Shekulli i lotuar by Perikli Shuli

Sheku lli i lotu ar...

Kristaq F. Shabani

Shekulli i lotur roman

Kristaq F. Shabani

Kristaq F. Shabani Shekulli i lotuar... roman Art grafik: Dasham ir Vraniçi Mu nd ësoi botim in e këtij rom ani: Persefoni Miha

Adresa: Kristaq F. Shabani e-mail:pegasi2003@yahoo.com kristaq_f_shabani@yahoo.com , kristaqshabani@yahoo.com Kristaq F. Shabani Tw itter Facebook Kristaq Shabani Telefon Mobile: ++693846682 Gjirokastër , Albania

Libri u shtyp në shtyp shkronjën e Shtëp isë Botu ese Marin Barleti Tiranë 2014 2

Sheku lli i lotu ar...

SHKREPJE . . . (Sipar i shkrimt arit )

izioni për botën më ka pushtuar gjithë jetën me ndezjen e tij të ngjyrtë. Ç ë sh t ë b o t a sh p ir t ër o r e? Ku s h ia p r o je k t o n a sa j fizionom inë, nd ërtesat p sikologjike? Ku sh i jep shtysë p ër të bërë tu aletin e saj... N ë d heu n e saj m bijnë njerëzit... Jetëgjatësia e tyre i ngjan një u re m e këm bën e p arë - lind je, ku lm in e vet rininë d he kap jen në breg ikjen, ku ata m e ku rorë rikthehen në m itrën e d heu t të shkërm oqu r... N jë n jeri, m ezi arrin të th otë: Mirëm ën gjes! Tjetri e p lotëson d itën m e Mirëd ita d he Jetëgjati: Mirëm brëm a! ... Fam ilja e re, në një m inu të të krisu r, bëhet e vjetër!?... Ënd rrës së madhe, në një hapje syri, i këputen krahët... Lulet shfytyrohen m e n jë n gricë! Dielli d u ket i m ërzitu r... H ën a e ka h u m bu r shkëlqimin e diamantë ... Detet ankohen për turbullimin e ujit... A kën aqet n d on jëh erë n jeriu ? - p yeste d iku r p rofeti Thoma dhe më vështronte me sytë e tij që lëshonin atë shikimin e tij zhbiru es. Jo, jo..., d jalë... Un ë n grita n jë kësh tjellë fam iljare m e shtatë kate dhe, siç e sheh, ajo u rrëzua dhe vetëm gjysmëthemeli i ka m betu r. A kam forcë ta ringrej? A kam d ëshirë ta ribëj? Bota n d ërtoh et jo m e gu rë, p or m e n d jen jë... Por a gjen d en gu rë të tillë sot? Vështirë!... N e sa ia bëjm ë: Ciu ! botës d he m byllim sytë e kafenjtë . Ah, ky sheku ll!

Kristaq F. Shabani

Sheku lli i lotu ar...

Fjongo e parë Viti 559 Nisje prologuese: Syri perandonian

i vështronte ngultas. Nuk i interesonte të vështronte gjatë konstruktin... I kishte qejf gjysmëshikimet. Manjat në gjysmëtrupat. Mjaftonte për të kundrimi ndaj Theodhorës të rrokte vetëm sytë, ngjyrën e tij admiruese... I pëlqenin sytë e kaltër, paçka se ngjyra e syve të tij ishte gështenjë... Gështenjorët dinë ta përdorim mirë shpatën, kryefjala e përdorimit të armatimit të kohës...Perandori J. ëndërronte. Ah, sytë! Sytë..., kanë gojë..., kanë frymëmarrje, si çdo qenie, kanë pronë bukurinë e pamatë. Kanë, shkurt, për të qenë më të saktë, fizionominë e tyre tepër shprehëse...Gjithçka zanafillonte nga syri. Atje niste rrugëtimi. Ta hodha shikimin.. Prej kujt?! Prej syrit... Andej zanafillon dhe thurja e këngës, nismimi i dashurisë...Nuk i interesonte asgjë, vetëm syri i asaj. I dukej syri i saj, si një plotësi, e cila përmbante gjithçka. Kështu kishte zanafilluar qysh në lindje, qysh në agminë e parë. Ai fliste, duke fluturuar... Nuk e pengonte kodi i moralit, i cili tashmë pavarësonte aftësinë e tij kufizuese...Syri i kishte vënë syrin syrit dëshirues, për të cilin bënte be se sakrifikohej. Dhe ai, një Perandor... Ishte një betim i përbetuar... Meditonte syri dhe nxirrte fjalë ëngjëllore... Ishte një fragment i fjalimit të tij të përditshëm, çuditës për moshatarët e etur kalorsiakë, për të ndërtuar familje trimërore, teksa qëndronin në vrojtim të asaj, të cilën e kishin për zemër, por ajo po mënonte të dukej, të afrohej ....Qëndronte në pritshmërinë e madhe të asaj dite prilli të motit 559, mos ndoshta ndodhte çudia apo magjepsja... tek, diku larg, dhurohej, për hir të syrit të saj një simbol i shenjtë. S më intereson se ç fytyrë kanë pronë,..., por e di të vërtetën e madhe: Fytyra e saj është ëngjëllore... . A munden sy të tillë të montohen në antifytyra? - pyeste e ripyeste veten Perandori. - Për mua ka rëndësi vetëm syri, pamja e tij, i cili shpreh 5

Kristaq F. Shabani

gjithë botën! Unë jam adhurues vetëm i syve Sytë mua më gjallërojnë botën time..., më sjellin botën, më japin krahë fluturues dhe forcë për të mbrojtur sytë e saj. A do të dukej syri?! Dhe sytë mbërritën tek Ai, ashtu, sikundër dëshironte... një tejarritje perandoniane, e cila sillte fat dhe te sytë e tjerë në Perandori... Ai po kërkonte syrin e Tij...

Sheku lli i lotu ar...

Hapja e kapakut të florinjtë Përhapje e përflakjes

D hespina, me sytë e saj të menduar, përcillte te brezat atë të vërtetë të madhe të ndodhive, të cilat lidheshin, me fshatin, ku lid hi jetën, Labovën e Kryqit. Shpeshherë, në malin e saj, shfaqej n jë kron ikan i çu d itsh ëm , i cili rrëfen te h istorin ë e krijim it. Thoshnin se e d ërgonin ëngjëjt. Labova ishte një fshat - qytezë, krijim perënd or; zanafillën e saj e kishte pikërisht nga Perënd itë, të cilat shfaqeshin, largoheshin, përsëri vinin d he iknin, në një lëvizje shumë të gjallë. Thoshnin se d he njerëzit në këtë fshat qytezë kishin d içka perënd ore. Mad je, arritnin d eri atje, sa të të çu d itnin m e një rrëfim të artë. Dhespina ishte e vetm ja, e cila kishte parë Jezusin, për pak çaste, dhe, këtë grua, e kishte bekuar vetë Ai... E shihnin me ad mirim d he kërkonin ta takonin... Ylberet e trimtë... Një hedhje, e cila trëmbte armiqtë më mizorë dhe, papritmas, në humnerë u shtatëzua një përmendore princeshe, e cila shkroi një legjend ë p ërcjellëse në kohë. Theroria e Mbretëreshës dhe e princit të vogël Kalaja e Labovës së Kryqit u nd ërtu a atje lart, afër qiellit, p ër të m brojtu r id entitetin, qenien e bu ku ru ar nga m ençu ria dhe vullneti popullor, me në krye mbretin Olimb. Mure me gurë të rënd ë d he heroizëm p o i rënd ë. Shqip onjat nisnin flu tu rim in 7

Kristaq F. Shabani

d he ktheheshin në flu tu rim të bu ku r, në flu tu rim të ëm bël d he këto sim bole lirie gjallonin m e flu tu rim in e tyre në hap ësirë të lirë. Mëngjesi i lirë d he baritor, d reka m e p ik të m ad h d ielli në ku lm in e orbitës, m brëm jet p lot xixëllonja verbu ese Dita e m bu shu r m e këngëzim e d he d ashu ri të nisu ra nga qerp ikë të bu ku r m bajtësm en d p ër v ite të tëra jetësorë Dash u ri të p ërbetu ara, të freskëta ed he në m ërgim , reflektim ku ltu re d he n d jen je, sh p ërth im të d ashu risë p ër vend lind jen n ë të gjith ë kontu rin e saj. Por gjithçka, këtë stoli jetësore, e p rishte lakm ia e p ërbetu ar, e d jallëzu ar, sqim ëtare, d red hëru ese, e cila hap te krahët e saj ku sku torë të verd hë. Lakm ia p ër këtë kështjellë labovite arriti n ë p iku n e saj, nd ërkohë, që këto troje të m obilu ara bu ku r nga am visa natyrë dhe me prezencë hijeshore, shkëlqenin nga gjelbërimi gjithvjetor. Ajo rriste d im ensionet e saj të p ërgënjeshtrim it në p ërm asa gjigante dhe përgatiste dhëmbët e saj lakmitarë për të kafshuar trojet e lu lu ara. Ata p ërgatiteshin atje larg d he lart. Vrap onte lakm ia, si e çm en d u r; lëvizte tru p in e saj të d h jam u r p ër të kafshu ar m erid iane d he p aralele. Polet u shqeheshin vetëm m e p olen . Përgatitej p lan i i su lm im it. Barbarët kërkon in të përvetësonin këtë tempull rezistence dhe kështjellore, shndritse. Nata e përdori lakminë dhe u gatit për të dhënë sinjalin e fillimit të su lm im eve të egra nd aj trim ave labovitë, të cilëve, ku rrë nu k u mbylleshin qepallat për të ruajtur këtë liri të fituar me sakrifica sublime. Falanga të shumta, të egra, të ripërsëritura të barbarëve d rejt kësh tjellës, p or ajo n u k m p osh tej e tu tej, p asi trim ëria lu ftonte bu rrçe d he trim çe. Faltorja e m ad he, atje në fu nd të fshatit, jep te zem ër d he një u rim i bard hë d ilte nga kraharori i saj, zam bak i bard hë. N ë qiell u shfaq një ngjyrë e ku qe, e cila p ërfshiu , si një llavë e zjarrtë, hap ësirën qiellore d he hap ësirën kështjellore. Mandej, në drejtim të falangave barbare, u sul një sim bol i ngjyrëzu ar në të zezë ofsham ës d he shkrep titës: Kët o t roje dhe po i morët përkohësisht , përsëri do t ë kt hehen në ident it et ! Trimat e gjakosur dhe t rimat e t rimëreshat labov it e nuk do t ë bien, kurrsesi, në duar t ë barbarëv e! Kjo ësht ë dit a e mëkat it t ë madh, e cila do t u kt hehet në disfat ë . Trim ëria labovite e Kryqit të Mad h lu ftonte. Kishte bekim Jezu si, kishte 8

Sheku lli i lotu ar...

betim Justiniani, që ishte krijuesi i saj. Por trimëria, së fundi, ra n g a rrebesh i i su lm it bar bar , i cili k ish te d h e d isp on on te armatimin antinjerëzor, më modern të kohës. U trondit kështjella dhe asaj i duhej tashmë të duronte barbarin, i cili sillte zgjedhën. Muret e rënda ranë në heshtje, si në një kortezh fati. Mbretëresha labovite, asqë kishte nd ërm end të d orëzohej. N ë d u ar m bante d jalin, p rincin e saj të vogël. Djep in e florinjtë e fu ti d isa p ashë nën tokë, te p ortalet e m ëd ha të kështjellës, p ër t u gjetu r në sheku jt e m ëvonshëm nga p asard hësit, që d o t i ngjanin në sy, në vetull, në fytyrë, në trimëri e gjithçka, kësaj Mbretëreshe perlë, të zgju ar, ku bashkoheshin gjithë virtytet e bu ku ra labovite, të cilat jepnin koncertin e madh të mospërkuljes, të prirë nga himni i Labovës së Kryqit. Donte të thërriste fort ta dëgjonin trimat, të vrarët, qiejt, yjet, hënat, dielli i gjakosur i kalasë, bronzi, portalet, m u ret m e gu rë të rënd ë . Ajo d u het të m betej p rinceshë d he d jali i saj të m betej p rin c! In tu ita e n xiti të n gjitej n ë m ajë. Princeshat trim ëresha shqip tare janë të p riru ra d rejt m ajës.... Vështroi me shikimin e saj guximtar vendet e saj të bukura para dhe më tej kalasë, të cilat ia zbukuruan dhe ia hijeshuan trupin. Ku jtoi d içka. S harroi të ngjatjetojë këto troje të trim ta d he t u p ëru lej! Përsëriti në vetvete, p or fjala e saj u d ëgju a në gjithë kalan ë: N ga ty erdhëm dhe drejt teje po vijmë! . Pastaj shtrëngoi, me krahët e saj butësore të një nëne të papërkulshme, d jalin e saj p rinc d he m aja e kalasë u shnd ërru a në një nd riçim vezu llu es, d u ke p rojektu ar p rinceshën d he p rincin, nënën d he të birin, heroizm in e m ad h d he heroizm in e vogël që rritej. U ylberizu a gjith çka, n ë n jë h ap ësirë qiellore eklip sore d h e barbarët su lm ëtarë d he robëru es m betën p a gojë; u shnd ërru an falangat e lod hu ra barbare në m em ecë të lind u r. N jë hed hje e shoqëru ar m e një thirrje ap el: Lamtumirë, trimat e mi dhe ti, o Kalaja ime! Mbretëresha, me një dinamizën heroine, fluturoi në hu m nerën e lirë, që e p riste krahëhap u r m e të birin e saj p rinc, p ër ta shp ëtu ar nga robërzim i. Ishte një hed hje e p ap arë. N jë hed hje, cila trem bte arm iqtë m ë m izorë d he, p ap ritm as, sa hap d he m byll sytë, në hu m nerë u shtatëzu a një p ërm end ore p rinceshe, e cila shkroi një legjend ë e p ërcjellë në kohë. Është legjend a m ë e bu ku r d he m ë e trim të. 9

Kristaq F. Shabani

Për sër i, d iç sh k r ep tiu , d h e d ielli n d r içoi m e r r ez e të shnd ritshm e gjithë kështjellarët e kësaj kalaje, të cilët, sa hap d h e m byll sytë, n u k ish in m ë m bi tokë, ata u varrosën n ë varrezën e florinjtë bashkë me djepin e florinjtë të princeshës së tyre... Mbretëresha ishte atje poshtë, në humnerë, për të treguar heroizm in d he florizim in e njerëzve, që e d u an aq shu m ë lirinë d he tokën e tyre, të cilën kërkojnë ta jetojnë njerëzisht. * * * Pas këtij akti të trimtë edhe princesha të tjera u hodhën nga kalatë ap o u bënë theror d he, çu d itërisht, të njëjtin fat p ati d he Argjiroja m e d jalin e saj, që u sh n d ërru a n ë gu r n d eru es Ngjasim therorie, sublimitet! Thua princeshat të jenë marrë gjatë gjithë kohëve vesh m e njëra - tjetrën ap o të kenë d ëgju ar p ër bëm ën d he ta kenë im itu ar Princeshën legjend ë të Labovës së Kryqit, në hed hjen e trim të?! Robinën nuk e kanë pëlqyer kurrë ilirianet, shqiptaret, sepse krenaria e tyre është e lind ur d he vd ekja po e tillë është, nd aj përkrenaria këndon me zë melodik dhe flet nga thellësi kohërash . Këtu Dh esp in a n d ali p ak të tregu arit d h e p a n ga qielli. Pap ritm as, në qiell, d alloi një Kryq të Shënjtë, i cili i ngjasonte Kryqit të Shenjtë të Kishës së Shën Marisë. Ishte p o ai kryq, p a skep trin e tij të florinjtë, i cili kishte shu m ë kohë që m bahej në Manastirin e Stegopulit... U përflak një herë në qiell Kryqi dhe p astaj im azhi i tij u zhd u k... Thonë se kjo fanitje është e m irë d he të jep kujtesë .... Shfaqet d he hu m bet Kryqi në qiell!.... Du ket siku r në hap ësirën qiellore fal mëkatërinë e njerëzve, të cilët rrëfejnë mëkatëritë e tyre dhe Kryqi i Shenjtë i fal, p asi ata i kanë ku p tu ar fajet p ara Kriju esit të tyre... Kryqi i Shenjtë s të fal, kur ia ke me të hedhur, sado të rrëfesh. Ai nuk e pranon, kurrsesi, gënjeshtrën... . Kaq tha D hespinia, duke parë nga qielli, ku, para pak çastesh, ishte zhdukur fanitja e Kryqit të artë... Dhe filloi të rrëfejë me nota solfezhi historinë më të bujshme të nd od hu r në këto vend e, atë të Kryqit..., p osa relievi filloi të m arrë ngjyrim in d he të krijojë skenën e m ad he të këtij akti, m e të gjithë elem entët e nevojshëm ... 10

Sheku lli i lotu ar...

Fanitja e Kryqit

sh te p rill i m otit 559, atëh erë, ku r n ë Labovë kish in sh p ërthyer lu let d he kon certon in livad h eve d h e në të gjith a shtëp itë e saj..., ku r ai kryq hyri në vend in e shqip onjave. Po ku sh ishte shoqëru es i këtij kryqi të çu d itshëm , të artë, i cili kishte lid hje të d rejtp ërd rejtë m e Jezu Krishtin?... Po p se p ikërisht një Kryq i tillë p ër Labovën?... Ku sh ishte nism ëtari d h u ru es i një d hu rate kaq të m ad he d he ku sh ish te ai, i cili kishte marrë përsipër një mision të tillë, ta sillte në Labovë këtë d hu ratë tej p ërm asave të d hu ratës? Em ri i atij që d hu ronte: Perand ori Ju stinian. Em ri i atij, i cili sh oqëron te këtë tejd h u ratë ën gjëllore: Konstand in Laboviti, shp atari i p arë i Perand orit..., njeriu m ë i besu ar i tij... Kryqi i artë vinte d rejt Labovës, e cila, p asi të m errte këtë d hu ratë p erand oniane, d o të qu hej Labova e Kryqit. Shp atari i p arë ishte i shoqëru ar m e shp atarë të tjerë d he m e gru p in sjellës të d h u ratës Kryq , së bash ku m e katër p riftërin j, d y p rej të cilëve qu h esh in Th eofil d h e Pan grati, përshku es, të gjithë këta, të itinerarit: Konstand inopojë Labovë e Kryqit... Pse ky kryq m ori p ërm asa të tilla d he një reklam im kaq të madh?! Kjo n d od h i, p asi, ky kryq, kish te n ë p ërbërjen e tij n jë p rezencë të d ru rit të shenjtë, ku u kryqëzu a vetë Krishti... Është thjesht një zm ad him hip erbolik kjo e d hënë p ër këtë prezencë? Jo, asqë mund të ketë hiperbolizim në këtë të dhënë.... Si do të ishte dhe si do të quhej, mandej, fokusimi dhe dhurimi i këtij kr yqi n jë v en d i të tillë si La bov ës? Të v in te n ga zem ra e Perand orisë? Perand ori Ju stinian a m u nd të bënte një d hu ratë m e p ërm asë të vogël?... 11

Kristaq F. Shabani

Kronikat e Drianop ojës e p ërm end in faktin interesant d he i jap in vend p arësor këtij lajm i. * Kryqi erdhi dhe u dhurua atë ditë të prillit 559, ku edhe u organizu a një p ritje m ad hështore, jo vetëm nga labovitët, p or ed he nga fshatrat p ërreth. Po kështu d he një cerem onial fetar i m ad h . Fjalën e p arë të n d erim it e m bajti Sh p atari i p arë i Peran d orit, Kon stan d in i, n jë bu rrë m e karakteristikat tip ike labovite, me një trup madhështor dhe me një vështrim zhbirues. Ai, m id is të tjerave, u tha p jesëm arrësve, p lot em ocione d he d rith ërim : Të nderuar, miqt ë e mi!... Jam kaq i gëz uar dhe falënderoj Zot in që erdha kët u, në kët ë t ë kremt e t ë madhe, për t u sjellë juv e një dhurat ë t ë art ë t ë Perandorit t onë t ë madh, Justinianit... E falënderoj Zotin, që zgjodhi mua, për ta vendosur kët ë kry q në kishën t onë t ë Shën Marisë!... . La b o v it ë t , n u k u p ër m b a jt ë n n g a a i g ëz im i p ap ërshkru eshëm , që sap o oratori shp atar filloi fjalën... Gjithm onë, sa shihja Perand orin, ai d iç blu ante në m end jen e tij. Më shikonte m e ku reshtje. Unë e p ërshënd esja m e d ëlirësi dhe këtë sjellje bujare të tij e shihja, si respekt dhe admirim, për zbatimin e detyrës sime, me përgjegjësi... Por ishte më shumë se kaq, miqtë e mi. Dhe një ditë më thirri, duke më thënë: Të kam v ënë re që çdo dit ë më shikon me kuresht je, se diçka po bluaj me v et en t ime... Dihet : këshillohem me t ë... Do t ë t huash t i, Konstandin Shpatari, pse po të rrëfehem pikërisht ty? Një pyetje më se e drejt ë, e cila, nat y risht , kërkon përgjigjen e saj. Dhe përgjigjen e ka. Dua at ij v endi, ku ke lindur t i, t i bëj një dhurat ë t ë madhe... . Këtu nd ali p akëz d he m ë d ha kohë të zbu loj këtë të fshehtë të tij... Dhu ratë p ër vend in tim Labovën? p yeta veten. Ai s m ë la m ë të vras tru rin, ku r m ë tha: Konstandin, unë kam ndërmend që Labovës tënde t i bëj një dhuratë të bekuar: një Kryq të Shenjtë... . Më n d riti gjith ë qen ia im e. Pastaj Perand ori m ë shp jegoi, sesi ishte Kryqi, ç p ërm bajtje kishte. Ish te n jë kryq m e p ërm bajtje p rej argjen d i i larë ar, m e një p jesë të vogël nga d ru ri i shenjtë i Krishtit si d he skep trin e tij 12

Sheku lli i lotu ar...

(ku rorën ), p o të artë.... Pas kësaj m ë fu ti n ë n jë v en d , ku mbaheshin gjërat e çmuara të Perandorisë dhe, kur ngrita syrin, p ashë Kryqin e Shenjtë, të cilin e kem i sot këtu ... Më ndritën dhe mua sytë... Pyetjet po më vinin të shpeshta: Si është ky Kryqi i Shenjtë? Cila është arsyeja e dhurimit?... . Perand ori Ju stinian nu k m ë d ha kohë të kaloja në m end jen tim e gjithë ato m ori p yetjesh. E m ori vetë fjalën: Është një Kryq shu m ë i shenjtë, i artë d he në p ërm bajtjen e tij ka d ru të shenjtë, nga ai i Krishtit... . Pas kësaj fjale, para njerëzve, Konstandini nxori Kryqin nga mbajtësja e tij dhe e ngriti në duart e tij të forta. Rreth e përqark tij ishin të gjithë shpatarët e tjerë, burrat e fortë, të cilët e kishin shoqëru ar në këtë rru gëtim kaq të gjatë p ër të sjellë d hu ratën... N jerëzit fillu an të bëjnë kryqin p ërp ara Kryqit të shenjtë d he m e rad hë u avitën një nga një, m e shenjën e Konstand in Shp atarit, ta p u thnin atë kryq të shenjtë, i cili kishte ard hu r në fshatin e tyre, si një simbol i shenjtë, lidhës i një Perandorie me një fshat; një p erand or m e një fshat... Priftit të Kishës së Marisë i ranë lot nga sytë e tij. Të tjerët qanin nga ky gëzim i m ad h, i cili d o të sillte jetë m ë besim tare d he Zoti d o të bënte m ë shu m ë p ër këtë vend ... Vazhd onte ritu ali i p u thjes... Pu thnin d he vështronin Kryqin e artë, një varjant argjend i i larë m e ar... Konstand in Shp atari shikonte m e sytë e tij këtë ngazëllim të m ad h, këtë nd erim qiellor, i cili i bëhej Labovës së tij d he banorëve të saj... Pasi p riti një orë, sa të gjithë p u thnin kryqin d he lotonin nga gëzim i, i cili i kishte p u shtu ar, vijoi ligjiratën e tij: Të nderuar labovitë dhe të tjerë, ky kryq i shenjtë është një kryq bekimi, i cili dhuro het nga Perando ri Justinian pë r të begatuar njerëzinë, për të krijuar besimin e madh te Zoti, te Shpëtimtari, që jeta të jetohet, si duhet të jetohet, të ketë dashuri nga secili për secilin dhe gjithë shoqëria... Unë e solla këtë Kryq të Shenjtë këtu dhe ju porosit: Ta mbani gjithmonë në zemër këtë nderim të madh! Ta ruani këtë kryq të shenjtë, si sytë e ballit!... 13

Kristaq F. Shabani

U afru a p rifti i fshatit d he i p ari i vend it, të cilët u p ëru lën p ara Konstand in Shp atarit, katër p riftërinjve, të cilët ishin m e të d he m orën në d u art e tyre Kryqin. I p ari i fshatit, në atë çast m ad hor, foli d y fjalë të beku ara: Falënd erojm ë Perand orin Ju stinian p ër këtë d hu ratë të shenjtë dhe shumë të çmuar!... E falënderojmë me shpirt dhe me zemër. Ky kryq po sjell një lindje të re të fshatit tonë Labovë. Që nga ky p rill i këtij m oti, fshati ynë, Labovë, d o të m arrë një em ër të ri: LABOVA E KRYQIT.... . Shp ërtheu ku d o gëzim i ...., hareja në sytë e të gjithëve. Pastaj në mënyrë triumfale kryqi u vendos në Kishën e Shën Marisë d he filloi betim i kristian... Në mjediset e brendshme të kishës Shën Marisë filloi festimi i këtij gëzim i të jashtëzakonshëm ... Konstand in Shp atari takohej d he p ërqafohej m e të gjithë... Kryqi i Shenjtë u vend os në Kishën e Shën Marisë atë d itë p rilli, të m otit 559... E shihnin të gjithë d he faleshin...

Sheku lli i lotu ar...

Fjongo e dytë Viti 1800

uditëria e syve vijonte shekujve. Monologu dhe dialogu i tyre befasonte. Ah, sytë! Bebëzat e tyre të mahnitshme, të magjikshme, format e tyre befasuese ngjyrore, të cilat shpërndanin rrezatimin magjik... Nuk më intereson se çfarë ka veshur, pasi veshja dihet, tashmë, kostumi më i bukur me prezencë shumëllojshmërie lulesh, ku çdo petale kishte hijeshi në këtë kurorë drituese, lëndinore... Më intereson se ç shtrihet poshtë shikimin verbues, i cili fshihet me një interesim të jashtëzakonshëm femre, që kërkon ta tërheqë bukurimin, në një mbulimit fanatik. Më intereson zbulimi, freskia e shikimit. Origjinaliteti është fushë e gjërë dhe lëvrohet. Dikush adhuron vrapimet e kuajve, veprimet shpatare, apo pam pamet e zhurmëshme; dikush brilantët dhe fildishin, argjendarinë dhe stolitë; dikush është i dhënë pas peshqve!... Ç duhet të më dallojë nga të tjerët? Secili ka ndjenjat, ndjesitë, adhurimin, përpjekjet. Ah, sytë e kaltër, të cilët fshihen në thellësi deti!... . Një nga ATO , të preferuarat, kalon para adhuruesit - Syrit. Shikimi i saj i shpejtë, i dritshëm me një shkim tejshpues, ku ka kombinim të hatashëm me kaltërsinë, të step, të magnetizon në një tërheqje të shpejtë. Një shikim prerës , studiues dhe ledhatar, njëkohësisht, vallëzon në një vijë melodike, i shoqëruar nga një puhizë e lehtë. Lodhja ngjan me një bukuri, të shpërthimit të gjethnajave, ashtu sikundër shpërthejnë ndjenjat! ... O Zot, e pashë atë dje, te Porta e saj dhe gjithë trupi im u shtang nga shfaqja bukurore e syve! S munda t i them asnjë fjalë, veç fola me fjalor syri. Mbeta në syrin e saj. A mundem atë sorkadhe, hënë, yll ta bëj pronën time? A mundem? Ajo më thithi vështrimin tim dhe më nguli shikimin direkt në kraharor... Më gufoi gjoksi. Ç bukuri, o njerëz! Një bukuri që të mund, të vë poshtë... A mundem ta bëj për vete?... 15

Kristaq F. Shabani

Por që atë ditë, ajo rri e mbyllur, e kyçur midis mureve dhe asqë mundem ta bëj timen!.. Do të venitem dhe s do të arrij kurrë... Falem çdo ditë te Kisha e madhe e Shën Marisë, duke nxjerrë nga sytë e mi shkëndija lutëse, por ende jo, ende jo...

Sheku lli i lotu ar...

Kishat e Shën Marive rrëfejnë historitë e tyre Magjia e Gësht enjës Mbret ëreshë dhe v oz a e bronz t ë * * *

Sim bolizim i çu d itshëm p ër një u d hëtar, i cili kalon nëp ër këto troje d he njohu ritë e tij janë të p akta p ër to Një vozë bronzi, personifikim i madh i një profesioni, i cili flet me një fjalor inteligjent. Vendasit e zbërthejnë deri në pore një simbolizim të tillë. N jerëzit, në kohët e krijimit të tyre e pas krijimit, u faleshin totemave, si perënd i, u faleshin hyjnive m e një përulje tejet besnike d he ad huruese Një vozë, e cila sh p a los im t ësish t h ist o r in ë d h e flet m e n jë fja lo r shtojzovallesh. (Një vozë a mund të marrë forcë përulësie, njerëzit të falen nd aj saj? ). Shtojzovallet apo nim fat e bukuruara ishin n ë rad h ët e p ara të falën d erim eve sh p irtërore n d aj këtyre perënd orëve , folës me gjuhë flake, sjellës të shpëtimit d he të kthesës në jetën e njerëzve të thjeshtë. Besim i lëvizte gjallësisht në u d hë lu tjeje nd aj forcave ad hu ru ese, të cilat hap nin krahët m agjikshëm d he shtonin veprimin, intesifikonin prod him in në relievin e shtrirjes Mbi reliev flu tu ronin zogj p erënd orë, bilbilonin m e këngë të nd ezu r bilbilat, lu let i shp ërthenin gonxhet gjallësisht d he nd izeshin në ngjyra . Sim boli: një vozë Ej, ti, o udhëtar, mëso se simboli ynë është një vozë bronzi, e cila p ërjetëson historikisht një vozë d ru ri! Kr a h ë t lu m i i z g ja t d h e s h t o n p r u r jet , lu le t sh t o jn ë përqindjen e transformimeve në frut, gjelbërimi ëmbëlsohet dhe 17

Kristaq F. Shabani

i falet kaltërsisë shp irtërore, në gjithë hap ësirën kohore të vitit Këtu d h e m ajat e m aleve p ëru len m e resp ekt n d aj sim bolit vozë ! Kjo vozë d o një p rojektim m jeshtri të arkitektu rohet d he në brend ësi të saj të m bajë të freskët qu m ështin, d jathin, g ja lp in d h e v er ën e p r od h u a r n g a r r u sh i i v a r ietetev e të nd ryshm e. Kjo verë konku rru ese është në ballë të shoqeve Voz a r esp ek ton m b r etër it e sa j: g ësh t en jën , e cila , si gjithm onë, zë vend in e p arë m id is m bretërve, p ishën e zezë (e quajtura sipas emërtimin vendas rofallo ), p an jën , lisin , p astaj vinë d he p rincat e tjerë ap o p rinceshat m e në krye d ëllinjën, qip arizin, m anin

Proema e verës, në kohën 4/4 në dymbëdhjetë oda 1.Ejani të hap im m u sllu ku n e vozës së «broztë - sim bol; ta m bu shim gotën m e verë p lot m u sht, të na gjallërojë tru p in, në këtë festim trad icional, ku gëzim i vrap on në çd o p ore njeriu ; nd ez zjarre të ngrohta shp irtërore d he u rim i d el i form u lu ar kaq bu ku r, në këtë fjalor të p asu r m e fjalë u rim ore 2.Verë e ku qe - gjak i Kriju esit të m ad h, i kryqëzu ar p ër të nd riçu ar ad hu ru esit e p ër të falu r m ëkatinë 3. Lëvizni në këtë gazm im e shend im të jashtëzakonshëm ; h id h n i p erson azh in m ë të sh kath ët të n jeriu t, syrin , p ër të gjetu r n d jen jën , fsh eh u r n ë fytyrë a zem re n im fe Eh , sa nd ritëse është nd jenja, në p raninë e verës, teksa p i gllënkat njëra p as tjetrës; në d u etin fantastik të u nazës shp ërthejnë të gjitha p jergu llat; shtëp itë e ënd rrave sigu rojnë banorët, ndërsa shp irtërorja brezat! 4. Sh p ërth en i, o n d jen ja të n d jera, m byllu r n ë d h om ëza lind jeje; hid hni tharm in d he sku qni vajzat e ard hu ra në m oshë, si qershizat, p ër të lid hu r e kom p ozu ar në nota p entagram i: N jë ardhmëri të dashuruar 5. Ju , që e ken i n d jerë fru tëzim in , ia d in i led h atim it e p ërkëd helisë së shp irtit e zem rës, kthejeni gotën m e verë të bard hë, transm etoni gjithçka të bu ku r, të kriju ar nga njerëzim i, në kraharorët e ngu shtë, p or që d o të gjerësohen, falë ju sh në gjinjtë p rod him tar të m u shtit H id hu ni d he kërceni vallen e verës, në teatrin antik të erotikës 18

Sheku lli i lotu ar...

6. Lu m tu rohu ni Këtu kjo s ka të bëjë fare m e m oralin, ap o m e lind jen e një shp rese, e cila m u nd të p laket shu m ë shp ejt, që nesër . Këtu m arrin zem ër lu let p ër shp ërthim in, këtu ngrihet d olli p ër rritjen e p lep it 7. Ju që i p rovu at kord at e verave, të ngjyruara natyrshëm , sh p ërn d ajen i d h e sh en jtëzoh en i, m errn i bekim qielli Çd o g r im cë tok ë sh p ër n d a jen i, m e k ëtë lën g të çu d itsh ëm të p ërku fizu ar verë d he d o të m billni filizat e m osp lakjes të tokës Sp ërkateni tërësisht globin tu aj të shp irtit d he d o të ru ani forcën p ër të transm etu ar te p asard hësit virtytin. 8.H ap ni m u sllaqet e vozave, i m bu shni në një kohë, gotat p lot end je e m all (Do të vërtetoni si shkrepëtin syri!) Kjo p irje do të shtojë të korrat e gazmimit, do të prodhojë inteligjencisht sim p atin ë p ër arkitektu ru esit e vozave m bajtëse, th u ru r n ë fantazi të m ëd ha kriju ese. Sytë d o të kryqëzohen bu ku r, në këtë m anifestim vere d he d o të kënd ojnë asam blisht refrenin: Pika e Pikave : Pika e takimit, Sytë kryqëzohen, Pika e Takimit, Dhimbjet harrohen! Pika e takimit, Ëndrrat shalohen! Ejan i, o të d ashu ru arit e Tokës d h e ju të Qiellit, zbatoni urdhëresën e fjalëzës p rofetike: Pini, o të papirë! Urdhresë m breti Qeshin sytë e çu p ave, shkëlqejnë d iam antet, shp ërthejnë bu rbu qet 9. Le të vallëzojm ë, tashm ë, p ranë vozës, m e veshjen festive d he nga shp irtrat tanë le të flu tu rojnë tu fa zogjsh Lum, ku sh i thu r vargje nd jenje vozës, d o të m bahet m end nga njeriu m ë i m oçëm , nga p em a m ë jetëgjatë, nga syri fiksu es i m alit! . (A tje e kanë rrjedhën dashuritë e kujdesura ). 10. N ga hap ësira e bu ku r kaltërore e Sop iku t, d erd het një shi im p rovizu es, nga voza e bronztë e bazu ar në Altarin e Nderimit, një shi vere , tërë musht, i kuq, thellësisht i kuq Është gjak, rip ërtërit zem rën, shp irtin, gjym tyrët, në d u art sop ikase të Kryevrap u esit të verës, kontu ru ar një form at në form ë stafete . Kryevrap u esi vrap on bind shëm Stafeta p ërcillet, si n jë am an et i m ad h . Të gjith ë sop ikasit d u artrokasin këtë 19

Kristaq F. Shabani

galop im am aneti Voza e bronztë rrit d im ensionet, ngjitet p a forcë njerëzore në d rejtim të qiellit. I ngjan një balone të m ad he flu tu ru ese Ç të jetë vallë? Si nd od h kështu m e vozat sim bol?! Pyetja sim bol hid het nga m aja d he s vritet 11.Voza e bronztë kënd on Këngën e Vozës , në një p lan të bu ku r m elod ik. Ej, ti o m jeshtër, e d i që ke m all p ër vozat e tu a; e d i që ke m all. Tashm ë, ku r fytyrën ta kanë m bu lu ar rru d hat, kthehesh p rap ë e p rap ë te rinia jote d he e vozës. Të gu fon gjoksi, teksa p ikëtakoheni d he ajo, zëri i d ytë, ti, zëri i p arë Ajo ku jton d itën e lind jes, ti atë d itë të begatë Voza qesh m e p lot bu zën e saj d he ti, o Mjeshtër, vë bu zën në p lot gaz ! Të led haton rru d hat voza m e d orën e saj d he ti, o Mjeshtër, i p ërkëd hel rrathët e saj! .Mbi vozën e bronztë shp ërthejnë d egë gështenje. Mbretëresha p ërshënd et p rincërit d he p rinceshat e saj 12. Pasp ak nd od h një çu d i e tejm ad he: H ap ësira m bu shet me voza të bukura dhe fluturuese; lëshohen, si fishekzarre, nga çd o sh tëp i sop ik a se, n ë n jë b a sh k im q iellor ; d u k et sik u r m an ifestojn ë m e Kryevozën Ësh të festa e vozave të arta m b u s h u r p lo t m e v er ë t ë k u q e e t ë b a r d h ë, o n jer ëz ! Vozap u nu esit krenohen, hip in në p od iu m e enkas Sa shu m ë voza flu tu ru ese, në çast nd eru es; të gjithë lid hen m e kord onë verash me vozën e tyre të qëndisur, sikush me stilin e vet. Vetë qiellorja habitet

Ligjërimi i parë i vozës Merrni t ë gjit ha v endet , sa u shikon sy ri! Bëma e v oz ës

itë të vështira ka pasur edhe për Pashallarët e mëdhenj d he m e em ër të m ad h p ër bëm at e tyre historike, ku r tentonin të sh këp u tesh in n ga Peran d oritë e m ëd h a d h e Peran d oritë s p ëru leshin p ara një intrige të tillë. Perand oritë gjithm onë i d u an p ashallarët të p ëru lu r, të zbatojnë ligjet e tyre të heku rta, 20

Sheku lli i lotu ar...

të jen ë sh ërbëtorë besnikë. Sa shkrep tin te n jë id e e tillë d h e m a ter ia liz oh ej v r u llsh ëm , p a sh a lla r ët sh ën jestr oh esh in e sid o m o s a t a m e em ër . Gijo t in a t b ëh esh in g a t i ed h e p ër p ash a lla r ët m ë m e em ër. Pra s d u h ej të p r ek ej in teg r iteti perandor. Në krye të Perandorisë ishtë ai, Sulltani, i mësuar me artin e p ëru ljes, m e artin e frikësim it d he të evid entim it të të p arit, të fjalës së tij ferm an. Pashai kishte shfaqu r tend encat e tij të p lota d he d onte të ikte ap o të flu tu ronte nga ky kalvar, të fitonte au tonom inë e p rojektu ar. Por kishte fillu ar nd jekja e madhe, e cila përfundonte me një gijotinë dhe nisje të realitetit: kokë e prerë në tepsi të Sulltanit. (Dënim makabër). Pashai këtë e kishte nd jerë fu qim isht, nd aj kishte lënë p ashallëku n d he, p ër t i shp ëtu ar këtij ku rthi të p lanifiku ar, u largu a në d rejtim të miqve të tij, paçka se të një besimi tjetër, por që edhe ata kërkonin m e insistim të m ad h rrënim in e Perand orisë, e cila i robëronte d eri n ë p alcim d h e ish te krejtësish t kërcën u ese m e m asat d rastike që m errte ed he në asp ektin p ronësor. Taksa, m osliri, m osjetim , m osfrym ëm arrje, astm ë e p ërgatitu r d eri n ë caqe vd ekjeje! Pashai ishte sim bolizim i thyerjes së një trad ite, asaj të m osp ërku ljes, të cilën e kish te sh faqu r, tash m ë, fare hap tas m e m oszbatim të ferm aneve su lltanorë. Të ngrihej një p ashallëk i p avaru r . Po a m u nd të d u rohej një ap and esit në tru p in p erand orak?! Pashai, në këtë situatë d ram atike, në të cilën nd od hej, mid is jetës d he vd ekjes, mid is ecjes d he elim inimit, mid is kryelartësisë dhe rrëzimit, midis qeshjes dhe lotimit, kërkoi ndihmesën e miqve të tij sopiqiotë Mid is p resjes d he pikës vend osi të kërkonte nd ihm ë te m iqtë e tij. I zgju ar, sikund ër ishte, d he si kriju es i blloqeve të nd ihmës, në rast rreziku, të planit parashikues për të kundërvepruar, në rast rreziqesh, intuita e tij e çoi pikërisht te fshati me një em ër të ngulitur në kujtesën e tij: SOPIK Dhe kështu e realizoi këtë plan të param end uar, të stërholluar d he sjellës i kushteve të sigurta fitimi Ai e d inte se, në mos menjëherë apo p ër një farë kohe të vogël, tru p at e egërsu ara tu rke d o të mbërrinin për të zbuluar vend in, ku fshihej Pashai. N ë fshat ai kishte një vend të veçantë, ku bazohej, në një fam ilje p arinjsh e të fism ë, Konom ajt. Erd hi në fshat d he u p rit 21

Kristaq F. Shabani

nga i pari Konomajve, i cili ishte dhe i pari i fshatit. I tha arsyen e ard h jes d h e i kërkoi n d ih m ë I p ari i fsh atit u m en d u a, aktivizoi gjithë fantazinë e tij d he u këshillu a ed he m e të tjerët, Këshillin e tij të të Mençu rve, d h e i tregoi, m and ej, Pash ait p lanin e tyre të m ad h, të m end u ar m e shu m ë fantazi. Do të bëjm ë një vozë të m ad he m e tri nd arje. N ga të d y anët, voza d o të m bu shet m e verë d he në nënd arjen e m esit d o të fu tesh zotrote. Ku r të vijnë tu rqit, asqë d o t u shkojë në m end je q ë, n ë k ët ë v o z ë t ë m a d h e, d o t ë jetë i fsh eh u r P a sh a i. Parashikohet, - vijoi i p ari i Konom ajve, - që, në rast se tu rqit kontrollojnë vozat, d o të hap in ru binetin e p arë d he, natyrisht p rej saj, d o të rrjed hë verë; d o të hap in të d ytin e p ërsëri d o të r r jed h ë v er ë A ta d o të b in d en d h e d o të v a z h d ojn ë të kontrollojnë vozat e tjera Kështu s d o m u nd en të gjejnë gjë Kjo është e p am u nd u r, p asi çd o gjë d o të realizohet m e shu m ë zgju arsi d he m jeshtërisht . Pash a it i p ëlqeu p la n i Vo z ë Tro je i sop iq otëv e. Si bashkohen kohët, si përsëriten ato dhe si e kopjojnë me një formë m ë të re n jëra tjetrën ! Ed h e kop jim i ësh të n jë rikrijim i bu ku r! Pashai d he Voza, Voza d he Pashai. Kali d he Troja... Të d y ishin p rej d ru ri d he të d y variantet loznin role Dhe bashkërisht p ërp ilu an ed he p lanin tjetër të shp ëtim it, në rast gjetjeje, në këtë objekt të saju ar bu ku r. Kjo ishte e nd ërlid hu r me veprimin taktik çimentues dhe dhënia parësore e goditjes së shpejtë për të shpëtuar Pashain, në rast rreziku edhe me ndihmë nga komitët e fshatrave përrreth, por edhe të Labovës së Kryqit, m e të cilën Sop iku kishte lid hje të ngu shta... Manovër taktike p ër të realizu ar atë objektiv të p ërcaktu ar qartë: shp ëtim in. Ai ishte Pasha d he nu k d u hej të gjend ej, të fu tej në p ika jo d he n evralgjike, p or të besu ara d h e p ërsëri të m bijeton te p ër të realizu ar asp iratat Troja këshillonte Sop iku n Pavarësisht se kjo m ënyrë d o të jep te efekt, p ra u p arashiku a d he zbu lim i. Megjith atë, gjith n jë ësh të m irë të p ërcaktoh et gjith çka ed h e situata më e vështirë, më e komplikuar. Ishte një gjetje taktike, e cila do të jepte rezultat. Nuk dihej mirë, paçka nga transmetimet e bëra, se çfarë p rezence forcash tu rke d o të arrinin n ë këtë zonë dhe do të kërkonin, me çdo kusht, bazimin e Pashait, duke 22

Sheku lli i lotu ar...

ap liku ar një krehje të m ad he të vend it Pashain e kërkonte m e çdo kusht e mjet Sulltani, i cili ishte përbetuar se, ia donte kokën në tep si S është e thënë që, gjithçka, e cila p ërp u nohet m e ku jd es, të m os p reket. Sad oqë ed he inform im i ru het m e m asa të rrep ta, ai m u nd d he të zbu lohet Dhe p ër këtë rast të p ërp u nu ar, p o m e ku jd es, u in form u an forcat tu rke që Pash ai ishte në fsh atin Sop ik d he m u nd të ekzistonte m u nd ësia të fshihej d iku . Por d rejtu esve tu rq, as inform atorëve, asqë m u nd t u shkonte në m end je se ai ishte fu tu r në nd arjen e m esit të një voze që villte nga bu ronja e saj verë të ku qe! N ë Sop ik kishte aq shu m ë v oza , saqë m ezi n u m ëroh esh in d h e çd o n jerës n u k d o t i ku shtohej rënd ësi. Filloi aplikimi i planit. Mjeshtrat u vunë në gatishmëri për të filluar punën me fshehtësi të madhe. U ndërtua voza, e cila u vendos në vendin e caktuar. Gjithçka shkonte sipas planit. U mbush me verë voza, sipas parashikim it... N ga organizim i i vrojtim it d he zbulimit u vërtetua se, në drejtim të Sopikut, po lëviznin forca të pakta të një nënreparti specializues kërkimesh për kësisoj rastesh, të pajisur me dijenitë ushtarake të kohës Në vozë, në nëndarjen e dytë, u vendos Pashai me sekretin e madh. Forcat tu rke kontrollu an rrep të çd o gjë të d yshim të, m ad je të gjith a v ozat, ed h e v ozën , ku ish te fsh eh u r p lot fan tazi sop iqiote Pash ai. H ap ën d h e d y ru bin etat (madje pinë dhe verë) Ku r e vërtetu an që s gjetën gjë, p açka nga kontrolli i rreptë, forcat turke e konsideruan të dhënën për vendndodhjen e Pashait, si të p abazu ar. Pasi u largu an forcat tu rke, Pashai, i em oncionu ar nga kjo m brojtje p lot fantazi, d oli në një p ikë d om inu ese të Sop iku t, p ikërisht te vend i i qu ajtu r Shën Ilia , te Sarajet, u shp reh p rerë d he entu ziast: Për këtë d hu ratë jete, çfarë shp ërblim i d oni? N e e kem i p ër d etyrë të shp ëtojm ë Pashën tonë m ik, - i tha I p ari i fshatit, - p or ed he d u am që të kem i një shp ërblim p ër fshatin tonë, si p rona d he heqje të taksave . Pash ai i sh p ërbleu p rerë: Merrni t ë gjit ha v endet , sa u shikon sy ri! 23

Kristaq F. Shabani

Ishte shp ëtu ar n jë jetë Pashai. Ishte bërë një sh p ërblim i m ajm ë. N d aj rrëfenja është e bu ku r d he evid enton fantazinë e atyre, të cilët, shp eshherë rënd om , m u nd të nënvlerësohen m e term in vozaxhi , p or, si d u ket, nu k e d inë p ërm bajtjen ap o thonë: Si ka mundësi që Pashai nuk kishte me vete mbrojtës të tij? . Këto janë pyetje kurioziteti, mbeten në retorizmin e tyre, ndaj edhe nuk evidentohen në këtë rrëfenjë zgjuarsie dhe taktike. N d aj m en çu roh u n i p ër t i ku p tu ar të gjith a , - p ërfu n d oi r r ëfim in Dh esp in a d h e h od h i sy të la r t n ë q iell, sik u n d ër vep ron te, ku r p ërfu n d on te së tregu ari. Të gjit hë ia kishin kupt uar kët ë z akon. Ajo, si duket , në rast e t ë t illa, merrt e forcë qiellore dhe gat it ej për rrëfenjën t jet ër.

Ligjërimi i dytë Pasha, Shën Maria ka një lut je, t i sht osh sipërfaqen e sht ëpisë së banimit . Vet ëm kaq ? - py et i Pashai dhe filloi procesi i punës.

D u ke qenë shu m ë i m iqësu ar m e sop ikasit, Pashai m ori p jesë n jë h erë n ë organ izim in e riteve fetare të Pash kës së Gu shtit. Ishte një d itë shu m ë e bu ku r d he sop ikasit kënaqeshin që, mes tyre ishte edhe Pashai. Ai donte të shikonte me sytë e tij gjithë zakonet dhe doket e këtij fshati stoik, i cili e kishte treguar veten gjatë gjith ë ekzisten cës. Du ke n d jeku r këtë cerem on i, p ap ritm as, i shku an sytë te ikona e m ad h e e Shën Marisë, bazoreliev. E shikonte ai, e shikonte d he Shën Maria. N d ryshoi p ozicion shikim i. E shikonte Ai, e shikonte d he Shën Maria. Kështu ai ndryshoi pozicion disa herë dhe ndodhte e njëjta tablo. Shikonte Ai, Ia ngu lte vështrim in e beku ar Shën Maria. Paria e kishës, Epitropia, po vërente këto lëvizje dhe I Pari bëri buzën në gaz, pasi e dinte mjaft mirë reflektimin, të cilin bënte ky reliev i sku lp tu ru ar . I afrohet afër Pashait d he e p yet se p ërse i bën ato lëvizje. Pashai i p ërgjigjet m enjëherë: Nuk e di, Zonja Shën Mari, se çfarë kërkon nga unë?! 24

Sheku lli i lotu ar...

I p ari i kishës i tha: Pasha, ta p yesim një herë Zonjën, se çfarë kërkon p rej ju sh? Kish a e Sh ën Marisë, asokoh e ish te e vogël, kish te, p ra, kap acitet jashtë zakonisht të vogël d he, si rrjed hojë, kërkonte një zgjerim të madh që besimtarët të merrnin pjesë në ceremonitë e m ëd ha, të cilat zhvilloheshin në kishë. At ëherë paria e fshat it u mblodh t ë përcakt ont e se çfarë duhet t i t hosht e Pashait për kët ë v ësht rim befasues t ë Shën Marisë së skulpt uruar . Disa thanë se kisha është e vogël, nu k i m err besim tarët brend a. Pas propozimesh të shpejta, Njëri, i cili dukej shumë inteligjent, tha: D u h e t t i t h em i se Sh ë n M a r ia k ë r k o n t e p r e j P a sh a it zm ad him in e shtëp isë së saj, p asi është e vogël p ër gjithë këta njerëz të saj, nd aj lu tet t ia p lotësoni këtë kërkesë - lu tje p ër zgjerim in e shtëp isë së saj . Dhe I p ari i fshatit, i au torizu ar, i tha Pashait: Shën Maria ju lu tet t i zgjeroni shtëp inë e saj, p ër të m arrë të gjithë besim tarët . Ali Pashai e p a p ërsëri Shën Marinë d he tu nd i kokën m e mirësjellje: Kaq kërkon?!... Gjë që bëhet . Dhe m obilizoi gjithçka d u hej, solli u stallarë të zgjed hu r, p rofesion istë n ë artin e p u n im it të gu rit d h e të m u rit m e shtatëd hjetë grosh (njësi m atëse 70 cm 2) d he u nd ërtu a në kohë rekord kisha e Shën Marisë në Sop ik, d u ke ru ajtu r p ërm asat e saj të m ëd ha ed he në d itët e sotm e. Për p u nim in d he stolisjen e saj p u noi nga ana grafike d he p ër p ajisjen m e p iktu ra m u rale një p iktor m e fam ë, i cili gjatë jetës së tij p u noi d he e shkriu talentin në d y kisha një p rej syresh të Sop iku t.

Kristaq F. Shabani

Shfletimi i udhëtimit Bajronian Shqipt ari ka një z akon t ë madh: I pret me bujari t ë madhe miqt ë... U jep at y re edhe shpirt in! * u d h ëtu ese e m e h a p ësir ë të m a d h e gjeografike Çajd H arold e filloi ta startonte në sarajet e Ali Pashë Tepelenës, në Janinë. Dihet se këngët e para të kësaj poeme i botoi më 1812, pasi kishte, vetëm, fare pak kohë, që ishte kthyer në Angli. U ndesh që në fillim me një sukses të paimagjinueshëm. Lord i Bajron, m e këto fragm ente, p o fu tej në Portën e Triu m fit Letrar. Citim i i frazës së tij, tash m ë, ka m arrë d h en ë d h e përsëritet shpesh: U zgjova një mëngjes dhe pashë veten time të famshëm! Ky ish te n jë kon statim i m ad h . Lëvizja d h e u d hëtim et aventu rore p oetike nu k e zhgënjyen, p or e rritën p ortretin e tij p oetik n ë An gli d h e fillon të sfiloi sfid im in bajron ian m e botim e të n jëp asn jësh m e të ciklit të p oem ave orien tale: N usja e Abidos , Gjauri , Korsari , Lara , Pariziane dhe Rrethimi i Korinthit . Su bjektet e këtyre p oem ave kanë rrëm byer, rrëm bejnë e d o të rrëm bejnë shp irtrat në të ard hm en. Kon flikte d h e lavd i, n d arje d h e d h im bje, kriza të th ella sh p irtërore, h im n e p ër lirin ë p oetike, qën d resa d h e gu xim i, p ërkrahës i lirisë, therorizm i d he sim boli p ërshkru an jetën e Lord it Bajron, Lord it të Poezisë.

E d h e p oem ën

* Para të zotit të H anit qënd ronte një bu rrë i p ashëm , m jaft tërheqës, p or që çalonte p ak. Ai shoqërohej nga një bu rrë, p o i pashëm, të cilin e merrje me njëherë me mend, se ishte, ndoshta, m iku i tij m ë i ngu shtë. E p ërsh ën d eti të Zotin e H an it m e n jë të p ërsh ën d etu r vend ase. Ai e ku p toi se i ard hu ri ishte i hu aj, p or e p ëlqeu , p asi kishte m ësu ar p ërshënd etjet e Labërisë. 26

Sheku lli i lotu ar...

Më qu ajn ë Xh orxh Gord on Bajron ... Jam n ga In gliterra (Anglia). Mik i Ali Pashë Tep elenës . - Gëzohem së tep ërm i, zotëri i nd eru ar! Për ju kam d ëgju ar d he kam p orosi nga Pashai që ju d o të kaloni kënd ej nga ne... . - Ju falem ind erit Ju ve, ... sh p reh u falënd erim in Lord i Bajron. Dhe, p asi heshti p ak, vijoi: - Sot ne d o të rehatohem i te ju , në H anin tu aj, se, nesër në agim , d o të nisem i p ër u d hëtim ... - Është një kënaqësi e m ad he, Lord Bajron, të jeni bu jtës te hani ynë! Ju për ne jeni mik i madh. Unë e di që ju jeni i famshëm d he thu rni vargje. Ed he shqip tarët, krahas trim ërisë, këngën e thu rin aty p ër aty d he e kënd ojnë m e zërin e tyre të bu ku r!... Bajroni, në atë çast, nd jeu një gëzim të m ad h brend a vetes së tij, të cilin e shp rehu m e një bu zëqeshje tërheqëse d he nga m ënyra, sesi shp rehej ajo bu ku ri, i ngjante, siku r d ilte nga një bu ku ri e p ashoqe. I zoti i hanit i ku nd roi bu zëqeshjen e bu ku r atij njeriu të bu ku r d he fisnik, i cili kishte lënë vend in e tij të zhvillu ar d he u d hëtonte në vend et e Shqip ërisë, ku njihej m e zakonet d he trad itat e saj. Lord i ishte bu jtës te H ani i Bu rrave këtë natë. - Ju , zotëri, sonte jeni i ftu ari i nd erit në shtëp inë tim e, së bashku m e m iku n tu aj d he gjithë ata që ju shoqërojnë. Për m u a është një nd er i m ad h të kem një njeri kaq të rënd ësishëm në H anin tim . Shqip tari ka një zakon të m ad h: I p ret m e bu jari të m ad he m iqtë... U jep atyre ed he shp irtin! Ky d ialogim i shp ejtë, i ngrohtë, m iqësor d he i n d eru ar, nd ikoi ed he te Lord i Bajron, i cili s d inte si të falënd eronte, hyri në H an, d u ke çalu ar ëm bël. Eh, sa shu m ë i kishte ku shtu ar ky çalim këtij bu rri të bu ku r! Ishte d hënë p as stërvitjeve atletike për të eliminuar atë dhimbje të madhe shpirtërore e fizike. Ishte mjeshtër në lojën e kriketit, ekspert i boksit, mjeshtër i skermës e i hip izm it Sa i p ëlqenin ku ajt! Pale, kishte d he shkëlqim në not. (A i përshkoi me not Halespondin, N gushticën e Dardaneleve! ). Bajroni, nga vetë natyra, ishte njeri i vlerësim it. Ku nd ronte këtë m ikp ritje që n esër, ku r të kish te m u n d ësi, ta h id h te n ë vargje, në p oem at e tij. E ngacm onin në nd jenjë këta njerëz të mirë, të rreptë, por mjaft trima dhe mikpritës, të cilët flisnin me vep ra d he m e besë . 27

Kristaq F. Shabani

Në atë çast, kur po dialogonte me të zotin e hanit, këtë burrë kaq sim p atik, m e tip are kren arie labe e m e n jë zgju arsi të p azakontë, iu ku jtu a vep ra e tij e p arë, e botu ar m e vjersha lirike Orët e p rehjes , të cilën e kishte botu ar në vitin 1807, d y vite m ë p arë. Për sh kak të ton it të tij kritik, aristokracia e privilegjuar filloi goditjet ndaj tij. Një ashpërsi e pamerituar dhe një p ërgjigje satirë. * Atë natë në han, Lord i Bajron bised oi gjërë e gjatë m e të zotin e H anit, ku një d jalosh i ri e p ërkthente bised ën m e një anglishte të bukur. U zhvillua një bisedë e zjarrtë, midis të dyve, m e p yetje d h e p ërgjigje të sh u m ta. Mali p ërballë qën d ron te hijerënd ë. N jë hënë e bu ku r, e p lotë, nd riste m e gjithë fortësinë e sa j t ë r r ez ev e n d r içu ese. M a ja e Bir b ilit n g r ih ej d h e vallëzonte, d u ke nd jeku r ritm in e valles së bu ku r labe. Vjosa vijon te rru gën e saj d h e p ërcillte m esazh et e bised ës, e cila zhvillohej në H an m e m iku n e m ad h nga Anglia. Atë natë u shtru a sofra e m ad he d he u p rovu an gjellërat më të mira të krahinës së Labërisë dhe u ngritën dollitë e miqësisë. N jë natë e m ad he historike, e cila d o të m bahej m end e d o të p ërcillej në vite d he në sheku j * Dita e nesërme ishte shumë e bukur. Një diell i rrumbullaktë shkëlqeu në horizont. Lord i m e të tijtë d o të shtegtonte gjetkë, sip as itinerarit të tij. Para, se të nisej, iu afru a të zotit të H anit, duke i dhënë një qeskë me stërlina dhe duke i thënë: Ju lut em, merrni kët o st ërlina për bujarinë e t reguar dhe për mikprit jen që më bët ë . I zoti i hanit iu d rejtu a m enjëherë lord it Bajron: Vjen nga larg Zot ëri. Edhe gjuhën t onë s e dit ke. Por ama t ë shoh në sy dhe syri i ndritur të foli, se syri i ndritur flet. Me sa më shpjeguan edhe sa dëgjov a, ke udhë t ë gjat ë dhe, kët ë qese me st ërlina fale t e ndonjë han t jet ër. Të prit a, si mik, dhe mirëardhësh kët u përsëri, si mik! Lordi Bajron ndjeu fjalët e zemrës të zotit të hanit, buzëqeshi, 28

Sheku lli i lotu ar...

falënd eroi, shtrëngoi d u art d he la shp irtin e tij të m irë në këtë han të Ku vend it të Bu rrave të Labërisë * Te Çajd H arold i , në p asqyrim in e nd jenjave të Bajronit, natyrisht, një shkënd ijëz p ati d he kontakti i m ësip ërm . Evrop a e njerëzve të m ëd henj si: Gëteja, Balzaku, Stendali, Pushkini, D ostojevski, Malvili, D elekrua e të tjerë nxitu an të njih nin vend in e shqip onjave. Ed he Persi Shelli, p oeti i m ad h rom antik ap o gru aja e tij, Meri, m ësu an n ga Bajron i p ër këtë ven d të bu ku r d he të ashp ër. Syri i spikatur i Bajronit kundroi karakteristikat e bukura të trad itës d he klim ës shqip tare, e cila u d ha në p oem ë m e një figu racion të god itu r... Edhe ndonjë fragment çudie ka edhe nga veshja edhe e kësaj trev e, m basi Bajron i d ih et që u çu d it m e vesh jen e bu ku r shqip tare, d u ke blerë ed he një kostu m . N ë ku jtesën e të zotit të H anit, tregojnë, m beti e fiksu ar ajo natë e m ad he e kontaktim it m e Lord in Bajron, Xhorxh Gord on Bajron. Dhe ku jtesa e tij kishte të d rejtë të fiksonte: Shqipëri, lejomë t ë kt hej sy t ë e mi, Mbi t y , o nënë e rrept ë, burrash t ë egër! Pa lajka ndez ëm z jarr, u t hanë rrobat , pa ndez ëm llampën. Mbushëm plloskën Dhe sht ruam plloskën me at ë që pat ëm, Kësaj i t honë dashuri njerëz ore Vera m bahej në kaçu p e të lëku rta, të p ërgatitu ar enkas p ër të mbajtur verën. Ishte një art i veçantë. Vera e mbajtur në këto k a çu p a , jo v et ëm q ë fer m et o h ej, p o r r u h ej cilësish t d h e p referohej nga bu jtësit e H anit. Atë d itë që erd hi bu jtës në han Ba jr o n i, u p ër d o r k jo v e r ë e cilës is ë s ë p a r ë . D h e n g a transm etim et gojore d el se Bajroni e p referoi verën tip ike d he p iu m jaft, d u ke e falënd eru ar të Zotin e H anit, p ër këtë verë cilësore. I bënë p ërshtyp je p iru nët d he lu gët e p ërgatitu ra m e art nga çobanët, të cilët e gd hend nin bu shin, d u ke arritu r në shkallë të lartë cilësie. 29

Kristaq F. Shabani

Mos qëlloni (suluni) mbi halldupnë, në rast se nuk i shihni të bardhën e syrit... .

