu ltim esh m ë bëri që të marr vendimin e duhur.

62

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Të nesërm en bëm ë të gjitha vep rim et e nevojshm e d he u në ap likova terap inë p ër herën e p arë. Më d u hej ta ap likoja d eri në d hjetë herë këtë terap i tep ër të shtrenjtë. Kalova në një p eriu d hë të vështirë p ër sigu rim in e të ard hu rave, p or m e nd ihm ën e të afërm ve, m iqve d he shokëve të m i, m u nd a ta bleja e ta realizoja të plotë ciklin e mjekimit.

Ankthi m ë m bërthente gjatë gjithë kohës së m jekim it p ër efektet p ozitive d he negative të m u nd shm e. Por këto d he të gjitha d u het t i m errja p arasysh. Sa i fortë është njeriu d he sa i duruar është ai e provova edhe, në këtë rast, me veten time! * * * E qetë isha në vitin e d ytë të nd jekjes së këtij p rocesi ku rativ .., p asi Prof. H eesen, m ë këshilloi nd ërp rerjen e të gjitha m jekim eve p ër afro një vit. Ai gjithashtu m e këshilloi të m os vazhd oja të lod hesha m e p atericat në d istanca të gjata, p or të filloja të përdorja karrocën. Për të qenë e sinqertë, këtë udhëzim nu k e p rita m irë, p or gjithsesi e zbatova. Më vonë ku p tova dobishmërinë e këtij rekomandimi korrekt.

Në shkurtin e këtij viti (2010) pata takimin e tretë, pranë Spitalit H a m bu r g -Ep p en d or f. Pr of. M a r tin m beti i kën a q u r m e stabilizimin e gjendjes sime dhe mosprogresimin e sëmundjes, por, sigurisht, që më dha këshilla të reja të frutshme.

Dhe shansi më erdhi: Në gjithë këtë periudhë jam ndjerë shumë m ir ë m e k u jd esjet , q ë k a m m a r r ë n g a P r o feso r ët d h e manaxherja e Spitalit Hamburg-Eppendorf, Znj. Boscher. Dhe falënderoj gjithmonë profesorët e Institutit Neuroimunologjik të H am bu rgu t. Dh e ky falën d erim sh kon ed h e m ë tej tek p rofesorët e tjerë, të cilët janë m arrë m e ku rim in tim në Itali d he Greqi...

Jam shu m ë m irënjohëse p ër d ashu rinë d he ku jd esin që m ë falin. Këta njerëz p lot arsye, m e p ërgatitje të ku alifiku ar, që kanë m oton e tyre: Ku jd esi i m ad h p ër N jerëzit .

Më parakalojnë gjithmonë para syve të mi profesorët gjermanë, të cilët janë kujd esur d he kujd esen me shum ë art për kurimin 63

ASTRIT H. REÇKA

e sëm u nd jes sim e Po nd iej se p o e rim arr p lotësisht veten d he kjo në sajë të tyre, natyrisht Dom osd o këtyre d u het shtu ar d he p ërp jekja im e m aksim ale p ër të p ërballu ar d he zbatuar këshillimet dhe kurimet.

N ë jetën tim e e nevojshm e sa ed he m jekim i është d ashu ria n jerëzore. Me d ash u rin ë jam e fortë, ku r p ër ballem m e sëmundjen. Falënd eroj Zotin p ër d ashu rinë që m ë falni!

N ë sytë e saj nd ihet e konfigu ru ar p lotësisht e ard hm ja

Chastel-R!

64

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

DY ALEKSANDRËT E MËDHENJ Si shu m ë shqip tarë të tjerë ed he Aleksand ri, një d jalë rreth n jëzetë vjeç, m e tru p të vogël d h e flokëbjon d . Pasi kish te nd ërp rerë stu d im et në vitin e d ytë p ër Financë në Faku ltetin Ekonom ik në Tiranë, kishte shku ar em igrant. Mbas shu m ë p erip ecish d he vu ajtjeve të gjata, kishte arritu r në Gjerm ani.

Regjistrohet në një kamp- azil dhe më vonë fillon punë në një m arangozi. Bosi i m arangozisë ed he ai qu hej Aleksand ër, një n jeri tru p m ad h , m e flokë p o bjon d , sy bojëqielli, të jep te përshtypjen se kishte qënë kampion ringu. Në momentin e parë të prezantimit me Aleksandrin e vogël, qeshi duke i thënë, se kjo p u në s është p ër ty, është p ak e vështirë, p or m eqënëse ed he ti e ke em rin Aleksand ër p o të m arr. Të bësh nd onjë p u n ë të v ogël, sa të të gjejm ë n d on jë p u n ë tjetër m ë të p ërshtatshm e. Javët kalonin një nga një d he një d itë, Sand ri i vogël i thotë atij: - Zoti Aleksand ër, falem ind erit, p ërsa ke bërë p ër m u a. Kam vend osu r të kthehem në Shqip ëri. N u k m u n d të q ën d r oj m ë. M en d o j se d u h et të k th eh em n ë vendlindje.

- Përse? - e p yet bosi Aleksand ër. - N u k je i kënaqu r nga p u na, ap o nga p aga? Më d u ket se nu k të kam rënë shu m ë në qafë dhe të kam trajtuar mirë.

- Jo, jo personalisht jam shumë i kënaqur, por unë, kur u largova nga Shqipëria, vazhdoja studimet e larta për Ekonomi fin an cë, n ë Un iversitetin e Tiran ës. Sot sh okët e m i kan ë m baru ar d he janë d ip lom u ar, nd ërsa u në rri kot, p ër d isa m arka m ë tep ër. Du a të rinis stu d im et. Mend oj se jam end e i ri.

Aleksandrit të madh i erdhi shumë keq dhe e pyeti: - Me gjithë m end ke nd ërp rerë stu d im et d he nu k m ë ke thënë asgjë. Shp ejt zhvishu ! Ik, lahu , p astrohu d he vish një 65

ASTRIT H. REÇKA

p alë rroba të m ira. Për d y orë, të d u a p rap ë të jesh këtu . Dhe d ëgjo, nëse ke nd onjë d oku m ent nga shkolla m erre m e vete.

Aleksand ri i vogël nu k p o m errte vesh se çfarë p o nd od hte, por, për dy orë, qe gati me gjithë disa dokumente të shkollës.

Të dy hipën në benzin e Sandrit të madh. Për një orë ishin në Munih. Gjatë rrugës ata të dy, pothuajse nuk folën fare. U ulën dhe pinë një kafe në një lokal. Pas pak vjen një burrë i gjatë në tavolinë. Nga tiparet, dukej se ata të dy, Sandri i madh dhe ai, ishin vëllezër. Disa bised a të nd ryshm e d he p astaj fu ten në temë. Vëllai i Sandrit ishte pedagog matematike në universitet.

I kërkon Sandrit të vogël dokumentet dhe habitet nga notat e tij gjatë tërë viteve të shkollës. Ai kishte qenë një nxënës d he stu d ent i shkëlqyer. Du ke qënd ru ar në tavolinë p ed agogu i jep d isa u shtrim e të thjeshta p ër t i bërë d he ai, pa m ë të voglën vështirësi, i zgjid h në m om ent. Vëllai i Sand rit habitet nga aftësia dhe talenti i tij dhe e pyet se si ka mundësi që nuk keni vazhduar më tej. Sandri i vogël i shpjegon arsyet.

- N u k të jap fjalën njëqind p ërqind , p or, sonte kthehu ni d he nesër në d arkë, ose p asnesër, ejani të d y p rap ë. Këtu p ër tre d itë fillon sezon i, m base d o të bëjm ë d içka, d o të mundohemi.

Mbas tri d itëve Sand ri i vogël u regjistru a në u niversitet d he m e nd ihm ën e çm u ar të vëllait të Sand rit të m ad h d he falë aftësive të tij të padiskutueshme, Sandri i vogël arriti suksese d he rezu ltate të larta në faku ltet. Si rezu ltat i këtyre aftësive d he i këm bëngu ljes të p ed agogu t arriti që, m bas d isa viteve, San d ri p ërfu n d oi sh këlqyesh ëm , fitoi ed h e n jë bu rsë pasuniversitare. N ë d arkën e shtru ar m e rastin e m arrjes së diplomës dhe specializimit të tij, Sandri madh shtroi një banket me të ftuar dhe miq të tij, duke qenë të pranishëm dhe prindërit e Sand rit të vogël. N ë fjalën e tij ai m ori një qënd rim serioz dhe akademik, ku ndër të tjera tha: - Të nd eru ar p jesm arrës në takim in e sotëm , m e rastin e d ip lom im it d h e sp ecializim it të m iku t ton ë të vogël n ga Shqip ëria, kam nd erin t i shp reh fam iljes së Sand rit të vogël, 66

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

u rim et e m ia, resp ektin m ë të m ad h, p ër këtë d jalë, që kanë rritu r, i cili arriti rezu ltate të larta, jo vetëm në stu d im et e tij, por njëkohësisht edhe në marrëdhëniet shoqërore mes miqsh ed he shokësh.

Dh e d u ke n gritu r gotën e tij vazh d oi: I u roj su ksese të m ëtejshm e d he, tani e tu tje, firm a jonë nu k d o të ketë vetëm një Aleksand ër të m ad h, - d he d u ke i hed hu r d orën në qafë Sandrit të vogël shtoi, - sot ne jemi dy Aleksandër të mëdhej, p astaj, d u ke qeshu r tha p ërsëri, - I p ari jam u në natyrisht, Aleksand ri i m ad h nga tru p i d he i d yti, ky Aleksand ri nga mendja. Hajde gëzuar të gjithëve!

Sot Aleksandri është kthyer në Shqipëri dhe punon në një vend të nderuar, por raportet, miqësinë, dashamirësinë e Sandrit të madh gjerman dhe vëllait të tij, jo vetëm që nuk i harron, por ka kriju ar ed he u ralid hje, p ër të nd ihm u ar ed he shqip tarë të tjerë që jetojnë dhe punojnë sot në Gjermani.

Dhe raste të tilla ka plot në Gjermani, jo vetëm në marrëdhëniet e tyre të p u nës m e shqip tarët, p or që ata të ecin p ërp ara në rrugën e tyre drejt përparimit dhe stabilizimit atje.

Chastel-R!

67

ASTRIT H. REÇKA

DITËLINDJA N eu Ulm . Shtatëm bëd hjetë d hjetor 1992. Sot është d itëlind ja ime. Pres që sot të flas në telefon me familjen dhe të më urojnë.

N grihem , si m e p ërtesë nga krevati, bëhem gati të shkoj në punë. Sa dëshirë do të kisha që, këtë çast në mëngjes, ta ndaja m e fam iljen tim e. Të m ë vinin fëm ijët në krevat, siç bënin gjithmonë dhe të më uronin: Gëzu ar, babi, d itëlind jen d he u bëfsh ed he njëqind të tjera!

Dhe pastaj të loznim në krevat. E kemi patur traditë familjare.

I feston im gjith m on ë d itëlin d jet; m blid h esh im d h e bën im ndonjë darkë, ose drekë, sipas rastit shkëmbenim dhe dhurata të ndryshme për njëri - tjetrin.

Ndërsa sot, i vetëm jashtë shtetit, ku asnjë nuk do të më uronte, p or d o të shkoja në p u në, si zakonisht. E kisha vend osu r të p araqitesha në p u në d he d o të m errja leje. Atë d itë d oja, të rrija fare i vetëm . N u k kisha bërë asnjëherë, asnjë m u ngesë dhe, ndoshta, nuk do të ishte problem .

N isem si m e p ërtesë d he, p ara se të shkoj në p u në, m eqenëse kisha ed he kohë, u u la në një lokal d he p orosita një kafe d he dy konjakë. Kamarierja i pruri dhe më tha si me habi: - Prisni njeri?

Pa e vrarë shumë mendjen se çfarë do të mendonte i thashë: - Ndoshta!

Mblodhi supet dhe u largua. Natyrisht piva kafen me ngadalë, nxora fotografinë e d jalit në tavolinë d he e bëra gëzu ar m e gotën tjetër të konjaku t. Kam arierja e p a vep rim in d he qeshi m e veten. U afru a d he p a fotografinë, e m ori në d orë d he m ë pyeti: - Djali ju aj? - d he nu k p riti që t i ktheja p ërgjigje, p or vazhdoi. - Sa i bukur, sa i ëmbël qenka, - dhe puthi fotografinë, - Yll, yll bote qenka! Do të bëhet aktor H ollivu d i, d o të 68

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

bëhet.... Dhe shiko këtu se, p o m ë d oli m u a fjala nga goja, të garantoj më del parashikimi.

- Ka lind u r në d itën e Qeverisë së Stabilitetit d he d iku sh ka dhënë mendimin se ky do të bëhet Kryeministër, - i thashë unë, si pak me mburrje.

- Jo, jo, ky d o të bëhet aktor në fillim , se është shu m ë i bukur,... Më vonë, nuk e di, mbase dhe President.

I tregoj pastaj dhe fotografitë e vajzave dhe të nuses. Më shikon në sy dhe më thotë: - Nga je?

- Nga Shqipëria.

I merr dhe një herë në duar i shikon prapë dhe vazhdon: - Pse ke ardhur në Gjermani? Për politikë?

- Jo, jo për politikë, por thjesht për pak ekonomi, për para natyrisht.

- Dëgjo d o të them një fjalë d he m baje m end m irë. Ke vetëm dy rrugë: E para, ose bjere këtu të gjithë familjen, po ke m u nd ësi që t i biesh, d he d yta, p o nu k ke m u nd ësi, kthehu m enjëherë në Shqip ëri, rru gë të tretë nu k ka. N u k të d u het pasuri më e madhe se sa këta tre dhe gruaja katër.

- Merrni dhe ju diçka dhe më uroni, se sot kam ditëlindjen,ju thashë. Ata të tre erd hën d he m ë u ru an në tavolinë d he qeshën dhe bënë shaka siç dinë të bejnë vetëm gjermanët.

- Dëgjo, na the neve, mos i thuaj kujt se je tridhjetë e tetë vjeç. Po të pyeti njeri thuaj jam njezetë e tetë vjeç, por dukem kështu se kam qenë, tu rni i tretë gjithë javën, se në fakt nu k hu m bet gjë,... sesi d ihet nd onjëherë, - foli një bu rrë, që m e sa dukej nga të dhënat ishte shefi madh.

- Po, p o është e vërtetë, ja p ër shem bu ll, - d he p ër të m ë bërë qejfin m u a, nu k tha trid hjetë e tetë, p or tha, - të thoje njëzetë e tetë, mbase do më kthehej mendja, por bobo, tridhjetë e tre, je në vete.

Qeshëm të katër. Ndenja dhe pak me shefin, Më pyeti pak për punën, ku punoja dhe disa gjëra në përgjithësi. I thashë se, po të kisha m u nd ësi, d o të vija në d arkë m e nd onjë shok. Dhe m u p ërgjegj m enjëh erë: - Willkom m en h errn Alban ier !

69

ASTRIT H. REÇKA

(Mirëse të vini shqiptar) Qënd rim i rreth gjysm ë ore atje, në atë am bient të kënd shëm me njerëz simpatikë, më pruri humorin në vend dhe, kur vajta në punë, asqë bëhej fjalë për të kërkuar leje për atë ditë. Punën e fillova m e nje vru ll të p ap arë. Ku r vjen shefi i m ad h m ë vonë, më thotë: - Mos u largo nga p u na, p a m e taku ar m u a. N ë rregu ll!

Në rregull. Përsërite në rregull,- më tha.- Në orën tre fiks, kam një porosi personale, - dhe iku.

Dhe në orën tre fiks shkoj në zyrë të tij. Trokas d he, sa hap et dera, më hedhin një mbulesë në kokë dhe më mbyllin sytë.

- Trego çfarë ke bërë sot, çfarë p roblem ke? Më flisnin të tërë dhe qeshnin. Akoma nuk po kuptoja gjë sesi ishte puna. E m ora vesh që qe lojë, p or p ër një m ijë vjet nu k m ë vinte në m en d je a sg jë. Fillu a n të g jith ë m e ra d h ë n jë n g a n jë të numuronin: - N jë, d y, p esë, d hjetë, p esëm bëd hjetë, njëzetë e p esë, tridhjetë e pesë, tridhjetë e gjashtë, tridhjet e shtatë,...

N ë botë se p o ku p toja gjë gjer atë kohë, -Trid hjet e shtatë e njëmbëdhjet muaj, 38 dhe në kor të gjithë: Shu m ë u rim e p ër ty!

- Më hapin sytë dhe një tortë në tryezën e shefit, shkruante + 100 kollege.

N d oshta raste të tilla janë m e të vërtetë p ër t u m bajtu r m end .

Dy ekstrem e të ku nd ërta të gjend jes shp irtërore të një njeriu .

Dhe në fu nd shefi m e lid hi një kravatë të bu ku r, të cilën m a kishte bërë d hu ratë p ersonalisht vetë. I ftova p ër d arkë tek lokali, ku kisha pirë kafen në mëngjes.Çuditërisht edhe ata me kishin bërë një dhuratë surprizë, të cilën e kam sekret për veten tim e d he nu k e them hap u r, p or vetëm në vesh, ku sh bëhet kurioz.

Ja, kjo ishte ditëlindja ime në Gjermani!

Chastel-R!

70

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

FRANC GRYN Një shi i ftohtë m e një erë që të m errte çad rën d he ta hid hte përtej, filloi papritur. Një makine tip Aud i m ë nd alon përpara këmbëve dhe i bie borijes. Ul kokën ta shikoj. Nuk e njihja dhe vazhdova rrugën. I ra bories përsëri dhe hapi derën e makinës dhe më foli me një ton ushtarak: - Komm mit! Nemen sie platz! Keine Worte! (Eja, ulu zë vend , asnjë fjalë). Ulem në sed iljen e p asagjerit. E shoh m e vem end je. Ishte një bu rrë m bi gjashtëd hjetë e ku su r vjeç. I shëndoshë, me flokë të bardha, sikur në kokën e tij kishte kohë, që binte borë dhe i them: - Entschuldigung sie bitte, Ich kenne nicht! (Më falni, nu k ju njoh) Më pa një herë mirë, qeshi dhe u përgjigj: -Ich kenne sie. Sind sie herr R? (Unë të njoh, jeni zoti R) Ok! Dhe u nis m e shp ejtësi, siku r të ishte një d jalë njëzetëvjeçar.

N ë fakt, n u k e vrava m en d jen d h e th ashë se d o m ë këtë ngatërru ar m e d ikë tjetër, ose ku sh e d i si është p u na,... Por, p ër d h jetë m in u ta, e sh oh veten n ë n jë lokal n ë th ellësi, i m bu shu r p lot m e njerëz që p inin. N ë një tavolinë, d iku nga fundi, shoh dy miq të mi nga Kosova. Ndoqa nga pas burrin e shëndoshë dhe për çudinë time vajtëm tek tavolina e tyre. Më kapi nga krahu dhe u tha atyre: - H ej, kolegë, e kap a të gjallë në m es të rru gës. E kishte zënë shiu. Po jua dorëzoj me inventar.

Atëhere e ku p tova se ai ishte p u na. Ishte p ronari i firm ës, ku punonin për të cilin më kishin folur aq mirë dhe për karakterin e tij të të p aep u r. Më kishin d hënë fjalën se d o u leshim një herë bashkë m e të. Atëhere u në iu d rejtova atij m e shu m ë kulturë: - Ju jeni inxhinieri, zoti Franc Gryn! Kam dëgjuar për Juve, 71

ASTRIT H. REÇKA

- dhe duke qeshur vazhdova, - këta të dy ju kanë sharë shumë dhe, aq më tepër, kur flenë gjumë.

Më kishin thënë se ishte një njeri i jashtëzakonshëm d he nu k mërzitej kurrë, por në punë ama nuk të falte centimin, si thonë, të n d ih m on te sh u m ë. Ata kish in p esëm bëd h jetë v jet që p u nonin m e atë bashkë. Ditën e p arë të p u nës, ku r fillu an ju kishte thënë: - Sot fillon d ita e p arë e p u nës p ër ju këtu në Gjermani. Dikur, kur kam qenë i ri, kam dëgjuar një shprehje shqiptare, që më ka pëlqyer shumë, kur do të nisesh një punë të re: Para se të nisësh një p u në të re, m ate bythën m irë!

Kështu ed he ju , p o të keni vend osu r të p u noni këtu m e m u a, mateni bythën mirë.

Ditën e p arë i njohu në p ërgjithësi m e p u nët, që d o të bënin d he në d arkë u a shtroi m e birra, d u ke u thënë: Të keni një gjë parasysh, puna është punë dhe qejfi qejf. Vetëm qejfi nuk bëhet në p u në, nëse d oni të ecni p ërp ara. Ju kam thënë p o p u nu at mirë në çdo kohë, po punuat mirë është dita e parë, po punuat keq është dita e fundit!

Deri tani i kanë të dhënat se janë akoma në ditën e parë.

Këto ishin të dhënat, të cilat më kishin bërë ta njihja inxhinier Fran cin n ga larg d h e ja tan i ish im të u lu r n ë n jë tavolin ë përballë.

Gjatë kësaj kohe na kishin ard hu r d y birra të m ëd ha nga ato njëkiloshet. Ngre gotën dhe i drejtohem në fillim Francit: - Zoti Gryn! Gëzuar dhe për shëndetin tuaj!