çuditshëm ky qiell! Na pasqyron gjithmonë vendin tonë... Ja son te që h ën a ësh të p ërsëri e p lotë, sh ih n i si p asqyroh et trimëria... - Ç është ajo Qafë?... Mos ësh të Qafa e Kryqit? - p yeti teto Xhania. - Ajo është..., - u p ërgjigj shp ejt e shp ejt teto Borshja d he vazhdoi: - E shihni si është ajo qafë? I ngjan kryqit... Tamam si kryq... - Sa i ngjan kryqit. Do të thotë se fshati ynë u ngrit m bi një vend të shenjtë, - shtoi teto Su m bu lla. - Po m bi Qafën e Kryqit... Ai ishte një vend m bi vend et, ku sh ik oje çd o g jë n ë p ëllëm bë të d or ës... n a ...,- d h e tr eg oi p ëllëm bën e saj të vogël teto Zu m u lja. - Thonë se këtu u ngu lën d y fam ilje, të cilat kishin hasm ëri në Lekd u sh, shu m ë vjet p ara d he p rand aj u vend osën në atë vend aq të lartë, të vrisnin hasm ërinë, - u hod h teto Daru a d he pastaj me një frymë vazhdoi: - Bashkë me këtë familje, si tregojnë të p arët, u ven d os ed h e fam ilja e Sen d oagaraj. Erd h ën n ga Lekd u shi...Dhe p as tyre d he të tjerat.... N d aj ai vend i, i cili shërbente p ër strehim , është shu m ë i lash të d h e qu h et Shpella e Boxhos ... S h arron ku jtim i i n jerëzve. E p ërcjell këtë n ëp ër koh ë, siç p ërcillen të gjith a historitë... - Moj gra... Ajo atje, e cila, po shfaqet tani, mos është Buza e Sefer Agait ? - Ajo është ... Kën ga th otë: Sefer Bega, kazani me tetë vega Sa bukur! Një kazan që ka tetë vega, i cili zien e gjëmon nga trim ëritë. Trim at bëjnë trim ëri d he janë të etu r gjithm onë për trimëri..., - rifoli përsëri dhe trokiti bastunin e saj teto Borshia, apo Fjalëshkopi ... - Ec e ku nd ërshtoje p o d eshe ...., - tha m e gjysm ëzëri teto Xh an ia. N d ërkohë, Mëm ëm bretërorja ap o Mëm a e Tetove, u hod h 30

Sheku lli i lotu ar...

në su lm m e fjalë: Vend i ynë ka qen ë gjith m onë i p ap ërku lu r... N jerëzit e realizojnë dhe e forcojnë mospërkuljen, duke lidhur besën e duke i d hënë tjetrit, njeriu t të nd ershëm , besën... E ku sh u d ëgju a m ë shumë se ne për trimëri dhe për kundërshtimin?... E kush luftoi m e p allë sheshit d he arriti të shqu hej?... Djem të tanë qu heshin të gjithë trim a... Ata, që ku r lind nin, lind nin m e shp atë e kam ë e m ë vonë m e p u shkë! A s e thotë m irë kënga: Ç janë at a që v aren z allit ?/ Janë t rimat e Çelo Picarit . - H ë, m ë u a lu m sha, se u zbard hën faqet nënave, - s arriti të nd alte frazën e ngrohtë të d alë p rej shp irtit teto Borshja. - Këtë vend gjithm onë e kanë nd eru ar trim at d he trim ëritë, - shtoi zëp lotë teto Daru a. - Që, ku r u shfaq Çelo Picari, u trim ëru a kod ra, u trim ëru a m ali!... U ku jtohet si e p riti Veziri, atë d jalë në p allatin e tij. E ku sh nu k e d i atë histori? Të gjithë. Ku r rojet kërku an ta kap in, sip as u rd hërit të Pashait, d jali nxori shp atën d he Pasha Aliu tha: Ky më duhet! Që atë d itë d jali ynë u qu ajt Çelo palla . - H ë m ë ia lu m të! I nd rittë shp irti, atje ku ka rënë!... Mëm ëm bretërorja vijoi: Tetot e m ia të d ashu ra... E shoh se ju p ëlqen h istoria, p asi ju i ken i m ëku ar bijtë tu aj, si n ën at, gjyshet d he stërgjyshet bijtë e tyre, m e trim ëri të p ashoqe, të cilën e kanë treguar në vjeshta dhe në dimra të historisë, kur të hu ajt d onin të na p ërtyp nin, si një kafshatë m isri, d onin të na shkulnin fare nga rrënjët. Po a mund të shkuleshim ne me gjithë këto rrënjë, rrënjë nga të p arat, që u form u an në këtë tokë?... E d ini se ç d o të thotë të shku lësh ata, që janë m e sheku j, ap o kriju esit e jetës, këtu n ë këtë tru alll. Ed h e siku r të d u ash t i shku lësh nu k i lë tru alli... Dhe u fut Çelo Picari në pallat brenda, /pa i bërë sy ri t ërt ,/ pa iu trembur ëndrra..../ E kishte lindur trim e levend e mëma!... Dhe ku nu k u shqu a trim i, p alla e tij, ku ?... Atje në fu shë të mejdanit, atje ku palla bënte punën e saj dhe mbronte vatanin... Më thoni tetot e m ia, ku nu k u shqu a p alla e d jalit të Picarit? -E ku nu k u shqu a? E ku nu k u shqu a? - thirrën të gjitha tetot në kor, duke pyetur me këtë pyetje te thjeshtë vetë Historinë e trim ërisë... 31

Kristaq F. Shabani

Dhe Mëm ëm bretërorja vijoi në m ënyrë p atetike: Sa intriga, sa p abesi, sa fu rtu na, sa d help ëri që bën ë të hu m basin d he bij m e em ër të këtij tru alli!... Dhe aq s bind ej ai Sulltan, sa gjithçka e donte ta vërtetonte në tepsi... Donte kokën e tyre, të trim ave të p rerë... Ah, koka e trim it e p rerë!... E p ësu an nga intrigat Asllan Ku ca d he Veli Seferi, p or koka e p rerë nu k vajti te Su lltani, në vend të tyre vajti koka e Tartarit në hejbe..., ndërsa koka e trimit erd hi ta qajë d he ta trim ërojë nënën d he gjithë njerëzit... . Dhe Mëm ëm bretërorja ia m ori këngës aq bu ku r. Ia kthente teto Miru a, ia hid hte teto Daru a, m banin iso teto Xhania, Teto Borshja d he teto Zu m u lja: Çelo, t ë pimë dollinë, / Tart arit ç ia bëre mirë,/ kokën nga kurmi ia shqit në,/ në hejbe i v ijnë t ë t ijnë.../ Çelua y në me must aqe,/ mori hak dhe z bardhi Faqe.../ Papritmas qielli shfaqi të gjitha këto akte të tetove dhe vetë Çelo Picarin... - Ja , ja tek jem i, ja d he trim i m id is nesh... - Po ne jem i këtu ... Ç ne atje?! Dhe atje jem i?... - Ju thashë d he atje jem i... Kjo këngë ishte këngë e nënave d he kënga e p ërku jtesës, e cila m e zërin e tyre m elod ik p ërhap ej nga shtëp ia e Bilajve p ër në shtëp itë e tjera, si një m esazh i m ad h i p ërku jd esjes p ër të m os harru ar ku jtesën d he nd erim in e m ad h nd aj trim ave... - Shumë bukur, shumë bukur!... A mund ne të përshkruajmë gjithë historinë? A m u nd ne të rrim ë d u arkryq e gojëkyçu r, p a p ërm end u ar atë, që ka nd od hu r këtu ... Le të shp ërthejë sërish kënga... Çelo Picari me v ulë,/ i mban t opat në buz ë,/ luft on me Sullt an Mahmundnë/që ka t opa gjy le shumë,/ dy z et v jet se sosi barutnë... Mbante iso d he vetë Qielli... Teto Daru a p astaj recitoi: Çelo Picari furt unë / u z u me Sullt an Mahmunë / u hëngrën hundë më hundë . N d ërsa teto Xhania: S pranoi bejllëk e lëv dat a,/ i mbet i në dorë shpat a!...

Sheku lli i lotu ar...

Teto Zu m u lja: O Buçi, në shesh t ë Q arrit ,/ Në v end t ë Çelo Picarit / at y mblodhi parësinë, / ku ka Xhelili sht ëpinë/ Dhe t opi i ngrit ur në buz ë,/ kur qëllon, shurdhon Korfuz ë . Mëmëmbretërorja: Kush u hodh në Pet ë i pari,/ ky Çelo must aqeçari... . Si ësh të ai u rd h ëri i bu ku r: Mos qëlloni (suluni) mbi halldupnë, në rast se nuk i shihni t ë bardhën e sy rit ..., - shtoi nënë Borsh ja d he tu n d i kokën e saj, d u ke p ërp lasu r d y - tri herë, siç e kishte zakon, bastu nin e saj m bi d yshem enë..., p ër të tërhequ r vëm end jen p ër fjalët e saj... * U shfaq sakaq H alili d u ke u thënë: Mëm ë, e d i ku d ëgjohet kënga ju aj? Deri në qend ër të fshatit... Po bëni koncert këtu ? E, m ore H alil, m irë që d ëgjohet, të p aktën njerëzit janë vesh sh p u ar d h e u h yn gjith çka n ë m en d je... N e flasim p ër historinë tonë. Du am ta ngu lim këtë histori, - i tha ajo të birit, d u ke e p arë në d ritë të syrit... -Pse s thoni m ë m irë të jap im një shfaqe vetëm m e ju p ara gjithë fshatit? Ua ka ënd a? E p ërgatitim d he e jap im . Do të bëjë sh u m ë p ër sh ty p je..., p r op oz oi H a lili, i cili ish te ed h e p ërgjegjësi i vatrës së Ku ltu rës, p rofesion, i cili vlerësohej m e pikë... - E p se m os ta bëjm ë? Frikë nga ku sh d o të kem i... Kështu d o ta bëjm ë m irë p u nën tonë, - tha Fjalëshkop i d he u çu a e para për të shkuar në shtëpi, pasi po e thërrisnin, se dikush, një mik i shtëpisë, kishte mbërritur dhe, pa lejën e saj asqë mund të hap ej qyp i, ku m bante m ishin, të cilin e ad m inistronte vetëm ajo kryezonja, Borshja. * Kërcimi i asaj valleje u shfaq në skenën qiellore, në të gjithë hapësirën e veprimit të shqiponjave, me një profil të veçantë, pa stisje, dhe për kundërshtarin, si gjithmonë, produktonte llahtarë dhe dridhje. Dukej, sikur në ato çaste gjëmonte dhe drithërohej dheu. Bota shpirtërore e pasur shpërthente në protestë të revoltuar, e cila pasqyrohej katërcipërisht në gjestet dinamike dhe në shprehësinë 33

Kristaq F. Shabani

fy t y rore N u k t hon ë kot : Ku n dërsht ari m u n det dhe m e past hirrm im e dhe m e shprehjen fy t y rore lu ft arake dhe t ë palëkundur . Kjo ka qenë një nga spikatëritë Interpretohej vallja e fituesit, e cila lidhte përpjekjet e çlirësisë shqipe.

Vallja e kapedanit me fustanellë 1.

apedani qëndronte i menduar, atë pragvjeshte, në çastin e ndërrimit solemn të stinëve, në një vend të tij të preferuar, aty në sheshin, që qu hej: SH ESH I I KAPEDAN IT . Ishte p agëzu ar ky sh esh m e këtë em ër p ër bëm at e Kap ed an it Ap ostol, që, fshatarët e tij d he të njohu rit, e thërrisnin shku rt: Tole. Ç lid hje kanë stinët njëra m e tjetrën?! Shkojnë, si d y m otra, të cilat ia lënë postin njëra - tjetrës me një marrëveshje të bukur, - m end onte. - Po njerëzit, p se nu k e kanë këtë aftësi? - p yeste veten. Kishte qejf të vrojtonte nga ky vend i lartë, nga i cili gjithçka e shihje në p ëllëm bë të d orës. Ai ishte grad u ar nga grekët m e gradën e Kapedanit. I shkolluar në shkollat greke, Apostoli njihte m irë taktikën u shtarake të koh ës. Kishte p ërvetësu ar artin e d inakërisë d he të m ashtrim it të ku nd ërshtarit... 2. N u k k ish te k a lu a r sh u m ë koh ë, k u r a i k ish te k a lu a r H ARKUN E TRIUMFIT . Kishte m arrë p jesë në Revolu cionin e m a d h g r e k t ë v it it 1821 d h e is h t e q u a jt u r H ERO I MESOLON GJIT . Kishte lu ftu ar m e p ërku shtim të m ad h m e trimat e tij dhe, pas luftimesh të ashpra, Mesolongji ishte çliruar. N ë fitoren e m ad he, ku firm a kryesore ishte Kap ed ani Ap ostol Llane. N d oshta, nesër m u nd të m ë gd hend in në gu r!...N d oshta! S d ihet se çfarë nd od h! Do të m ë ru ajnë në ku jtesë të kohërave, - kishte thënë p ër bëm at e tij Ap ostoli. Këtë të vërtetë të m ad he 34

Sheku lli i lotu ar...

ia kishte thënë një kronikan grek, i cili e kishte ndjekur këmba këm bës në op eracionet u shtarake p ër çlirim in e Mesolongjit. N d oshta, nesër në gu r..., - p ërsëriste, d u ke m ed itu ar. Du ke lu ftu ar p ër Greqinë, ai m en d on te se kish te lu ftu ar ed h e p ër kom bin e vet. Sa m ë shu m ë shtete të rinj të shkëp u teshin nga Perand oria Osm ane, aq m ë e d obët tregohej kjo p erand ori, d isa sheku j hegjem one... N esër m u nd të form ohej shteti d he shteti i shu m ënd ërru ar Shqip ëria... Sa shu m ë ishin heronjtë, të cilët e kishin origjinën nga Shqip ëria! Ed he në revolu cionin grek ishin në rad hët e p ara. Sa i p ëlqente të rrinte kështu , të çlod hej. Ed he kap ed anët kan ë n evojë të çlod h en . Por koh a e çlod h jes p ër ta ësh të e shkurtër. Edhe këtu, ku është, ka trimat e tij lliariotë dhe zhejotë, ka çetën e tij. Qëllim i i saj: rregu lli, sigu ria d he nd ihm a, në rast grabitjesh, përdhunimesh e... Familjen e kishte lënë atje larg, në Greqi, Kapedani. Do të rrinte ca kohë këtu, të pushonte e prapë d o të niste p u nën e tij. Thithi fort çibu ku n. Iu ku jtu a, në atë çast, Ali Pashai, të cilin e kishte njohu r nga afër, p or Pashai përfundoi me kokë në tepsi, se kishte kundërshtuar me modelin e tij të p avarësisë, gjatë m bretërisë së p ashallëku t. Pashai ishte i m ad h , - m end oi m e vete. Ai la shenjë në historinë tonë! Pa nga d rejtim i i H oshtevës, nga rru ga që fu tet në fshat, në vend in e qu ajtu r Bregu i Ponaj , një kalorës, i cili kalëronte fu qishëm . U ngrit në këm bë. Ç të kishte nd od hu r? Mos nd oshta në H oshtevë?... . N u k u nxitu a, p or p o p riste lajm ëtarin, i cili p o ngjitej në d rejtim te SH ESH I I KAPEDAN IT . Lajm ëtari, p asi e nd eroi m e m ënyrën e kohës, i d ha një letër nga p rifti i H oshtevës, ku e lajm ëronte p ër band ën e Çenko Sheshbeshit, e cila p o p ërgatiste bastisjen. Band a ishte shtru ar në një gosti të m ad he, të d etyru ar, në shtëp inë e Priftit. Kërkohej m e p ak fjalë ndihmë. Kapedani vendosi në çast. Dha sinjal te trimat e tij, lajmëtarët e çetës, të cilët u paraqitën, morën udhëzimet përkatëse dhe, në një kohë të shku rtër, çeta ishte tërësisht e arm atosu r, e veshu r m e fu stan ella. N ë krye, m e u n iform ën e kap ed anit, Ap ostol Llan ia. 35

Kristaq F. Shabani

3. Rru ga nga Lliari d eri në H oshtevë u bë m e shp ejtësinë m ë t ë m a d h e. Ka p ed a n i p ë r p ilo n t e p la n in e a s g jës im it t ë kundërshtarit. N u k d o të su lm oj..., - tha m e vete. Po ç d u het të bëj? - p yeti p ërsëri veten d he vetë u p ërgjegj. Do të vep roj nd ryshe... Do t i fu t në një grackë d he ku rth të m ad h... Ua njoh u në trim ëritë tu rqve d he sahanlëp irësve të tyre !. . . . Mblod hi vartësit d he d ha d etyrat qartë d he p rerë. 4. Po i afroheshin sheshit të kishës. Dha urdhër të fillojë zbatimi i p lanit. N u k ishte su lm real, p or një su lm p sikologjik. Çenku a m e trim at ishin bërë çakërqejf. Ra kam bana e fshatit. Trim at m e fu stanella u kap ën d orë p ër d orë, d u ke form u ar një rreth të m ad h valleje, i cili thoshte shu m ë d he zbërthehej d om ethënia e tij vetëm nga të m ençu rit, se të m ençu rit, si kap ed an Tolja, e kishin p ërp ilu ar e hartu ar. Filloi vallja. Bu çiti kënga. Binte kambana me ritmin e saj. Dhe po të binin kambanat, binin të gjitha p ërnjëherësh në ju g d he vend i ishte i gatitu r. Kam bana ia p ërcillte sinjalin kam banës tjetër d he kështu m e sistem zinxhir, kjo rrahje d he ky tingu ll i m ad h shp ërnd ahej në të gjithë vend in, ku kishte kam bana. N jë ku shtrim tingu jsh bronz - floriri! Në atë çast, zëri i kambanës së Hoshtevës dëgjohej ed he në Sop ik, ed he në Labovën e Kryqit... Lid heshin ap ostu jt, ëngjëjt, p rofetët njëri m e tjetrin...Ç kam banë! Zëri i saj i florinjtë d ëgjohej shu m ë larg. Çenko Sheshbeshi lëshoi i habitu r e në tejqejf një p yetje: Ç p o bëhet? Të sh kojm ë të p yesim n jëh erë..., - th an ë të zotërit e shtëpisë. I zoti i shtëp isë e kishte ku p tu ar vallen e Kap ed anit Llane, nd aj u p ërgjegj: N ë fshat kanë ard hu r kom itë shqip tarë d he tru p at greke . Çenku a u zbeh: Si kanë ard hu r kom itët d he grekët?... Dinë 36

Sheku lli i lotu ar...

gjë p ër ne?... . Jo , s d inë... . Sh tëp ia ishte afër sh eshit të kishës. En tu ziazm i i band ës Sheshbeshi ra. Çenkoja i tha të zotit të shtëp isë: Ka ndonjë rrugë nga mund të ikim ? N a nxirr se do të paguhesh... . Kap ed ani hid hej në valle m e trim at. Kam bana binte. Ka vetëm një rru gëzgjid hje, - u tha i zoti i shtëp isë. -Të d ilni e të shp ëtoni nga Gju rm ëm u shka p ër në Përm et . Ashtu thu a zotrote?- p yeti Çenku a.... Ky është m end im i im ... . Ashtu u bëftë..., - ia ktheu tjetri, nxitim thi, d he u a bëri m e kokë të tjerëve të ngriheshin... Banda u largua. Trimat hidhnin vallen bashkë me fshatarët. Fshati shp ëtoi nga bastisja . 5. Pop u lli d oli i gjithë në shesh d he nd iqte vallen e trim ave të kap ed an Llanes. Pastaj, një nga një, u fu tën në valle fshatarët e H oshtevës. Kam bana vazhd onte të binte e tu nd u r nga një d jalë i fuqishëm dhe i bukur, i cili i binte asaj dhe qeshte ëmbël. Rrethi i valles, sa vinte e zgjerohej. Lliari, Zheji, H oshteva, Koncka, N ivani, Top ova ku nd ronte nga larg... Çen ku a tash m a kish te kap ërcyer Dh ëm belin d h e i ish te d hënë një m ësim i m irë, p ër të m os u kthyer p rap a... Am a të asgjësu ar që i bëri Kap ed ani Çenko Sheshbeshit! Iku m e bisht në shalë!... - qesend isi Çenkon një lliariot. Të të kem i, o Kap ed an ! - iu d rejtu a I MEN ÇURI I FSH ATIT H OSH TEVË ... Ti na ru ajte nga bastisja e na shp ëtove nga tu rp i - tha një tjetër, një bu rrë i shku rtër m e m u staqe të p rera zving. Të të kem i, o Kap ed an, të na rrosh sa Dhëm beli!... - e u ronte vallja njerëzore që sim bolizonte Zagorinë. RASHË E THEVA SHTEMBËN - O Ë... o, ë... , o! / M ë zu ferra këmbën - o. /Ë... o, ë... , o!/ Rashë e theva shtëmbën -o. / Ë... o , ë... , o! / Shtëmba plot me kos të leshtë/ 37

Kristaq F. Shabani

Ë...o , ë... , o !/ Sos desha ta thyeja vetë. / Ë ...o, ë ..., o! / I mbajta sytë përpjetë.../ Ë ... o, ë ... o!/ Se pashë miken e shkretë. / Ë... o, ë ... o! Kjo valle e kënd u ar alu d onte p ër d ashu rin ë, p or, në atë ça st të b u k u r , a lu d on te d h e m e a ta q ë u la r g u a n p ër tej Dhëmbelit... 6. Kap ed an i d h a u rd h ër të m os bin te m ë kam ban a. Pastaj Tolja foli m e zërin e tij të fortë: Vëllez ër! Ne sot , në kët ë t ë kremt e, t reguam se jemi t ë bashkuar dhe e duam fort njëri t jet rin. Kët ë e t regon më së miri ndihma e bekuar, pa v rarë e prerë njeri. Të sojçmit dhe të zgjuarit dinë të luftojnë dhe kështu. Këmba e Çenkos nuk do të shkelë më. Në ja mbajtë le ta provojë edhe një herë! Thua t ë mos e ket ë kupt uar se ne s ishim komit ë shqipt arë e as grekër, por shqipt arë t rima? Kët ë s ma ha mendja. Nejse, Çenkot dhe bast ardët e t jerë s kanë v end në kët o t oka t ë lira, që na përkasin v et ëm ne, t ë z ot ërv e t ë t y re! Le t a kt hejmë k ët ë fi t o re në nj ë fes t ë t ë m a d he... U ra t ë, t a ni ne d o t ë fest ojmë... . Kaq tha Kap ed ani d he sheshi brohoriti: Rroft ë Kapedani, sa Dhëmbeli!... . 7. Këtu , m u në shesh të kishës, d o ta shtrojm ë! - tha i p ari i Andonajve, që i dëgjohej fjala. Dhe ashtu u bë. Çeta e Kapedanit me fustanella, fshatarët, fëmijët, vajzat e reja, nuset u mblodhën së bashku . N ikoqiret e H oshtevës shtru an sofrat m e të gjithë të mirat. U ngritën dollitë me raki mani e rrushi disavjeçare. Paqja d he gëzim i kishte p u shtu ar fytyrat. Kjo krahinë është e mësuar të jetojë v etëm në liri. Liria i ka pëlqy er z agoritit. Edhe në v itet më të rënda të pushtimit të Shqipërisë, Zagoria nuk u pusht ua dot nga t urqit . Kapedanët z agorit ë me t rimat e t y re, t reguan sesi luft ojnë z agorit ët ! E paharruar qoft ë t rimëria e t y re dhe u bëfshin dhe t ë t jerët , që v ijnë nga pas kapedanë të tillë për t ë mbrojtur trojet ! Fjala e d ytë e Kap ed anit Tole u p rit m e brohorim a. Të p açim , Kap ed an! - p ërsëritej, si refren kënge. Toles nu k 38

Sheku lli i lotu ar...

i p ëlqenin lavd et, p or e d inte se këto u rim e d ilnin nga shp irti ëngjëllor, nd aj krenohej p ër njerëzit që i lëshonin m e zem ër br oh or im a t. Pa s p ër fu n d im it të k ësa j g ostie , secili n g a hoshteviatët kërkonte të kishte p ër m ysafir Kap ed anin. Por ai, m e zgju arsinë e tij tip ike, u tha të gjithëve: Unë hy ra sot në çdo sht ëpi t uajën! Hy ra bashkë me t rimat e mi dhe t uajt ë. Ju ardhshim për t ë mira! Trim at, m e n jë sh en jë, u h ip ën ku ajve p ër t u n isu r. Ra p ërsëri kam bana. Ishte kam bana e p ërcjelljes së valltarëve të taktikës psikologjike. 8. N jerëzit, në të d y fshatrat e trim ave, p risnin lajm in. N ënat ed he shqetësoheshin m os në p ërleshje m e tu rqit binte nd onjë t r im , p o r n g a a n a t jet ër k is h in b e sim t e H ERO I I MESO LO N GJIT d h e kap ed an i i tyr e, Ap ostol Llan ia. Ra tru m beta. N ga Bregu i Pon aj p o vin te kavaleria Llan e. Tru m beta lajm ëronte fitoren! 9. Kap ed ani, p asi u nd a nga trim at e tij, qënd ronte në PIKË TË VROJTIMIT d he nu k e nd iente lod hjen. Mend onte p ërsëri p ër Pashanë Ali, që kishte lid hje m e këto troje. I lu m të! Pashai kishte kërku ar shkëp u tje d he krijoi një shtet të tij. Ai, nd oshta, e pse jo, dha një shembull edhe për Greqinë, sesi duhet të luftoje p ër shkëp u tje. Po Shqip ëria e tij? Do të vinte një d itë e tillë e bardhë? Mendoj se do të vijë, që edhe ne të jemi zot të vetvetes, të vendit tonë. Kapedanëve u ka hije të jenë kapedanë në truallin e tyre! - d he filloi të kënd onte një këngë: Vezirit vanë i thanë,/ Shkodra mori Elbasanë, /pas ca ditësh merr Beratnë... . Ishte shu m ë i ri, në këtë vjeshtë të vitit 1825.

Kristaq F. Shabani

* Pasi t ha kët o fjalë, ajo u bëri t hirrje grav e t ë lidheshin dorë për dorë dhe duke kënduar e v allëz uar t ë shkonin drejt lëmit

Kostena Njakarina,kapedania koshovicare Sip as ritit të Pashkëve, p as p ërfu nd im it të m eshës, ap o të cerem onisë fetare në kishë, koshovicarët e vijonin festim in në lëm in karakteristik të fshatit. Por, atë vit, një gjë e tillë nu k u leju a, p asi agai i fshatit, H aki agai, d ha u rd hër të p rerë m e anë të trimave të tij, të cilët ishin vendosur në qendër të fshatit, pranë r r a p it g jig a n t d h e lëm it , n ë sh t ëp in ë d y k a t sh e t ë a g a it . Koshovicarët, siç qenë të m bled hu r, d ëgju an u rd hërin e agait, i cili nu k d o të lejonte festim in te lëm i, ku ishte p arashiku ar d he ku d o të d erd hej lu m i i festu esve, sep se gjoja nu k nd ihej m irë d h e sh qetësoh ej. Kap ed an ia Kosten a N jakarin a, d oli n ë n jë t r ib u n ë t ë im p r o v iz u a r d h e u t h a : Ko s h o v i carë d h e koshovicarë, ne do të festojmë patjetër sot, te lëmi ynë, pavarësisht se nuk dëshiron agai! Le të jetë sot dita e festës edhe dita e shporrjes së Haki agait nga fshati ynë . Pasi tha këto fjalë, ajo u bëri thirrje grave të lid heshin d orë p ër d orë d he, d u ke kënd u ar e vallëzu ar, të shkonin d rejt lëm it, n d ërsa bu rrat i p orositi të p ërgatitn in revolet d h e h arqet e shigjetave p ër t u m brojtu r nga su lm et e rojave të agait Pra, ju bu rrat, të m broni gratë d he gjithë tu rm ën te lëm i. Për këtë bën i ku jd es d h e, p a d ysh im , që n e, - th a Kosten a N jakarina, - d o të fitojm ë ed he lirinë! Të gjithë u p ërbetu an se d o t i resp ektonin fjalët e kap ed anes trime, e cila me trimërinë dhe vendosmërinë e saj u bë kapedane e të gjithëve. Dhe kështu u vep ru a. Kostena në krye të valles, gratë të zëna dorë për dorë, duke vallëzuar e kënduar, iu drejtuan lëmit. Burrat morën masat e tyre mbrojtëse, rrethuan lëmin dhe u vend osën në p ika vrojtim i të volitshm e p ër të m bajtu r nën kontroll gjendjen. Kënga dhe vallja po i afrohej lëmit. Haki Agai u inatos me këtë veprim kundërshtues të koshovicarëve. Në krye të tyre ishte kap ed ania. Por s kishte ç t u bënte festu esve. Ishte 40

Sheku lli i lotu ar...

m ë i vogël në nu m ër d he, d ashje p a d ashje, u p ajtu a, p or, të n esër m en p a g d h ir ë m ir ë, H a k i a g a i u la r g u a n jë h er ë e p ërgjithm onë nga Koshovica. Ja p ra se ç bëri një trim ëri, një gru a trim e! A nu k ngjason k jo m e Bu b u lin ë n d h e t ë fa m sh m e n Z h a n D A r k , n jë shëm bëlltyrë e tyre e fu qishm e, që solli një liri, e cila u kishte munguar koshovicarëve të detyruar të paguanin taksat dhe Haki again m e p rod him et e p rod hu ara në tokat e tyre? Kënga e saj p ërcillej në shp irtrat e lirë: N grehu ni, o koshovicarë, / ku sh m e p istoletë, e ku sh m e hark shigjetar,/ gjithë ju , o qym yrxhinj, p ër të shp orru r aganë!/ Më thonë Kostena N jakarina, s trem bem as nga p lu m bat, / s trëm bem as nga u ria, jam këtu m e trim e d he trim a! Dëgjo m irë, ti, aga H aki, banorët qu hen koshovicarë, këtë ta d ish m irë . Për 10 m in u ta u rreth u a ku lla, flisn in të gjith ë n jë gojë: Ngrehu, t i, aga me t ë mirë, / se do t ë bëhet kasaphanë! Iku agai në t ë gdhirë,/ iku rrugës e shkoi, /s u kt hy e kurrë përsëri. / Dhe kësht u koshov icarët bënë jet ën në liri . A n u k ësh t ë d ësh m i k jo k ë n g ë h ist o r ik e e v it ev e t ë ku nd ërshtim it të zjarrtë d he të rritjes së p rotestës m ad hore m e asp iratën e një jetë të lirë d he të p avaru ar?

* Stefani mori frymë thellë, pasi u emoncionua nga kjo histori e përndrit shme, e cila rrez at ont e dhe në kët ë kohë. Sa nev ojë kemi për kët ë rrez at im! - t ha me v et e dhe filloi t ë shflet ojë gjasi t ë mëdha për gjuhën. At ij i pëlqent e t ë lexont e e t ë lexont e , t ë mbushej me njohuri, pasi dija isht e mjet i i fuqishëm dhe më efikasi, i cili t ë mbant e sy t ë hapur... Biseda me v et v et en ësht ë fry t dhënëse, një nga lajt mot iv ët e t ij sundues.

Kristaq F. Shabani

Fjongo e ndërmjeme Madhështia e ëndrrës 1. Hidhe, hidhe vallen, kërkesë e fundit, merre këngën shtruar, lak i këputur 2. Në kalvar birbilenjtë cigaren dredhin për shtatë palë qejfe tmerrojnë tmerrin... Oqean i Tmerrtë ha inat me veten, frikë e arrestuar pikëçuditse mbetet 3. Dridhe me ne cigarë, o Marrës i Jetës, ti,i lumi, Vdekja na marrtë të bukur, epitaf i pëlqyeshëm shkruar me lule tymi 4. Vjen qesëndia e hollë, fytyrë pas fytyre, nxjerrin tymin në oxhak të tyre Me melodi cigari simfonitë shkruhen. 5. Dhe nis një këngë, këngë e pabesuar: S na u drodh syri, ne shpatëzhveshurve nga milli! 6. Lajmi i ardhur, si çudi vjen, të gjithë në një orë, u shtuan me djem 7. Trekëmbëshi, si njeri bën kryqin: O ZOT, O PERËNDI, ç po ndodh kështu? Dua t u marr jetën shtohen si oriz, unë zvogëlohem, ata rriten lis! 8. Kalon cigari dorë më dorë, kalon cigari buzë më buzë, cigari jep urdhër lirimi,buza ngjan me vulë.

Mbi supe të njoma barrë e mision i rëndë... Py et ja munduese: Vallë do t a kry ej?

ilip i: Fjalët e Sam iu t nu k ishin fjalë, p or florinj, që nu k binin nga Qielli. Ato d ilnin nga goja e të m ençu rit të m ad h... Fjalë, të cilat prekin në shpirt e të mbërthenin me aftësinë e tyre të ndritshme, të jepnin forcë. E dija se fjala të forcon jashtë mase, të hed h në su lm , të shton e të riaktivizon energjitë. Mu nd të thoshe se, m e fjalë të tilla, ishe gati të p u shtoje d he vetë qiejt! Asokohe, kisha lexu ar N aim in d he kisha d ëgju ar p ër rebelim et e Abd ylit , p or p ërm asat e këtij njeriu vigan p ër Mbretërinë e 42

Sheku lli i lotu ar...

Su lltanëve nu k i njihja, në atë m asë kaq triu m fale... Para m eje qënd ronte një nga kolosët e krijim it të tu rqishtes së re... Këta njerëz m ë d u keshin se kishin d içka hyjnore. Perënd ia i kishte pajisur me diçka të veçantë, të cilën nuk e gjeja te të tjerët. Sytë e m end u ar, vështrim i i stu d iu ar, tru p i i m p akët, d ora, që njeh hed hjen në su p e p ër të ku p tu ar ap o p ër të shtu ar aftësinë e të ku p tu arit, kom binoheshin aq m irë sa të m bu shnin m end jen te fu qishm ëria e tyre. Ishte një bu rrë, i cili kap ërcente vitet e m oshës së tij m e d y sy lëshues shkëndijash në mendimin e tij të gatuar, që kërkonin të z bër th en in d ia gra m et e të fsh eh tës së ty re, të fsh eh tës njerëzore; të zbu lonin në m ozaikët njerëzorë të p anjohu rën d he e reja të rritej në tru all të shënd etshëm e në shtrat të sigu rt. H artu esi i Enciklop ed isë qeshi, teksa p a sytë e ngrohtë d he vëzhgues të një djali të ri, siç isha unë asokohe, dhe me mënyrën si i shkonte p ër shtat vetëm një d ijetari të m ad h, u shp reh: N ë sytë e tu, more djalë, shoh zjarr dhe etje, jetë dhe dashuri njerëzore! Shem shed in Sam iu fliste p rerë. Çd o fjalë e tij kish ku p tim të veçantë. - Ti je d jali i Vasil Sabanit* nga Zagoria? - Po, shkëlqesë, - iu p ërgjigja. - Thjeshtësi, bir, thjeshtësi... Babai yt është bu rrë i zoti, i d ëgju ar d he i resp ektu ar. Më ka folu r p ër ty d he p ër ku shëririn tënd ... E d i d he p ërp arim in tu aj në shkollë. Ajo m ë gëzon se kështu d o ta bëjm ë Shqip ërinë tënë! Ku r të kem p ak kohë, nëse m ë jep ni izën**, d o të d oja t ju bëja p ak shoqëri... - Ajo d o të ishte p ër ne ora d he d ita m ë e lu m tu r e jetës sonë! Sam iu shp rehu në fytyrë një kënaqësi... Unë p o p ërjetoja çaste të m ëd ha, të p aharru eshm e d he d u ke shfrytëzu ar atë rast të m ad h, që vetëm një herë të jep et si p rivilegj në jetë, lëshova një p yetje ku rioze:

Shënim: * Vasil Shabani, babai i Filip Shabanit, i cili shërbente në oborr të Sulltanit. ** izën (tu rqisht), lejë.

Kristaq F. Shabani

- Dijetar i m ad h, si m u nd të ecësh në rru gën e d itu risë? Dijetari më vështroi me sytë e tij, me një vështrim të qartë e të dashur dhe pyetjes sime iu përgjigj me gjest të tillë, që tregonte p ërm asa: Larg e afër... Tokë d he Qiell... - Libri, - vazhdoi ai, pas gjestit, - është dhurata më e madhe e tij, d hu rata m ë e m ad he e Ditu risë, që na d ërgohet. H ap një faqe, ndryshon një faqe, mbush një mendje... Gjërat e reja zbresin d he sistem ohen në tru p in tonë. Dija d he d itu ria, sa vjen d he ngrihet, si një god inë e bu ku r, e stolisu r, p or kjo god inë që nga them eli e d eri në katet e larta lartësohet m e gu rë d itu rie... Unë d ëgjoja m e vëm end je të m ad he Sam iu n e m ad h. - Ju d o ta bëni Kom bin të nd rijë! Dritëd itu ria nu k bie nga qielli. N jë kom b, si yni, d u het të ketë të shkru arën e tij,... d he të kënduarën e tij në shqip. Shqipja është gjuhë e vjetër në Ballkanin p lak d he kërkon të p ërp arojë në të shkru ar. Këtu ju p o m ësoni g ju h ë t ë t je r a , p o r e p a r a ë sh t ë g ju h a e m ëm ës d h e ju mësimdhënësit e Diturisë duhet të përpiqeni të mos mbetet prapa shoqeve, ku r ka qenë në rad hë të p arë.... Dhe Sam iu këtu m ori frym ë thellë në kraharor, d u ke nd ier një boshllëk të m ad h në zem ër. Ishte kjo si një heqje shp irti p ër gjend jen, që e sëm bonte thellë. Ai, këto që fliste, i thoshte m e nd jenjën e një atd hetari e d ijetari të m ad h. Më d u kej se i m u ngonte d içka e m ad he, e cila nu k e linte të qetë d he e bënte të vu ante. Pastaj, si u nd al p ak çaste, m ë p yeti fare p ap ritu r: - Ti, Filip , d i të shkru ash d he të lexosh m irë shqip ? - d he qënd roi në p ritje të p ërgjigjes sim e. - Unë nuk kam bërë asnjë ditë shkollë të rregullt shqipe, por babai është ku jd esu r, d u ke p arë p ëlqim in tim d he kështu kam p ërp aru ar. I kërkoj vazhd im isht vetes. Alfabeti ju aj, gram atika, p o e bërë nga ju , m ë kanë rënë në d orë. Alfabeti, ku çd o tingu ll të ketë gërma dhe gërmat e shqipes të mos kenë lidhje me ato në greqisht, mua më duket interesant dhe mjaft i pranueshëm. I di m irë d h e p ërp jekjet e bëra n ga ju ... Jam ku n d ër asaj që të kop johet alfabeti ynë. Ai d u het të m bajë vetëm vu lën tonë. Të jetë vetëm yni. Ne kemi të veçanta në gjuhën tonë se kemi tinguj të tillë si: xh, zh, th, dh, sh, y, q, të cilët gjenden apo nuk gjenden në gju hët e tjera... 44

Sheku lli i lotu ar...

Sam iu p o m ë d ëgjonte m e ku jd es d he m beti i im p resionu ar n g a k y sh p ër th im im i i n a ty r sh ëm , n g a r r ëfim et e m ia gjuhësore dhe ma bëri me kokë të vazhdoja. Si i ri që isha, mora p ak zjarr d he d ëshira im e ishte të tregoja se ç d ija. Mad je, m e vru llin tim të jep ja një p rovë, nëse ishin bind ëse krijim et e m ia. - Tjetër,- vazh d ova, - në gju hën greke ka gërm a, që nu k bëjnë p ër gju hën tonë, siç është rasti i b, d, c, x e nd onjë tjetre. Këto gërm a d u het të shp rehin m ë së m iri ku p tim in e tingu jve tanë të shkru ar... Kam ed he d içka tjetër në këtë d rejtim , që m ë m u nd on. N e d u het të kem i shkronja të bu ku ra d he të lehta në të shkru ar. N jë gjë m ë çu d it: Si ka mundësi që një popull i zgjuar, si yni, të mos ketë të shkruarën e tij të vjetër, sa i vjetër është ai! ... Kjo as që m ë besohet..., nd aj d u het gërm u ar. N u k m ë p ëlqen m etod a, që p ërd oret, d u ke e shkru ar shqip en m e gërm a arabe ap o greke. Libri ju aj d he p ërp jekjet e zotërisë su aj, m ë d u ken nga m ë të p ërp aru arat . (Më v onë Filipi sillt e shembuj dhe disa mendime t ë fiksuara për gjuhën shqipe, sidomos në këmbëngulje drejt shkrimore t ë fjalëv e shqipe me i dhe j ). Tani p o e ku p toja m irë, sesa i p ërku shtohej Sam iu çështjes kom bëtare d he kom bit të tij. Dija atë që, d iku r d ijetarit i kishte thënë një i hu aj, se Shqip ëria s bënetë. Kjo i ishte d u ku r m jaft e rën d ë d h e i kish te sh p jegu ar: Shqipëria ç ka qenë, ç është dhe ç do të bënetë . Dhe më vonë lindi nga mendja e tij pjellore libri i tij p rofetik. - Shqip ëria është e bërë, - iu d rejtu a Sam iu , sep se ajo ka qenë, është d he d o të jetë... Shqip ëria është atje në vend in e saj, në Ballkan; është këtu , është atje. N jerëzit e saj të m ençu r bëjnë vend et e tjera d he jo atë që p o e p o. Shqip ëria është e d ëgju ar m e zë. Ajo ku rrë s e u l kokën... Ku sh ngrihet?.... N jë p op u ll, që nu k d u ron shtyp jen, një p op u ll, që nu k d o d hu në..., një p op u ll, që kërkon dritën e tij të ndriçojë mendjen. Shqipja vetëm e vetëm cop ëtohet nga reform at në Vilajete m e p op u llsi të kom beve të tjera, cop ëtohet m e traktate të Fu qive të Mëd ha. Sakrifikohen cop at e ku rm it të Shqip ërisë p ër të p lotësu ar orekset, ap o p ër t i d hu ru ar në d isfata. I bu rgosen p jesë të ku rm it të saj. Pse? Që 45

Kristaq F. Shabani

të m os jetë e bashku ar, e lid hu r, se e tillë është tërm et, vu llkan, kërcën im p ër Peran d oritë d h e Vilajetet. Me bash kim in e saj fillojnë krisjet... Njerëzit e mençur vilen dhe i çojnë për të drejtuar në vend et e tjera... Dielli d o të d alë. Dita d o të nd riçohet, se ndryshe nuk do të quhet ditë. Errësira do të humbasë mbretërinë e saj... Skënd erbeu , d he sot e kësaj d ite, trem b m e em rin d he bëm at e tij. Unë s jap shem bu ll, p or shem bu jt i keni p ara syve d he p as sysh, nëse i kërkoni. Si është? Ajo është, d o a s d o një Su lltan, një Mbret, një Perand or, një Bism ark, një p olitikan, një kont, një d u kë, një fallxhor, një Patriarkanë..., një stu d iu es, një, n jë.... Si d o të jetë? Shp resa të m ban gjallë e të m ëkon ai qu m ësht n ë gjinjtë e Sh p resës d h e d o të rritesh . Kështu jan ë rritu r të gjitha kom bet. Rritet bari e jo m ë njeriu e shoqëria. Dhe Sam iu kishte një bind je të p atu nd u r, nd aj i bëri një p yetje gju hëtarit turk: A zhduken shqiponjat? Ne kemi një veçori, që ju e njihni mirë: N jerëzit prodhojnë zogj dhe zogjtë prodhojnë njerëz!... Vrave një, ekziston e kundërta dhe nuk zhduken. Pastaj vrave një shqiponjë me gur, me plumb, me gërma të huaja, me çdo mjet, shqiponja ngrihet e prapë fluturon ! - Çu d i, - tha gju hëtari tu rk, - si nd od h m e këto shqip onjat! Dhe Sam iu nu k foli m ë. Me këtë i d ha të ku p tonte se s kishte çfarë të shtonte m ë nga ato që kishte thënë... Alfabete në shqip ka, p or ai d u het të u nifikohet; gram atikë p o ashtu , nd aj botim i i librave në shqip d u het të shtohet d he të p ërhap et ku d o, ku nd od hen shqip tarët... . Këtë k ësh illë të d ijeta r it, Filip i e k ish te n ë q en d ër të vëm end jes. N d aj, çd o libër, që botohej në Evrop ë, e çonte në Shqip ëri, sid om os gju ante librat e shkru ara në shqip , të cilat i sh oqër on te p a p ërtu ar d h e m e sh ën im et p ërk a tëse, sesi d u heshin p ërd oru r. Dërgim i ishte d etyrë e m ad he gjatë gjithë jetës së tij. Filip i p o m ahnitej nga fjalët që ngjitnin. - Kombi ynë ka nevojë për njerëz, që ta duan dhe ta përhapin atë gjuhë të bukur. Dhe ti duhet të jesh një nga ata misionerë dhe ambasad orë të gjuhës... E përsëris d he një herë: Shqipja është një nga gjuhët më të v jetra. Gjuha jonë ka rrënjë dhe t hotë: Ja 46

Sheku lli i lotu ar...

ku e kam rrënjën! Por, gjuha, kur përd oret, ruhet, përm irësohet, bëhet më e bukur d he më e kënd shme. Që të mos e zgjat d o të përmend d he një fakt: Një gjuhëtar turk më thotë: Shemshedin Sami, gjuha juaj, siç shoh, nuk ka lidhje me asnjë gjuhë t jet ër nga mëny ra si flit et , si shqipt ohet , si kumbon. Duhet t ë jet ë e rëndë për ta mësuar? Po, - i thashë -, e rënd ë se d he tingujt e saj peshojnë rënd ë d he zënë vend ! Por për d ijetarët, si ju, është e lehtë, po të punojmë së bashku. Disa gjuhë i shkul shpejt se nuk kanë rrënjë... . Më shtrëngoi d orën d he u në u p ëru la m e resp ekt p ara këtij bu rri të m ençu r e të nd eru ar të kom bit tonë, i cili foli m e m u a vetëm një herë d irekt d he ngu liti në m end jen d he zem rën tim e p asu ri , siku r të kishte folu r njëqind herë!... Me Sam iu n u takova pastaj vetëm në veprat e tij, ku ndieja botën e tij të pasur d he im p lu sive. Lexova d he shtanga nga Enciklopedia turke , nga p u nim et d he nga Fjalori i tij turqisht - frëngjisht , m e të cilin m ësova d he gju hën frënge. N ë p u nën tim e u m u nd ova t i shëm bëlleja, p or nu k d i sesa arrita. Koha d o ta gjykojë! Deviza im e ishte: Gjuha shqipe ësht ë gjuhë e v jet ër, ndaj s shkulet nga rrënjët ... Jet oi dhe pa shkruar në mendje... Dhe një gjuhë e t illë do t ë rrojë sa t ë jet ë jet a! Kur mësova, shumë më vonë, për vdekjen e tij u mallëngjeva, siku r m ë kishte vd eku r një i afërt i fam iljes sim e . ... Kisha të d rejtë të m allëngjehesha, sid om os u në... . St efani, duke shflet uar një mat erial t ë para një shekulli u z hy t në paraqit jen shkrimore t ë filologut Filip. I t ërhoqi kjo t emë v emendjen dhe nisi t a lexont e me endje.

Stralli Më ka ngacmuar gjithmonë prania e strallit në fshatin tonë. Jo p ër hip erbolë, p or ku d o, ku hid hje këm bën, nd esheshe m e strall. Profili i tokës sonë thoshte: Strall . N d aj d he banorët e fshatit ishin strall. Stralli jep shkënd ijë. Stralli nd ez. Bu rrat e zakonit m e eshkë, strall d he një m aterial të p ërgatitu r heku ri, 47

Kristaq F. Shabani

ndiznin çibukët me duhan. Këtë pasuri të madhe stralli fshatarët e Lliarit e kanë shfrytëzu ar. Sip as ku jtim eve, të p ërcjella nga stërgjyshërit tanë, thu het se në fshat, në fillim të sheku llit të XVIII, ekzistonin tri p u nishte stralli në: Lekgjinaj, Gjiklekaj d he Osm an aj, ku m jesh trit artizan alë ven d as, m e m jetet e tyre teknike p ërgatitnin gu rët e strallit p ër p u shkët m e gu r stralli d he bajonetë, një zbu lim i ri i këtij sheku lli, i cili p erfeksionoi arm ët e zjarrit të këm bësorisë. Pas treqind e ca vjetësh d oli një p u sh k ë e p ër sh t a t sh m e n ë sk en ë. Kët o p u sh k ë e h o q ën përfundimisht patërshanën nga armatimi i këmbësorisë dhe kjo arm ë i h ap i rru gë p ërd orim it m ë të m irë p raktik e taktik, realizim it të d etyrave të lu ftim it. Baru ti i arabëve, i ard hu r në shekullin XVII, ndezur me gurin e strallit, realizonte të shtimen. Pu n ish tet të lid h u ra n jëra m e tjetrën realizon in kon trata m e u shtritë e Ali Pashait d he p ërfu nd onin në njësitë e Bonap artit. Karvanet niseshin të ngarku ara m e gu r stralli të p ërgatitu ra në p u nishtet e Lliarit në d estinacionin p ërkatës, të shoqëru ar nga u d h ërrëfyes të p ërgatitu r. N jë fsh at i vogël m e zan atçin j e m jeshtra të m ëd henj kishte lid hje m e Evrop ën! Thu hej se, p ër cilësinë e strallit, realizimin e tregtisë, kishin ardhur ekspertë të h u aj të d ërgu ara n ga N ap oleon i, n ë bash këp u n im m e Ali Pashën, të cilët kishin mbetur të kënaqur nga cilësia e strallit, që realizonte p u nishtja e fshatit. Ky ishte një kontakt i Lliarit të vogël m e botën, p as kalim it të Ushtrisë së Çezarit. (E kemi fjalën për kontakte direkte). Ky lulëzim i punishteve të strallit ishte d eri nga vitet 30 të shekullit XVIII, m basi më vonë u bë një gjetje e re, pushka me viaska, e cila mbushej nga gryka d he kjo shënonte d he nivelin e rën ie së p u n ës. N ë kën gët e kësaj koh e lliariotët u qu ajtën strallxhinj Karakteristike ishte se gjatë punim eve në tavolina me grupe, ata qëllonin njëri - tjetrin me batuta humori të thellë d he, shpeshherë, thurnin ed he bejte të thekura; kënd onin këngë të karakterit lirik, sh u m ë të bu ku ra, të p ëlqyesh m e, të cilat përhapeshin në fshat dhe këndoheshin nëpër dasma. Në dasmat, që bëheshin në ato vite, dhuratë jepeshin dhe gurë stralli të punuar me një art të veçantë, ku pikturoheshin simbole me domethënie të madhe, të cilat flisnin kodikisht për probleme e sebepe të fshatit. 48

Sheku lli i lotu ar...

Ed h e sot ka sh en ja të d u ksh m e se n ë këto ven d e ësh të p u nu ar m e strallin. Stralli lëshon shkënd ija të zjarrta d he këto shkënd ija d o të m beten të nd ezu ara në historinë e fshatit Lliar. * Çudi , - t ha me v et e St efani.- St ralli i Lliarit i lidhur me Botën e madhe! Stralli i Lliarit i lidhur me botën, me armatimin më modern t ë kohës! E ku nuk kërkohej për t ë gjet ur lëndë iniciale! Emrat e mëdhenj: Ali Pasha Tepelena dhe Napoloni i madh në skenë Buz ëqeshje me prez encë st ralli, i ngarkuar në mushka, kalont e nga Lliari për në Hosht ev ë, nëpërmjet urës së ndërt uar po nga Ali Pashai. Me Lliarin e v ogël një Perandor i madh dhe një Pasha me emër!... Si ndërt huren shekujt njëri me t jet rin! Si i përcjellin kohët lidhësit ë, dhimbjet , t ragjedit ë, dramat , hist orit ë t e njëri - t jet ri me një mekaniz ëm t ë çudit shëm kohe, gjuhe dhe v endi .

Kristaq F. Shabani

Fjongo e tretë Viti 1940

yri rrok syrin e dëshiruar. Vrapon syri, pa u lodhur, me një marrarendje të çuditshme, sa nga fillesa e nënqerpikëve e deri në mbiqerpikë, në një hapësirë stisje të florinjtë, ku midis këtij kufiri shtrirës mëkaton syri i saj i bukur, syri i Elenit. Sa me ndjenjësi ka vepruar Perëndia! E ka pajisur syrin e kaltër me një forcë gravitacionale tërheqëse,... deri në një bashkim të madh sysh pëlqyes... Ah, çfarë fati, në këtë bashkimi të madh shikimor, bashkimi më origjinal i natyrës zemërmirë!... Vetëm këtu të rrok ... Dua të dalloj gjithçka ekzistuese e rrezatuese. Eh, natyrë e ëmbël, u tregove e madhe! Linde Elenin. Formove sytë e saj, të ecin me siguri bukurie... Formove sytë të ngacmojnë qeniet. Oh, i lumi unë për sytë e Elenit! Formove sytë e saj të ngrënë tensionimet. Puhiza luan me shikimin shumëngjyrësh dhe konturohet ngacmuesja. Syri me hapjet dhe mbylljet i ngjason një vallëzimi vals të temperuar. Sytë e asaj rrëshqasin syve të mi; zbulimi i mendimit të qeshur kërkon vetveten. Shikimi rikërkon një pikë të vetme referimi të përfytyrojë pastaj madhështinë e padukshme, brenda syve. Stina e verës kthjellon njohjen, si një qiell jetim pa re. Shkopi dirigjent i ERËS me lëvizjet e tij ritmike ngrë e ul vibrimin e syve, si fletët e palmave afër oazeve, ashtu si mund të hapen e të mbyllen petalet e një luleje. I lumtë atij, që e ka stisur mrekullinë e syve! Ka pasur mendje jashtëtokësore... Shkopi i dirigjentit ringrë shikimet. Dhe Stiliani u betua: O do ta bënte për vete Elenin, syrin e saj të bukur, o nuk do ta dëshironte ta jetonte jetën! Dhe Eleni filloi të ndjente për Stilianin.Filloi të çorientohej në shpirt, sa herë e shihte syri i saj, syrin e tij... Filloi të parandiente një pushtim të bukur. Në raste të tilla pushtimi qenkërka i bukur! I dukej, sikur syri i Stilianit puthte syrin e saj, pastaj e puthte në gushë. Ajo mundohej të rezistonte, por një zë i brendshëm i thoshte: 50

Sheku lli i lotu ar...

Lere syrin të të puthë! Ai të do me gjithë zemër! Dhe ajo vepronte, si i thoshte zëri i brendshëm... Stiliani shikonte ëndrra me Elenin, gjithë natën. Herë i afrohej ajo, herë i largohej. Ngandonjëherë e shtynte me dorë ta largonte dhe ikte me vrap. Ai nisej ta arrinte, por nuk mundte të vraponte, s i bënin këmbët... Shkonte duke u çapitur deri afër portës së saj. Dëgjonte vetëm mbylljen e portës dhe kërcëllimin e shulit të rëndë, i cili vendosej në vendin e tij sigurues... Dhe gjithçka mbyllej. Syri i tij vuante ... Por edhe Eleni vuante. Mbyllej në dhomën e saj dhe i shfaqej syri i bukur i Stilianit... Filloi ta ndiente boshësinë e tij. Po kuptonte se, ai sy, po e robëronte totalisht... Ia kishte mësuar emrin qysh në hedhjen e syrit të parë, kur kryqëzuan shikimet... Shoqes së ngushtë, Evanthisë, nuk ia tregoi këtë. Nënës asqë mund t ia tregonte, pasi s dihej se çfarë ndodhte. Filloi t i sëmbonte për Stilianin. E kalonte gjithë kohën nëpër mend. Madje, në gjumë, i shfaqej ai hipur në një kalë të bardhë duke ardhur në drejtim të saj, i qeshur. Ajo e kundronte nga larg... Ai bënte çmos të afrohej, por, sa arrinte afër portës së saj të zbukuruar me gdhendje në formë lulesh, hapej dheu dhe rruga kthehej në një greminë. Stiliani me kalin mbetej andej dhe kjo këndej, nga ana e saj. Ç të ishte ajo greminë, e cila krijohej, kur asqë ekzistonte? ... Shihte veten, të cilën e përfytyronte të veshur nuse me kostumin e bukur të qendisur, por sa i hidhte syrin vetes e ndjente se ishte me rroba të zakonshme, madje, shpeshherë, i ktheheshin në ngjyrim të zi, pis të zi!... Ç të ishte kjo ngjyrë?!... Shenjë e keqe thuhej nga të diturat e fshatit.... E kishte dëgjuar këtë dhe nga mamaja e saj, por edhe nga ajo Gjetjemadhja, e cila gjente gjithçka ... * Stiliani vuante ditët, dhe ditët vuanin Stilianin, të cilat rendnin me shpejtësi të jashtëzakonshme dhe ai nuk po e shihte më syrin e bukur... Si duhet të vepronte?! Një ditë iu afrua portës së Elenit dhe, çuditërisht, si ndodh në atë çast, ajo hapi derën dhe shtangu, kur pa sytë e djaloshit, të cilët filluan ta puthnin kudo. U ndez zjarr nga kjo ngrohtësi ylberore vështrimi, duke i thënë: Të lutem, ik, mos ... Ik se do të të shohin... Unë, ti e kupton, e dua shikimin e syrit tënd..., pasi më ngroh...! - kaq tha dhe u fut brenda. Stiliani u ngroh dhe filloi të rikthehej me shpejtësi në shtëpinë e tij, duke 51

Kristaq F. Shabani

u ushqyer me shpresën e madhe. Ajo, përveç shikimit, i kishte thënë dhe fjalën që priste, një fjalë e ngrohtë, e cila e kishte bërë të fluturonte... Dhe këtë ndjenjë do t ia tregonte mamasë së tij, Kleopatrës, e cila e donte shumë Stilianin, që kishte qenë dhe shëndetlig dhe mezi e kishte rritur. Ishin një familje e varfër, por një familje e respektuar... Mama, ajo sot më foli..., më foli. E kuptoj syrin e saj që ndizet, shkreptin... Ajo, kuptova sot, se më do, sikundër e dua dhe unë! ... Bir, për cilën e ke fjalën? Thuaja mëmës këtë... . Për Elenin, po të them mëmë..., - dhe pa sytë e mëmës së tij në pozicion: gjendje habie. Eleni të do, bir?... Kjo është një e mirë... Ajo vajzë më pëlqen dhe mua, por..., . Çfarë por, mëmë? pyeti shpejtësisht Stiliani, për të marrë përgjigjen. Bir, ata janë fis i lartë dhe, s dihet, familja e saj mund edhe të mos na e japë Elenin... . Pse kështu mëmë? Pse të mos kem ëndrrën time, për të cilën vuaj, Elenin . Eh, more, bir, të shohim si do të rrjedhin ngjarjet! Do të na ndihmojë Zoti! Do t i lutemi Zotit . Stiliani, pasi e puthi mëmën e tij të mirë, u largua për në dhomën e tij dhe u fut në mendime. Edhe Eleni ishte mbyllur në vetvete. Stiliani i pëlqente... Ishte djalë me sy të bukur. Një sy, i cili shprehte e thoshte shumë. Ajo e kuptonte këtë më së miri...Kuptoi gjithashtu se ishte rritur, ishte në moshë nuseje. Kishte kaq kohë që e turbullonte kjo ndjesi e mirë. I kishte marrë gjumin... I kishte ngritur temperaturën e shpirtit të saj... * Kaluan ditët njëra pas tjetrës; javët dhe muajt nxitonin... Të rinjtë, tashmë, donin të lidhnin jetën.... Por ngjarjet u rrokullisën, papritmas... Kishin rënë në sy dhe në gojë të thashethemnajave... E mori vesh mamaja e Elenit se vajzën e saj e donte një djalë: Stiliani...

Sheku lli i lotu ar...

Dhe u skuq papritmas nga nevrastania. Ai e donte vajzën e saj?!... E ku ishte ai çapaçul për vajzën e saj?!. Mund të ishte i bukur,se sojin nga mëma e kishte të bukur, por rridhte nga një familje e varfër. Asqë duhet ta kalonte në mendje ajo dhe as vajza e saj se, ai djalë, do të bëhej dhëndri i asaj shtëpie! Kurrsesi! Kurrë! - shfryu me inat me veten e saj dhe u drejtua te vajza e madhe: Ç dëgjova, moj vajzë?... Pse ta dëgjoj nga Bota, kur mund ta dëgjoj këtu brenda!... Mos je çmendur? Atë si e thonë, Stilianin, të kem unë dhëndër?! Vajza u ndje ngushtë. Kishte rënë bomba dhe po delnin ëndrrat e mëdha që kishte parë. As mos e kalo nëpër mend, vajzë!... Ne kemi rangun, pretendime të mëdha... Dhe për një familje të sërës sonë do të mendohemi mirë, se me kë do të lidhemi. Dhe, pasi të mendohemi mirë, pastaj do të japim atë fjalë të madhe ... Me atë Stilianin nuk është buka që hahet!... Kaq tha mëma e rreptë dhe shkoi në kuzhinë. Vajza u zverdh, si limon... Ndjeu se ndjenja për Stilianin kishte lindur dhe ishte zmadhuar së tepërmi...Tani po e ndjente, sesa e donte atë djalë. I luftonte zemra! * ... Ai, mirë që s qante në këtë moment, kur ëndrra e tij, po kriste, si një xham më dysh, më tresh, më katërsh, më shtatsh, më nëntsh, më dymbëdhjetsh!... Si kriska xhami! Dhe ky është xhami i syrit?!... Stilianin diçka po e mbrente përbrenda...Shpirti i doli nga trupi i tij dhe trokiti, si zog, në dritaren e Elenit... Ajo u ngrit menjëherë dhe hapi pak dritaren. Zogu lajmës hyri brenda. I kishte krahët të djersitura nga fluturimi. E afroi në gjoksin e saj dhe u shtri me të në krevatin e saj, duke e ngrohur në gjirin e saj vajzëror, tepër shpërthyes... Atë natë të dy, ajo dhe zogu, nuk fjetën, por dialogonin njëri me tjetrin. Ajo po kuptonte se dashuria e tyre po bënte të pamundurën. Ai ishte shndërruar në zog, vetëm të ishte me të ... E puthi disa

Kristaq F. Shabani

herë zogun dhe zogu ia kthente puthjen. Ishte një puthje Eleni Zog, Zog - Eleni, e cila vazhdonte pambarimisht atë mbrëmje, atë natë të bukur, ku shpirti stilian ishte transformuar në zog pendbukur. Stilian, s është e thënë që sytë tanë të bashkohen! Eleni, unë do të përpiqem të bashkohen sytë tanë! Sytë tanë kanë lindur për njëri - tjetrin! ... . Kanë lindur, por unë pashë reagimin e mamasë sime, e cila e preu... . Këtë e përcaktoi më parë mëma ime... . - foli Zogu. Po pse të na ndodhë kështu? - pyeti Eleni dhe nga sytë e saj të bukur rrëshqiti një lot i madh ... Ishte një lot, i cili e kishte burimin nga shpirti. Sa i madh është loti i shpirtit ? Sa i rëndë është ai? Do të përpiqemi të kalojmë jetën së bashku. Ti do të jesh nusja ime - i tha Zogu. Po unë do të jem nusja jote! - betohej Eleni. Dhe atë natë u luajt loja pozitive e luleshqerrës vetëm me po . Jo - të ishin flakur nga zemra e të rinjve... . Kështu i zuri gjumi të dy në gjoks të njëri - tjetrit. Sapo agoi, Eleni, pasi e puthi zogun, e lëshoi. Zogu e pa dhe një herë me syrin e tij dehës dhe përplasi krahët, Zogu shpirt, u drejtua për te shtëpia e Stilianit...

Sheku lli i lotu ar...

III

Shndërrimet janë të befta Fanit ja e bilbilit dhe e flut urav e... Çfarë arkit ekt uron shpirti?! Monologu i Dhespinës

A h, ky shpirti i gruas, sa i madh dhe hapësirëgjërë është, sa p ërm bled h gjith ë botën e tërë! N ë sh p irtin e saj ësh të hap ësira e p am atu r e nënës, e cila, p ër krijesën e saj, bën d he të p am u nd u rën, siku r d he ta d ijë se, e p am u nd u ra nu k kthehet d ot në të m u nd u r . Shp irti i nënës hid het në zjarr d he në flakë p ër të m brojtu r jetën e krijesave të saj. Për jetën e fëm ijëve hid h et n ga thep i m ë i lartë, bën sakrificën m ë su blim e. Por, çu d itërisht, m ajëlarta zvogëlohet, hu m nera afrohet në d istancë, ylli step et, hëna s e nd jen m ë veten, Dielli tregohet i p aaftë të d u rojë hu m bjen e nënës Oh, o Zot, lind a 15 fëm ijë! Dhe të gjithë i d esha fort. I rrita m e gjoksin tim , m e d jersën tim e, nd ava kafshatën m e ta, d u ke m bajtu r vetë m ë të p aktën Po tani, ku i kam fëm ijët e m i?! Ku i kam të p esëm bëd hjetë? S kam asnjë, asnjë Dita një m ijë ju bëftë Dhim itrit, i cili m ë m ban m ë m irë se nënën e tij!... Ju bëftë d ita njëm ijë, o Shën Mari e Kryqit! N jë m ijë d he i ka pak! Eh, d o të thoni ju, pse unë bëj këtë pyetje! I d hëm b shpirti d he zemra mëmës Mantho, ku je? Mantho, biri im , ku je? N ë atë çast p yetjeje, i d u ket, siku r d ëgjon një zë, si i d jalit saj. Këtu jam nënë, këtu , m os u m erakos! 55

Kristaq F. Shabani

E çu d iti ky zë, i njëjtë, si i Manthos. Pap ritu r, në p ad u rim , kth en kokën n ën ë Dh esp in a d h e, n ë p em ën e oborrit të Mihajve, sheh një bilbil, m ë tej tij një flu tu r, në një d egë d he z og j të tjer ë p en d bu k u r m e g jith ë n g jy r a t e lën d in a v e të Labovës Bir, ku je? Po nu k m ë shikon, m oj nënë, ja tek jam ! Ti je shnd ërru ar në bilbil? Po, nënë . Ti, o bir, vjen tri herë në d itë d he i kënd on nënës? Po nënë . Ah , që ku r të vrau N eferi, u ktheve në bilbil, m or bir? Po nënë m ë vrau , si njeri, p or, nu k m ë vrau , si bilbil! Po flu tu rat, bir? Ato janë shoqet e m ia, m e të cilat kam lid hu r jetën . Dhe nëna nisi këngën për bilbilin e saj dhe fluturat, miket e tij Shoqeni , mot rani,/ Eni t ë përmblidhemi,/ Të luajmë e t ë këndojmë,/ Gjuhën shqipe t a mësojmë / Gjuha shqipe, seç ka hije,/ Porsi dielli, kur bie,/ Si hëna, në mes t ë y je!... N ë atë çast, ku r nëna Dhesp ina, p o kënd onte, bilbili d he flu tu rat hap ën krahët d he flu tu ru an N ëna vijonte këngën e saj. Por, në një çast, nd aloi te vargu i fu nd it d he ktheu kokën N ë d egë nu k kishte m ë biblil, nu k kishte m ë flu tu ra të bu ku ra , nu k kishte m ë bilbilë të tjerë Dielli ishte zhd u ku r Pap ritu r, koha nd ryshoi sakaq d he filluan fjollat e borës N jë nd ryshim i shpejtë i gjend jes sinoptike kohore E çu d itshm e, kishte nd od hu r kaq shp ejtësisht, siku rse nd ryshojnë gjend jet shp irtërore të njerëzve! N ë çast nd ryshoi d he gjend ja e nënë Dhesp inës, e cila kishte d alë, aq shp ejt, nga ënd rra e bu ku r d he, si në ekran jetësor, erd hi një p am je tjetër kobzezë N jë akt m e skena të d him bshm e, vajtore, ligjëru ese, kërkim ore d he zem ërlënd u ese gjer në ku lm Ah , e shkreta u n ë, ah, e m jera u n ë! Më iku bilbili i nënës! U shfaq p akëz d he flu tu roi! Eh, m ore bilbil, ti gjithm onë i tillë ke qenë, ndaj je kthyer në bilbil, të keqen nëna! Të thoshja, të ku jtohet: Mos, Mantho, m os fol Kyçe gojën, të keqen nëna, 56

Sheku lli i lotu ar...

se d o të m arrësh veten në qafë! Mos fol se çfarë ke p arë atje, ke parë atje! Këtu nuk është Amerikë. Këtu ndryshojnë gjërat. Unë e d i që je i zoti d he ke shu m ë të d rejtë Po ru aje gojën, bir, nga të liqtë, ru aje... Të liqtë të bëjnë grop ën , ta h ap in p ara se ta m arrësh vesh ti Vetëm , ku r nd od hesh p ara grop ës, ku p ton se k u k e a r r it u r Kët u p ër g jo n g jit h çk a . Si t h o t ë p o p u lli: Përgjojnë dhe muret , muret ndarës; përgjon e keqja, e cila çdo dit ë i mban v eshët hapur! . Ti i revoltu ar m a ktheje: Moj nënë, me kët ë propagandë, t ë cilën po bëjnë, kërkojnë t ë marrin pusht et in , kët a na lënë pa sht ëpi, pa kat andi, pa fe, pa perëndi, pa asgjë! Ne kemi 4000 kokë dhën Të gjit ha do t ë na i marrin, kur t ë v inë në pusht et . Asnjë për kokërr nuk do t ë na lënë! Unë të qetësoja d he të porosisja: Hesht, bir! Dhe mend jen e kisha te ty, se mos bëje ndonjë prapësirë dhe të kallëzonin te të liqtë Ti, prapë se prapë, në tënd en Dhe një d itë, në të praptën ditë, o div i nënës, të morën me të gjithë të tjerët; të gjithëve ju që kishit qenë larg Labovës d he u kishte folur goja Në vende të tjera, kishit parë shumë me sy dhe kishit ndjerë p ërp arim in Më ku jtohet, si sot, o bilbil i nënës, bashkë m e ty m orën d he Dhim itrin, bu rrin e Magd alinisë... Si i rrihte zem ra nënëshkretës, tak e fap , fu qishëm zem ra e lod hu r I lu tesha Zotit: Am an, o Zot, m os m ë nd od hë nd onjë gjë m u a, besim tares sate! M i m orën d jem të M i m orën sytë p ër të m ë lënë të verbër gjithë jetën Dhe ku jt m u a, që e kisha bu ronjën nga një fam ilje p atriote, n jë fam ilje, e cila kish te të bën te m e Koto H oxhin, p ër njeriu n, që u p ërp oq d he hoqi, sakrifikoi gjithçka p ër të m ësu ar d he kënd u ar shqip ! Ah, ç p o m ë bëhej m u a të zezës! A e m eritoja u në një gjë të tillë? Pse të m ë shkaktonin d him bje d he të m ë vishnin gjithë jetën m e të zeza Ik tu tje, o m and atë e zezë! .

Kristaq F. Shabani

Ungjilli shqip

antho, më kujtohet, si sot, bir, kur erdhe nga Amerika dhe solle ca libra të rëndë dhe të bukur, me ca shkronja të vogla, p or të shenjta. N ë fillim ishte një shkronjë e ku qe e m ad he d he p astaj vinin të tjerat p as saj Janë shkronjat e gju hës sonë, m ëm ë Dhesp inë M i ka d hënë Fan N oli i m ad h këto libra p ër kishën e Shën Marisë të Labovës Ky libër ësh të Un gjilli n ë gju h ën ton ë Do t i heqim ata greqisht d he d o të vëmë këta me gjuhën tonë të bukur Janë p ërp jeku r m ëm ëd hetarët t i p ërgatitin këta Ungjillë. T i kënd ojm ë shqip p riftërinjtë tanë . . - Dhe bir, d o të hiqni Ungjillin që është në greqisht d he d o të vini këta?! - Po m ëm ë, d o të vëm ë këta - Ku jd es , bir, se ata d o të të m arrin inat p ër këtë që d o të bësh - Le të m ë m arrin, m ëm ë. Unë p ër këtë kam lu ftu ar d he sakrifiku ar. Du a që gju h a jon ë e N aim it, N olit, Çaju p it të mbretërojë. Është gjuha jonë, nënë. Donin ta mbytnin këtë gjuhë, p or ku rrë, ku rrë, nu k arritën. E ç nu k p ërd orën ata ta shu anin këtë gjuhë, e cila, sikundër më kanë thënë, ka qenë gjuha e parë e Botës! - Si bir , ashtu të kanë thënë, gju ha e p arë e Botës? - Po gju ha që kanë folu r vetë Perënd itë - Le t i falem i kësaj gju he, bir! N d aj u sakrifiku a d he Koto H oxhi p ër këtë gju hë? Ma ka thënë m ëm a im e këtë të vërtetë. Ku shed i sa e rrahën, e rrahën p ër vd ekje, p or u ngjall p ërsëri. Kështu ringjallen njerëzit, të cilët p ërp iqen p ër shkronjat. Dhe sot, pavarësisht, se nuk jeton më, puna dhe vepra e tij e madhe jeton, bir - Po jeton, nënë 58

Sheku lli i lotu ar...

- Megjithatë bëj ku jd es, bir, se ata d o ta m ësojnë shu m ë shp ejt, se ku sh e nd ërroi Ungjillin - Le ta m ësojnë. Unë gjithçkaje d o t i bëj ballë d he nu k jam vetëm . Jem i shu m ë Dhe, sikundërse i thashë unë, të mëdhenjtë e ushtrisë greke, t ë cilët ish in n ë fsh a tin t o n ë, u in fo r m u a n n g a sp iu n ët an tish qip tarë, an tigju h ë, an tibesë se Man th oja kish te sjellë Ungjillin nga Amerika dhe e kishte vënë në kishën e Shën Marisë, d u ke hequ r Ungjillin në gju hën greke. Dhe vend osën d ënim in m ë të rënd ë p ër të: p u shkatim in E m orën d he e çu an në Pikën e Vrojtim it, p ër të realizu ar qëllim in e tyre E m ori vesh Dhim itri, i cili ishte kryep laku i fshatit, d he nxitoi të shpëtonte Manthon. Mori me vete për këtë qëllim priftin e fsh atit, Pap a Stefan in , Kryqin e m ad h të Artë, d h u ratën e Perand orit Ju stinian ed he u nisën p ër te Pika e Vrojtim it E kishin vend osu r m ë p arë se çfarë d o t u thoshnin grekëve: K em i a rd hur p er t ë bërë K ungi m i n p ër fi t o ren e çlirimt arëv e t anë grekë . Ku r arritën te Pika e Vrojtim it p anë të lid hu r, në një shp ellë, Manthon. Dhimitri, kur e pa në atë gjendje, e pyeti Komandantin grek m e greqishten e tij të saktë: Çfarë e keni këtë? Kom and anti p ërgjigjet: - Është sp iu n italian - E keni gabim , - i thotë Kryep laku Kom and antit grek. - Ai është am erikan d he një antifashist i tërbu ar! Sa e njohim ne, asnjë nu k e njeh d he flasin kot së koti, kështu p ër të. Duke e argumentuar, më së miri, këtë veprim të ndërmarrë, Kom and anti u bind d he e liroi Manthon. Mid is të tjerave, Dhim itri i tha Kom and antit: Ju, mendoj unë, nuk duhet të dënoni njerëz, të cilët nuk e meritojnë, se pastaj do të bëni shumë kundërshtarë në fshat . Dhe ti, bir, falë nd ërhyrjes energjike të Miços, u lirove d he sh p ëtove p aq n ga p u sh katim i i p arë. Ata n u k e d in in se ti, Mantho, ishe d he ku nati i tij. Kjo, nd oshta u kishte shp ëtu ar, ose nu k i kishin ku shtu ar shu m ë rënd ësi.

Kristaq F. Shabani

Fanitja e N ëntës vendimzezë

P or, korbëzeza d he natazeza u në, o Mantho!

Nuk e d ija se atë d itë d o të shikoja, o bir i nënës, p ër herë të fu nd it Ishe vetëm 45 vjeç d he kishe nëntë fëm ijë. Të m orën, Mantho, të m orën m e gjithë të tjerët! Të m orën ata, p ër të cilët kishe thënë kaq shu m ë d he kishe folu r ku nd ër tyre Ishte natë, natë e zezë U lajm ëru an d he u m blod hën te qend ra e fshatit ju të gjithë bu rrat labovitë d he iu nisën p ër në H allko , në lu m in e Su h ës N u k e d in te asku sh se lu m i i Su h ës, kërkon te t u sakrifikon te. E ku sh fu tej n ë m en d jen e tyre të h arbu ar, n ë m end jen e tyre të keqe, ku fshihej d ram a, e cila d o të nd od hte? Atje u kërcën u an të m os bën i p rop ogan d ë antityre. Vep rim i barbar p o p ërgatitej. Ishte d he Dhim itri, kryep laku i fshatit Ju p yetën , sip as të th ënave n jë n ga n jë, d h e voton in p ër ju vetëm nëntë veta. N ëntëshja kishte në d orë jetën e njerëzve. N gjason te m e n jë p istoletë, e cila lësh on te p lu m bat ku n d ër em rave! Ish te n jë d ilem ë e m ad he: Të jetonte apo të mos jetonte njeriu me filan emër . Vend oste nëntëshja ogu rzezë, zemërzezë, katile dhe burrat liroheshin një nga një nga vendimi i saj për të ngushtuar rrethin. Edhe Kryeplaku e fitoi jetën vetëm m e një votë tep ër: 5 m e 4! N jë jetim , ky në fije të p erit! Shp ëtoi p ër qim e Ku r erd hi rad ha jote, votat të nënta ishin ku nd ër t e je : 9 m e 0. P ër t y o v o t u a n ë fu n d , b ir Ky v o t im nënshkru ante p rerjen në m es të jetës, p rerje të m es të lisit të shtëp isë, p rerje të m es të ku nd ërshtim it! Dhe erd hi çasti fatkeq Dy veta të kap ën p ër të të çu ar te vendi i pushkatimit, te vendi i eliminimit! Të kapën nga krahët. N ë atë çast, m u a m u bë, siku r m ë ra m ali p ërsip ër! QieIli u vrejt, jo si zakonisht Filloi të bu bu llinte, sakaq Po nd od hte një gjëm ë e m ad he Ti p ërm blod he fu qitë d he i flake tu tje të d y ata, të cilët p o të shoqëronin p ër në vd ekjen e vend osu r nga 60

Sheku lli i lotu ar...

nëntështja! (Çudi, nënta simbolizon dhe krijimin, zhvillimin e e fëmijës në barkun e nënës!). Pa staj u v ërsu le n ë d rejtim të Stegopulit, por një faqezi, nga ai krah, një njeri faqezi me gërmën e parë të emrit Z., i cili ishte caktuar të mbronte krahët, të qëlloi për vd ekje m e m itroloz d he ti, bir i nënës, re përd he d he m bylle sytë p ërgjithm onë. Gërm a Z. u kthye në vrasës, d u ke zbrazu r m bi ty gjithë m llefin e gru m bu llu ar ku nd rejt teje. N ë atë çast, krim inelit Z. i qeshi fytyra! Por katilët nu k u ngop ën m e këtë vrasje, p or të qëllu an në kokë, d u ke të d erd hu r tru të jashtë! Ç shp irt katil? N jeriu elim inoi njeriu , p a m ë të voglën rezervë, p a m ë të voglin ngu rim ! A m u nd të vritet njeriu kështu? Kurrë! Kësaj i thonë m askarallëk e tu tje m askarallëku t njerëzor. Të liru arit, të cilët p o ktheheshin në Labovë, p as shtrëngim it d he vend im it p ër të viju ar jetën, d ëgju an krism ën e m itrolozit d he gju ajtjen e m ëvonshm e të p istoletës (revoles) E m orën m e m en d se çfa r ë k ish te n d od h u r . E k u p tu a n p ër se i k ish in mbledhur atë natë të gjithë burrat, vetëm e vetëm të eliminonin një antityre! Ishte një ku rth, të cilit enigm a iu zbërthye shp ejt. Ishte një vrasje barbare, p or asqë m u nd të thu hej se Manthoja u vra nga vrasësit e tij të njohu r! Asqë m u nd të m os su p ozohej se ata kishin gisht Ku r të gjetën, bir, të kishin vënë d he një kartë të shkru ar: Kësht u do t a pësojnë t ë gjit hë at a që do t ë flasin kundër nesh! Ishte shkru ar shqip në gju hën e nënës E gjetën atje të vrarë Manthon. E gjetën djemtë e tij. E bashkë m e ta ishte d he Kryep laku . U ku p tu a m irë se ku sh e asgjësoi Manthon! Ata njiheshin në fshat, si p esë gishtrinjtë e d orës. E vranë të liqtë, m askarenjtë! E vranë bilbilin e m ëm ës . Dhe alegorizm i i Dhesp inës ishte një sim bolizëm i bu ku r ironik shp irti d he m bu sham en d ës. I m beti gjithë jetës nën ës Dhesp inë alegorizm i i fortë. Ku r u lërinin natën ujqërit, ajo p ërd orte një frazë zbu lu ese: N gre kryet Turqia! Ku r ham u llinte dhelpra, e p ërku fizonte me finesë: N gre kryet Greqia . Kur dëgjonte ulërimën e Ariut të murrmë, i p ran ish ëm n ë p yjet e Arkosë, foleje e tyre n ë Labovë, shkonte më tej në përcaktimine saj: N grë kryet shkjau . N jë p ërku fizim d he një rrëfim , i cili ka vlerë ed he historike, 61

Kristaq F. Shabani

d u ke evid entu ar tre sh tete, të cilat p atën jo gisht, p or gjithë gishtrinjtë e dorës të përlyer në këtë kasaphanë, duke u vërsulur, si të marrë mbi këtë truall; kërkonin gjithmonë copëtimin e këtij tru alli të begatë, i kriju ar m e d ashje të Zotit. Shtetarët e shtetit sllav, të ardhur, që nga larg, në Ballkan, dëshironin të copëtonin tokën e shqip eve d he këtë e kishin kërku ar gjatë gjithë kohës Ujqërit, d h elp ra d h e arin jtë u lërin in d h e h am u llin in gjth ë kohës!

N jë lidhje kalorsiake midis shenjtorit D himitër dhe ëngjëllores Magdalini

A krep at e orës fiksojnë lid hësinë e bu ku r. Dh im itri, vetëm 15 vjeçar, sh koi n ë Ath in ë te n jë bar restorant, fillim isht, si p jatalarës, d erisa arriti, p as një farë kohe shërbim i, si kryekam arier i tij. Pronari kishte një vajzë m e të m eta m end ore d h e qëllim i i tij ishte ta m artonte vajzën m e Dhim itrin Dhim itri u nd od h p ara kësaj situ ate të vështirë. Të lid hej m e një vajzë m e të m eta m end ore?! Kjo d o të thoshte se jeta e tij, p a fillu ar, d o të p ërm bysej totalisht. E ç i d u hej atij p asu ria d he katand ia e kand id atit p ër vjehërr? Asqë i d u hej, ku r fëm ijët e tij d o t i ngjanin nënës së tyre m e të m eta m end ore d he kjo nënë nu k d o të ishte në gjend je t i rriste d he t u shërbente krijesave të saj! U nd od h p ara një p resioni të m ad h. Dy rru gë kishte, d y alternativa: O t ë mart ohej me v ajz ën e pronarit , o t ë largohej në Labov ë, duke sakrifikuar gjit hçka! Kjo ishte, p ra një m ëd yshje e m ad he: O rrokullisje në të tatëpjetë, o të ecte kryelartë në të përpjetën e madhe të jetës . Fati i m irë e tërhiqte në këtë të fu nd it. E analizoi d isa herë m e qetësi, që p ër m oshën e tij, kjo qetësi ishte e ad m iru eshm e N d ërkaq, i nxitu r nga bota e tij e brend shm e, filloi të p ërp u nonte në kokë p lanin e vep rim it d he të sillej, siku r ishte në d akortësi m e servirjen, e p rop ozu ar nga p ronari Kjo e vu ri në gju m ë p ronarin d he e bind i se Dhim itri d o të vep ronte, sip as ënd rrës d he d ëshirës së tij Por i riu u tregu a d inak, në këtë asp ekt. Ai i ngjante gjyshes 62

Sheku lli i lotu ar...

së tij, në d rejtim logjik d he në d rejtim të qetësisë. Shp irti i tij vëlonte. Dhe një d itë, p ap ritm as, p ër p ronarin, ai vend osi të largohej p ër të m os u m artu ar ku rrë m e vajzën e tij; u arratis natën, d u ke p referu ar p ër të u d hëtu ar m e tren, në d rejtim të Konicës. Pronari u shqetësu a në tejku lm p ër këtë ngjarje d he p ër vep rim in finok të riu t, m end oi të reagonte fu qishëm . N d aj shfrytëzoi një lajm ërim në gazetën Kathim erini , lajm ërim ky, i cili bënte të d itu r zhd u kjen e Dhim itrit. Kalohej d eri atje, sa kush e shihte, e njihte duhet të lajmëronte dhe do të shpërblehej m e një shu m ë të m ajm e p arash. Por ky lajm ërim m beti në ajër. Në stacionin më të parë, i cili ishte afër vendit të tij, Dhimitri zbriti m e gu xim nga treni. Për të m ënjanu ar rreziku n e kap jes d he p ër të sigu ru ar d izinform im in, u fu t në p yll d he, m ë së fu nd i, m e d inakëri, m e shp ejtësi vep rim i, arriti në Tri Urat d he u d orëzu a te rojat ku fitare të p u shtetit të Zogu t. Kjo është ngjarje e vitit 1925. E m bajnë në Gjirokastër p ër një javë, në xhand arm ëri d he p astaj e lejojnë të shkojë në fshat, në Labovë. * Ard hja në fshat, në këtë m ënyrë të çu d itshm e d he tregim i i historisë së nd od hisë p ërsëritej e p ërsëritej, gojë m ë gojë, ku r r ëfy esit la v d ër on in v ep r im in e d ja losh it të z g ju a r , i cili p rem tonte në ard hm ërinë e tij, p ër forcën e m ad he të logjikës d he të vep rim it. Ishte një d jalosh, të cilit nu k i bënte tërt syri. Plani i tij i hartu ar në m end je d he zbatim i i këtij p lani i kishte çu d itu r, jo vetëm m oshatarët e tij në fshat, p or ed he të tjerët, të cilët e lavdëronin djaloshin për pjekurinë e veprimit. Edhe vajzat e fshatit u çu d itën nga ky vep rim , i cili nxirrte në p ah cilësitë d he karakteristikat e virtytit të tij, të karakterit të tij të fortë Ato m e njëra - tjetrën çu çu ritnin p ër d jaloshin d he secila kishte d ëshirë, brend a vetes së saj, të p ërzgjid hte një d jalë të tillë p ër jetën Por m ë m e fat ishte Magd alinia, vajza e Dhesp inës Ajo vend osi që, m e çd o ku sht, d jaloshin ta bënte të vetin N ë ëndrrën e saj një djalë të tillë dëshironte. I hidhte syrin e ëmbël, e vësh tron te m e d ash u ri, m ad je e p ërsh ën d este, n ë ato p ak kontakte të m u nd ësu ara të fshatit, ku r kalonte në rru gët e tij, ap o ku r organizoheshin cerem onialë fetarë Dhe Magd alinia 63

Kristaq F. Shabani

ia vu ri syrin, p or d he Dhim itri nu k kishte si të m os ku p tonte këtë sjellje të afërt d he të d ëshiru ar të Magd alinisë, e cila kishte në mendjen e saj të merrte këtë trim labovit, që, sipas vajzave të fshatit, qu het kalorës i p arë Dhe ajo që pritej nd od hi: Emineja, nëna e Dhimitrit, e mësoi e para këtë nga d jali i saj, por ed he Dhespina, e cila kishte një pushtet të fortë te vajza, u informua prej saj Dy nënave, m eqë u pëlqeu kjo lid hësi e të rinjve, e cila varej vetëm te shikim et, buzëqeshjet d he kund rimet, filluan përçapjet për ta mund ësuar një lidhje të tillë. Të dyja labovitet ishin zonja dhe një lidhje e tillë d o të thoshte shumë, një lid hje e tillë d o të ishte jetëgjatë, sipas kod it m oral të fam iljev e. Të d yja fam iljet sh qu h esh in p ër nd ershmëri ekstreme Asnjë fjalë e ligë , sikund ër shpreheshin në këtë fshat, nuk qarkullonte për të d yja fam iljet Kështu, të rinjtë po i drejtoheshin lidhjes së madhe. Djali, tashmë, kur pa që ed he fam iljet po e shihnin m e sy të m irë njëra tjetrën, rrinte enkas d he priste të kalonte në rrugicën e saj Magd alinia. Djali, shpeshherë, dukej në territorin e Labovës së Sipërme. Vajza mezi priste ta shikonte djaloshin, që tashmë e kishte futur në pëlqesën e saj dhe e kishte objekt jetësor. Dhe ai sajonte punë dhe veprime, të cilat lid heshin me Labovën e Sipërm e Po forcohej një lid hje, e cila, natyrisht, d o të lulëzonte d he pastaj d o të korreshin frytet e saj, p or gjith çka p o realizoh ej, sip as rregu llave të forta të fshatit d he të lid hësisë mid is d y familjeve. Dh e n jë d itë n d od h i ajo që p ritej. N jerëzit e Dh im itrit kërku an d orën e vajzës d he fam ilja e vajzës e p ranoi këtë akt Ishte realizu ar një lid hje. Gjithë vajzat e fshatit m betën p aksa të sh u sh atu ra p ër aftësin ë e Magd alin isë, e cila u tregu a e shkathët d he u a rrëm beu Kalorësin e Parë, m e histori m ë të bu jshm e të fshatit Dhim itri, në ato çaste, u gazm u a së tep ërm i, ku r m ori vesh këtë lajm të m ad h, i cili, vetëm p ritej të shfaqej p u blikisht Dhe nisi d u eti i d ashu risë Dhim itër Magd alini, një d u et jetëgjatë, d eri në p ërjetësi. Sikur gjoksi im të kishte, ca dritare të kristalta,/ Do të mundje t ë shikoje,/ si më rreh z emra ime./ Zemra ime, porsi djep, po përkund dashurinë,/Dashurinë tonë të blertë, /si blerimi i ullinjve 64

Sheku lli i lotu ar...

N jë d a sm ë e m a d h e q ë të çu d iste p a m a së. M a r toh ej Magd alinia m e Dh im itrin . Bu çitën kën gët e bu ku ra; trad itat zbatoheshin një për një me një mënyrë perfekte. Të gjithë uronin familjet. Gazmoheshin dhe gurët e rrugës për këtë lidhje të bukur m id is d y Labovave Vajzat labovite s kishin qejf të largoheshin nga fshati i tyre. Ishin mësuar me Labovat, m e jetën e fshatit të tyre të bukur, me ajrin e pastër, me gurgullimën e krojeve, me gjithçka panoramike të fshatit, të cilin e konsid eronin të bu ku r. Dhe ënd rrat e tyre vajzërore vërtiteshin rreth kësaj hapësire; u hidhnin sytë e tyre të bu ku r d jem ve të p ash ëm të fsh atit, ën d ërron in p ër ta d h e tejhid hnin pra grepin , sytë e tyre të bukur, të cilët befasonin djemtë, e sidomos ata, që ishin larguar dikur dhe vinin nga vendet e tjera, me mendimin e tyre se do të martoheshin në fshatin e tyre me vajzat e bukura, si sumbulla, si hënë, si d iell, si sorkad he, si zana, të cilat kishin pirë ujë të ftohtë e të kulluar d he mushkëritë e tyre kishin përthithur ajër të pastër të malit... E nga kjo gjend je shënd etësore d o të lind nin fëmijë të bukur, si pëllum ba Dhe e stisi shp ejt e shp ejt këngën Ksanthip i: O nuse got a me v erë, /mbushur gjoksi plot flori,/ Varur si në Lunxhëri / O dhëndër jeleku i v erdhë,/ Florinjt ë e xhepit u derdhë, /Foli nuses t ë t i mbledhë. /Thoni cila ësht ë ajo Nusja / Të më bëjë Zot i ç t ë dojë, /Një z og që t ë flut urojë,/ Fusha e male t i kapt ojë,/ Mbi Shqipëri t ë qëndrojë . Pas saj Pirroja : Një v ashë kët ej nga fundi, /Tre sahat v allen e t undi./ Tundu, moj t ë marrt ë lumi,/ Se shoqet i z uri gjumi,/ Gushëbardha si pëllumbi./ Ç pat i gushëbardha ç pat i,/ Ç pat i që doli nga fshat i? /Ca sev daja, ca inat i! Em ineja ekzaltu ar nga nd ryshim i i jetës së birit të saj, s u p ërm bajt d he shp ërtheu në vargjet e këngës: E hollë e gjat ë, si selv i,/ Se ç t ë ujdisa t e djali,/ Moj t e djali t ë ujdisa,/ Të dy bashkë si v ërsnikë,/ Lerë e rrit ur në një dit ë, / Në kasaba t ë lart ë,/ Në një odë t ë krist alt ë Dhe dasma vijonte sipas traditës. Në dritaren e dhomës, ku do të jetonin dhëndri me nusen shpërthyen dy lule: një borzilok d he një m enekshe... 65

Kristaq F. Shabani

Kostumi i nusërisë

ja sh të m u a j e kish in q ën d isu r fu stan in e n u sër isë, mjeshtrat e fshatit të qendismërisë, Filot. Në këtë bukuri gjashtë m u aj ishte d erd hu r arti i m end jes d he i d u arve, gjithë ngjyrat e lën d inave të Labovës, karakteristikat e bu ku ra të natyrës, të traditës dhe të shpirtit, të një shpirti shumë të bukur ngazëllues, këngënd jerë I shkonte aq bu ku r Magd alinisë ky kostu m , saqë gjithçka u çm end p ër bu ku rinë e tij d he të saj, ku r e p anë, teksa i kishte rën ë n jë n u r vezu llu es, n ga m ë të bu ku rit, që ish in p arë n ë Labovë Si një m agji d u kej! Nur me t ë v ërt et ë i bukur i paska rënë, - thoshnin m e m end jet e tyre, ata që kishin p ërvojë d he e hiqnin veten, si mjeshtra të estetikës, të bukurisë dhe krijonin në mendjet e tyre lloj - lloj ilu zionesh. Kët a q u h e sh in s t u d iu e s t ë s ë b u k u r ë s, p r e z e n t es , kostu m ologjisë së fshatit d he në arkivin e tyre m end ësor kishin të fiksu ar gjithë kostu m et e qep u ra d he të stisu ra në fshatin e tyre, të cilët ishin aq të shu m të d he m jaft konku rru es, sa të huajt befasoheheshin me larmitetin e ngjyrave, me punimin dhe qend istarinë m jeshtërore Por ajo, që isht e më e rëndësishme, - shpreheshin në v et v et e kët a arkiv orë fondesh kost umorë,isht e t rupi i bukur i femrës labov it e që v ishej me t ë . N d eri, nd eri m bi të gjitha Ku sh ru an nd erin, ru an jetën d he d el nu se e bu ku r! - shp rehej gjithm onë nënë Dhesp ina Dhe Magd alinia e d ëgjonte nënën e saj të m ençu r Kur u hap në fshat se Magdalini do të fejohej me Dhimitrin, d jaloshin e fu qishëm , i ard hu r nga Greqia, shu m ë u befasu an, jo se d jali nu k ishte i m irë, p or se ishte p a tokë d he, asokohe, të m os kish e tokë, d o të th osh te t i afroh esh e vetë, m e d ash je, m oskam jes, varfërisë . I çu d iste fakti që fam ilja e vajzës ishte 66

Sheku lli i lotu ar...

shu m ë e p asu r d he fam ilja e Dhim itrit, të ku nd ërtit e tyre I ra në vesh kjo Dhesp inës d he një d itë e gjeti të bijën d u ke qarë. E ku p toi m enjëherë, se cili ishte shkaku i kësaj gjend jeje shp irtërore E pa në sytë e bukur, i fshiu lotët dhe i tha: Mos u mërzit, të keqen mëma! Kemi dhe ne për ty! Mos dëgjo se ç thotë bota! Ajo atë punë ka . Dhe i fshiu lotët m e d ashu ri nëne I tha p astaj: Ta d u ash Dhim itrin fort, se ai nu k ka tokë, p or ka një shp irt të p asu r Dhe tokën, d o ta keni Kam besim d he ki besim . Ishte viti 1928 , ku r në Shqip ëri p o instalohej m bretëria e Mbretit Zog i Parë Dhim itri ishte vetëm 27 vjeç. * Dhe e d iela iku shu m ë shp ejt. Shtëp ia e Mihajve ishte në g a z m en d . Er a e b o r z ilo k u t d h e a r o m a e lu le v e t ë gjithëfarllojshm e ku nd ërm onte. Ishte bërë m e nu se. Dhim itri p o i gëzoh ej n u ses së tij të bu ku r d h e të m irë N d ërkoh ë Dhespina kishte bërë punën e vet. Ajo u kishte dërguar të bijve në Amerikë të dërgonin para, që familja e re të blente tokë. Pra nëna i kishte p ërgatitu r fam iljes së re një p ajë të rënd ë , një pajë tokë. Dhe p aratë kishin ard hu r m e kohë Por që të blehej toka, të cilën u kishin p rem tu ar në fshat, d u heshin d he d isa franga të tjera. N u sja e re i foli n ë em ër, p ër h erë të p arë bu rrit të saj: Dhim itër, u në m end oj ta shesim kostu m in tim të nu sërisë, m e qëllim të plotësojmë sasinë e parave për të blerë ato tetë dynym tokë . Dhimitri e pa në sy nusen e tij dhe i erdhi keq, sesi mund të shisnin gjithë atë kryevep ër, të cilin e d onte ta kishte, si gjënë më të shtrenjtë të jetës së tij. Prania e atij kostumi do të kujtonte p ërherë atë d itë të m ad he të lid hësisë d he fillim it të jetës së tij bashkëshortore Kostu m i të sh it ej? Të b ën in p a r a t ë p ër t ok ën ? N jë shqetësim tej shqetësim eve

Kristaq F. Shabani

Kurora e dafinës

D hespina, një emër i bukur dhe domethënës. Njerëzit kanë një aftësi të çuditshme, kur mendohen për emrat, me të cilët do të n u nëzojnë fëm ijët. N jë gjest ky, sa intim, aq d he njerëzor d he i p ërhap u r shp ejtësisht në jetën njerëzore Ku r vend oset një emër dhe të gjithë në kor apo të përbashkuar, pa deformuar asgjë, fillojnë t i flasin fëm ijës m e këtë em ër, d u ke ia m ësu ar veshin d he ai, qysh i vogël, p ërqënd rohet p ër ta thithu r këtë em ër, i cili d o ta sh oqërojë gjatë gjith ë jetës. N ë kod in fetar k r is t ia n , k y a k t , k a n jë k u m b im t ë v eça n t ë , p a si, sip a s shpjegimeve, përforcimi i emrit kalon në një sërë vjetësh festimi. Të fest osh em r in ësh të n jë r itu a l i b u k u r , i k ën d sh ëm , i sh ën d etsh ëm , i cili m bled h g ëz im in in d iv id u a l; p ër h ap et g a z m en d ish t n ë jetën in d iv id u a le, p or lot r ol d h e n ë a të kolektive, ap o të kom u nitetit Ku r lind i fëm ija e p arë, i cili ishte d jalë, i vu në em rin e bu ku r Kristo. Ky em ër është i atij lart d he që e vu m ë këtë em ër e vu m ë p ër nd er të atij, - thoshte Dhesp ina d he hid hte sytë nga qielli. - Djalit i vu m ë em ër Zoti d he Zoti d o ta ketë në p ërku jd esje të tij... . Të gjithë e besonin këtë fjalë, p asi ajo ishte një gru a, së cilës i besonin të gjithë. Ku r lind i d jali tjetër, Em ineja, s kishte si të m os i vinte nip it em rin e bashkëshortit të saj, Stefanit. Ta ngjallim d he atë, se kështu është zakoni. Du het zëvend ësim i brezit, - tha Em ineja d he p a Dhesp inën në sy. Dhesp ina tu nd i kokën d u ke p ohu r se kru shka e saj kishte p lotësisht të d rejtë d he e m iratonte m e shp irt këtë. Po Stefan d u het t ia vëm ë, - tha ajo d he i nd riti syri. I vu në em rin Stefan nip it, p ra, d u ke ringritu r em rin e gjyshit Stefani është m artiri i p arë i Jezu Krishtit. Dhesp ina, m besë e Koto H oxhit, ishte m e një ku ltu rë u niversale p op u llore. E 68

Sheku lli i lotu ar...

ku sh nu k i d ëgjonte d ëgjesat e saj. Dh e ku r n d od h ej n ë v ësh tirësi të im p on u ara n ga jeta, Dhespina gjithmonë qetësonte veten dhe të tjerët nga pikëpamja psikologjike: Ka Perëndia! Ka Zoti! Dhe gjithm onë i nd riste shp irti, fizionom ia d he ilu zioni largohej Ku r në lu ftën italo greke grekët lyp nin bu kë d he u shqim e (në kohën e krizës greke), ku r ed he bu ka ishte m e p akicë, ajo i nd ihm onte m e fu qinë e shp irtit, sip as p arim it të saj: Duhet të ndihmohen fatzinjtë, se janë njerëz si ne, të Perëndisë. Skamja e pllakosur, tani i ka sflitur, i ka kthyer në njerëz, të cilët përpiqen për mbijetim . N d aj bu kën e saj të p akët të gojës, e nd ante m e refu gjatët grekë, që kishin marrë trajtën e një lypësi mbijetues, i cili kërkon të m bajë jetën gjallë. Qenia njerëzore kërkon m e çd o m jet e çd o ku sht të m bajë jetën gjallë... Që në veshje d u kej se çfarë zonje ishte Dhesp ina Ishte 10 qershori i vitit 1938. Ç p ërkim i m ad h, d u ke u nisu r m e d atat e m ëd h a h istorike të kontribu t historik kom bëtar. Përkim m e ngjarjen m ad hore Lid hja e Prizrenit Shpeshherë gjyshja i përmendte Stefanit të vogël se ai kishte lind u r në një d itë të m ad he, në një d ate të m ad he . Dhe kjo u fiksu a Ke lind u r në m ëngjes. Kjo është shenjë m barësie , - i thoshte gjithm onë gjyshja. U rrit me dashurinë dhe dëshirën e madhe të rritjes dhe me m ësim e të gjith an sh m e p ër jetën , ed u katën , etikën d h e të nxënit Kjo e shoqëroi gjithë jetën Stefanin Dhe Stefani gjithë kohën ishte nxënës i shkëlqyer në shkollë, qysh në vitin e parë të saj, p or d h e i an gazh u ar ed h e n ë p u n ët, të cilat ish in të shu m ta d he nd ihej shu m ë nevoja p ër të m arrë p jesë në p u nët e shtëp isë, p asi babai, Dhim itri, i ard hu r nga Athina, nu k ishte i p ërsh tatsh ëm p ër kësisoj p u n ësh Ai ish te i p riru r p ër vep rim tari shoqërore, gjithm onë kryep lak, Kryetar i Këshillit AN ÇL i fshatit, si d he anëtar i krahinorit. I tillë ishte Dhim itri.

Kristaq F. Shabani

* U mund uan t a p ërça nin k ët ë p o p ull, p o r s mund ën , kurrsesi! Në Glob ai t regohej me gisht për t ë mirë Ky fakt nuk duhet t ë na çudit ë, por t ë na krenojë Persa

Lidhje dhe haku

o d o n a , n ë a t ë m o m en t , k a lo n t e n ëp ër m en d jen e sa j: Tek sa k th eh em n ë v en d , g jith m on ë, m ë n g a cm on n ë m en d jen tim e: Ç lid h ësi kan ë fetë n ë ven d in ton ë? Ato e respektojnë njëra - tjetrën. Madje, njerëzit gëzohen dhe festojnë festat e feve . Kjo m u nd të jetë një veçanti në glob, e, sid om os, në këtë vend , i cili rrëzon ed he m ite, ed he tabu , ed he m orge Ku nd roj vend et tek rrjed hin njëri p as tjetrit. E d i që ky fshat është kristian, ai tjetri m u slim an. Diç m ë ngacm on d he d u a ta rrëfej, ashtu siç m a kanë tregu ar: Lid u a ishte i vogël d he, d eri n ë atë m osh ë p esëm bëd h jetëv jeçare, n u k kish te arritu r të ku p tonte shkaqet e vrasjes së babait të tij. Paçka se ishte i vogël në m oshë, bashkë m e një shoku n e tij ortod oks, kishte shkru ar në vend in fqinj d he p o p u nonte p ër të m bajtu r fam iljen. Ed he vëllai i tij i madh kishte marrë, më parë se ai, rrugët e mërgimit. Të d y të rinjtë: m yslim ani Lid o d he ortod oksi Jani, u m iqësu an shu m ë. Aq shu m ë, sa thoshin se ata ishin një gjak. Ç është e d rejta, d ash u ria p ër n jëri - tjetrin ish te e m ad h e d h e n u k d isku tohej, ku r, ta sillte rasti, ed he sakrifica, të njëjtat p ërm asa d o të kishte. Të dy miqtë u kthyen nga mërgimi për të pushuar disa kohë p ranë fam iljes së tyre. Ata m erreshin vesh m e njëri - tjetrin m e m ënyrat e tyre të saju ara. Lid u a një d itë p yeti të ëm ën e vet: -Moj mama, për mua ka mbetur i paditur shkaku dhe vdekja e babait tonë 70

Sheku lli i lotu ar...

Nëna, pasi u mendua dhe pa se djali i saj ishte ende i vogël, p ër të m arrë haku n e babait, i tha qetazi: -Dëgjo, d jalë! Babai yt ka vd eku r nga sëm u nd ja! -N ën ë, m ë th u aj të d rejtën ! N ë r ast se ka v d eku r n ga sëmundja, siç më thua ti tani, unë do ta shtrëngoj dhimbjen. Në rast se e kanë vrarë, unë jam në atë moshë dhe do të marr hakun e tij. N u k m u nd të lë të gjallë vrastarin e tij H ap m u , nënë, hap m u ! H ap ja zem rën që vu an d jalit tënd , se u në d i t i arrij qëllim et e m ia d he të m arr hak sa të jem gjallë N ëna nu k e zbërthente gojën, p or qënd ronte p ara të birit të bu rrëru ar p ara kohe m e një d him bje të p ërgjithshm e në fytyrë, një d him bje, e cila i vinte nga larg si kohë, p or ishte d irekt në zem rën e saj të p lagosu r rënd ë Po siku r t ia them ? Do të bëj m irë ap o d o ta vras ed he këtë m e d orën tim e? Atëherë, u në qyqja , të m betem m e d y p lagë të rënd a që d o të m ë m arrin e d o të m a p ërcëllojnë zem rën! . Pastaj e p a d rejt në sy. Ky d jalë është trim d he d o t ia d alë! tha m e m end jen e saj. Djali p o p riste zbërth im in e n ën ës së vet, të cilën p o e nd alonte ngu rim i të tregonte të vërtetën. Vend osi p ërfu nd im isht se d o t ia thoshte të vërtetën. Dhe filloi: - Që thua ti, more djalë, babai yt ka një histori të dhimbshme. Ai ishte p u nëtor, bu jk d he p u nonte në tokat e agait. Pu nonte si ai! Sakrifikonte si ai. N u k bënte ku rrë fjalë. Agai i thoshte m e ton të ash p ër: Sh ko këtu , atje, p osh të, sip ër, lart . Ai ia zbatonte d eri në një atë, ato që i thoshte agai. Por një d itë babai yt i kërkoi shpërblimin e djersës së vet, se kishte fëmijë kalamanë p ër të m bajtu r. Agai u xhind os. Ai ishte nga fam iljet, të cilat bënin ligjin në fshatin tonë p ër të m os thënë I p ari i fshatit tonë . Sa u nd esh m e kërkesën e babait tënd , kërkesë e d rejtë, p a p ërtu ar, iu d rejtu a: - Dashke d he shp ërblim in, m ore brekëgrisu r! Sos p o të m baj në p u në e p o të u shqej fëm ijët m e bu kë, p o të jap gjëra e m allra, p o, zotrote, na d ashke ed he florinj! - I d u a p ër p u nën që kam bërë, bej efend i! Më takojnë 71

Kristaq F. Shabani

d he s kërkoj të tep ërta , - i tha babai yt. - Ik, këp u t qafën , m os të ta këp u t u n ë! Si gu xon , m ore ed ep sëz, të sillesh kështu m e beu n tënd ?! Ik këtej d he m os m ë d il m ë p ërp ara, m ore p is, kokëp alarë! N ë rast se nu k e m byll gojën dhe, në rast se nuk më ikën këtej, se më ke penguar rrugën në arat e m ia, d o të ta këp u s qafën, si të zogu t e d o të bëj që historinë tënd e ta tregojnë d u ke qeshu r! - Ka ligje shteti, aga efend i! - i tha babai. - Shteti, ligji jam unë që kam prona... Unë duhet të komandoj d he jo ti që s ke as brekë , - iu kap ard is m ë tej agai. - Pa më dhënë hakun, nuk largohem prej këtej! - iu kërcënua babai agait. Agai nxori nga këllëfi alltien dhe ia drejtoi në gjoks. Ai nuk u trem b. Pas agait ishin ed he d y qehallarët e tij, të cilët nd iqnin skenën. - Ik, të them ! - shp ërtheu agai. - N u k iki, p a m ë d hënë haku n! ia ktheu babai. - Ik! - S loz që këtej! Ishte një p ërleshje fjalësh m id is të d yve. N ë këtë m om ent, agai qëllon m bi babanë tënd d he e vret; gjaku shp ërthen. Ishte gjaku i babait tën d , i cili sku qi tokën . N ë këtë çast, n jë n ga qehallarët i thotë agait: - E vrave, aga! Ç d o të bëjm ë m e të? - Lëreni ta hanë korbat këtë kërm ë! - d he iku bashkë m e xh elatët. Ku r m ë lajm ëru an m u a, m irë që s m ë ra p ika. Ata kishin iku r d he nu k kishin lënë asnjë gju rm ë. Këto që p o t i them i ka tregu ar një nga qehallarët. E varrosëm babanë tënd dhe unë mbeta qyqe me fëmijët e mi të vegjël. Një ditë u zbulua e vërteta e babait tënd Shteti ishte i agait d he agait nu k i bënë asnjë gjë, sa është d he sot shënd oshë e m irë E kam p ikë në zem ër, m ore d jalë! N u k e d i, sesi m ë rreh këtu , thellë në gjoks, u rrejtja nga p oshtërsia e atij njeriu Djali e shikonte nënën. Pastaj e p ërqafoi. - N ënë, ka ku sh e m err haku n! N u k e lë u në atë zagar të gajaset d he të bëjë çfarë të d ojë! Ti, m os ki gajle p ër m u a. Jam i zoti i vetes d he zoti ju aj! 72

Sheku lli i lotu ar...

N ënës bam b ia bëri zem ra, m os hu m biste d jalin se ed he d jalin tjetër e kishte në vend in e hu aj, në Greqi Djali filloi të përpilojë planin. Filloi të studiojë lëvizjet e Agait. Pasi i studioi mirë lëvizjet e tij dhe përcaktoi, se ku do të merrte haku n, shkoi d he kontaktoi m e shoku n e tij të m inoritetit, m e të cilin p u nonin bashkë. Ia tregoi fije e p ër p e ç kishte m ësu ar d he se d o të m errte hak. I tregoi m ënyrën si d o ta shp agonte Agai vrasjen e babait të tij. Pasi tregoi planin, kërkoi mbështetjen p ër ta lënë të strehohej në shtëp inë e tij d he m ori m iratim in e shokut, filloi realizimin e planit. Një ditë i doli agait te një vend i fshehtë. Ai po ecte tërë qejf, duke u kthyer për në shtëpi. Ishte v e t ë m . P ër b a llë n jër i - t jet r it n jë d ja lo s h i v o g ë l gjashtëm bëd hjetëvjeçar d he një Aga. - Aga efend i! - tha d jali. Kështu m erret haku i babait tim të vrarë d he të m asakru ar nga ty p ara d isa vjetësh I ke hak! Agai s arriti të thoshte ed he fjalën Mos . U këp u t nga kali d he ra p ikërisht në atë vend , ku p ara d isa vitesh, agai kishte vrarë babanë e d jaloshit të ri. H aku m erret p ikërish t atje, ku ke bërë m asakrën , Aga efend i! Dhe i shkeli kokën m e këp u cën e tij. Pastaj u lëshu a tu rravrap p ër në shtëp inë e m iku t të tij, në rru gën e m asku ar p ër të m os rënë në sy. - Ç bëre? e p yeti shoku . - Mbaroi! iu p ërgjigj d jaloshi. Dhe fillu an të m errnin m asat. Xhandarmëria u vu në lëvizje për të zbuluar vrasësin e agait. Fillu an të p u nonin eksp ertët. Dhe çd o gjë i çonte te hakm arrja. Nëna, kur dëgjoi se e kishin vrarë aganë, e kuptoi trimërinë e trim it të ri. Shp ërtheu m e forcë d he zem ra iu ngroh që babait të fëm ijëve të saj ia m orën haku n. Tani kishte hallin e d jalit Ai ishte i vogël, p or ligjet agallarët i bënin si të d onin. Xhand arët rrethu an shtëp inë e m iku t të Lid os. Prova nu k kishte se çdo gjë ishte eliminuar. Në shtëpi ishin edhe pjesëtarët e tjerë të fam iljes. - Jeni të rrethu ar. Dorëzojeni krim inelin ! d ha u rd hër p ostkom and anti i xhand arm ërisë. -N u k kem i asnjë krim inel këtu ! u p ërgjigj m iku i Lid os. Asnjë njeri nu k kem i, veç m iku t tim , Lid o iu p ërgjigj. 73

Kristaq F. Shabani

- Atë d u am ! - Ai është në shtëp inë tim e d he është m iku im - N u k d o t i bëjm ë asgjë, veç d o ta p yesim p ër një nd od hi Pjesëtarët e fam iljes së shoku t d olën jashtë d he nu k i p reku n jeri. Pastaj Postkom and anti u fu t në shtëp i d he kontaktoi m e Lidon. Filloi ta p yeste p ër nd od hinë. Ai bënte të p ad itu rin. - Mirë, - i tha Postkomandanti, - unë kam urdhër të të gjej dhe pastaj të të çoj në Komandën e xhandarmarisë. Ty nuk të dënon njeri, pa provuar se ke bërë vrasje, prandaj do të vish me mua. D ja li u b in d d h e sh k oi p a s Postk om a n d a n tit. M e n jë procedurë të shpejtë e pyetën djalin dhe ai mohoi gjithçka, pastaj e rrasën në qeli duke e kërcënuar se duhej të tregonte të vërtetën. N ënës i p ikonte në zem ër, p or tashm ë ishte m arrë haku . Dja li m b eti n ë q eli, p or p r ov a n u k g jen d esh in p ër të vërtetu ar vrasjen e agait. S m ënoi d he një d itë nd od hi një ngjarje jo e zakontë. N jë oficer xhand arm ërie i lartë njoftoi u rd hrin se d jaloshin d o ta merrte ai në pyetje d he, m ë vonë, d o ta transferonin nga ai burg në një tjetër, më të sigurt. Ai kishte edhe shoqëruesit e vet. Djaloshi u çu d it, ku r p a fytyrën e oficerit. N u k u besoi syve. Para tij qëndronte i vëllai, i cili i dha të kuptonte se gjithçka do të shkonte mirë. Sipas planit të përgatitur, oficeri d he shoqëruesit e tij e morën me vete, në bazë ed he të urd hrit të d hënë nga lart. Djaloshi, jo vetëm i shp ëtoi qelisë, p or shu m ë shp ejt ishte i lirë d he në shtetin fqinj. Oficeri d he xhand arët e im p rovizu ar i zhveshën u niform at. Kështu p ërfu nd oi një çështje. Këto sillte ndërmend Dodona, në momentin, kur po kalonte kufirin midis dy komuniteteve, të cilat, paçka nga besimet fetare të nd ryshm e, kishin një lid hje të m ad he shu m ësheku llore. Çu d i , - tha m e vete, - këtu është ku fi besim esh, p ara d o të shfaqet qyteti me besime fetare, të cilët jetojnë në harmoni njëri m e tjetrin. Ja d he nga krahu tjetër është e njëjta p am je. H arm onia është m bisu nd u ese . Pastaj u m byll në vetvete. Kishte d he gjashtë orë rru gë të arrinte në kryeqytet. 74

Sheku lli i lotu ar...

Fjongo e ndërmjeme Melodi historike Vals Një mbret YLL përshëndet ardhjen e tij të pazakontë. Tani dita do të ketë orët e saj Vals . Tango 7 e hipi Mbretin në avion me thesar, e mërgoi larg, larg mbretin yll, larg me 39 të shtëna me tango! Foks 7 solli një mbret tej detit, nga milli i shpatës nxori një tufë. Ardhje e brohoritur . Tani dita do të vishet krejt ndryshe e do të kërcejë foks. S ishte thënë të qëndronte gjatë me katër këmbë Froni, s ishte thënë Kryqi i Thyer, akrepat e tij cfurku të nguleshin në tokë të Arbërit Vals Tango Foks Val

Gjetjemadhja

rekët erdhën shpejtësisht në fshat në vitin 1940 dhe prenë e p arë që m orën ishin katër çobanët, të cilët shërbenin në këtë fshat; të katër labë: Bu d o, Et hem , Tasim d he Mahm u t... - Korba, m oj gra, m e të ard hu r grekët, kanë m arrë çobanët tan ë!... - Pse ç kanë m e ta? - Kërkojnë t i p u shkatojnë... - Pse t i p u shkatojnë? Ata janë shu m ë të m irë d he i kanë shërbyer fshatit. 75

Kristaq F. Shabani

- Ku d u a n të d in ë a ta ! Ja n ë m y slim a n ë d h e d u a n t i zhd u kin, p asi i qu ajnë ku nd ërshtarë të tyre... - N e nu k d u het t i lëm ë këta të bëjnë sipas qejfit d he të m arrin në qafë njerëz... - Jo, ashtu them d he u në. Të m os i lëm ë. Janë bij nënash d he shu m ë të m irë. S u është d ëgju ar as kaq, - d he tregoi gishtin. - Du h et Dh im itri të bëjë të p am u n d u rën , p asi ai d i d h e greqisht m irë d he m erret vesh m e ta. - Shyqyr që kemi Dhimitrin! Ai është i zoti dhe të them unë se d o t i shp ëtojë. - Dhim itrin e kem i të d rejtë të zgju ar, njerëzor, ka ku ltu rë d jali; është d he shu m ë i arsyetu eshëm . Lu m Em ineja p ër të!... - Ka d he em ër shenjtori, m oj të keqen, fjalëp rerë, gojëm bël d he p u nëkryer.... - Po kaloj p ak nga shtëp ia e tyre, t u them se s d ihet e d inë apo nuk e dinë për çobanët... Do shkoj ta ndalojmë këtë gjëmë... - Ik, m oj të keqen, shp ëtoi njerëzit, p se të m erren në qafë... N ë atë m om ent, në rru gën kryesore të fshatit, p o kalonte Gru aja, e cila qu hej nga të gjithë si Gru aja Parashiku ese e Fatit të fshatit d he e fateve të tjerë njerëzorë... - Shihni, p o vjen Parashiku esja, Gjetjem ad hja. - Thu aj ç të d u ash, p or asaj i d alin të gjitha. Tha: Do të ketë lu ftë m id is d y shteteve që hahen..., d he i d oli. Tha: Do të fillojë lu fta në vend ..., d he p o i d el. Po a e d ini se çfarë tha p ard je në një varrim : Fshati ynë d o të d igjet, d o të p ërvëlohet... . Dhe shtoi: Du het ta ru ajm ë Kryqin e Shenjtë, ta fshehim në një vend të sigurtë, se po kërcënohet nga rreziku i humbjes... Po u m or Kryqi, fshati ynë ka p ër t u shkatërru ar.... . -Po, ku r seç nom atis d he thotë se d ëgjoj britm a, zhu rm a, n jerëz që kërkojn ë n d ih m ë. Vijn ë an d ej n ga Qyteza. Ësh të sh p irti, i cili en d e n u k i ka d alë p rin cesh ës, e h ed h u r n ga Kështjella e Qytezës, në sheku llin e p estë... Dëgjoj se nën tokë ka zëra... zëra.... . Gru aja, Parash iku ese e Situ atave, Gjetjem ad h ja, kish te m bërritu r afër tyre. I vësh troi d he nisi ligjërim in : O Zot , o Perëndi e madhe, kat ër jet ë njerëz ish janë në rrez ik, shpët oi!... . Pas këtyre, d o të jenë në rrezik, p ak m ë vonë, ku r të kthehen 76

Sheku lli i lotu ar...

fashistët italianë, m bi 30 jetë të tjera, d jem d he bu rra të fshatit tonë... O Zot, shp ëtoi d he këta!... Të bu rgosen këta, d o të thotë fshati ynë të m betet p a trim a, p a bu rra, fëm ijët p a baballarë, nënat p a d jem , nu set p a bu rra!... O Zot, shp ëtoi këta!... N u k m ë d alin këta që kanë ard hu r tani, grekët, p or të p arët. Grekët d o të m u nd en nga su lm et e fashistëve, të cilët d o të kthehen p ërsëri këtu ... Kësh tu m ë th otë kjo gjen d je. Këta, që kan ë ard hu r, s e kanë, p ra, të gjatë, d o të thyhen. Por d ijeni, jo këtu , por larg prej këtej, tutje... Kjo do të ndodhë në këtë dimër, - dhe tregoi m e gishtin e m ad h në d rejtim të lu ginës. - Do të ketë njerëz të ngrirë, të vd eku r të shu m të e të p lagosu r nga të d y p alët... . Gjetjem ad hja p o i shihte gratë të gjitha në sy. Me atë donte të tregonte se do ta shihnin, po nuk do të ndodhte kështu, siku nd ër thoshte ajo. Fliste d he të ngu lte syrin, sa një filxhan... Dëgjon i, d o të n d od h ë kësh tu , si them u n ë d h e p ikë!... Dijeni se, në këtë lu ftë, Labova jonë e Kryqit, d o të d igjet e p ërvëloh et. Kësh tu m a th otë p arash ikim i im !... Do të bëh et batërd ia!... Doni akom a m ë t ju them ?... . - Du am , Gjetjem ad he, të na thu ash ... - Doni? E p o m irë, p o ju them , sesa d o që të p ërp iqen të tjerët, d o të fitojnë të ku qtë, të cilët janë lid hu r m e Am erikën, Ru sinë d he Ingliterrën...Kërkojnë t u vënë p eng, p or fitu es janë këta, vetëm të ku qtë!... Ja, këtu d o të jem i. Dhe d ijeni, p or s p o u a them se ku sh d o ta u d hëheqë vend in, p as lu ftës. - Ku sh? - N jë njeri, i cili nu k njihet shu m ë, p or d o të bëjë karrierë, n jë n jeri shu m ë i fortë, i zgju ar, të cilit n u k d o t i d alë njeri p ërp ara, t i nd alojë rru gën... N jë bu ku rosh, i cili të m err në qafë, gra!... E d ini se ç d o të thotë d o të bëjë karrierë?.... Mbajeni sekret këtë ...Ai d o të bëhet kaq i fortë, sa d o të fu tet në zem rat e gjithë njerëzve dhe do ta kenë shumë vështirë njerëzit e uruar ta heqin nga zemra. Ai, ai do të zërë rrënjë në zemrat e njerëzve d he rrënjët d o t i shtrijë si të lisit... N jerëzit d o të lu ten p ër të. Ai d o të sp ostojë Perënd inë d he në vend të saj d o të jetë vetë Ai!... Do të m bretërojë gjatë. Diç d o të bëjë p ër këtë ven d , d o ta tran sform ojë, sip as id eve të tij, p or d o t i m bajë n jerëzit m e d iktatu rë të fortë, o gra, o gra!....Ai, d o të qeshë ëm bël, d o t u 77

Kristaq F. Shabani

vend osë d u art në qafë... Ai,... ta shikoni, po s i d oli Gjetjem ad hes, kjo që thotë... Të gjithë ne d o të çm end em i p as Tij... Do t i u rojm ë sa m alet të jetojë... Gra..., gra, d o ta sh ih n i, p o s i d olën Gjetjem ad hes të gjitha këto, d o ta shihni! Këtu d o të jem i ...Sa herë të vijë ai, d o të shku len të gjithë ta shohin, ta shohin, m oj gra... . Papritur, ajo ngriti sytë lart dhe vështroi diku në qiell, se pa një shenjë. Moj gra, moj gra ... Ajo ka për të jetuar mbi një shekull, ... dhe filloi të lëvizte, duke tundur bastunin e saj. Pastaj e drejtoi në d rejtim të një shenje... Cila d o të jetojë m bi një sheku ll? Ajo, ajo, të cilës d o t i ikin fëm ijët një nga një d he d o të jetojë ed he jetën e fëm ijëve të saj... . - Nuk tha emër ... Nuk përmendi emër, por tha se ajo do të jetojë një sheku ll... - N jë sheku ll? Shu m ë! - Po ku sh ishte kjo.... - N u k na e tregoi. - N u k ka p ër t i d alë gjë nga këto që tha... - Mos u nxito se nu k d ihet, p asi shu m ë gjëra, në m os të gjitha, i ka gjetu r... Parashiku esja kishte nd alu r d he p o d rejtonte shkop in e saj të magjiktë në drejtim të një vendi ... Po e drejtonte shumë herë. D iç k ë r k o n t e t ë b ë n t e. D iç... Vë m e n d je n a t je e k is h t e p ërqënd ru ar, ku r nd od hi ajo, e cila nu k p ritej. Atje, ku ishte d rejtu ar shkop i i saj, p lasi bu rim i i u jit....Të gjitha u habitën. Para d isa kohësh kishte thënë se, në filan vend , d o të p ëlcasë u ji...N u k u besonin syve... Kishte p lasu r bu rim i te vend i, ku ajo kishte drejtuar bastunin e saj... Uji hidhej përpjetë duke lodruar... Ujë, u jë..., - thirri gru p i i grave d he u d rejtu a te bu rim i. Pinë nga një gllënkë d he u gazm u an... Parashiku esja p o ecte në d rejtim të shtëp isë së saj d he fliste m e zë të lartë: Çfarë u them u në, u d el!... N gop u ni m e u jë!... qeshi dhe u zhduk në kthesën e rrugës, e cila e çonte te shtëpia e saj d ykatshe...

Sheku lli i lotu ar...