Franci çokit goten, pi pak dhe thotë: - N ë p u në m ë thërrasin inxhinier ose koleg, nëp ër zyra ose p rezantim e, zoti Gryn d he në tavolinë m e gotën e birrës përpara, jam vetëm Franc, - qeshi Aty pashë se sa shumë birrë pihej në Gjermani! Kishte pirë pesë litra dhe akoma nuk ishte çu ar një herë nga tavolina. Më tha se rind ërtim i i Gjerm anisë filloi nga pirja e birrës. Ne qeshëm dhe ai na tha: - Po, po kështu Fillu an të shkru anin njerëzit nëpër m u re d he ku të kishin m u nd ësi: Të p ihet vetëm birrë gjerm ane, m ë vonë të vishen vetëm këpucë gjermane, të blihet vetëm makina 72

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

gjerm ane, e kështu m e rad hë . Tani ku p tohet se nu k është më e nevojshme ajo reklamë, dihen gjërat si ështe ajo shprehja tjetër tani: Do të kesh jetë gjatësi d he su kses, m err një kred i am erikane, blej një m akinë gjerm ane, vish një p allto angleze dhe këpucë çeke, shko në një lokal turk, ha mish mali, dhe pi verë franceze, d ëgjo bu zu k grek .

Natyrisht që qe me gjithë mend një fenomen dhe mund të kaloje me të netë të tëra.

Chastel-R!

73

ASTRIT H. REÇKA

AVOKATI I EMIGRANTËVE N jë shi i hollë sap o kishte fillu ar d he asfalti i rru gës p o lagej ngadalë, duke lëshuar atë erën karakteristike të tokës. I veshur me një kostum të zi, me një pardesy të bardhë dhe me një kapele rep u blike, të cilën e kisha blerë atë d itë d he ishte hera e p arë që isha veshu r kështu , p o p risja të hap ej sinjali në sem afor, për të kaluar në anën tjetër të rrugës. Pranë meje ndodhej dhe një njeri me paterica, cili po më shikonte me kërshëri. Semafori d ha shenjën e kalim it p ër kalim tarët d he fillu am të kalonim , por sirena e fortë e një ambulance na bëri të ecnim me shpejt.

Njeriu me paterica, duke dashur edhe ai, që të shpejtonte hapat, rrëshqet në asfaltin e lagur dhe...

Gjen d ja q e d r a m a tik e: N jë a m bu la n cë m e n jë sh p ejtësi m arram end ëse p o afrohej d h e një njeri i shtrirë në m es të asfaltit. Nuk mendova më, por kthehem e hedh në krah, si një fëmijë, dhe me këmbë godas patericën që kishte rënë në asfalt në mes të rrugës. Ambulanca kaloi pa ndaluar, duke vazhduar m e borien e saj të sikletshm e. N d oshta, d iku kishte nd od hu r një aksid ent, nd oshta një i sëm u rë p o p riste që ta m errte d he ta d ërgonte në sp ital, nd oshta nd onjë gru a p o nxirrte në jetë një fëm ijë, nd oshta, E u l njeriu n m e p aterica d he e m bështes p ranë një nd ërtese.

Nga kjo skenë që kaloi, në mes të rrugës ishte paterica e tij dhe kap ela im e e rep u blikës, e cila ishte bërë p etë nga rrotat e am bu lancës. N orm alisht njerëzit, që e p anë skenën, u afru an d he fillu an të p yesnin. Diku sh shkoi p ër të m arrë p atericën tjetër d he kap elen tim e d he kthehet d u ke vend osu r kap elen rep u blike m bi p atericë. N jeriu m e p atericë e m blod hi veten dhe më pyet, duke ulur gishtin tregues poshtë: - Sind sie hier?

(Kënd ej jeni?)

74

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Nein, ich bin aus Albanien. ( Jo, jam nga Shqipëria ) Por, siç duket, e mori për Alabama në Amerikë dhe më thotë: -Thank you gringo! Thank you very much! (Faleminderit amerikan ) -Ich bin n ich t Am erican au s Alabam a, Alban ier au s Albanien. ( S jam am erikan nga Alabam a p or shqip ëtar nga Shqipëria) -Ja , a les g u t e, d a n k e h er r A lb a n ier ! (Fa lem in d er it shqipëtar) Mbas pak, më thotë të porosis një taksi. Taksinë e parë që kaloi, e ndalova dhe i them atij ta shpinte, ku donte të shkonte njeriu me paterica. Rastisi që shoferin e taksisë e njihja. Ai ishte njeriu i pare, me të cilin u njoha në Gjermani dhe kisha kartvizitën e tij në xhep . Me atë ishim u lu r d isa herë bashkë p ër të p irë nd onjë birrë, m basi linte p u nën.

- E di unë se ku shkon ky,- më thotë ai. - Nuk ka problem se e njoh pak. Sot ky ka dalë pa leje nga shtëpia.

- Sa ku shton gjer atje? e p yes d he nxjerr nga p ortofoli d hjetë m arka. N jeriu m e p aterica, që d o të ishte hera e fu nd it që u në d o ta qu aj kështu , m basi u u l në sed ile, vë syzat m bi hu nd ë d he m e gishtin e tij tregu es, d u ke e d rejtu ar një herë nga mua, një herë nga ai, na pyet: - Njiheni ju të dy më përpara?

Unë d u ke tu nd u r kokën m ajtas - d jathtas d he ai d u ke d u ke ngritu r lart - p oshtë e p oh u am , sip as m ën yrës tonë, se ne njiheshim. Problemi qëndroi në atë se në mënyrën e lëvizjes të kokës, atë që ne e kemi po, ata e kanë jo dhe atë lëvizje, që ne e kemi jo, ata e kanë po.

- Nuk po marr vesh gjë, njiheni apo jo ju të dy?

- Avokat, e d ëgjon se çfarë p o m ë thotë, sesa bën taksia d eri në shtëp inë tu aj, Ka qejf ta p agu aj ky shqip tari.

Avokati, d u ke qeshu r, nxjerr një kartvizitë, m a jep d he m ë thotë: - Nesër më telefononi në këtë numër në çdo orë. E kuptuat ky është urdhër!

75

ASTRIT H. REÇKA

- E di unë, ku punon, avokat. Shkojmë nesër në mbasdite.

Dhe nisen së bashku. Unë mbeta në mes të trotuarit me kapelen rep u blike të bërë si p etu ll nën sqetu ll. N ë njërën d orë kisha dhjetë markat në tjetrën kartvizitën e avokatit.

Lexoj kartvizitën. Avokat Klau s Berger, ad resa d he nu m ri i telefonit të tij.

Të nesërm en në p asd ite, avokati së bashku m e taksixhiu n, i cili mbante në dorë një valixhe të vogël, u ulën në një tavolinë përjashta lokali. Pasi takohemi, avokati më thotë: -Ulu, në fillim do të njihesh me akuzën, dëgjoje me kujdes: Aku zohesh se në d atën njëzetë e d y tetor viti nëntëd hjetë e dy, ora dymbëdhjetë e drekës, në sytë e gjithë kalimtarëve ke qëlluar me shqelm, me dashje, një patericë të shtrirë përdhe, e cila i kishte ikur të zotit nga sqetullat. Jeni dakort? - dhe duke qeshu r vazhd oi p ërsëri: - Mos e tund kokën majtas - djathtas, por lart e poshtë, kuptove ap o jo? Për këtë ju keni të d rejtë të m errni një avokat. N e ju sugjerojmë të merrni avokatin Klaus Berger, i cili ka një përvojë të gjatë me emigrantët.

Qeshëm të gjithë m ë fort. Atë d itë m ësova nga taksixhiu : Ai ishte një m brojtës i shkëlqyer p ër em igrantët d he të d rejtat e tyre. Në një aksident automobilistik kishte thyer këmbën, ndaj d he m bante p aterica. Atë d itë ishte hera e p arë që p o d ilte në rru gë i p ashoqëru ar, që, p ër fat, u nd od he ti d he vep rove në m ën yrë të gu xim sh m e, d u ke rreziku ar d h e veten tën d e .

Avokati, në fund më thotë, duke qeshur: - Kam në p lan që të hap një m u ze p rivat, ku në hyrje, në një vend të d u kshëm , d o të vend os Paterica d he Kap elja rep u blike .

Në fund ikën dhe më porositi, duke rrotulluar gishtin tregues: - Dëgjo, m err valixhen d he hap e vetëm në banesën ku fle, Dëgjove, ky është u rd hër!

U p ërshënd etëm d he u nd am ë. N ë d arkë hap a valixhen d he aty brenda avokati kishte vendosur: një kostum të zi, një kapele rep u blike, m ë të m irë se ajo që kisha blerë një d itë p ërp ara 76

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

dhe një kravatë. Bashkë me këto dhe një kartolinë falënderimi.

N ë d itën , ku r h oqi fare p atericat d h e eci m e këm bët e tij, organizoi një festë familjare, ku edhe unë me taksixhiun ishim të ftuar. Edhe mbas largimit nga Gjermania, i mbajtëm lidhjet, duke i dërguar njëri - tjetrit kartolina urimi në rast festash. * * * Një ditë më lajmërojnë në shtëpi se më kërkonte një i huaj dhese më priste në hollin e turizmit, por nuk më thanë gjë për emrin e tij, se kush ishte. Nisem dhe, kur arrij tek dera, përpara meje qëndronte në këmbë një burrrë: - Avokat Klaus Berger! Nuk po ju besoj syve të mi!

- Dora vetë, avokat Berger pa paterica.

Me atë gishtin tregu es, d u ke e rrotu llu ar sa m ajtas - d jathas dhe me ato syzet ulur mbi hundë më pyet me një seriozitet të madh: - Ju zotëri, nga ky vend jeni.

Edhe unë duke hapur krahët, dhe duke tundur kokën një herë majtas - djathas dhe një herë lart e poshtë i përgjigjem: - Edhe po, edhe jo.

- Thashë të dërgoja një kartolinë përsëri, por bëra llogaritë dhe më doli më mirë të vija vetë dhe të takoja.

Qeshëm d he u u lëm të p im ë një kafe. Mora vesh se kishte ardhur në një seminar treditor në Shqipëri dhe kishte kërkuar vetë që të vizitonin Gjirokastrën. Së bashku m e një d hu ratë p ër fam iljen tim e, m ë jep ed h e n jë d h u ratë p erson ale nga taksixhiu: një kravatë të bukur.

Ky ishte Avokat Klaus Berger, që me të drejtë në Gjermani quhej Avokati i Emigrantëve !

Chastel-R!

77

ASTRIT H. REÇKA

PROFESORI NE PENSION Çdo ditë, në orën shtatë e tridhjetë, tetë e mëngjezit, një burrë i m oshu ar, rreth të tetëd hjetave, m e një tru p të gjatë d he të drejtë, me një fytyrë të lëmuar, që dukej se kishte bërë një jetë normale, me një qen për dore bënte një shëtitje gjatë Donaut.

Ulej në një stol, në lu lishten p ranë H otel Movenp ick . Pasi q ën d r o n t e g jy sm ë o r e d u k e so d it u r r r jed h sh m ër in ë e përherëshme shekullore të lumit, meditonte nën freskinë e erës së m ëngjezit. Rreth orës d hjetë p inte një kafe në verand ën e hotelit. Nuk e di, por nisi një përshëndetje e lehtë midis nesh, sa herë që takoheshim rrugës, kur unë shkoja për në punë dhe, nd oshta, janë vetë njerëzit, të cilët m e p rezencën e tyre të bëjnë t i resp ektosh, p a i njohu r nga afër.

N jë d itë rastisi që t i shërbeja u në d he p ër habinë tim e ed he të tjerëve m ë la një bakshish të m irë. Mad je, aq sa d rejtori m ë p yeti se m os i kisha kërku ar gjë atij. Më vonë m ora vesh se ishte një njeri i nd eru ar d he m e titu llin e lartë Profesor . N ga një e afërm e e tij, ku u në banoja, m ë thotë se p rofesori është historian- arkeolog dhe ka qenë edhe në Shqipëri, përpara disa viteve. Dhe të gjithë, jo vetëm në lokal, p or ku d o e thërrisnin m e titu llin e tij të lartë d he shp esh I nd eru ar Profesor !.

N jë d itë tjetër m ë jep et rasti që t i sh ërbej p rap ë d h e p ër kënaqësinë tim e vend osa t ia p agu aj vetë kafen d he u jin që piu ai, por akoma nuk i kisha thënë gjë atij. Kur paguaj te kasa nxjerr nga xhepi njëzetë marka. Llogaria bënte gjashtë marka d he ku su rin e fu s në xhep . Diku sh m ë p a d he nu k i pëlqeu skena. Njoftoi d rejtorin, i cili erd hi p ërnjëherë. Më p a m e një shikim , të vërejtu r d he shkoi tek p rofesori, d u ke i kërku ar ndjesë, sepse unë isha i ri në punë dhe nuk e njihja mirë gjuhën.

Profesori, duke mos kuptuar gjë, se çfarë kishte ndodhur, nxjerr 78

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

nga xhepi dhjetë marka dhe i lë mbi tavolinë, duke më thënë: - Faleminderit, mbaje reston!

- Profesor! Falem ind erit, m ë vjen keq, p ër sot i keni të paguara nga unë, - dhe duke e ngacmuar pak i them, - zëre se sot je prapë në Shqipëri dhe po pi një kafe me miqtë tuaj.

Drejtori, duke mos kuptuar, se çfarë po ndodhte, kthehet dhe më pyet me një shikim mosbesues: -Ju i paguat profesorit kafen sot? - dhe duke mbledhur buzë pyet përsëri: - Pse!?

- N d osh ta, zoti H erd er, n ga ju e m ora vesh se ësh të profesor i nderuar. Ju nuk e dini, se ai ka qenë në Shqipëri disa herë. Atje ka d hënë një kontribu t të çm u ar p ër p op u llin d he shtetin shqiptar me punën dhe studimet e tij.

Profesori, d u ke d ëgju ar bised ë tonë, qesh d he kthehet nga drejtori: - Zoti Herder! Me sa kuptoj, këtu nuk është puna thjesht, se ai m ë p agoi një kafe ose një u jë d he d u ke m ë p agu ar këto, unë do të bëhem mirë, apo ai do të bjerë nga financa. Unë kam qenë me të vërtetë në Shqipëri disa herë. Në fakt ai sot shpalosi një veti të popullit të tij. Shqiptarët janë shumë mikpritësa dhe bujarë. Dhe mendoj se, në këtë moment, unë ndjehem shumë i lu m tu r , p asi sot m ar r ed h e n jë titu ll tjetër të v yer. Ju faleminderit! Respekti është një formë e mirënjohjes reciproke. * * * Disa d itë m ë vonë, Profesori albanolog, zoti Byrger, m ë sjell një albu m fotografik. Kishte d alë në vend e të nd ryshm e në Shqipëri si dhe në qytetet antike. Në njërën prej tyre, ku kishte dalë në mes të disa studentëve dhe pedagogëve, ku nga pas shkruhej: Butrint, 20 gusht 1970 Në mes miqve dhe kolegëve të mi shqiptarë.

Chastel-R!

79

ASTRIT H. REÇKA

MARTESA NE AEROPORT Një grumbull shqiptarësh, të mbledhur në një sallë të aeroportit t ë Fr a n k fu r t it , p o p r is n in t ë s h p ër n d a h es h in n ë p ë r d estinacionet e tyre, në qytete të nd ryshm e të Gjerm anisë, m basi kishin fitu ar të d rejtën e një viti sp ecializim i. Shu m ica ishte p ër herë të p arë, që vinin d he, natyrisht, kontakti i p arë m e tokën gjerm ane është befasu es. Mad je m os të thu ash që, n d jeh esh i sh oku ar p ër sh u m ë koh ë, n ga vetë m ën yra e organizim it d he e jetesës ,... në një nd ryshim thelbësor nga Sh qip ëria e viteve të p ara të tran zicion it. Ed h e Alm a, n jë inxhiniere e re, nga një qytet juglindor, i kishte kaluar të gjitha etap at e kon ku rsit d h e tan i, e u lu r n ë n jë stol, p o sod iste aeroportin gjigant të Frankfurtit, duke pritur shoqëruesin e saj për në destinacion, në qytetin e Hamburgut, ku do të punonte d he qënd ronte p ër një vit sp ecializim . Me tru p ed he sy ajo ishte këtu në Gjerm ani, p or m e m end je d he zem ër, ajo ishte larg, atje në qytetin e saj të vogël ju glind or, atje, ku ajo kaloi fëm irinë, rininë, jetën e saj; atje ku kishte të d ashu rit e saj të zem rës. I ku jtoheshin fjalët e nënës së saj: Bijë, m os na harro, ku jtona, m errna në telefon sa të arrish . I ku jtohej ai shikim i babait të saj, që d ukej siku r i thoshte: Të lutem m os na turpëro tani në p leqëri . N atyrisht ishin vitet e p ara të tranzicionit d he mentaliteti shqiptar ishte akoma, ai mentalitet patriarkal, ku i m ad h i i sh tëp isë d u h ej që t i kon trollon te fëm ijët akom a.

Vazhd onte, p ra, end e kontrolli , p açka se ajo kishte m baru ar universitetin dhe sot ishte vetë e zonja të vendoste për rrugën, p u nën d he jetën e saj. Ajo kishte m baru ar stu d im et e larta shkëlqyeshëm p ër inxhinjeri d he që në fillim iu afruan vend e pune, por rastësisi që, në një seminar, nga ato seminare, të cilat bëheshin fillim isht në Shqip ëri d he njerëzit që d inin anglisht 80

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

dhe aq më tepër gjermanisht ishin të pakët, asaj ju afrua një e drejtë specializimi për në Gjermani.

Në ato momente, kur në Shqipëri, akoma vazhdonte sindroma e prishjeve dhe e shkatërrimeve, gjoja në emër të demokracisë, duke pretenduar se ishin vepra të socializmit, një ofertë e tillë, jo vetëm qe një hap i m ad h p ërp ara në rritjen e nivelit të saj intelektual si dhe profesional, por edhe në aspektin ekonomik, një ofertë me shumë vlerë. E bukur qe përgjigjja e saj në testimin e fu nd it, ku p yetja nga kom isioni, p ër të ishte: Përse d oni të vini në Gjerm ani? d he p ërgjigjja e saj e bu ku r, p or ed he e çiltër ishte: N ë të vërtetë, ne kem i sot nevojë p ër m arkat gjerm ane, sep se është një realitet që duket, por mbi të gjitha ne kemi nevojë më tep ër p ër p u nën d he p ërvojën e p asu r të p op u llit gjerm an, i cili nga një shkatërrim total, që pësoi gjatë dy luftërave botërore, shp irti, p u na, d he intelekti gjerm an e ngriti atë sërish në një nga shtetet, jo vetëm m ë të fu qishëm në Evrop ë, p or ed he në Botë .

Një nga anëtarët e komisionit, një burrë rreth pesëdhjetë e pesë - gjashtëd hjetë vjeç, i cili, d eri atë kohë, nu k kishte bërë asnjë pyetje, po e shikonte me ëmbëlsi, i tha: - Do të të bëj një pyetje jashtë kësaj teme, natyrisht, jo vetëm opinioni im, por edhe i kolegëve të mi është, se konkursin e ke fitu ar që sot, p a p ritu r konfirm im in nga Berlini. Me sa shikoj d oku m entet tu aja, këto që kam p ërp ara, ju keni m baru ar m e nota të shkëlqyera stu d im et e larta d he, m e sa ku p toj, ju jeni një kuadër e përgatitur në fushën tuaj të profesionit, por doja të dilja në një vend tjetër. Gjetkë e kisha mendimin, - dhe duke u ndier pak në siklet nga kolegët e tij e pyet troç. - Po në fushën e d ashu risë, si jeni, a jeni kaq e aftë, sa në p rofesionin tu aj, zonju shë Alm a? Të m ë falësh p ër p yetjen, p or ed he nu k je e d etyru ar që t i p ërgjigjesh, nd oshta p ër resp ektin nd aj thinjave të mia të bardha edhe mund të japësh një përgjigje të thatë.

Kuptohet Alma, një vajzë e sjellshme dhe me edukatë, u skuq p ak, p or, m bas d isa sekond ash, e m blod hi veten d he m e një

81

ASTRIT H. REÇKA

delikatesë, mbledh supet dhe përgjigjet: - Në realitet, si shumë moshatare të mia, edhe unë, kam ëndërruar për dashurinë, edhe pse jo, mbase kam simpatizuar ndonjë djalë, por detyra ime e parë, të cilës unë iu përkushtova ishte mësimi dhe mbarimi me sukses i universitetit... Dhe tani, natyrisht, jam m ë e lirë p ër të zgjed hu r fatin tim të jetës, p or deri tani, jam e lirë.

Dhe m e një bu zëqeshje, që d onte të thoshte: Tani m baru an p yetjet? - tha në fu nd : - Ju faleminderit! Mund të largohem?

Por anëtari i kom isionit, që e p yeti shtoi: Falem ind erit ju ve! d h e d u ke qesh u r vazh d oi: Të su gjeroj që, p a ard h u r n ë Gjerm ani, të m os d ashu rohesh. Miru p afshim në H am bu rg, zonju shë Alm a!

Dhe ja, sot ajo është e ulur në një stol me shikim nga aeroporti, d u ke p ritu r p ër të ard hu r shoqëru esi i saj d he p ër ta çu ar në destinacion, në Hamburg, ku kishte bërë kontratën të firmosur që në Shqip ëri. N jerëzit p o largoheshin, të nd arë në gru p e të vogla m e sh oqëru esit p ërkatës d h e n ë fu n d ajo n geli n ë aeroport, e shqetësuar . Pse pikërisht ajo duhej të ishte e vetme.