Ligjërimi i tretë Monologimi i v oz ës gësht enjë

A i la vend in e tij, p ër një jetë m ë të m irë p ër fëm ijët e tij Do të em igronte larg shu m ë larg. Pikësynim : Kontinenti, i cili m u nd t i sillte fatin e m ad h të p asu rim it. Por u nd al në këtë ënd ërr m arram end ëse U frenu a p ër një çast vrap im i i tij nga një step je e akrep it të vogël të orës kohore E flaku tu tje m en d im in p ër të sh ku ar n ë Am erikën e ën d ërru ar, sip as p rojektim it të bërë m e m iqtë e fam iljes së tij: 40 d itë në vap or A m u n d të h u m biste k aq d itë? Pasta j d u h esh in ed h e 100 nap olona flori. Ku t i gjente?! N d ryshoi m end im Kristiani d he iu d rejtu a një vend i tjetër m agjik: FRAN CËS Përkoi vajtja e tij m e n jë gru p p u ne sezonale të kontaktu ar m id is sh teteve. Ekspertët francezë kishin ardhur disa kohë më parë, se të merrej ai ven d im p ër p u n ëtorë të m u n gu ar, p as n jë kon trad ikte të m ad h e m e p u n ëtorët, që kish in fillu ar n jë grevë m asive n ë Lion Tashm ë, p ër të m os p ranu ar këtë situ atë d he p ër të m os lësh u ar p e , u kërku an p u n ëtorët e rin j, m id is tyre d h e shqiptarë, të thyenin p ortalin e m ad h të heku rt të grevës. Dhe p u nëtorët shqip tarë ishin nisu r. Po p ër ku , në ç objekt? Asqë e kishin idenë. Kur iu thanë se do të punonin në një minierë qym yrgu ri, ata e nd jenë veten: Do të p u nonin në nëntokë, në m in ierat e Lion it d h e d o të qu h esh in grev ëth yes ; d o të p agu h esh in , jo m e n jë p agë të ën d ërru ar, d ësh irë kjo e çd o em igranti që të shp ërblehet shu m ë, sh u m ë, p ër të realizu ar objektivat. N u k m u n d t a p r a n o n in k ët ë o fer t ë . U a n k u a n n ë Am basad ën shqip tare, në Francë, e cila nd ërhyri d he nu k lejoi punëtorët e vendit të saj të punonin në nëntokë dhe të quheshin m e em rin grevëthyes . Mid is tyre ishte d he Kristiani . Si gjithë të tjerët u përpoq për të gjetur një punë dhe, së 79

Kristaq F. Shabani

fundi, e gjeti. N d ërsa në fshatin e tij m e p u nën që bënte, si vozap u nu es, shp ërblehej m e 25 nap olona flori, në Francë një m ë p ak. Kërkoi të p u nonte m e orë të zgjatu ra, p or Kom u na e Parisit e kishte saksionu ar në triu m fin e saj: p u na e p u nëtorit ishte vetëm 8 orë.

Ligjërimi i katërt Mit i i jet ëgjat ësisë V oza e qëndisur , e skulpturuar mjeshtërisht. Befasi e plotë dhe këshilla.

P asi gjeti p u nën një herë në javë, në kohën e lirë, Kristiani sh konte n ë kafenenë e barba Janit, një greku të zgju ar, i cili kishte hapur një klub në Lion. U lidh miqësisht me këtë pronar lokali, i cili, duke parë energjizmin e këtij djaloshi, e priste mjaft m irë klientin e tij . N ë këto vizita e sip ër, Kristianit i lind i një id e, të cilën e vërtiste në m end jen e tij. Kështu , p as p u nës, filloi të p ërgatiste një vozë m e një kap acitet 40 kg. Bised oi m e p ronarin e lokalit, d u ke i thënë id enë e tij, m e qëllim që këtu , në këtë lokal, të eksp ozohej d he nd onjë d asham irës i saj ta blinte. - Zoti Jani, kam fillu ar të p ërgatis një vozë m e kap acitet m bajtës rreth 40 kg d he d u a të eksp ozohet në lokalin tënd Pronari lokalit, Jani, p o e d ëgjonte m e shu m ë ku jd es, p asi kishte inform acion p ër p rofesionin e tij, si vozaxhi. Ai, p asi e d ëgjoi, e këshilloi: Provoje një herë d he, m base bie në sy e d el p ër të m irë . Ashtu them ed he u në, - ia p riti Kristiani. Bjere, ku r të d u ash . Dhe një të shtunë, Kristiani merr vozën e punuar me merak, të qëndisur me një mjeshtëri të rrallë dhe në një vend të dukshëm të lokalit e eksp ozon. Të gjithë ata, të cilët e shikonin vozën, u befasu an m e talentin e tij, p or kalu an d y javë d he s ishte e thënë 80

Sheku lli i lotu ar...

që voza të shitej, por, si i thonë asaj fjalës proverbiale popullore: «E treta e vërteta». Ku r h yri n ë kafen e të sh tu n ën e tretë, voza e qën d isu r, sku lp tu ru ar aq m jeshtërisht, s ishte te vend i. U entu ziazm u a. Këtë e shp rehu në fytyrën e tij. Pronar Jani, sa e p a, bu zëqeshi dhe dukej se mori në konsideratë situatën emocionale të Vasilit. Iu d rejtu a d u ke qeshu r: Më së fu nd i, voza jote e bu ku r u ble nga një zotni, i cili m beti i kënaqu r . Ai p o e d ëgjonte m e ku jd es. Urd hëro p aratë e tu a , - d he i zgjati p aratë. Kristiani i m ori, i tha falem ind erit në gju hën e nënës. Pasi kaloi gjend jen em ocionale, që u kriju a, p ronar Jani i th a: Dëgjo, vozën tënd e ta p ëlqyen d he ta blenë. Ky është një art i bu ku r, p or d oja të të bëja një p yetje vëllazërore: Ke fam ilje ap o je beqar? Kam , - iu p ërgjegj shp ejt e shp ejt Kristiani, d u ke e p arë m e sytë e tij të shkrep ëtitu r. Të p yes d he një herë: - Ke shtëp i ap o e ke m arrë çelësin e shtëp isë m e vete se s ke njerëz? Vasili rip ërsëriti fjalën p rerë: Kam . Ed he një p yetje tjetër d o të të bëj: «Ke ard hu r në Francë p ër të fitu ar p ara? S d isku tohet që kam ard hu r p ër të fitu ar . «Atëh ere, - vazh d oi bised ën barba Jan i, - n u k d u h et t i kushtohesh këtij profesioni për të bërë voza, pasi nuk ke leverd i d he me këtë profesion, që bën ti, s d o të kesh fitim, pasi vozat janë jetëgjata d he m ezi p rishen. Kështu, ti s d o të m und ësh të fitosh . Zotëria, i cili e bleu vozën , u kënaq p ër p u nën tën d e profesionale, por ai d o të kthehet te ty pas vitesh . Kristiani e ku p toi se ku d o të d ilte Jani d he p rand aj e la të vazhd onte bised ën, p a e nd ërp rerë. - Është e m ira të m ësosh një zanat të të jap ë bu kë d he të fitosh. Ty m u nd të të vijë keq, nëse të them , të m ësosh të bësh çorap e, p asi çorap et grisen shp ejt d he njerëzit s m u nd të lënë them brat jashtë. Pra, çorap ja ta jep haku n d he fitim in brend a javës. Çd o njeri, ku r shikon se çorap et e tij janë grisu r, d o të 81

Kristaq F. Shabani

blejë patjetër një palë çorape, se nuk mund të rrijë me të shqyera d he ja, i bleu . Kështu ti fiton Merru m e çorap e, Kristiani N ë rast se nu k m ëson të bësh çorap e, atëherë m erru m e d içka tjetër, të të sjellë p ërfitim e të m ëd ha. Mëso të bësh aku llore d he qëndro në vendet, ku janë fëmijët si: para shkollës, në konvikte, gjim naz. Dhe p o të p yes d he ta d ish m irë: Cili ësht ë ai prind, i cili nuk i jep pesë para fëmijës së t ij, t ë blejë akullore? Kristiani ia nguli sytë, tundi kokën në shenjë aprovimi dhe, sa qën d roi në Francë, p u noi në ven d e të leverd ish m e p ër të krijuar një ekonomi të mirë në fshatin e tij, kur të kthehej. Ama, duhet thënë se, gjatë gjithë kohës, me qëllim që të bënte prokopi, si i thonë fjalës, hante fasu le d he thjerza, ato u shqim e, të cilat ishin m e çm im m ë të lirë. Por a m u nd të shkëp u tej Kristiani nga p rofesioni, i cili i sh kon te p ër sh tat d h e që e d ash u ron te aq sh u m ë?! Ish in sh këp u tje që, n ë sh p irt, i n d ien te tron d itëse, p or ai p rap ë e qetësonte veten, p asi, siku r ed he ta d etyronin, nga p rofesioni i vozaxhiu t, asqë m u nd të shkëp u tej ku rrë. Ai kishte lind u r të jetonte m e p rofesionin e tij gjithë jetën. Ishte një p rofesion arti, kriju es, i transm etu ar nga të p arët e tij që i ngjallte shp irtin, i zhvillonte m end jen, inteligjencën d he i stërviste krahët. Çdo gjë mund t ë lë, por profesionin, jo e kurrë, jo! Ky ishte një betim i brend shëm .

Flakë dhe tym, tym dhe flakë nga barbarët

P rofeti kishte parashikuar se Labova e Kryqit do të digjej, d o të p ërcëllohej, p a m ëshirën m ë të vogël, p a lëshim in m ë të vogël. Mbi Labovë d o të binte p ërvëlim i m ë i m ad h i kohëve, p ërvëlim i i m end jeve njerëzore zjarrnd ezëse. N ë fshat kishin ndenjur vetëm disa të moshuar. Midis tyre dhe Dhespina. Fshati ishte shpërngulur i gjithë në Nisua për të mbrojtur jetën. Kishin m arrë m e vete ç kishin m u nd u r, p or koka e njerëzve d rejtohej nga fshati i tyre, atje, ku ishte p asu ria e kriju ar nga m u nd i i brezave, të cilët kishin d erd hu r d jersën p rej sheku jsh p ër të 82

Sheku lli i lotu ar...

ngritu r fshatin e tyre, p or atë, që sjell d ita e m p rap shtë, flaka, s e ka asnjë forcën e saj p ërm bysëse p ër të fshirë gjithçka nga faqja e d heu t Plane ishin thurur për të eliminuar këtë vatër. Gjithçka ishte p ërgatitu r nga p ersonazhi barbar N ., cili kishte një p lan ogu rzi, një p lan kop ju es shkatërrim i. Mirë që Sh.B. d ërgon letrën në Labovë te Th.L d he Dh.M p ër p lanin e p ersonazhit barbar. Me kam ban ë jep et sin jali i sp astrim it të fsh atit n ga ban orët p ër shp ëtim in e jetës së tyre d he gjithë fshati niset m e kokëkthyer p rap a, n ë ven d in e gru m bu llim it m brojtës, n ë N isu a N jë kom binim vep rim esh. Artileria arm ike god iste N isu an p ër të elim inu ar forcat njerëzore antityre, nd ërkaq forcat anti Labovë, ku nën drejtimin e personazhit barbar N., vërshuan në objektin e p ërcaktu ar qartë Su lm d he p laçkitje, gjithçka, e cila gjend ej n ë sh tëp itë la bov ite, k ostu m e e flor i Plot 90 k a fsh ë të ngarku ara zbraznin p asu rinë labovite! Lop ët e fshatit i vu në p ërp ara, p asi d ogjën shtëp itë e fshatit Labovë Flak d he tym , tym d h e flakë n ga barbarët. Digjej gjith çka, d igjej p asu ria, d igjeshin, m ad je, d he varret; d igjej d he p ërvëlohej d jersa d he m u nd i i sheku jve, p ër një teke barbare Ishte një çu d itësirë d he një gjend je keqësore, zbatim i i një p lani m llef! Bashkë m e gjithçka u d ogjën gjithë librat shqip d he në gju hë të tjera, të cila t , m e m a t e r ia let , p u n im e t , q ën d isjet , v e le n xa t , shkru m boheshin d he barbarët e viteve 40 të sheku llit lotu es ku nd ronin, d u ke qeshu r, këtë p am je kronikale, e cila fliste p ër një botë katile Dh e n u k m jaftoi kjo, p or ata u sh tru an të h an in kau n e p end ës, të m arrë m e qira nga Dhim itri në Libohovë H anin m ish in e p jeku r të kau t të p en d ës d h e qesh n in n ë form ë p sikop ative! N jë barbarizëm i p askru m bu llt! N u k m jaftoi kjo, p or d ram a u thellu a, d u ke viju ar m ë tej, ku r, në Vajku a, vranë V. A. , një stu d ent nga Korça, i ard hu r p ër të p u shu ar te xhaxhai i tij m u rator, i cili bashkë m e G. N . kishin vajtur në një krua me ujë me veti kurative, ku ky i fundit ku rohej nga sëm u nd ja tu rbeku lare, falë këtij u ji ku rativ. Dhe ku e vranë? N ë m es të arës d he të gjithë të p irët nga m end ja, qeshnin, ku r d jaloshi ra, p a frym ë, në m es të arës. Kështu , asqë 83

Kristaq F. Shabani

m u nd të m end ohej, se m u nd të vritej d he një qen, i cili ishte p laku r d he nu k e kryente d etyrën e tij! Pop u lli, p a bu kë d he p a u jë, në N isu a, nu k e d inte këtë gjend je katastrofike. * Digjej kostumi i nusërisë nga barbarët. Flaka po e përpinte atë kostu m , ku ishin d erd hu r lu let e qend istarisë labovite, të m jeshtërve të saj, Lilo. Flaka p o p ërp inte kostu m in. N ë atë çast, Magd alinia, atje larg, ku ishte, nd jeu një flakë në tru p , nd jeu një zjarr p ërcëllu es d he ra në tokë. Ishte një rënie e shp ejtë. I dukej, sikur po i digjej gjithçka. Çuditërisht kishte ndodhur kjo gjend je kaq shp ejt. Dhimitri u turbullua nga gjendja shok e Magdalinisë. Diçka p o nd od h. Ku ishte flaka? E ku p toi m e intu itën e tij atë, që p o nd od hte. Kështu kishte nd od hu r d he një rast tjetër, i tillë, ku djegia e kostumit të nusërisë ishte përhapur në trupin e nuses. I njëjti fenom en p o nd od hte Ata p o e d jegin! Ata p o e d jegin? Kë p o d jegin? - iu d u k se p yeti Magd alinia. Kishte fillu ar një d ialogim i heshtu r sysh. Kostu m in e nu sërisë . Sa tha këto syri, Magdalinia u ngrit dhe flaka i iku nga trupi i saj Larg nga N isoi kishte nd od hu r e keqja e m ad he, kostu m i i nu sërisë, ishte bërë shkru m b * M. m e P. Dh . u n isën të kon trollojn ë gjen d jen . Ish te n jë gjendje, e cila prodhonte ligjërimin, kujën dhe kërkonte kurajën. N ë k ëtë p a n or a m ë të sh k r etë d h im b jeje, sh p ir ti ia b ën te bam , p ëlciste Dhim bja arrin te n ë ku ota të larta. Dh e m jerim i kishte ngritu r ku rthet e tij. Labovës i d him bnin gjithë eshtrat nga p lagët p ërvëlu ese të zjarrit helm u es, shkatërru es, ku shqiptari i dalë nga mendësia njerëzore, i vinte zjarrin vatrës së bashkëkrahinasit ap o p atriotit të tij! Sa m jeranizëm në këtë m om ent! Plas, o shp irt, p las! Ta shih je Labovën, p ara p ak 84

Sheku lli i lotu ar...

orësh të bu ku r d he të shnd ërru ar p astaj në atë gjend je, asqë m u n d ta d u roje, p or p rotesta d h e revolta m errn in p ërm asa gjigand e N jerëzit p o ktheheshin nga N isoi d he m betën të shoku ar nga gjend ja e shkaktu ar nga m eli i iku r nga tru ri . Sa t ë pacipë! - përsërist e Dhespina. -Çdo v eprim anormal t ë t y re e pashë me kët a dy sy ! Kaluan çdo parashikim t imin kat ilët . Kjo ësht ë lajt hit je mbi lajt hit jen, - përkufiz oi sit uat ën Gjet jemadhja

Kristaq F. Shabani

Fjongo e katërt

h, sy, ç mendim ke në këtë bukuri trullosëse!?... Syri i dashuruar pas shikimit kaltëror të Elenit nxiton të përfitojë sekondën nga kjo ndezje e çelësit të dritës; të përjetojë një ndjenjë elektrizuese. Ngjyra e trëndafiltë e veshjes në ballkonin e shikimit, e kap prej veshi Syrin, duke i kujtuar se bleta kërkon polenin e ndaj ulet vetëm në kurorëzën e lules së bukur... Mos më ngacmoni më, këtej nuk lëviz... - duket sikur përbetohet, por çelësi i dritës fik vetveten dhe ëndrra e Syrit errësohet dhe shpërthen në mallkime: Ej, ti, o ERË, të lutem sillu mirë me mua, me ndjenjën time; jepmë kohë, ndize dritën!... Ndize dritën!... - dhe shpërtheu në nota urdhëruese. Dhe Era i kthen përgjigje qetimi. Brenda saj është rritur kërcënimi: Ej, o Stilian, mbylle gojën, se do të të dënoj si di të dënojë Era! Mos ke ndërmend të më kundrosh dhe syrin tim jeshil? Unë mbart nga trashëgimtarët e mi fanatizmin... . Aman, moj ERË, mos ma merr për të keq ndonjë fjalë e ngacmim të paqëllimtë!... Aman, të kam xhan! Ndize çelësin... i lutej Stiliani . Dhe papritur Erës i vjen keq... Le ta plotësojë fundja këtë dëshirë të Syrit stilian

Fanitja e Bill Tilmanit Tregimi i profet it Thoma Nxori nga sepetja ca karta të zverdhura dhe filloi të rrëfejë me një shprehësi t ë përkry er

A s që m u nd t i shkonte nd onjerit nd ërm end se nga avioni anglez H alifaks një nga p arashu tistët, i cili p o i d rejtohej një pike të përcaktuar hedhjeje në një grumbull malesh të panjohur, atë natë të gu shtit 1943, ishte m ajori Bill Tilm an N atyrisht, asqë m u nd të bëhej fjalë, p ër të d itu r se ku sh ishte ai? Tilm ani 86

Sheku lli i lotu ar...

ishte i sp rovu ar d he hed hja e tij në këto m ale m u nd t i ngjante një lod re të p rovu ar ed he m ë p arë Parashu tistët anglezë ishin hed hu r p ikërisht, atje ku ishin d hënë sinjalet m e zjarre , të nd ezu ra nga p artizanët. Kishte filluar nga ajri një aventurë e re e Billit. Mbi vendin e a sh p ër , n jë n g a ek sp od itor ët m ë të m ëd h en j të Botës, të sheku llit! Këtë, nu k e shkonte, ku rku sh, në m end jen e tij , se m ajori ish te an ëtar i gru p it eksklu ziv të eksp loratorëve botërorë të Shoqatës Mbretërore të Gjeografisë . Sa tm erre lu fte kishte kaluar dhe triumfuar Billi në Luftën e Parë Botërore dhe, pas kësaj katastrofe njerëzore, ai iu përkushtua një dëshire dhe p asioni të m ad h, i cili p ërsillej në tru rin e tij: Pu shtim i i Majave m ë të larta Dhe, si rrjed hojë e këtij p ërku shtim i, ai nisi bëm ën e tij të ngjitjes së lartësive d u ke u shnd ërru ar në au tor d he triu m fator i p u s h t im it t ë m a ja v e , n ë n jë k o m b in im h a r m o n ik m e eksp lorad orin tjetër Eric Ship ton, p o anglez Du eti Tilm an Ship ton filloi aventu rën e kap jes së m ajave m ë të larta të Botës, n ë d isa ven d e. A m u nd të h arroh eshin vend et, ku ata të d y triu m fu an d he shkëlqyen në ngjitje d he eksplorime? P a n t a g o n i, A fr ik ë, Ju g lin d je e A z isë d h e m a ja t e papushtuara, deri atëherë, të cilat te eksploratorët e tjerë shtinin frikë m e thep ësinë e tyre, m p oshti m e shoku n e tij: lartësinë e p aarritshm e, d eri në atë kohë, H im alajat Ku r u n gjit n ë m ajën m ë të lartë N an d a Devit të saj, Tilm an, asqë m u nd ta besonte vetë këtë triu m f E p a veten m e shoku n e tij, në m ajën m ë të lartë të Botës , ku asnjëherë nu k kishte m bërritu r njeriu ! Shikonte në sy m iku n e tij eksp lorator d he d ialogonin m e sy: A m u nd ta p ërfytyroje veten këtu ? Ja që m u nd ta p ërfytyroj , - ia kthente syri tjetër. Dhe vazhd onte d ialogim i i syve eksp loratorë. Ata e shkrinë arritjen e tyre m ad hore në një, p ër të m os e shp leksu r ku rrë d he p ër të m betu r në kronikën m ë të m ad he të ngjitjes së lartësive! 87

Kristaq F. Shabani

A m u n d të n d a lej p ër h a p ja e fa m ës, e k ësa j fa m e të p azakon të? N jë arritje e tillë bëri që Tilm anit t i besohej një d etyrë tjetër e vështirë: Përgatitja d he d rejtim i i eksp ed itës p ër ngjitjen e Everestit, në vitin 1938. Iu ku jtu a, në këtë m om ent, m iku i tij Sh ip ton , n ë afrim in d rejt kësaj toke të p an joh u r. Iu ku jtu a sip ërm arrja e eksp lorim it të Everestit, i cili u konkretizu a m e su k ses d h e h y r i n ë p a n t eo n in e r ea liz im ev e n d r it ëse t ë e k s p lo r im ev e m e n jë e m ë r t im t ë m a d h : St i l i Ti l m a nShipt on Ishte shumë i kujdesshëm dhe po realizonte këtë hedhje me p arashu të në objektin e p ërcaktu ar I p ërzgjed h u r p ër m ision in u sh tarak an glez n ë Malet e Shqipërisë, kjo falë përvojës së pasur në njohjen e maleve dhe të lu ftës gu erile, p asi, gjatë Lu ftës së Dytë Botërore, shërbente në g r u p in elita r të n joh u r si SO E Po çfa r ë ish te SO E? Pararen d esja e Forcave Kom an d o an gleze. Aftësia e tij n ë përdorimin e eksplozivit dhe krijimin e grupeve partizane, bënë ap o veçu an që Tilm an u hod h m e p ikësynim m e p arashu të në m alet e Sh qip ërisë, p ër të m u n d ësu ar n d ih m esën e tij te p artizanët shqip tarë në god itjen e vijave të kom u n ikacionit gjerm an Dhe grupi parashutist ra në vendin e caktuar në male. Pastaj u organizua dhe filloi marshimin për në destinacionin përkatës, siku nd ër i thoshnin në gju hën u shtarake: bazë, e cila ishte në Shep er të Zagorisë. Një rrugëtim i vështirë në male, pas mushkave, të cilat ishin n garku ar m e p ajisjet e n ev ojsh m e. N jë sh faqe p ara tyre e Përmetit, ku lexuan gjurmat e luftrave. Një djegie totale barbare e grekëve d he një d jegie e italianëve. Pop u llsia gjithm onë d rejt m a lev e p ër të sh p ëtu a r n g a v d ek ja e p a m ësh ir sh m e d h e flakëru ese e lu ftës Dhe ja, së fu nd i, u shfaq Shep eri, p as tri d itësh u d hëtim të pandëprerë. Dhe kontakti i këtij grupi me njerëzit ishte një tablo makabre: Tre trupa partizanësh të ekzekutuar, para disa orësh. Ish te zbatu ar n jë ven d im i rrep të p artizan Të ekzeku tu ar p ranë kishës së fshatit 88

Sheku lli i lotu ar...

Po kjo ç të jetë? - p yeti një nga shokët tanë i llahtarisu r. Mos nd oshta kem i rënë në d u ar të një tu fe të egrish? p yeti tjetri sh oku n , që kish te n ë krah Kish te të d rejtë të mendonte kështu anglezi, pasi skena të tilla të njëjta kishin parë në vend et afrikane, ap o aziatike, ku kishte fise të egra H ynë në banesë, d u ke u d rid hu r nga ajo çka p anë sytë e tyre. Kishin p lotësisht të d rejtë. N jë p ritje, ku ekzeku tim i fliste m e gju hë d him bjeje. Pasp ak në banesë hynë d y d rejtu esit: Kom and anti i Zonës së Parë Operative Islam Radovicka dhe Komisari Bedri Spahiu, të cilët u p rezantu an. Du ke p arë fytyrat e anglezëve, ata e ku p tu an këtë gjend je të tyre shoku ese d he Bed riu , p ër t i qetësu ar, shp jegoi: Të v rarët ishin ekz ekut uar për shkelje t ë rregullav e t ë moralit dhe njëri prej t y re isht e kapur duke v jedhur let ër cigari shokëv e t ë t ij . Fatin e këtyre të vrarëve m u nd ta kishin p ësu ar d he p esë d jem të nga Shep eri, të cilët ishin kap u r m e ilaçe të d ërgu ara nga misionet angleze dhe mbi ta ishte marrë vendim i formës së p rerë: Dënim e m e vd ekje N jë rregu llore e ligjëru ar, e cila, nu k p ranonte vjed hje d he vep rim e të d obta Vetëm mosha dhe lutjet e familjarëve të tyre bënë që urdhëri të anu llohej A e njihnin m irë situ atën në Shqip ëri anglezët? A kishin inform acion të p lotë p ër zhvillim et? Si u p ërfshinë anglezët në çështjen shqip tare gjatë p u shtim it italian? N jë p ërfshirje e saj, gjatë kësaj p eriu d h e, e zbeh të. Kon takti i d obët m e p erson a p olitikë, të cilët kishin lënë Shqip ërinë p as p u shtim it italian A mund të njihej situata shqiptare në këtë mënyrë? Asqë mund të m end ohej Pra, në këto ku shte d he kond ita, m u ngonte një p lan strategjik. Interesi më i madh në Ballkan dhe aleat kryesor ishte Greqia. Por p ërp jekjet p ër të p ërqënd ru ar d he vëm end jen në Sh qip ëri, s ish in të p akta. Dalin n ë sken ë, n d ërkoh ë, Lord Glenconnër, Shefi i SOE-s (Forcave Speciale Angleze), i cili kishte p ërgatitu r një p lan p ër nd ërhyrje në Shqip ëri d he kërkonte që p olitik an ët an glez ë të n jih n in in teg ritetin e Sh q ip ërisë së p aralu ftës. Do të ishte m erita e tij që p olitika angleze shp rehu 89

Kristaq F. Shabani

një farë interesi p ër Shqip ërinë në fillim et e viteve 40. Dhe fillu an p ërp ilim et e d eklaratave zyrtare në d hjetor të vitit 1942 p ër restau rim in e p avarësisë së Shqip ërisë Filloi të fryjë një erë e m irë, p ër të larë fajet e së kalu arës N jë d rejtim vëmendje e re. Pas anglezëve u pasua me një deklaratë amerikane d he një nga sovjetikët .Lord i kështu lojti një rol lord i Po në këtë kthesë kishte një hap të ri, i cili ishte i lid hu r m e gru p im in e forcave, p ër rritjen e ku nd ërshtisë e p ër të thyer italia n ët n ë Ballka n , i cili d o të k rijon te n jë k ap itu llim të p ad isku tu eshëm . N jë vëm end je nd aj Ballkanit, e cila, në p lanin strategjik, kishte të bënte m e d obësim in e lëvizjeve në frontin kryesor dhe daljen në pah të tendencës gjermane për të forcuar p rap avijën, n jë strategji e ad op tu ar në Kazablan ka, n ë janar 1943. Ballkani m ori rol p rioritar skenim i në teatrin e vep rim eve luftarake. * Tilm ani ishte një tip i çu d itshëm , siku nd ër thoshnin ata, të cilët e kishin njohu r. Ai i p ëlqente p a m asë këngët, vallet d he fu tej në sensin e tyre d inam ik, p asi ai ishte d he një shkrim tar i zoti, duke i kundruar gjërat dhe veprimet me një këndvështrim të tillë, m e q ëllim , m ë v on ë, të v a z h d on t e k r o n ik a t e tij eksp loru ese I bënin p ërshtyp je d ebatet e nd ezu ra në sferën p olitike d he d isku tim et p a fu nd , p or ed he serioziteti i d rejtim it të lu ftës, i m jeteve p rop ogand istike Këto cilësi nu k i vërente vetëm te djemtë, por edhe te vajzat, të cilat kishin detyrat e tyre në frontin e lu ftës si: inferm iere, p ërkthyese ap o m erreshin m e d aktilografim e N jë punë e palod hshme evid ente në këtë aspekt. Sytë e tij vijojnë të kundrojnë dhe të zbulojnë dëshirën e madhe që vlon te këta njerëz, të cilët kërkojnë p avarësinë d he çlirim in m e çd o ku sht të vend it të tyre Rregu ll ad he ligje të forta, p ara të cilëve d u het të m end ohesh m irë të kryesh të ku nd ërtën E çu d itnin lëvizjet sa të organizu ara d he m ënyrat e vend osjes me një rregull shumë të fortë, por i bënin përshtypje dhe rregullat e ru ajtjes, m brojtjes së forcave, të vend osu ra nëp ër baza. Ishte një lu ftë shu m ë serioze e njerëzve shu m ë seriozë, të cilët kishin id eale të m ëd ha d he kërkonin t i realizonin m e çd o ku sht, m e 90

Sheku lli i lotu ar...

çd o m jet d h e, m ad je, ku r d u h ej ed h e m e sakrifica su blim e, sakrilegje * Eh, sa të forta ishin gratë në këto troje. Ato kryenin të gjitha p u nët e stinës d he i p ërballonin m e m end je d he forcë bu rri. Ishte një krahinë potente në këtë aspekt. Vetë vështirësia e kishte bërë gru an të p ërballonte p u nët m ë të vështira të stinës d he të d ilte fitim ta r e. I b ën te p ër sh ty p je g a tim i i k ësa j tr ev e të çu d itshm e, m e atë llojshm ëri gjëllrash d he m e p rofesionistë të vërtetë në artin kulinar. I kishte rastisur të shijonte këtë mrekulli gatim i Tilm ani çu d itej d he p ërsillte në m end jen e tij vargjet e m reku llu eshm e tip ike të stisu ra të Lord it Bajron, i cili p ara një sheku ll e m ë shu m ë, ku r vizitoi viset shqip tare të Ju gu t, të cilat i kishte thurur me atë forcë të madhe vepruese ndjenje. Tashmë ishte ai, i cili kishte hap u r një d ritare të re në botën e tij. Do të vinte koha, - thoshte m e m end jen e tij, - d he d o t i hid hte këto ku jtim e të tij të bu ku ra në një libër eksp loru es, m e aftësinë e tij shkrim ore . * Kjo ushtri e organizuar, në mënyrë të tillë, të bën përshtypje p ër arm atim in e saj m e p u sh kë të vjetra, të cilat kan ë d alë qyshku r nga p ërd orim i, jo vetëm në asp ektin m oral, p or ed he fizik Por lu ftëtarët shqip tarë i m bajnë m e d ashu ri në krahë. Ka shumë vështirësi për furnizim me fishekë të këtyre pushkëve të vjetra të m od elit italian , ru s, fran cez, ap o au striak. N jë p rezencë e p akët në arm atim të form acioneve m e m itroloza, p ale, m and ej, të bëhej fjalë p ër au tom atikë. Si lu ftohej m e këtë arm atim të vjetëru ar?! Lu ftohej m e shp irt të m ad h. Billi kishte dëshirë të merrte pjesë në ndonjë veprim luftarak të këtyre form acioneve d h e, m ë së fu n d i, kjo d ësh irë e tij u p lotësu a: në Lu ftën e Libohovës.

Kristaq F. Shabani

Libohova dhe Labova e Kryqit Ishte një p lan taktik i p ërp u nu ar m irë Forcat italiane ishin të d isloku ara në kalanë e Libohovës, p ër të cilën thosh n in se ishte n d ërtu ar nga Pash ai i Jan in ës. Dihet se Libohova ishte një qend ër, ku m bizotëronin forcat e Ballit Kom bëtar, një qend ër e njohu r. U bë një lëvizje tep ër e organizuar me një maskim ideal dhe, në këtë mënyrë, u kap një vijë su lm u ese n ë bregu n e n jë p ërroi n ga n jë form acion m e treqind p artizanë, të d rejtu ar nga Islam Rad ovicka. Pritej nata p ër kryerjen e vep rim eve lu ftarake. Forcat p artizane kishin marrë masa të rrepta në drejtim të maskimit për të mos u diktuar nga aviacioni italian. Koncepti im ishte se të mbroheshe nga një aviacion i tillë ishte ekzagjeru es, p asi ky aviacion nu k shqu hej p ër aftësi god itëse, p ër të m os thënë i d obët. Vetëm një bom bë kishte hed hu r ne Shep er, ku ishte baza jonë! Pritej afrim i i natës, p ër fillim in e su lm it. Terreni njihej d he secili kishte p ërcaktu ar rru gët e afrim it p ër kryerjen e su lm it. Dhe, p ikërisht, ku r ra nata, filloi su lm i nd aj italianëve, të cilët vunë në përdorim mitrolozat dhe mortajat disponuese. Për disa orë shkëm bim e zjarri nga të d y anët, p or p artizanët u fu tën në qytezë d he u vu në zjarrin shtëp ive të krerëve të Ballit. Kalaja, ku ishin të d isloku ara forcat e p akta italiane, s m u nd të m errej, p avarësisht nga p ërp jekjet d he, në këto ku shte, u organizu a n jë tërh eqje, d u ke organ izu ar d h e tran sp ortim in e gjash të p artizanëve të vrarë. E nesërm ja e forcave p artizane u gd hi në Labovën e Kryqit d he në Kishën e Shën Marisë, ku ishin gru m bu llu ar p artizanë d he fshatarë. Bed ri Sp ahiu foli p ër betejën e zhvillu ar në natën e kaluar në Libohovë, si dhe për partizanët e vrarë. Pastaj u soll një p erson, i cili d rid hej nga frika. Ishte p ara një ekzeku tim i të padiskutueshëm. Të gjithë e kishin mësuar se ai kishte informuar ba llistët p ër su lm in e m br ëm sh ëm . U d h a u r d h ër i d h e u 92

Sheku lli i lotu ar...

ekzeku tu a, në p rani të të gjithëve, p ërp ara tru p ave të gjashtë p artizanëve të vrarë. * * * Aty Tilmani vizitoi Kishën Shën Marisë dhe preku me duart e tij atë Kryq të Shenjtë, d hu ratën e Ju stinianit Bed riu tha m e një ton të p rerë: Kësht u do t a pësojnë t ë gjit hë at a, që informojnë për v eprimet t ona dhe v rasin me kët ë akt njerëz it t anë! . Po si mund të kontrollohej dhe ndihmohej në krijimin e luftës gu erile në Ballkan? Po në Shqip ëri? N ë bazë të m arrëveshjes, u kriju a Sh tabi i Op eracion eve p ër Ballkan in , n ë Kajro, ku rse Seksioni i Shqip ërisë u riorganizu a d he u zgjeru a m e p ersonel nd ihm ës, m e njohu ri të m ira p ër Shqip ërinë, e kryesu ar Margaret H aslu ck, e cila kish te jetu ar n ë Shqip ëri një d ekad ë e gjysm ë. Kjo zyrë filloi n jë fu sh atë rekru tim i p ër p erson el të zgjed hu r m id is forcave angleze, të cilat nd od heshin në terren. Grupi i parë i përgatitur, më së miri, dhe i udhëhequr nga Majori Billy McLean, i njohu r si Misioni Consensu s , u p arashu tu a në prill të 1943. Grupi i Tilmanit ishte i dyti dhe ishte caktuar të op eronte në Zonën e Parë Op erative. Tilmani, kudo protagonist dhe i kudondodhur: në kapitullimin e shtatorit të vitit 1943 të Italisë fashiste, në peripecitë e dorëzimit të garnizonit italian të Gjirokastrës, (pazazhi i rezistencës së kotë të Gjeneralit italian, Ernesto Chiminelo); në çlirimin e Gjirokastrës, detajet nga fjalimet dhe prezenca; evidentimi i ndihmës angleze e tjerë dhe hedhja e ndihmave në Zagori, flasin se Bill Tilman ishte një ushtarak anglez m e shum ë d iapazon d he m e qënd rim real gjatë luftës Tilm ani ishte i p ap ërm bajtëshëm d he, p as Lu ftës Botërore, u kthye te p asioni i tij: eksp ed ita në zona të vështira të Globit: Kinë, Nepal, Kashmir, në shkret ët irën e Gobit Gjit hmonë me përz gjedhje grupesh alpinist ësh ngjit i majat e Rakaposhit , Muztagh Ata në Himalaja. U arrestua nga afganët, duke kaluar nëp ër lu m in Oxuse, p or u lirua nga p rotestat e lid erve botërorë Tilm ani, një shkrim tar i shqu ar, në Letërsinë botërore në llojin e vet m e d isa libra. A nu k janë qu ajtu r ato kryevep ra? 93

Kristaq F. Shabani

Objekti i tyre dihet: udhëtimet e tija eksploruese. Ai është quajtur Kryeesploratori i shekullit të XX, një emërtim dhe një klasifikim i padiskutueshëm për të. Natyrisht, dhe i quajtur nga kritika letrare si shkrim tari m ë mirë i eksped itave. Aq të shumta nd jesitë e tij, vu llneti, p ërvoja, aftësia, kap ja e m ajave m ë të larta të Botës, h ap ja e h orizon tit p ër të p ërd oru r p ërvojat e tij n ëp ërm jet su bstratit të vep rave, të cilat p ërm banin një letërsi të bu ku r përshkruese eksploditore, e cila të befason natyrshëm me magjinë e saj, personazhet e fortë dhe tipikë, rezistues dhe kërkues, njerëz, të cilët kërkonin ta plotësonin arritjen e majave, pa u kthyer asnjë herë mprapsht Kjo ishte d he falë stërvitjes frytd hënëse të Bill Tilmanit të ekipeve, të cilat ai kryesonte d he d ilte faqebard hë. Viti 1977 ishte viti fatal për Tilmanin. Në moshën 80 vjeçare, ylli ekslod itor i sheku llit, në eksp ed itën e fu nd it në hap ësirat e Oqeanit Antarktik, hu m bet m e jahtin e tij, d u ke m byllu r një jetë të m ad he eksp loru ese, d u ke u p anteonizu ar në hap ësirën e lavd isë

* N jë pikë e zezë bie mbi ngjarje, mbi jetë dhe kjo pikë është e aftë të zezojë, t i japë ide përmbajtjes me ngjyrën e saj. Eh, si ndodh me pikëzezat! Z ezonjat kanë zezuar gjithmonë, pavarësisht nga mendimi i pastër dhe lufta e zhvilluar ndaj tyre, ato kanë pikturuar panoramat zezore...

N jeriu Z. Njeriu Z. i kohëv e, v rast ar i së mirës, sjellës i së keqes së madhe , njeriu Z. i paqëndrueshëm, sjellës i prot ot ipit t ë ndry shimit në kahje negat iv e

N jeriu Z., n jë n jeri, i cili, m ë p am jen e p arë, të jep te p ërshtyp jen e një njeriu shu m ë shp irtëror, të një njeriu , i cili d erd hte gjithë ëm bëlsinë në fjalë, d u ke të ëm bëlsu ar m e këtë 94

Sheku lli i lotu ar...

privilegj të tij etik. Asqë mund të mendoje të kundërtën apo të kaloje ndërmend se, ashtu, sikundër ishte nofkuar me një gërmë Z., e cila sillte, p ërveç të tjerash, ed he kahjen m ë të errët të një qenieje, të një ngjarjeje, të u lje në p oltron d yshim in Po p se e kishin em ëru ar m e Gërm ën Z., ap o se kështu i fillonte em ri. Si d u kej, në p am je të p arë, ishte një inicial i frikshëm N jeriu Z. k ish t e n jë v e t i a p o cilë si: k u d o p r a n in ë , k u d o n d o d h je n , ku d oqenien. N d oshta nd onjerit m u nd t i d u ken të njëjta ap o sinonim e këto cilësi. Secila p rej tyre ka d allesën, e cila e shqu an nga sim otra e saj m e fjalë p ërcaktu ese Ta shihje tashm ë në këtë m oshë N jeriu n Z., të jep te p ërshtyp jen e një babaxhani, i cili p rod u kton te vetëm m jaltë d h e tregoh ej i zellsh ëm , të p ërsillte të d iku rshm en m e nota e tone të ad m iru eshm e, d u ke fsh eh u r të vërteta e realitete, ku , p avarësish t, se N jeriu Z., shp resonte të m os kishte d ëshm itarë oku larë, d ëshm itari real gjith m on ë d o të ekziston te: syri, letra, ap o karta e sh kru ar, siku nd ër thu het nga anët e N jeriu t Z . Ishte një arkiv, në të cilin d u hej, p atjetër, të hyje d u ke e çelu r m e shu m ë vështirësi. Mad je, kishte d he nga ata njerëz, të cilët i kishin p arë bëm at e N jeriu t Z. d he nu k kishin p referu ar t i m errnin bëm at e tyre m e vete, p or i kishin lënë të shkru ar Thu a të hap et Dosja e N jeriu t Z.?! Ap o d o të m betej p a h ap u r, siku n d ër e sh u m ë të tjerëve d h e të tjerave? - p yeste Kuriozi, një njeri, i cili donte të lozte rolin e një kronikani bindës, p or gjithm onë m betej në këtë ku ad ratu rë Eh, u tha se d he ish Kryem inistri ishte sp iu n i një fu qie të m ad he! U zbu lu a d he vrau veten! U vra ap o e vranë, kjo ka m betu r en igm atike U th a d h e u stërth a se ishte sp iu n , p o p rovat ku ishin? Po kështu d he i fu nd it p ërfaqësu es i sistem it të rrëzu ar, thoshnin se ishte sp iu n, p o ku sh e vërtetoi? Eh, çfarë thonë e n u k thonë! Sa trazirë e m ad he! Sa të lehtë e kanë njerëzit të thonë të vërtetën! E vërteta m ezi gjend et. Ajo i ngjan një labirinti, p a rru gëd alje . Dje lexova se një shkrim tare e m ad he, në një libër të saj, m bronte gënjeshtarët, m ad je kishte shkru ar një libër nd eru es p ër ta d he p ër veten thoshte se nu k d o të kishte vd ekje ku rrë d he gu r varri ed he siku r t ia bënin gati këtë gu r!... 95

Kristaq F. Shabani

Eh, m oj Ann Patchett, sa bu ku r thoshe p ër gu rin e varrit: Pra, p lani im është që të m os ketë një gu r varri. Plani im është që të kalbet në heshtje në një fu shë . Dhe ne i m bu shëm varrezat m e m erm er! N e i m bu shëm varret, ku p rehen njerëzit tanë m e m erm er! I kem i m byllu r keq shp itrat! S kanë nga të d alin Kjo m byllje d u het të jetë vetëm p ër N jerëzit m e gërm ën Z. . Milionat na i m arrin varret Bobo m ilionat! Sot N jeriu Z. është në p u shtet Vetëm ai, si gjithm onë, d i të bëjë allishverishe, di të tregtojë, di të manovrojë, di të përbuzë, të ëm bëlsojë vetëm ai. N jeriu Z., vetëm ai d i të të bëjë ku rth, të të eliminojë natën dhe, sikundërse thotë fraza e mençur, të të qajë d itën! Ej, a m ë thoni se çfarë nu k d i të bëjë N jeriu Z.? Ai d i të jetë p ronar i shu m ë bizneseve, i shu m ë kazinove, i shu m ë shtëp ive p u blike të p aligjëru ara, i shitjes së p ronave m e ligje p ërd orim i 99 vjet!... Ai m u nd të shesë d he nënën d he m otrën e vet, vetëm p ër p ërfitim Janë të p angop u r njerëzit m e Gërm ën Z., të pangopur! U thotë Kronikani. Bëjnë, sikur e duan popullin, sik u r p ër g jër oh en p ër Sov r a n in , sik u r p ër p iq en të b ëjn ë m aksim u m in, p or, u a them u në, p ër këtë tokë d he qiell, ata bëjnë të ku n d ërtën Po u në çfarë th em , m os kam lajth itu r, m os kam iku r n ga m en d ja? S th on ë kot: Ky ka lu ajtu r n ga m end ja, nd aj d u het ta çojm ë në Eshafot, në gijotinë! Isha fare i vogël, ku r m ë thanë që N jeriu Z. i hod hi tru të në erë N jeriu t m e gërm ën M. d he bëri be p ër veten d he p ër ekzeku torët, p or, se kjo nd od hi, asqë kishte të bënte m e të, p or as m e asnjë të njohu r të tij. Kjo vrasje ishte fatale d he sa kishte qarë ky N jeriu Z. p ër N jeriu M. vite m e rad hë se, ky N jeriu M. ishte njeri i d itu r, i d alë, i m ësu ar, i cili fliste gjithm onë të d rejtën e p rovu ar Ah, si e elim inu an atë bu rrë!.. Ah!... Rëntë m bi ta m allkim i i Kryqit të shenjtë! . Meskiniteti i u lët, ku d o i shp ërfaqu r këm bëkryq, në bised ë, në lojë, në betejë, në p olitikë! Ru aju nga ku rthi. N u k flet kot p oeti, d u ke alu d u ar m e Eshafotin: Kriminelët po i çojnë në ESHAFO T, At a qeshin si t ë çmendur... Esh a fo t i u t h o t ë: Kët u p r a n o jm ë v eç t ë çm en d u r ? Krim inelët qeshu r p ërgjigjen: N e të çm end u rit, të çm end u rin resp ektojm ë! Kalo këtej, o ESH AFOT, çm end e, d u ke varu r nga 96

Sheku lli i lotu ar...

gjithë bota! Fare, p ranë Eshafotit, ngrihet shtatorja e Virtytit të Artë që s p u shon ku rrë vep rim in e saj. Eshafoti p ështyn p ara syve krim inelë tru p in e tij d he kalon rënd om ESHAFOT * - Shoqërinë e kem i d ashu r të hap u r. Po a është e hap u r?! - Sa të vështirë e kanë njerëzit me probleme të hapin dosjet! Pak p u shtet të kenë d he nu k p ranojnë hap jen e tyre - Pse? - Se u d alin të p alarat në shesh d he hu m basin p u shtetin, ofiqet e gjithçka - N d aj taktika e tyre gjith m on ë ësh të: N d al h ap jes së Dosjeve . - Të jetë kjo një lid hje e p ërgjithshm e? - Po lidhje e përgjithshme. Njerëzit Z. e kuptojnë njëri - tjetrin m e n jë v ësh trim syri d h e m erren v esh p ër këtë in teres të p ërbashkët Çu d itërisht m ikja im e, Flu tu r, kishte skicu ar, në atë m om ent, N jeriu n Z., d u ke m ë thënë: Ky është Ai? P o , - iu p ër g jig ja , d u k e k u n d r u a r sk icim in e sa j m bu sham end ës . Sa i ngjante - Du ket si një p ërfaqësu es tip ik i N jerëzve Z - Eh, çfarë kanë bërë e s kanë bërë këta N jerëzit Z.! N jerëzit Z. kanë shitu r tokën d he e kanë cop ëtu ar atë; kanë p ërgatitu r kapitullimet dhe i kanë nënshkruar ato; kanë eliminuar të mirët e shoqërisë d he njerëzit p ërp jekës N jeriu Z., elim inoi Avni Ru stem in, H asan Prishtinën, Lu igj Gu raku qin, Bajram Cu rrin N jeriu Z. arriti të su rvejoi d he vëllanë d he m otrën e tij, vetëm p ër të p ërfitu ar. N jeriu Z. inform oi p ër p lanin e betejës, d u ke dhënë planin, me të cilin do të zhvilloheshin veprimet luftarake. Njeriu Z. shkatërroi gjithçka me dhelpërinë e tij dhe me veprimin d ysjellës Eh, o N jeriu Z., a s ishte ti që, në p eriu d hën e p arë rin ore, p ër sh kaqe të lartësim it të figu rës tën d e qëllove n ga p rap ashp inë gjithë atë bu rrë, të cilit d on in t i m errnin jetën, pasi kishte lëshuar në kuvendin (apo logun) e burrave të vërtetën e një nd ryshim i? E qëllove m u në zem ër nga vend i, ku e p risje 97

Kristaq F. Shabani

të vinte; shtive m bi njeriu n e njohu r, d u ke i nd ërp rerë jetën në m es, vetëm p ër m os akord im in të m end im eve. Asgjësove në pabefasi ekstreme një njeri, i cili thoshte mendimin e tij, thoshte atë, të cilën kishte p arë në një shtet të fortë të botës Thoshte atë që d u het të thoshte p ër të nd riçu ar m end jet njerëzore d he ti, o N jeri Z., e vrave p atu rp ësisht d he u fshehe në gëm u shën nisëse të p lu m bi vrasës nga d ora vrasëse! N jë herë të kryejë këtë vep rim d ora d he syri d he, p astaj, këta të d y m ësohen d he vep rojnë në d u et A m u nd p ërsillje në m end je, o N jeriu Z. , o njeriu katran i kohëve, se, p as asaj krism e, p as atij elim inim i, do të sillje dhimbje të mëdha njerëzore, do të plasje zemrën dhe shp irtin e një nëne? Ptu f , o shp irt katran!... Ptu ff, o N jeriu Z., N jerëzit Z., të cilët jeni p ërhap u r në çd o cep të vend it tim ! Ptu h!... Ju d oni p ështym ën, ju d oni p lu m bin.., p avarësisht se shpirti im është kundër eliminimit me mjete të tilla... Njeriu është krijesë, i cili d u het ta jetojë d eri në fu nd jetën, sa është shkru ar , nd ërsa ti, N jeriu Z. d he shokët e tu , veç keni d ëshirëzu ar elim inim in njerëzor

* Atë d itë N jeriu Z. p o p riste te një bu zë, një bu zë, e cila ishte m bi një lartësi lu m i, m bi 150 m etra, një bu zë e rrëp irtë, e cila, nd oshta, ishte p ërcaktu ar, si një vend , ku d o të m bahej mend për një histori të dhimbshme. Nesër, ndoshta kësaj buze, d o t i vinin em rin e atij Të ku jt?... Të atij! Ai qënd ronte atje, në atë buzë të asaj rruge, e cila kishte dëgjuar dhe kundruar gjith ë ato bëm a, d u ke i ru ajtu r n ë ku jtesën e saj. Ish te n jë rru gëlid hëse m id is krahinave, nëp ër të cilën, nd oshta d iku r, kishte kalu ar d he u shtria e Pom p eu t, ap o Çezarit, në atë rru gë kishin kaluar sllavët për të robëruar trojet, pas tyre turqit pesë sheku j p u shtu es. Ç kishte p arë m e sytë e saj ajo Grykë! Mos p aftë m ë grykë në këtë vend ! Pasp ak u d ëgju an të ecu rat njerëzore , p or në m end jen e tyre kishte zënë vend intriga, e cila p o e çonte N jerin B. në d rejtim të m osjetim it, p or ky, asqë m u nd ta ku p tonte ap o të d ysh on te p ër n jë gjë të tillë, p asi k ish te d h ën ë aq sh u m ë 98

Sheku lli i lotu ar...

kontribu t, kishte shp ëtu ar ku shed i sa njerëz d he asqë m u nd t i shkonte mendja për kurth, por, sikundër e kishte marrë detyrën, do të ishte udhërrëfyes i një rruge, e cila do të çonte formacionin në vend in, ku d u hej Ecte m e seriozitetin e tij, m e p u shkën të hed hu r në krah. Profesioni i rojtarit ishte një p rofesion, i cili e kërkonte natë e d itë d he d itë e natë në krye të d etyrës H od hi një herë vështrim in m bi Grykë. Sa grykë e bu ku r! - tha m e vete. - Kjo grykë ka p ërcjellë d he nu se të bu ku ra, ka d ëgju ar ed he këngë të kënd u ara m e një ëm bëlsi shp irti, p or kjo grykë ka d ëgju ar d he ligjërim e nënash; kjo grykë ka p arë d he bëm a trim ash d he është çu d itu r m e trim ëritë e tyre të p ashoqe; kjo grykë ka p arë d h e ku rthe trim ash e bu rrash . N u k kishte m baru ar end e m end im in, ku r d y bu rrat, të cilët e shoqëronin, bënë gati arm ët d he i thanë rrep të: Shko p ërp ara! I p ari, m e zë të fortë i foli Thataniku. E pa në sy dhe dalloi një buzëqeshje të lajthitu r, të shtiru r, e cila sillte çm end u rinë të interp retonte a fër k ësa j b u z e Ia h oq i sy të Th a ta n ik u t d h e p a tjetr in , Trashaniku n, i cili i bu zëqeshi m e ironi Sa shp ejt nd ryshoka njeriu , njeriu hileqar, i cili blu an në tru rin e tij, si të zbatojë një vend im m akabër të skicu ar nga tru të e nxehtë! Sa u m at të hiqte arm ën nga krahu , iu shfaq p ara tij, nga ana e bu zës, Njeriu Z., njeriu për të cilin kishte dëgjuar, por kurrë nuk kishte b esu a r , se ish t e k a q sh p ir t k a tr a n , p a si sh u m ë e q u a n in Ëngjëllori... . I erd hi inat m e veten E sinqerta e tij p o nd eshej m e intrigën E ku p toi se ishte në një situ atë shu m ë të vështirë. Kësaj i thonë të njihesh p ara elim inim it m e vrasësit e tu ! Pa nga lu m i d he m end oi, se si d o të ku nd ërvep ronte nd aj kësaj tresheje asgjësu ese Dëgjoi një zë: Mbahu , je në ku rth! . Ishte zëri i Bu zës, të cilës, si d u kej, p o i vinte keq p ër këtë fat të tij Pa nga lu m i. Pa nga Thataniku d he Trashaniku d he p ara nga N jeriu Z. Gjend jen e tij e tregonte vetëm syri Eci p ara sip as u rd hrit. Mend oi, në atë kohë, se gjithçka p o p ërfu nd onte. E afru an afër bu zës. Ishte një rrëp irë e thep të Vetëm një shtyrje d he d o ta shikonte veten në nën 150 m , te lu m i, i cili rrid hte qetësisht.

Kristaq F. Shabani

* N jeriu Z. u sh m an g d h e u a bëri m e sh en jë të vep ron in . N d esh ën n ë n jë ku n d ërvep rim të sh p ejtë, p or, m ë së fu n d i, p avarësisht nga ky ku nd ërvep rim , N jeriu B. flu tu roi nga një lartësi p rej 150 m etrash. Përp ak sekond a au torët vërejtën këtë flu tu rim d rejt vd ekjes d he p ërp lasjen e tij në gu rët lu m orë Gjithçka kishte p ërfu nd u ar. Të tre bu zëqeshën. -E p ati d he ky, - p rishi heshtjen N jeriu Z. Kyçeni gojën d he ikni m e të shp ejtë S d u het të lëm ë asnjë gju rm ë Por vetë bu za e qu ajti veten Bu za e B. D y : kishin Tapitë e të Vërtetës ... , N JËSHI : I v dekuri i djeshëm . Nën dhe : E fsheht a ... . Mbi dhe fry more: Gënjesht ra .

Krimi në sol Tragjiz mi i bukurisë Padrejt ësia e ndërprerjes së një jet e 1.

N atyra i kishte falur një bukuri të praruar dhe nga bukuria e n jerëzve, ed he n ga e zogjve, ed h e n ga bu ku ria e trojeve... Kishte ed he një em ër të bu ku r p rinceshe: Varvara Teksa h id h te h ap at, p oeti figu racion on te ëm bël d h e ën d ërron te: N greje këmbën, kapërce gardhë,/ të të shoh pulpën e bardhë . N ëse d o të zhvillohej Mis Bu ku ria ajo d o ta m eritonte nd erin e p od iu m it Virgjëresha zoodiakale notonte në ëndrrat e saj dhe një ditë Varvara nu sëroi në krahë të Mihalit, d hënd rit. Ku sh nu k kishte ard hu r në d asm ën e saj të m ad he?!...Kënga lliariote nd riçonte m e figu rat e saj: 100

Sheku lli i lotu ar...

Sa lez et ka nusja,/ lulepet alegjëra / Ajo meskëput ura Ç po lulëz on lëndina, / nuse e bukur t rëndelina!

2. Lind i tre fëm ijë të bu ku r m e tre em ra p o të bu ku r: Vasil, Sofi, Efta li... Va sili, p a ksa i r ritu r , k ish te m ar r ë r r u gën e Stam bollit m e të atin. Dy flu tu rat e saj rriteshin n ë bu ku ritë e Lliarit. N ëna 43 v jeça r e p ër ba llon te jetën m e v r u llin d h e k ëm bën g u ljen e përkushtuar. Bu ku ria m betet bu ku ri! - p erifrazon te Profeti Th om a Sh aban i. 3. Në Lliar festohej Shën Mëhilli. Edhe Varvara atë natë kishte d y m ysafirë, të cilët i p riti m e m ikp ritjen karakteristike. N ë d arkën e festim it, d u kej siku r ishin ed he Mihali m e Vasilin... E ku ta d inte Varvara se e nesërm ja d o të rrëzonte fletën e fu nd it të jetës së saj. E p ër çfarë?! Pyetja god iste m e tokm ak. Vjeshta e tretë p o p ërgatiste n jë d im ër të acartë... E sin qerta Varvarë sh p r eh u sh q et ësim in e n jë g r u a je t ë n d er sh m e... P o r , t ë d elegu arit u p rekën d h e d olën n ë m brojtje të m oralit Motivim i: Aku za, thashethem e, cënim . Mikp ritja u kthye në të ku nd ërtën e saj d he të d elegu arit p ërgatitën rënien e kambanës. 4. E n esërm ja u gd h i m e kam ban ë. N u k ish te kam ban ë e zakonshm e. Ishte kam banë, e cila d em askonte shqetësim in e së bu ku rës Varvarë, të çiltrës Varvarë, të Varvarës së p afajshm e. Kam bana binte. Fshati p o gru m bu llohej në kishë Erd hën pjesërisht njerëzit. U dha mendimi të vinte edhe Zheji dhe pastaj cënimi i moralit të arratisej në marrje vendimi në Shtabin e Zonës së Parë Op erative, në Shep er. Ekzekutorët nuk pritën Zhejin. U hodhën pesë firma, pesë cepe që firmonin një aktvendimmarrje eliminimi. Kokat e tymta lëshonin tym d he përgatitën ikjen. Ato kokë të tymta përpunonin dhe eliminimin, pasi dinin se argumenti i tyre ishte i tymtë. 101

Kristaq F. Shabani

5. Rrapi i m ad h i Kroit të Lliarit shihte me sytë e tij të mëd henj i çu d itu r Varvarën d h e d y ekzeku torët, n jerëz m e em ër që zhd ukën id entitetin e tyre. 300 metra larg Kishës... Te shpellat e Kroit... Mos, o Zot i mad h që je në qiell! Varvara nd aloi hapat e bukura d he i kërkoi mëmës së saj, Lepos, pak ujë... Lepua po mbushte bucelat. Zgjati d orën të këpuste me d orën e bukur 2 3 fletë pjergulle, të cilat i kërkoi e ëma plakë për të mbyllur vrimat e vogla të bucelave të ngarkuara mbi Sivën , mushkën e bard hë... Por, s ishte e thënë të mbylleshin vrim at e vogla të bucelave, por të hapeshin vrimat e gjakut. Dy krisma pistoleti Nagant d he vd iq menjëherë E Bukura e Dheut e një fshati të vogël! Vd iq pranë nënës së saj. Ç masakër! Shkrepëtinë vetëtimat. U d ëgjuan nga larg ard hja nxitim thi e bu bu llim ave trond itëse. Uji i kroit Lliar pushoi gurgullimën. Njerëzit e mbledhur në kishën e fshatit u prenë në fytyrë. Rrapi plak lëshoi piskam ën: M u vra Varvara ime!... Një d itë me Shën Mëhillin O pad rejtësi, ke d alë të sjellësh d rejtësi! O ç m asakër! Ekzekutorët me procesverbalin në d orë d he m e nagantin vrasës vrapuan m e sa fuqi kishin. Ekstrem izm i ishte bashku d hëtar i tyre. Ishte su lm u ar p atu rp ësisht nd eri i fshatit, i krahinës Ishte nd ërprerë në mes një jetë e bukur. Lepoja plakë, asqë mund ta m end onte një vd ekje të tillë të vajzës së saj, Varvarë. As m u nd ta fantazonte. A m u nd të im agjinojë nëna gjëra të masakrad ave të tilla?! Ç bën kështu, o mend je e marrë, s i heq nga jeta një Varvarë?... 6. Lliari ra në zi. Dy flu tu rat kërkonin fjalën e çiltër . Elegjia lësh oi p iskam ën e saj d h e lu les i h od h ën lu let e vjesh tës së tretë...Varvara, çu d i, s jeton te m ë! Ekzeku torët jeton in d h e, ndoshta, sot jetojnë diku në mbulesën e hirtë të ujkut vrasës...Ah, m bu lesë vrasëse! Ah, vrasje e p am oralshm e në vend të m oralit! Ah, trillim i zi që sakatove zem ra njerëzish... A ka p arajsë p ër Varvarën? A ka ferr p ër ekzeku torët?

102

Sheku lli i lotu ar...

7. Mbi m erm erin e bard h ë p ëru let Sofia. Pu th nën ën e saj, Varvarën, vitin e lind jes 1900 d he p astaj lëshon d orën e saj në vitin e m asakrës 1943. 8 N ëntori, d ita e saj m ë e zezë e jetës!... I vranë nënën e saj të bu ku r. 8. Varvara vështron m e sytë e saj të bu ku r, të cilët rrezatojnë, si diej të vegjël çiltërsinë e gjithë jetës së saj e sidomos atë ditë të 8 N ëntorit të vitit 1943. *** Kronikani Mitro u trond it d eri në d eje. E nd iente d him bjen e m ad he p ër vrasjen e p am eritu r të Varvarës së bu ku r. Sillte nd ër sy atë d ram ë, atë tragjizëm të m ontu ar keq, siç m ontohet një m en teshë m e gozhd ë të nd ryshku ra d he të d rejtu ara m e z o r . Si m u n d t ë elim in o h ej n jë q en ie k a q e b u k u r , k a q shp irtërore?!... . E kishte gjithm onë p ara syve, e p ërshënd este, fliste me të, shkonte si me motrën. Në një lagje me shtëpitë pranë. N u k m u nd ta hiqte nga m end ja. Kësaj i thonë, të vritesh kot... . Ku r e p a të shtrirë Varvarën në kofinin p a jetë, Kronikanit iu shkëp u tën d y lot. I fshiu të m os ia d iktonin të tjerët. Pyetja e madhe: Pse kështu vritet njeriu i pafajshëm? - i ngjante, si një h ën ë e p rerë. N griti kokën d h e p a qiellin e arn u ar m e re të shtëllu ngu ara, në shu m ë vend e. Kërkoi m os gjente H ënën, në atë katrahu rë qielli e m p leksirë resh. N u k e gjeti, p açka nga kërkimi dhe sytë e tij të fortë, të cilët diktonin dhe elementin më të vogël që nga larg. E ku p toi: Ed he H ënën atë d itë e kishin vrarë në Qiell!... Mbrëm ja p o bënte ap elin e vet të m brëm jes: Mu ngonin vetëm H ëna d he Varvara! N u k e d inte m irë se m e ç ligjërim e ligjërohej ikja e H ënës?! Dhe, çu d itërisht, H ëna s d oli m ë m bi qiellin e Lliarit, p lot 3 d alje hëne. Vrasësit kishin lënë p ikën e d yshim it, e cila, sa vinte d he zm ad hohej, në m end im in hapësirë të Kronikanit. Ata vinin dhe iknin... Bashkë me ardhjen e m asakru ar silln in d jegien d h e p ërçu d nim in . Këm ba e tyre shkeli d he në Lliar. Në historinë e kësaj shkeljeje janë të fiksuara ku jtesës të Kronikanit. 103

Kristaq F. Shabani

Fjongo e ndërmjeme Lulishtari me emër syri Akti i Parë Orë e zbardhëllimit, orë e zbardhëllimit shpërthen gonxhet e Ditës së Madhe, I quajturi me emër syri Sy i larmë njerke Mendonin se shijoje paqen e zakonshme të mbrëmjes, Ti ndieje të freskët lajmin stafetë të gëzimit Eh, njeri me emër syri! Akti i Dytë Me burbuqe fine bëri çudinë: Plumbin e fshehu mes damarëve të saj të kuqtë dhe vetëm përmendja e petaleve mbërriti pas krismës, kur urrejtja kishte shfryrë Akti i Tretë Një tufë dhurimi me lule të ndezura (Mos mbetet jeta pa të dashuruar!) Një tufë tjetër mirësjellje ndriçon syrin e ditëlindjes (Mos na lëntë hëna pa lindje). Akti i Katërt O lulishtar me emër syri Dëgjo tik-takun e fuqishëm të Orës së Zbardhëllimit

104

Sheku lli i lotu ar...