Minutat po kalonin , Alma , me një fjongo rozë në flokët e saj gështenjë, po shëtiste nëpër sallën e madhe. Çfarë të kish te n d od hu r? Mos n d oshta ajo kish te ard hu r gabim isht d he d oku m entat i ishin kthyer m brap sht? Po tani, çfarë të bënte? Ku jt t i d rejtohej?

Kërkoi nëpër çantën e saj telefonin dhe adresën e ambasadës, p or fatkeqsish t n u k e gjeti. N d on jë n u m ër tjetër këtu n ë Gjerm ani, nuk kishte. Kujt t i d rejtohej? N d oshta d o ta m errnin p ër n d on jë em igran te klan d estin e,... n d osh ta p astaj d o ta d ërgonin në p olici. Sa keq, sa keq p o i vinte! O Zot, ku vajtën ato ënd rra të bu ku ra? Ku vajti gjithë ai frym ëzim , gjithë ato plane, gjithë ato premtime, që u kishte bërë shoqeve dhe miqve të saj?

Një djalë i ri, bukurosh, me një kostum, sikur të ishte sot dita, kur do të bëhej dhëndër, e vëzhgonte me kujdes dhe, herë pas herë, qeshte me veten e tij.

82

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Alm a e p a m e bisht të syrit. Donte një herë t i fliste p ër të sqaru ar nd onjë gjë, p or p astaj kthehu m end je. Po siku r, ai të jetë ndonjë mafioz dhe të përfundoj në ndonjë, ndonjë ?... Larg, o Zot, se nu k m a zë goja! Jo, jo nu k i flas Do të p res ed he p ak d he p astaj d o të p araqitem vetë në p olici. Do t ju tregoj ed he kontratën, që e kam bërë që në Shqip ëri. Ju ku jtu a kontrata dhe e hapi me nxitim. Atje kishte një numër telefoni. Shkoi me të shp ejtë tek një telefon d he m ori nu m rin m e nxitim . I d ilte sekretaria telefonike, që i thoshte: Ky nu m ër nu k ekziston .

N ga nxitim i i binte gabim nu m rit, p a e ku p tu ar. Po tani çfarë të bënte? Ai djali me kostum dhe kravatë po e shikonte... Sesi ju d u k,... si një i njohu r, si një... Jo, jo, ai nu k m u nd të jetë mafioz... E kuptoi unë, duket ai, është djalë i mirë. Do ta pyes të paktën të më sqarojë diçka. Ndoshta më ndihmon,... ndoshta mund të dijë diçka, përderisa ka çerek ore, që po më vëzhgon d he p o m ë bu zëqesh. Prap ë kthehej d he i thoshte vetes: Ku merr vesh ti nga njerëzit.... Mirë më thoshte nëna, se ti vetëm nga librat m err vesh. Po gjeje një d jalë, m oj e u ru ar, Pse, çfarë d o ti, shkencëtare d o të bëhesh? Fem ra e ka lezetin tek derë e burrit! Dhe sa herë nisnin këto biseda, ia prisja me thikë: N u k d u a bu rrë u në tani . Dhe m am aja, si çd o m am a, m a kthente: U të rëntë p ika! Me këtë m end je që ke, d o ngelesh kallogre, d o ngelesh në d erë të babait . Të rru at shkolla që ke bërë, S je e zonja të gjesh asnjë bu rrë, as p ër veten tënd e!

Shiko, m oj shoqet e tu a, u bënë m e fëm ijë .

Babai nu k fliste asnjë fjalë, p or e nd ieja se ed he ai ishte i një mendje me të, por nuk shfaqej. Një muaj më përpara, erdhi një shok i ngushtë i babait, së bashku me djalin e tij, për një sebep që kishim ne në shtëpi. Por që, në realitet, u kuptua pse kishin ardhur.

Për të kërku ar d orën tim e. N ë realitet atij nu k kishte se çfarë t i shaje qoftë nga bukuria, qoftë nga zgjuarësia dhe ndoshta për n jë m om en t m u a m u k th y e m en d ja , p or , k u r m en d oja Gjerm aninë, nu k vend osja d ot. Unë tani i thosha m am asë se s v en d os, p or n ëq oftëse a i p r et, m ba si të k th eh em n g a 83

ASTRIT H. REÇKA

Gjerm ania, nd ryshon p u na. N jë herë tjetër i thashë m am asë: Pse, m oj d jalë m am aje është ai, që vjen m e babain nga d ora dhe kërkon nuse? Pse nuk më kap vetë ai dhe të më propozojë.

Mbase d o të sqarohem i m ë m irë, se kështu nu se m e kru shqi .

Dhe ajo i p ërgjigjej: Pse ç është ai gargarel? Janë m e nam u z njerëzit. Pse ç m ë gjeti m u a që u m artova m e kru shqi? Ja ku jam. Kam tridhjetë vjet martuar me babanë, për bukuri ja kemi kalu ar! Dhe ju ju rritëm d he ju shkollu am . Dhe kështu vijonte mamaja me shumë e shumë gjëra të tjera si këto po mendimi i Alm ës brid hte, sa and ej kënd ej, ku r ajo p riste e vetm e në aeroport... Me bisht të syrit, vuri re, se djaloshi bukurosh po i afrohej m e një bu zëqeshje, që d o t i ngelej p ër shu m ë kohë në m end je. Du kej siku r thoshte m e veten e tij: Ja, nu k ke se çfarë të bësh... N ë fu nd u d orëzove... N u k ke nga të shkosh! . N jë a n k t h i p a s h p je g u es h ë m d h e n jë p a lë m o r n ica , p o ia përshkrunin trupin. Nëse do të më thotë edhe një fjalë të vetme do të bërtas dhe do të thërras policinë. Hapi i tij i ngadaltë dhe i sigu rt, p o e bënte m ë keq. N xjerr nga çanta një libër d he p o bën te siku r p o lexon te, p or e kish te kth yer kokëp osh të.

Mend jen nu k e kishte aty. Dhe tani, ajo e u lu r në stol d he bukuroshi përballë saj, dukej se do të niste dyluftimi: - A m u nd t ju nd ihm oj zonju she, ju lu tem ?

Dhe me gisht tregon librin e hapur, që ishte kthyer kokëposhtë.

Alma u çarmatos përnjëherë. Por, nuk i bëri dot ballë tundimit të tij d he m e shp ejtësi e m bylli librin, e fu ti në çast brend a në çantë. Du kej se m ori kohë p ër t u p ërballu r m e të.

- Jo faleminderit, besoj nuk është e nevojshme.

Dhe si për të treguar se nuk i interesonte fare ajo bisedë, çohet në këmbë dhe vazhdoi të ecte edhe nëpër sallë kot,...

- Si të d ëshironi, zonju she! Mu a këtu m ë ke, p o të kesh ndonjë nevojë, mos më kurse, do ta plotësoja me kënaqësi.

Alm a p ër tu tregu ar se nu k kishte ku rrfarë shqetësim i e p yet si me qësendi: - Më falni, p olic aerop orti jeni ju ? - d he, d u ke e zgjatu r p ak zërin vazhd oi: Mos ju d u kem gjë si e d yshim të u në?

84

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Por ai, duke mos u dorëzuar dhe duke bërë sikur nuk e kuptoi ironinë e saj, i ktheu përgjigje: - Pse ngjaj, vallë, unë, si një polic, - dhe duke vazhduar të buzëqeshë shtoi, - juve, zonjushë, dukeni që, sot vini për herë të parë në Gjermani. Madje, ndoshta, diku ju kam parë,... Nuk jam i sigurt shumë.

- Të garantoj se, as jemi takuar, as jemi parë asgjëkundi.

Një herë thoshte me vete, po unë çfarë dua, që i jap kaq shumë bised ë. N ga ana tjetër d içka e tërhiqte si m agnet. Mend ja iu tu rbu llu a aq shu m ë, sa ia bëri një herë u f m e të m ad he, p or ai nuk e la të mendonte shumë dhe i tha: - Për t u taku ar d he p ër t u p arë d he u në nu k e besoj, p or p ër të njohu r, u në, u në,... - d he nu k e vazhd oi m ë gjatë, se në atë m om en t d rejt tyre m e krahh ap u r, p o vinte një bu rrë i shëndoshë. Kush ishte vallë ai? Pse Alma e ndërroi përnjëherë qëndrimin e saj dhe djaloshi e ktheu kokën në mënyrë instiktive dhe buzëqeshi edhe ai. Ai ishte anëtari i komisionit. Vetë ai, i cili i kish te p rem tu ar p ër n ë Gjerm an i, p ër të cilën kish te ëndëruar aq shumë. Në moment Almës, një fytyrë herë i vinte dhe herë i ikte. Në moment i harroi të gjitha dhe niset drejt tij.

Budallallëqet, që kishte menduar në ato pak çaste, kur ndenji e vetme në aeroport, kohë,e cila u duk si shekull, tashmë kishin m baru ar. Anëtari i Kom isionit erd hi d rejt tek Alm a d he e përqafoi: - Të më falësh që u vonova. Më doli një punë e papritur...

Besoj që nuk u mërzitët apo jo, - dhe kthehet nga djaloshi, - u prezantuat apo jo,?

Pastaj iu hedh dorën në qafë të dyve.

Alma, e cila nuk po kuptonte se çfarë po ndodhte, foli si nëpër dhëmbë: - Të gjithë u largu an d he u në ngela e vetm e, në m es të aerop ortit. Ky m ë p yeti d içka, p or u në nu k d ija si të vep roja d he, nd oshta m end ova keq p ër të, se m os ky ishte nd onjë, nd onjë, - d he fjalën nu k e m baroi, p or u kthye nga d jaloshi d he i tha: Të m ë falësh! Më vjen keq...!

85

ASTRIT H. REÇKA

- Ejani tani, të p im ë nga një fresku ese, se Alm a është e lod hu r nga u d hëtim i,... - d he m e krah të hap u ra, të hed hu ra mbi supet e tyre, vazhdoi derisa u uleë në lokal.

- Ta n i t ë p r e z a n t o h em i. Q u h em G er h a r d St o r m , koordinator për çështje sociale të punësimit dhe emigracionit dhe njëkohësisht, - duke u kthyer nga djaloshi, - babai legjitim, në fjalë i Jurgen Storm, inxhinier në firmën J & B Hamburg.

Alm a e tru llosu r fare, p ër atë që p o nd od hte, i bije gota nga d ora d he lëngu i fru tave u p ërhap m e shp ejtësi në tavolinë dhe një pjesë e lengut ra në kostumin e Jurgenit, por Gerhardi e zgjidhi situatën, me të qeshur: - Mos u mërzit Alma, se kështu e ka ky nga hera. Sa herë do të veshi një gjë të re, do ta inagurojë, që ditën e parë...

Qeshi me gjithë shpirt. Pastaj vazhdoi:- Ka bërë prova me të ëm ën d je p ara p asqyrës, d y orë rresht,... Vish një d he zhvish një tjetër, por edhe ajo këtë mendje ka, si ky. Tani të më falni, po unë kam edhe pak punë dhe mbas një ore do të nisemi për në Hamburg. Hani dhe ndonjë gjë, nëse ju ka marrë uria.

Alm a në botë, s p o ku p tonte se çfarë p o nd od hte, p or, d u ke ndenjur si mbi gjëmba, situatë, të cilën e kupton edhe Jurgeni e pyet: - Mos ndoshta do të bësh ndonjë telefonatë me familjen.

Alma ngrihet dhe formon numrin e shtëpisë së saj, me duart, që p o i d rid heshin akom a nga em ocioni i takim it. N ë anën tjetër të telefonit dëgjon zërin e nënës së saj. Çaste të paharruara p ër të, ku r nëna e saj e m byti m e një m ijë p yetje. N ë fu nd d el edhe babai me atë tonin e tij serioz, por që Alma e ndjente nga zëri i tij se nëp ër faqet e tij p o p ikonin lot d hëm bshu rie. Më vonë nëna e saj e pyet: - Si t i kthejm ë p ërgjigje, m iku t të babait, se ed he ata janë në m erak. Janë këtu m e ne Ka ard hu r ed he e ëm a e tij.

Por Alma me një ton të prerë dhe kategorik, i thotë: - Jo m am a, jo, të m ë falin që u në e lashë në m ëd yshje përgjigjen. Nuk kam mundësi, me gjithë respektin për ju edhe ata. Por thuaj atyre, më mirë të mos presin. Është më normale 86

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

për të dyja palët. Mirupafshim, mama! Puthi të gjithë me radhë nga ana im e. Ku r të arrij në H am bu rg d o t ju telefonojë p ërsëri.

Vend osi recep torin në vend d he m e një hap , si as në qiell, as në tokë, filloi të ecte ngad alë d rejt tavolinës, ku p o e p riste Ju rgeni. N d oshta ed he vetë u habit nga p ërgjigja e p rerë, që i dha mamasë. Ishte hera e parë, që po fliste me atë ton të prerë dhe të sigurt me mamanë e saj. Çfarë e shtyu të përgjigjej ashtu?

N d oshta, p rezenca e Ju rgenit, ap o d içka tjetër, që ed he vetë nuk po e kuptonte. Ulet në tavolinë me një psherëtimë. Kthehet nga Jurgeni dhe i thotë: - Është hera e parë, që largohem jashtë shtetit dhe janë në merak. Nuk janë mësuar kështu. Jurgeni duke medituar edhe ai diçka me veten e tij, me një buzëqeshje, pothuajse fëminore, i shpëton, si pa dashje, një frazë: - Alm a, kështu , m e lotët, që të rroku llisen nëp ër faqe, dukesh më e bukur, - por duke parë se bëri një gabim, pa dashje e rregu lloi m u h abetin. - Ësh të e n atyrshm e që n ënat kanë gjithmonë merak për fëmijët dhe aq më tepër për vajzat, sado të rritura që të jenë ato.

Alm a e nd ieu se kom p lim enti që i bëri Ju rgeni, i p ëlqeu , p or bëri siku r nu k e m ori vesh. Por brend a kokës së saj rrihte si çekan fjalia e tij: Alma, kështu, me lotët, që të rrokullisen nëpër faqe, d u kesh m ë e bu ku r, d u kesh m ë e bu ku r, d u kesh m ë e bu ku r... . Shikoi Ju rgenin d rejt e në sy, p or nu k gu xoi që ta p yeste: Po ti, p ërse ke ard hu r . Ju ku jtu a p yetja e Gerhard it në Shqip ëri: Po në d ashu ri je e zonja kaq sa në p rofesion .

Të su gjeroj që të m os vend osësh gjë, p a ard hu r në Gjerm ani .

Po Gerhard i, p se u largu a? Mos nd oshta, qëllim isht p o na lë vetëm, për të më parë, për të më studiuar, sepse iu kujtua një sken ë n ga kom ed ia brilan te sh qip tare e Teatrit Pop u llor, Pallati 176 , në d ebatin e fam iljes të d rejtorit d he m ë vonë, d isa m izaskena të kom ed isë Çifti i lu m tu r , skena ku babai i thotë d jalit: Çfarë d o ti? Të gjen baba nu se, të gjatë, të hollë, bjond e, bru ne, nu se m e katalog të gjen baba , d he d u ke p arë nga Ju rgeni, qeshi m e zë: Dhe ty të ka gjetu r babai nu se m e 87

ASTRIT H. REÇKA

fotografi . Por natyrisht këtë fjali ajo e tha shqip d he qeshi përsëri. Instiktivisht edhe Jurgeni, qeshi edhe ai dhe u ngritën.

Ai e n d ih m oi p ër bagazh et e saj d h e, p asi i ven d osën n ë m akinën e tij, i p rop ozoi, p ër një shëtitje të lehtë në aerop ort.

Du ke ecu r ngad alë d he krah p ër krah, d iku sh iu d el p ërp ara dhe, basi takohet me Jurgenin, takohet edhe me Almën dhe e p yet atë, d u ke qeshu r, d u ke p arë, njëherë nga Alm a d he një herë nga Jurgeni: -S të p aska gënjyer syri! Kjo është H iru shja, nu sja? S të paska gënjyer syri, o princ!

Jurgeni, si i zënë në faj, u skuq i tëri dhe me disa fjalë, duke iu marrë goja, iu përgjegj: - Jo, jo, kjo është kolegia im e e re nga Shqip ëria,... qu het Alma, Alma Shehu, inxhinjere në..., - dhe fjalinë nuk e mbaroi dot, se ai tashmë ishte larguar dhe po i përshëndeste me dorë dhe në fund iu thotë nga larg: - Me trashëgim e, m e trashëgim e! Do t ju vim ë në d asëm .

Jurgeni i çorientuar, kthehet nga Alma dhe i thotë: - Është dajua im. Sa herë takohem, këtë gjë më thotë, kur d o të m artohesh, ku r d o të m artohesh. E nxit m am aja im e.

Kështu bën ai gjithmonë shaka.

Alm a e ku p toi se p se, vetëm ajo, ngeli e vetm e në aerop ort, ku r të gjithë, kishin m ë shu m ë se d y orë që ishin largu ar, Siç duket tani po i kuptonte të gjitha. Nuk e di, por me mendjen e saj, në ato m om ent, ajo thoshte, se m base vonohet ed he p ak zoti Gerhard, pasi po ndiente diçka të re, në vetë qenien e saj, p o i p ëlqente qënd rim i m e të, vetëm p ër vetëm , p avarësisht nga shakaja e dajos së tij dhe e shpjegimit të Jurgenit.

Sidoqë të ishte, asaj tani i dukej si një përrallë dhe, si pa dashje, shp esh gishtat e tyre takoheshin lehtë gjatë ecjes në këm bë dhe asnjëri nuk po thoshte që të uleshin, por bisedat e tyre të p arënd ësishm e ishin si të thu ash, që njëri bënte siku r fliste d he tjetri bënte siku r d ëgjonte. Të d y ashtu siç ishin, të gjatë dhe të drejtë, ecnin krah për krah dhe dukeshin si një çift ideal, që ishin p rerë vetëm p ër njëri tjetrin. N ë fu nd e çau aku llin 88

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

vetë Alma, duke e pyetur dhe u kthye nga ai: - A keni qenë nd onjëherë në Shqip ëri, p o në, në, . -d he e pyet për qytetin e saj.

Jurgeni kthehet nga ajo dhe me një seriozitet i përgjigjet: - Po Alma, kam qenë dhe në Shqipëri dhe në qytetin tuaj.

Isha me një punë disa ditë atje dhe atje të pashë nga afër, se me fotografi dhe dokumenta, të kisha parë këtu, të cilat natyrisht m i tregoi babai. Ia kishit d hënë ju vetë, ku r fitu at konku rsin për të ardhur këtu në Gjermani. Dhe ai vendosi, që të vije tek ne, në firm ën tonë, p ër, p ër, - p or goja ju m or. - Ku r të p ashë në aerop ort, ashtu të vetm e e u lu r në atë stol, m u d u ke m ë e bukur, më tërheqëse. Dhe, ndoshta, ishte hera e parë në jetën tim e që, e ku p tova se p o ngelja në p rovim , sep se nu k isha i zoti të p rezan toh esh a, p or të lash ë d u ke p ritu r n ë an kth .

Shikimi yt i thellë, më çorientoi. Rrezik, kur të vinte babai, do të flisja, por ja që ai moment tani kaloi.

Alm a, sa e hu m bu r d he sa e p asigu rt, p ër ato që p o d ëgjonte m e veshët e saj d he sa e lu m tu r d he në ato m om ente, i d u kej vetja sikur ishte në shtëpi dhe po ndiqte një film televiziv.

Kthehet nga ai d he m e d orën e vend osu r në gjoksin e tij, m e një zë të mekur e pyet: - Pra, fjalët e d ajos, ato, - d he d u ke m arrë frym ë thellë vazhd on, - ato nu k ishin vetëm thjesht një shaka, p or, p or, d he nd ërkaq, e p afu qishm e p ër të qënd ru ar në këm bë, p ret p ohim in e Ju rgenit.

- Po, p o Alm a Ka d içka të vërtetë, e vërtetë, e cila, sot jetës sim e p o i jep n jë ku p tim tjetër! Ësh të e d rejta jote të vend osësh. Të ku p toj d rejt. N u k e p res sot fjalën tu aj, sep se këto janë vendime, që njeriu i merr vetëm një herë në jetë.

- Jurgen, ndonjëherë, zemra e jep më shpejt fjalën, se goja.

Dhe d u ke u m bështetu r te gjoksi i tij, d y p ika loti i d olën nga sytë e saj. Kjo skenë nuk zgjati shumë, se një shkrepje aparati, i bëri të d ilnin nga bota e tyre ënd rrim tare. Diku sh iu d hu roi nga një karafil të kuq. Pastaj Gerhardi, së bashku me një grua, që nga tip aret, Alm a e ku p toi, që ishte e ëm a e Ju rgenit, p o 89

ASTRIT H. REÇKA

afroheshin d he, p a u taku ar akom a, hynë në rresht d he i flet fotografit: - Më nxirr një fotografi m e fam iljen tim e! Falem ind erit, jeni të ftuar të gjithë në dasëm!

Chastel-R!

90

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

TAKIMI ME AMBASADORIN Ora d y e d rekës N jë telefonatë anonim e te një kom shi p ër mua: - Ju lu tem , lajm ërojeni A.R, se në Gjirokastër ka ard hu r am basad ori gjerm an. Thu aji të bëjnë një takim m e shoqatën E di, vetë ai si e organizon.