A mund t i ngjaj?

ysh i vogël nëna, Fevroni, i thoshte: Vasil, t u bëftë nëna. T i ngjash gjyshit tënd , gjyshit tënd të d itur e të m irë. Ai u p ërp oq p ër Atd henë e Mëm ëd henë . Kërkon te të d in te sa m ë sh u m ë p ër gjysh in e tij, i cili konsid erohej p erson , që nu k d u hej t i p ërm end ej em ri . Kjo e vriste thellë në shpirtin e tij djaloshar dhe lëshonte pyetje njëra p as tjetrës: Po ai p ër gju hën e nënës është p ërp jeku r, p se ky trajtim ? A ka fjalë m ë të bu ku r se ajo: Ed he siku r kokën të m ë p resin, nga gryka im e d o të d alë një A, një B, një C ! Ç heroizëm gju hësor! E p ëlqente këtë trim ëri d he sakrifikim gju hësor! Këtë e thonë vetëm të p ërku shtu arit e m ëd henj. Vetëm ata, të cilët i p ërku shtohen një gjëje të m ad he, një id eali të m ad h. S ka m ë bu ku r se të jesh shërbestar i gju hës! I tillë ka qenë d he ai... . Kërkonte të zbu lonte çd o gjë p ër babanë e nënës së tij, të cilin s e kish te n joh u r ku rrë fizikish t, p or n ë fotografitë e fsh eh u ra, d iku n ë sën d u kët e m ëd h en j d h e të bu ku r, që të em igru arit kishin sjellë nga Stam bolli ap o nga vend e të tjera të botës së em igru ar. Em igran tët em igron in n ë Botë d h e bota em igronte m e ta!.. E stërm u nd onte kjo gjend je; e kap te si një m akth i zi m e ca krah ë të vegjël, të cilët sigu ron in p ickim helm atisës d he shp ërnd anin në m end jen njerëzore helm p ër të lu ftu ar d itu rinë. E p ërse? N u k i shp jegonte arsyet. Megjithatë, ai gërm onte d h e in teresi p ër të n joh u r bëm at e gjyshit, sa vin te d h e sh toh ej. Du ke u fu tu r n ë këtë sistem m en d or të çu d itshëm d h e lëvizës , ai p o n d ien te se gju h ës shqip e p o i p ërku shtohej. Ishte kriju ar ai d u eti d ashu ror gju hësor: gjysh nip . Mu a m ë p ëlqen shu m ë të m errem m e gju hën shqip e . Po i form ëzohej në nd ërgjegjen e tij një ënd ërrzë e bu ku r. N ga gjyshi kishte një cen në biografi. Si të nd od hte kështu ? Pse të trajtohej në këtë m ënyrë? Mos nd oshta e p engonte CEN I I MADH I GJUH ËS . Ceni , p ra, ishte p ërp jekja e tij vitale. A s d u hej të m errej në konsid eratë p ërp jekja e tij?! Mos nd oshta këtë Cen ia kishin skalitu r në vep rim tarinë e tij gjyshit p ër 105

Kristaq F. Shabani

t ia hu m bu r sakrificat e gjithçka të bu ku r të tij. Siç shp rehen në Zagori p ër hiret e tij të bu ku ra d u hej ta kishin të evid entu ar në kahjen tjetër të N jerëzve të Mëd henj të këtij vend i. Mu n d oh ej fsh eh u razi të n d ërton te biografin ë e p asu r të gjyshit. Stërm u nd ohej. E d inte se gjyshi i tij, Ilia Dilo Sheperi, kishte lindur në Sheper të Zagorisë, në vitin 1872. Kishte mësuar n ë h istorinë Sh qip ërisë se, p as kësaj p eriu d he, kish in fillu ar lëvizjet e m ëd h a, kyçësia e vep rim eve p lot nerv, ku n jerëzit p ërp arim tarë m blod hën energjitë e tyre m end ore p ër ta bërë Shqip ërinë një m ëvetësi në hap ësirë, në id e. N ë këtë p lan të rilindjes u rreshtua dhe Ilia Dilo Sheperi i ri. U ndriçua nga detyrat parësore, duke zgjedhur rrugën e tij të shërbesës në favor të gjuhës shqip e. Lid hja e Prizrenit la vragë të p ashu ar d he nd ezi flakë shpirtin e patriotit të ri dhe që këtu filloi të hidhte hapa të sigurta në shërbimin e gjuhës. Gjuha d he Dituria ishte Altari i Ilisë. Mbi këtë altar do të lutej dhe, po të ishte e nevojshme, do të sakrifikohej. Ditu ria shpërnd ante m jegullën e robërim it total d isashekullor, n d izte zjarre të vegjël, bash ku es n ë n jë zjarr të m ad h , i cili p ërvëlon te d h e sh p ërn d an te in joran cën . Qielli i Ditu risë të d ritëson. Por, të realizohej kjo, kërkohej guxim i mad h, kërkohej arsim im i përgjithshëm . E d inte se kjo rrugë e zgjed hu r, ishte rruga e përleshjes mid is mosd itjes d he d ijes, mid is errësirës d he nd riçimit, mid is jetës d he vd ekjes. Armiqtë e Shqipërisë ishin të shum të d he asnjë s m und ta pranonte që Shqipëria të ishte në mëvetësi, të kishte d he të fliste gjuhën e bukur shqipe, gjuhën e shqiponjës së trimtë. Shqiptari, d he në atë gjend je, që ishte, gjatë gjith ë su n d im it të m ad h tu rk n ë koh ë, ish te p roblem p ër papërkulshmërinë e tij; kërkonte gjithmonë lirinë, ishte problemi Nr.1, se nuk d onte d he urrente nënështrimin. U vu në shënjestër ky njeri përpjekës, mbrojtës konseguent i parimeve të tij të mëdha. Ënd ërronte d he med itimet e çonin në një d ialogim të heshtur: Si s kishe frikë, gjy sh, nga barbariz mi i përdorur dhe ekz ekut imi i kolegëv e t ë t u t ë idealit gjuhësor? E kisha vend osu r të p ërku shtohesha d he p ërku shtim i nd aj një çështje të m ad he kërkon d he sakrificën m ë të m ad he. Për n jë id e a l g ju h ë so r ës h t ë h e r o ik e q ë n je r iu i m e n çu r t ë sakrifikohet . 106

Sheku lli i lotu ar...

Ai i z bulov e shpejt armiqt ë e t u t ë mëdhenj, gjy sh? Ata ishin të zbu lu ar nga të tjerët, m ë p arë se u në; sakrifica ishte e njohu r m ë p arë. N jerëzit e Patriarkanës silleshin rreth e rrotu ll, p iketonin, të vinin në shenjestrën e tyre, d u ke p ërd oru r lloj form ash elim inim i Ju gu t d onin t i nd ryshonin ngjyrim in e gju hës. Ishte një nga synim et e p latform ës së saj. Gju hës sonë d u het t i cop ëtoheshin tingu jt d he të p ërcillej në m osekzistencë, të hu m biste p a nam e nishan . Gjy sh, si t ë dënuam me v dekje? Është e vërtetë. N ë p ad inë absu rd e se m ësoja gju hën shqip e d h e se sh kollën greke të fsh atit e kish a kth yer n ë sh kollë sh qip e... . Kur ka ndodhur ekz akt ësisht kjo, gjy sh? Shtëp inë tim e në shkollë e kam kthyer në vitin 1907 Këtu e ka burimin dhe përgjigjja e urtë e stoiciste: Edhe sikur kokën t ë më presin, nga gry ka ime do t ë dalë një A, një B, një C ! *** Ah, sa ënd ërr e bu ku r! Po bised onte m e gjyshin e tij. Ai nga një figu rë e im p rovizu ar, p o transform ohej në një ënd ërr të bu ku r reale. E ndjeu fare afër gjyshin, atë ditë të bukur prilli. Iu konturua aq bu ku r. Ish te d içka e m agjish m e. Ish te h erë e p arë që e takonte , e p yeste d he, gjyshi i tij i m irë, i p ërgjigjej. S ishte i p laku r. Siç i kishin thënë m ë të m ëd henjtë: Ku r m erresh m e gju hën, nu k të p lak gju ha, p or të m ban të rinu ar . N u k e nd alte vrap in p ër në shtëp i. Mezi p riste t i thoshte m ëm ës së tij se e kishte taku ar gjyshin e d itu r. Arriti m e një frym ë: N ënë, o nënë, d o të të them një gjë të bu ku r. Thu aje, m ore d jalë . Takova sot gjyshin . Kë gjysh? - p yeti Fevronia d he p o vështronte e çu d itu r p ër fantazinë e d jalit të saj. Gjysh Ilinë , - u p ërgjigj m e të shp ejtë. N ë atë çast u m blod h ën d h e fëm ijët e tjerë, të cilët u befasuan:

107

Kristaq F. Shabani

Si Vasu a kishte taku ar gjyshin? Pse ata nu k p atën fatin e m irë ta takonin? Gjysh i ka n jëzet vjet që ka iku r n ga kjo Botë! Ç th u a kështu ? Mam a, e p ashë, d he filloi të tregojë bised ën e zhvillu ar m e të. Të tjerët d ëgjonin d he m betën gojëhap u r. * I urt i v ijont e rrugën, pa kt hy er kokën dhe rruga nga mundimi urt ësohej Koka e t ë Urt it v ërt ist e Bot ën, Ekuadori i saj çudit ërisht hollohej. Hollim Ekuadori A kishte nd onjë rast tjetër id entik si ky i gjyshit të tij? Të hapësh shkollë shqipe në shtëpinë tënde? Ta fillosh zgjimin nga shtëp ia jote m e një p ërku shtim , zell kaq të m ad h? Dhe shkollë të tillë kombëtare e ndërtuar mbi themele flijimi, sakrifice në një p rivim total d he kërcënim i në çd o kohë ka au tor një njeri të d ashu r, shu m ë të afërm Pse nu k e p ranojnë d he ta evid entojnë historianët dhe pushtetarët e sotëm, të cilët vetëm duan të nxijnë një vep ër kaq të m ad he? Donte të p ërjetonte p ërsëri një takim kaq ënd ërror p ër të u d hëtu ar në vijim in e bu ku r. U m u nd u a të realizonte takim in natën e p arë. Por, asgjë s u fanit. E njëjta tablo nd od hi ed he d itën e d ytë, të tretë. Kështu zgjati një javë të tërë. Magjia, - m end oi, - nu k d o të na p u shtojë m ë Gjyshi nu k d o të m ë fanitet m ë . Por nd od hi çu d ia. N jë natë iu fanit p rap ë. Erd ha, të vazhd oj bised ën atje ku e lam ë, d u ke u nisu r nga interesi yt . Të faleminderit, gjysh! Këto që p o të them t i m bash m end . T i fiksosh m irë d he, ku r të vijë koha, t i shp alosësh, se ajo kohë d o të vijë, nu k d o të 108

Sheku lli i lotu ar...

jetë e largët. Ky është një sekret, të cilin ti d u het ta d ish. Kjo s d u het të të trem bë d he ki besim , se ti d o të bëhesh d iç në jetë, ku r të kesh hap ësirë, p o vazhd ove të p ëlqesh gju hën d he, të m erresh m e gju hën. Dëgjom ë m e vëm ënd je . Po të të dëgjoj, gjysh . N ë vitin 1912 Shqip ëria shp alli p avarësinë e saj, p as shu m ë sheku jsh tortu rash d he robërim i. Kjo fitore ishte një p ërp jekje m barëkom bëtare e njerëzve, të cilët kërku an m ëvetësin ë e u p ërp oqën m e p u shkë d he m e p enë p ër Mëm ëd henë. Dhe, në këtë ku ad ër, ed he Zagoria d ha kontribu tin e saj të m ad h. Unë, p as shp alljes së Pavarësisë, i vu ra vetes si qëllim të afirm oja veten në p lanin tim të d itu risë. Të shp ërnd aja Ditu ri. Për këtë d u het të shnd ërrohesha në një njeri të p ërku shtu ar në fu shën e arsim it d h e të d ijes d h e, sh u m ë sh p ejt, arrita të n jih em si p ersonalitet në këtë fu shë. Iu p ërvesha p u nës, hartova tekste, p rogram e m ësim ore të sh tetit të ri sh qip tar, d u ke u n isu r e ballafaqu ar m e realitetin e ri të kriju ar. Këtë p u në kolosale e d ësh m ova n ë p jesëm arrjen aktive n ë Kon gresin Arsim or të Lu shnjës, në vitin 1920, në Kongresin Arsim or të Tiranës, në vitin 1922. N ë historitë tu aja ky fakt nu k është shkru ar, është sh u ar . Vasili, po e ndiqte me shumë kujdes monologimin e gjyshit d he nu k d onte ta nd ërp riste Pu nova i p ërku shtu ar p ër të realizu ar gjithë p lanet e m ia, si m ësu es në shkollat e m esm e d he si insp ektor arsim i në zonat e Gjirokastrës e të Vlorës. Veçanërisht, në këto detyra, i kushtova rënd ësi zgjerim it të rrjetit shkollor, rritjen e p rocesit m ësim or d h e ed u kativ. Por, d u h et th ën ë që, krah as këtij p rocesi të p and ërp rerë, u në p ata një aktivitet të d ënd u r ed he në fu sha të tjera të sh ërbim it kom bëtar. Më 23 n ën tor 1919, n ë p rag të Kongresit të Lu shnjës, isha në rad hë të p arë të intelektu alëve p atriotë gjirokastritë, them elu es të shoqërisë Vëllezëria , në Gjirokastër. Kjo shoqëri u karakterizu a nga një aktivitet i m ad h p ër m brojtjen tërësore të territorit ton ë si d h e të d rejtav e k o m b ët a r e n g a Fu q it ë e M ëd h a , të cila t k ër k on in v et ëm co p ët im in e v en d it t o n ë. N jë n g a p ik a t m ë t ë z ja r r t a t ë vep rim tarisë son ë ish te p u n a e m ad h e sh u m ëp lan sh m e n ë 109

Kristaq F. Shabani

përhapjen e shqipes. Po kështu u arritën rezultate në disa fusha si: ku ltu rore, artistike e sp ortive G j y s h, d o t ë d ës hi ro j a t ë m ë fl i s j e p a k p ër v ep rën Gramat ika dhe Sint aksa e gjuhës shqipe - i t ha i kërshëruar Vasili. Pas një p u ne intesive arrita një ku lm të p ërp jekjes sim e. N ë vitin 1927 botova këtë vep ër, e cila u vlerësu a si një nga tekstet m ë të m ira të gram atikës son ë p ër arsim in e m esëm . Kriteret e përdoruara për këtë tekst, kritere këto shkencore, bënë që ky tekst të nd ikojë p ër të stabilizu ar shu m ë p ikëp am je, d eri atëherë të p astabilizu ara . Gjy sh, kur keni dalë në pension? N ë v itin 1933, k u iu k u sh to v a tër ësish t p u n ës sim e shkencore . A mund t ë më përmendësh ndonjë fakt që ke t reguar lart ësinë t ënde pat riot ike? Unë m e p olitikën m erresha vetëm atëherë, ku r Atd heu d he Politika kishte nevojë p ër m u a, p ër p ersonalitetin tim . Kështu m u n d të p ërm en d : Pas sh p alljes së Pavarësisë, ku r sh teti ri shqip tar kërcënohej p ër t i bërë cop ëtim të p lotë. N ë Kongresin e Lu shnjës d he në Lu ftën e Vlorës u në d hashë nd ihm ën tim e të vyer. Për cop ëtim in jam shp rehu r: Shqipëri pa Kosovë nuk ka, ashtu siç nuk ka Kosovë pa Shqipëri Pap ritu r, Vasili p o kap ërcente ënd rrën e m ad he d he d ëgjoi një përshëndetje gjyshi: Mirupafshim, nipi im i mirë që jeton me dëshirën për të mësuar shumë gjëra për mua . Vetëm , ku r h ap i sytë, ku p toi se kish te qen ë n ë ën d ërr. Çu d itërisht, gjyshi ishte shfaqu r p ër së d yti d he e kishte fillu ar rrëfim in e tij, p ikërisht, aty ku e kishte lënë, në takim in e p arë. Ishte i qeshu r, p or këtë rad hë nu k tregoi asgjë, se p jesëtarët e tjerë të familjes do të çuditeshin me ëndrrat e tij, që kishin realen brenda. * I babëz it ur në rrugë harkore preu v enat me inat brisku

110

Sheku lli i lotu ar...

U përlot ën qerpikët e halorëv e, t heu degët plot inat fiku Inat

111

Kristaq F. Shabani

Skeptri

thanasi kërkoi takim m e Patriarku n e Patriarkanës së Stam bollit p ër të rivënë në krye të Kishës Shqip tare në Boston At Fan N olin. Kjo ishte një nd ërm arrje e gu xim shm e e tij d he e p asu esve, një p ërgjegjësi e m ad he, të cilën e kishte m arrë në su p e, si ithtar i të m ad hit N oli. E ad m ironte në shu m ë asp ekte, sidomos në drejtim të talentit të tij si shkrimtar dhe për shërbesën, që i bënte Kom bit ed he në d rejtim të fesë. Fjalët e tij: Ai ishte një eru d it i m ad h. E kam ngu litu r në m end je... E kam në zem ër! ku rrsesi nu k m u nd të hu m basin gjallërinë. U prit në pallatin e bukur të Patriarkanës nga vetë Patriarku, sip as kërkesës së bërë m ë p arë. Urd hroni, u lu ni... Ç d ëshironi ? - p yeti Ai. Unë, jam këtu , në em ër të shqip tarëve të Am erikës p ër t u p araqitu r, në em ër të tyre, një kërkesë..., - iu p ërgjigj Athanasi. Cila është kërkesa ju aj ? - p yeti Patriarku . Shqiptarët e Am erikës d u an që, në krye të Kishës shqip tare, në Am erikë, të jetë At Fan N oli . Si gu xoni të kërkoni një gjë të tillë, ku r ne kem i caktu ar në krye të kësaj kishe një tjetër shqip tar nga Korça, Gorën? N e shp rehim një d ëshirë të m ad he, m end im in tonë d he kërkesa jonë është vetëm p ër Fan N olin, p ër ne një u d hëheqës i m ad h shp irtëror, m e të cilin Kisha jonë d o të p ërp arojë e d o të begatojë... . Ed he Gora, që kem i caktu ar është m jaft i zoti d he d o t i shërbejë kishës, ashtu siç kërkojmë ne, pastaj nuk duhet të nisemi nga d ëshira p ersonale... - vazhd oi Patriarku . N e nu k m ohojm ë vlerat e zotit Gora, p or ed he besim tarët 112

Sheku lli i lotu ar...

shp rehin d ëshirën e tyre të m ad he. Kjo, që shp rehim ne, është m esazh i tyre. Për ne të gjithë At Fan N oli, figu ra e tij, është e d im ensioneve tep ër të m ëd ha d he m jaft e besu eshm e. Ai është një faktor besim i d he m e të Ju d o ta keni të lehtë d rejtim in... . Ju jeni i lid hu r m jaft m e kishën..., ia ktheu Patriarku në anglisht. N ë m os gabohem , u në ju ve ju njoh... . Me kërkesën e d ëshiru ar, m e atë njohje në d orë d he në mendje, erdha unë, si personi më i përshtatshëm për të kërkuar një gjë të tillë..., - iu p ërgjigj Athanasi. Ju jeni ai p sallti befasu es, që p ara p esë - gjashtë vjetësh, në m os gabohem , në N EY YORK, në një kishë m e d isa m ijëra vetë bënit p salltin në d isa gju hë? Po, p ikërisht, u në jam . Ju , në m barim të m eshim it, m ë p yetët se nga isha d he m ë p ërgëzu at p ër aftësinë. Këtu , p ra, fillon forca e p ërfaqësim it, që bëj sot p ër shqip tarët e Am erikës d he m bështes kërkesën në aftësinë p rofesionale... . Unë, - vijoi Patriarku në anglisht, - në atë cerem oni, të them të d rejtën, u befasova, nga se nu k e p risja një gjë të tillë. Dhe ku r këtë e realizonte një shqip tar! Atë d itë kam m end u ar shpesh dhe kam ndryshuar mend për zotësinë, e cila është pronë e çd o njeriu e nu k varet se nga vjen e ç është, se çd o njeri është krijesë e Zotit . Pastaj, u në kam ard hu r te ju d he m e një p ikë tjetër të fortë p ër m u a e të d obët p ër ju ..., - foli qetazi, d u ke bu zëqesh u r lehtë Athanasi . E p ara d ihet d he u shfaq, p or e d yta cila është, m basi, siç shoh, p askeni ard hu r i p ërgatitu r d he p ërfaqësu es i d enjë tek u në, p ër të realizu ar kërkesën në m asën e p lotë, - i tha Patriarku d he u p ërqënd ru a p ër të d ëgju ar çu d inë. Unë..., jam nip i Filip Sabanit... . N ip i tij?..., - u çu d it Patriarku . Po, - u sh p ejtu a Ath an asi të p ërgjigjej p rerazi. Të d y shoqëru esit e tij vazhd u an të nd iqnin d ialogim in. Për Filip in n u k k a m r esp ek t v etëm u n ë, p or g jith ë Patriarkana. Unë e njihja p ersonalisht atë bu rrë të m ençu r e të d itu r, të cilin ne e thërrisnim shku rt PROFESORI , p ër ku ltu rën lartë dhe për ndihmesën e dhënë në veprimtarinë funksionuese 113

Kristaq F. Shabani

të Patriarkanës së Stambollit. Ai bën pjesë në Altarin e Nderit të saj. Kam zhvillu ar m jaft takim e d he bised a të gjalla. Ishte një n jeri m jaft aktiv d h e, n ëse d o të kërkoje të gjejë n jë n jeri të kontribu tit të m ad h, si m od el, ishte vetëm ai... . Patriarku këtu p u shoi p ak, d u ke sjellë nd ërm end ep isod et e bu ku ra d he lid hësitë m e Filip in. Dhe p astaj vazhd oi: N e e kishim n ë Kësh illin e Lartë Drejtu es. N d ërh yrjet m e takt që realizonte, mendimet e tij diamante, na jepnin forcë të gjithëve t i p ërku shtoheshim Zotit d he kishës m ë shu m ë . Ju jeni m ëkëm bësit e Zotit në tokë, kështu qu heni, p or të kryhet d etyra e shenjtë, kërkohet të jesh i shenjtë në brend ësinë tënde..., të besosh me gjithë pushtetin e zemrës dhe të mendimit. N jer iu i p er ën d isë n u k d u h et të jetë fa ls, se fa lsiteti i tij zhvlerësohet në një çast d he zbathet p lotësisht. Besim tarët të ndjekin në të gjithë veprimet dhe shtojnë besimin edhe për ty, si m ëkëm bës i Zotit në tokë, p or, d he nëse të shket besim i te Zoti, nu k lëku nd et nga besim tarët... D r e jt ë s ia të zbatoh et d u h et që t i njihen mirë dimensionet e saj. Mirëpo kush i njeh dimensionet? Vetëm ëngjëjt... N d aj, ne d u het të shnd ërrohem i në ëngjëj d he m u nd ësitë i ka çd o njeri m e nd ihm ën e Zotit. Kështu ne m u nd të vazhd ojm ë gjatë p ër të tregu ar m ad hështinë e tij, p or d o të d onim kohë..., - d he Patriarku u çu a në këm bë d u ke nd eru ar këtë p rofet të m ad h. E m ora vesh vd ekjen e tij d he d ërgova në Shqipëri dhe në Athinë ngushëllime për këtë njeri, që Zoti e ka m arrë në vend banim in e tij të shenjtë në qiell . Dhe Patriarku nd ërp reu ligjëratën, d u ke e m byllu r m e një shp rehje: N jerëz të tillë do toka dhe qielli! U shtofshin, o Zot, të tillët! d he u përul. Ju falem ind erit ju ve p ër resp ektin që tregu at d he p ritjen që na rezervu at. Jam shu m ë i nd jeshëm në këtë çast të m ad h p ër m u a! E m ora p ërgjigjen , të cilën d ëshiroja! - falënd eroi Athanasi Patriarkun. Patriarku i zgjati dorën. Athanasi ia puthi, sipas ritit. U përul me respekt dhe dy lot kënaqësie u shkëputën nga sytë e tij d u ke shkru ar një em ër: N OLI . N ë sytë e Patriarku t d alloi p ërgjigjen . Përcjellja ish te e bukur... 114

Sheku lli i lotu ar...

N ë A m er ik ë, p a s n jë m u a ji, P a t r ia r k a n a e St a m b o lit riem ëronte... N ip i kthehej nga m isioni ngad hnjim tar, si d iku r xhaxhai. Fan N oli rivend oste skep trin.

Ligjërimi i katërt Peripeci jet ësore

ristian i u kth ye nga Franca në fshat d he m e p aratë e fitu ara iu p ërvesh p u nës p ër të bërë, siç them i ne p rokop i , të ngrinte ekonominë e familjes. Krijoi një vresht, rregulloi shtëpinë m e p aram etrat e kohës. N ë sajë të p u nës d he d rejtim it, arriti të krijonte një ekonom i të m barë, m ad je kishte ed he një p end ë m e qe p ër të realizu ar p u nim et e tokës d he shërbim et e tjera. Po kështu , gjatë kësaj p eriu d he, krijoi ed he një tu fë m e d hi, rreth 150 kokë , p astaj u vesh p rift p ër të shërbyer në kishën e Shën Marisë... Dhe një ditë përjetoi, kur ishte për vizitë në Labovën e Kryqit , një çu d ë : Po fillonte një rrojsirë e madhe. Papritmas, në mes të sheshit, atje ku kishte p lasu r bu rim i d he ngrihej, si shatërvan, u ngrit një shtatore m e zë , e cila, d iku jt i ngjante. Vetëtim at nd riçonin shtatoren e riform u ar m e sku lp tu rim qielli. Ishte një statu jë tru p m ad he e stisu r. E p a i p ari d he lajm ëroi të d ytin. Kështu u lajm ëru a gjithë qyteza. N ë një kohë rekord u m blod hën qind ra vetë, p ër të asistu ar në çu d inë e m ad he të m birjes së shtatores Sa u m bu sh sheshi, fillu an të bu çitnin fjalë nga një zë që të m oshu arve, d iç u ku jtonte, p or d he m oshatarëve e tij Fjalët d ilnin si fjalë flake: E kam t hënë qy shkur se do t ë isht e kjo gjendje, kjo amulli Eh, nga t oka në pat okë; nga gjëja në pa gj ë; nga d i çk a ja në p a k gjë, p a fry m ë. Nga nd ry d hj a në t ejndry dhje; nga skllav ëria në skllav ërinë e qeshur ! Nga v ajë në ligjërim. Nga besimi t e Krijuesi i madh në mosbesim dhe në mohim. Nga indiv idualja në kolekt iv e dhe ngrit jen e gisht it me urdhër Nga robëria në robëri t ë akt ruar. Ku ësht ë liria e fjalës? Ajo ësht ë z ëv endësuar me mohimin e t ë drejt ës së 115

Kristaq F. Shabani

usht rimit t ë saj, pasi ju mësojnë si t ë flisni, si t ë silleni, si t i hidhni hapat , duke qenë fëmijë t ë v egjël gjit hë jet ën! Ju flisni me mendjen e t jet rit ! Këto ishin fjalë m e të vërtetë flake d he Gjetjem ad hja, e cila ishte e p ranishm e në këtë skenim të jashtëzakonshëm qiellor, nxori nga shp irti i saj frazën m allkim ore: Mallku ar qoftë ku shekull, i cili dhe të mira solli se fituam pavarësnë, por na nxori shp irtin d he na thau lotët! S kem i m ë lot! Dhe shp irti ynë i sakatu ar u lod h në ligjërim e d he vaje . Sa hap e m byll sytë shtatorja u zhd u k d he njerëzit m betën gojëhap u r, si në fillesë, ku r ajo shtatore u shfaq . Ishte ai, p o ai, të cilin e elim inu an m e të p abesë, se e kishin kundërshtar! Dhe mirë thonë se shfaqet këtu e atje, u del njerëve p ara d u ke u p ërsëritu r p rofecinë e tij. Kristiani kishte shtangur nga ajo çudë e shfaqur para syve të tij. * O nënë Dhesp inë, o nënë Dhesp inë! Urd hëro, - u d ëgju a zëri i saj nga brend a d he d oli m e shp ejtësi nënia nga d hom a. Sakaq u nd od h te p orta. Tjetra, shihte m ajtas d he d jathtas, si e frikësu ar. I d u kej siku r d o ta shikonin d he d o të kishte p asoja. Dhesp ina e nu hati gjend jen e Erm ionit d he i tha: H yr brend a! Po fu tem p ak këtu , - d he hyri brend a në avlli. Fol Ç ka nd od hu r? Tjetra m ezi gjeti fjalën: U shfaq ai? Cili m oj? Man th oja? Ku ? Te sheshi . Si u shfaq? Si një shtatore! E shkreta, si se p ashë u në d jalin? . Filloi të flasë m e gju hë flake! N jë m e n jë ën d rra im e Ai son te m u sh faq d h e m ë 116

Sheku lli i lotu ar...

thoshte: Mam a, d o të takohem i . Si d el ënd rra, - tha Erm ioni - Erd ha ta d ish. Po iki tani, se m ë p resin p u nët . Dhesp ina e p ërcolli d eri te p orta, e p ërqafoi d he u kthye brend a. Lëshoi një lot Ç të ishte ky lot? Djali i saj p ërsëri është gjallë

117

Kristaq F. Shabani

Fjongo e pestë Dhe ndodh ajo që pret Syri. Shikimi vezullor i Elenit shpalos reflekset. Shikimet japin shfaqjen e tyre të mahnitshme: Eh, ai vështrim marramendës, ai lëmim syri! Ah, ajo hedhje e tyre me qerpikët e bukur që lëviz gjithë linjat e syrit!... Eh, këto shikime vendosën kurrora misesh..., prishën mendje mbretërish, ulën e ngritën shpatat, vunë bukurinë mashkullore në duele vdekjeje, lotsjellse të pazakonshme...; thurën vargjet më të ndritshëm, u dhanë shkëndijë, si strall, lindjeve të reja! Mëngjeset mendonin për shikimet e syve. U vinte inat për të vetmet pasuri të netëve... Në epitafe dramash u shkruajt për shikimet e syzjarrtave... Papritur, u zgjua nga ëndrra dhe u fut në labirintin e mendimeve: Pse, pse të mos kem fatin tim të syrit. Shikimi i Elenit është imi. Ajo duhet të jetë imja. Pse ai qëndrim? Pse? Kur dhe ajo e do dhe e pëlqen shikimin tim Ndodhi një ngërç, një ngërç i madh, i cili krijon vragën e madhe dhe gjithçka varet kokëposhtë. Stiliani po ndjente, në këto kushte, një thatësirë shpirti. A mund të jetonte pa syrin e Elenit? Pa ata sy, ai do të fikej si qiri, i cili, në fund, çqirizohet dhe kthehet në dyll të shfrytëzuar. S do të mundet ta ribëjë qiriun. Drita e tij, nuk do të kishte më atë forcë të fillimndriçimit. * Stiliani, si rrjedhojë e humbjes së durimit për të kontaktuar me Elenin, filloi t i ngjasojë një qiriu. Ndjeu diçka, fare papritur, e kurrëndodhur më parë. Në vetëm pak ditë moskontakti me syrin e Elenit, ndjeu dobësinë në trup. Fizionomia e tij filloi të merrte pamje të verdhë. E dinte përmasën e dhimbjes së tij. E humbi gjallërinë e moshës së re. Nënës së tij, po i vinte plasja, si djali i saj kishte nisur rrugën e fikjes trupore. Thua të kishte filluar prekja e djalit te saj nga semundja e pashërueshme? Jo, Zot i madh dhe i Plotëfuqishëm, mos e bëj këtë që djali im të preket nga kjo sëmundje. Ai djalë aq i gjallë, të katandisej në hiç? Pse 118

Sheku lli i lotu ar...

nuk është e thënë të vijonte kështu gjithë jetën?...Po ajo nëna e Elenit?. Pse është kaq katile? Të shkoj t i lutem asaj, më vjen keq ta quaj shtrigë ! E di kokën e saj, është një kokë mushke!... Por unë do të mundohem të shpëtoj djalin tim... E zeza unë, ku i kanë vajtur sytë?.. Tej .. tej... S dua ta them, tej në Perëndim.., - i tha këto fjalë dhe zuri gojën me dorën e saj. Si i doli ajo fjalë aq e thatë dhe lotsjellëse, dhimbjeje të pamatë?... . * Dhe nisi kalvari i vuajtjeve për këtë familje të varfër. Stiliani filloi ta ndiente deri ne pore dhimbjen që shkaktonte ky transformim... Nëna u alarmua. Sëmundja po avitej dhe kërcënonte me elementë të fortë të mosekzistencës... Shqetësimi arriti kulmin, kur një ditë ndjeu se nuk ecte dot, se nuk mendonte qartë. Gjithçka po i topitej fortësisht. Burrë duhet të veprojmë shpejt se po na ikën djali i vetëm, se i pari iku s iku. Do të na mbetet vetëm nipi! Ta vizitojmë një herë, pa pastaj diçka do të bëjmë..., për të shpëtuar djalin, foli, si me pëshpëritje, babai. Dhe ai e kishte humbur, që kur djali mori rrukullimën në shendet..

Shëmbëlltyrat njerëzore...

a kam ban a n jë h erë. Pastaj ra p rap ë Ç të jetë kjo kam banë? Kam banë e ikjes së jetës së një njeriu ?! N ë rënien e saj ligjëronin së toku bronzi d he floriri, në një ting tang të çu d itsh ëm Kam ban a, teksa bin te, n d in te d h im bje, d u ke i n gjarë n jë sh p irt n jeriu Kam ban a m e sh p irt n jeriu ?! N jë rrallësi, të cilës zor s e ia gjen shoqen në Glob Dhim itri u p re, sakaq, teksa d alloi se, në tig-tangu n m elod ik të rënies, shqu hej një grumbullim fonemash, të cilat formonin një emër. Bobo, mos ka ndodhur gjë? . Ajo i kishte arritu r të 105 - tat. Ishte si një m al, p or d he m alnjeriu një d itë ikën nga jeta, si gjithë të 119

Kristaq F. Shabani

tjerët. Ishte mëse një shekull ajo grua. Një shekull i plotëligjëruar, i plotëvajë për qeniet e saj, krijesat e saj, të cilat nuk i mbijetuan jetës, por edhe iu eliminuan nga ethet, nga rëniet dhe peripecitë jetësore, nga Njerëzit Z., të cilët bridhnin lirë dhe kapardiseshin se gjoja ishin shp ëtim tarët e njerëzisë. E kishte lënë mirë Të ketë përfunduar shekulli? E trëmbte ai emër tingëllues në rënien e asaj kambane mortore! Nxitoi dhe, sapo i afrua portës së shtëpisë së tij, vërejti se porta kishte ngrirë. Nga brend a shtëpisë vinte e qara ligjëruese U zbeh. Kishte ndodhur gjëma. Ishte këputur mali i lartë i një gruaje. Sytë e Dhespinës kishin kaq vite të tharë nga d himbja: përcjelljet në varr d h e qarjet e p ërcjelljet p a varr. I kish in m betu r n ga të pesëmbëdhjetë fëmijët e saj vetëm dy të gjallë, këtu pranë saj. Hyri në dhomë dhe iu dhimbs. Filloi të qante burri! E shoqja, Magd alinia, iu hod h në qafë. Pa se në sytë e bu rrit të saj kishte veç d him bje, lot, ngashërim , p rekje shp irtërore. E d inte m irë se ai e d onte si nënën e tij, e cila kishte shu m ë kohë e largu ar nga jeta. H od hi p yetjen si jetim e: Kur ndodhi? Mori p ërgjigje nga sytë, të cilët iu p ërgjigjën m e fjalor syri: Ka pak Dhesp ina rrinte atje e shtrirë, siku r flinte. Këtej thoshnin p ër këtë gju m ë: Po flë gjumin e madh ! Sa ndry shim ka ky gjumë nga gjumi i v ogël! Ra p ërsëri kam bana. Iu d u k se e d ëgjoi p ërsëri em rin e saj n ë tin gëllim in bron z- flori Du h et ta p ërm bajm ë veten të p ërgatitem i p ër p ërcjelljen. Do t i bëhet një p ërcjellje e m ad he . Du het të m errte në d orë situ atën. Kishte kaq kohë i p ari i këtij vend i i zgjed hu r, të cilit i kishte shërbyer m e shu m ë d ashu ri I kishte shërbyer vend lind jes së tij të d ashu r N jerëz të s h u m t ë d o t ë v in ë n ë k ë t ë p o r t ë , so n t e d h e n e së r p ë r n gu sh ëllim e N jerëzit e d on in sh u m ë Dhesp in ën . Du h et ta p ërcillte, siku nd ër d u hej, këtë gru a shku ar gru as , m end oi bren d a vetes së vet d he e sh ku n d i d h im bjen , e cila e kishte m bërthyer m e kthetrat e saj të forta * Ora 12.00 . Dielli ishte në zenitin e tij. Si d u kej ed he ai d o të merrte pjesë në këtë përcjellje të Dhespinës, e cila, shpeshherë, 120

Sheku lli i lotu ar...

ku vend onte m e Diellin. Diellit, në atë çast, iu shkëp u t nga syri një lot rrezeje Ata, të cilët e kap ën këtë akt d him bës, ishin të p aktë d h e u a tregon in të tjerëve. Të tjerët h abitesh in d h e i m bulonte mosbesim i. Por kështu kishte nd od hur në fakt S ishte shaka. Dhesp ina ishte ngjatjetu ar, p ërshënd etu r m e d iellin m bi një sheku ll Po d ilte Dhesp ina nga shtëp ia p ër të shku ar në banesën e fu nd it. N jerëz p lot. S kishe, ku të hid hje kokrrën e m ollës, thuhet në kësisoj rastesh. Ishte një kortezh i madh, një kortezh, ku njerëzit e fam iljes, të afërm , bashkëfshatarë, krahinas d he të ard hu r nga ku d o, d o të p ërcillnin gru an - sheku ll, të cilën e njihnin; kishin shkëm byer fjalë të ngrohta, ose kishin d ëgju ar p ër të. Kortezhi nd ali p ara kishës së m ad he të Shën Marisë. Ish te n jë ritu al n d erim i i p ër bash kët Kish a em ërm ad h e n d er on te g r u a n e m en çu r Vijoi p ërsër i rr u g ën k or tezh i. Papritmas, në qiell shndriti apo rrezëlliti një flakë e kuqe, pastaj u s h n d ë r r u a n ë n jë k r y q . Ed h e k r y q i p o n d er o n t e k ët ë p ërcjellje! Po p asp ak, kam bana bronz - flori e Labovës së Kr y q it , fillo i t ë k u m b o jë v et v et iu . Ku sh p o i b in t e a sa j kam bane?! Të gjithë u çu d itën Ishte një d orë e p ad u kshm e, e cila i binte kam banës Mos nd oshta i binte nd onjë Ap ostu ll, ap o Ëngjëll! Kortezhi vijonte ecjen e tij p ër në varreza. Pastaj p ërsëri nd od hi d içka e çu d itshm e. Kortezhi nd ali, si p a frym ë. N ga Qyteza u shkëp u t një m asiv shkëm bor, d he gjatë rënies, siku r klithm onte. Po d rid hej toka d he, p rej saj, njerëzve iu d u k siku r d ëgjon in vajë, ligjërim e. Masivi i gu rëve të m ëd h en j, i hovshëm dhe me shpejtësi përhapi uturimën në të gjithë vendin. Gu rët m asivë arritën d eri te lu m i i Su hës Diçka shkru anin ato m asive gu rësh, d eri sa m bërritën në lu m ë Kur arritën te varrezat, njerëzit sillnin ndërmend këto ngjarje të ndodhura ashtu, papritur: Loti rrezatues i Diellit, Kisha, Kryqi, Kam bana, Masivi i gu rëve! Mu nd të nd od hnin d he gjëra të tjera n ë këtë varrim , i cili p o m errte një karakter të veçan të ku p tim ësie d he karakter m itik. Po vijonte ritu ali i p ërcjelljes. N jë fjalim i shku rtër d he një ritu al fetar Pastaj, në m om entin, ku r d o të m bu lohej kap aku , nd od hi një çu d i tjetër. N d oshta ishte d he nd onje halu çinacion 121

Kristaq F. Shabani

njerëzor Por nëna shekull, Dhespina, ngriti pak kokën dhe pa në drejt im t ë përcjellësv e t ë saj Kjo nd od hi në të d hjetat e sekond ës Ç të ishte kjo?! A m u nd të nd od hte një gjë e tillë?! Të gjithë e p anë d he s kishte p se e m ohonin një gjë të tillë. Ajo, pastaj, u duk se buzëqeshi dhe e uli kokën për të vijuar gjumin e m ad h. Ishte një çu d i e katërt kjo, e cila m bahet m end d he sot e kësaj d ite. Ku r u fillu a p ër të hed hu r baltën, nd od hi një çu d i tjetër, nga m ë të m ëd hatë, të ngjara e të p ad ëgju ara nd onjëherë U fan itën 13 sh ëm bëlltyra, të cilat kish in n jë n gjasim m e të trem bëd hjetë fëm ijët e nënë Dhesp inës, të sëm u rë, të elim inu ar e të mërguar në SHBA, të cilët filluan të hidhnin baltë në trupin e nënës së tyre 13 shëm bëlltyra, të cilët njerëzit i p anë atë ditë, në gjendje të ngrirë e të befasuar, fshinin lotët me një shami të roztë Të gjithë kryenin të njëjtin vep rim , si m e u rd hër, d he qënd ru an të gru p u ar Ku r fillu an të vend oseshin ku rorat m e lu le, varri i p rehjes u m bu sh sakaq m e p esëm bëd hjetë ku rora m e lu le shu m ë të bu ku ra, të cilat jo vetëm arom atizu an vend in, por shpërndanë reflekse të jashtëzakonshme nderimi. Dhimitri, Kristu a, Stefan i, Magd alinia, p or d he N jeriu Z., Trash aniku , Th a tan ik u e të tjerë, u step ën Pastaj, p as v en d osjes së ku rorave, të trem bëd hjetë shëm bëlltyrat flu tu ru an në d rejtim të qiellit të gru p u ara, d u ke lënë vetëm im azhin e tyre në tru të njerëzorë, të cilët, të habitu r, nd iqnin këtë p rocesion shp irti Ku r kjo gjend je u çliru a, njerëzit bënin kryqin p ër të gjitha ato, që kishin parë dhe dëgjuar në atë varrin, i cili, nga ky aspekt, në ngjarjet d he nd od hitë, ishte eku acionar d he enigm atik Kristua, djali i madh i Dhimitrit, këtë ndodhi e skicoi në fletoren e tij, ashtu siku nd ërse kishte nd od hu r realisht * Gjetjemadhja fliste e ekzaltu ar, p as p ërcjelljes: E p atë gra? Më d oli fjala, p ër të cilën u kisha thënë se, ajo d o të jetojë m bi një sheku lll!... N u k gaboj ku rrë... Këtë d ijeni m irë... Unë d o ta kaloj atë njëzet vjet të tjerë. Kështu më kanë thënë shenjat. Duhet q ë Sh ek u llin e lotu a r ta jetoj të g jith in , të g jith in ... M ë 122

Sheku lli i lotu ar...

ku p toni?... Këtë vit d ijeni ka p ër të nd od hu r një hata tjetër. Ka p ër të vd eku r një i m ad h, i cili d o të trond itë çd o shp irt. Ky em ër i m ad h ësh të fu tu r m e sh u m ë zgju arsi n ë sh p irtin e njerëzve. Dijeni ka p ër të vd eku r çeliku ! Do ta .... (d he bëri një gjest të çu d itshëm , i cili tregonte se d o ta p ësonte nga ata rreth e qark tij, p asi gjesti tregonte një rreth të m byllu r). Kështu m ë thotë shenja m u a... Rrethi d o të jetë m e ca njerëz të veshu r m e të bard ha... . Si tha? - p yeti N gjelina Do të vd esi Çeliku ..., në m os gabohem , - iu p ërgjigj Ofelia e shtangu r... Korba, m oj gra, m os d o të v d esë ai, Babai? - rip yeti Ngjelina. Po vd iq baba Çeliku , si d o të na vejë halli?- p yeti veten Paskalia. Kështu ka p ër të nd od hu r, p or m os e hap ni gojën, se u p iu e zeza!... Dhe p o e m orën vesh p ër m u a d o të thonë: E ku d i, ajo e lajthitu ra! Mos ia vini veshin!? Po d o të nd od hë, m oj gra, d ëgjon i Gjetjem ad h en ju ve... Veç d ijen i këtë vit d o të ketë p rod him të m ad h të arrave, lajthive, m ollëve d he të ftonjve ... Do të bëjë dimër i madh, por këto prodhime do të jenë të bollshme ... . Gratë ishin m bled hu r, sa një d orë, d he p yesnin veten: Si i gjen kjo të gjitha! Mos nd oshta nu k është njeri d he ka form ë n jeriu ?! Gjetjem ad hja, siku nd ër e kishte zakon, rrotu lloi bastu nin n ë d orë d h e sh ën oi d iku . Pap ritm as gratë p anë n jë zjarr të m ad h bu bu lak fare afër tyre, i cili, sa vinte d he forconte flakën e tij... Gjetjem ad hja qeshi m e të m ad he: N grohu ni, m oj ngrohu ni, se p o u thahen d u art nga të larat... Ikja e d im rit sivjet d o të jetë e vonët... Do të gënjehen bajam et, si gjithm onë të ngratat...Do të bier borë e madhe prapë. Edhe natyra i ka bërë ato të gënjehen m e një e d y, tri rreze d ielli!... Të ngratat! Gënjehen si çu p at p a m end je! N grohuni,... Kur t ju nevojitem , trokisni te p orta e bu kur e shtëp isë sim e, p ër të m ësu ar të rejat... .

123

Kristaq F. Shabani

Dhe, p a kalu ar fare p ak kohë, u d ha lajm i se baba Çeliku kish te vd eku r. Flam u ri u u l n ë gjysm ë sh tizë. Gjetjem ad h ja qante m e gjithë të tjerët, se kështu e d onte zakoni p ër hu m bjen e miqve të mëdhenj. Nga sytë e saj rridhte një lot i madh, sa një breshër... Të tjerat e shihni d he habia i m bërthente. Më vonë u m ësu a se Baba Çeliku n e kishin helm u ar blu zat e bard ha të Kremlinit... H elm ojnë Baba Çeliku n, i cili ka bërë gjithë ato gjëra të mëdha për Kombin e tij dhe për të tjerët, po ne çfarë jemi? Fluskë sap u ni... Flu skë sap u ni, - p ërsëriti d isa herë frazën Ofelia d he nxitoi p ër te shtëp ia e saj e frikësu ar.

Dekreti për sheshin

ëtë shesh e ka nënë vetë Zilia, N ËN Ë: SH ESH I GRI Careshat carëve u a shkelën syrin: Cerem onitë të p ërgjysm u ara në ikje ep shi lanë. N jë grilë u ngrit, si d iell nxori kokën Syri. Pap ritm as, një p em ë p ërnjëherësh çeli, sa lu le aq d ashu ri në shp ërthim Shesh i ku q u qu ajt m e d ekret ky shesh. Thonë se u d erd h gjak, shu m ë në këtë sheku ll ikës në vrap im N ë d ekretin e m ad h të të d ashu ru arve thu het: Këtu ranë v ik t im a t ë d a sh u r is ë: C a r ë, k o n t ë r , p o e t ë; v et ë Ç e lik u kolkozian en n ë p rarim ari d ash u roi,.. Th on ë e p ërqafoi si u d hëheqës, p or Sheshi griku qi!

U shndërrua në Krujë...

N ë skenën e im p rovizu ar të terrenit

të fshatit p o shfaqej n jë p jesë e bu ku r. Ish in m bled h u r të gjith ë d h e p o n d iqn in sp ektaklin jo tokazi, në këm bë. Mid is sp ektatorëve të shu m të ishte d he Mëm ëm bretërorja, së toku m e tetot e saj. Po kështu burra dhe gra e fëmijë, nxënës shkollash, ndiqnin këtë spektakël të p ap arë, sh u m ë të bu ku r....N u k kish te n d od h u r ku rrë n ë 124

Sheku lli i lotu ar...

historinë e këtij fshatit të shfaqej një shfaqe e tillë teatrale m e kaq p ërm asa d he të bëhej një p u në kaq e m ad he...Ajo vinte p as n jë s h fa q e t ë r ea liz u a r t ë film it Sk ën d e r b eu nga kinoop eratorët shëtitës . * Skënd erbeu m e trim at e tij p o vinte nga rru ga e Gu rrës,... e cila p resu p ozonte se ishte rru ga p ër në Dibër d he p astaj p ër në Kru jë... Kish te qen ë n jë p u n ë e lod h sh m e d h e p asion an te e m ësu esve të shkollës, e Drejtorit të saj, i cili ishte d he një historian sh u m ë i zoti m e id e të bu ku ra, të sp ikatu ra. Ai kish te nd ërtu ar së bashku m e p ërgjegjësin e Vatrës së Ku ltu rës m e Pikë , H alilin, këtë interp retim të m ad h... Kishin rënë në hall se ku sh d o të loste rolin e Skënd erbeu t, p a p ër lu ftëtarët e tij k ish t e p lo t t r im a lu ft ë t a r ë q ë, m e g jit h ë q ejf, d o t ë interpretonin bukur këtë pjesë... Edhe veshjet i kishin rregulluar aq bu ku r, sa që fshati d u kej si një Dibër, d u kej si një Kru jë, d u kej siku r, m egjithëm end , ngjarja p o zhvillohej në atë çast... Ishte një shfaqe në terren... N ë vend të treqind lu ftëtarëve m e ku aj ishin vetëm trid hjetë. (Kështu ishte vendosur improvizimi). Dhe ja im itohej Skënd erbeu m e trim at, që p o vinte nga rru ga d he sakaq nd ali... * Sk ën d er beu m ba n te n ë d or ë fer m a n in e Su llta n it, n jë d oku m ent që nënshkru ante lirim in, lirinë d he fryrjen e erës së m irë p ër të h equ r robërin ë e serviru r. Tash m ë Qatip i ish te largu ar. Kryetrim i i ngjante një shkëm bi të m ad h, një zgjatinë e tij me kryet dhe që përpinte vetë qiellin... Rritej, pra, ky shkëmb, duke i ngjasuar malit. Skënderbeu me fytyrën e tij, si të simbolit, dukej sikur me fjalët e tij fluturonte drejt Atdheut, të cilin kishte kohë që e p riste trim in e m ad h të Kastriotëve. S p r iti m ë, p or , siç ish te m b i a të sh k ëm b, n ë m ën y r ë trumbetuese, derdhi fjalë urdhëri të padiskutueshëm: Tashmë s na mbetet gjë tjetër, veçse drejt Atdheut, tokës sonë të shtrenjtë! .

125

Kristaq F. Shabani

Gjithçka u nd ez. N ë atë çast, fytyrat u gjallu an, shp ërthyen lu lesat, u nd ritën, u rigjelbëru an p em ët d he shp ërthyen lastarë të rinj, p a p ërfillu r kohën e shp ërthim eve... Dh e n isi n jë kalërim ku ajsh , m e n jë trokth të sp ikatu r, m arsh im in e treqin d lu ftërarëv e tij d rejt Dibrës... Para p o sh p alosej ven d i i tij d h e i tyre... Kjo ard h je ish te e bu ku r, e nd ritshm e, e lu m tu r, p asi fitorja ishte e p ërgatitu r m e shu m ë ku jd es... Erë e fortë m elod ionte m e trokthet e ku ajve... d he ja, u shfaq, pas disa orësh Dibra. Në të gdhirë dolën në dritë konturet e Kalasë. Flu tu ru an m bi m ale e fu sha, kod ra, p yje d he lu m enj, të cilët d u kej, siku r i m irëseard hnin d he, ja p ara syve të tyre të etu r: toka e stërgjyshërve... - A s ësh të m om en ti trim a, të zbresim n ga ku ajt d h e të ngjatjetohem i m e tokën m ëm ë? U zbritën, sakaq me shpejtësi trimat kuajve dhe, duke lotuar, m orën në d u art e tyre një cop ë d he . Sesi u d u kej ai d he tjetërsoj nga tjetri, ku kishin jetu ar e shkelu r m bi të.... Ishte një d he krejt tjetër, i cili k r ijon te m allin , të z jar r m on te n g r oh tësin ë, të krenaronte!... Pastaj, si m e një u rd hër p erënd or, ata e p u thën gru shtin e d heu t d he shp irti i tyre u nd ez d he u betu a.... Ç ritu al i m ad h! Ah , zgjed h ë, ah zgjed h ë e p ash em bëllt u rd h ëru ese d h e tor tu ru ese!... Ah , z g jed h ë m iz or e, v ra star e!... Kish te r ën ë tru m beta e shp ëtim it, e rilind jes së krenarisë shqip e... Dhe sytë e tyre të etu r p ër liri d h e sh p ëtim kth yen v ësh trim in n ga Çlirim tari i m ad h, i cili rrinte, si një statu jë gjigante, p ara tyre d he ata e nd eronin m e vetd ashje, m e ngrohtësi, m e bind je, p asi ishte ai frym ëzu esi i këtij shp ëtim i të m ad h të tyre d he të gjithë vendit... Dh e sh p ërth yen broh oritjet n jëzëri: Rroftë Kryetrimi! Rroftë Skënderbeu! Ai p o hid hte një vështrim në tokën e të p arëve. Diçka të m ad h e n d ien te, n ë a to m om en te.... Paçk a se i v esh u r m e uniformën ushtarake turke, me një dukje strategu, filloi të lotonte nga entu ziazm i, nga m alli, nga fitorja që p o sillte m ençu risht në Kru jë d he në gjithë tokën e Arbërit... Arbëria d u het të jetë i lirë!... Kjo tokë është e m ësu ar m e lirinë... N u k e d u ron ku rrë 126

Sheku lli i lotu ar...

robërinë... E nëse ka qenë d eri tani e robëru ar, ajo d o të fitojë d he p o fiton lirinë nga trim at!... . H od h i sytë e lotu ar n ga lu ftëtarët, që p o vazh d on in të p u thnin cop ën e d heu t d he d ha sinjalin ku shtru es: Përpara për në Krujë! ... * Kishte m bërritu r m u në Kru jë . N ë atë çast, nga kalaja e im p rovizu ar, atje n ë atë sh esh , ku m bretërore ish te bim a e cëm erd elles d h e cfaka, të cilat jetëgjaton in kaq sh eku j, u d ëgju an zëra të sh u m të, brohoritës të p ap u shu ar... U d u k sikur edhe qielli, në ato çaste, brohoriste, sikur dhe ai gazmohej... Dhe ja del Hasan Beu në bedenat e kalasë (së improvizuar) d he flet në tu rçen e tij: More, vallë ç po ndodh? Ishte një pyetje tronditëse dhe i bëri përshtypje ajo thirrje entuziaste e turmës brohoritëse... Populli (i cili interpretohej aq bukur nga nxënësit e shkollës 7 vjeçare, të cilët ishin trupmëdhenj, por edhe nga fshatarët, që kishin nga një rol diletant) filloi të brohoriste. S ishte p arë nd onjëherë kaq i lumtur ky popull. Ishte dhënë shumë bukur festa e pritjes, festa p op u llore e gëzim it d he e lu m tu risë... Fytyrat e njerëzve lu m tu roheshin d he brohorisnin m e gjithë shp irt... N ë qiellin e Kru jës në atë çast flu tu ru an shtatë çifte p ëllu m bash të bard hë d ëborë, d ëborë. U n gjit n ë n jë ven d të lartë të p ërgatitu r qysh m ë p arë Skënderbeu, i cili e priste entuziazmin e madh, por jo në përmasa kaq të m ëd h a... (Edhe spektatorët, që po ndiqnin dramën, po brohorisnin të shtyrë nga emocionet). Miqtë e m i... Lu ftëtarë trim a, erd hi ora që qyteti i Kru jës, qyteti i të p arëve të m i d he ju aji ed he gjithë Arbëria të bëhen p ërsëri tonat!... . Hasan Beu, atje në bedena, u duk me fytyrë të ashpërsuar ... Si ka m u nd ësi, si ka m u nd ësi të nd od hë një gjë e tillë d he qeverisja e tij, su n d im i të m errte fu n d m e n jë m bled h je e brohorim ë tu rm e?... Si ka m u nd ësi? Pyetje, të cilën e p ërsëriti d isa herë... Skënderbeu (aktori i talentuar) ngriti dorën e tij për të vijuar thëniet e tij. Mbretëroi një heshtje e m ad he në p ritje se çfarë d o 127

Kristaq F. Shabani

të thoshte Skënd erbeu . Kjo ishte heshtje, gjatë të cilës H asan beu u nxi m ë tep ër... S kishte nd od hu r ku rrë që vetëm m e një ngritje d ore të vend osej një qetësi m bretërore... Kishte d ëgju ar p ër këtë, Skën d erbeu n ... E qu an in si n jë n ga trim at m ë të m ëd henj të Perand orisë Osm ane... Po i m erreshin m end ... S e kishte p ërfytyru ar kështu d orëzim in e d etyrës së tij... Ishte një tu rp i vërtetë... Ishte një zhgënjim i m ad h. Kishte rënë vetëtim a m bi bed enën, ku qënd ronte ai,... Iu errën sytë... Donte të d inte sesi kishte p ërfu nd u ar beteja m e hu ngarezët..., m e H u niad in, p o r s m u n d i... Sy t ë iu m eit ën ... Sh ik o n t e lu ft ët a r ët d h e u d hëheqësin e tyre veshu r m e u niform ën tu rke... S u besonte syve p ër atë, të cilën p o nd od hte fare befas... A m u nd t i jep te ku shtrim gard ës së tij p ër të lu ftu ar m e lu ftëtarët e veshu r m e u niform ë tu rke?... Jo, asqë kishte nd ërm end të jep te ku shtrim p ër p ërleshje, p ër gjakd erd hje këtu në Kru jë... Sakaq kishte zbritu r nga bed enat p a vetëd ije d he u nd od h ballë p ër ballë m e Skën d erbeu n . Qën d ron in ballë p ër ballë Skënd erbeu d he H asan Beu ! Provoi t i kaloi një em ocion i m ad h (Spektatorët ndiqnin me kureshtje se çfarë do të ndodhte). Arriti vetëm të vështronte Skënd erbeu n nga koka gjer tek këm bët e tij. Ç bu rrë qenka! Kishte d ëgju ar p ër sim etrinë e tru p it të tij, p ër kontu rin tru p ëror, p ër vetitë e tij, cilësitë, m jeshtërinë p ër përdorimin e armëve të kohës. Ishte një burrë i pashën, i bukur, bu rrë i jashtëzakonshëm d he strateg i m ad h. Përp ara këtij d u het të qënd roj, si d u het qënd ru ar, të m os tu rp ëroj Su lltanin, që m ë ka em ëru ar... T i kërkoj ferm anin e tij... . Skënd erbeu elektrizonte gjithçka njerëzit, vetë terrenin. Kishte një p am je tej fisnike. N ë atë çast, H asan beu s e ku p toi as vetë, ku r e p yeti Skënderbeun: Si vajti beteja m e hu ngarezët? Ishte m ë tep ër një belbëzim , sesa një p yetje d irekte. Mad hështori iu p ërgjigj, sakaq: Rrotat rrotullohen nga të dy krahët, Hasan bej! - d h e, m e këtë p ërgjigje lakon ike, Skënd erbeu i zgjati ferm anin su lltanor. Asqë m u nd t u besonte syve H asan beu , bëri d isa p u litje 128

Sheku lli i lotu ar...

sysh njëri pas tjetrit, pasi nuk po përqëndrohej dot. Lexoi pastaj me një frymë fermanin e Sulltanit. Shikoi me vërejtje vulën. Ishte e qartë: ishte vu la e Su lltanit... Dhe nisi të p yeste veten: Si ka mundësi një gjë e tillë? Mos ndoshta ai nuk e kishte kryer mirë detyrën? N uk u kishte pëlqyer?... Kjo p ër të ishte një e papritur zhgënjyese..., por, m egjithatë, m bajti veten, pasi s kishte asnjë rru gëd alje ap o zgjid hje. N u k m u nd i të m bante atë, e cila i ziente p ërbrend a d he lëshoi p yetjen: Si e bëri këtë gjë m e m u a Su lltani? - d he p riti p ërgjigjen e Skënd erbeu t, i cili, p a u m end u ar, i tha, d u ke bu zëqeshu r, në m ënyrë vrasëse: Ik p yete vetë! * Sp ektatorët d he ata të ard hu r nga fshatrat, ku shtrin te operativitetin kooperativa bujqësore, duartrokitën përfundimin e kësaj skene d he d rejtu an sytë në një d rejtim tjetër, ku ishte ngritu r një m izaskenë... N gjarjet p o zhvilloheshin në Stam boll. U shfaq Kasëm Pashai, i cili p o hynte në d hom ën e p ritjes të Su lltan Mu ratit. U afru a afër tij, m e kortezi, u p ëru l, u gju n jëzu a kom p let d h e p astaj sh p ërth eu : - Selam aleku n ! O Su lltan i m ad hërishëm e jetëgjatë! Su llt a n it n u k iu d u r u a : - P s e e h u m b ët b et ejën m e hungarezët? Ishte një p yetje thikë. - Të gjithë fajin, o Su lltan i Mad hërishëm , e ka Skënd erbeu . Ai na braktisi d h e u largu a n ga fu sha e betejës m e treqin d arnau të. Përveç kësaj vrau d he Qatip in. - Ç p o thu a, m ore i m allku ar nga Allahu ? Për ku shkoi d he p se e vrau Qatip in? - Ia m b a th i m e t r eq in d a r n a u t ët p ër n ë Kr u jë. Sip a s inform atave që kem i e kishte d etyru ar Qatip in p ër t i d hënë një ferm an në em rin Tu aj, p ër të m arrë Kru jën p a lu ftë d he p astaj e vrau p ër të m os d alë e vërteta. - Po ti, p se nu k e m end ove këtë gjë m ë p ërp ara, në kohë, d he ta p engoje? - Qatip i m u lu t vetë të shkonte ta kthente Skënd erbeu n m e 129

Kristaq F. Shabani

të m irë d h e u n ë e d ërgova atë m e d h jetë sh oqëru es, p or, si p ërfu n d im , i gjetën të n jëm bëd h jetë të v r arë. Për k ëtë ka d ëshm itarë oku larë të ngjarjes, Mad hëri! - Për cilët flet? Ti e shp artallove vetë asqerin . Përjashta? Mos të të shoh më sytë! Të tillë mandatë nuk e prisja prej teje, Kasëm Pasha! * A m u n d i Kasëm p ash ai të bin d te Su lltan Mu ratin ? Pas la rg im it të u rd h ër u a r të Kasëm Pa sh a it, Su llta n i sh u m ë i m erakosu r, p o thu rte p lane ku nd ërvep rim i nd aj Skënd erbeu t. - Si vep roi kështu Skënd erbeu ?!... Do ta fu t në d he të gjallë atë d he Kru jën e tij!... Ishte një betim i m ad h i Su lltan Mu ratit, i cili iku nga kjo botë me maraz të madh për këtë ngjarje dhe ndodhitë e Krujës..., p o r ia p ër ca llo i b et im in e t ij p a sa r a d h ësit t ë t ij, Su llt a n Mehmetit... * Kruja ndërkohë festonte. Hasan beu po largohej i turpëruar nga Kru ja d he p ërshp ëriste: Ah, ferman, ç më bëre!... . Ishte taktika d he m jeshtëria skënd erbejane, e cila kishte vend osu r gjithçka d he vend i p o fu tej në liri... U shfaq sakaq H alili d he Drejtori i shkollës, Fori, një bu rrë shu m ë en ergjik, e p as tij një m ësu es syshqip onjë m e em rin Jorgo... si d he m ësu esi i ri, Stefani, nga Labova e Kryqit... Dhe Skënd erbeu p ër çereksheku lli zhvilloi beteja të m ëd ha d he i fitoi ku nd ër p erand orisë otom ane, nd aj ai është H eroi ynë Kom bëtar..., - tha Drejtori d he i d rejtoi sytë nga nxënësit e klasës së shtatë, të cilët, të nesërmen, kishin pikërisht këtë temë në m ësim in e historisë së Shqip ërisë p ër t u kontrollu ar. Ishte zbatu ar n jë p ra ktikë e m etod ë origjin ale efika se, e bu k u r shp jegim i, që ku jtesa s kishte p se ta harronte, p or ngu liste d ijet d he vetë historinë e Kom bit...