- Më falni, ku sh jeni ju ? Si t ia p ërcjell këtë m esazh? N ga kush?

- Nuk ka rëndësi e kupton vetë ai.

Kaq tha ai dhe mbylli telefonin. Kuptohet, ishte viti nëntëdhjetë e pesë, fund nëntori. Mundësia e lidhjes dhe komunikimit me njerëzit nuk ishte e kollajtë. Telefonat ishin të paktë.

N ë r a d h ë të p a r ë m ë d u h ej a fir m im i i sa k t ë. P a s d isa p ërp jekjesh, lid hem m e am basad ën d he konfirm oj të saktë ard hjen të kryed ip lom atit gjerm an. N ë fu nd lid hem ed he m e Qendrën e Shoqatës së Miqësisë Shqipëri - Gjermani, në Tiranë.

Marr konfirm im in se Am basad ori gjerm an kishte ard hu r së bashku me bashkëshorten dhe takimin me ne e kishte në orën gjashtëmbëdhjetë. Ishte e pamundur që, të organizohej diçka, siç duhej, për të nderuar një personalitet kaq të lartë. Futem në lidhje me përkthyesen e ambasadës, një grua - zonjë, dhe i them që të shtynim takim in p ër në orën tetëm bëd hjetë. Ku p tohet sesi janë për të tilla orare ata. Megjithatë e lamë takimin për në orën gjashtë në m brëm je. Afërsisht d y orë, d y orë e gjysm ë dhe duhej patjetër të dilte diçka e bukur.

Me in isiativën e d isa ish em igran tëve, që kish im qen ë n ë Gjermani, në fillim të viteve nëntëdhjetë e katër, krijojmë degën e Shoqatës së Miqësisë, në Gjirokastër. Kishim zhvillu ar d isa aktivitete të nd ryshm e p ër p ërhap jen e ku ltu rës d he gju hës gjermane. Në kuadrin e festës kombëtare të Gjermanisë, përveç 91

ASTRIT H. REÇKA

d isa aktiviteteve atë d itë: takim në u niversitetin Eqrem Çabej, koktej, vizita në kalanë e qytetit, d he në Mu zeu n Etnografik, etj, në darkë, trupa e Teatrit profesionist të qytetit Gjirokastrës d ha p rem ierën gjerm ane Përtej d erës , ku ishte i ftu ar nd eri edhe atasheu kulturor i ambasadës. Në realitet ai ngeli shumë i kën aqu r m e p ritjen d h e m ënyrën e organ izim it të gjith ë aktivitetit. N atyrisht kohën p ër të p rogram u ar aktivitetet e kishim të mjaftueshme, të paktën një muaj para e dinim datën e saktë, ndërsa sot, pak kohë në dispozicion kishim. Qe ndryshe puna.

N ë rad hë të p arë, p roblem ishte p jesëm arrja. Shoqata kishte n ë gjirin e saj ed h e p ed agogë të u n iversitetit, aktorë d h e intelektualë nga fusha të ndryshme të jetës. Me disa telefonata u arrit p jesëm arrja. Salla, ku d o të zh villoh ej takim i, tek Fam iljari , në Tu rizëm , kishte nëj kap acitet rreth p esëd hjetë vetë. Hapi i dytë, që duhej të hidhej ishte se çfarë program do të paraqisnim në takim. Për këtë bëra një planprogram skicëid e. I telefonoj Drejtorit të teatrit d he njëkohësisht aktorit të m irënjohur, Viktor Çaro. N ë ora gjashtë të vinte te Fam iljari , n ë Tu rizëm , së bash ku m e d isa aktorë, të cilët d u h ej të përgatisnin për të recituar disa poezi nga autorë gjermanë.

- Materialet d he p oezitë, sesi e qysh, d u het t i gjesh vetë.

Ta kesh p arasysh , n u k ka d isku tim e, - d h e qesh ëm , p or emocionet ishin të larta.

Pasi u garantova p ër këtë, njoftova m iku n tim të ngu shtë, muzikologun e shquar, dirigjentin e shume festivaleve, Naxhi Kacaruhon. Dhe atij i them: - N ë orën gjashtë në m brëm je, m e ekip in tënd , d u a në p rogram të jenë tre - katër p jesë të kom p ozitorëve gjerm anë, për nder të Ambasadorit.

Asqë e bëri fjalën dysh, por më premtoi se kjo punë ka mbaruar.

Pika e tretë ishte grupi polifonik gjirokastrit. Njoftoj këngëtarin e mirënjohur Arianin Shehun dhe i them: - Në orën gjashtë të d u a m e gru p in, të veshu r m e gjithë rroba, të kënd osh d isa këngë me këtë rast. Se çfarë këngësh, e di ti. Unë nuk të hyj në repertor.

92

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Asqë mos e diskuto, - më tha. - Kjo punë u tha u bë. Pika e fundit e programit ishte këngëtari Petrit Lulo. Më në fund e gjetëm ed he atë d he sigu risht ed he ai asqë e d isku toi, p or e mori seriozisht dhe erdhi me gjithë ekipin e tij.

N ga skeletp rogram u bë p rogram i im agjinar d he m ënyra e rend itjes së tij.

Ora shtatëm bëd hjetë. Kishte ngelu r end e ed he një orë kohë.

Përgatis sallën për një kokteil, gjë që nuk më shqetësonte, sepse ishte p rofesioni im . Ora shtatëm bëd hjet e p esëd hjetë e p esë minuta, salla ishte gati, e përgatitur për një pritje të denjë. Në sallë asnjë njeri! N u k kishte ard hu r, asnjë i ftu ar. Em ocionet filluan dhe shtoheshin. Po sikur të dalë bllof? Po, sikur mos të vijë asnjënjeri? Vjen p ërkthyesja, një zonjë gru a, d u ke p arë p ërgatitjen e sallës d he shqetësim in tim , m ë thotë: - Ti e d i si jemi ne shqiptarët... Na thua të vimë në orën gjashtë, vimë në gjashtë e dhjetë. Megjithatë mos u mërzit. Do bëjmë një takim m e m inoritetin d he p astaj në gjashtë e gjysm ë e lëm ë m e ju takim in. Mos e ki p roblem , se njëzetë, njëzetë e p esë m inu ta është takimi.

- Unë kam hall, sa të hyjmë brenda, të mbushet salla, pastaj nuk mbaj përgjegjësi, sesa do të vazhdojë, njëzetë, apo një orë e njëzetë minuta!...

Ora gjashtë e njëzetë, salla u m bu sh p lot. Të gjithë erd hën, të ftuar dhe pjesëmarrës në program. Në fund, marr frymë thellë.

Pjesa e parë mbaroi me sukses. Si do të zhvillohej më tej?

Am basad ori i shoqëru ar m e bashkëshorten d he p ërkthyesen hynë në sallë. Arrita të organizoja një p ritje triu m fale. Pasi i shoqërojm ë të u len në vend et e caktu ara, orkestra fillon m e him nin gjerm an d he p astaj m e atë shqip tar. N orm alisht m ë takonte të hapja mbrëmjen: - Meine Dam en u nd H erren! Gu ten Abend ! (Zonja d he zotërinj! Mirëm brëm a!)

Ju falend eroj nga zëm ra, që sot jem i m bled hu r këtu , p ër të nd eru ar m iku n tonë të shqu ar, p ërfaqësu esin e p op u llit d he qeverisë gjermane, ambasadorin, zotin Hans Peter Disdorn!

93

ASTRIT H. REÇKA

Një duartrokitje dhe emocionet e mia në atë moment mbaruan.

Siku r një m u aj kohë të kisha, të p ërgatitesha nga tri orë në d itë, p ër të m bajtu r atë fjalim të shku rtër d he të kisha fletën para duke e lexuar, nuk besoj, se do të dilte më mirë, më bukur dhe më natyrshëm.

Le të çojm ë një gotë p ër shënd etin e shkëlqesisë së tij, zonjës Disdorn dhe gjithë popullit mik gjerman! Gëzuar!

Më vonë ngrihet ambasadori: - Ju falem in d erit p ër p ritjen d h e p ër resp ektin , që p o tregoni për mua dhe njëkohësisht për popullin tim. Para se të filloi, doja të bëja një ndërhyrje të vogël. Mbasi marr detyrën, për të filluar punë këtu, në Shqipëri, ditën e parë që filloj punë, u lem në tavolinën e p u nës, m ë thonë: Ju ka ard hu r një telegram , zoti am basad or . Marr telegram in e hap d he lexoj: Urime dhe suksese në detyrën tuaj të re, por fisnike, të ambasadorit fuqiplotë të Republikës Gjermane .

Me respekt A. R., Kryetari Shoqatës Miqësisë Shqipëri Gjermani, D ega Gjirokastër.Ju falem ind erit p ër telegram in, se je i p ari që m ë ke u ru ar p ër d etyrën, të cilën them se d o ta kryej me devotshmëri, karshi popullit dhe qeverisë gjermane.

Disku tim et e nd rysh m e, alternim i i p rogram it m e kën gët, m elod itë, p oezitë i d ha m brëm jes një p am je festive. N d oshta për mua do të ngelet nga mbrëmjet, më të mirat nga dhjetra të tjera që unë kam organizuar. Kjo natyrisht, është për meritë të gatishmërisë të miqve, që kontribuan në larminë e programit, p jesëm arrësve në d isku tim e d he natyrisht në lirshm ërinë e am basad orit p ër t i d hënë sallës, jo një am bient akad em ik, p or am bien t m iqësor. Më kish te m betu r en d e ed h e d içka p a m byllu r, që u ku jtova gjatë m brëm jes. Dhu rata, një m iku im Asqeri Boçi, që e kisha ftu ar, kishte një firm ë rrobaqep ësie gjermane. I them me pak kujdes: - Shiko nusen e ambasadorit dhe dua një dhuratë nga ty, të jetë gati në fund të mbrëmjes.

Si sp ecialist në fu shën e tij, m ë thotë, p u në e m baru ar,... Për njëzetë m inu ta e ke gati. N ë fu nd d he d isa d hu rata të tjera 94

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

s im b o lik e , q ë e k ën a q ën s h u m ë . M b r ë m ja m b a r o i n ë nëntëmbëdhjetë e dyzetë e pesë minuta.

Chastel R!

95

ASTRIT H. REÇKA

GEORGE BARTLE, INXHINIERI I BIRRËS Ora fiksonte trem bëd hjetë,... Ulu r në hollin e H otel Rogner , në p ritje të inxhinierit të birrës, p o p inim një kafe, së bashku me shefin e G.T.Z., të madhin Feliks dhe me një shok. Pas pak, me një hap të ngadaltë, po afrohet drejt nesh, duke buzëqeshur, një bu rrë rreth të gjashtëd hjetave m e një tru p të vogël d he prezantohet: - Inxhinier Bartle, George Bartle.

Prezantohemi dhe ne. Pastaj shoku im e pyet, duke qeshur: - Unë kam parë nëpër filma, se ju gjermanët, që prodhoni birrë jeni të shënd oshë.

- Është tjetër të jesh prodhues birre dhe tjetër të jesh tifoz birre, - u përgjigj ai me finesë.

Pasi qëndruam rreth gjysmë ore dhe u përshëndetëm me shefin e G.T.Z, u nisëm për në Gjirokastër.

Viti n ën tëd h jetë e tetë, Sh qip ëria ish te n ë kaos të p lotë, p othu ajse shteti nu k fu nksiononte. Ku d o gru p e të arm atosu r m e arm ë, band a p laçkitëse nëp ër rru gë, vjed hje m agazinash, shtëpish. Një anomali e plotë. Njerëzit mbanin në shtëpi armë.

Me p lot gojën m u nd të thu ash sot, m bas një d ekad e, p yetjen shekspiriane: To be or not to be? (Të rrosh a mos të rrosh?)

This is a question . (Kjo është çështja).

Fatkeqësi, kur shikon sot nëpër rrugë, ndoshta me makina nga më luksoze, a me biznese të suksesshme, fytyra, të cilët sollën aq tm err d he p asigu ri gjatë viteve 97, 98, sa e nd iejnë njerëzit nevojën e shtetit d he të d rejtësisë. N d oshta, d o të d u hen, jo vite, por dekada që shteti të marrë formën dhe emrin e vërtetë shtet. Rruga deri në Ballsh zakonisht ishte pa probleme, ndërsa asgjë nu k ishte e sigu rt m bas kësaj. Tek rrep et e Greshicës, 96

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

u lem i të ham ë d içka d he aty na p risnin ed he d y m akina të tjera për të na shoqëruar deri në Gjirokastër. I kisha porositur për ndonjë të papritur gjatë rrugës. Normalisht inxhinierit nuk m u nd t i thoja gjë p ër këto p roblem e, p or që kishte d ëgju ar p a k ed h e a i p ër g jen d jen n ë Sh q ip ër i. Ku r a r r itëm n ë Gjirokastër, aty mora frymë thellë. E pyeta, se si do të veprojmë.

Dëshironte të p u shonim në fillim , ap o të shikonim fabrikën një herë. Në fund vendosëm të shikonim fabrikën. Nuk bëhej fjalë për të fjetur në hotel, se gjendja në to, qe skandaloze.

Pasi pa ambientet, në realitet i pëlqyen më tepër në mënyrën e konceptimit për ndërtimin e një minifabrike. Në fund, kur krijoi një id e m bi investim in d he p a rreth e rrotu ll, ku gjithë zona ishte e mbushur me roje private të armatosur me automatikë, (ku vetëm unë kisha katër, kuptohet njerëzit e mi), më pyeti: - Kjo këtu është zonë ushtarake, - dhe qeshi. - Të prodhosh birrë do të thotë të prodhosh jetë, të prodhosh gëzim, se është një m all kon su m i, natyrisht i d om osd oshëm , p or p ër qejf, kënaqësi. Dhe të p rod hosh birrë, në rad hë të p arë, d u het të jesh i qetë. Ai, që prodhon birrë duhet të jetë i pastër, jo vetëm nga trupi dhe shëndeti, por në radhë të parë edhe nga shpirti d he nga karakteri. Birra është si ai fëm ija latent, si ku jd eset nëna për të, ashtu edhe ai merr drejtimin.

Du ke p arë p arë am bien tin e m in ifabrikës, m e n jë p astërti shem bu llore, e su vatu ar d he lyer m e bojë, që binte në sy në gjithë zonën, e m bu shu r m e lu le d he rreth e rrotu ll një am bient i shkatërru ar m e m agazina të boshatisu ra, m e m u re të rrëzu ara, p a d yer d he d ritare, një d itë iu thotë d isa m iqve të mi: - Vlera e këtij investimi, nuk është thjesht në ndërtimin e një m inifabrike birre, blerjen e d isa p ajisjeve d he vend osjen e tyre n ë p u n ë, p or, u n ë d o ta vlerësoja n ë n jë kon cep t m ë ndryshe. Një shtet të jetë i fortë duhet të prodhojë vlera dhe të mira materiale. Ky nuk ka ndërtuar vetëm një minifabrikë dhe p rod hon birrë, p or ka p rod hu ar ed he shp resë, ka p rod hu ar d he jetë. Ku ka lu le, ka d ëshirë p ër jetë! N ëqoftëse, sot d o ta 97

ASTRIT H. REÇKA

qu ajm ë një Oaz në hu m bëtirë , nesër d o të ketë, d y, p esë, p esëd hjetë d he kështu vjen d alëngad alë d he zhvillim i. N u k ka nevojë kjo m inifabrikë, p ërveç p ersonelit të shërbim it, të ketë katër roje të arm atosu ra m e au tom atik se, p ërveç kostos financire, ka edhe më të keqen akoma, koston morale.

George Bartle, qe jo vetëm një inxhinjer i zoti, p or ed he një gjerman tipik.

Du het m ë tep ër të nd ihm oni njëri - tjetrin, - thoshte, - në marrëdhënie pune. Suksesin e tjetrit duhet ta shikoni gjithmonë si tu ajin. N ëse, nu k ecin gjërat p aralel, gjithm onë d o të ketë përplasje, regres dhe jo zhvillim; duhet frymë e bashkëpunimit d he m irëku p tim it.

Inxhinjeri thoshte se, kishte qenë në shtatëdhjetë e një vende të botës, p ër të d hënë p ërvojën e tij në fu shën e p rod him it të birrës. Dhe tani në fu nd , në m bylljen e karrierës sim e, nu k d o ta qu aja shtatëd hjetë e d y, p or d o ta qu aj se, në Shqip ëri isha m e p u shim e, te një m iku im d he kalova shu m ë m irë .

H erë p as herë m ë thoshte: Mos u m ërzit, se fam ilja im e ka një trad itë treqid vjeçare në p rod him in e birrës .

Ky ishte inxhinier, George Bartle, jo vetëm një inxhinieri i aftë, p or d he një njeri shu m ë i m irë. Resp ektin m ë të m ad h p ër të d he, gjithashtu , p ër zotin Felinks, që bëri të m u nd u r njohjen me atë.

Chastel-R!

98

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

MIRUPAFSHIM, GJERMANI So t ës h t ë d it a e fu n d it e q ën d r im it n ë G je r m a n i d h e p ërfu n d im ish t kish a p ren otu ar biletën e kth im it p ër n ë Shqip ëri. N jë vit, një vit fiks që, isha largu ar d he tani p ërsëri, përsëri d o të filloja jetën e m ëparëshm e, N d oshta m e të njëjtit njerëz, në të njëjtën punë, në të njëjtin vend. Njeriu është një qenie frymore, që ambientohet shpejt me ambientin, ku punon dhe jeton. Natyra i ka dhënë njeriut dy gjëra më tepër, arsyen e m end im it d he të d rejtën p ër të p u nu ar. Kështu m ë këto d y armë njeriu ka në dorë që, të ndryshojë dhe të përmisojë përherë e më tepër ambientin ku jeton.Dhe në të vërtetë ky është realiteti h istorik i vetë zh villim it të kom beve d h e sh teteve. Duke qëndruar dhe duke parë vetë nga afër zhvillimin e shteteve të fu qishm e, e ku p ton se p ër të arritu r gjer aty ështe d ashu r, m end ja, d ora d he p u na e p op u llit gjerm an p ër zhvillim d he p ërp arim . N ë të vërtetë sistem et e n d rysh m e ekon om iko shoqërore, p ozicionet gjeop olitike kanë rënd ësinë e tyre, p or m bi të gjitha këto, qënd ron vetë sakrifica e shp irtit kriju es të një p op u lli.

Gjermani! Një ëndër e shumë shqiptarëve për të arritur gjer aty ! Sa punë, sa mund, sa djersë i ështe dashur një populli, për të realizuar arkitekturën e një shteti të fuqishëm. Si ka mundësi që, nga një Gjermani e shkatërruar plotësisht, e rënuar nga dy lu ftëra botërore, në m iliona njerëz të vrarë d he të sakatosu r, m e n jë ekon om i të p aralizu ar d h e sh katërru ar p oth u ajse p lotësisht e cop ëtu ar d he e nd arë nga zonat e influ ences si trofe n ë m barim të Lu ftës së Dytë. Dh e m bi të gjith a e traumatizuar për vite e vite me radhë.

Ku qënd ron sekreti i zhvillim it d he p ërp arim it të një kom bi, apo të një shteti?

99

ASTRIT H. REÇKA

Tek m ënyra e qeverisjes, tek p op u llsia e m ad he tek njerëzit: p olitikanë, shkencëtarë, d ijetarë të shqu ar, tek historia e tij, ap o tek vetë karakteri i n jë kom bi, p ër sh p irtin e vetë të sakrifices dhe krijues. Ndoshta të gjitha të bashkërenditura në kohë d he hap ësirë. N ë rad hë të p arë tek njerëzit që m arrin p ërsip ër qeverisjen d he te d etyrim i që ata kanë d he nd jejnë p ër t i shërbyer sa m ë m irë kom bit d he shtetit të vet, të cilët i ka zgjed hu r p ër t i u d hëhequ r ata. Do të ku jtoja vetëm një asp ekt të p ërsh ën d etjes të Kan celarit të sh qu ar gjerm an , H elm u t Kol, ku m e rastin e festave të fu nd vitit, iu d rejtu a p op u llit gjerm an, nd ër të tjera: N eve na duhet të punojmë, të punojmë, të punojmë dhe sa më shumë të punojmë!

Katër herë e zuri fjalën punë në gojë, dhe ne retrospektive, kur shikon qeverisjet e mbrapshta dhe të papërgjegjshme në vendin tënd për vite dhe vite me radhë është për të ardhur jo keq, por shumë keq. Ndoshta një shprehje e kaherëshme e dikujt se: Çdo popull ka qeverisjen e tij që i takon .Porsidoqë të jetë popullit shqiptar nuk i takon kjo gjendje aktuale, e cila në m bi p esëd hjetë p ërqind ështe në ku fijtë e varfërisë. Ku në p ërgjithësi, si e vetm ja rru gë e m u nd shm e e p ërm irësim it të gjend jes ekonom ike financiare të njerëzve kalon nëp ërm jet lidhjeve jo të pastra me shtetin dhe pushtetin.