130

Sheku lli i lotu ar...

* N ë skenën e im p rovizu ar p o m blid h eshin gjithë aktorët, lu fta r ët tr im a ... Ku a jt h in g ëllin in ... Sp ek ta tor ët e sh u m të d u rtrokisn in ... Ish te n jë sh faqje e m ad h e, ku aktorët kish in interp retu ar bu ku r. -Të kanë faj, jeto, - tha Mëm ëm bretërorja, sot këta ngjallën Skënderbeun...E ngjallën në këtë shekull, për të rritur dashurinë nd aj kësaj figu re të m ad he, nd aj këtij H eroi Kom bëtar. Pastaj iu d rejtu a nënës së Drejtorit, Frosos: Djali yt p o bën një p u në të shkëlqyer këtu në fshatin tonë. Drejtor p ër kokë të d rejtorit. Është i m ençu r d he shu m ë i d itu r... A m u nd të bëhen këto nga të tjerët? Ky ta fu t m ësim in në kokë. Shih se ç shp jegim bën!... Këtë fëm ijët nu k e harrojnë ku rrë... U fu tet në m end je... - Mirë, ashtu është, p or d u het të p ërgëzohet ed he H alili, gjithë ata që lu ajtën d he i zbatu an rolet, - foli e ëm a e Drejtorit, e cila kishte m baru ar shkollen e m esm e jashtë shtetit. - Sa bukur! Sa bukur! Ju përgëzoj të dyjave! - foli teto Borshja d he vështronte, sa Mëm ëm bretëroren, sa m am a Froson d he sa aktorët e fshatit të saj, që p ërsëritën historinë. Fshati i tyre atë d itë u shnd ërru a në Kru jë... Mësuesi St efan u ndodh përpara një dileme, pav arësisht se e njiht e gjit hë kët ë dramë, mendont e me v et e: Një dit ë, v allë, ai a mund t ë improv iz ont e një t ë t illë në fshat in e t ij me emër La bo v ë e K ry qi t , k ur Ko ns t a nd i n Shp a t a ri , i d ërgua ri i Perandorit Justinian, i dhuroi në emër të këtij, Kryqin e Shenjtë t ë Krisht it , Kishës së Shën Marisë së Labov ës?... N d jeu një em ocion të thellë, i cili e p u shtoi gjithë qenien e tij ...

Monologu me zë të lartë i Gjetjemadhes

oj grasyzeza e sykaltra, sy bajam e d h e sykafe! Ata kanë luajtur nga mendtë. Jo vetëm ata, por edhe ca gra, këtu në këtë fshat, i cili nu k i d u ron të këqiat d he të këqinjtë. H anë 131

Kristaq F. Shabani

fja lë n b a sh k ë z ez o n ja t d h e z e z in jt ë ! Kë r k o jn ë t i v ëm ë stërkëm bth të p arit tonë! Pse ai të jetë gjithmonë në krye në kohën e Z., në kohën e V. dhe në kohën e E? . Këto tri shkronja formojnë një bashkim herë të zverdhur, të zvenitur, herë të përfolur, herë me lumtë , herë përrua, herë të mburrur, herë të sertë E ku mbarojnë këto! Flet e prapë bishti rritet e krihet Pse ai gjithmonë në krye? Pse vetëm Ai? Pyetje të tilla i mund in ato, ata. Po, moj gra d he ju burra, kush më shumë se ai u përpoq për vendin? Pse nuk doli një tjetër në vend të tij të kryente atë punë, që bëri ai? Kërpudhat gjithmonë dalin pas shiut! Haaaaa, pas shiut! A ka dalë ndonjë kërpudhë para shiut? Por këto janë kërpudha me helm! Korba, moj gra, korba! Mblid hni fiqirin! Ju kujtohet, kur d he atij d esh ia m ori jetën Nëntshtja, por shpëtoi për qime?! Ju kujtohet? Po tani që thonë jemi të lirë dhe të çliruar kërkojnë nëntëshja përsëri ta çojë në, si i thonë me fjalë të reja gijotinë të lezetme Dhe kë? Atë që u përpoq më shumë se kushdo! Ah, intrigantë, vihuni në shërbim të d jallit! Vihu ni në shërbim të rrëzim it! Erd hën ata që d je e konsideronin shokun dhe mikun e tyre, tashmë morën pozitë dhe kërkojnë p rangosjen Po nuk u lë Gjetem ad hja ju ve Do t u nxjerrë të palarat në shesh! Gjetët ju ta hani m e Gjetjemad hen! Ata duan ta eliminojnë njeriun, i cili kishte lidhjen me Njeriun e eliminuar të Ungjillit shqip? Pse nuk i shihni të mirat e tij? A s ishte ai që i shpëtoi të gjallë mbi tridhjetë djemtë e Labovës së Kryqit nga prangosja, nd oshta d he nga elim inim i?! I shpëtoi nga thonjtë e prokurorit italian me mençurinë e Tij dhe i habiti prokurorët me ligjërimin e mençur, sikur të ishte një nga avokatët e diplomuar! Dhe a mund t i thurim rrjeta merimange Dhimitrit?! U ngrit ajo e m ësu ara, e cila lot këtë rol p lot intrigë d he d o të hed hë bojë të zezë m bi të p arin tonë! Pika që s i bie! Ajo është gjithm onë në shërbim të N jerëzve Z., të cilët tham ë se d o t i zhd u knim , p or janë shtu ar në shum ë Dalin këtu , atje, te p ërroi, në m al, te m u lliri, e ku nu k d alin të p au d hët. Shtu ar janë si m izat Por e p atë, o gra, se si vep roi i zgju ari? Me m ençu ri u tha: Keni shu m ë të d rejtë... Jam bërë si u jë i nd enju r. I jap të d rejtë d he filanes. Kam kaq vjet që u shërbej d he vitet bëjnë punën e vet. Njeriu plaket dhe unë, tashmë, po e kuptoj se kam 132

Sheku lli i lotu ar...

arritur në këtë kufi. Pra ka ardhur koha të heq dorë nga drejtimi, d u ke i lënë vend in një të riu , m ë energjik. Diku r isha d he u në i tillë Koha bën zëvend ësim in e vet Shu m ë njerëz, në atë m bled hje, të rrethu ar nga kërcënim i, i d olën në m brojtje p ër të viju ar, p or ai në të tijën N jeriu Z. d he gjithë të tjerët p lanku rd isës fërku an d u art. Kishte të d rejtë Dhim itri, ku r tha: N jeriu p laket, siku nd ërse shekulli fillon nga njëshi dhe e di që do të pushojë së ekzistuari, p asi m bu sh njëqind vite! Thu a që njeriu ka lid hu r një kontratë m e jetën, ap o m e sheku llin, i cili, d u ke nd ryshu ar nga njeriu e d i sa d o të jetojë; e ka të p rerë. N jeriu nu k e d i se ku r d o të p u shojë gjallja e tij, frym a e tij . I m ençu r Miçoja. Pale, ku r tha: Të rrallë janë ata njerëz, të cilët arrijnë m oshën e sheku llit, p ra m oshën sheku llore . Dhe mençuria fiton gjithmonë, kur është kurajoze ndaj zilisë, in trigës, elim in im it, krizës. Ku rth i i n gritu r u çku rorëzu a. Vështirësia e të ligut d he e të liqve gjithm onë janë të mençurit. Ata, shpeshherë, me kurthe kanë eliminuar të Mençurit. Kështu ka qenë, kështu është d he sot U thotë Gjetjem ad hja ju ve Dhe d ijeni, ai d o të largohet nga kjo botë i paprekur nga intriga, por mbi ard hmërinë e tij, pasard hësit d o të ketë d he stuhi d he furtuna O Diell, rrezato me rrezeartat e tua mbi këtë vend të Kryqit të Shenjtë të Krishtit Mori shkop in saj të gd hend u r në d orë, siku nd ër e kishte zakon d he e p ërd rid hte m e ritu alin e zakontë. N ë d ritaret e shtëpive kishin dalë labovitët, të cilat ndiqnin, pas pravazeve të d ritareve, Monologu n e Gjetjem ad hes

Fjongo e ndërmjeme Njeriu një herë qan, një herë qesh... Dyplanshi jetësor Rrëfimi i mësuesit Kam inspektuar Liri Belishovën, kur e dërguan mësuese në Bulo të Gjirokastrës. Liria, pas postit kyç e të madh, të cilin 133

Kristaq F. Shabani

mbante, në vitin 1953, erdhi në Dervician, kur unë isha zëvendësdrejtor dhe kujdestar javor. M u drejtua mua: Ju jeni kujdestari i javës? Si urdhëron! - i thashë me respekt kësaj gruaje simpatike. Më keni kënaqur me rregullin dhe pastërtinë. Kështu punoni gjithmonë? më pyeti buzagas. Si urdhëron! - iu përgjigja me çiltërsi. Afër nesh ndodhej një portret i vogël i Naimit. I vuri gishtin e vogël në brezarin, që paksa dukej dhe më tregoi pak pluhur. Mund të ndodhë një gjë e tillë në një shkollë të papërshtatshme e me shumë nxënës, siç e shihni është shkollë e vjetër . Vuri buzën në gaz dhe vazhduam me vërejtjet në disa mësime në të cilat asistoi duke përfunduar: Ju përgëzoj dhe bëni një punë të bukur, një edukim të shëndoshë të fëmijëve të popullit! Ju lumtë! Vazhdoni kështu profesionin e bukur të mësuesit ju njerëzit e dritës . * * * E sollën në internim në Bu lo, m ë vonë. I vajta p ër ta p arë si p roced on te n ë p rocesin m ësim or. Posa m ë p a, m u d rejtu a: Erd hët p ër insp ektim ? Si d u ket m os keni nd ërm end që të m errni haku n? E m bante m end . Ku jem i p arë ? - e p yeta. N ë Dervician, p ohoi. Jo, - i thashë, - keni p ara jo një njeri am bicioz e hakm arrës . Pastaj, si thashë këto fjalë, vazhd ova: S kam p retend im e të kërkoj asgjë nga ju, pasi ju nuk jeni arsimtare. Për punën tuaj deri më dje flisnin të gjithë, kurse kjo punë me atë nuk matet. Ju keni qenë e p aarritshm e! Po lere t i lëm ë këto. H yni në m ësim të shohim p ak p u nën, që kanë bërë të tjerët, se p u na ju aj, sad o e m irë siku r të jetë, nu k m u nd ta shohim d ot sot . Qëndrova katër orët e para. Do të zhvillonte dhe dy të tjerat. I thashë: Tani p ër tani kërkoj nga ju të kryeni këto të katërta p orositë, që p o ju lë. Rad hës tjetër d o t ju jap d he katër ose tre të tjera. 1. Plani d itor të çd o ore m ësim i ta bëni të d etaju ar, sip as m etod ikës analitiko- sintetike. 134

Sheku lli i lotu ar...

2. Plani, m u nd ësisht të m bahet m end , jo të shihet se ç kam tan i m e këtë ap o m e atë klasë. Mu n d ësish t p ërm en d ësh që nxënësit të mos kujtojnë se nuk mbikqyren, kur mësuesja merret m e p lanin çd o orë e m inu të. 3. Pyetjet e kon trollit fron tal ose d irekt të p ërp iloh en të qarta. 4. N ë fu nd , nëse m ësim i e ku p toni që u asim ilu a, bëni p yetjet e tekstit në fu nd të çd o lënd e, ato dhe vetëm ato. Beso j se u k u p t u a m . Të jen i m ir ë d h e m ir u p a fsh im ! Dakord ! Falem ind erit! Do m u nd ohem t i p lotësoj këto kërkesa, m u zotu a Liria m ësu ese. Jo p ër m u a, - i thashë, - p or p ër veten tu aj që, ku r të vijë ndonjë tjetër, të mos të gjejë detyra të vëna një javë më parë ose d y javë p ërp ara d h e të p arealizu ara. Mu n d oh u n i, m e gjith ë hallet që keni, t i p lotësoni se kështu e ka jeta e njeriu t: N jë herë qan e një herë qesh!

Shembja e Mrekullisë

u ri m u rm u rit n ë gju h ë të p aku p tim të N gatërron r r okjet n ë r a d h itje, Vësh tr im i m ë n g u litet, si n jë u d h ëta r mosdëshirues të shkojë m ë tu tje Përfytyroj fytyra të njëjta perandorësh, Em rat e tyre në fshehtësinë hieroglife, Ç i d allon nga njëri tjetri? Vetëm rrathët e Syve! Mu rin e m ad h shem b, Vetëm m e një të hequ r të Syve!

Kryqëzimi i dytë

1. h e o d ho ri S. n ën q esh te m e a të të q esh u r ën e tij p ërcëllu ese, teksa shikonte p asionin d elirant të Jorgo N atës, i cili god iste m e vare varrezat . Kishte m arrë u rd hër të zgjerohej shkolla. Mu nd ësia m ë e p ranu eshm e ishte: Të pushtoheshin varrezat. 135

Kristaq F. Shabani

Tani, - kishte thënë Theod horiu , - s kem i rru gë tjetër veç të sp ostojm ë varret d he të nd ërtojm ë shkollën E d i m irë, se d o të prishim punë. Mund të biem dhe në kontradiktë me familjarët, p or ed he ata d u het të sakrifikojnë, ku r bëhet fjalë p ër d ijen e fëm ijëve të tyre, ku r është fjala p ër n jë institu cion të tillë, si shkolla. E ku sh nu k e d o zgjim in? Po zgjim i bëhet ed he d u ke lëshu ar p e në një d rejtim p ër të fitu ar në d rejtim in tjetër. Ky vep rim kishte të bënte m e qytetarinë . Kisha ishte fare p ranë d he d ëgjonte fjalim in historik të Theod hori S. Jezu si nga p am jet m u rale vështronte veten, teksa p o e m byste bari, i cili i kishte arritu r në grykë, p asi atë vit kishin rënë shu m ë shira d he bari ishte bërë aq shu m ë, sa nu k m bahej m end Ca ap ostu j ishin m bytu r ose ishin në grahm at e fu nd it Po kryqëzohem p ër herë të d ytë! Por kësaj rad he nd ryshe Ky qenka kryqëzim i ëmbël. Luftë kundër riteve fetare, shfaqjeve fetare, bestytnive të kota, objekteve të ku ltit ? Kjo ishte p arru lla e aksionit në vend . Feja është op iu m p ër p op u llin . Thoshin se këtë e kishte thënë një filozof m e m jekër. Unë i resp ektoj filozofët Kryqëzim i m e bar Dh e ky kryqëzim ësh të n jë fu shatë e m end u ar d he e d rejtu ar. Shih, p a shih Theod hori S., i cili e q u a n v et en P ERËN D I U n ë i fa l m ë k a t a r ë t d h e m ëkatet Jezu si u m u nd u a të hiqte barërat. Kryqëzim i i Dytë p o i nd od hte në një fshat të vogël! Vare, qysqi, barom ina, kazm a, lop ata, tezga e , në d orë të ateistëve , të cilët kërkonin të m errnin një Fletë Lavd ërim i, ap o një m ed alje ap o u rd hër nga Presid iu m i N jë besim tar m e një em ër të fortë, që gjend ej në Tabelën e M en d e le je v it v ës h t r o n t e i p e z m a t u a r k ë t ë t r a g jed i in d ian ësh Ç bëni, m ore lanetër? Si e p rekni gjënë e çm u ar? Pse u lëvizni kockat të afërmve tuaj? Po ku keni fe, o të pafe! Perëndia d o t ju d ënojë! Kjo është e sigu rt. Ptyh, p tyh, m askarenj!... U lënte Zoti m e një d orë, m e një këm bë! Të zvarriteni si (S po e gjente dot fjalën e përshtatshe Uran Kastelani dhe pastaj vazhdoi ligjërimin.) - Ah, m oj Perënd i! Ah, o Zot, karqinu a t i hajë ata, 136

Sheku lli i lotu ar...

të cilët p rishin faltoret e tu a d he vënë d orë m bi objektet e ku ltit! Karqinu a, karqinu a , - d he vazhd onte m e ton m ë të ashp ër: Të p afsha m e një sy të verbu ar, o Theod hori Servili! Ti je bërë këtu si bejtë qëm oti! Vre e p re, o të p refshin këm bët! Allateni, allateni në Pep el, në Pep el! . Dukej sikur dëgjoi një thirrje të madhe. Mos i bënin veshët? Jo, jo, p o d ëgjonte një m allkim të rënd ë: Allateni, allateni, o Theod hori bej! N ë Pep el, në Pep el . Ishte zëri i të gjallëve. Pastaj Uran Kastelani d ëgjoi një thirrje tjetër, e cila bu ronte nga fshatarët në varrezë: Vafsh në d jall, o biri i Satanait, që p o na trond it kockat! Vajtëm sheku j që s na ka trond itu r njeri e d o le t i d h e p o p ër g a t it G JËM ËN M Ë TË M A D H E TË N JERËZIMIT . H ë, m ë ta lu m sha! - u jep te zjarr vep rim eve të të gjallëve d he të vd eku rve Uran Kastelani. - Kështu m allkim i d o të bier m bi të N gr eh u n i të g jith ë, o bu rr a, d h e n d a ljan i d orën gjaksorit! Ishte një p rotestë e m ad he, ku shp irti nxirrte m allkim in e kontu ru ar. Të gjallët në kor m allkonin. Të vd eku rit, p ap ritu r, d olën nga varret d he Zoti u vu ri m ish në skeletet e tyre Sa shu m ë! Mizëlisi! Kam bana e fshatit, e hequ r nga këm banorja, u god it nga rrafësi i saj. Të m blid hej fshati, krahina, vend i, t i n d a lo n t e d o r ën M a s a k r ë s d h e m a sa k r a t o r it m e em r in Th eod h ori Servili Servili n ën qesh te d h e sh kelte syrin . Betejën d o ta fitoj m e të ash tëqu ajtu rën Perën d i! Kam ban a binte. Ku sh p o i bie asaj d req kam bane? N d aljani d orën! Kem i thënë se ajo d o të bier vetëm m e u rd hrin tonë! N d onjerit p rej atyre matufëve nuk u pëlqen shkollimi dhe duan të rrijnë gjithë jetën korijeve, të veshin shollë e të banojnë si arinjtë! Ç p op u ll! N e p o p ërp iqem i t i sjellim zh villim d h e ai d ietro Sa p ërfu nd oi frazën Th eod hori bej , Çom e Katu nd i, bekshiu i fshatit, vrapoi për të verifikuar. Pas tij u nis dhe dhe Cace Belonja m e Peço Kord ilin. Ju vazh d on i, se n e m u n d ed h e të m blid h em i p ër këtë rebelim që p o nd od h. Pa shikoni ku është ai, Uran Kastelani, N gjelo Çap i d he Kristina Bu bu llita? Më ku p toni, p se i kërkoj? 137

Kristaq F. Shabani

Mos harroni ed he Psalltin ed he Toton . Po shkoj t i kërkoj m e m etod ën që na keni m ësu ar, shoku Theod hori , tregoi gatishm ërinë Pirro Seva. Mirë Ju të tjerët, m e n ë krye Jorgo N atën , vazh d on i. Aktivizoni d he vogëlu shët . Këto fjalë tha Dhori d he iku atje, ku p o e çonin këm bët. Të njoftonte lart p ër këtë nd od hi? Jo , - vend osi. Pastaj ku është p u na im e d he vjen kritika . S d inte ku të vinte. Mjaftonte të lëvizte, p a se ku . Më në fund kuptoi se po drejtohej për në zyrë. Kërkoi çelësat në xhepat e shumtë, por herë nxirrte letra, shkresa e kush e di se çfarë. Më së fundi gjeti tufën e çelësave dhe me inat tha me vete: Ta bëjnë dhëmbin kaq, - dhe tregoi majën e thoit të gishtit të trashë të dorës. Çelësi, që kur lindi, quhet çelës dhe çelësin s e mban kushdo! S u përket të gjithëve! N ë këtë fshat më përket vetëm mua, mua dhe asnjë tjetri! U fu t në zyrë d he qetësoi veten. E m bylli d erën. U shtri në krevatin e gatishm ërisë p ër raste të veçanta, ose që e shfrytëzonin p ër të ard h u rit, të d elegu arit e Qen d rës ap o të Kom itetit të Partisë. 2. Çfarë p o bën, m ore Jorgo N ata? Ku jt p o i bie m e vare? Garu lit, babait? S ke tu rp m ore! Ku sh t i ka d h ën ë këto m athim a ? - foli m e ashp ërsi Sotir Mend jem p rehti. Jorgo N atës iu m orën m en d të d h e i ra vareja n ga d ora. Llu kan Prishësi nxitoi ta nd ihm onte. Pas tij rend i ed he N iko Balli, një levend , i cili thu rte ënd rra p ër gratë e fshatit Pak m ë tej, çu p a e Stefan H u nd ku qit u lëshoi ca batu ta p rap anikëve . O xhaxha Sotiri, p se ngatërrohesh ti m e këto p u në? Ti nu k e kupton të renë. Ik në mulli dhe hap mullinë, se sot është shkulur gjithë fshati! Ik blu aj m isër, o xha Sotir Pa këtu blu ajm ë ne . Talu a, kështu qu hej e bija e Stefanit, ishte sekretare e rinisë së fshatit, krahu i djathtë i Theodhor Servilit. Ajo ishte zgjedhur m e p orosi nga lart . Atë e m bështeti ed he Lenu a e të Verbërve, d u ke i bërë shenjë xha Sotirit të largohej e të m os p rishte p u në në aksionin id eologjiko teoriko p raktiko realist. Ik d he thu aji atij, Uran Kastelanit, të p u shojë vep rim tarinë e tij kish tare, fetare. Të n jëjtën gjë t i th u ash ed h e Totos, se 138

Sheku lli i lotu ar...

p astaj d o të kalben, - e kërcënoi Talu a. Mirë, m irë, m oj çu p kat e xhaxhait, d ëgjojeni p ak xhaxhanë se p astaj d o të jetë vonë, vonë . 3. Protesta vazhd onte. Vazhd onte aksioni. Jorgo N atës iu d ha nd ihm a d he p asi u ngrit në këm bë, tha: Mos m ë thënçin në em ër, p o s e m arrova Sotirin! Të tjerët s bënë zë. Ishin njëzet a k sion istë q ë p r ish n in , th y en in g u r ë, n xir r n in sk eletet, i m blid hnin d he i transp ortonin m e tezga. Pjesa e tezgës, m e të cilën m b a r tn in sk eletet, ish te n jë ik on ë e m a d h e d h e n ë d u arm bajtëset kishte të ngjitu ra figu rat e Krishtit të kryqëzu ar. N xën ësit e v egjël tran sp orton in n ë ven d et e caktu ara n ga Theod hori Servili skeletet. Loznin në këtë lojë m e skelete : Eshtra të th yera, kafka të th yera, cop a gishtrinjsh, d iku tu fa flokësh, cop a basm ash Unë s kam p arë ku rrë skelete Sa shu m ë! tha ai që qu hej Ap ostol d he vijoi: Unë d o të transp ortoj, d eri sa të erret . Çfarë thu a ti, m ore,- iu d rejtu a Ap ostolit, një d jalë tjetër sykaltër, që shokët e thërrisnin Dham e, jo në em rin e vërtetë, të cilin e kishte H arillaq. Ishte një rast i çu d itshëm sa thoshin se kishin të bënin me një rast tepër të rrallë, ku geni kishte bërë një p u në të çu d itshm e transm etu ese. I ngjante gjyshit, si ngjajnë d y p ika u ji. Pastaj H arillaqi - Dham ja, vazhd oi: Të p ëlqeka të transp ortosh skelete? E d i ti se këto janë skelete të njerëzve që kanë lind u r, janë rritu r, m artu ar d he kanë vd eku r në fshatin tonë?... E d i ti se këto nu k janë lod ra d he m a m err m end ja, ku asnjëri nu k d o që njerëzit t i ngatërrohen? E d i ti, ore Ap ostol, se kjo m ën yrë e të v ep ru a rit ësh të të p r ish u r m en d sh i njerëzve . Pse kështu zhvarrosen njerëzit? Kështu nd erohen, d u ke u shnd ërru ar në p irgje? Si d o të qahet në skaj të tyre: fshatçe? Si d o të bëhet rivarrim i? Kolektiv?! N jeriu ka varrin e vet, ku p rehet N u k ka nd od hë në nd onjë vend të botës, m e sa kam lexu ar që, p ër hir të një zgjerim i, të m inosen varret e shenjta?! Kjo është tragjed ia m ë e m ad he e nd od hu r. Tragjed ia e Zhvarrim it d he Çnd erim it Kolektiv! Aksionistët u step ën. Jorgo N atu a ap o Jorgo Boju a , siç shp reheshin në këto anë, m beti i trem bu r. Llu kan Prishësi hap i 139

Kristaq F. Shabani

sytë dhe vështroi lart. Talos, sekretares së rinisë, iu tha pështyma, nd ërsa Lenu a e të Verbërve p o shikonte, si e zvogëlu ar Të shikoni ju po s m betët pa u martuar ose po të martoheni d o të lind ni sakatër! E kupton ti, moj bija e Stefan H und kuqit? I pari d o ta hajë Theod hori S. . Do ta hajë shumë shpejt se është Ai, atje lart. N u k lejon Ai që të bëhen këto akte d ram atike e çn jerëzore! Un ë p ër vete ika Un ë n u k rri këtu të m ë bier mallkimi! Uran Kastelani, Totua janë të shenjtë! Dhe Dham ja u largu a. Aksionistët u shtangën d he p yesnin veten sesa të vërteta m u nd të ishin fjalët e tij. Diçka të vërtetë d u h et të kish in. Loja m e skelete u kishte iku r tashm ë nga qejfi. Tezgat m e p ortretin e Krishtit ishin lënë p ërtokë p ër të m os u ngritu r m ë. N jë zë ligjëror p o vinte nga larg. Ishte zëri i nënë Katerinës së bu ku r që ligjëronte: Obobo, moj gra, ç po ndodh! N jerëzit kanë ikur nga rruga e Zotit, Varrezat po i punojnë, skeletet po i nxjerrin, t i rivarrosin! O ju të m jerë, në ç d orë keni rënë!? E unë e mjera që s qaj dot, se gjithë jetën qava , sot po vajtoj * Ra një kam banë Ra d he një tjetër N jerëzit vrap onin. Kishte ndodhur një vdekje. Theodhori Servili kishte pësuar infrakt. Skeletet po merrnin me vete për në vendin e ri të varrimit, autorin e zhvarrim it. Uran Kastelani d he Totu a d u kej siku r thoshin: Kështu ndodh kur .Jezusit iu hoq bari. 4. Të nesërm en në cerem oninë e varrim it të Th. S. kishte sh u m ë njerëz. Tru p in e të n d jerit e m ban in m bi su p e Çom e Katu nd i, Pirro Seva, Cace Belonja, Peço Kord ili, Jorgo N ata, të cilët ngjasonin me fytyrën e tyre meite, si pesëyjsh i fikur. Talua d he Lenu a m banin në d orë sham itë e qend isu ra d he fshinin lotët m e d him bje

140

Sheku lli i lotu ar...

Në vend të epilogut Talo H u nd ku qi u m artu a d he lind i tre shtrëm bo njëri p as tjetrit. Leno Verbëri i hu m bi të d y sytë! Jorgo N ata u m byt në lumë. Peço Kordili u rrëzua nga një rripë dhe, pas nëntë ditësh, i lau h esap et m e këtë botë. Çom e Katu n d i p reu këm bët m e sëp atë d he m beti cu ng gjithë jetën, d eri sa vd iq. Pirro Seva u shurdhua dhe në fund të jetës u bë memec. Niko Balli përfundoi i vrarë m e sëp atë në një histori p ërd hu nim i. Ap ostoli ecte i frikësu ar se m os e zinte nd onjë nëm ë. Uran Kastelan i jetoi n jë sh eku ll. Dh am ja jeton akom a. N gjelo Çap i d he Kristina Bu bu lita rritën p lot nip ër d he m besa * Çd o n atë h arkoh et n jë ylber i zjarrtë fosfori, i cili lid h varrezat e reja m e të vjetrat Pse u tu nd ën tru p at? Ku r tu nd en tru p at, kështu nd od h!

Thashethemnajë ringjallje N ota e parë

U p ërhap , si era

d he p reku m e gishtrinj të hollu ar: Mu re fisesh të rënë, fotografi të zverd hu ra në sep ete m e çelësa gjoja të hu m bu r, të fshehu r në m ese të Kryegrave N ota e dytë Em ra, si fise të th in ju ra, rritën gërm at kësh tjellërën a n ë harresë bari; Këngëflakura për ngjyrë nga repertori, dritë jeshile recitali . N ota e tretë U p ër h a p , si zja rr i, p am - p a m th ir rja e m bytu r e n jë kam bane të d atu ar nga gu rm azi i rënësit m e d ënim kap ital: N N ota e katërt Tentativa rakitike, oh, m ezi d ëgjohet si në veshë të lënë!

141

Kristaq F. Shabani

N ota e pestë N gjason m e n jë n jeri të m ortu ar n ë arkiv ol të xh am të letargjik, teksa jep shp resë çelje sysh fosfori, si një rrëfenjë e p ërcjellë në rrokje, Th on ë se, n ë h arku n e rrëfen jës, kan ata em ërzoh et e rrokëzu ar: Ringjallje .

Takimi me N jëshin Dhurata

shte në të p erënd u ar të d iellit. N jeriu , ku r kalon vitet d he i afrohet p leqërisë ku jton të kalu arën e tij d he i rikthehet asaj shp eshherë. E kalu ara: e bu ku r, e hid hu r, e helm ët, trond itëse, e kënd u ar, tragjike Çd o gjë p ërm bled h në ku jtim et e saj kjo jetë. Ka d h e gëzim të p ap ërm bajtu r, p or ed h e h id h ërim të trishtë Martesa, u naza, nu sja, fëm ijët, nip ërit, babai, gjyshi, stërgjyshi. Rru gë të d rejta, m e kthesa, rru gë p a rru gë. Dëgjoja se ç´thoshte ai. Ishte një tregim sa i thjeshtë, p or ed he i çu d itshëm . Fliste m e sigu ri të m ad he Tregonte si kishte ndodhur. Fill e për pe. I picërronte ndonjëherë qerpiku. Dridhej, siku r i kalonin m ornica në tru p . I ku jtohej ai tjetri që e rrasi në qeli, ku r m ë p arë e resp ektonte aq shu m ë, sa i bu zëqeshte, i vinte dorën në sup, e thërriste me emër përkëdhelës. I dukej aq, saqë ai thoshte se. kjo lumturi takimi, do të ndodhte gjithë jetën. Kishte një p ost të rënd ësishëm . Ikte d he vinte nëp ër botë. Dhe, që të përfaqësoje shtetin në botë, zgjidheshe, apo, siç thonë tani, p ërzgjid heshe. Të kontrollonin nga gjithçka: nga m eritat e d eri te sjellja e m ençu ria. Është i besu ar i rregjim it , - thoshin p ër të. I shkonte jeta Zoi , siç shp rehen nga anët tona: i lu m tu r, i gëzu ar d he i resp ektu ar. Por, një d itë, nd od hi ajo që ku rrë m os nd od htë d he të cilën asqë nu k e p riste. U d ërgu a p ër të lid hu r një akt m arrëveshje në një vend p erënd im or, i cili, p avarësisht nga 142

Sheku lli i lotu ar...

kontrad iktat e rregjim it, sillej m e një vijë të bu të në p olitikë, në krahasim me disa shtete të tjera, me të cilat kishte përplasje dhe n d arje. Ai shkoi, bised oi d he kontakti i tij m e francezët u qu ajt i d o b ish ëm , i su k sessh ëm . Ish te i lu m tu r , i v ler ësu a r n g a u d hëheqja. Dhe, siç ishte p raktika e p u nës, d o të takohej m e N JËSH IN E VEN DIT. E thirri pikërisht ai, i cili e donte aq shumë dhe e përkëdhelte qysh në em ër, d u ke i sh tu ar n jë kë të ëm bël. U vesh m e kostu m in m ë të m irë që e kishte blerë në një vend të Botës, jo atë të m irin, se ia kishte m arrë N jëshi, p or të d ytin. Vajzat d he gruaja i uruan takim të mbarë. Dhe, midis të tjerash, njëra vajzë e p orositi: Babi, se m os hap ësh gojën, se p astaj , - d he tregoi m e gisht në d rejtim të një qenieje të bu ku r , - d o të na e m arrin d he u në m e m am in d o të hid hem i nga ballkoni! Ki ku jd es! Ky ishte një kërcënim , i cili m u nd të bëhej lehtë nga fem rat. Dhe këtë e thoshte e bija, të cilën e d onte aq shu m ë. E qetësoi: As që të m os të shkojë nd ërm end . E d i babai . Dh e u n is. Sa sh koi te Vila, ku ban on te N jësh i, e fu tën brend a, p a një p a d y. Ishte njeri i rënd ësishëm d he i njohu r. Po p riste në p arad hom ë. Pasp ak u d ëgju a një zë ku m bu es: Eja brenda! H yri. U taku an ëm bël, si nga hera. Fillu an p yetjet njëra p as tjetrës. Pyetja e p arë u p asu a nga e d yta d he e d yta nga e treta. Tone m iqësore. Të qeshu ra, rrahje supi, shtrëngime duarsh. Miqësia dallohej lehtë edhe nga një sy i p astërvitu r. Mirë se na erd he! Mirë se ju gjeta, shoku . Si ia kalu at and ej? Me të korra të p lota m ë thanë . Ia arritëm qëllim it që na kishit vënë! Po ç´na sollët nga Franca? Po nga një d hu ratë të vogël . N jëshi qeshi. Rip yeti: Po tjetër? . Asgjë tjetër . N ë atë çast iu ku jtu a qenia që, p o të hap te gojën: Bobo, vajza! Pra m und ohej të kyçte gojën. Bëri ekspozenë e nevojshm e 143

Kristaq F. Shabani

p ër N jëshin. I pari u ngrit Njëshi. Pas tij u ngrit dhe ai. Kishte përfunduar takimi. Kishte arritur të mënjanonte atë që duhej të mënjanohej. E d inte se N jëshi d o t i rikthehej p ërsëri takim it m e p yetje, p asi ai kishte aftësi d he kontroll të çu d itshëm ed he p ër njerëzit e besu ar. Dhe, p o të zbu lonte d içka, të cilën nu k ia kishin thënë, e kishin p isk, p isk Sh koi n ë sh tëp i. E p riste gru aja d h e vajza m e an kth . E pyetën. I qetësoi. Ato pastaj filluan të loznin me qenien e bukur, të sjellë d hu ratë nga Franca. Ishte një qenu sh i bu ku r, të cilin, sap o erd hi, e p ritën m e gëzim të m ad h, i bënë banjë, e krehën. Dhe u lidhën shumë pas tij. Një bub i lezetshëm. U lidhën shumë m e të. Ai e d inte m irë, se, nëse d o t i thoshte N jëshit p ër bu bin, të cilin e qu ajtën . , d o t u a m errte p a një, p a d y. N jëshi kishte një karakteristikë, se kërkonte që çd o gjë e m irë d he e bu ku r të ishte p ron ë e tij, p avarësisht se, në p arim , thoshte: Bubi u takon të gjithëve . E p astaj ç´d o të nd od hte? Ikja e qenit do të sillte tragjedinë. Tragjedinë e madhe: Humbjen edhe të familjes së tij. E mendonte këtë situatë të ndërlikuar, e cila do t í sillte atij hu m bjen. Por, n ga an a tjetër, an alizon te situ atë. Mostregim i d h e m ësim i i gënjeshtrës m u nd të sillte p asoja të m ëd ha. Qeni m u nd të ishte, p or ai m u nd t i hu m biste të gjitha. Të nd ahej nga gru aja, vajza d he nga qenu shi. Dhe kjo m u nd të nd od hte . Me gjithë analizën vend osi të ru ante sekretin. Kështu iknin d itët njëra p as tjetrës. Por një d itë e thirri p rap ë N JËSH I. Kishte harru ar se ç´kishte nd od hu r. Si d u kej, m end onte, d o të m ë n isin p ër n jë u d h ëtim tjetër tr eg ta r . N u k u tr eg u a i kujdesshëm. N jëshi vijonte vijën m iqësore, d ëshm onte d ashu rinë. Dhe, në bised ë e sip ër, nxitoi të p yeste ed he p ër Francën, u d hëtim in e fu nd it të tij. Mos, rad hën e p arë, nu k m i the të gjitha? - e p yeti d u ke e p arë në bebezën e syrit të tij. Ai hap i sytë. Thu aje atë që le m angu t herën e p arë . E ku p toi që N JËSH I d in te gjith çka d h e ish te e kotë t i d red honte se p astaj Kësaj i thoshin të zbu lonte atë, të cilin 144

Sheku lli i lotu ar...

kishte maskuar. E kuptonte se gjendja po shkonte drejt shembjes. Është e vërtetë... H arrova t´ju them se m ë d h u ru an një qen u sh . Këtë qenu sh d u het të m a jep ni m u a! . Atij siku r i ra tërmeti mbi kokë. I ra mali. E mbuloi. Kujtoi tragjedinë e madhe, e cila s d o të m ënonte të vinte, p as d hu rim it të d ytë të qenu shit, tashm ë të rritu r e bërë qen d he p o i hante fam iljen. Vend osi: Qenu shin nu k d u he t ia jep te N JËSH IT. Shoku N JËSH nu k d o t´ju a jap qenin, p asi vajza im e m ë ka kërcënu ar se, në rast se e jap qenin, ajo d o të hid het nga ballkoni bashkë m e m am anë e saj! . Njëshi u vërejt dhe në moment përsëriti me një zë të prerë: Më jep qenin. Pa p ër vajzën d he gru an tënd e d o të m arrim m asa të m os nd od hë gjë . N u k e ku p toi si e ku nd ërshtoi d y herë rad hazi. Mirë, çohu ! - i tha N JËSH I d he i d erd hi ind iferencën. Kishte rënë vetë nga ballkoni. N jëshi d o ta nxirrte inatin e m osd hënies së d hu ratës. *** Mbled hje e m ad he. N jëshi e çoi në këm bë. Djersë Pse ke gënjyer? Tavani iu rrotu llu a m bi kokë. N jë m erm er i m ad h i bard hë i ra në shesh të kokës. Ishte kritika e shokëve p ërkrahës të gjithë të N JËSH IT. Të gjithë ku nd ër tij ishin të n d ërsyer. U n d od h n ë m es n jë kop eje qen sh të vërsu lu r m e d h ëm bën xjerrë të kritikës d h e p o i afroh esh in ta kafsh on in egërsisht. Kori vazhdonte të lehte. S´kishte si të ndodhte ndryshe. Kësh tu n d od h te gjith m on ë këtu Led h atim i d h e h ed h ja e d u arve m iqësore në su p , bu zëqeshja - film kthehet në kafshim Sa e kishin p ësu ar p ara tij! S`m bahej m end ! * Filloi dalja. Ai nuk lejohet t ë dalë andej nga hy ri, por nga një portë tjetër. Sa hodhi 3 - 4 hapa e ndalën. I hodhën prangat. Në at ë çast , iu duk sikur iu fanit qenushi i dhuruar nga Franca dhe i lut ej: Dorëz ohem unë për t y dhe t i lirohesh .

145

Kristaq F. Shabani

Jo! - t hirri fort . Ne kemi urdhër t ë prerë t ë t ë arrest ojmë . Dhe e përplasën pa gjyq në qeli, ku lagështia mbante fjalim.

Fjongo e ndërmjeme TAM. . . ..TYM. . . .TAM. . . .

Largoheshin më të zverdhur se vetë meitët, i shoqëronte shpotia e rritur: Vdekja do t u vijë nga luga e orizit. . . . Në grykë një lukth. . . Avioni nisej për larg, mijëra male e lumenj në përrallë fluturuese. Dy këmbë në grykë i viheshin miqësisë së përbetuar. Shtetet grindavece në bëma të rënda jetimi Mes duarve në avion, një dorë inxhinieri ngjatjetonte, pa patur kurfarë frikë nga fotografët lejfenistë. . . Thyhej dhe përplasej kredua e Njeriu Një ; s përmbanin veten altoparlantët: TAM . . . TYM . . . TAM. . . , binte tupani i ngjarjes Në lëkurën tingëlluese të hirtë : TAM. . . TYM. . . TAM.. Me bisht në shalë ikte fuqia e Madhe , i binte smalti dhëmbit të bukur, çngjyrosej turbina, tregonte ditëlindjen e luftës... TAM. . . TYM. . . TAM. . . Nga Pikëvrojtimi i madh vrojtohej avioni, teksa ngrihej dhe zbulonte dhëmbë tymi . .. TAM. . . .TYM. . . .TAMTYM. ..

Hija

dilte para si hije. E ndiqte kudo. I ndalonte rrugën e saj të brishtë. Sa ecte p ak m e hap in e saj të lehtë, i shfaqej hija, e cila e p engonte p ara, p rap a, m ajtas, d jathtas, në të gjitha p ikat e horizontit. H ija h erë shfaqej si hije, h erë kth eh ej në zë; herë kontu rohej në një kontu r të çu d itshëm . H ija e shoqëronte në rru gë, në libra, në klasë, në valle, në këngë

146

Sheku lli i lotu ar...

Sa herë m atej të qeshte ap o të bu zëqeshte, si çd o vajzë e vogël, ap o ad oleshente, e stop onte. Ç forcë të m ad he kishte kjo hije! Ishte një hije e m elod ram ës së p ërd itshm e. Aq u m ërzit Persa, m e këtë hije, sa një d itë iu kthye: Ç d o e ç kërkon nga unë, moj hije e prapë?! Pse më pengon rrugën time? Unë dua ta n d riçoj m e ën d rrat e m ia d h e ti m a p ret, p ap ritm as, p a u m erakosu r! Kam ënd rrat e m ia, p lanet e m ia. Pse ti m i shp leks ato? Pse m i frenon, p se m ë p engon ku rd oherë? H ija n u k fliste asn jë fjalë. Ish te n jë m em ecëri e p lotë e p ap rincip të, e p ashp jegu eshm e. Ç ishte kjo hije e m em ectë? N d aj m ori p ërsëri forcë d he iu rid rejtu a: Pse m i këp u t ënd rrat? Pyetja e vajzës së re kërkonte p atjetër p ërgjigje nga H ija. Por ajo m betej në klasin e saj të m em ectë A e ku p ton se ti sim bolizon atë të qu ajtu rën Lu ftë e Klasave? E ku p ton atë që m a nd ërp ret këngën? Sa filloj vargjet e p ara, p ërfu nd oj vetëm refrenin E ku p ton, m i ke nd ërp rerë të gjitha ënd rrat?! Po ku r të m baroj këtë shkollë d o të vijoj m ë lart, ap o d o të m ë nd ërp resësh? Ç lid hje kam u në m e ty? Pse gjithm onë d o të m ë d alësh p ërp ara? Kështu u ke d alë ed he të afërm ëve të m i? Ç forcë të m ad he negative ke ti? A p riten ënd rrat d he kënga e një vajze? Si qenka kjo lu fta e m p rehtë e klasave në këtë vend ! Ç lid h je k am u n ë m e ty e ç të lid h m e jetën tim e? Pse e p ran gon ? H ija është aty. Du kej siku r kishte ngu lu r këm bët thellë në tokë d he s lëvizte! Por, ku r u në lëviz, çu d itërisht, ajo lirohet shpejt, dhe lëviz. Me kë të ketë lidhje? Papritur, hija u konturua e p lotë; në një fizionom i të errët u m ontu an sytë, të cilët, d u ke i lexu ar m e vëm end je shp rehnin keqard hje. Si ka m u nd ësi që hija të keqard hojë? - p yeti veten Persa e habitu r. E la këtë sistem p yetës të kotë retorik, p asi nu k m errte p ërgjigje n ga asku sh d h e p rej asku jt Ën d rra tu n d et d h e p ritet Kënga tu nd et d he p ritet në m es Vallja s m u nd et të m barohet H ija, hija, hija Kaq e p u shteshm e në këtë sistem hijesh! Pse krijohen hijet? N ga lind in d he në d itë klim atike m e d iell? 147

Kristaq F. Shabani

Sa arriti në shtëpi , ndjeu se në dhomë po bisedonin. Dëgjoi zërin e xh axh ait, të Kristos, teksa p o i th osh te Stefan it: Gjit hmonë na del përpara, na pengon t ë realiz ojmë ëndrrën . Persa u nd al d he u vu ri veshin fjalëve. I qeshi p ak fytyra p asi enigm ën e hijes, eku acionin e saj p o e zbërthente. Nuk i dilte para vetes vetëm asaj kjo hije. Por me hijen kishin p roblem të gjithë A nu k na p engoi hija e tij p ër shkollim e ku d o? Po ç faj kishte ai ? Atë e vranë d he kot e vranë , se thoshte një të vërtetë të m ad he p ër të ard hm en Manthon e vranë kot, - ia p reu babai . N e t a n i k em i m b ijet u a r , p o r n a k a n ë m e sh en jë n ë biografi , - shtoi xhaxhai. Kaq d on te vajza të d in te. Ajo atë d itë kish te zbu lu ar enigm ën e vrasjes së Manthos d he shnd ërrim in e tij në hije shoqëru ese ku d o, e cila në m entalitet vinte stërp ength Kishte zbërthyer atë d itë një enigm ë të m ad he, të cilën s ia kishin thënë. Ajo d oli shp ejt në avlli d he u nd al p ara një lu leje, të cilën m am aja, H ajd h ica, e kish te rritu r m e sh u m ë ku jd es. Sa e kujdesshme ishte mama Hajdhica me lulet! Këtë kujdes e kishte p ërcjellë tek ajo ed he te m otrat e saj

148

Sheku lli i lotu ar...

Fjongo e gjashtë

leni ishte e mbyllur në vetminë e saj dhe s kishte moment të mos i shfaqej Stiliani, para, prapa saj, si hije e bukur, duke i thënë: Nuk mund të duroj këtë prangë, këtë kuvli . Dhe ajo shkrepëtinte, papritmas në lot. E donte syrin e tij... E donte. Betohej se do të ikte fare nga shtëpia për të. Por s mundej. Pastaj i dilte nëna e saj, e cila, kur ishte për probleme të tilla, s të falte. Ishte prerë dhe kategorike... Ajo histori, duhet të harrohet, - i kishte thënë vajzës: - Dije se për këtë të shkul kokën! Ishte një kërcënim i prerë. Dhe vajza po vuante në shpirtin e saj. Ishte një vuajtje e një çifti të ri, i cili, asqë mund ta realizonte dëshirën e madhe të bashkimit. Stilianin e vizitoi një mjek dhe rekomandoi të kurohej me ujin e Vajkoit, i cili dihej se kishte ujë kurativ... Do të ishte mirë, - kishte thënë mjeku, - ta çonit në Brat, se Brati dhe klima e Çajupit, kishin bërë mrekulli kurative, - dhe mjeku filloi të tregonte e të shpaloste magjinë... Nëna shihte përditë djalin e saj, teksa venitej dhe zverdhej. Dhe përditshëm hipur mbi mushkë e çonte në Vajkua, te uji kurativ. Stiliani, e kishte përqëndruar shikimin te porta e Elenit dhe mezi priste se, mos pas saj, do të shfaqej Eleni. Dhe ndodhi ajo që pritej: Eleni hapi derën dhe përshëndeti Stilianin. Atij, menjëherë, iu ndryshua çehrja ... Mama, Eleni... ja..., - dhe nguli sytë. Sytë e të dyve, tashmë, të dashuruarve, u puthën. U puthën aq ëmbël, sa ndjenë njëri tjetrin, fare pranë. Në atë çast, nga brenda u dëgjua një zë plake: Eleni, ku je moj mbesë? Ishte zëri i gjyshes së saj. Ah! -pasthirrmoi djali. Erdha gjyshe! ...- ngriti dorën dhe përshëndeti Stilianin, buzëqeshi dhe mbylli portën... Djali përsëriti veprimet e Elenit. Mbi fytyrën e tij dukej, sikur ishte ulur gjallëria. Me fytyrë të ndryshuar në kahje gjallimi, u futën në shtëpinë e tyre. Nëna e shikonte me gjysmësyri dhe i pëlqente ky gjallim i tij... 149

Kristaq F. Shabani

* U shpërfaqën dy pjesët e Kryqit dhe filloi të shfaqej drama, në të cilën kishin ardhur pa përjashtim të gjithë banorët e Labovës së Kryqit, pasi ishte përhapur një lajm nga tellalli, i cili i kishte njoftuar banorët se gjatë shfaqes do të ketë aktorë të tokës dhe të qiellit. Ky kuriozitet i madh i kishte mbledhur të gjithë te Kisha e Shën M arisë .

Një skenografi e bukur natyrore

Kryqi i Shenjtë Interpretimi i përmbajtësisë së Kryqit të Shenjtë (In t erpret ojn ë: Profet i, Poet i, Kron ikan ët , Ën gjëjt , Persa, Katerina, Drita, M arjana, Shtojzovallja, N usja )

Profeti (me shikim hedhur në kryq e duke e mbajtur në dorën e tij atë krijesë perëndore): -Eh, ore Kryq i Shenjtë, çfarë punimi me shije të fortë artistike ke, ku m jeshtëria në të d y anët e tu a p araqet skena niveli të ikon ografisë, atij arti aq të zh villu ar n ë këtë p eriu d h ë, ku p ërn d ritja e tyre ish te m erita kryesore e artit, i cili ish te i p ërqënd ru ar te habia Jezu s... Kronikani i parë (paraqet Kryqi tërësor) : -Profet i nderuar, në të d y anët e Kryqit d y tablo m ë të rënd ësishm e, të cilat shp ërfaqnin ngjasitë m ë d inam ike d he m ë m bajtm end ëse: Lind jep agëzim in d he kryqëzim in... Profeti hedh sytë e tij të menduar dhe të bukur, ndërsa Kronikani vazhdon: -Dhe s kishte si të m os p araqiste ky kryq në një njërën anë të tij Pagëzimin e Krishtit, Njeriut Perëndi, ku aktorë interpretues ishin p rofetët e vjetër ... O i nd eru ari Kryep rift, fillo shp jegim in tënd d ritëd hënës! 150

Sheku lli i lotu ar...

Kryeprifti: - An a tjetër e k ëtij Kry q i p a ra q et ta blon m ë d r a stike: Kryqëzim in, ku tashm ë vend in kryefjalëzu es e kishin zënë në vend të Profetëve të vjetër, Ungjillorët.... Një gjuhë shpjeguese latine... Në tablon e parë skenografike ja si paraqitet Krishti, i figuruar në mes të lumit Jordan, mbi një pllakë libri të hapur.... Ky është Pëllumbi, përfaqësues i Shpirtit të Shenjtë, i cili konfigu rohet m bi kokën e tij. Krishti figu rohet në propocione më të mëdha se figura e Joan Pagëzorit, vendosur në të d jathtë të tij. Ëngjëlli i parë (fillon të flasë më zërin e tij ëngjëllor, mbi gjithë ëngjëllorët): - Oh, kjo skenë ikonografike, e njohu r si Theofania, p araqet elem entët figu rativë të trinitetit në form ësinë m ë të p lotë. N jë sken ë kjo trad icion ale ikon ografike e Pagëzim it të Krishtit: figurim i plotë i Krishtit, pëllumbit të Shpirtit të Shenjtë; sipër tyre diellin rrezatues. Një bukurim shndritës, kur nga ky d iell d el një d orë p lot fantazi lind ëse, e cila sim bolizon d orën e Perënd isë At... N jë form atim kriju es i elem entëve figu rativë të Trinitetit Shenjtëror... (N jerëzit ndjekim të mahnitur këtë shpjegim yllësor, i cili të lë në pritje për fjalën pasardhëse. N dërkaq, hyn në skenën interpretuese Kronikani tjetër, një burrë shtatlartë dhe me flokë të dredhura, të tejzbardhura). Kronikani i dytë, pasi vështron një herë të vetme në drejtim të diellit, fillon ligjërim in: - N d ryshe nga p araqitjet ikonografike trad icionale, Skena e Pagëzim it të Krish tit të figu ru ar n ë këtë Kryq, tash m ë, të Labovës, p araqitet bu st, ku në p jesën e sip ërm e vetë Perënd ia At qenka e figu ru ar m e m itër në kokë, si kryep rift. Ai, shihni këtu, mban në dorën e majtë një borsë të mbushur, e cila shpreh figu rativisht d hu ratën p ër p op u llin e tij, form ë kjo figu rative e njohur gjerësisht në diptikët perandorakë. Perëndia At figurohet përballë, ndryshe nga tre profetët e figuruar në krahët e tjera të Kryqit. N ëse tre p rofetët janë të figu ru ar brend a një rrethi të 151

Kristaq F. Shabani

d yfishtë, Perën d ia At p araqitet i veçu ar p rej tyre, n ëp ërm jet alternimit të dy harqeve të sipërm dhe të poshtëm, me madhësi të nd ryshm e, d u ke kriju ar vend p ër vend osjen e d y kand ilave në të d y anët e tij. (Pastaj afrohet Ëngjëlli tjetër, i cili merr nga duart e Kronikanit të dytë kryqin. Kur shfaqet të gjithë habiten. A i zbret nga ca shkallë, të cilat s dihet ku ishin vendosur. Habia ra prapë, si një mjegull e mirë, e cila, sa zbriti Ëngjëlli, u largua çapërisht shpejt).. Ëngjëlli i dytë: - Dh e sk en a ik on og r a fik e e Kr y q it Ju stin ia n v ijon të p ërshfaqet: N ë krah u n e d jathtë të kryqit figu rohet Profeti mbret, Davidi, i cili identifikohet nga shkrimi në pjesën e sipërme të tij. N ë krahu n e m ajtë të Kryqit s m u nd të lexohet, p or m u nd të jetë Profeti Isaia (Isak), i ati i David it, d h e, n ë krah u n e p oshtëm të Kryqit, i id entifiku ar nga tu rbani ebre, i figu ru ar në kokën e tij, i cili zakonisht përdoret në ikonografinë pasbizantine p ër të id entifiku ar p rofetin Daniel. Të tre p rofetët e figu ru ar në anët e kryqit m e skenën e Pagëzim it të Krishtit, në qend ër të Kryqit, d allohen nga ikonografia e Perënd isë At të figu ru ar në pjesën e sipërme dhe për pergamenët e hapura në dorën e majtë të tyre. Evidentojmë që, ajo çka mban në dorën e djathtë Profeti në p jesën e p oshtm e, p araqet një form ë p aksa të veçantë. (Ëngjëlli, siku nd ër u shfaq, ashtu siku nd ër erd hi, p or m e m otivim kthim i . H ip i në shkallë d he vetëm p ër d y sekond a u zhd u k nga p am ja , d u ke lënë një rreze të bu ku r d ielli nga p as vetes. Si m ë e shp ejtë d he p ranë tij, Kronikania e d ytë, ia m ori nga dora Kryqin, me një gjest shumë etik. E pa me dritërim syri d he, m e bu zët e saj të bu ku ra në trajtë ovale, filloi të d erd hë m agjinë e fjalëve ) . Kronikania e dytë: - Ikonografia e figuruar në skenën e Pagëzimit të Krishtit të Kryqit të m ahnit m e të p ap ritu rat figu rative që sjell. Qënd rim i p rim itiv në trajtim in d he krijim in tip ologjik të p ersonazheve nga Testamenti i Vjetër në të, ofron një vlerë të veçantë. Figurimi 152

Sheku lli i lotu ar...

i p ortretit të Krishtit, si një kreshnik, ap o bari m e m u staqe të m ëd ha, nu k nd jek im azhin akerop ite (greq: acheiropoíçtos - jo të pikturuar nga dora e njeriut). Ky trajtim ikonografik i kësaj skene, lë të kuptosh se, figurimi mund të jetë realizuar në një periudhë, ku r im azhi ikonografik i Krishtit nu k ishte stand artizu ar. Po kështu d he p ortreti i Perënd isë At d he p rofetit Isak p araqiten në këtë m ënyrë. Ata shfaqen m e m u staqe të trasha, si njerëz të vjetër, jashtë rregullave të figurimit antik apo bizantin. Kjo tregon se p ërfytyrim i i tyre m u nd të ketë m arrë ngjyrim e lokale ap o su bjektive nga ana e artistit, i cili ka realizu ar skenën. (N ë atë çast, u fut në skenë, një vajzë e bukur me trup, si selvi, sikundër përkufizojnë labovitët. Kishte veshur një kostum lunxhot të bukur, ku të mbetej syri, qoftë te vajza, qoftë tek ai kostumi i punuar me art). Katerina, vajza e zgjuar labovite, filloi shpjegimin e saj me një ton të shpejtë, por të kuptueshëm: - N jë element tjetër i skenës së Pagëzimit të Krishtit, i cili del nga skemat tradicionale, është mungesa e figurimit të dy m aleve të nd ara nga lu m i Jord an, d he e figu rim it, në vend të tyre, të d y gru m bu llim eve resh të çara nga Shp irti i Shenjtë. Dhu rata që ofron Perënd ia At, në ikonografinë e tij, shfaqet, si një akt përkushtimor, një koncept ky, i hasur gjerësisht në skenat p ërku sh tim ore p eran d orake. Fu tjen n ë rreth të d yfish të të profetëve apo ungjillorëve në krahët e kryqit e gjejmë të përdorur qysh n ga kryqi i d hu ru ar n ga Ju stin i i II (568-578) p ap ës së Rom ës, d eri n ë p eriu d h ën p asbizan tin e, n d on ëse n ë m otive rreth ore m ë të n d rysh m e. Motivi i figu rim it m e n jë rreth të dyfishtë të imazhit e gjen burimin e tij te sarkofagët e antikitetit të vonë. Por, edhe në diptiket perandorake të shek. V, motive të tilla gjejnë vend në figurimin e aureolave. Është për t´u theksuar këtu , p rania e d y kryqeve të vegjël m e krahë të barabartë të fiksu ara m bi një su p ort në form ë globi, në të d y anët e p rofetit të figuruar, në krahun e poshtëm të Kryqit të Labovës. Prezenca e tyre sim bolizon d om inim in e Krishtit në botë, d he njihen si kryqe p erand orake. I afrohet, m e finesë, Katerinës Elisabeta d he ia rrëm ben fjalën nga goja 153

Kristaq F. Shabani

Elisabeta: - Ana tjetër e Kryqit të Labovës, ru an p lastikën e skenës të p ërshkru ar m ë sip ër m e p ërjashtim të ikonografisë qend rore të Kryqëzim it, ku Krish ti figu roh et, sip as im azh it trad icion al akerop ite (acheirop oíçtos). N ë katër anët e saj vend osen im azhet sim bolikë të katër ungjillorëve të futur në rreth të dyfishtë. Në krahun e sipërm të kryqit kem i u ngjillor Johanin të figu ru ar nëp ëm jet sim bolit të tij, shqip onjës. N ë krahu n e d jathtë u ngjillor Marku n, figu ru ar n ëp ërm jet sim bolit të lu an it. N ë krah u n e m ajtë të kryqit paraqitet ungjillor Mateu me simbolin e njeriut, ndërsa në krahun e p oshtëm kem i u ngjillor Llu kën, figu ru ar m e sim bolin e kau t. Të gjitha im azhet sim bolike të u ngjillorëve p araqiten m e krahë. N ë të d y anët e kryqit p araqitet Maria d he Johan Ungjillori. Figura e Shën Marisë e figuruar në gjysmëprofil, paraqet derdhje palash në të dy anët e mantelit të saj, siç jemi mësuar të shikojmë në paraqitje bizantine të hershme. Fushat e aureolave, në raport m e p o r t r et et e fig u r u a r a , sh fa q et m ja ft e r ed u k t u a r m e përjashtim të portretit të Krishtit të Kryqëzuar. Vetëm Perëndia At p araqitet p a au reolë, në nd ryshim m e tërë ikonografinë e p erson azh eve të figu ru ar n ë Kryqin e Labovës. Red u ktim i i h a p ë sir ë s së a u r eo la v e , n ë r a p o r t m e p o r t r et et , ës h t ë karakteristikë në d ip tikët e p eriu d hës së hershm e bizantine. (Sytë e pjësëmarrësve në këtë shfaqe të paparë dhe ndoshta të p ap ërsëritshm e u foku su an sërish te Profeti). Profeti: - N ë sken ën e Kryqëzim it, m bi Sh ën Marin ë d h e Sh ën Joh an in , figu roh en d y ën gjëj, resp ektivish t, n ë të d y an ët e Krishtit, nën krahët e tij. Ngritja e boshtit vertikal të kryqit direkt m bi kafkën e Ad am it, si n jë fillesë organ ike e tij, d el jash të ikon ografisë trad icion ale. Kjo e fu n d it vësh tirë se m u n d të konsu ltohet në nd onjë im azh bizantin d he p asbizantin në këtë mënyrë, ku zakonisht, kryqi figurohet i vendosur mbi një kodër të vogël, i cili p araqet Golgoth ën , m e kafkën e Ad am it të paraqitur në një zgavër të saj, duke iu referuar rrëfimit profetik. Po kështu, figurimi i tokës, ku ndodhet kafka e Adamit me breza, 154

Sheku lli i lotu ar...

vështirë se mund të konsultohet në ikonografinë tradicionale të kësaj skene. N ë figu rim et sim bolike të u ngjillorëve, të tërheq vëm end jen që sim boli i Johanit d he Matheu t e m bajnë u ngjillin n ë d u art e tyre të m byllu r, n d ërsa lu an i, sim boli u n gjillor i Markut e mban ungjillin e tij të hapur. Goja e luanit figurohet si një gojë që flet. Në ndryshim nga të gjitha simbolet e mësipërme, kau që figu ron u n gjillor Llu kën , n u k m ban u n gjill n ë d orë. M a d je, a n a sh t ij, v en d o sen d y k a n d ilë. Kjo m iz a n sk en ë ikonografike në p ortretizim in sim bolik të u ngjillorëve d u ket se sh oqëron litu rgjinë. Sp ecifikim e të tilla d alin nga krijim taria standarte bizantine dhe pasbizantine, duke theksuar se realizimi i Kryqit të Labovës është një p orosi e një rangu të lartë. (E shquar për këngën e saj lirike hyn në skenë e veshur me kostum tradicional labovit Perse). Persa: - Kryqi i Labovës konturohet me një bordurë paksa të trashë; p asu rohet anash m e m otive floreale, d u ke i d hënë kryqit një konfigu racion të jashtëm tetëkënd or. Motivi floreal i ap liku ar në të sim bolizon Pem ën e Jetës, e cila figu rohet m e im azhin e përsëritur të një luleje që s m byllet kurrë. Pem a e Jetës sim bolizon mirëqenien origjinale të Parajsës dhe në artin e krishterë figurohet një marrëdhënie e fortë midis Pemës së Jetës dhe Kryqit të Krishtit. Ky m otiv, në artin bizantin, gjen një p ërd orim të gjerë, d u ke pësuar ndërlikime të tjera figurative. Në anën e Kryqit të Labovës, ku p araqitet ikonografia e Pagëzim it të Krishtit, m otivi floreal, e cila simbolizon Pemën e Jetës, futet dhe në krahun e sipërm të Kryqit, ku është fu tu r në rreth të d yfishtë shqip onja, sim boli i u ngjillorit Johan. Mbi bazam entin e Kryqit të Labovës të tërheq vëm end jen n jë elem en t d ekor ativ n ë for m ë k a p iteli (n yja, e cila lid h bazam entin m e Kryqin), ku figu rohen katër d esh të p u nu ar m e mjeshtëri. Skena merr një pamje drit e me ngjy rime refleksiv e . Fotinia: - Mahnitesh me përsosmërinë e realizimit të këtij kapiteli të 155

Kristaq F. Shabani

gd hend u r në m iniatu rë, ku fiksohet Kryqi i Labovës. Kokat e d ashit, të vend osu ra në katër p ikat kard inale, p araqesin altarin e sakrificës (motiv i përdorur nga ebrejtë, si dhe në periudhën paleokristiane), d u ke sim bolizu ar fu qinë e gjithëp u shtetshm e të Perën d isë. N d ërsa zem ra e figu ru ar, n ë p jesën e sip ërm e të m otivit m e kokën e d ashit, thekson, në të njëjtën kohë se, kryqi i vendosur mbi këtë support, është dhe Kryqi i Zemrës së Shenjtë. Këto elementë simbolikë dhe dekorativë i japin Kryqit të Labovës n jë v le r ë m ja ft t ë m a d h e k u p t im o r e, e cila p ë r k o n m e p ërm bajtjen e tij, si i reliku ar i Dru rit të Shenjtë, ku u kryqëzu a vetë Krishti. Poeti: -Du ke nd jeku r fazat e tij të nd ërtim it d he d u ke nd alu ar në m betjet m ë të hershm e arkitektonike të d atu ara në shek.V, p as Krishtit, të tërheqin vëm end jen një nu m ër i konsid eru eshëm k a p i t el es h z o o m o rfe t ë gd hend ura m e nj ë m j es ht ëri t ë admirueshme. N gjashm ëria e tyre m e elem entin e p ërm end u r, më sipër të Kryqit të Labovës, është mjaft e madhe dhe udhëhiqet nga i njëjti koncep t i sim bolikës së krishterë. N ë p jesën e p oshtm e të kolonës m bajtëse të Kryqit njohim një m otiv të p ërsëritu r, të krijuar nga një petale luleje e hapur dhe e lëshuar poshtë. N ë bazam entin e Kryqit të Labovës e figu ru ar, si një ku p ë e p ërm bysu r, një ornam entikë e p asu r, e njohu r, ku inserohen im azhi i keru binëve, kantarit, si bu rim i jetës d he m otivet floreale trifletëshe si sim bole të trinitetit. (Poeti frymuar nga simbolika e përshkruar e ndjen veten me flatra). Mariana: - Në burimet dhe dëshmitë e banorëve të Labovës së Kryqit, ky Kryq përmendet si relikuar i Kryqit të Vërtetë. Nga dëshmitë e m bled hu ra p ër këtë qëllim , d el se brend a nd od hej një ku ti d ru ri e p u nu ar hollë d he e vend osu r në zem ër të tij. Brend a kësaj kutie të vogël konservohej një copë druri (lisi, nga burimet del se isht e rret h 152 gram) nga Kryqi, ku u kryqëzu a Krishti. Të d y anët e kryqit kap eshin m e njëra - tjetrën m e anë të tetë 156

Sheku lli i lotu ar...

sp in a v e a r g jen d i t ë p a su r u a r a m e m o t iv in e n jë lu leje sh u m ëp eta lsh e. Tr u p i i sp in ës - p er çin ë, i n g ja sh ëm m e fu nksionin e gozhd ës, p ërshkonte tejp ërtej tru p in e Kryqit d he nga ana tjetër, d u ke u hap u r në d ysh te fu nd i i saj. Po nga ana tjetër m bu lohej m e të njëjtën kokë sp ine argjënd i, si kap ak. (Dhe të gjithë kthyen sytë nga i dituri, i cili gjithmonë sillte argument te forta dhe bindëse) Etnografi: - Përmendjen e një Kryqi me vlerë të tillë relikuare, e gjejmë në Kronikën e Drianop ojës, botu ar nga Pu këvili m ë 1821, te Dh. Evangjelid his m ë 1913, si d he tek N ikolaos J. Mistiakid his m ë 1904. Kryqi i Labovës ofron një silu etë, p aksa të red u ktu ar, të kryqit latin, sesa kryqin ortodoks m e krah ë të barabartë. Ai p araqitet i p lotë d he m e krahu n vertikal të p oshtëm p ak m ë të zgjatu r. N jë form ë e tillë ësh të evid entu ar n ga stu d iu esit, si p rezencë fillestare në Parenzo në vitin 540, p as Krishtit. Më p as krahët e kryqit fu ten m ë brend a në qend ër, d u ke ru ajtu r, në p ërgjithësi, një silu etë të tillë nga shek. VI - X p as Krishtit. A frohet duke vallëzuar me një vallëzim perëndor Shtojzovallja: - Theksim i m ë 1904, i stu d iu esit N ikolaos J. Mistiakid his se Kryqi i Labovës ka hyrë në hap ësirën shqip tare m ë p rill të vitit 559, i shoqëru ar nga njeriu m ë i afërt i p eran d orit Ju stinian, shp atari i p arë, Kostand ini, nga Labova, së bashku m e katër p riftërinj, d y p rej të cilëve qu heshin Theofilos d he Pangratios, d u ket i besu eshëm . N d ërsa nisu r nga arkivim i i kryqeve të tillë në historinë e krishterë, kjo e dhënë duket e nxituar. Nuk mund të p ërjash tojm ë m u n d ësin ë që n ë Kryqin e Labovës n u k ka elem en të ikon ografikë, të cilët in trigojn ë, p a d ysh im , këtë p eriu d hë të hershm e bizantine, nën m bretërim in e Ju stinianit, siç ësh të n yja e gd h en d u r m e figu rim e d esh ësh , m ën yra e p reçinim it, p ërku shtim i i Perënd isë At m e sim bolin e një borse, kryqet e fiksu ara m bi glob. Aktorët, kështu , kishin p ërfu nd u ar p araqitjen e këtij akti d he të gjithë u shfaqën p ara p u bliku t të gjërë, atje në skenën e 157

Kristaq F. Shabani

im p rovizu ar te Kisha e Shën Marisë. N ë atë çast m ad hor, nga ku lm i i kishës, u lëshu a d rejt hap ësirës qiellore një ansam bël zogjsh , i cili kën d on te n ë korale kën gën : O Kryqi i Artë i Labovës... . Të gjithë m betën të h abitu r m e këtë interp retim m jeshtëror, ku gjithçka ishte e kom binu ar në një harm oni të pashembullt.. Sh ih n in d h e d u a r t r o k it n in b a sh k ë m e b a n o r ët ed h e interp retu esit, d u ke hyrë në m asën e m ad he të njerëzve...