Në zhvillimin e një kombi, në radhë të parë ka të bëjë dhe tek hapësirat që i jepet trurit të kombit, që ata, dijet dhe përvojën e tyre në lid hje ed he m e interesat e tyre t i vënë në shërbim të ecjes p ërp ara d he zhvillim it. Tek hap ësirat p ër zhvillim in e inisiatives së lirë p ër zhvillim in, që shteti të jetë p artner m e biznesin e ligjshëm, dhe jo në opozite. Ndoshta sot ne shikojmë një Gjerm ani, si një n ga fu qitë m ë p otenciale, jo vetëm në Eu rop ë, p or ed he në botë, si bashkëvep rim i alternativave të b u r im e v e t ë sa j ek o n o m ik o -fin a n cia r e m e b u r im in e pashtershëm të potencialit njerezor dhe, sigurisht, mbi të gjitha i shp irtit gjerm an të sakrificës p ër d ije, p u në d he p ër të ecu r gjithmonë përpara. Mirupafshim, Gjermani!

Chastel-R! 100

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Por, kur ma morën në ushtri, E veshën gjithë në hekur, Më thanë: Do të kthehet përsëri S ma kthyen, as të vdekur.

(Letra e një nëne gjermane) Dhori Qiriazi

STILOGRAFI ME KËLLËF ARI

Zbulimi mistik Në një prej sallave të hotelit, mbaroi një konferencë dhe Ariani, një emigrant në Gjermani, prej disa kohësh, filloi ta rregullojë atë në form ën e zakonshm e. Merrej m e p ërgatitjen e sallave p ër k o k t eje, b a n k et e, k o n fer en ca et j. Kish t e v a jt u r n ë em igracion, d u ke fitu ar të d rejtën p ër të p u nu ar d he p ër t u specializuar një vit në Gjermani, në fushën e gastronomisë dhe hotelerisë. Fati i ra të punojë, në një hotel, jo vetëm të mirë, me pesë yje, por mbi të gjitha dhe me një personel shumë të mirë, të ku alifiku ar, të cilët e nd ihm u an shu m ë në p ërgatitjen e tij nga ana profesionale. Duke u marrë me përgatitjen e mbledhjes të së n esërm es, syri i zu ri n jë ku ti të vogël. E h ap i d h e, p ërn jëh erë, u befasu a. Bren d a në të kish te një stilograf që sh këlqen te. E p a m e kërsh ëri d h e e ku p toi që, këllëfët e stilografit ishin prej ari. Pastaj si kureshtar që ishte, shkroi disa rreshta në një letër d he i p ëlqeu tejm asës. Ishte një stilograf i artë, i cili, në brend ësinë e tij, d u kej siku r m bante një ku jtesë të jashtëzakonshm e d he vetëm se nu k m u nd ej të tregonte 101

ASTRIT H. REÇKA

rrëfenjën e tij të çuditshme... Një stilograf mistik, një stilograf që fshehte një histori të madhe apo të vogël, por me ndjesi dhe lidhësi të çuditshme. Qëndroi disa momente, ashtu në këmbë, duke soditur atë dhe... mori fletën, ku ishte i shkruar emri i tij në vend in që, ishte ulur: Erich Visbach . Mori letrën e rrotulloi nëpër duar, për të zbuluar një domethënie harrese. U nxit nga ky veprim një kujtim i vagëlluar, por që u fanit i shndritshëm.

Iu ku jtu a p ërnjëherë një p ersonazh nga libri gjerm anisht i p ërkthyer në shqip Tre Shokët e Rem arku t, Maks Visbach.

Qeshi m e vete d he tha se, ky d u het të jetë ku shëri m e Maks Visbachun, ose ndonjë nip i tij. Poshtë emrit të Erikut, te fleta shkruajti inicialet e emrit dhe mbiemrit të tij, A.R. Gjirokastër, Albania.

Le ta shkru aj këtë ad resë se s d ihet, m iqësi të reja m u nd të shkrepëtijnë vrulltas d he vetëtimtas... . Kështu tha me m end jen e tij dhe e rishikoi magjinë prej ari disa herë...

Shfaqja e papritur e Erikut dhe prezantimi i çuditshëm Pas dy ditëve e njoftojnë se, e kërkonte dikush, poshtë tek holli.

Kishte raste që, p ërp ara p ërgatitjeve në d arkë m e nd onjë nga p r en o t u esit e sa lla v e p ër m b led h je, k o n fer en ca v e a p o aktiviteteve të n d rysh m e, p in te n d on jë gotë m e p erson at p renotu es, nd onjë birrë tek bari d he flisnim p ër m ënyrën e p ërgatitjes së sallës. N orm alisht ishte e nd alu ar që p ersoneli të ulej në kohën e shërbimit, por ndonjëherë, ai e thyente këtë rregull.

N ë atë çast nu k i shkonte nd ërm end se ku sh m u nd të ishte.

Mu nd ohej të gjente këtë kërkesë p aksa si enigm atike, p or mendimi i tij ndalej... Mos ndoshta ka të bëjë me atë shënimin ad resor, që la p ara p ak d itësh?! Prap ë vijonte rru gëtim in e gjetjes. Ashensori zbriste... Sap o zbriti i tregojnë një bu rrë të gjatë, rreth të d yzetave, ose p ak m ë i ri m e flokë të verd hë, sim p atik d h e i sh ën d etsh ëm . Ai i p rezan toh et m e sh u m ë p ërzëm ërsi, siku r njiheshin p rej shu m ë kohësh: 102

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

-Erich Visbach aus Berlin (E. V nga Berlini).

E ku p toi se, ai ish te p ikërish t n jeriu i stilografit d h e iu prezantua dhe: - Ich bin A.R, aus Gjirokastra, (A.R, jam nga Gjirokstra).

-Aus Gjirokastra, Albanien? D anke herr Gjirokastra, d ank e s ch ö n . N e m e n s i e p l ats b i tte .(N g a Gjir ok a str a , Shqip ëria. Falem ind erit, zoti Gjirokastra. Ulu ni, ju lu tem !)

U ul dhe e kthyen bisedën në anglisht, meqënëse Ariani ishte më në gjëndje për të komunikuar më rrjedhshëm, në atë gjuhë.

Pas disa sentencash bisedash të ndryshme, siç bëhen zakonisht në të tilla njohje rastësore, Eriku nxjerr stilolapsin dhe ia tregon atij, duke i thënë: - Ky stilograf, nu k është thjesht, vetëm një m jet p ër të sh kru ar, p or - d h e m ori n jë h erë frym ë th ellë, - ed h e n jë kujtim,... Një kujtim nga babai im për një histori të veçantë të tij. Unë e kuptoj që ti je në punë tani, por, nëse je i lirë mbasdite, m e kën aqesi d o t ju a tregoja. Kam p ërsh typ jen se, d o t ju interesojë, aq më tepër se lidhet me qytetin tuaj.

- Kënaqësia është im ja, i nd eru ar, që m ë jep ni m u a, një rast të tillë madhor dhe përfaqësues.

Lam ë takim in p ër m basd ite d he u p ërshënd etëm . Disa nga personeli u bënë dhe kureshtarë. Disa avancuan dhe e pyetën se a të dha ndonjë markë... Dikush tjetër se mos të bëri ndonjë ofertë pune më të mirë e të tjera plot si këto. Ariani ishte fiksuar në të tijat d he vriste m end jen se, p ërse d u hej t ia tregonte atij patjetër historinë e stilografit,... Lloj - lloj mendimesh dhe idesh i vinin në kokë, si për mirë dhe për keq. Ndoshta, se ishte nga Gjirokastra d he kishte lid hje p atjetër historia (stilografi) m e qytetin e tij? Ku sh ed i! Dh e kësh tu u fu t n ë n jë labirin th mendimesh...

U taku an në orarin, që lanë d he ikën m e m akinën e Eriku t jashtë qytetit, në një lokal të bu ku r trad icional, Birrari , ose si i qu ajne ata Biergard en , m e një fjalë Kop sht Birre . (Lokale tr a d icion a le g jer m a n e m e em ër tim e ja sh tëz a k on ish t të sjellshm e). U u lën d he Eriku p orositi d y birra të m ëd ha d he 103

ASTRIT H. REÇKA

m eze karakteristike p ër të shoqëru ar p ijen. Fillim isht, nisën disa tema bisedash të ndryshme dhe Ariani mori vesh se, Eriku kishte studiuar për elektronikë, por pasioni i tij i vërtetë ishte arti, m u zika (dhe veçanërisht muzika folklorike e popujve të ndryshëm) si d he letërsia. Tem a e letërsisë i p ëlqente d he atij d he, ku r i tha se, m biem rin e tij e kishte lexu ar në një libër, qeshi m e të m ad he. Ariani e ku p toi, se kishte d içka, që p o e pengonte Erikun, për të filluar tregimin e historisë së stilografit m e këllëf ari. Me sa ku p toi, ai ishte një konsu m ator i m ad h i birrës, natyrisht, si çdo gjerman në përgjithësi.

Kalaja e Gjirokastrës e dypozuar dhe fillimi i rrëfimit N ë n jë m om en t, ku r bised a p o bëh ej rreth fu tbollit d h e kombëtares gjermane, Eriku nxori nga çanta e tij një bllok, ku kishte një fotografi të tij.

Ariani u çu d it nga p am ja fotografike. N johu qytetin e tij, të cilin e njihte symbyllazi. Eriku kishte dalë në bedenat e kalasë të Gjirokastrës, kësaj kalaje me nam në gjithë Ballkanin, e pse jo m ë gjerë, p a p ërd oru r as zm ad him in m ë të vogël... E tillë ishte kjo kala.

Ai ishte i veshur me një kostum të zi dhe me një qeleshe labi me antenë në kokë, me këmbë të hapura, me duart nga qielli.

N jë p am je p atetike d he shu m ë frym ëzu ese p ër syrin e një shikuesi fotografish dhe një fotografi e spikatur për sytë e një specialisti apo artisti. Ariani e pa dhe buzëqeshi. Pastaj Enriku iu drejtua me krenari: - Unë e njoh qytetin tuaj,... Kam qenë dhe atje,... Kam qenë i ftuar, kur bëhej një festival. Festival Folklorik i thonin, shumë bukur, i mahnitshëm. Dhe kam kujtimet më të mëdha , më të bu ku ra. Vallet i keni shu m ë të bu ku ra, p or ed he këngët m e p ëlqyen shu m ë,... Si qu het, ku r ia bëjnë eeeee të gjithë? Më d u ket se .... p o, p o, iso, isofoni, p olifoni, e veçantë fantastike.

Atje kënd onin të gjithë.

Qeshën pak të dy...Eriku, nuk e besoi, kur Ariani i tha: 104

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Unë i pëlqej shumë qoftë këngët, qoftë vallet, madje të dy prindërit e mi, kanë kënduar shumë bukur, por unë nuk di që të kënd oj ed he, ku r m baj iso nd onjëherë, m ë thonë: Rri ti, m os kënd o, se na p rish këngën! Për valle p o, p ër ato ia them pak.

- Aaa.... shu m ë keq, d u het që të m ësosh! Janë këngët e vendit tënd ato, le që një herë janë shumë të bukura,- më tha dhe qeshi me të madhe duke ja bërë: Eeeeee....

- Nga anët tona ne themi që, pushka dhe kënga mësohen që në djep,- ia ktheu Ariani.

Eriku nuk iu përgjegj, ndoshta nuk e kuptoi, ose ndoshta dhe e folu ra e Arianit nu k ishte e saktë d he p a që, thënia e vjetër nuk i bëri përshtypje. Ktheu me fund krikllën e birrës, porositi prapë dhe, në ato momente, nxori një fotografi tjetër nga blloku, d u ke ia d rejtu ar Arianit. Ai shikon i habitu r, një fotografi të vjetëruar pak nga koha, por që ishte në gjendje të mirëmbajtur.

Një oficer gjerman, me kryqin e thyer në qafë, kishte dalë hipur mbi bedena, në kalanë e qytetit të tij, me këmbë dhe me krah të hap u ra, aty, në të njëjtin vend , ku kishte d alë d he Eriku , shumë vite më vonë. Dukej sikur kishte pushtuar gjithë kalanë dhe tani i lutej Zotit, për të vazhduar më tej.

Nga pas fotografisë ishte shënuar: Ludvig Visbach, Juni 14, 1944 Gjirokastër, Albania.

Ariani kishte p ërp ara të d y fotografitë. I d u kej siku r ishte një njeri i vetëm, në kohë të ndryshme dhe me veshje të ndryshme.

Dhe këtë mund ta kuptoje vetëm nga që, njëra fotografi qe, më e re se tjetra. Për m om entin, Ariani, nd jeu një zbrastësi, një zbrastësi, që ishte hera e parë, të cilën po e ndiente në jetë. Iu kujtua i ati tij, një partizan i vjetër, një partizan i orëve të para që, i kishte rënë kryq e tërthor m barë Shqip ërisë, m ad je, d eri në Vishegrad të Jugosllavisë, në Luftën e Madhe Antifashiste Nacionalçlirimtare. Iu kujtua babai i tij, vëllezërit e tij, të gjithë veteranët e tjerë, që sot jetonin akoma, por edhe shumë të tjerë, të cilët dhanë jetën për Liri dhe për një Shqipëri Demokratike,...

I erd hi si një trazirë në stom ak: Po ky? N d aj m ë ftoi në lokal, 105

ASTRIT H. REÇKA

p ër të m ë tregu ar sesa të zotë e kishte babanë, a xhaxhane, a d req ku shëri, a çfarë m u nd ta kishte, që kishte p u shtu ar d he kalanë?! Ndaj paskërkish ardhur në Gjirokastër, me demek për të parë Festivalin?

Pastaj u mendua pak dhe vijoi: - Jo, jo tani e kuptova fare mirë qëllim in e tij.

Eriku ia ndërpreu mendimet: - H ej, Gjirokastra! Ke p esë m inu ta që p o shikon të d y fotografitë, - d he qeshi. - N u k është ashtu , siç e m end on ti, Unë të kuptoj fare mirë se çfarë mendon ti, në këto momente, por është krejt ndryshe historia e fotografisë të babait tim.

Prap ë m e histori ky, - m end oi Ariani, - d req o p u në! N u k p o e ku p toj ku e ka hallin ky Kështu në p am je të p arë d u ket i mirë, si babaxhan është, por mos ka akoma të thella, varet, ku d o të d ali, Ta d ëgjojm ë një here historinë .

- H ajd e, gëzu ar!- i tha d he, p asi çoku krrikllën e birrës, vazhd oi: Mos u m ërzit. E d i m jaft m irë që në fu nd nu k d o të zhgënjehesh. Në jetë njerëzit duhet të dinë ca gjëra, qofshin të ëm bla, ap o të hid hu ra .

- Gëzuar! Të shpresojmë!

- Sh p r esa i m b a n g ja llë n jer ëz it . A jo k on sid er oh et bash këu d h ëtarja m ë fu qid h ën ëse d he m ë fu qin d riçu ese e njerëzve me vullnet dhe karakter.

Eriku, në çast përkujdestor mori fotografinë, e mbajti në dorë, d u ke e p arë d he vazhd oi m e një krenari të tem p eram entit gjerm an: - Ai atje është babai im . Ishte oficer nazist d he u në, unë jam djali i tij.

E p a p astaj p ër një çast në d ritë të syrit, siku r d onte t i thoshte: Sap o kam fillu ar, m os u m ërzit kaq shp ejt .

Ariani merr në dorë të dy fotografitë dhe i flet: - Ky është babai i juaj dhe dhe ju jeni djali i tij?!

Një herë shikonte fotografitë, një herë shikonte Erikun.

I tha pastaj, pa dashje me një frazë konstatuese: - Ju ngjani si dy pika uji në kohë të ndryshme, në të njëjtin vend.

106

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Në çast Eriku mori një qëndrim serioz dhe filloi të flasë ngadalë me një shikim tretur larg, ndoshta në vite, në të kaluarën, kur ai ende nuk kishte lindur: Po ky ishte Babai im . Ishte njëzetë e p esë vjeç atëhere. Kishte mbaruar Akademinë për Dramaturgji. Thonë se, kishte talent të madh. Natyrisht nuk vazhdoi shumë gjatë në profesion, pasi e m obilizu an d he e d ërgu an në Front, si shu m ë gjerm anë të tjerë.

Mori prapë frymë thellë dhe vazhdoi: - Kishte qenë në Greqi.

Ishte p lagosu r në këm bë nga shp ërthim i i një granate, në një betejë. Më p as e d ërgu an në Shqip ëri, nd oshta m e qëllim in e m irë p ër t u rikth yer n ë Gjerm ani. Plaga kish te fillu ar t i infektohej. Ku p tohet fare m irë që, në atë kohë, infeksionet ishin të rrezikshm e atëhere, p laga p rep icitonte në qelbësim dhe pasojat ishin fatale.

Pasi tha këto e ndiente të nevojshme të qetësohej pak. Qëndroi disa çaste pa folur, ndezi një cigare dhe vijoi tregimi: - Ishte p ranverë e vitit 44. N ë Gjirokastër, kishin arrestu ar disa vetë dhe i kishin dërguar në burgun e kalasë të qytetit, një burg i rëndësisë së veçantë, ku mbaheshin edhe të rrezikshmit.

N jë natë m ë p arë, kishte nd od hu r një betejë, ku p ati të vrarë d he të p lagosu r, nd ërm jet të d y p alëve nd ërlu ftu ese. Gjend ja qe e nd erë në qytet. Të arrestu arit i kishin gru m bu llu ar tek sheshi i kalasë d he i m errnin në p yetje një nga një. Im atë p o ecte m e p atericë nëp ër korrid oret e bu rgu t. N jë i arrestu ar, e pa nga larg dhe i flet në gjermanisht: - E ke shu m ë keq këm bën, d eri nesër, jo vetëm këm ba, por do të marri gjithë trupi infeksion. Thuaji këtyre, të më çojnë në shtëp i d he të m arr d isa ilaçe, të ta m jekoj. Im atë e p a m e çudi dhe i ktheu përgjigje: - Këm bës tim e nu k ka çfarë t i bëjë m ë Perënd ia e jo m ë një njeri nga Shqip ëria.

Bu zëqesh i im at, p or m ë tep ër, qe n jë n gërd h esh je n ga d him ja, që i shkaktonte p laga. U u l në një kolltu k m eshini në zyrë. N jë oficer tjetër nazist , H ansi m iku i ngu shtë i tim eti,e 107

ASTRIT H. REÇKA

dëgjoi bisedën dhe ndërhyri: - Flisni gjerm anisht. Sa m irë! Por d he sa keq! Ku keni m ësu ar gjerm anisht? - Kam stu d iu ar në Gjerm ani. Më vonë kam punuar atje disa vite.

- Të d ëgjova që i the që të shkoje në shtëp i d he të m errje d isa ilaçe, p ër t i shëru ar këm bën. A d ini se çfarë p o thoni?

Merrni vesh nga m jekësia?

- Kam studiuar atje, por jo për mjekësi. Ky është një zanat, që e kam trashëguar nga babai im. Mjekësi popullore e quajnë.

- Sa keq më vjen! Të kesh mësuar dhe jetuar në Gjermani d he të jesh ku nd ër saj. Pak e çu d itsh m e! E çu d itsh m e m e gjithëmend!... Të njohësh një popull, si populli gjerman dhe të jesh kundër tij, nuk dua ta besoj kurrë!

- Unë nuk jam kundër Gjermanisë dhe aq më tepër, kundër p op u llit gjerm an, p or jam ku nd ër p olitikës së sotm e, të cilën po ndiqni ju, të luftës dhe të shfarosjes masive.

- Ne jemi për një rend të ri botëror, ku raca ariane, si racë supreme, të udhëheqë këtë botë të prishur dhe të bastarduar...

N e erd hëm këtu tek ju p ër t iu nd ihm u ar, p ër të realizu ar ënd rrën tu aj të kaherëshm e. Ënd rrën tu aj të kaherëshm e p ër p ad rejtësitë, që iu ka bërë h istoria. Vetëm n e, m u n d t iu nd ihm ojm ë. Vetëm m e ne, ju d o të realizoni një Shqip ëri të Madhe dhe Etnike.

- Ka dhe mënyra të tjera, sesi mund të ndihmohet një vend, d u ke m ën jan u ar totalish t d jegiet, sh katërrim et, vrasjet e njerëzve të p afajshëm .

- Ju vetë na ngacmuat,... Ju thoni se, mikut i bëhen nderet.

N ë vend të jeni aleatët tanë, jeni ku nd ërshtarët tanë. N e jem i miqtë tuaj dhe...

- Asnjëherë asnjë p op u lli nu k i ka ard hu r e keqja nga Shqipëria dhe shqiptarët. Ne jemi aleatë të paqes dhe popujve, të cilët duan të rrojnë në Liri dhe Harmoni.

- E shoh që jeni një njeri i shkolluar dhe i ditur dhe kemi s h u m ë g jë r a t ë p ë r b a s h k ët a , n d o sh t a , d o t ë b iem n ë mirëkuptim.

108

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Sagat e vjetra gjerm ane i kënd ojnë lid hjes së herëshm e të dy popujve tanë: Sa larg jemi, jemi aq edhe pranë, Degë të një trungu, ilir dhe arianë...

- Mjaft! Pu sho! Dil jashtë! Fritz, - thërret ad ju tantin, një d jalë fare të ri, nd oshta, as shtatëm bëd hjet vjeç nu k kishte mbushur, as tetëmbëdhjetë vjeç, si i thonë, pa i djersitur akoma m u staqet. - Fritz! Shoqëroje d eri te p orta e jashtm e e kalasë.

Adjutanti u hutua, një herë shikonte nga Hansi (kështu quhej oficeri), një herë nga shqiptari... Pastaj mblodhi veten, përplasi takat dhe tha: - Javhol herr Hauptmann! Shqiptari qëndroi disa sekonda në mëdyshje, pastaj shkoi tek im atë, i cili rrinte gjysmë i shtrirë në kolltu ku n e m eshintë, i m bu lu ar në d jersë, nga dhimbjet, që i shkaktonte infeksioni, i pa plagën, e pa njëherë në sy, atë d he u largu a Hansi, Ludvigu dhe mjeku popullor, Dino Hazmurati - Hans! Pse e le të largohej? Mos bëre gjë gabim?

- N u k e d i, Lu d vig. N d oshta, s d u het ta lija, ... p or nu k m u nd të të shoh ashtu , d u ke vu ajtu r. Le të shp resojm ë! Le të sh p resojm ë që d o të kth eh et d h e d o të të m jekojë sa të shëroh esh. N u k e d i, p or kam besim , kam besim se d o të nd ihm ojë.... E p ashë tek të shikonte. N u k m u nd ta p ërcaktoj d ot, qe si d içka në m es d him bjes d he u rrejtjes. E p ashë se, sa tek fliste, të h id h te sytë,... Diçka i ku jtoje, ose d içka që i përngjaje. Nuk mund ta them dot, Lud...

- Shpresoj që të mos kesh bërë gabim, Hans...

- Do të bëja çdo gjë, Lud, që ti të mos ndieje dhimbje dhe të shëroheshe. Ke qenë m iku im m ë i m irë në jetë... Kem i një jetë të tërë bashkë. Kem i qenë shokë që në klasë të p arë, d eri ku r m baru am u n iversitetin d h e asn jëh erë n u k u n d am ë.

109

ASTRIT H. REÇKA

Prindërit e mi të donin njëlloj si mua dhe ty, ashtu dhe të tutë mua, nuk më ndanë asnjëherë nga ty.

- H ans! Të ku jtohet, ku r hip ëm në m otor të tre u në, ti d he Roza,... Jo, jo të katër... Ed he Gerta. Gerta të hip i në qafë d he kënd onte. Por, ku r na kap i p olici, sa kem i qeshu r... A të kujtohet. kur i fute gjarprin në sirtarin e katedrës mësueses së kimisë?

- Lu d ! E m ban m end , ku r kishe hip u r në m ajë të d ireku t në anije d he thërrisje: Tokë, tokë!...

Si të thoshte Lili? Hidhu në krahët e mi do të pres, siç pret dallëndyshja pranverën! Po kap itenin, e m ban m end ? Zbrit p oshtë, m ore d jalë, d o të hed hi era! Si i thoje? N u k ka erë d he tu fan që të rrëzojë Visbachët!...

- Hans! Më ka marrë malli,... Dua të kthehem në Gjermani.

Dua të shkoj tek Frojli, të pi një birrë,... Jo, jo, dua të pi dy, tre, katër... Du a të d ehem ... Du a të eci p ërsëri m e këm bët e m ia, ashtu natën, si ecnim dikur, duke kënduar. Hans! Pse të ndodhi kështu? Më ka marrë malli për nënën, për vëllanë e vogël, për të gjithë, për qytetin,... Dua të kthehem, të kthehem, përsëri në vendlindje, të shoh agimin e bardhë. Të shoh lulet në pranverë, të dëgjoj cicërrimat e zogjve; të shoh gjithçka, të ndiej çdo gjë, erën e vendit tim.

- Lu d , d o të kthehesh, d o të kthehesh d he d o të bëhesh m irë. Do t i sh ijojm ë p ërsëri të m irat e kësaj bote. Do të udhëtojmë ku të duash ti.

- H ans! A m ë p ret akom a Anxhela? Si m ë tha, të ku jtohet? Do të p res tërë jetën! Se m os bën gabim d he vritesh në lu ftë d he nu k të flas p ër tërë jetën! H a, ha, ha H ans, m ë d u ket se p o çm end em . Du a të vd es, nu k d u a të ngelem sakat p ër tërë jetën, të m ë p resin këm bën, A d o të m ë d ojë p rap ë Anxhela me një këmbë? Angela! Angela! Ku je?

- Ludvig! Qetësohu, do të shërohesh.

- Jo, H ans, jo, u në nu k d o të shërohem m ë, E nd iej, Unë d o të jem një asgjë. Do të m ë harrojnë E nd iej se d o të m ë harrojnë! H ans, p o shqip tari p se nu k p o vjen, ai tha, se 110

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Do të vijë, Lu d , nd oshta p ërgatit ilaçin; nd oshta është d u ke ard hu r. Unë e p ashë, ku r u largu a, sesi e ktheu kokën.

Sytë e tij treguan se do të kthehet. Qetësohu pak.

Lu d i ra në kllap i Sa keq, p ërballë tij njeriu m ë i afërt i jetës së tij, shoku më i ngushtë, Hansi, me të cilin kishin ndarë bashkë, sa e sa të mira dhe të këqija, sa e sa gëzime dhe hidhërime në jetë. E sh ik on te a sh tu g jy sm ësh tr ir ë d h e n u k m u n d ta nd ihm onte d ot. Iu afru a, i fshiu d jersët që i kishin m bu lu ar ballin. N ë atë çast p ikasi se d isa hap a p o afroheshin. Lu d , ai p o vjen, p o vjen * * * N jë kërcitje e rënd ë d he m byllet d era e m ad he e kalasë. Bëri d isa hap a d he kthehet shikon p ortën... Jam i lirë, o Zot, jam i lirë! A m ë d u het m ë liria tani vallë? Përse ta d u a ku r, o Zot, përse më mban mbi dhe. Niset me ngadalë, poshtë kalldrëmit të kalasë, pastaj kthen dhe një herë kokën nga pas dhe thërret m e fortë: Po! Pastaj p ak m ë vonë. Jo! Diku sh kaloi p ranë e p a, p or nu k foli. N u k e ku p toi të thirru rën e tij d he p o d he jo - në. Kalim tari shp ejtoi hap at d he u largu a, d u ke kthyer kokën nga p as herë p as herë Ndërhyrja profesionale, shpresa Shqip tari , m e një çantë në d orë hyri në zyrë, u afru a d he p a Lu d vigu n . Drejtoh et n ga H an si d h e i th otë p ër d isa gjëra nd ihm ëse. Kishte kalu ar rreth katër orë që ku r ishte largu ar nga kalaja d he ja tani erd hi. H ansi e p a m e ad m irim d he nga goja i shp ëtu an d isa fjalë: Mbase,... nu k i d ihet! Pa kalu ar as p esë m inu ta çd o gjë ishte gati. N jë d jalë rreth trid hjetë vjeç, me uniformë dhe me përparëse të bardhë, i cili dukej që ishte m jek, hyn fu rishëm në zyrë d he d rejtohet nga H ansi, d u ke i thënë: - Do të p rotestoj, p ër këtë vep rim , - p astaj kthehet nga shqip tari d he i thotë d he atij: Më tregoni d ip lom ën, zotëri!

111

ASTRIT H. REÇKA

Ai n u k i kth eu p ërgjigje, p or i bëri n jë gjilp ërë qetësu ese Ludvigut dhe filloi të hiqte fashot nga këmba e tij.

- Doktor, mund të qëndroni ulur në karrike, - i thotë Hansi atij, - se mund të këtë nevojë dhe për ty, ndoshta.

Doktori u ul në karrige, por duke parë kujdesin e tepërt të atij, u afrua pak më vonë dhe natyrshëm hyri dhe vetë në pastrimin d he m jekim in e p lagës së Lu d vigu t. E gjithë p u na u bë aty se doktori nuk kishte pranuar në fillim që, ky mjekim të bëhej në infermieri dhe aq më tepër, të ishte dhe një shqiptar, i cili nuk ishte fare m jek . Mjekim i zgjati rreth d y orë d he, p othu ajse, këm ba iu p astru a nga p jesët e infektu ara, që kishte fillu ar të p ërhap ej nëp ër këm bë. N ë fu nd Dinoja, m jeku p op u llor, i drejtohet mjekut gjerman: - Si m end oni, d oktor! I ka p reku r kockën infeksioni, ap o jo?

Ai duke harruar atë, që ndodhi në fillim, i vë dorën në sup dhe duke buzëqeshur i kthen përgjigje: - Bëtë n jë p u n ë të sh këlqyer, Koleg. Përgëzim e! Falë nd ërhyrjes su aj të shp ejtë d he fu qisë çu d ibërëse të ilaçit tu aj, mendoj se, e keqja kryesore kaloi tashmë, - dhe duke u drejtuar p astaj nga H ansi shton: Arritëm , m ë në fu nd , të nd alojm ë d ep ërtim in e infeksionit në kockë,... N d oshta, nd oshta ishte p u në orësh .

H ansi m err një p eshqir d he i fshin ballin Lu d vigu t. Kishte qëndruar, ashtu në këmbë me fytyrë nga dritarja, dy orë rresht, p a e kth yer kokën , vetëm d ëgjon te rën kim et e Lu d vigu t.

Shikonte poshtë qytetin e gurtë. Kishte rënë një shi i imët. Nata kishte rënë d he hëna u jep te shkëlqim in e nd ritshëm çative m e p llaka gu ri të sh tëp ive gjirokastrite. Ish te n jë p am je magjepse. Kthehet dhe një herë, hap dritaren, merr frymë thellë d he flet m e vete, p a iu d rejtu ar asku jt: Sa qytet i çu d itshëm ky! Merr karrigen, u let p ranë shoku t d he i kap d orën, d u ke ia shtrëngur me të tijat: - Ludvig! Kaq qe, kaloi e keqja e madhe....

Sytë i kishte të skuqur.

112

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Doktor! Do të jetoj? - Ludi flet si nëpër gjumë.

- Jo vetëm që d o të rrosh, p or ed he këm bën nu k d o ta p rekim fare. Do të bëhesh m irë Do të ecësh m e këm bët e tu a, njëlloi si më parë. Ludi, si në kllapi, përgjigjet: - Faleminderit, Hans! Faleminderit, shqiptar! - dhe bie në një gjumë të thellë.

Doktori lajmëron makinën dhe Ludin e nisin poshtë në spital.

H ansi d rejtohet nga d oktori d he i thotë: - Shoqëroheni m e makinë deri në shtëpi, të lutem.

Pastaj kthehet nga shqip tari d he e falënd eron: Falem ind erit p ër gjithçka! - d he kokën e kthen nga d ritarja, d u ke m os gu xu ar ta shoh m ë në sy, sep se kishte frikë, m os nd oshta i rrid hte nd onjë lot nga sytë. Por ai, d u ke qënd ru ar në këm bë, p a lëvizu r, i kthen p ërgjigje falend erim it H ansit : - Unë nu k m u nd të shkoj në shtëp i d he të tjerët të qënd rojnë të m byllu r në qelitë e kalasë, ju duhet të më kuptoni?!

- Asgjë nu k d o t iu nd od hë atyre, Të jap fjalën, - p astaj kthehet nga ai d he vazhd on, - u në nu k m u nd t i nxjerrë d he ata sot. Dhe ti, d u het të m ë ku p tosh, N ë fu nd shtoi d he fjalën p ërshënd etje - falënd eru ese N atën e m irë , p ër të thënë se nu k kishte m ë çfarë të d isku tonin, d u ke u kthyer sërish nga dritarja. * * * Doktori gjerm an i vuri d orën në sup Dinos d he d olën bashkë të dy, duke ecur një copë rrugë në këmbë. Nata kishte pushtuar qytetin. Qyteti d alëngad alë p o flinte. Ashtu në krah të njëritjetrit p o ecnin në kalld rëm in e lagu r nga shiu , p a folu r, p or duke menduar secili, sipas mënyrës së tij. Doktori e theu i pari heshtjen: - Bëtë një punë të mirë, koleg, - i tha për të dytën herë ai.

- N ëqoftëse, nu k d o të kishit nd ërhyrë, jo vetëm këm ba e tij, p or d he jeta e tij rrezikohej. Donim ta nisnim në Gjerm ani, por çuditërisht u ndodhët ju dhe çudia ndodhi. Si e keni mësuar këtë profesion se thatë që, nuk keni studiuar për mjekësi?

113

ASTRIT H. REÇKA

- Im atë ishte njeri i dalë, si i themi ne këtej. Ishte tregtar d h e tregtin ë e bën te m e ven d et e Lin d jes. Gjatë koh ës së tregtim it, u njoh m e një tregtar nga Ind ia d he p rej tij e m ësoi këtë zan at. N atyrish t, m a la m u a si trash ëgim i, të cilin e perfeksionova më tej edhe duke lexuar shumë mbi mjekësinë p op u llore. Vend et e Lind jes, sid om os të Lind jes së Largët, m jekësinë p op u llore e u shtrojnë shu m ë. Kinezët kanë një sh p reh je të bu ku r m bi m jekësin ë p op u llore, Sëmundja shërohet andej nga ka ardhur . Doktori m ërm ëriti nëp ër dhëmbë: - Ësh të e v ërtetë që, sëm u n d ja, d om eth ën ë e keqja, shërohet andej nga ka ardhur.

- Nuk ishte vetëm problem plagosja nga predha, - vazhdoi shqiptari, - që i ndodhi atij, por infeksioni. Duhet të ketë qenë infeksion nga ndonjë bar, i cili e ka prekur plagën. Kështu duhej gjetur në fillim shkaku dhe pastaj mjekimi. Unë e nuhata nga era, që i lëshonte plaga,... Deri të nesërmen nuk priste puna, le p astaj të shkonte në Gjerm ani, a d iku tjetër. Infeksioni d o të hynte në kockë dhe i kuptoni vetë pasojat.

- Është e vërtetë, unë vetë kam mbaruar për otojatër, por natyrisht lu fta na bëri t i m ësojm ë të gjitha d egët e m jekësisë.

Më fal, për ndërhyrjen e parë, që të bëra. Natyrisht nuk njihemi, por për mua je një njeri i madh! Kam parë ngjarje dhe skena të llahtarëshme, dhe, nuk e di se, deri kur do të vazhdojë kjo gjë.

Dua të shërohet sa më shpejt Ludvigu, të shërohet, të riaftësohet si në gjendjen e mëparëshme, - pastaj kthehet nga ai dhe e kap për krahu, - dua të shërohet, më kupton, por jo për makinën e luftës, të vrasjes dhe të shfarosjes,... dua të bëhet i aftë të drejtojë avionin e p aqes.

- Po, ashtu duam të gjithë. Ndoshta, askush nuk ma kërkoi atë gjë, që unë të ndërhyja, ndoshta më quan një frikacak, që i trëmbesha torturave dhe zgjodha atë rrugë, por ka diçka tjetër, diçka që më mundon dhe...

- Të ku p toj, të ku p toj fare m irë, nu k m u nd ta bëjë çd o njeri këtë punë. Duhet të kesh zëmër të madhe. Ne mjekët kemi 114

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

betim in e H ip okratit. N u k d u h et të p aragjykojm ë se kë shërojm ë. N e kem i lind u r d he d u het të jetojm ë m e id enë se, d u het të lu ftojm ë p ër t i d hënë jetë tjetrit d he jo t ia m arrim . Ti nu k e njeh atë që m jekove. Ai është një aktor i m ad h. Rrjed h nga një fam ilje m e trad ita të m ëd h a, të cilët i kan ë d hënë Gjermanisë shumë, në art dhe kulturë. Jemi nga i njëjti vend. E njihja më përpara. Ishte në hapat e para të ngritjes së karrierës tij p rofesionale , - d he m ori frym ë thellë, - nd oshta një d itë kjo lu ftë, e m bu sh u r m e d elirë gjaku , sh katërrim e, d o të përfundojë dhe njerëzit do të fillojnë përsëri të ëndërrojnë për një jetë të re, pa luftëra, Njerëzit të ënd ërrojnë, të d ashurojnë...

- Të shpresojmë, doktor, të shpresojmë, në një të nesërme m ë të m irë. N ga kjo lu ftë të gjithë hu m basim , - e nd ërp reu shqip tari, - d he e N esërm ja është ajo që d o të gjykojë. Plagët d o të jen ë të hap u ra p ër shu m ë kohë d he, n d osh ta, d iku r njerëzit d o të bu zëqeshin p rap ë m e shp irt d he d o të harrojnë p ër atë, që u ka nd od hu r, - e m bylli ai bised ën d u ke i d hënë dorën.

- Harresa e popujve është armiku më i madh i paqes, koleg!

Mirupafshim ! Zbriti qetë nëpër rrugën e kalld rëmtë. N ë vesh i gjëm onin fjalët e H ansit: Asgjë, nu k d o t iu nd od h atyre. Të p rem toj! A d o ta m bajë fjalën, ap o d o t i d ërgoj në kam p et e p ërqënd rim it?! Përse nu k i tregova që u në jam babai i Ilirit.

N d oshta gjërat d o të ishin nd ryshe tani. N griti d u art p ër të dytën herë nga qielli atë ditë, dhe thirri. Por këtë herë më fort: O Zot, p ërse m ë lë m u a gjallë, Merrm ë d he m u a! U u l në një vend të ngritu r d he fu ti d orën në xhep instiktivisht. Pa se kishte p aketën Cam el të H ansit. I kishte kërku ar një cigare gjatë m jekim it të Lu d vigu t, ai zgjati p aketën, m ori një cigare d he ai i tha: Mbaje, se kam tjetër . Nuk nd ezi më gjatë kohës.

E m ori, e rrotu lloi nëp ër d u ar, p astaj nxori një cigare d he e ndezi. Si do të reagojnë njerëzit, kur të marrin vesh se ai mjekoi një nazist? . Po gruaja e tij, nëna e Ilirit, po ajo si d o të reagojë?

Përse e m jekoi? N u k p o e shp jegonte d ot. N jeri nu k ia kërkoi këtë. Mos ndoshta nga që ngjanin pak dhe iu kujtua i biri.

115

ASTRIT H. REÇKA

Ishin në një moshë, të dy, në lulen e rinisë.

N jëri gjallë, d he tjetri, tjetri, biri i tij nu k ishte m ë, kishte rënë në lu ftë. E lajm ëru an, i erd hën në shtëp i. Kom isari i kishte thënë: Plumbi e mori në ballë, Ra si trimat në betejë! Ra për lirinë e A tdheut! . N u k d erd hi lot në atë m om ent, shtrëngoi fort grushtat, pastaj afroi gruan, nënën e djalit të tij, e përqafoi d he tha: Mos qaj, e d i, se e d oje shu m ë d he të d eshte shu m ë Të ku jtohet si na tha p ara se ikte, ku r d oli në m al: Do të lu ftoj p ër Liri d he Atd h e, që të gjithë n ënat sh qip tare të jenë të lu m tu ra d he të gëzu ara Më jep u ratën, nënë, m ë jep u ratën baba . Do të kthehem m e një Shqip ëri të lirë! N u k u kthye.

Mos qaj se, trimat nuk qahen, por do të këndohen! Ai e zgjodhi vetë rrugën e tij, por zgjodhi rrugën e drejtë.

Kthehet nga kom isari d he i thotë: Të m ë rroni ju ! Të rrojë Shqip ëria!

Dhim bjen në forcë, ta kthejm ë, na la një am anet, p ërp ara se të m byllte sytë p ërgjithm onë, - i p ërgjigjet kom isari. - I thoni nënës, m os të qajë, i thoni babait të jetë krenar, se d jali i tij, ishte ashtu, si e donte ai. U martova me lirinë. Të rrojë Shqipëria e Lirë d he Dem okratike!...

Sa donte atë moment, të qante me të madhe Dinoja , të shkulte flokët, të shkonte te varri i tij d he t i vinte një tu fë lu le, të fliste m e të, ta p yeste, t i tregonte se e d onte shu m ë, se p riste shu m ë nga ai. Donte ta shikonte vetëm një herë, të veshur dhëndër, të veshu r m e kostu m p op u llor, ashtu si kishte ai d ëshirë, hip u r mbi kalë, me gjithë nusen bashkë.

Do të martohem ditën e lirisë, baba, kur vendi të jetë çliruar Iku , iku d he nu k u kthye m ë, N u k d o ta shikojë Shqip ërinë e lirë, p or d o ta nd jejë, d o ta nd jejë, se p o afron * * * Doktori d h e Din oja u ku jd esën sh u m ë p ër Lu d vigu n d h e brend a një kohe të shku rtër ai u p ërm irësu a Eriku, qëndroi një copë herë pa folur, duke shfletuar bllokun e shënimeve, që mund të thuash se ishte një ditar. Ariani, mesa kuptoi, duhej të ishte ditari i të atit të tij. Kjo dëshmohej edhe 116

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

nga vetë vjetërsia e faqeve të blloku t. Pasi nd ali p ak Eriku m err fotografinë e të jatit në d orë, p ërqënd rohet, siku r fliste me të dhe shton: - Atë d itë, në të cilën ai eci vetë m e këm bët e tij, p a nd ihm ën e p atericave, hyp i në bed enat e kalasë d he H ansi, shoku i tij i bëri këtë fotografi.

Pasi tha këtë, Eriku u ngrit në këmbë ktheu gotën e birrës me fu nd , thirri kam arierin p agoi d he tha: - Kaq p ër sot, ikim Stefi, Gertyda dhe Ëndrra Benzi rrëshqiti në asfaltin e lagur nga shiu. Dritat të jepnin një nd jesi të çu d itshm e. Të d y nu k p o flisnin. Ku r u afru an d rejt qendrës së qytetit, Eriku e pyet Arianin: - Ku banon?

- Këtu afër, më mirë të zbres këtu... Dua të bëj një pjesë të rrugës me këmbë.