BALADA E PËLLUMBIT 1-10 Pëllu m bi e nd iente veten p ëllu m b... Mallku ar ajo sekond ë e m bylli në kafaz të d ru njtë! 11-20 Pëllu m bi thërriste: Gu , gu , gu ... , sa që harroi p ërp lasjen e krahëve të lehtë, ... N atën e beftë i nd jeu krahët p lu m b! 21-30 N jë orë: Zem ërm eku r, fu qip rerë... Pend vezu llonjëset si ylber ranë... 0 E gjetën p erënd u ar, në kafaz heku ri lyer m e të bard hë!... P s e t u nd o d ht e gj i t hm o në k ës ht u p ël l um ba v e, k ur flut urojnë me flat rat e t y re dhe shpërndajnë paqe? Kjo ësht ë një pakupt oimësi, e cila duhet t ë çkodifikohet , sa më shpejt ! përsillt e në mendjen e t ij Kronikani. 158

Sheku lli i lotu ar...

Fjongo e ndërmjeme Thyerje e qelqtë 1. M.

U shemb gërmadha, iu rrëzuan gjysmëmuret; këtu dikur kishte, thuhej, një dritare ku futej ajri, një derë Moske priste e përcillte njerëz dhe lule kacavjerrëse zgjateshin tutje dhe kulpëra me nyje lidhnin shtete paqeje, sheshe baleti e thurje lavdesh; fotografi të mëdha të patundura nga muret dhe një drapër dhe një çekan,një yll,një jetë me gumzhitje në sfond e fasadë! 2. E. Të gjithë ranë, u thyen si qelq A u vranë, teksa u shembën Statujat dhe Piramidat?! 3. N. Njerëzve u dhëmbin kockat financiare. Jo s është Nerv shiatik, spoliantrozë, strofi! 4. D. Hipin e zbresin nga karrocat politike Liderët e rinj, në frone të vegjël partish me grindje, zanafilla e rrënjëzuar në ikje 5. J. Perëndimi zgjat Hua zinxhiri FMN për ngritje në këmbë të protezuarve 6. E. Ç përrallë vrasëse: Na ishte një herë një Lindje. Na ishte një herë një Gorbaçov, e panë, teksa i vinte këmbët në grykë, e panë tek e mbyste 7 . Oh, Rrëzim i madh!

159

Kristaq F. Shabani

Qerpiku i bukur i vëzhguar nga bota e xhamtë

N ë shtëpi po shkonte buzëvarur. Fytyrën e tij të ëngjëllt e kishte pushtuar një sinoptikë e pakuptimtë. Dyzimi kishte qenë i hu aj d he asqë m u nd të m end ohej se d o të finalizohej në një farë p artneriteti... Ç kishte ngjarë, në d isa p ak intervale kohe?... N JË PËRMBYSJE E MADH E!... Koha, në p am je d u kej e qelqtë, p or ed he në një kohë të tillë bien rreshje të shu m ta e lu m enjtë kanë p ru rje . Me habitjen d aravitej d h e gjasa ën gjëllore. S kish te zgjatu r sh u m ë. Sa të nu m ëroje nga sekond a e p arë tek e d hjeta... E n d ie n t e se k lim a k is h t e n d r y sh u a r ; s ish t e m ë e p ranu eshm e koha e p arë e njohu r d he e p ërfytyru ar, si një vajzë fqinje, e cila hera-herës d el në d ritare të kornizu ar, hed h qerp ikët e bu kur, trond itës. Dhe zem ra s e ka të lehtë të kap ërcejë këtë shans që i jepet...Dhe mendja fluturon me jastëkun fluturues në akrobacira fantazie: Si ta bëj pronë qerpikun e bukur? N jë qerpik dredhës tek matesh ta kapësh e nxitimthi shfanitet e fanitet, si xixillonjë dansi! E n d ien te zbraztësin ë, si n jë fem ër e virgjër, që e p rish i virgjërinë në d itën e m ad he te Shtrati i Artë d he ënd ërroi një cicërim ë p as 9 m u ajsh të të kriju arit në aku ariu m . Por, dëshira u zvenit, si një gjethe e zverdhur vjeshte dhe ra në tokë! E nd iente zbrastësinë, si një syth, e cila, në vend të gjethes ap o lu les, nxjerr nga m u nd im i, veçse p ak lot d he th otë faqe b o t ës : S m u n d , jo , s m u n d t ë s je ll n ë je t ë g ja lles ën q ë p risnit!...Du a, p or... ku rrsesi, s m u nd em !... . Ah, zverd hje !... Ah, rrënoje d em ografike , që stërm u nd on!. . . Dhe vërshëlleu Melod inë e Zverd hjes nga një Sinfoni e njohu r. Ç kishin p arë sytë e tij të ëngjëlltë? Koha shem b Kohën. . . E p ërp las në shesh, d u ke e kap u r p ër gryke d he tërë m llef i 160

Sheku lli i lotu ar...

p ërp las kokën , si n jë qyqareje të n gratë..., d u ke i cop ëtu ar gjithçka. . . , p or ringjitja jetëson! Gjaku i ndërvaret nëpër kurmin e saj. Me mundim nga plagët d he nga shembjet KOHËVJETRA me shtatë shpirtra, që s i d alin, i lë të ravijëzuar KOHERESË gjak ngjitës si band erolë : KJO ËSHTË PLAGOSJA IME... POR, MUN D TË VD ES D HE TË RIN GJALLEM ÇUD ITËRISHT!... KOH ËREJA tu rret si një xhind i m irë , e m bërthen sërishm i KOH ËVJETRËN m e d u art m u sku loze e tep ër rinore, e p ërp las nga nota Do te Sol d he kërkon ta zverd hë, t i heqë klorofilën. H u m bi sh ikim in syri, fitoi verbërin ë... : Mbërthesa e d ytë..., e tretë, e katërt, e p estë... . Gju h a jep e m err, n xjerr sh ku m ë, sh ku m ëzon ...Vesh ët n g a t ër r o jn ë r a d h itjen e t in g u jv e. Tr u r i k ër k o n fa sh it jen . Mbërthesa e gjashtë..., e shtatë, e tetë, e nëntë, e d hjetë... Gjaku ngrin... Si gisht tregu es ngjason. Kjo është vrasësja im e! Unë r in g ja llem ... M O S H A RRO N I: KU R H ES H T, FITO J D YFISHIN E SHPIRTRAVE QË KISHA... MOS HARRON I PARABOLËN : U RIN GJALLA VRAS... U RIN GJALLA JAM E RE !... E nd ieu , si i p ërgju m u r, se p o arrinte në p rag të shtëp isë. Piram id at p o d rid heshin në një ritëm të habitshëm , që ngrinte m end im in, siku r p o nd ërronin gjym tyrët d he organet! N jerëzit e KOH ËVJETRËS hu toheshin d he m beteshin si shenja p ikësim i në këtë Dram ë u lëritëse. Ç tm er r q en k ër k a , k u r v d esin k oh ët !... N ëp ër m u r et ngacm im i i afisheve m e lu lka të zeza kord onesh shfaqet tejet i rëndë. STATUJAT humbasin KOKËT..., KRAHËT..., KËMBËT..., Pem ët llastarët; d ritaret xham at, m u ret gu rët... Bobo..., - hod hi sp irancën një veju shë e rregju r. Pastaj e shoqëroi p asthirrm im in m e një frazë jetim e: U... u ... u u... U bëra dy herë vejushë!... Dhe grisi faqet e p u d rosu ra. N ë anën tjetër të p allatit të tij, xh am at e th yer n gjason in , si d h ëm bë m ajëm p reh u r... N jë p lak m e borselin ë, i ard h u r p ara d h jetë vjetësh nga p ërtej Oqeanit, nënqeshte p a p ërfillu r nd od hinë. Të linte p ërshtyp jen se asqë i interesonte se ç od ise p o ngjante p ak m etra larg tij, ose kishte p arashiku ar atë d içkanë e m ad hësu ar. 161

Kristaq F. Shabani

Po ngjiste shkallët, d u ke flaku r p ërgju m jen, tru llosjen e d u ke p ërsëritu r një refren të një kënge: S jemi Palest inë... . Ej..., KOH ËVJETRA m baroi, o n jerëz ! - shp ërtheu një v ajzë e r e, e kolm ë, m e n jë g ërsh etë p a k sa të çu d itsh m e, n d ritëse... Pr eu fu sta n in la r t ku p ës së g ju rit m e n jë g jest p restigjiatori, siku r p riste n jë sh irit in agu rim i vep re. N griti gërshërën lart e p ërsëri m e zë bu çitës shp ërnd au frazën: Ta gëzoni, vajza ! . . . . Xhaxhi, lexo këtë lajm ërim in . . ., - e tërhoqi nga d ora një vogëlu sh sim p atik m e ond u la bjond e. Cilin ?! . . . - p yeti vetëtim thi. Këtë, këtu . . . Më tha gjyshi . . ., - d he vogëlu shi tregoi lajm ërim in m e gisht. Pastaj flu tu roi, si ënd ërr. U afru a m e hap të shp ejtë d he lexoi: N ë orën 1600 të datës së sotme . . . , do të arkivolizohet KOHA . . . Presim ngushëllime . . . BLLOKU I MADH. D h e la jm ër im e, th ir r je, n ë sa sh k a llë n g jitej: Për k r a h lajm ërim it të p arë qëm toi një lajm ërim tjetër të çu d itshëm : Sonte... do të rivëmë STATUJËN E MAD HE SHOQATA E V..... Ngacmimi ecte me të në çdo shkallinë... Sa shumë shkallina... Kreu i sh tetit i ka vën ë stërkëm bth in sh tetit... PARALIZË FACIALE... N jë th irrje e m ad h e, p ërbetu ese e broh oritje i m bërriti d eri n ë v esh ... N ostalgjizm i... E ka të v ësh tirë të n d r ysh ojë n jeriu ... N d jeu që u sh k ëp u t n ga lexim et d h e, p ap ritm as, nisi të fryjë një erë e fortë d he gjethet e zverd hu ra binin m e m elod inë e ashp ër të erës ... SIMFON IA E KATËRT. Jo, s qenkan gjethe... Ç gjethe?! Qenkan gjethe të shkru ara..., g ër m a . U m b u lu a m e g jet h e k u d o t r u p i i t ij. D h e p a s p ërçap jesh arriti te p ragu , d u ke d hënë një lajm : N E, QË SOT, PO N ISEMI TË SH KOJMË TEK VETJA... N jë rad io bu çiti nga një zë i njohu r : N GADALË, DJEMA, N GADALË... . Gru aja e tij fine e nd ihm oi të zhvishte p allton e kostu m it të vetëm , që e kishte tash e p esëm bëd hjetë vjet... S iu qënd ru a në ven d . N ga d ritarja e p akornizu ar QERPIKU E FTON TE PËR TAKIM... 162

Sheku lli i lotu ar...

Ishte një qerp ik i vëzhgu ar nga bota e xham të, i cili end e kishte m jaft të p anjohu ra... * P lo t 17 v jet p ër n jë q en u sh , p or p ër n jë sh m a n g ie tragjed ie. Qeni kërkonte të zotin, p or i zoti nd od hej në qeli. N jëshi e harroi atë, fam iljen e tij d he qenu shin e internu ar. N jëshi kishte nd ërru ar jetë. Këtë e kishte m ësu ar një d itë atje, në qeli. Atë asnjë s e ku jtonte. Fam ilja e tij transferohej, sa nga një vend in ternu es te tjetri. Vajza e vogël shih te qenin d he ku jton te ngjarjen e d him bshm e, bu rgosjen e babait të saj... Ajo, tashm ë, ishte rritu r ... N jë frazë e saj e kishte p ërp lasu r babain në qeli. N gand onjëherë i vinte faj vetes. Pastaj shihte Bu bin e rritu r, i cili shp eshherë shihte nga d era, m os nd oshta hynte i zoti. Dhe atë d u kej siku r e vriste shqetësim i p ër të zotin. Kështu kalu an vitet në p ritje d he në gjend je internim i ... Vu ajtje p ër t ia tregu ar varrit nesër... N jë d itë sistem i ra d he p as 17 vjetësh, nd od hën p roceset d em okratike. Gjithçka ishte p laku r. Ed he qenu shi i d iku rshëm tashm ë ishte bërë qen. E p riti atë d itë, ku r u kthye. U gëzu a. Vetëm një ditë dhe të nesërmen qeni ngordhi. Ia mbylli sytë dhe e varrosi, si njeri, bashkë m e vajzat, gru an d he shu m ë të afërt. * Stërnip i qënd ron i m ahnitu r, p as rreth d y sheku jsh, ku r lexon në një bu st të bu ku r gu ri të gd hend u r: Ap ostolos Llanes. Është, p ikërisht, kap ed ani Tole Llane nga Lliari i bu ku r. N d ien em ocione të fu qishm e. Do të bërtasë, m e sa fu qi që ka, p ër të tërhequr vëmendjen e këtyre kalimtarëve të urtë. Pastaj heq dorë. Ka ard hu r em igrant në vend in, ku lëshoi p iskam ën stërgjyshi i tij i d ëgju ar. N e kem i ard hu r triu m fatorë qysh herët në histori në këtë vend . Kem i lu ftu ar së toku p ër çlirim in e këtij vend i tha i entu ziazm u ar m e veten e tij. H EROI I MESOLON GJIT qesh d he d el nga gu ri, d u ke folu r i p ari: Mirë se erd he, nip ! Ç të reja na sjell nga Lliari? I kem i këto... ato...? 163

Kristaq F. Shabani

N ga fisi i..., i ..., ku sh jeton? N a ngjani ju të rinjtë neve të vjetërve ? P ër h u m b et d h e, p a s p a k , i d a lë n g a k jo p ë r h u m b je m om entale Stërnip i i p ërgjigjet Gu rit. Portreti ka bërë historinë. Fryn një erë e m irë. Kryem inistri, Pap and reu , p ërsërit p ërgjigjen e një p yetjeje: I Alv ania mas hriaz et e, mas hriaz et e ! ( Shqipëria na nevojitet, na nevojitet... ) Ësh të p ërgjig ja e n jë p y etjeje të d rejtu ar n ë lid h je m e m arrëd hëniet në Ballkan. Dy flokëzbard hu rit e Ballkanit s kanë p se të p rishen! Të lashtët d u het të jenë m iq të p ërjetshëm ! *** 17 v jet jet oi qenushi për t ë t akuar v et ëm një dit ë t ë Zot in e t ij, ndosht a për t u shfajësuar, sikur isht e ai shkakt ari i asaj ndodhie prangimi Po edhe st ërnipi t akohej pas dy shekuj me st ërgjy shin Si ndodh dhe si rrjedhin ngjarjet !

164

Sheku lli i lotu ar...

Përhumbja e ngjyruar Encipit* i ndezur

P o e ku p tonte se p o p ërjetonte çastet m ë m agjep se të jetës së tij atë p ragm basd ite, ku r aerop lani i linjës së transp ortit të u d hëtarëve Rom ë Frakfu rt, p o u lej në aerod rom in e Frakfu rtit. N jë p am je m ad hështore p o shfaqte aktet e saj të bu ku ra nga largësia. N u k e kishte im agjinu ar ku rrë që takim i të realizohej n ë një qytet kaq të m ad h . I d u kej siku r kish in flu tu ru ar aq shp ejt ato vitet që, p ara d o kohësh, d u keshin sheku j nd arjeje. Besari kish te sigu ru ar m e n jëqin d n d ërh yrje n jë vizë p ër n ë Gjerm ani. Sa m u nd , p ër të m bërritu r d eri në finish! Ai s ishte leju ar të startonte në këto korsi, që kishin shënu ar në fanelat e tyre, n ë ven d të n u m rit të atletit, n jë fjalë të p rerë: N u k m u n d et Por Koh ëvjetra kish te fillu ar të sh em bej n ë n jë p ërleshje kohësh, ku Kohëreja kishte triu m fu ar në një betejë p ër jetë a vd ekje N ë këtë çast trium fi të Kohëresë, Besari, kishte t h u r u r ën d r r a t e tij t ë lën a m ën ja n ë, t ë p r a n g o su r a e t ë ganxhu ara tm errësisht në qeli bu rgim i të m end im it të lirë të lëvizjeve. Përgjim i d he su rvejim i ishin Kryefjala e lëvizjeve, të cilat d etyronin bilbilenjtë të m os cicëronin , por të m bylleshin në kafazë të p lu m bosu r , ku gazi karbonik kënd onte këngën e gazit sjellës, p ështjellim e jetësh. Aerop lani p o bënte lëvizjet e fu nd it d he ja, së fu nd i, p reku tokën d he, p asi eci d isi i çliru ar mbi rrotat e tij gjigande, u stacionua. Pa një herë rreth e rrotull, m os d ikton te n d on jë fytyrë të n joh u r, p or vësh tirësia fliste gjerm anisht. Ishte shu m ë larg vend it të tij d he sillte nd ërm end gjithë peripecitë e lidhjeve diplomatike midis këtyre dy shteteve, 165

Kristaq F. Shabani

të cilat në lu ftrat e Botës u rreshtu an në aleanca të nd ryshm e kacafytëse. I ku jtoheshin këto lu ftra të m ëd ha, ku shteti i tij, toka e tij linin cop a të m ajm e në Konferenca p aqeje, p or p ër vend in e tij qu heshin Konferenca grabitjeje, ku liheshin p eng p jes ë t ë k u r m it Z ën k a , p ë r b et im e, a sn jë h e r ë lid h je m arrëd hëniesh, p açka se kishte njerëz, të cilët ënd ërronin këtë çast, të konsid eru ar p rej tyre, si raste fatlu m ë. Ard hja d isa herë e një p ersonaliteti të m ad h gjerm an kishte d hënë p ak shp resa p ër një lid hje të m ad he. Ishte koha, ku r lu hej p ing - p ong d he vend i i tij ishte shkëp u tu r nga një shtet i verd hë, i m ad h m e një p op u llsi m izëlisi d he, sip as ritit, d u hej të lid hej m e një shtet p o të fuqishëm, për të lidhur një miqësi konstante, e cila të bekohej. Por asgjë s ishte bërë realitet, veçse d ialogim e, bised a, p ritje përcjellje dhe drit a jeshile e marrëdhëniev e nuk isht e ndez ur Frakfu rti i m ad h nu k m u nd të ku nd rohej nga një njeri, i cili sap o kishte d alë nga Lëvozhga Mit . Ai ishte një njeri FARË i sh tetit - FARË d h e, p açka n ga fryrja e erërave të m ira të d rejtu ara n ga Mbreti i Erërav e, Eoli, p ërsëri p sikologjia e ndryshimit ishte në një fillesë, ku nuk diktoheshin konturet, pale, m ad je, brend a saj. N jerëzit nu k m u nd të shkëp u teshin d ot nga kalvari i jetës së tyre kolektive e kom u na, ku m bizotëronte e m bretëronte N JËSH I , i cili s bëhej ku rrë d ysh, tresh ap o katër, në ku nd ërshtim m e atë thënien e m ad he që ai s rri ku rrë në qetësi, por bëhet 2, 3, 4 N jëshi, d uke i d hënë liri m e gjysm ëkom b p lu rim end im it, ap likoi sistem in e p ërcaktim it, rolet e njëshave të tjerë të lu les p olitike p lu rale, të cilët d o të gru m bu lloheshin m e shp ejtësi rreth tyre: N jerëzit - fara të arratisu r nga Lëvozhga Mit . Besari nu k ishte ngatërru ar m e këto gru p im e, p or zem ra ia d on te që ven d i të p ërp aron te d h e të fu tej n ë p rocesin e ndryshimit. I kujtohej, si sot, një fjalë e mençur e një shkrimtari: Ndry shimi kërkon ndry she Pasion an tët d h e d eliran tët vijonin të çonin lu lërina në vend in e Tenorit d he Sop ranos Për Gjerm aninë i kishin folu r, sip as form u lës: Rrëzim i kupës qiellore në kub . H ajd e të gjeje rrënjëzën! Du het të ketë d alë të m ë p resë Patjetër, d u het të ketë d alë vetë Ap o m u nd të ketë d ërgu ar d he të tjerë, të cilët, p a d yshim , d u het të kenë fotografinë tim e, p ër të m ë njohu r, siç e 166

Sheku lli i lotu ar...

lam ë në bised ën telefonike . Falë Poetit, i cili ish te m ik i Ad on is Bu ron jës te rom an i Kryefjala e Fatales , ai kishte në d orë një vëllim p oetik, i cili i kushtohej dramës së tij dhe, herë pas herë, e shfletonte. I kishte m ësu ar vargjet p ërm end ësh.

Shtangie në habitoren e dënuar Ku e kanë hu m bu r bu zëqeshjen këto fytyra të brazd u ara e m e rru d ha p arakohe? Mbi su p et e tyre d erd hen lu m enjtë e tërbu ar, m e em ër të m allku ar LUFTË KLASASH ... Ekraneve shfaqen tablot e rëndomta me vuajtje të përçudnive, të masakrës, të vu ajtjes, të verbërisë m e m elod ram ë, të krim eve të saju ara d he të ikjeve të d etyru ara, shfytyru ese të njerëzve të sjellshëm , të id eve të tyre ku nd ër Lumenjtë kanë rrjedhjet e tyre të furishme nga burimet dhe ku nd ërlu m enjtë i kanë bu rim et në të ku nd ërtën e p ru rjeve të lu m enjve Bota sh tan g n ë h abitoren e d ën u ar, n jë kryq ven d os te KUN DËRLUMEN JTË , rrjed hës në shtratet e tyre të form u ar Ku sh të çu d it, o u d hëtar i step ës, i p llajës , m onop atit , i rru gës së d hive të egra , i d egëzim it , ku r s ecet në rru gë, ku lirshëm hed hin hap at e d etyru ara kolona njerëzish m e p ak lëvizje tru ri , se p ër tru rin e tyre p ërgjigjen të tjerët, që u a nd ezin, sa herë që duan; ua fikin, sa herë të jetë e nevojshme; i kurojnë, sa herë t u p ëlqejë, në rast se shfaqin hap tas ku nd ërshtinë , i sakatojnë, sa herë të kërkojnë situ atat Oh, o statu jë e boshu ar, ku në vend të zem rës tik takton një zem ër artificiale, së cilës, në fshehtësi m brëm jeje, d u het t i vendosësh bateri të reja, ku shpirti ka ikur, arratisur e bashkuar në kom u nën e kolektivizu ar, ngrë d orën p ër të p lotësu ar 100% e zotim it

167

Kristaq F. Shabani

Pritja i ka hapur krahët Gorgonjat

bashkëshoqëruese

I d inin p ërm end ësh këto vargje të d him bshm e afru ese të tragjed isë hap tas d he i shem bnin kolonat e bard ha të shp irtit, d u ke i shtu ar d him bjet p ërfaqësu ese të të qarave të bu jshm e Tashmë, atje tej, i ulur të pret Ai, i cili, kaq herë, ka sajuar pikëpjekje Si d o të jetë kjo pikëpjekje shumë e vonuar, shum ë e përfolur, nd od hëse në eter . Ajo s i kish kurrë këmbët në tokë , dhe kishin thënë e stërthënë e ngjitur mijëra të zeza për të ardhmen e saj N jë ylber sh u m ë i bu ku r u p rojektu a e m bi qiellin frakfurtian Sa bukur! Të tillë vilarë të bukur, - i kishte thënë d iku r nëna e tij, - faniten d he sjellin fat në çaste takim esh të mëd ha A s ishte d he takimi i tij i mad h, i m ad h, pas një përralle me rrugë të prera, me duar e këmbë të prera, me takime e biseda të prera? Ai ishte pjellë e atij, që largohej nga ud ha e të gjithëve d he nxitja artificiale nxiste gjithë lëvizjen jetësore të një familje, të një fisi. Dau llja e u rrejtjes binte ku d o nu d o d he shoqëria e kishte mësuar përmendësh këtë mënyrë sjelljeje, e cila kishte kodin e saj në qënd rim d he trajtim . Vetë vitet e kishin tortu ru ar p a m asë në qelitë e hap ura , të cilat i shtrinin d egëzim et në një saktësi m atem atikore çu d itëse. Vetë i izolu ari e ku p ton te sipërfaqen e tij të veprimit, zonat e paprekshme apo zonat e nd alu ara . Gishti tregu es ishte tep ër aktiv d he p ëshp ëshi vraponte në mënyrë elastike në një tregim apo rrëfenjë, jo shumë misterioze, sepse shpesh zbulonte kthetrat e pad ukshme. Besari sillte nd ërmend këtë veçim d he në grykë i bëhej një lukth, që ia p u sh ton te gryk ën , d u ke m os m u n d ësu a r fr y m ëm a r r jen e rregu llt Ah, m oj kohë që të m byt d he t i p ranon në heshtje m bytjen e lehtë, p astaj të shtrëngu ar! N ë këtë m bytësi d u het të d u rosh d he tortu rën m ë të p ap rincip të se në biografinë tënd e ka një, d y shkarje të rënd a . 168

Sheku lli i lotu ar...

I shfaqej p ara syve N jeriu Z., i cili e kishte p ërnd jeku r d he e përndiqte akoma me mënyrën e tij, tashmë të profilizuar, duke e shënjëstru ar... Pavarësisht hap jes, N jeriu Z., m betej p ërsëri i njëjti d he ligsjellësi i gjithçkaje të keqe. A s ishte ai, i cili kishte kriju ar aq ep isod e fan taste d h e p astaj, m bi bazën e tyre, kish te n gritu r sken a m isterioze vep ru ese p ër ta tku rru r n ë vetvete, ap o p ër ta hed hu r në vep rim e të p ad ëshiru ara? N jë stisje totale, një keqp ërd orim njerëzor p ër shkak se babai i tij kishte iku r nga vend i në rrethana të d iktu ara, se ishte një nga ata, i cili nxirrte në shesh të p alarat e N jerëzve Z... Iu ku jtu a, në atë çast, ep isod i i tregu ar p ër Manthon e Dhesp inës, ku ai ishte atje, ku r i m orën jetën, p a të d rejtë Manthos... Dhe N jeriu Z., i cili d onte ta m bante të fshehtën të kyçu r, d aronte në p resion fam iljen e një njeriu , i cili d inte gjithçka p ër rrethanat e kësaj ngjarjeje të p azakonte d he të p aju stifiku ar elim inim i...atje në të lu m in e Su hës, atë natë vrasjeje të p ashp irtë. Po sa të tjera d inte Ai? Iu fanit, siku r p rap a tij ishte N jeriu Z. N ë çast u d rod h. Prap ë ai p ërsëri këtu ? - p yeti vetveten. Ktheu kokën, p or thjesht ishte një im azh i keq... E p ërm blod hi veten...

Loti? Rrjedh nga gjendra çliruese e shpirtit Dita e biografisë shkau një m ëngjes... Jeta p as kësaj ka veç gjysm ën: natën m e erë të rënd ë d he të m jegu llu ar, ku m jegu lla bën si t i thotë m end ja, p a p yetu r e d u ke p ërçm u ar m jegu llën e sa j, e cila r ën d o h et n g a k eq sjellja fo lëse m e t o n e t ë rën d a Aerop orti zh u rm on te. N jerëz që lëvizin vru llsh ëm , p risnin, të takoheshin m e të afërm it, ap o të m errnin taksitë, të cilat p risnin në një rad hë të stërgjatu r Aerop orti zhu rm onte d he kish te një ngjyrim tejet të bu ku r, i arkitektu ru ar m e një p rofesion alizëm tep ër të ku jd essh ëm , ku sp ikaste m en d ja e n jeriu t të d itu r. I fan itesh in th ën iet, të cilat, tash m ë, p o i çaheshin, si fllu ska sap u ni. Veshje nga m ë të bu ku rat që p ër njerëzit e vend it të tij ishin m ollë të nd alu ara , të p aarritshm e, sep se vend i i tij kishte kod ra veshjeje , ku veshja ngjasonte dhe kostumi i vetëm këndonte këngën e vetmisë dhe të ruajtjes, 169

Kristaq F. Shabani

p asi s ishte e m u nd u r të blihej në një njësi kohe të shku rtër! Po ndodhej para një çudie të madhe dhe, në këtë zhurmim të bu ku r, kishte një rregu ll e një d isip linë, e cila të bënte p ër v e t e . N xo r i n g a xh ep i fo t o g r a fit ë e z m a d h u a r a , k u p ortretizoheshin tri figu ra të d ashu ra, p or m ë i d ashu ri ishte babai i tij, që kën d on te kën gën e m allën gjim it, të n d arjes njerëzore, të veçimit, të përkëdhelisë njerëzore, të këshillimit, të vërejtjes, të d ebatit, të d ashu risë d he të rap ortit të m ad h d jalë baba, baba - d jalë Besari ishte m ë i m ad hi i fëm ijëve d he këtu nd iente p eshën e atij m isioni të m ad h të d ashu risë së largu ar m bi tri d ekad a, i cili i rrinte i nxehtë në tru rin e tij nxjerrës llave Kishte ard hu r çasti Ora p o vrap onte në atë rreth vicioz të saj d he në atë nu m rim të zakontë 12.00 12.00 që kërkonte një ku jd esje. Akrep at ecnin, p a u ku rsyer, ashtu në atë ritm in e tyre të shp ejtë, d u ke lënë p as hap ësira kohore të m bu shu ra m e d him bje, lot, d ashu ri Ora ecte Avion ët niseshin d he stu ard jesat e bu ku ra u d h ëh iqn in u d h ëtarët ajrorë, të cilët nxitonin në linjat e jashtm e të Gjerm anisë d he brend a saj Gju ha e zogjve ish te n jë gju h ë e bu ku r, p or Besari, asqë ku p ton te ç thu hej, sep se ai d inte p ak ru sisht d he p ak italisht Mbyllja kishte bërë p u nën e vet në kahje të ku nd ërt. Ç d o të thotë të jesh m em ec në një vend të hu aj, ku r nu k d i gju hën e atij vend i, ku gju ha jote s p i u jë?! Qënd ronte ashtu statik, në një kthinë të bu ku r, ku m u nd ta gjenin . Ai e nd iente se p o e kërkon in njerëzit e njeriu t m ë të d ashu r të tij N d ie u se d ik u s h e p r ek u n ë s u p . N jë n jer i q ë p o i ravijëzohesh, figu rohej, si i njohu r, ose i p arë. Mbante në d orë një fotografi të tij. Donte t i shfaqej, në atë çast ai, d he p ërsëri e m u nd onte një lajm i p ërhap u r, i cili e shqetësonte: Ta kishte hu m bu r këm bën? Të ishte kthyer në sakat? Këto p yetje e kishin m bërth yer n gu ltas n ë fyt d h e e sh p on in m e d yp resësh in e m p rehtë, p or në vend të gjaku t ku llonte d him bje d he nga sytë p recip iton in lotët E ç ish in lotët E ç ish in fu n d ja lotët? Treg u es të gjen d jes sh p irtëror e të sakatu a r, të v u ajtu r , të p ap ërm bajtsh ëm , ku n d jen jat lën gëzoh esh in d h e d iln in n ga bu rim i i lotit, e cila është një gjend ërr çliru ese e shp irtit Ed he 170

Sheku lli i lotu ar...

sh eku lli i fu n d it ish te p lot lot, p lot d h im bje, p lot strese të p an u m ërt... Mos, o Zot i m ad h të jetë sakat d he të m os ketë m u nd ësi të v ijë k ëtu ? Të m os m ë d a lë të m ë p r esë n ë k ëtë a r d h je të lajmëruar?!... (A i kishte biseduar në telefon Lajmin e mirë e kishte pritur me ngrohtësi e emocione ). Si m u nd ta im agjinoj u në m e një këm bë? N jë këm bë sakate, ap o të p rerë d he Ai, njeriu m ë i afërt i zem rës të m os çohet d ot, ose të p ërd orojë p atericën p ër t u ngritu r p ër të taku ar ap o p ër të ecu r Kjo është e p am u nd u r. Ai d iv, ku rrë s m u nd të bëhet sakat . Dora vazhd onte ta p rekte d he ta p yeste në anglisht Besarin e hu tu ar, i cili d ylu ftonte m e vetveten për një çështje të rëndësishme. Ai e vështronte drejt në sy d he nu k i p ërgjigjej. Ç t i thoshte këtij njeriu , m e të cilin merrej vesh vetëm me anë të fotografisë, që e kishte nxjerrë nga xhep i d he tregonte se e kishte p ikasu r se ai ishte, p ikërisht ai, p ër të cilin p o kërkonin ta gjenin në aerop ortin e m ad h d he të zhu rm shëm të m bu shu r m e lëvizje avionësh që nd alnin, d u ke u kthyer nga flu tu rim i; të tjerë, të cilët p ërgatiteshin p ër nisje në vend e të nd ryshm e të Botës. N jerëz të shu m të ktheheshin d h e të tjerë largoh esh in . A m u n d të zbrazej n d on jëh erë ky aerod rom m e njerëz? Bu rri, i cili kishte zbu lu ar e njohu r Besarin, qënd ronte p ara tij d he, ku r e ku p toi , se nu k e d inte gjuhën angleze, filloi tentimin në gjuhë tjetër, por Besari u zgjua dhe filloi të flasë ca fraza të shkëputura në gjuhën italiane duke i thënë: Tu parli l it aliano? Io sono albanese. Sono cui per rea l i z z a re un i nco nt ro co n m i o p a d re, che v i v a cui a Francfurt . Tjetri e ku p toi, p ak a sh u m ë, se ç kërkon te të thoshte Besari d he shp ërtheu : Ti p o je shqip tar, Besari, d jali i Lavd im it. N e kem i kaq orë që p o të kërkojm ë . U p ërqafu an dhe përsëritën emrat e njëri- tjetrit. Burri, para tij ishte Kastrioti, të cilin e m b a n te m en d n g a fotog r a fitë, të d ër g u a r a n g a Frakfurti. Nuk u përmbajt dhe shpërtheu: Ku ësht ë babai im? Tjetri e ku p toi shqetësim in e Besarit d he filloi ta qetësojë: Këtu është. Ai p o të p ret m e një p ad u rim të m ad h! U m u nd u a të qetësohej. Fare p ërballë tyre u shfaq ed he një fytyrë tjetër e njohu r: Ai ishte babai i Kastriotit, Paloka, të cilin e njohu m e njëherë. U p ërqafu an d he u p u thën, siku r të kishin kaq vjet të 171

Kristaq F. Shabani

njohu r d he m ezi e p risnin këtë çast takim i të m ad h: Babai po t ë pret t e holli Eja t ë shpejt ojmë, se ësht ë bërë merak . Besarin p ërsëri e ngacm oi ai m erak i m ad h i p ërhap u r, si një m u rtajë në shoqatat p ëshp ëshe të fshatit të tij të lind jes, të cilat shp rehnin m llefin helm nd aj fam iljes I d u kej, siku r në atë çast, dëgjonte dialogimet e shurdhta, që i ngacmonin tipanin e veshit: Iku, u arrat is nga v endi i t ij dhe mbet i nat ua sakat , në dhe t ë huaj! Pika burrit ! Bëri ç deshi kët u dhe mori arrat inë.. Se në ç h ka përfunduar! Ti bëhet mirë I mori fëmijët në qafë me akt in që bëri I my nxirrosi. Nuk u flet bot a. I ndau. I la pa shkollë , e të tjera gu d u li si këto. Kem i vu ajtu r nga këto m end ësi m esjetare, - m end oi m e vete d he bised ën e fillu ar m e vetveten e nd ërp reu një zë: Besar, ja babai, p o të p ret . Ai p riste që babai të ngrihej në këm bë, ta p ërqafonte. Afrohej d he bashkë m e të afrohej d he bëhej reale d he sakatëria e p ërfolu r e babait d he, nd ërkohë, i shfaqeshin p ërsëri gorgonjat e fshatit m e lu ku ninë e fjalëve të vërsu lu ra, si në një rend im lu ftim i, m arrës i firom ës... Ah, këto gorgonjat! N jerëzit e hu m basin nd ershm ërinë e tyre rru gës. Ç ishte ai heroizëm jashtë rru gës së tij?! Pse nu k e shmangu këtë veprim heroik, i cili e la pa fëmijë, grua të afërm, si një ekuacion që përfundon në një zero të madhe e të dukshme? Kishte treguar një harbim të aventurës dhe shpërthimit të shpirtit të p ap ërm bajtu r, nd aj një ku nd ërshtari, i cili tentonte t i m errte lirinë. Gorgonjat sajonin d he hid hnin faje të p am barim ta m bi këtë heroizëm , d u ke shfaqu r m osad m irim in nd aj atij njeriu të ndershëm që momentet e ngacmojnë dhe kërkojnë të përdhosin em rin, krenarinë, d u ke e d ehu r egër

Mallimi i gjallesave të dënuara Çasti p rekës p o p riste të ecte n ë vijën e tij të laku ar të emocionit. Ai ndjeu ngritjen e fuqishme të babait të tij kolos me atë tru p , si selvi d he m e një zgjatje bu rrërore të d orës, m e një afrim në d rejtim të tij, m e një p ërqafim e një p u thje entu ziaste, m e një p ërshënd etje në të folu r e u rim m irëseard hjeje: Mirë se 172

Sheku lli i lotu ar...

erd he, bir! N ë çast ishin zhd u ku r nga ku jtesa gorgonjat m e llafazanërinë e tyre d he kafshim in tërë helm të sakatërisë së p ërh ap u r, si n jë m asë toksike. Don te të th ërriste n ë atë çast fatlu m : Babai im ësht ë shëndoshë e mirë! Ta d ëgjon in të gjithë, ta nd iqnin të gjithë, ta nd ienin të gjithë atë p ërfu nd im em ocional të asaj lu fte të brend shm e, e cila, herë herë, ishte zhvillu ar e tortu rtë, e helm ët, gërryese d he nd ëshku ese Ai p o shikonte m e sytë e tij se p rap ësitë e inform acionit, sajim et d he rrem ësia e botës p lot gu n ga d h e tran sform im e form ash e trajtash, ishin krejtësisht ireale N isem i p ër në shtëp i, - i tha babai d jalit, d u ke e p arë në bebezën e syrit të nd ritshëm të gështenjtë N ë atë çast, ai vetëm lëshoi një p yetje të vetm e: Është që këtej larg shtëp ia, baba? 250 km , bir , ishte p ërgjigja nga krahu tjetër. Këtu i thonë Gjerm ani, - m end oi, m e vete, - d he nu k është si në Shqip ëri m e ato rru gë të ngu shta, gu nga e ku rriz p eshku , të grop ëzu ara nga d him bja Sa e p u shtetshm e është d him bja. Po d he rru gët vu ajnë nga d him bja Sa e p u shtetshm e është d him bja! Ajo fu t hu nd ët ku d o ed he te rru gët, ed he te klim a, ed he te stina, gjithku nd . Të d y shoqëru esit e afërm nd iqnin nga afër këto skena të p ërm alljes, p as një d ram e të stërgjatu r trid ekad she m arrëse e frym ës: Babai nu k kishte nd jeku r rritjen e të birit ed he në këtë rritje d jali kish te n d jerë largësin ë e të jatit. Ish te rritu r n ën këshillat, p ërku jd esjen, p ërkëd helitë d he këshillim in e m irë, p or kishte nd jerë m bi su p et e tij të brishta p ërçu d nim in e një shoqërie që e tregonin me gisht dhe i thurte plane vëzhgimi dhe nd arjeje, m ënjanim i, d u ke e foku su ar, si një qenie hu m bëse e të d rejtave të veta, p ër të jetu ar në këtë kom u nitet, i cili p rod hon vëllazërim d he vep ron p ërbashkërisht Zu ri vend në kolltu ku n e m brap ëm të m akinës tip BMV . N ë këtë çast nga m agnetofoni shp ërthyen Këngët e p u thjes të Bet h ov en it të m ad h , të cilat sh oqëron in ëm bël ecjen e m akinës. Kishte lexu ar d içka p ër këtë kom p ozitor të m ad h që edhe në vendin e tij e preferonin. I kishte bërë përshtypja e ëmbël si ky kom p ozitor m ban te n ë skrivan in ë e tij, të fsh eh u r d y p ortretet e d y të d ashu rave të tij, të d yja kontesha: Xhu lista 173

Kristaq F. Shabani

Giçikard it d he Erd ërd it. Këtij lajm i i bëri një sensacion njëra p rej gazetave tona në ru brikën ku ltu rore * Puthja , m e m elod in ë e saj, p o e p u sh ton te tërësish t. Makina ecte m e shp ejtësi m aksim ale në au tostrad ën e bu ku r Kaiserslauter . E d rejtonte m e shum ë p rofesionalizëm Kastrioti. Kishin rënë në qetësi. Pazazhi m u zikor e shtyu të riku jtonte fragmentin e improvizuar nga Poeti për takimin e tij me babanë, në tokën e gju hës së zogjve. Çu d itesh, si i p ikasin d he i krijojnë m e tru të e tyre njerëzorë, këta kriju es Mos kishin nd onjë gjë të veçan të që p arash ikon sesi d o të n d od h ë, d o të rrjed h in ngjarjet? Eh, p oetët janë të çu d itshëm ! Filloi p astaj të kalojë n ëp ërm en d vargjet e sh kru ara m e pasion: Ka kaq kohë që Dielli, s d el në vend in e tij të zakonshëm . N ë vend të lind ë në Lind je, lind në Perënd im Ç p o nd od h, o shp irt, m e ty kështu ? Me këtë shp irt p rod hu es: brengë, hid hërim nga d ita e ikjes së qenies së d ashu r? Loz m e nd jenjat e m ia, herë - herë s m ë d ëgjojnë, vrap ojnë n ë m arrin ë e v ep rim it, p ër të tran sform u ar këtë botë, m e pikësynim: të të mbërthejë me ganxhat e saj, më keq se Krishtin në shtyllë N u k u nd iej m end im eve të m ia klorofilën gjelbëru ese... Qielli i errësu ar, rierrësohet krejt p ap ritu r, retë kalërojnë qiellin në harbim , d u ke ravijëzu ar trajta, toka, kontinente resh të çu d itshm e. Mistikja bred h, si p u tanë, p rovon gjithfarë lid hjesh të shku rtra në afat, gëzim et të njëjtin stil d he tem atikë; ngjasojnë, si binjakë gëzim et e m ia d he të tjetrit, p ërafrohen ed he, nëse nu k d u an m end im et tona, p u thërohen m e u rd hëra d he, në rast se s d u an çiftet e p ërcaktu ara në një u rd hëresë m orali që veç am oralitet p rod hon,

174

Sheku lli i lotu ar...

p aksa, si trem bu r, në këtë shp ërthim artificial, inku rajim flu tu rim zogjsh vetm im tarë, m e krahë të d hëm bu r, të p arap ërgatitu r p ër flu tu rim e të gjata. Ed he kortezhit i kanë p rerë krahët. Kortezhistët ru hen m os rrethohen m e viza lap saku q Besari kishte ardhur te mrekullia e pashoqe. Lavdimi shihte dhe ndjente ndjesitë e djalit, të cilat ishin të papërshkrueshme Kishte filluar kthesa e madhe.

175

Kristaq F. Shabani

Metamorfoza

sqë mund të mendonte se ç po ndodhte brenda saj. Një ndry shim i çudit shëm. Shiht e pranga morale t ë copëz uara, veshë gjysmë të shqyer, të hedhur, sikur kishin dalë jashtë mode e pa mundur të ruanin asnjë vlerë nga e kaluara e rëndomtë; sy, po t ë shqy er nga v rojt imi i opinionit , i cili t ashmë kisht e humbur shpejt ësinë e t ransmet imit në z inxhirin e këput ur me hallka t ë ndry shkëz uara. Ah, ç rrip t ransmesioni, o Perëndi!... S i jepje dot një puthje, një përshëndetje të njohurit,... N uk shtrëngoje një dorë të polit të kundërt faqe botës, pale pastaj!... M ërmëritjet të vinin, si dallgë në vesh e në zemër... N diente një shtrëngim të vjetër, i cili dalngadalë po e lironte, si një vidë, që e kishte humbur profilin e saj. N ë dorë mbante një simbol, një pëllumb të skulpturuar që, hera herës, e përkëdhelte, sikur do ta niste për rrugë të madhe, të çonte një lajm tutje, diku larg, në vendin e saj me një urim të madh ngacmues. Sa iu desh të vinte këtu! Ecje ditë e natë, deri sa hyri në tokën e panjohur. Rrugë pas rruge e greminë pas gremine. Lodhje e stërmundime të pamata! Do t ia tregonte Parajsës . Ç të them ?... Është e nevojshm e d he harresa, p or këtu nu k m u nd të p ërm end ej një ngu litje e tillë. H abia loste m e të, si m e ku ku llën... E p anjohu ra p o fillonte të zbu lonte kolm ërinë e të im p u lsonte d eliret e m betu ra në hije... Po i afrohej një ajër i d ëshiru ar p rej kohësh, i cili i ngrinte flokët tërë ond u la d he niste m es tyre një vallëzim të lehtë... Sytë bajam e i hid hte, sa m ajtas e d jathtas, në p ika horizonti... Kishte p ikëp jekje!... I tha vetes: Të nxitoj!... . Ora e takim it s p ranon cënim in e sekond ës. Ora ësh të vetëm 60 m in u ta..., gjash tëd h jetë p jesëza koh e të lid h u ra n jëra m e tjetrën , që rrah in , si zem ër. Ora si zem ër! Krahasim i bu ku r: Ora dhe Zemra!?... . Takim i p ër p u në. N jë Po e p rerë ose një Jo , p o e p rerë, p a ku rfarë bu rokracie. Asaj ia n jih te fytyrën e ku qërrem të e tërë v raga. N xitoi... Metam orfoza e kishte p u shtu ar m e krahët e saj të brishtë d he i 176

Sheku lli i lotu ar...

jep te gu xim të çu d itshëm . N d ieu teksa i thanë në një gju hë, të cilën e njihte fare p ak: Do t ë filloni punë qy sh sot ! Flu tu roi. Më p rerë s ka ku të shkojë. I tha pëllumbit : Eja të fluturojmë, të japim bashkë lajmin ! Dhe çu d itërisht p ëllu m bi i sku lp tu ru ar iu bind . . .

* i u shfaq një d itë, në një vend , nga ku p o d allonte ca p ika lot, të cilat nga p akëz, p aksa m ë tu tje, shnd ërroheshin në një p ërrockë të vogël. Të ishin lotët e tokës të gru m bu llu ar kaq vite p ër ikjen e tij? Kjo p yetje p o e tortu ronte, në d u ar m bante një tu fë lu lesh të tokës. U p ëru l, sakaq, m e nd erim , d u ke folu r m e zërin e tij të brend shëm : Erd ha te ty, m ik Vajtën kaq vite nga ikja jote, ikja vrastare Isha atë d itë këtu d he nd jeva helm in. N ë m end jen tim e është ngu litu r ky elim inim barbar N u k e dhashë veten atë ditë, duke menduar se do të marr hak për këtë vrastëri anorm ale. N jeriu Z. nu k m u nd a d he qëllim i i tij ishte: Unë d u hej të elim inohesha, p asi d ilte në shesh e vërteta . Tjetri iu shfaq tru p m ad h, ashtu siku nd ër kishte qenë në të vërtetë. Iu d u k se e p ërqafoi: - Kaq vite të p risja, ti ishe m iku im m ë m irë! -Ika të shp ëtoja nga gjym tim i, nga elim inim i, i cili çd o d itë m ë n gu sh ton te rreth in Kap ërceva larg 100 m ale, qin d ra lu m enj, qind ra ylberë, d hjetra m ijëra m and ate d he ligjërim e. Erd ha p as një gjysm ë sheku lli Kalova gjithë ato vite i m ërgu ar larg shtëpisë, në Gjermani, në një vend shumë të zhvilluar, deri sa ndodhën këto procese. Si ndodhi kështu? Të rinjtë shpërthyen kalvarin këtu d he erd h ën and ej, ne që ishim an d ej erd hëm këtu të çmallemi me atë që e lamë për dekada. Ishte djali im, të cilin e takova pas kaq vjetësh dhe më risolli këtu në mëmëdheun tim ! Kam vetëm p ak d itë që kam ard hu r d he ja tek erd ha të të takoj Ty . - Të p risja, - tha Manthoja. - E dija këtë. Prisja momentin dhe momenti erdhi, i vonuar. Sa intriga u thurën, sa vuajtje pati familja ime, për ikjen time.Të

177

Kristaq F. Shabani

panumërta! - Ti shp ëtove jetën tënd e, - i tha Tjetri. - Shpëtova jetën time, por nxiva të familjes. Gruaja ime luajti d y role: të bu rrit d he të saj, nënë d he baba! H eroizëm Këto d itë p o p ërjetoj gëzim in, atë gëzim që m a grabitën, m a vod hën aq p atu rp ërisht, d u ke m ë d etyru ar të gjej m u nd ësinë e vetm e të m bijetim it - Më së fu nd i u ktheve, - i tha tjetri. U ktheva d he ja sot nd od hem këtu , te ky vend , ku filloi e keqja të lu ajë, si ku çed ër m e nëntë kokë. Manthoja e p ërqafoi fort m iku n e tij të m irë, d u ke i thënë m e gju hën e jetim it: Lavd im , ka rënd ësi që jem i këtu d he jem i bashkë, ti lart d he u në në tokë! . Çu d i, - tha m e vete, - si qenka nd ërtu ar lëvizja e jetës? N ë tokë d he në m bi tokë! Mori tu fën m e lu le të bu ku ra d he vend osi në tru p in e m iku t të tij. Të falem ind erit, vëlla!- tha zëri d he u kthye p ërsëri në tokë. Lavd im i p a se p ërrocka e lotëve ishte shtu ar. U p ëru l d he një herë m e nd erim , nd erim ky p ërshënd etës d he betu es. Djali e p riste te rru ga H ip i në m akinë, p a thënë asnjë fjalë. N ë tru rin e tij ishin zgju ar ku jtim e të tm errshm e. Përjetim e të tilla të m os kem i m ë ku rrë , - tha m e vete.

Ligjërimi i pestë Vit i 93 një përsërit je ala Francë Rrëfenja e Nikos

P roceset demokratike të realizuara në Shqipëri dhanë edhe ne m inoritarët të d rejtën të sh kojnë në Atd heu n m ëm ë, në Greqi. 178

Sheku lli i lotu ar...

Ishte viti 93 d he për herë të parë, kur Nikoja u nis në rrugën e Greqisë për të punuar d he për të siguruar të ard hura d he për një jetesë më të mirë për familjen e tij . Në rrugën e nisur kishte parasysh se, tashmë, ishte një mjeshtër i vërtetë në bërjen e vozave dhe Greqia e verërave kishte nevojë për mjeshtra të tillë. U vendos në Korinth te një zotëri që quhej Dhimitër, i cili, kur i tregoi se ishte mjeshtër në bërjen e vozave, u habit dhe ndoshta krijoi edhe një farë mosbesimi nd aj tij. I kërkoi çfarë d uhej për të bërë tri vozat. Ai e çoi te Firmat përkatëse dhe Nikoja u befasua me rrjetin e m ad h tregtar që zhvillonte Greqia, e cila siguronte lënd ët e drurit nga shumë vende të Botës, kështu, në këto magazina, gjeje çfarë kërkoje. Pasi m ori m aterialet d he i çu an te p ronari, ku punonte, ai i tha kohën, kur i d onte vozat. Pas kësaj iu përvesh punës dhe çdo gjë që realizonte e shënonte në një letër. Çuditërisht këtë p roces p une e realizoi për tri orë. Më parë, m e pronarin kishte biseduar për gjithçka dhe, midis të tjerash, ai i kishte thënë shprehim isht: Dëgjo, N iko, ti d uhet të m os biesh në d itë nga 15.000 d hrahm i, pasi punëtori i thjeshtë m err 5.000 d hrahm i . Ku r erd hi p ronari kishte p ërfu nd u ar p u nën d he, sa e p a se ai p o afrohej, m ori sqep arin d he filloi të bëjë d isa lëvizje. Ai p a vozat e ngritura. Pa me mosbesim për fortësinë e tyre dhe pyeti i habitu r: Si, i ke p ërfu nd u ar? Po, iu p ërgjegj. Le t i p rovojm ë atëherë . Dhe i provoi. Asnjë pikë uji nuk mund të rridhte nga vozat e nd ërtu ara nga një m jeshtër Pronari e p a në sy d he I tha: Sa ku shton kjo p u në që bëre? Ai s kishte p ërvojë sa d u het të ishte p agesa, në kësisoj rastesh, pasi në këto lloj pagimesh dhe komunikime me pronarë, ishte hera e p arë e tij një kom u nikim i tillë vlerësim i. U nxitu a duke i thënë një shumë, të cilën e nxori përnjëherësh nga xhepi, aq sa i thashë d he nu k shtoi asnjë d hrahm i m ë tep ër. Asokohe, m u ngonte p ërvoja, nu k d inin të vlerësonin p u nën e kryer. E dinte mirw dhe Nikua se puna realizuar kushtonte më shumë, p or ed he kishte frikë se p ronarët nu k d o të jep nin atë, e cila u takonte. Pasi i d ha hakën , sip as kërkesës, p ronar Dhim itri iu 179

Kristaq F. Shabani

d rejtu a: Pu na e m jeshtëria, që ke ti, është shu m ë e m irë, p or nu k ka p ara Vozat janë jetëgjata d he s nd ërtojnë të gjithë. Ti d u het të m erresh m e tregti. Tregtia është ajo, e cila të sigu ron p ara d he jetesë të m irë , - d he i tregoi bacon m e p ara. Kishte ndodhur dashje pa dashje një lidhësi organike midis tij d he babait në ep isod in e nd od hu r në Francë. Gjithçka ishte p ërsëritu r m e të njëjtin akt. Atje kishte interp retu ar p ronari i një lokali grek i qu ajtu r Jani d he këtu një p ronar i një firm e greke, i qu ajtu r Dhim itër. Dhim itri, si d u kej, ishte m arrë vesh m e Janin ! E çu d itshm e, - tha m e vete - Kështu nd od h Koha e rip ërsëritjes ishte e m ad he. N jë rip ërsëritje e bu ku r d he reale . Si d ëgjohet d he si shp ërnd ahet njoftim i p ër atë që është p rofesionist. Shp ejt e shp ejt. Kështu nd od hi d he m e N ikon Ku r u vend os te një p ronar, te i cili p ati fat d he p u noi një m u aj, ai i th a: Të n xjerrim n jë reklam im d h e ta afish ojm ë, d u ke vend osu r em rin tënd d he firm ën tim e . Pranoi p a hezitim . Nga gjithë qyteti i Korinthit u grumbulluan ata, të cilët kërkonin voza. Pron ari p ati su kses m e p u n ën e tij d h e u sh trim in e p rofesionit. Kishte arritu r të m errte d içka, m e të cilën d o të rregu llonte ekonom inë e tij fam iljare Si lidhen kohët njëra me t jet rën si me porosi, - u shpreh me v et v et en.

180

Sheku lli i lotu ar...

FJONGO E SHTATË

mprovizimi i të dy të ngujuarve. Sa vështirë është, kur ngujohet syri! Syri i Stilianit mediton dhe shtrin krahët e tij të ledhatojë syrin. Por s mundet t ia arrijë qëllimit. Syri i Elenit, duket sikur me një delikatesë i thotë: Mos, të lutem! Por, sa i ndiej, o Sy i mirë, krahët e tua të syrit! S janë si krahët e tjerë. Në gishtat e tu ndiej diçka të zjarrtë përcëlluese e më hedh vërtik... E dua këtë prekje dehëse syri ; më pëlqen kjo prekje, dua ta kem pronë, por virgjërinë ma ruaj... Mos u merakos! Vetëm pak prekje dhe pastaj le të vdes..., i pëshpërit Syri Syrit në vesh... Sa vështirë është kur syrit i vendoset ligji i mosshikimit.

181

Kristaq F. Shabani

Livadhi i N useve

P er sa

e n d ien te n ë sh p ir tin e sa j a të z v og ëlim th të d iku rshëm , ku r e nd iqte nga p as hija. Kishte ca kohë që nu k i shfaqej, ku r p ap ritu r një d itë, ku r ishte në ënd ërr e sip ër, iu shfaq, këtë rad hë jo shu m ë e tym të, d u ke i folu r: Eh Katovica i k a p r o jek t u a r g jë r a t d h e n d o d h it ë ! Vijo n k ë n g a e d jeshm ërisë,kënga d he tragjizm i i robërim it total. Ti p and eh se ka nd ryshim ? Pand eh se janë këta au torët e nd ryshim it, i cili pritej me delir dhe dygishti i ngritur do të sillte parajsën, sikundër sistem i i m ëp ërp arshëm , i cili p rem toi lu gën e florinjtë?! Ai Gorba, kam p ioni i m otivu ar i p aqes, kishte p u nu ar m e shu m ë p asion p ër të nd ërtu ar p rojektin: Lëshim it i p ërkohëshëm i p u shtetit , p ër të p ërforcu ar, m ë tej p u shtetin ekonom ik d he p ër të riard hu r p ërsëri në p u shtet m e të njëjtët ose fëm ijët e t y r e, t ë cilë t m e n jë o p e r a cio n p la st ik d o t ë çfy t y r o n in fizionom inë d he, në këtë d ram ë-cirk , d o të p araqiteshin m e p etk d em okrat . H ija vijonte analizën rrëfim ore d he Persa p o d ëgjonte p ër herë të p arë të fliste shkoqu r Sa u m at të fliste një fjalë, fjala nu k i d ilte. H ija të m em econ, - p ëshp ëriti m e vete H ija filloi të kontu ronte vetveten d he , nd ërkohë , fillu an të d alin fraza të flakta: l kam thënë qysh p ara d isa d ekad ash se fillim i ësh të gjysm a e vep rim it të m en d u ar N u k m u n d të çm o n t o h e t sist em i i m ë p ë r p a r sh ëm m e v e p r im e g jo ja reform atore, të cilat, në thelb, kanë vep rim in e m entalitetit të vjetër të p ërcjellë, gjoja në form at të vjetëru ar Ky Livad h i N u seve, siku nd ër e p ërku fizon m e të d rejtë p oeti, nu k m u nd të bëhet, ku rrsesi, në rast se të gjithë d u an të jenë të p arët; në rast, se të gjith ë d u am të kom an d ojn ë N u k m u n d të bëh et m e 182

Sheku lli i lotu ar...