- Është vonë,... Nesër duhet të jesh në punë.

- N u k ka gjë. Jam m ësu ar. Kam kohë që nu k flë, p ara m esnatës. Zakonisht lexoj, p ara se të bie p ër gju m ë. Më është bërë zakon, prej shumë vitesh. Natyrisht, jo këtu në Gjermani, por që në Shqipëri.

- Aha, e ku p toj, jeni tip rom antik! Kam p ër d etyrë të çoj në vend, pastaj bëj si të duash, - dhe qeshi. - Atëhere, për ku?

- Mirë, v a zh d o d r ejt r ru g ës, të th em u n ë, k u d o të qëndrojmë.

Pas pak u ndodhën para banesës të Arianit. Ai banonte në një nd ërtesë trekatshe. N ë katin e p arë ishte një tip restoranti i vogël m e rreth shtatë - tetë tavolin a, që shërbente p ër n jë klienturë të veçantë. Zakonisht rrinte hapur gjithë kohës dhe, në fundjavë, deri në orët e para të mëngjezit. Ora kishte kaluar m esnatën d he ai ishte hap u r akom a. N ë katin e d ytë, ishin të zotët, që ban on in d h e n ë katin e tretë ish in qiraxh in jtë, zakonisht të huaj.

- Eja lart, - i tha Ariani, do të të tregoj diçka.

E zonja e shtëp isë d oli te d era d he iu d rejtu a Arianit, d u ke 117

ASTRIT H. REÇKA

qeshur: - U prishe dhe ti më duket. Pse kaq vonë?

- Gertydë! Je gruaja më e mirë në botë, pas mamasë time, - d he qeshi. - Do të shkojm ë p ak lart në d hom ë p esë m inu ta dhe do të pimë nga një birrë pastaj. Gertyda, një grua rreth të gjashtëd hjetave, e shënd oshë, p or m e një hu m or, që rrallë mund ta gjeje, tundi kokën dhe u largua, duke qeshur. E donte shu m ë Arianin. Kishte rreth gjashtë m u aj që banonte aty d he kishin marrëdhënie të shkëlqyera. Bënin shaka shumë me njëri - tjetrin.

- Mos më rri më këtu vetëm, o kthehu në Shqipëri, andej nga ke ard hu r, ose sill d he fam iljen. Të ku p toj u në ty N u k je tip , që rron d ot vetëm ti, - i tha ajo. - Ose p ërnd ryshe d o të m artojm ë p astaj këtu , - d he qeshi m e të m ad he. - Gjithë ky djalë dhe të vesh dëm. Gjynah!

- Po qënd rova d he një m u aj, d o t i m arrë leje xha Stefit, të martohem me ty, - ia ktheu Ariani me humor. - Mirë na bëhet të dyja palëve, apo jo? (Stefani ishte burri i Gertydës, një burrë rreth të sh tatëd h jetave, m e flokët të bard h ë d h e sh u m ë i shënd oshë d he ai).

- Ik, ore dreq, se le dhe shokun në këmbë.

Pastaj kthehet nga Eriku dhe i thotë: - Është djalë i mirë. Është i veçantë d he Stefi e d o shu m ë. N ga katërqind m arka, që e kishte në fillim qiranë e d hom ës, d yqind ia la tani Stefi. E d o shumë.

- Më vjen mirë që paska krijuar raporte të tilla me ju. Unë sot e njoha dhe është e vërtetë, po më pëlqen dhe mua, - sugjeroi Eriku, por nuk i tregojë arsyen pse.

Ngjitet në dhomë tek Ariani, kur ai, sapo ishte futur në dhomë kishte bërë gati dy gota me konjak.

- Është konjak i m irë, Skënd erbeu , konjak shqip tar. Ka fit u a r sh u m ë çm im e n d ër k o m b ët a r e. Ësh t ë k o n ja k n jëzetëvjeçar. E kish a p ru rë n ë fillim , ku r erd h a. E gjeta rastësisht në një d yqan fshati, në Shqip ëri. Kisha d y shishe, njërën ia d hashë Stefit, të zotit të shtëp isë, ku banoj, d he këtë do ta pimë ne.

118

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Eriku ktheu dy gota plot, që i pëlqeu. Kjo ishte më se e sigurt, pasi i tha shpejtësisht Arianit: - Pimë poshtë dhe nga një birrë, se i dhamë fjalën Gertydës, - d he qeshi.

Pa pastaj mbi tavolinë disa libra dhe disa fletë të shkruara dhe e pyeti: - Shkruan!? Ndoshta një ditë do të shkruash dhe historinë që të tregova, apo jo?

- N u k e d i, u në shkru aj për qefin tim , N uk m ë ka shkuar nd onjëherë m end ja se, një d itë, d o të shkru aj d he të botoj, Nuk e di ende, a kam talent për këtë gjë?!

- Njeriu, në fillim, nis dhe shkruan për vete të tij, për ngjarje dhe episode, nga jeta e tij; më vonë, dalëngadalë, dhe për gjëra të tjera. Kjo varet nga dëshira dhe vullneti, që ka çdo njeri. Ka raste në të cilat, njeriu nu k e d i se ka talent në një fu shë të caktuar, por kjo nuk do të thotë që ai nuk duhet të guxojë, për të ecur përpara.

Eriku p a n jë foto m bi tavolin ë. Ish te e d jalit n jë vjeçar të Arianit.E mori në dorë dhe qeshi: - Er ist ganz der Sohn seines Vaters. Süssigkeit des Lebens!

(Ai është biri i t et. Kënaqësia e jetës!).

U u lën p oshtë d he p inë nga një birrë, p astaj Eriku u largu a.

Ariani qëndroi edhe pak, porositi dhe një tjetër. Në lokal kishte dhe një tavolinë tjetër. Stefi iu afrua dhe e pyeti: - Si i menduar, po më dukesh. Kishe ndonjë punë me atë?

- Jo, thjesht një njohje, rastësi.

N u k i tregoi gjë atij rreth bised ës, që bëri m e Eriku n. N ë fakt donte të shprehej diku dhe më mirë se me Stefanin, nuk kishte, ku jt ti sh p reh ej, p or Eriku n u k e kish te m baru ar akom a historinë e të atit të tij. Nuk e imagjinonte sesi do të vazhdonte tregim i, historia. Mbase m ë vonë, - tha m e vete të tij, - m u nd t i hap em , nd oshta jo .

- Do të hash nd onjë gjë? - e p yeti Stefi d he u ngrit, p a m arrë p ërgjigje nga Ariani, p or p as p ak, p ru ri një m eze d he një birrë tjetër.

119

ASTRIT H. REÇKA

- Ç i d eshe, kam ngrënë, - foli Ariani. - Ishim në një lokal jashtë, hëngrëm me atë.

- Vetë m ë ke thënë se, d y të ngrëna nu k të bëjnë d ëm .

Gjete p ër të ngrënë, ha, gjete d ru , ik, - iu p ërgjigj Stefi d he p astaj p ër të ngacm u ar vazhd oi: Do ed he p ak m u zikë. I them Gertyd ës të vesh i n jë m in ifu n d d h e kërcen i bash kë. E ke p artnere të m irë. Është e lehtë, nja njëqind e njëzet kile, p or kur e rrotullon në vals, të duket si pendë! Le një herë, kur kërcen rroken & rroll, shyqyr thuaj që, lokali është në katin e parë, se po të ishte lart, do të binte dyshemeja.

Qeshën të dy, sa Gertyda ndërhyri nga brenda: - Pse e ngacmon djalin, Stefi?...

Nuk i kishte zënë syri, ndonjëherë në jetë që të takonte një çift aq gazm or, sa të d y ata, jo në Gjerm ani, p or as në Shqip ëri.

Shpesh, në emigrim të humbet buzëqeshja, kjo ndoshta varet nga largësia nga vend i yt, nga m alli, p roblem et e nd ryshm e, që ka njeriu , nga am bientim i m e jetën, në një botë tjetër, m e m entalitet tjetër. Por, një gjë është e sigu rtë, në rad hë të p arë është vetë njeriu, i cili me sjelljen, karakterin dhe sinqeritetin e tij, i bën vend vetes, në am bientin, ku p u non d he jeton, pavarësisht, je brenda, ose jashtë shtetit, je nga qyteti, apo fshati, je p u n ëtor, a ku ad ro. Kryesorja ësh të që, n jeriu d u h et të mësohet me realitetin, i cili e rrethon. Kjo është një e vërtetetë për shumë shqiptarë, të cilët, të paktën në Gjermani, e krijuan resp ektin recip rok.

Shkoi lart në dhomë, mendoi të bënte një dush, pastaj të flinte, por pastaj ktheu mendje. Mori një stilolaps dhe filloi të shkruajë.

E lexoi, çfarë kishte shkruar, pastaj e grisi; e rinisi përsëri, prapë e nisi,... e lexoi, nuk i pëlqeu atë, të cilën kishte shkruar. I dukej si diçka e thatë ajo që kishte shkruar. U shtri, ashtu si ishte. E zuri një gjumë i thellë...

120

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

* * * ... Trego, bazat, ku fshihen partizanët! Kush i m bështet? Duam em ra, em ra, - d he një kam zhik i m ad h fishku llonte në ku rriz të një të plagosuri. Ariani rrinte ulur në një kolltuk të meshintë d he shikonte skenën. Oficeri nazist p inte cigare Cam el d he ia hid hte në fytyrë tym in d he qeshte ha, ha, ha , ti je d he m e shkollë, dhe fillonte përsëri torturën, me kamzhik. Ai, i dukej një herë si H ansi, një herë si Lu d vigu ,!... I p lagosu ri që ishte lid hu r m e zinxhirë heku ri të trashë, i d ërm u ar ngriti kokën d he i ktheu p ërgjigje: Mishin të m a p iqni,... d he të m ë hiqni thonjtë një nga një, nu k tregoj asgjë! Ky është fu nd i ju aj, ky është fundi juaj! - bërtiste ai.

Ariani p a se, i p lagosu ri një herë i d u kej si një i p anjohu r, një herë si babai tij. Çohet në këmbë, po nuk lëviste dot, i drejtohet oficerit: Lud vig, unë të shpëtova jetën, falja jetën, është babai im! Hans, ti m ë the se, nu k d o t i gjej gjë, m ë d he fjalën, m ë d he fjalën, ap o jo? H ans, Lu d vig, m ë nd ihm oni!

Ai m ë p lagosi, ai m ë p lagosi,... Shih këm bën, si e kam ... Oh, këmba ime! Ai duhet të vuajë, më kupton, nuk do ta shoh më Anxhelën tim e, - u lërinte Lu d vigu , m e një këm bë d he m e patericë. Pastaj merrte patericën d he e qëllonte në kurriz: Ed he një, ed he një p ër Anxhelën, ed he një p ër vete! I p lagosu ri rënkonte. I shfaqej Hansi. Ndezi një cigare dhe ia dha, ta thithte i plagosuri. Ai e thithi me ëndje, herën e dytë, ia dha nga koka e nd ezu r, p astaj ia fiku në gojë. Mori kam zhiku n d he filloi ta qëllonte. Iu shfaq prapë, sikur ishte babai i tij dhe i thoshte: Arian, bir i im , nd ihm om ë. Jam babai yt, nu k m ë njeh? Më largo nga d u art e këtyre .

Të d hashë fjalën, Arian - shfaqej H ansi, - të d hashë fjalën...

N u k d o ta gjej gjë. E shikon se u n ë, e m baj fjalën,... Ti na n d ih m ov e d h e ti e m er iton k u jd esin ton ë. E sh ik on sa zem ërgjerë jam !

121

ASTRIT H. REÇKA

Babai i kërkonte ndihmë. Gjaku i rridhte në dyshemenë e qelisë së lagu r d he i fliste në em ër: Arian! Arian!

Donte të fliste, p or d içka e p engonte. I ishin ngjitu r të d yja këm bët. Merrte d he jep te m e d u ar. I kishte iku r zëri, p astaj i erdhi dhe bërtiti me sa fuqi që kishte: Baba! Baba!

Pastaj iu shfaq, Ludi dhe një vajzë, që e kuptoi ishte Anxhela.

Qeshnin dhe vallëzonin rreth tij. Hansi u ul në një piano dhe filloi të lu ante, m e një klas të lartë, valsin Valët e Danu bit .

Nga një qeli e errët, e lagësht, me erë myk, iu shfaq një sallë e m ad he, e bu ku r, m e një nd riçim të fortë, m e llam p ad anë të varu r,... Don te të n grih ej, të vallëzonte d he ai. An xh ela, e veshur me një vello të bardhë, me një gjerdan me gurë të çmuar m argaritari në qafë d he në flokë, iu afru a d he e fton te në vallëzim : Arian, eja, eja d he ti, vallëzo m e ne! Jeta është e bu ku r, d he i zgjaste d orën, p or ai nu k ngrihej d ot. Çohu ! Çohu ! Arian! Çohu ! - d ëgjoi zërin e saj.

Ngrihet nga kolltuku dhe rrëzohet, dëgjon të qeshura dhe: - Arian! Çohu ! Arian!

H ap sytë d he shikon në këm bë Stefin d he Gertyd ën, d u ke qeshur. Shikon rreth e rrotull, shikon se kishte rënë nga krevati.

Pa dhe një herë mirë. E kuptoj se kishte parë një ëndërr të keqe dhe qeshi me ata të dy: - Bobo, ç p askam bërë! Po ju , ç ne në d hom ë të d y?

- Po ti bërtite dhe ne thamë se, mos ka ardhur ndonjë femër d he të p ërd hu noi. Flisje një fjalë Baba, baba . Ç d o të thotë në gjerm anisht Baba ?

Ariani mori frymë dhe tha: - Baba d o të thotë Vater. Por ç e d o, ka njëzet e ca vjet që nu k është m ë Pashë një ënd ërr të keqe. N u k e d i, kisha kohë pa e parë në ëndërr.

- Hajde, se të jep forcë, të jep jetë, po e pe babanë në endërr.

Hajde pimë nga një kafe tani.

Arianit i d him bte koka shu m ë d he akom a nu k p o i hiqej nga m end ja ënd rra, që kishte p arë atë natë. Sa d ëshirë kishte të kishte p ranë nd onjë njeri, që d inte të shp jegonte ënd rrat, p av arësish t se, ai n u k beson te, p or kish te n jë n ev ojë të 122

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

brendshme, qoftë edhe ta gënjente. E shikoi Stefin në sy, donte ta p yeste p ër kohën e Lu ftës Dytë Botërore, ku r atëhere ai ishte rreth njëzet vjeç se çfarë mendonte, me se ishte aktivizuar; kishte m arrë p jesë, në nd onjë anë, ap o?... Stefani e ku p toi se diçka po e mundonte Arianin dhe ndërhyri direkt, duke e parë në sy: - E shoh se d içka d o të m ë p yesësh, m os ka lid hje m e ëndrrën? Patjetër e kuptoj, mund të shprehesh, pa ndroje. Më pyet për çdo gjë. Marr pak vesh nga ëndrrat.

- Jo, jo, d oja të p yesja p ër tjetër gjë. Ku r ishe d jalë i ri, njëzetë vjeç, me se je marrë?

- Të kuptoj, ku do të dalësh, - qëndroi pak në heshtje Stefi d h e p astaj vazh d oi, - atëh ere ish te lu ftë d h e ti e ku p ton natyrisht. Unë kam pasur dëshirë të bëhesha pilot, që kur isha i vogël, por u sëmura nga një e ftohtë dhe nuk kisha mundësi.

Prindërit kishin një dyqan dhe u mora me të. Në dyzet e katrën, n ë n jë bom bard im u sh katërru a, d yqan i d h e sh tëp ia d h e shkuam në fshat dhe, derisa mbaroi lufta, kishim një fermë të vogël. Pas lu fte u m ora m e p u në të nd ryshm e. Më vonë e rindërtova shtëpinë dhe dyqanin, siç e sheh. Një ditë, sa gjeta Gertyd ën, d he nu k m u nd a këm ba - këm bës. Shih, sa është. E mora dyzet kile dhe e bëra njëqind e njëzetë, - qeshën të gjithë.

- Mos e vrit mendjen me ëndrra, se plakesh shpejt.

Kaq tha, i vu ri d orën në shp atu lla d he u ngrit nga tavolina.

Ariani e p a tek largohej Stefin d he m end oi: Kam p ërshtyp jen se ai, p ërp iqet t i d ojë të gjithë, t iu bëjë m irë të gjithëve Kishte një sjellje, të cilën e m end onte se p o të kishte m u nd ësi të m ëd ha financiare, ai d o të qu hej m e p lot gojën, një njeri filantrop . Po ashtu ed he Gertyd a, ishte gjysm a e një të tëre dhe të dy, përbënin një çift të përsosur, gjë, që e plotësonin tre fëmijët e tyre dhe dy mbesat e djalit të madh. Në këtë botë ka njerëz të m irë, m ë shu m ë nga ç m u nd të m end ohet. Shp esh ata e tregojnë mirësinë, nëpërmjet mënyrës të shikimit, mimikës d he lëvizjeve të p avu llnetëshm e të d u arve. N d oshta, që të d u ash një njeri, d u het që, p atjetër ta ku p tosh m ë m irë .

123

ASTRIT H. REÇKA

Humbja e Erikut dhe shfaqja e papritur Kishin kalu ar d y javë d he Eriku nu k p o d u kej. N d oshta, m en d on te Arian i, - ka p u n ë, p roblem e sh ën d eti, p or m os ndoshta është bërë dhe pishman që i kishte treguar një sekret të jetës së tij d iku jt, që nu k e njihte fare Ku shed i, çd o gjë mund të mendohej në këtë zvarritje dyjavore. Ndoshta kishte thënë m e vete Kaq d u het të tregoj . Zvarritje ap o p end im ?

Por, një ditë, rreth orës dhjetë paradite, Eriku e lajmëron se do të vinte pasdite. E lanë orën dhe vendin, ku do të takoheshin.

Ariani shkoi m ë p ërp ara, u u l në një tavolinë, në një cep , d he p orositi një kafe d he një u jë të gazu ar. Du kë p irë kafen m e ngadalë, mendonte se çfarë e shtynte Erikun të vinte të takohej m e të, d u ke qen ë se ai jeton te n ë Myn ih , rreth tetëd h jetë kilometra larg nga qyteti, ku banonte Ariani. Ndoshta nostalgji ap o d içka tjetër. A nu k jem i të gjith ë n jëlloj, ku r d u am të tregojm ë nd onjë histori të p rind ërve tanë, p ër t i p araqitu r ata, si njerëz të zotë, të zgjuar dhe të rregullt?

Eriku erd hi në orarin e caktu ar. Pasi u p ërshënd etën, i bënë njëri - tjetrit d isa p yetje të zakonshm e rreth d itëve të kalu ara dhe filloi menjëherë tregimin, pikërisht atje, ku e kishte lënë herën e parë të përfundimit të takimit.

- E besoj se ke qenë pak në ankth, në pritje të dëgjimit deri në fund. Dhe unë po e vijoj atje, ku e lashë.

Filloi të tregoi më i qetë dhe më natyrshëm.

Babai u bë m ë m irë. H ansi e m bajti fjalën. Pas d y d itëve i nxori të gjithë të arrestuarit. Kishte dhe pesë veta në fund, pa nxjerrë akoma. I merrte në pyetje, por pa përdorur tortura. Në fu nd , një nga të p estët, kishte kërku ar takim të veçantë m e Hansin. Kishin një përkthyes dhe ai i tha se ky do të tregonte diçka, por, me kusht që, mos ta torturonin. Hansi kishte mësur p ak shqip gjatë kohës së qënd rim it në Shqip ëri. I afrohet të arrestuarit, e shikon me një shikim therrës dhe e pyet në shqip: 124

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

- Çfarë ke për të më thënë?

I arrestu ari u habit, nga që e d ëgjoi oficerin të fliste shqip . U afru a m ë tep ër d he d içka i p ërshp ëriti në vesh. H ansi p ër një moment e humbi toruan. Largohet një hap prapa, kthehet me kurriz nga i arrestuari, vë dorën në mjekër, duke e fërkuar atë dhe rri ashtu rreth një minutë. Diçka po bluante në kokë të tij.

Kthehet me vrull dhe e qëllon me grusht në fytyrë, me sa fuqi kishte. Ai i shtrirë në tokë, i m bu lu ar m ë gjak në fytyrë, u m u nd u a të fliste p ërsëri, p or një shqelm i fu qishëm i p ritu r i H ansit d he u lëshu a p a nd jenja në d yshem enë e lagësht të qelisë: - Jashtë, N xirreni jashtë N xirrini të gjithë jashtë! Asnjë nuk dua këtu.

N jërëzit nu k d inin se çfarë kishte ngjarë në të vërtetë. Disa thonin se kishin bërë një p akt të fshehtë, të tjerë thonin se i kishin marrë gabimisht dhe do të merrnin të tjerë më vonë. U vend os një qetësi relative, e frikshm e. Pak veta kishin rad io asokohe d he d ëgjonin lajm et m bi zhvillim et e fu nd it. Bised at bëheshin gojë më gojë.

Asnjëherë nuk u mor vesh, se çfarë i tha në të vërtetë i arrestuari Hansit. Por, dihet se, pas një muaji, ai iku nga Gjirokastra dhe e nis për në Gjermani. Arsyeja nuk iu komunikua. Para largimit, Hansi u takua me Ludvigun dhe i tha: - Ludvig, e ndiej se, nuk do të takohemi më. Dua që, kur të m baroj lufta, të fillosh prapë të aktrosh, Dua që të shkruash të gjitha këto, që kemi parë me sytë tona dhe që kemi përjetuar, gjatë këtyre viteve bashkë. Thu aj nënës, se H ansi të d onte shumë.

- Jo, jo, m os fol kështu , Asgjë nu k d o të nd od hë. Lu fta d o të m barojë d h e n e d o të rin isim jetën p ërsëri, d o të shkruajmë, do të aktrojmë, do të pimë përsëri birrë te Frojli; do të d alim d he një herë si në vitet e m ëp arshm e, ku r ishim të rinj.

- Lamtumirë! Lamtumirë, miku im më i mire, Ludvig!

- Jo, jo, lamtumirë, por mirupafshim, Hans!

Para se, të hipte në makinë, Hansi i thotë: 125

ASTRIT H. REÇKA

- Lajmëro shqiptarin të largohet nga Gjirokastra. Me fjalën shqip tar, nënku p tonte Dino H azm u ratin, që e m jekoi atë.

Lu d vigu , d isa javë m ë vonë, e m ori vesh se H ansi u gjend i vrarë, me një plumb prapa kokës, në një shtëpi të shkatërruar n ga bom bard im et. Ai u p ërp oq sh u m ë, ku r lu fta kish te përfunduar, të gjente arsyet e vdekjes së tij, por ajo ngeli mister, p ër tërë kohën. Lu d vigu e p ërjetoi keq hu m bjen e shoku t të tij të vegjëlisë, H ansit * * * Eriku e p reu bised ën d he u ngrit në këm bë d u ke i thënë Arianit: - Ikim që kënd ej, Shkojm ë në një tjetër vend Këtu , sikur po më merret fryma, nuk rri dot më.

Ariani e ku p toi, se ai e kishte nga m ën yra sesi e tregon te ngjarjen. I d u kej siku r p o e p ërjetonte vetë skenën. H ip ën në benz dhe Eriku u nis me shpejtësi dhe që nga vendi ku u nisën, nu k foli, p or d oli në au tostrad ë, nd ezi d he një cigare, i zgjati d he një Arianit: - Mos u trëmb, se kështu eci unë, e kam në rregull benzin.

Më the që nesër je p u shim , ap o jo? Dëshiron të shkojm ë në Mynih?

- Ti e di, jam në dispozicionin tënd.

- Çfarë muzike të pëlqen?

- Bitëllsat, nëqoftëse i ke.

- O. Key! Let it be! Tan i d o të d ëgjosh Let it be , të bitëllsave.

Eriku qeshi dhe nxori një kuti të vogël, ku mbante kasetat dhe i tha Arianit, p ër një kasetë ta vinte në kasetofon. Ishte një kasetë e vjetër. Hoqi atë, që ishte brenda dhe vuri atë që i tha Eriku . Ariani lid hi d he rrip in e sigu rim it d he u m bështet m e kënaqësi, p ër të d ëgju ar Bitëllsat e fam shëm Janinës ç i panë sytë, Ja a a anino - Janino 126

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Ariani u habit aq shum ë, sa nuk m und të shpjegohej m e fjalë, pa nga Eriku dhe donte të fliste, por nuk i doli asnjë fjalë nga goja. Çdo gjë mund të priste në këtë botë, por të dëgjonte grupin e fam shëm çam të Rogozhinës, m e këngën, Janinës ç i panë sytë , në makinën e një gjermani?! Ishte e pamundur!

- Të thashë, se m ë p ëlqejnë, - nd ërhyri Eriku . - N u k të gënjeva, kur të thashë se më pëlqejnë. E kam marrë gjatë kohës që isha në Shqip ëri, ku r p ashë festivalin.

-Ti je n jë n jer i en ig m a t ik d h e sh p ë r t h y es , i paparashikueshëm, Erik. Nuk kam fjalë tjetër për të thënë më, - shprehu haptazi çka ndiente në atë çast Ariani dhe qeshi me veten e tij. Gjithë kaseta ishte me këngë të Festivalit Folklorik, që zhvillohej në Gjirokastër, një herë në katër vjet. N ë këto ça st e k ish t e em o cio n e, m a ll t ë p a n d a lsh ëm d h e t ep ër vërshu es Iu d u k siku r p o u d hëtonte në rru gët shqip tare Sa m all! Sa m all, p or d he krenari së toku Kontrolli i befasishëm dhe aktori aktron rolin Atë fotografi dhe stilografin i kishte kujtim nga qyteti juaj dhe i ruante si gjëra të shtrenjta të jetës së tij, - rifilloi Eriku bised ën. - I m beti p eng m ë vonë që nu k p ati m u nd ësinë të vinte edhe një herë në Gjirokastër.

Ariani, siku r u lehtësu a p ak m e sqarim in e tij d he tani, p o i jep te p rap ë atë kënaqësi që p o rrinte m e të Pas pak, e pyeti: - Po, m irë p o stilografi m e këllëf ari ç hyn këtu ?

- Hyn, si nuk hyn... ...Një natë kishte ndodhur një betejë, ndërmlet palëve, pati disa të vrarë dhe të plagosur. Në mëngjes erdhën informatat se në n jë rreth in ë, aty afër, n ë n jë sh tëp i kish te n jë p artizan të plagosur dhe Ludvigut, tim eti, iu dha një skuadër për ta kapur.

Por, çu d itërisht në atë shtëp i, koncid encë, m e gjithë m end koncid encë, ishte m iku i tij, Dinoja, që e shp ëtoi nga vd ekja e sigurt. Ishte me një çantë, natyrisht, çanta me ilaçe, me të cilën 127

ASTRIT H. REÇKA

ai erdhi dhe i mjekoi plagën e infektuar atij. Qëndronte në mes të d erës, p a lëvizu r. Si të bënte? Ku p tohet që, atje kishte një njeri të plagosur. Ti, e kupton çdo të thotë ligj lufte, apo jo? Më në fu nd vend os. N u k e la sku ad rën të kontrollojë, p or e p yet atë në veçanti: - Djali i juaj është?

- Përse nuk pyet një herë? Ka, apo nuk ka, ndonjë njeri të plagosur, pastaj, kush është?

- Më vjen keq, inform atat janë të sigu rta. Të jap fjalën, nu k d o t i bëj keq.

- Jo, nu k është d jali im . Më vjen keq, nu k m u nd të jetë djali im, - dhe në sytë e Dinos, Ludvigu, pa dy pika loti, që po rrëshqisnin nëpër faqet e tij, - rëndësi ka që është në shtëpinë e m iku t tim , Është nip i im , - i p ërgjigjet ai.

- Në cilën dhomë është?

- Lart,...

Dinoja hap i rru gën, që kishte zënë d he nu k e shoqëroi lart.

Hansi u ngjit shkallëve dhe hyri brenda në dhomë. Një partizan i plagosur, një djalë i ri, rreth të njëzetave, i mbuluar i tëri në gjak, rrinte shtrirë në një divan. Ai, sa e pa, vuri menjëherë kapelen me yll në kokë dhe diçka foli nëpër dhëmbë në gjuhën e tij; bëri d orën gru sht d he e afroi në ballë, i sigu rtë, nd oshta për fundin e tij.

Lu d vigu , e p a d rejt e në sy, m ori qënd rim gatitu d he foli një fjali në shqip : - Si qu hesh?

Ai, u habit nga pyetja. Përpara tij kishte një oficer gjerman me p istoletë në d orë, të d rejtu ar d rejt tij d he i p ërgjigjet m e p ak vështirësi nga d him bjet: - Partizan. Em ri im është Partizan i Lirisë .

Ludvigu bëri një hap prapa, mbushi pistoletën, ia drejton drejt e në ballë... Iu ku jtu a m iku i tij m ë i m irë në ato m om ente, H ansi. Çfarë aku ze i d rejtu an? Përse e kishin ekzeku tu ar m e n jë p lu m b p as koke. Si d o ta kish te n d jerë veten ai, n ë momentin e drejtimit të pistoletës, karshi tij? Çfarë kishte thënë, 128

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

përpara se të mbyllte sytë? Kush ishte dëshira e tij e fundit. E nd iente se p o i rrëshqisnin lot nëp ër faqe. A ishte trëm bu r, ap o e kishte p ritu r vd ekjen i qetë, si ky p artizan i p lagosu r këtu? E shikonte të shtrirë, i mbuluar në ethe, jo nga frika, por nga plagët e marra. Nuk kërkonte mëshirë. Shikimi i tyre ballë p ër ballë p o e tm erronte. A nu k është vetë jeta, gjëja m ë e shtrenjtë? Sa i fortë është id eali, që i u d hëheq, p ër të cilin njerëzit nuk e llogarisin jetën e tyre?! Ludovigu bërtiti me sa fu qi që kishte, sa u d ëgju a d he jashtë. U d ëgju a një e shtënë arme dhe disa hapa duke zbritur shkallët ngadalë. Dinoja rrinte tek d era p oshtë d he shikon Lu d vigu n në sy tek afrohej, m e pistoletë në dorë. Ndjeu një dhimje në zëmër. Për moment nga sytë e tij ai kuptoi, se po shpërthente. Duke u lëkundur i thotë: - Nuk e vrave ti,... Nuk e vrava unë... E vrau Ligji i Luftës.

Lufta nuk të fal, lufta nuk ka mëshirë, nuk ka nostalgji, nuk ka falje. Në luftë jemi armiq, ose më vret, ose të vras!

Pamja e Ludvigut ishte e tmerrshme, por vetëm frikë nuk kishte në atë p am je, një d içka si nd ryshe, m ë e thellë. Kalon p ranë Din os d h e n u k flet. Bën d isa h ap a p ërp ara, i rrëm ben au tom atiku n n jë u sh tari n azist d h e kth eh et n ga ai, d u ke bërtitur: - Hansi nuk është më,... Hansin e kanë ekzekutuar!

Dinoja nuk po e mblidhte veten akoma. Diçka nuk po shkonte, nuk po kuptonte asgjë. Ludvigu, mbushi automatikun ia drejtoi atij. Ai nuk foli asnjë fjalë. E pa drejt e në sy. Ashtu pa lëvizur të dy ndenjën disa çaste, pastaj Ludvigu i thotë me ngadalë: - Natën, hiqe që këtu. Mund të vinë prapë për kontroll, dhe u largua disa hapa prapa. U kthye dhe një herë dhe i foli p ërsëri:- Ka hu m bu r shu m ë gjak, m baje nën kontroll. Mu nd t i infektohet p laga.

Lëviz d isa hap a p rap a p ërsëri d he ngriti au tom atiku n d rejt qiellit dhe shkrehu gjithë karikatorin e tij, duke bërtitur. Hipi në makinë dhe u largua bashkë me ushtarët e tjerë...

129

ASTRIT H. REÇKA

Vizita e beftë

Pianoja dhe stilografi me këllëf ari

Javët po kalonin dhe ai duhej të largohej për në Gjermani, para përfundimit të luftës. Një ditë, Ludvigu i bën një vizitë në shtëpi të Dinos, m e p reteksin e m arrjes të ilaçit p ër p lagën. Vizita nu k d u hej të m errej vesh, se ishte e rrezikshm e p ër të d yja p alët, si p ër atë, ashtu ed he p ër Dinon. U taku a të d y, si d y miq të vjetër. Ai e priti në një salon të madh. Ludvigu e pyeti p ër shënd etin e nip it të tij, sesi ishte, nd ërsa ai e p yeti p ër familjen e tij. Asnjëherë nuk folën për luftën. Në një moment Lu d vigu afrohet afër p ianos, që ishte në një cep të sallonit.

Pranë pianos ishte një stilograf me këllëf të artë, shumë i bukur dhe një fotografi. Merr fotografinë, e cila ishte vendosur në një kornizë të bukur. E shikon dhe i duket se e njihte. E pyet duke e mbajtur në dorë: - Kush është ky? Diku e kam parë.

Dinoja e m err në d orë fotografinë, i p ërgjigjet p ak ftohtë, m e një zë të ngjirur: - Ishte, nuk është më. Ai ishte djali im. Ishte ai për të cilët, ju arrestu at atë n atë trid h jetë veta, bash kë m e m u a. N u k vazhdoi dot më gjatë, por u lëshua mbi divan, si një thes. Nuk e m bajti d ot m ë veten. - Ishte ai, ai që ju d onit em rin e tij nga mua dhe të tjerët.

Ludvigu, nuk kuptoi asgjë deri në atë moment,... Ia merr nga dora fotografinë dhe flet përsëri, i shpërqëndruar: - Është ai?! N u k ka m u nd ësi. Ju jeni babai i tij?! O zot ç p o m ë d ëgjojn ë vesh ët! Djali ju aj ësh të ky? e p yeti p ërsëri Ludvigu?

Dinoja tundi kokën lehtë.

- Djali ju aj nu k kishte as njëzet e katër orë që ishte vrarë d he ju , d he ju m ë m jeku at m u a?! Më shp ëtu at jetën nga një vd ekje e sigu rt. Më shp ëtu at jetën, p a u a kërku ar asku sh!?...

Përse?... Përse e bëtë këtë gjë?... Ku sh je ti? Ku sh je ti m e këtë zëmër kaq të madhe?

130

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

Pastaj Lu d ovigu kthehet nga p ianu a, lëshon një tingu ll në të dhe e pyet përsëri, në se i binte pianos ai?

Dinoja p ërsëri p ohon m e kokë. Lu d vigu u let p ranë p ianos, qëndron disa çaste me duart nga pas kokës, pastaj lëviz gishtat lehtë mbi tastjerën e pianos. Tingujt e saj po nxirrnin simfoninë e nëntë të Bet hovenit. Qënd roi, ashtu i u lu r m bi p iano, m e sh ikim in n ga fotografia, d u ke lu ajtu r gjith ë p asion d h e virtuozitet për disa minuta. Ngrihet ngadalë dhe merr në dorë stilografin, d u ke e vështru ar m e ad m irim . Merr një fletë d he h ed h d isa n ota m bi p en tagram , m e sh p ejtësi d he p astaj e vendos mbi piano.

- Mbaje, e p ërd orte Iliri, ku r kom p ozonte ose shkru ante d içka të veçantë. Dinoja m ori d he një ku ti të vogël d he e vendosi brenda. - Ndoshta po të ishte gjallë akoma, do të kishte edhe ai dëshirë, të ta falte.

Lu d vigu u hu tu a fare, nu k d inte, ta falënd eronte, ap o m os ta merrte. Në fund zbërthen gjimnastorkën dhe nxjerr prej gjoksit një medaljon ari, që e kishte të varur. E shikon me ëmbëlsi dhe e vendos mbi piano: - Ësh të m ed aljon i i fam iljes sim e, ju lu tem p ran ojen i!

Shqiptari e merr në dorë dhe lexon: Der Familie Visbach.

Gjithashtu , p ërp ara se të largohej, Dinoja i d hu roi ed he një kostu m p op u llor, siç e qu an te i n d jeri babai im Kostu m p op u llor nu seje nga Gjirokastra, i qënd isu r m e fije ari . N jë kostum që tregon kulturën, historinë e një populli, një kostum, që m e gjithë m end , tregon d he p asqyron vlerat e një kom bi, zone a krahine qoftë. Në fund, para se të ndaheshin, Ludvigu e këshilloi Dino Hazmuratin : - Kij ku jd es, se lu fta nd oshta p o m baron, p or ed he në m om entin e fu nd it ajo nu k të fal. Unë d o të kthehem p ër në Gjerm ani, ed he t i largohu p ër d isa kohë kënd ej. N d oshta, një ditë do të takohemi në kohë paqe. Lamtumirë, lamtumirë, miku im!

U largu a d he nu k e ktheu kokën m ë p as

131

ASTRIT H. REÇKA

* * * N jë d itë, p ranë varrit të birit të tij, Dinoja gjeti një tu fë m e lu le të freskëta. E ku p toi se, ish in lu le të ven d osu ra n ga Lu d vigu . Lu fta hap i shu m ë p lagë të p ashëru eshm e, p ërveç d ëm eve të m ëd ha në jetë njerëzish d he në anë m ateriale, p or ajo p rishi d he gjënë m ë të çm u ar në shu m ë njerëz të veçantë, karakterin e tyre. N d ërsa në shu m ë të tjerë, p avarësisht nga rrethanat e nd ryshm e, në të cilën u p ërfshinë, ajo e forcoi m ë tepër atë. Ludvigu ishte një nazist, por ishte dhe një aktor, dhe një artist. Ai erd hi si një p u shtu es në vend in tu aj, p or ishte d he njerëzor. Por, p rem tim in nu k e m bajti, nd aj d he m ë d ha mua detyrën, që të vizitoja Shqipërinë, një ditë me patjetër. * * * - Falem in d erit Arian , falem ind erit që, m ë d ëgjove m e ku jd es, p or kisha nevojë, kisha një si brengë këtu në thellësi t ë k r a h a r o r it , q ë g jit h m o n ë m ë n g a cm o n t e, g jit h o n ë i r ik th eh esh a d h e d u h ej p a tjetër k y a m a n et i tim eti q ë p lotësohej Dëshiroja që t ia tregoja d iku jt këtë histori, d he ku ka aq m ë m irë, se t ia tregoja këtë histori, një njeriu nga ai qytet, nga Gjirokastra, ku babait tim iu shpëtua jeta, por edhe shpëtoi jetë. A nuk është ky një shpërblim i madh i ndërsjelltë?

- A rron akom a babai?- e p yet Ariani.- A u taku an ata përsëri?

- Fatkeqësisht jo! As ata nuk u takuan dhe as ai nuk rron më. Mbas lufte, ai filloi të aktivizohej përseri me profesionin e tij dhe më vonë, duke qenë se ishte dhe aktor dhe regjisor donte që, këtë ngjarje të jetës tij, në qytetin tu aj, ta vinte në skenë.

Por n jë sëm u n d je aku te ia m ori shp ejt jetën d h e ku p toh et ëndrra dhe dëshira i ngelën në mes.

- Sa çu d i! - shp rehu çu d inë e tij të brend shm e Ariani. Sa çu d i, sesi vjen historia. Djali i një nazisti takohet m e d jalin e një partizani. Prindërit e tyre kanë luftuar në një vend për kauza të ndryshme, në llogore të ndryshme dhe fëmijët e tyre, mbas katër dekada, janë ulur bashkë dhe po pinë birrë, duke treguar historitë e tyre.

132

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

EPILOG U takuan dhe shumë herë të tjera në muajt në vazhdim, gjatë kohës që ai qëndroi në Gjermani, por çuditërisht, ndryshe nga ajo d itë, Eriku qe një tip shu m ë gazm or, m e nje hu m or të çu d itshëm , që d u kej siku r, nu k m end onte se ç d o bëhej të nesërmen.

Një ditë i tregoi një album të familjes dhe një ditar të shkruar nga babai i tij, ku ndër të tjera thuhej: N jë aktor d uhet që të ketë një zem ër d he përgjegjësi të m ad he, p ër të p ërcjellë te n jerëzit m esazh e p ër Paqen , Jetën d h e Dashu rinë, sep se ai lu an d ram at e jetës së tyre. Të ketë një zemër të madhe, që nuk e lë kurrë të gabojë, sepse brenda saj ka d he Mirësi .

Ec, vetëm p ërp ara, p or m os harro kohën d he vu ajtjet p ër rrugën, që ke bërë se jeta është një rrugë e gjatë, e bukur, por e vështirë. Jetojeni atë, si ju vjen, p or gjithm onë m e krenari .

N jë botë e m ad he, në një shp irt të vogël egoist d he lakm iqar, sjell vetëm luftëra dhe shkatërrime. Një botë, sado e vogël, por në një shp irt të m ad h, sjell p aqe d he m irësi!

Ludvig Visbach Chastel-R!

133

ASTRIT H. REÇKA

134

STILOGRAFI ME KELLËF ARI

PERMBAJTJA ËNDRRA KTHEHET NË REALITET .......................................... 7 PËRSE HËNA ËSHTË MË E BUKUR NË VENDIN TIM?!... ... 11 VIOLINA ...................................................................................... 13 PARKU I SHAHUT ...................................................................... 16 A KA DASHURIA NACIONALITET?... ..................................... 22 RROTA E SALLAMIT ................................................................. 29 NË KISHË .................................................................................... 34 NAPOLITANI I MARTUAR ME NJË GJERMANE .................. 36 LULJA E ROBERTËS .................................................................. 39 PA SAKRIFICË NUK KA ECJE PËRPARA ............................... 44 BAHNHOF ................................................................................... 48 DY VËLLEZËR SHQIPTARË NGA MAQEDONIA .................. 50 JORGUA DHE KRISTAQI, DY VËLLEZËR HELENË ............. 52 BERLINEZIA DHE ROSAT E DONAUT ................................... 56 ME DASHURINË JAM E FORTË, KUR PËRBALLEM ME SËMUNDJEN ....................................................................... 60 DY ALEKSANDRËT E MËDHENJ ........................................... 65 DITËLINDJA ............................................................................... 68 FRANC GRYN ............................................................................. 71 AVOKATI I EMIGRANTËVE ..................................................... 74 PROFESORI NE PENSION ......................................................... 78 MARTESA NE AEROPORT ........................................................ 80 TAKIMI ME AMBASADORIN ................................................... 91 GEORGE BARTLE, INXHINIERI I BIRRËS ............................. 96 MIRUPAFSHIM, GJERMANI ..................................................... 99 STILOGRAFI ME KËLLËF ARI ............................................... 101

135