çu nakë, të cilët nu k kanë p ërvojën e d u hu r . H ija, nd ërkaq u zhd u k d he m bi një sfond la Gorbaçovin e m ad h , vlerësu ar m e çm im in m ë të m ad h , atë të N obel të Paqes Pranë tij rrinte d he Gorba i Ballkanit, i cili bu zëqeshte ëm bël n ë m ën y rë tin z a r e p ër a të q ë e q u a n te r ea liz im të nd ryshim it Persa hap i sytë e saj të bu ku r d he m ori frym ë thellë. H ap i d ritaren d he nga jashtë erd hi freskia e ajrit të p astër d he të shënd etshëm të Labovës së Kryqit Dëgjoi kollitjen e babait, Stefanit , i cili në oborrin p lot m e lu le, p o pine kafen e m ëngesit H ija , s m ë lëshon m e kthetrat e saj, p or , të them të d rejtën, në ato çka p rezanton, ka të vërtetën. E çu d itshm e është kjo hije, e cila p ersonifikon shp irtin e një njeriu , të cilit ia p renë p ad rejtësisht jetën .

1. Ëndrrat N jë m ace laru sh e i n d ërp reu rru gën n ë d aljen e agim të MËN GJESIT... Eh , ën d rra!... Mën gjesi, sap o ish te çu ar n ga krevati i artë. Kishte larë sytë e p o krehte flokët e bu ku r tërë ond u la... Po jep ej p as tu aletit të tij. Kishte takim in e Mad h në Sallonin e të Dashu ru arve. N jë m ace e bard hë m e njollë të zezë nd ërpreu klithim in. Po kjo m ace e bard hë m e një njollë të m ad he të zezë, çne që nd ërp ret rru gën? ... Dita kishte veshu r fu stan të tejd u k sh ëm , sa i d u k ej i k on tu r u a r tr u p i i for m u a r . ERA led h a ta re loz te m e d ash je d h e sh p ër th en te n ë të qesh u r a gazm ore... Eh, d u het të kap ërcej Ylberin të d ashu roj Ditën... N jë bashkëshorte e tillë d u het p ër flirte... Ku je shtatëngjyrësh të të kap ërcej? E d inte p ërm end ësh se vajzat janë të bu ku ra, p as së p u thu rës së p arë d he p as së krehu rës... Po Dita?... Pas shiu t d he rishfaqjes së Diellit të qeshu r? Era m ed itonte... U p a në p asqyrë. Flokët i kishte të shp u p u risu ra, sa m ë s kishte ku të vinte ... Kishin kalu ar belin nga gjatësia ... . Inat të kem i, m oj Erë, për këta flokë të gjatë e vallëzues! Inat ... inat... inat. Përsëritje në ku b?!... Dita ngriti p aksa vetu llën lart. Vetu lla u harku a. Nuri më i tejdukur i pushtoi fytyrën e ëngjëllt... E dinte ERA se, 183

Kristaq F. Shabani

Dita, veç Mëngjesit, s d ashu ronte kërkënd tjetër. Këtë ia kishte thënë në vesh H ËN A e p jeku r. I kishte p arë, d u ke u p u thu r m e zjarr n jëri m e tjetrin , d u ke sh p ërth yer n ë fjalorin erotik n ë p ërbetim in e m ad h: Sa të jetë jeta! Po Hëna s isht e xheloz uar me Dit ën. Ajo dashuront e një nga y jet ...

2. Mëngjesi poetik për Ditën N ë këtë grirëzim p a shp irt d he p leksje m end im ore fanitet e tejëm bël, n ë n jë bu lev ard sh p irti, ru ajtu r n ga m asakrim et op in ion ale, n jë lu lesë m e gon xh e të çu d itsh m e, elim in u ese efektesh vetëtim ash ... N gjall h obi të vjetra n ë rritje lu lesh , koncerton në skenë qiejsh... A e keni nd ierë stop im in e ëm bël në një fytyrë që rrezaton, ku starton një nd jenjë, e cila hed h vërtik kraharorin d he p ret një ngazëllim konik?... Aty koncertohej, nd oshta, koncerti i këngës m ë të begatë p ër një d ashu ri të heshtu r, e cila s m u nd të hap ë krahët!... Sytë zhbirojnë p am jen në një fotografi p ozu ar në livad he shp irti, ku nd jenjat d em onstrojnë p se kanë qenë të m byllu ra në harkim e mendimore... Syri gjallon p ozim in... N ë këtë m osngop je shfaqen d allgët, teksa sulmojnë brigje qerpikësh, që lënë pa mend me konturimin e tyre të d yfishtë... Mend im et lozin rolin baticë - zbaticë , ku batica vend os pushtetin e saj të mirëfilltë... E di vetë si vuan shpirti!... Kuqësia e fizion om isë së athshm e m e ven d osje natyrore tron d itësinë shp irtërore e ka p ronë... N jë shikim p oetik nu k m u nd të m os ku nd rojë këtë gjallim të p ap ritu r, m end m arrës; nu k m u nd të lërë në heshtje nd jenjat tu rrëse d rejt një oqeanizim i shp irti , ku p ret syri i bu ku r, ku fjalë të m en çu ra p ret tru ri, ku nd jesi transm eton një bu zë, e cila, nd oshta, shp allet kam p ione, m e sigu ri, në një konku rrim buzësh... 184

Sheku lli i lotu ar...

(Ah, Dit ët bjonde ç na morën në qafë!...). Dh e n d ien të largëtin p u thërim ....; një tru p p ikë e vështirë p ër t u bërë i veti; një d elikatesë trond itëse nd jenjash të m ira, një bu zëqeshje afruese me shkëlqimin e saj të sinqertë në stacion udhëtimi, por p ër të m betu r gjithnjë e virgjër... Dita a mund ta ketë gjallërinë pa një kontakt syri, një tundje koke? Ësh të krim të m en d osh të tallu rën të barisë n ë këtë p leja d im bu k u r ie d h e të m bu rr esh m e a r ritje të p a ar r ira , ngjasu ese m e arnim e m orale. O Botë, p rod hu ese e llafazanërive të hershm e, helm im p ër atë që s arrin njeriu i p aaftë; m ë m irë, m bytu në një p u s të vogël se ti, p retend u ese e hap ësirës së m ad he, kështu je fare e vogël!... N ë këtë korn izim të hatash ëm a m u n d të lih et startim i? Mbrëm jet m bu shen m e shikim e p ërvëlu ese d he zotim e, të cilat s është e aftë t i p lotësojë e N esërm ja... E kupt oj t ë ndrit urën e sy rit , një shpirt i përv ëlues ndjenjën ia kupt oj. Sa v ësht irë t ë fut esh në Labirint et e Shpirt it , e pasi ke marrë diçka, si i marrë v rapon! ...

3. Merimanga e bardhë N jë m ace e zezë p is, p is, qarkoi rru gën d y, tri h erë n ë mbrëmje. E zeza e kobit, e zeza e gurit në krye të kobit. ... Kobi ka emërt im ngjy rosës. Ta ndalon firomën... Kobi ësht ë si korbi. K o rbi k a t ë z ez ë fy t y rën, p end ët ... K o rbi s i m bo l i z o n t ë v dekurën... Eh, Kobi! Jet a s mund t a ndalojë kobin . Këto kalonte nëp ërm en d N ata. Kish te veshu r një fu stan të zi, të n ajlontë. Ishte tu aletizu ar e arom atizu ar aq shu m ë, sa binte në sy... Ajo ishte m ësu ar të jep te p ritje kërcim esh e koncertesh. N ë gu shë kishte varur një medalion të emërtuar me gërmën e saj të emrit, in icialin N të sp ikatu r. N ë vesh ë m ban te vath ë d iam an ti rrezatues, të cilët rrezatonin ngjyra marrarendëse për kavalierët. N ë m esin, p aksa të trashë, shtrëngu eshëm kishte vend osu r një rrip të larë m e flori, i cili nxiste p artnerin ta trajtonte, si vijë 185

Kristaq F. Shabani

d em arkacioni. Lart ravijëzohej i p erd erizu ar m jaft lehtë gjoksi shp rehës, i d erd hu r e folës m e shp rehje erotizim i tërheqës e p o sh t ë m ez it d er d h es h in m e s p ik a t je d y k o n t u r e t ë m ahnitshm e! Përftesa nga veshja e najlontë e bënte shikim in të ngu lm ohej te alp et e gjëra të m bu lu ara, m e një ru brikë zezore në p ërfu nd im të tyre d rejt vijës nd arëse..., nd ërsa nga p am ja e p ërp arm e m anifestohej një m bu lesë e bard hë fine, nga të cilat p ërfitonte p ërsëri shikim i të shqu ante p jesëzën m ë m agjep se të këtij tru p i. Koha e kishte m ësu ar të id hu llonte kam u flim in ... Tran sp aren ca e zezë, n ën të cilën ish in fu tu r p jesëza të bard ha m e p enj të najlontë, të linin në ku reshtje. Kam për t ia hedhur Ëngjëllores DITË, mendont e. - Do t a det y roj Mëngjesin t ë flijohet në krahët e mi! N ë atë çast m u nd im i, një m erim angë e zezë p is varej e tym të... Ç ne kjo merimangë e zezë?! Ç ne kjo merimangë e zezë !? Asaj gjithçka i pëlqente e zezë: shteti i zi, mendim i zi, veprim i zi, i lyer me të bardhë ... i zi, i zi, por merimangën e zezë, kurrsesi! Ajo ndjell fatin e z i p ë r v e të N atë n . D u h e t t i a s h ty p k o k ë n të z e z ë s merimangë, pa zbritur në stacionin e Hidhëresës Lule të helmuara . Lajmëtares të prerjes së rrugëve, të kobeve të fshehta të Horoskopit, lajmëtares të gjëmave të mëdha, të nëmave, zërit të vajtimit, duhej me çdo mjet t i shtypej koka e zezë!... Me dorezën e hekurt ia shtypi me shpejtësi kokën. Përpëlitja m erim angore s m ënoi të vinte d he, p as një lajthitje, së fu nd i, rrjetat labirintore zbritën d rejt m ëm ësisë: MERIMAN GË . Ç rrjeta m erim ange! Merim angës së zezë i pëlqenin vetëm rrjetat e zeza! Një kurth është rrjetë e zezë, ku viktima fillon përpëlitjet e fu n d m e të p rejard h u ra n ga p lu m bi p a zë, m e god itje të sp rovu ar. Antip atikët e të gjithave ngjyrave bien në ku rthin e ri m e rrjetë... Kontratën p ër këtë lloj u a ka nënshkru ar m e firm ë kavalerie vetë N ata. O p ërbetim , bëj p ër vete Mëngjesin d he i vu r stërkëm bthin Ditës. N ë rast se nu k nd od h kjo, s e d u a veten! Pistoleta e zezë m bahet në p ortofolin e zi d he p ërd oret n ga d ora m e d orash kën e n ajlon të m e n gjyrë të zezë! O, harroje em rin e të bëj u në të hu m basësh p rofilin tënd !... Të bëj 186

Sheku lli i lotu ar...

u në të m os njohësh fiozionom inë, d u ke të bërë p lasticizëm ... Do të të p rangëzoj m e p ranga të lehta, të cilat hap en m e një çelës të fshehu r në kasafortat e Ishu llit të Vetm isë ! Papritmas, sytë e saj me qerpikë të zinj pistëvarur, dalluan m e t ë g ësh t en jt ën e t y r e n jë M ERIM A N GË... Ish t e n jë m erim angë e bard hë, tep ër e bard hë ... . Mos nd oshta u çngjall e u çngjyros e vrara...?! Pa, p or e Zeza s kishte lëvizu r, asnjë p resje nga vend i. O h , s a f atl u m e je m i ...Po v je n Lajm ë tarja e të D ërguarës së Mirë ... Eja , o shpresë, eja , o trullosëse e mirë !... Eja, o Merimangë e bardhë, me rrjeta të bardha ! Në rrjetat e saj një zarf i vogël , tepër i vogël, zarf i inicializuar, i cili p ërkthehej m e kod sp ecial... Ah, zarf! E m ori në d orë, e hap i d he filloi të d iktonte shkronjat gjysm ë të këp u tu ra. Me stilin e vet i DËRGUARI e njoftonte: Në prit jen t ënde t ë sot me, i pari do të vijë MËNGJESI, pastaj, sipas llogarive, pas 15-20 minut ash, v jen Dit a ... . Fërkoi d u art, m basi hod hi zarfin në rrjetën e bard hë... Merim anga e bard hë u ngjit në litarin e saj të p ad u kshëm d he nu k u p a m ë. Ju kam në d orën tim e! ... tha d he nënqeshi. N ënqeshja i nd riçoi fytyrën m e një d inakëri Troje... Të shp ëtoj se, p as një ore, filloj p ritjen m ond ane . H oqi d orë nga veshjet d he ënd rrat e e veshu ra m e streçe .

4. Balerimi Mën gjesi ishte kth yer n ë shtëp inë e tij të bu ku r d he p o dëgjonte një melodi baritore. Melodia baritore i shtonte triumfin, i nxiste ënd rrën ... Oh, vrap o, o shp irt gazm or! O Zot, ti ke sh p iku r të p u thu rën e zjarrtë, e cila vjen p as n jë shikim i të zgjatu r! Oh, p u thja e p arë! Ditari m ban të shkru ar këtë d atë p r o lo g u . Vet ëm H ën a ish t e d ësh m it a r e e p u t h jes d h e e përbetimit!... Një zog lajmi me pendëza shumëngjyrshme u ngrit n ë flu tu rim të ëm bël n ga gjethezat e p ortokalles... Përveç të p u thu rës p rolog d he një nd jenjë e kënd u ar... Siku r gjoksi im të kishte, 187

Kristaq F. Shabani

ca d ritare të kristalta, Do të m u nd je të shikoje, si m ë rreh zem ra im e! Dhe Dita, p as p u thjes m e shp irtin e vet p oetik shp ërthen: Zem ra im , p orsi d jep , p o p ërku nd d ashu rinë, Dashu rinë tonë të blertë si blerim i i u llinjve... (Ishte e njëjta këngë poetike, e cila ishte kënduar në martesën e Dhimitrit me M agdalininë prej Dhespinës, njeriut mbishekull..., të cilën Persa, m besa, e kën don t e m e t im brin e z ërit t ë saj t ë jashtëzakonshëm, sa trondiste shpirtërisht dhe pentagramet!) Dhe m inu ta, ora, koha takim ore rend te. Tashm ë, jeta asqë ku p tohej p a DITËN e bu ku ru ar m reku llu ese. ... Po ... N ata? Ç m end onte Ajo? Dy p yetje të m u nd im shm e. S është e lehtë t i fu tesh në tru N atës... Ajo e shikon m e vështrim in e saj të d yzu ar të anu ar në kolovajzë nga ana e dëshirës së madhe. Po ana tjetër e kolovajzës si fanitet? Oh, p yetje vrasëse! Nat ë, ç mendon?... Në t rurin t ënd ç po lëv iz ? Asgjë. Unë vetëm shikoj. A është e nd alu ar të shikoj një që m ë intereson? - N d alim ...? Çne nd alim ? N ga fjalori i gju hëve u vend os të h iq et fja la : N d a lim . U h a p t e s h u m ë p u n ë n jer ëz v e , ngjyrimit... - E p ra, m u a m ë p ëlqen të vështroj në objektivin: Ty! - Mu a? - Po, ty... Kështu m ë p ëlqen. Diçka m ë ka lid hu r... Thonë magji!... Në kohë ta shpreh, paçka se jam, ndoshta, më e madhe se ti. Më lëviz ti, m ë tru llos ti!... Më ku p ton?... Ç m ë shikon i befasu ar ashtu ?! S e ke nd ierë këtë gjallëri tim en, e cila sa d o të vijë e d o të gjallërohet. S d o ta m bajë vend i! Kjo s ka p ër të vrarë ku rrë veten... Të p aktën, o d jalosh, m ë vështro. A të p ëlqej, p ër atë që m ë lëviz e që p o shp reh?... E p se të jetë ku firi m oshor ai që të m os 188

Sheku lli i lotu ar...

pranosh? N ATA filloi të rrotu llojë tru p in e saj tërheqës, të balerojë... Mën gjesi n d od h et p ara n jë çu d ie. N ata e d h elp ërzu ar rrotullonte trupin e vet, si ingranazh dinak dhe najloni i zi ngrihej d eri në vijën e d em arkim it. Ta h ed h n jë h ap ?... Ta kap n jë d orë? Ai p rek d içka bu tësore... Mëngjesi është befasu ar d he vend os të ecë... Kap një p jesë të bu të e të lëm u ar... Sa e zjarrtë! N ata, e cila ka realizu ar d içka, ia heq d orën nga lëm im i d he i thotë m e bu zëqeshje të ëm bël: Sot në këtë ISH ULL DASH UROR jep et d he m jaftohet vetëm m e një p u thje të xham të në bu zë . Pu thje të xham të në bu zë? Po, një p erd e e xh am të ... Xham i n ë m es d h e d y bu zët p ërku nd rejt... Le ta nd jejë xham i nd jenjën! Hapi sytë... Ishte në një ëndërr të madhe... Melodia baritore vijonte. Pa orën. Veç 15 kishte në d isp ozicion p ër të arritu r në p r it jen e o r g a n iz u a r n g a N A TA n ë SA LO N IN E TË DASH URUARVE , ku , çd o të sh tu n ë, jep ej p ritje e kon cert X+ Y .

6 . Imuniteti i lules Dita kishte kohë e përgatitur për koncertin x+y... Ishte lodhur m jaft në orët e saj d he p o p ërkëd helte ca lu leza të bu ku ra të dërguara për mirësjellje nga Mëngjesi i dashuruar ... E fundosur n ë kolltu ku n m e sfu n gjer m en d on te e kalon te n ëp ër m en d lod hjen, p or d he jetën... Sekretarja i kishte tregu ar sot, në një kohë pushimi, për macet e zeza dhe merimangat e zeza... Macet e zeza pillnin më shumë këlyshë se macet e tjera të ngjyrta apo të bard ha. Merim an gat e zeza tirrnin rrjeta m ë sh u m ë se të bard hat... Unë them , d he e kam lexu ar te një shkrim tar i m ad h, n ë rast, se d o të jetosh , bëj ku jd es n ga Macet e Zeza, n ga MERIMAN GAT E ZEZA! Merim an ga d h e Macja e zezë n ë fytyrë, hera - herës, njerëzohen, hera - herës kthehen në formën e p arë... 189

Kristaq F. Shabani

Çudi, pluralja ësht ë e çudit shme, ësht ë shumëngjy rëshe! Ka lule me pet ale t ë njëjt a: t ë bardha, t ë roz t a, t ë kuqe, lule manushaqe, por lule me pet ale t ë z ez a s i kisht e z ënë sy ri kurrë! N atyra p ranon bard hësinë e ku llu ar, xhelozinë, të sinqertën ... shp resën. N atyra s p ranon lu len m e p etale të zeza... Ku sh lu le u bu rgos nga KUVEN DI I LULEVE ? U bë p ërçap je p ër të hequ r im u nitetin e një Lu leje, p or... Am ani, o njerëz, d u a të m ë m agjep sni! Du a një lu le m e të gjitha ngjyrat. N jë p etale të ku qe, një të verd hë, një jeshile, një kafe, një m anu shaqe, një rozë... N jë LULE PLURALE... Ku vend i i lu leve? I çu d itshm i!... Ato lu le të ngjyrta nd jekin zhvillimin e LIVADHIT TË LULEVE. Vendosin, aprovojnë Ligje lu lesh. Dhe Dita p ërcjell d ebatin e zhvillu ar d je në Ku vend in e Lu leve, në interp elancën m e KRYEPISTILIN . U ndez debati dhe Kryetari i Kuvendit të Luleve i ra gongut d isa h erë, saqë d ep u tetin Jesh il e n xorën jash të n ga salla. P r o t es t u a n p ë r k ët ë v ep r im : Lu let e Ve r d h a , t ë Ro z t a t , Manu shaqet, nd ërsa të Blunjtjat nu k u nd ien... Në emër të të Roztave u lexua një DEKLARATË, nëpërmjet së cilës p rotestohej p ër rregu llin në Livadhin e Luleve , për cënim in që u bënin d he u kishin bërë Dep u tetëve të Roztë në një manifestim paqësor. Në emër të të Kafenjtëve e mori fjalën LULE KAFEJA , e cila nxori shqetësim in p ër m osinvestim in në Livad hin e Lu leve të virgjërta.... Manu shaqet d he të Blu njtat kritikuan Të Verdhat, të cilat nuk paraqitnin alternativat e tyre. ....Televizori po jepte një emision me të famshmin Beni Hill, i cili ishte veshur me kostum banje. Në kokë mbante një parukë bjond e. Ishte tep ër ngacm u es. Stefani qeshte m e shp irt në këtë hu m or tep ër ngacm u es, i cili vinte në lëvizje m end im in sim bolik.

7. Enigma plurale N ata m e su itën e saj kishte d alë te d era m e d orezë lu ani d he, në këtë shkëlqim kolorik, p risnin të fu nd it. Paçka se vlera 190

Sheku lli i lotu ar...

kishte rënë, por të gjithëve u pëlqente të riktheheshin në burim. N jë n ga m besat e N atës nd ryshonte krejtësisht nga ajo. Me finesë tërhiqte p artnerët... Ja Kryep istili m e bashkëshorten... Kryetari i Qeverisë së Lu leve të Blu njta... Min istrat Lu le m e bash kësh ortet... Buçitësi, Vullkani, Çelësi, Papagalli, Lejleku... Përshtyp je bëri kryetarja e Partisë së Lu leve të Gjelbra, e cila, m e fizion om in ë e saj të qesh u r, p ërshënd eti të tjerët. N atën bëri siku r s e p a... Mëngjesi hyri rrëm bim thi në p ritje... Paksa i shp ejtu ar i d ha d orën N atës, e cila e vështroi m e sytë e saj të zjarrtë e p ërp irës... Erdhi rinori, erdhi shpresa!... . Koncerti x+y ishte d u ke hap u r sip arin... Të ftu arit e nd erit kishin zënë vend . Ra fanfara e në sallë hyri Dita. Të gjithë, si m e u rd hër, u ngritën në këm bë. Resp ekti p ër Ditën ish te i p aim agjin u esh ëm , ish te i n d riçu ar... D ita ishte personazhja më politike, por njëkohësisht më intimia, më e bukura e më e dashura për të gjithë... Ajo u ofronte m irësinë e p a sh em b u llt t ë r in jv e t ë fr o n ëz u a r p ër m es d en d u r ish veprimesh e mençurish... Dita fisnike e humane ishte objektivi i njerëzve të Livadhit të N useve ... Por, të hapej rruga për Ditën ishte m jaft e vështirë. Ecja ngad alësohej. H erë m errej në nishan m e p lu m b të kom p ju terizu ar, herë led hatohej, p avarësisht se të gjithë p ërgjëroheshin p ër Ditën. Dita u u l p ranë Mëngjesit d he konferencieri i qu ajtu r Mend jem ad h i Sp ektaklit m e p artneren, Miss Lu le e vitit të kalu ar, fillu an p rezantim in. Ca vajza të p ërzgjed h u ra n xitu an të kërcejn ë n ën foku sin e vësh trim it. Ç vajza fine m e konstru kt m arram end ës! N ata hid hte, herë p as herë, shikim in m anjat nga Mëngjesi. Ai ishte them bra e Akilit p ër Ditën... Era, N g ri ca, A k u l l i , Em i g ri m i , Im p o rti , Ek s o d i , Emergjenca, Çmimi, Inflancioni, Kriza ishin ulur në një radhë. Biznesi, Kambizmi, Eksporti, Letrat me Vlerë, Imigrimi, Toleranca dhe Luajalizmi në rad hën tjetër. Rad hë - rad hë të m ëd ha, sip as oreksit të lid hjeve... Konferencieri kaloi me mprehtësi në zgjidhjen e një enigme: N JË KUKULL që sim bolizonte d içka. Sip as karakteristikave të m od u lim it d he shijeve d u het të p ërcaktohej se çfarë fshihej... 191

Kristaq F. Shabani

Për ata që d o ta gjenin kishte d he çm im ... Mend jend ritu rit nga n jër a a n ë... Të h ollët n g a a n a tjetër ... A ta q ë p ër ton in të gërmonin rrinin në lozhë! Dy tipizimet e para i përkisnin platesë. Mend jet fillu an të vriteshin . Pjesëm arrësit, tashm ë, kishin një p ërvojë të gjërë vizitash e tu rnesh të sferave të nd ryshm e, të la r m e, të cila t r r ok n in k on tin en tet e k a p ër cen in oq ean in . Kon fer en cier i d r id h te e p ër d r id h te fja lët m e sh p ejtësi të m ahnitshm e d he sond a e tij e hu m orit shp onte p ër të gjetu r m ineralin EN IGMË . N atës i p ëlqente ta gjente ajo enigm ën d h e h era - h erës flakëku qej, h era-h erës zverd h ej, si lim on i tejngop u r n ga p jekja... Mën gjesi p ërtyp te një çam çakiz, që e reklam onin p ër të m bajtu r grykën në form ë. ...Kryepistili, me shprehjen e fytyrës së tij, të jepte të kuptonte se, asqë i interesonte të ishte gjetja, p ronë e tij... Çm im i ishte tep ër sim bolik p ër një m anjat të tejngop u r! ...Dita e gjallëru ar ru an te fsh eh tësin ë e en igm ës, m basi kontu ret e saj i kishte zbu lu ar m e m p rehtësi në shikim in e p arë... Kriza d he Inflancioni d onin të gjenin gjetjen, p or sistem i i tyre n erv or tash m ë ish te tep ër i d obët, i kish te h u m bu r elasticiteti. Qetësia ishte ulur këmbëkryq dhe zotëronte gjithçka. Së fundi e theu heshtjen një deputet i motivuar me emrin e dytë BLETA . - Mu nd të bëj u në një sp rovë?... Dhe fytyra e tij d u kej siku r thoshte: SFIDO! e bërë gati të jep te një p ërgjigje të shp ejtë. - N u k e d i a i ke rënë në të? - qeshi ngu ltas Konferencieri ezmer. - N d oshta... E gjetu ra stru ket d he d u het ta kërkosh. Është gjah i gju etarit të m en çu r..., gju etarit, lu ajtës i d y roleve: i vrojtim it d he i kërkim it... Vetëm se e gjetu ra nu k vritet , si në rastin e gju etarit, p or p rezantohet... - E nd iej të hollën..., - shp oi konferencierin. - E p ra, fillo... Dep u teti Lu le BLETA në Parlam entin e Lu leve rrinte në një qoshk, ku s ta zinte syri... Atje e kishte caktu ar Kryetari. Bënte p jesë në gru p in p arlam entar m e d ep u tetët e Lu leve të Verd h a ... - H ëm ..., - d he nënqeshi... Ju , të d ashu r kolegë d he kolege, 192

Sheku lli i lotu ar...

p r isn i n jë p ër g jig je të sa k të... E n d jej n g a sy të tu a j tep ër ku reshtarë. Ajo ku ku ll ka një em ër që gjend et lehtë.... Ç na hën gri d he ky!... - foli m e një zë, si të d alë jash të m od e, Im p orti. E ka në m ajë të gju hës d he s e lëshon..., - nxitoi të d ialogojë Akulli. Ësh të si n jë fjalë ajzberg n ga fam ilja jon ë, - p rofetizoi Ngrica. H ë, d e se na p lase! - nu k e m bajti d ot d u rim in Pap agalli, m inistri i veshu r m e kostu m p end ëp ap agalli. E p o, është fjala kyçe, enigm ë, - sqaroi m inistri Çelës. Bashkëshortja e m inistrit Bu çitës hod hi një shaka të hollë: Siku r ... ta kisha bashkëshort këtë Dep u tetin Lu le Bleta d o ta d ivorcoja çd o orë! I shoqi e shikoi vëngër. Vu llkani tu nd i një tu fë m e letra në d orë, d u ke u a bërë m e shenjë kolegëve d he bashkëshortëve të tyre. Me këtë d onte të thoshte: Mend jem p rehti një d itë d o të p ërfu nd ojë në ..., se ka gisht në korru p sionin e MJALTIT . Sp ikeri nxitoi të nd ërhyjë: - E p ra... Dep u teti Lu le Bleta : Çfarë? Thu aj p ra Enigm ën, em rin e saj... . Dep u teti Lu le Bleta : - E kam të qartë... p or m ë p ëlqen... - Çfarë të p ëlqen? - E gjetu ra p lu rale... , - ia ktheu m e qesënd i Dep u teti Lu le Bleta . - H a... ha... të p ëlqen! Mezi i nxirret fjala këtij Profeti , tip izoi intelektu ali i ri, Gonxheja , ai që p ërgatiti p ër herë të p arë sp ektaklin MISS LULEJA Kr y et a r i i g r u p it p a r la m en t a r t ë Lu let e Blu n jt a i entu ziazm u ar p o tregonte se ç hap ësira e p rioritet i d ha jetës p lu ralizm i, n d ërsa Kryetarit të Lu let Petake n u k iu d u ru a d he ia këp u ti vënçe: - Ç p o na m ban leksion...! S është kohë leksionesh!... Fjala është e lehtë... Enigm a d o të zbërthehet në p etale... Petalja e p arë i p ërket gërm ës E ... - Po ky ç na ngatëron m e p etale? - u hod h Biznesi. - H ajd e, en igm ë e sh ku ar en igm ës..., - ia p riti i çu d itu r 193

Kristaq F. Shabani

Kambizmi... - N e zgjid him enigm a të lehta 1:3, 9:1; 5:9 e tjera. Dy ish m in istra Lu le të n gatërru ar n ë n jë korru p sion Dru rët e Blirit , Dru rët e Arrës ... (kështu flitej), nënqeshën ëm b ël e m e fin esë. A ta v u a n in v etëm n g a n jë sëm u n d je Fren im i . - Më të lu m të, o Bleta , - ia ktheu i em ocionu ar një d ep u tet i lu leve Jeshile , i cili m bante syze m od e +3... - Petalja e d ytë d u het ta ketë em rin V . - Më të lumtë, koleg, e gjete - u nxitua të përgëzonte Deputeti Jeshil Dep u tetin LULE BLETË. ... - Ep o, atëhere kjo ku ku ll, si nu k na vajti m end ja qysh në fillim , është Eva. - ... Po, p o EVA... Kriju esja e njerëzim it. Ajo që p ati p artn er Ad am in ... Eva qe n jë n joh ëse e vetive të Ad am it, veçse kafshoi m ollën..., - zbërtheu p ër au d itorin një hollash... Ishte Ministri i Kulturës, një shartesë e Luleve të Rozta me të Tullta... - Jo...jo, nuk keni gjetur asgjë, - i pëlqeu Loja plurale e filluar nga Dep u teti Lu le Bleta , Sp ikerit... - Gabim ... Petalja e tretë nu k e ka em rin A, p or... Au d itori u befasu a. - Oh, këta p o lozin, kërkojnë që m e një EV të bëjnë 3 - 4 fjalë, të qeverisin, d eri në fu nd të koncertit..., - shp ërtheu p ër herë të p arë kryetari i gru p it p arlam entar Lu let e Rozta , i cili shqu hej p ër lakonizëm e p ër shp ejtësi batu te. Të gjithë kthyen sytë nga ai... Mend onin se d u ke u aktivizu ar ai, d içka d o të nd od hte, enigm a p lu rale d o të gjend ej. - Këtë p risja, - i tha Deputeti Lule Bleta kryetarit të grupit parlamentar të Luleve të Rozta , një tullaci që nuk mbante krehër për flokë, por krehër për të krehur fjalët, - aktivizim in tu aj, zotëri! - Aktivizim in tim ? Unë s d u a të p rononcohem p lotësisht, p or p o të fal një p etale m e gërm ë R , ta m bash ku jtim në xhep in e xhaketës së p rerë m e shije. - Të falem ind erit, d o ta m baj këtë p etale..., iu p ërbetu a d ep u teti Lu le Bleta . - Ku e lam ë? -p yeti Sp ikeri. - Tek V ..., - tha si i p ërgju m u r m inistër Lejleku d he i shkeli 194

Sheku lli i lotu ar...

syrin një Dep u teti p a ngjyrë, që flu tu ronte herë te një karrige e herë te tjetra. - Çfarë V, p o gërm ën p etale R , që të fali? - Kryetari i gru p it p arlam entar të d ep u tetëve Lu le të Rozta e p yeti d ep u tetin Lu le Bleta . - Ajo ishte p u na e tij, liria e vep rim it e garantu ar m e ligj..., - ia kth eu serbes Min istër Lejleku d h e e afroi p ran ë vetes bashkëshorten, d u ke p retend u ar p ër p ërgjigje m e intu itë. - Pra, EVA... - O p rap ë ky të tijën n gu lm on , - th a m e n jë zë të fortë KRYEPISTILI. -Pë... p ë... ç d ep u tetë që janë!... S d i si u a d el në Ku vend Kr y eta r i i ty r e...,- p a sth ir m oi e sh toi Kr y eta r ja Lu le të Manu shaqta , e cila në Ku vend nu k kishte asnjë d ep u tet... Më së fund i Enigma u gjet me taktikë..., - buzëqeshi Spikeri d he Deputet Bleta . - Merita u takonte: KRYEPISTILIT DH E KRYETARES TË LULEVE TË MAN USH AQTA. - Thashë unë të diturit janë të ditur, - u krekos KRYEPISTILI d he shp ërtheu vru lltas. - Kjo i d ed ikohet PLURALIZMIT!... Du art s d inin nga vinin. Përgëzim e... Ju lu m të të d yve! N ë këto d u ar kishte d he zgjatje servile... GJETJA PLURALE ËSH TË E SAKTË DH E PO E SH PALL: E...V...R...O...P...Ë Në sallonin mondan ra qetësia. Ata çdo gjë po e projektonin p ër në E... d he nu k m end onin të zgjid hnin EN IGMËN ... - Çu d i!... Si janë këto Enigm at, të trond itin! - tha Sp ikeri. Dhe tani sip as rregu llit fitu esit d o të jap in em rat në ju ri: 1. Dep u teti LULEBLETA , 1/ 6 e çm im it p ër gjetjen e E . 2.Dep u teti LULE JESH ILE , 1/ 6 e çm im it p ër gjetjen e V . 3.Kryetari i Gru p it p arlam entar LULET E ROZTA , 1/ 6 e çm im it p ër gjetjen R . 4.KRYEPISTILI, 1/ 6 p ër O . 5.Kryetarja e LULEVE MAN USH AQE 2/ 6 e çm im it p ër PË . Kjo është një gjetje p lu rale... 195

Kristaq F. Shabani

Du artrokitjet shp ërthyen në sallën e koncertit... Orkestra filloi të ek z ek u tojë n jë m elod i të bu k u r : LULE TË N JË BUQETE JEMI , e cila solli çiftëzim et në kërcim e... H arresa d o të linte çm im et e m arra, sep se, p asp ak, d o të fillonte një p jesë tep ër tërh eqëse e Sp ektaklit të qu ajtu r Miss Politika d h e Trupi më i bukur . Të gjithë kishin p retend im e. Ju ria kishte bërë një farë përzgjedhje. Në këtë përzgjedhje Kryetarja e Jurisë, Dita, kishte kom u niku ar, qysh m ë p arë, p jesëm arrësit. N ata, në fillim kishte d ëshiru ar të m errte p jesë, p or MBESA e zgju ar, i k ish t e t h ën ë: Tez e, ës ht ë e m i ra t ë t ërhi qes h nga k j o pjesëmarrje... Ti t ani je rret h t ë dy z et ë e pesav e dhe kur ka më t ë rinuara se t i... . N ë fillim s i p ëlqeu m end im i i m besës, p or m ë vonë p ranoi. Mbesa e saj e p estë ishte shu m ë m ë e zgju ar nga ç m end onte ajo. E p o, e reja është e re, - u ngu shëllu a në vetvete... N jë lu le e ku qe si gjaku . E ku sh e d o gjaku n e ku q?... Oh, asqë m u nd të p ranohet një gjak, i cili në p am je d u ket i ku q e në një analizë të m p rehtë s është i tillë, m bart sëm u nd je të rënd a e sklerizon..., m etastazon..., sfid on d he hu m bet au toriteti! Ed he Lu let e Ku qe d o të kenë Dep u tetët e vet në KUVEN DIN E LULEVE ... I ngazëllente shp resa. Ed he Lu let e Ku qe , të cilat shihnin m e një sy të vëngër d o të nd ryshonin. Gjaku i d erd hu r lu m ë p ër të m brojtu r LIVADH IN E N USEVE kishte ngjyrë të kuqe...

8.Konkurrimi i ndërprerë Melod ia e bu ku r: Lule të një buqete jemi arriti në notat e fu nd it... Këm bët nd ërp renë lëvizjen d he u nisën p ër vend et e t y r e. Ta sh m ë n ist e b et eja e m a d h e e Tr u p it t ë b u k u r . Sp ecialistët e m irëfilltë kishin kryer sond azhe të m biqu ajtu ra m e em r a të çu d itsh m e p ër d r ejtim e të n d r y sh m e: M ISS POLITIKA , MISS FOTOZH EN IA MISS... MISS... MISTER... . Ed h e n ë p lazh et e ven d it ish te organ izu ar kon ku rrim i 196

Sheku lli i lotu ar...

Trupi i bukur d he ju ria kishte nd ezu r në p engesën m ë të m ad he. N u k vend oste d ot ku jt t ia jep te vend in e MISS e MISTER... Çu d itërisht, tru p at ishin bërë m jaft të bu ku r!... Por tashmë vëmendja ishte drejtuar te kjo premierë e bukur m e p ersonalitete të m ëd ha të Livad hit të N useve , të cilët kishin një veçanti në p rezantim in e tru p it të bu ku r: magjepsjen, të fshehurën e kredhur në kostumin trupëror... N jë sy i sp ikatu r zbu lon te p astërtin ë n atyrore p ron ë, të hu azu arën d he p ërlyerën kozm etikë ... In t e r e si i n g ja llu r t e k r o n ik a n ë t e k o h ë s, g a z et a r ët , kam eram anët d he historiografët, ishte i p ërligju r... Diku nga një vend , p aksa i aneksu ar, vështronin të p laku rit historianë , ata që shkruan Historinë e Livadhit. Tani stepeshin, sikur donin të bënin një au tokritikë të heshtu r. Kjo asqë u shkonte p ërshtat ngjarjeve. Meititeti p aragjykonte e d ënonte ata vetë, shkru esit e H istorisë. S d u het të rrinë kështu të tu latu r, - foli m e një gjest p aksa rom antik MAJA E MPREH TË E GJILPËRËS , e cila m ban te m bi su p e reh abilitim in e ku n d ërsh tarëve, ku historianët e step u r ishin p ërlyer... N e p o u tregojm ë atyre, atë çka ata nu k kanë ku p tu ar... Para se të p ërcillen në m osekzistencë, le ta p ranojnë... . Maja e Mp rehtë e Gjilp ërës m errte p jesë në cerem oni rivarrim esh e n gritje p restigji, n ë n gritje figu rash m ad h ore të Kom bit të Livad hit të N u seve . Maja e Mp rehtë e Gjilp ërës shp otitëse h od h i d h e n jë sh ikim m bi Mjeran ët . Ajo u d rejtu a p ër te Këshilltari i Kryep istilit, i cili ishte i shoqëru ar m e Drejtorin e Radiotelevizionit Shtetëror, një trashaluq, rreth të pesëdhjetave, i cili m ezi lëvizte konstru ktin. Kam shpresa se do të zë vend të mirë midis MISTERVE, tha ai m e besim të p atu nd u r. Ashtu shp resojm ë d he ne..., - tha trashalu qi d he u d rejtu a p ër te Bari p ër të p irë një Cam p ari m e Kësh illtarin d h e Majën e Mp rehtë të Gjilp ërës . N ë fillim d o të konku rronin Misset. Të gjitha konku rru eset kishin frikë nga konku rru esja e p anjohu r Shp resa . Ed he në anketim et e organizu ara të bënte p ërshtyp je favoriti i këtij em ri. N ë intervistën që i kishte d hënë n jë gazete të p avaru r Dep u teti Lu le Bleta e p ërcakton te Sh p resën fitim tare. Dep u teti i Lu leve të Jesh ilta an on te 197

Kristaq F. Shabani

gjithm onë nga Lu le Bleta . Çastet m agjike p o vinin në sallonin m ond an. Sp ikeri njoftoi se tani jem i në lid hje të d rejtp ërd rejtë m e Satelit m e teleshiku eshit, nd aj, në të tilla raste, kërkohej një seriozitet i m ad h p rezan tim i. Sakaq, Kryep istili, Kryetari i Q ev er isë së Lu lev e t ë Blu n jt a , q ë k ish t e m a n d a t in n ë Livad hin e N u seve , m inistër Pap agalli d he Çelësi fu tën b a r k u n b r en d a m e z o r d h e k a lu a n n ë n jë se r io z it et t ë p ap ërshkru eshëm ... N ë m om entin, ku r p ritej p rezantim i, sip as skenarit të p ërgatitu r nga regjia qënd rore, u nd ërhy m enjëherë. Sp ikeri i Rad iotelevizionit shtetëror, një d jalë sim p atik bashkë m e kolegen e vet, një bjond e fine, fillu an të jap in një em ision sp ecial lajm esh. Ko m u n iteti Ev r op ia n d h e a i Bo tër or p o n d jek in m e vëm end je të m ad he vatrat e lu ftës të hap u ra në Gad ishu llin e Zjarrit ... Aerop lanë gju ajtës - bom bard u es hed hin bom ba të z ja r r ta . Si r r jed h ojë k a v ik tim a të p a n u m ër ta . N jer ëz it elim inoheshin sa hap e m byll sytë!... A m u nd të vazhd ojë sp ektakli? Kryep istili m blod hi u rgjent ministrat në Kabinet... Atmosfera e sfilimit u shty. Vetëm enigma e zgjid hu r ishte su kses. Merimangat e z ez a u shfaqën në rrugë. N ata p ëshp ëriste m e vete: Më m irë që nd od hi kështu !... . Dita m end onte nd ryshe: Mos po i afrohej përsëri një furtunë tjetër e re Livadhit të N useve ?! D he Mëngjesin kjo e tu nd onte: S kishte p asu r fat ku rrë ky LIVADH I N USEVE . * Marjana , Drita d he Persefoni, një trin itet d hesp in ian, të nd od hu ra të tria në shtëp inë e p rind ërve atë natë, p anë njëra tjetrën në sy... Kjo d o të thoshte se p o p yeste vetë syri syrin... Stefani, i cili kishte nd jeku r këtë event , siku nd ër e qu anin tani, me fjalorin e evropianizuar, u tërhoq mënjanë duke vijuar lexim in e një libri, i cili bënte fjalë p ër origjinën e shqip tarëve. Dhe pak donte të fillonte agmia e një dite tjetër.

198

Sheku lli i lotu ar...

Fjongo e tetë Ndizet një dialog shumë prekës, i cili rrëmben të dyja palët. Syri tepër këmbëngulës me një hov tërë risi dhe me të gjithë shpejtësinë karakterizuese prek, prek dhe vetëm prek... Është i pangopur në prekjet e tij. Syri këndon, jo me prekje, por me lëvizje të muskulaturës së tij KËNGËN E MADHE TË KËNAQËSISË ... Dhe Syri i Elenit këtë e kupton mirë. Nis dhe ai një këngë jetësore e plot nerv : O i ëmbli Sy, ta kam zili virgjërinë... / Le të fryjë një puhizë e lehtë në të gjitha stinët,/ Te ty marrarendas do të vij / dhe mbi zjarrminë tënde,/ po është për të vdekur,/ fundja le të vdes!... / E di pushtetin tënd /që dhe vdekjen harkon, / E njoh zgjuarsinë / dhe e marr me mend, / fundja akacie mbi kokë / dua, lule molle, fundja!...

Skenëzimi qiellor i magjisë Tellalli:

ë gjithë në shfaqjen m ë të bu ku r... Do të befasohen i. Unë, që po ju bëj thirrje ,jam stërnipi i Tellallit, i cili tronditi me sh itjet e tij të rralla Kon feren cën e Am basad orëve. Diln i e shikoni... Kam këtu d he fotografinë e tij, të cilën e rip rod hu an fotografët m ë të m ëd henj të botës së atëhershm e. H onia, m e të cilën p o flas, ësh të p asu ria m ë e m ad h e e trash ëgu ar n ga stërgjyshi... . * * * Njerëzit filluan të grumbullohen në shesh dhe plot kuriozitet ndiqnin fjalëzimin e Tellallit të ri, stërnipit të Tellallit të dëgjuar. Një i moshuar, i çuditshëm, foli një frazë të gjatë, e cila u përhap m e sh p ejtësi d rite: Si rip ërsëritet h istoria!... Tellallët n u k e humbasin kurrë forcën e tyre, pavarësisht se tani ka mjete shumë 199

Kristaq F. Shabani

të forta p ër të folu r... Por flet vetë zem ra d he ajo ka zërin m ë të fortë e m ë të nd jeshëm të botës... Unë jam një i njohu r ju aji ap o që d o të m ë njihni m irë se ku sh jam ! Kaq tha ky p lak historik d he u fu t m es tu rm ës. Çu d itërisht, sa hap e m byll sytë, m ori trajtë shqip onje d he p astaj trajtë Kryqi... Shnd ërrohej herë në kryq e h erë n ë sh qip on jë. Tu rm a e fiksoi... Ai m barte m bi shpinën e tij mbi një e shekull e gjysmë. Fjalët e tij të fundit ishin Ah, ç na bënë Vilarët e Verd hë !... N a nd anë tru p in në m es! S ishim të zotët t i nd alnim këta verd hacu kë! Kaq tha ky p lak shqip onjë - kryq d he u shnd ërru a në një objekt të p rerë e të shenjëzu ar m e ca vilarë ngjyrëverd hë... Si d u ket vilarët e verd hë e kishin d ëgju ar d he fillu an aktin e tyre p rerës. Kjo h ap ësirë i n gjau , p ap ritm as, kon tu rim it fizik të Shqipërisë së dikurshme... Priste vilari dhe në vendin, në të cilin pritej, fluturonin shqiponja të vogla... Pikoi nga trupi gjak tepër i ku q... Bin in m bi n jerëzit e m bled h u r n ë sh esh p ër të p arë shfaqjen e lajm ëru ar nga Tellali i Ri p ikat e stërm ëd ha të një shiu të ku q... Shiu binte m bi njerëz, m bi bu ste, m bi kalld rëm e, m bi p em ë, m bi m en d je n jerëzish , gjith ku nd ... Pastaj, sa h ap dhe mbyll sytë, gjithçka u filtrua; hapësira qiellore u kaltërsua... Thua të ishte ëndërr?! Nuk kishte mbetur asnjë shenjë, apo njollë nga ajo ngjasi e nd od hu r. Kristina d he gjyshi i saj kishin d alë në shesh... N jë kronikan i ri iu bashku a Tellallit, të cilit i m ori honinë dhe filloi të fliste: Të nd eru ar, njerëz, të këtij qyteti të çu d itshëm !... Diku r një p oet d he shkrim tar i m ad h i bëri një kronikë jo të zakontë këtij qyteti d he e njohu , e reklam oi në Kontinentet e kësaj Bote, ndërsa sot çuditë, magjepsjet, ndodhitë dhe veprimi i përtëritjes së brezave, të cilët shkru an d he bënë atë, e cila qu het histori, d o t ju befasojë të gjithëve... Prisni d he jetoni m ad hështinë, të cilën e fal historia e rip ërsëritu r... N jerëzit p o m bu shnin sheshet e qytetit të gu rtë... Ishte një nga m itingjet m ë të m ëd ha të kohërave... N d ër k oh ë, p o r ecitoh esh in v a r g jet e D id ia n Sh ta tor it ku shtu ar qytetit të gu rtë:

200

Sheku lli i lotu ar...

I gurti i magjikshëm Qyteti im i thinju r, m osnjohjen e shem b m e ëm bëlsi ngad alë, fytyra jote e trim të vu losu r m e vu lën KALA , rrezatim tërë d ritë shp ërnd an... Qyteti im i xhevahirtë m e nd ërtim të çu d im të, në tru p in tënd : qilim i i gu rtë, bred h m agjia si p ërrallë... H ap sytë në m ahnitje: Lulja e parë! Qyteti im i filozoftë m e d am ar të gjaktë, Trënd afil i gu rtë Argjirua, sfid on d he p iram id ë Keopsi; hap gonxhet në Enciklopeditë... Qyteti im i shp irtë, m e kokë m bështetu r te Perënd itë, në kokën e gu rtë vë d him bjen p ër IKJEN, çel gu ri në m artesat d he lind jet! Më ke m bërthyer tërë m all m e d u art e gu rta; m ë ngjajnë d u art m e d u ar p rej m ishi . S m a lë d orën të largohet nga bu rim i, s m a lë zem rën të m a p u shtojnë rrahjet!... Qyteti im labirinth... Sim foni të hap u ra, N ota të sim fonisë: vetë Yjet!... Qyteti i N djenjës H ap sytë i m ahnitu r d eri në p ore,... Më shfaqet sakaq një qytet çu d i, 201

Kristaq F. Shabani

ku banorët e tij kanë fytyrë, n d jen jë, shpirt... Tashm ë qajnë e p astaj qeshin, flasin ashp ër e rikthehen në qetësi... Përtyp in bu ku rinë e vilës, p astaj p rap ë në shtëp inë m u zeale step en... Melod itë s i p ërngjajnë njëra- tjetrës, vetëm qelizat nota i kanë p rej nd jenje. Eh, qytet ÇUD I! Në një ekran gjigand qielli filluan të shfaqen fytyra njerëzish, të cilët d u kej siku r vinin nga kohët e shku ara. Fëm ijët fillu an t i tregojnë me gisht. U zmadhua figura e trimit të këtij qyteti, Princ Argjirit, p astaj e Gjin Zenebishit... Ata ishtn i veshu r m e një kostu m trim i d he në tru p in e tyre kishte ngjeshu r arm atim in e kohës... Përshënd eti tu rm ën m anifestu ese. Pastaj u shfaq një gu r i m ad h n ë form ën e n ën ë - birit... U zgju a n ga gju m i i trim ërisë së h ed h jes të d iku rsh m e, p ër të m os rën ë n ë d orë arm iqsh, heroina e m ad he e kështjellës, Ajo, që i vu ri em rin këtij qyteti, krejt të nd ryshëm nga qytetet e tjera të botës... Gjysh, cila është ajo p rinceshë e bu ku r, që p o shfaqet? p yeti ku rioze Kristina gjyshin. Është ajo... Princesha jonë e m ad he..., Argjiroja, d ora vetë!... Si e kisha ënd ërru ar qenka!... - u p ërgjigj gjyshi i em ocionu ar. Sa m ë p ëlqen kjo trim ëresh ë d h e bebi i saj i vogël... Si s qen ka rritu r kaq sh eku j?!... - sh p reh u h abin ë e m ad h e n ë form ë p yetësore Kristina. E, m oj Kristinë, në gu r nu k rritet shu m ë bebi, nd aj është shu m ë i vogël. Rritja e gu rit është shu m ë e avashtë... . Pasi m ori p ërgjigjen, Kristina vijoi të nd jekë këtë sp ektakël të çu d itsh ëm qiellor, n ë të cilin p o d iln in figu ra të m ëd h a vep ru ese n ë h istori, jo vetëm të këtij qyteti, p or n ë p lan in 202

Sheku lli i lotu ar...

kombëtar. Duhet të përqëndrohem në këtë rast të bukur, ndoshta të papërsëritshëm e p orositi Kristina veten. Is h t e a jo , p r in ces h a A r g jir o , e cila p ër sh ën d e st e bash këqytetarët e saj, d u ke u zgju ar n ga gju m i letargjik e heroik... Djali i vogël qeshte... Ishte në m oshën, ku r u hod h nga bed enat..., p aksa, p aksa m ë i rritu r. Mirë, tha gjyshi, m ezi rritesh në gu r; këtë e vërteton ed he p rinci i vogël . Gjin Zenebishi i d ha d orën d he e p ërqafoi fort p rinceshën heroinë e fam ëm ad he. Foli p op u llit tënd , p rincesha im e..., i tha Gjini d he m e një gjest nd erim i u vend os në krahu n e saj të d jathtë. Princesha bu zëqeshi d he nga goja e saj e artë fillu an të d iln in fjalë të arta: Të nderuar stërnipër dhe stërmbesa!... Të nderuar njerëz, që e mbrojtët këtë qytet dhe e bëtë më të bukur nga ç e lashë unë!... N e ngritëm mure të rëndë, ngritëm kështjellë për të mbrojtur lirinë tonë nga mohuesit e lirisë. N e përdorën sakrificën që, ky qytet të mos binte kurrë në duar të liga; bukuria e këtij qyteti, të ndërtuar thellësisht me ngjyrë guri, të merrte frymëmarrje: ajër të pastër. Por halë në sy e kishin qytetin tonë dhe donin që gjithçka të bukur të tillë ta robëronin... Por ne nuk mund të biem në duar të arm iku t . S hqiptari ose v rit et për M ëm ëdhe dhe t riu m fon , ose sakrifikohet në sakrificën më të rëndë e më të ndershme. A mund të bija robinë unë dhe djali im? A mund të sakrifikoja nderimin dhe nderin? Dhe nderi më i madh imi ishte të hidhesha nga bedenat e kështjellës së qytetit tim, të jetoja dhe të isha pronë legjendare e tij, të isha sot këtu, pranë jush. E ndiej dashurinë dhe ju falënderoj për respektin dhe nderimet, që më keni bërë, në këta shekuj! Kaq tha Princesha Argjiro dhe turma filloi brohoritjet edhe ovacionet p ër të. Ishte ajo, Argjiroja e bu ku r, nga em ri d he akti trim ëror i së cilës, akt n d eri, em rin e m ori ky qytet... Sytë i n d risn in , i shkëlqenin, Asaj d he Gjin Zenebishit... Shkrep tiu p ërsëri qielli d he u shfaqën njëri p as tjetrit: Kotoja, Çajupi, Pandeliu, Bajua, Çerçiz t rimi, Idriz Guri, Hasan Xhiku, babë Ceni... N ga p od iu m i qiellor p o hid heshin fishekzarre. Kryetari i Bashkisë së qytetit, si p ërfaqësu es i p op u llit të qytetit të gu rtë, me simbolin e flamurit kuq e zi, u ngjit në tribunën qiellore dhe 203

Kristaq F. Shabani

shtrëngoi d u art m e p atriotët e m ëd henj d he gjithë njerëzit m e em ër të m ad h historik. U u roi atyre m irëseard hjen në qytetin e tyre. Në këtë çast madhështor, te Obelisku, filloi nëntëteti interpretues, nën shoqërimin e një muzike trimërore, e cila përcillte porosinë e A rbërit në kohëra: 1. Irena, pinjollja e familjes Topulli, e veshur me një kostum të bukur gjirokastrit dhe me një shqiptim shumë të bukur filloi hapjen e siparit: Ç p o n d riçon ven d i, sh ih n i ku sh kan ë ard h ë, n d rit m es trim ash, Princesha e rrallë, Shih, sa bu ku r flet, si e shp reh m allin, p u thja e saj e zjarrtë: Vetëtim ë m bi m alin! Shëm bu ll i saj i m ad h, shem bu ll zgju arsie, Oh, p rinceshë e bard hë, origjinë Ilirid e! Ky qyteti ynë, m e d y kështjella, N jë lind u r p rej gu ri Prej trim ërisë tjetra Gjithë jetën, Argjiro kështjellë. Lind e kështjellarë, gati p ër betejë. Gu ri bëhet p lu m b, kalld rëm i p ozicion, ed he lu ftë të jetë, sythi lu le lëshon. 2. Kristiana, stërmbesa e Poetit të madh Çajup. Me sytë e saj inteligjentë, përfaqësues tipikë të asaj zone, e cila p ro d h o n v e të m i n te l i g je n cë . H i je s h i a e s aj tru p o re e zbukuruar edhe nga veshja tipike zagorite bëri që njerëzit të dëgjonin me shumë vëmendje simbolet vargje. Gjithë jetën tënde faqja të është zbardhë, se luftuan trimat, p rinë kap ed anë. N ë shp ate m ali rri m bështetu r p allën tënd e vallë, ku r s e ke ngjeshu r? 3. Arg jirua, stë rstë rm be sa e Prince shë s Arg jiro . N jë ngjasim si dy pika uji, me një buzëqeshje pranverore. E futur në kostumin e bardhë të nuses, lëshonte një rrezatim diellor. 204

Sheku lli i lotu ar...

Princesha Argjiro kundronte këtë ngjashmëri, këtë rrezatim, dhe ndiente një krenari brezi. Dhe fjalët e Kotos, Koto Lu nxhiotit, Dritë i d hanë syrit d he erën e barotit. Thirrjet e ku shtrim it lëshoi Çaju p i, Stina solli lu le, Lu lja freski p ru ri! 4. Iliri, stërnip i Pandeli Sotirit. Një Pandeli i vogël tipik,i përpunuar kozmetikisht ashtu që t i ngjasonte shumë, shumë Pandeli Sotirit. Kishte veshur një kostum të bukur, të prerë me mjaft shije. Ç të thu ash m ë p arë, ç të lësh p a thënë d he p o bëre shu m ë, p rap ë p ak ke bërë. Futesh nëpër rrugë, futesh në sokakë, bie erë lulesh, në portë e p arm akë. 5. Bardhë sia, stë rm be sa e b abë Ce n it. N jë sh ikim i spikatur, i dalë nga dy sy në trajtë bajamesh, përfaqësuesja e re e familjes së madhe të Hoxhatëve. Lu le k a k u d o, n ë g u r ë e ta v a n e, lu let d or ë p ër d or ë, shkëlqejnë në valle. N ë kën gë d h e v alle, balad a e legjen d a, p a ajër të lirë, frym ëm arrje s ka jeta. Si të ndrit fytyra, Argjiro, o nënë, kudo trimëri, shekujt kanë lënë. N ë shp ate Sop oti, si nu se stolisu r, flaket tu tje loti. Ej, jetë e qëndisur! Sh ikon babë Cen i, sh ikon sh tëp in ë, n ip i i tij, tron d iti historinë. Ka qejf babë Cen i të fu tet bren d a, Ç n d ritka sh tëp ia fu tu r nëp ër zem ra ! Ç ngrohtësi lëshon, ç frym ëm arrje ka, p o hyre brend a, and ej d el kala ! N ë të babë Cen i, n ë të h istoria, Ej, o babë Cen i, ç bëka d jalëria!

205

Kristaq F. Shabani

6. D rita, stërmbesa e Idriz Gurit, e hijshme me mollëza të kuqa, si mollë starking. Në dorë mban një bastun, ku është gdhendur një shqiponjë e bukur. Qafës së Pazarit, shp ërthen d jalëria, vep rat e brezave, lid h historia. S p ërm bahet gëzim it, sytë i shkëlqejnë, m ë shu m ë d ritë se sot, s kanë p asë asnjëherë. Kështjellë e lartë, Kështjellë me lule, një valle hiqe, një trimëri - këngë thu re. Ja flamur i kuq, valon mbi kala, dora e babë Cenit, fort, fort e m ba! 7. Manushaqja, stërstërmbesa e Gjin Zenebishit, me një ngjyrim të plotë manushaqeje. N ë ekranin e madh qiellor shfaqet N aim Frashëri, Poeti kombëtar Zbrisn it e n gjitn it rru gët e p azarit, n ën gu n ën e d h irtë, shkronjat e zjarrit... Një gërmë e përhapën, gjak u derdh lumë, tridhjetë e gjashtë ishin,. njerëz ishin shu m ë. I shkëlqen syri Pandeli Sotirit, Gërmat e përhapura, ngjajnë trajtën e yllit 8. Shkëndia, nga trungu familjar i Hasan Xhikut Me sytë e d jeshëm , ju shikoni sot, rru gën na e hap ët, s na e m byllin d ot. Me pushkë e penë, errësira dritë, me vlera dhe penë, Atdheu m err frym ë. N ga m osha d he hallet të thjeshtë, të thinju r, në m end je e zem ra, gjend eni të stolisu r. Ky m onu m ent d rite, d ritë e p ash u ar n ë sh eku jt që vijn ë Dritë ka p ër të lëshu ar. 9.Kreshniku, stërnipi i Çelo Picarit N a trego, m oj nënë, na trego shtëp inë, e ka m arrë m alli, Bajo fjalë florinë, Ku ka arritu r p u na, trim i s gjen shtëp inë, ç bëni kështu , o trim?! Qeshin që të gjithë. Dhe hidhet Çeçoja, trim mbi kapedanë: 206

Sheku lli i lotu ar...

A është kjo rru ga m e ku lp ër të bard hë? Sa shtëp i të bu ku ra, në sërë, në rad hë, të gjitha në gji, m ë nd ezin zjarrë. Ecin n ëp ër rru gë, ecin n ëp ër sh esh , h abitet Baju a, ku r shtëp inë sheh. Trim e është shtëp ia, trim a rriti brend a, ky Bajo Trim i m e njëqind zem ra!

Princesha Argjiro: Ejani këtu p ranë m eje, bijtë e m i, t ju p ërgëzoj p ër gjithçka keni bërë, në em ër të kriju esit d he në em rin tim , ju p ërgëzoj juve të tërë! Ta duam, qytetin tonë të bukur, ta duam Gjirokastrën tonë, kështu të lu m tu r si sot t ia shp ërnd ajm ë fam ën n ëp ër Botë... . *** Është tashmë një ngjarje e madhe, të nderuar banorë të këtij qyteti. Princesha, Princi Argjir, trim i Gjin Zenebishi, p rinci i vogël dhe gjithë burrat e mençur të historisë dhe trimat, tani do të takohen m e banorët e qytetit si d he, p as d isa çastesh, nga kalaja e qytetit d o të interp retohet Poem thi i Ku fijve - Vilarët e Verd hë i Did ian Shtatorit, interp retu ar nga: Andon Zako Çajupi, Koto Hoxhi, Pandeli Sotiri, Petro Poga, Bajo Topulli, Rauf Fico, M usine Kokalari, Eqrem Çabej, Çerçiz Topulli, Ilia Dilo Sheperi, Filip Shabani. * N ë qiell u p rojektu a p ortreti i një figu re shu m ë të njohu r, i cili herë afrohej d he herë largohej. Gjithë shiku esit p rezentë u step ën... Ai u su p erzm ad hu a në qiell d he qielli hu m bi p aksa kaltërsinë e tij p ër të d alë m ë në p ah figu ra e tij. Çu d i, - tha Tellalli, - d he hap ësira i hap vend Atij! Ishte p ikërisht ai p ër të cilin ishte qarë aq shu m ë në atë p ërcjellje tejet m ad hështore. S kishte ngelu r p a qarë asnjë, në atë d itë të atij viti! Le se çfarë thuhej tani. Tani të gjithë vetmburren. Madje ka dhe nga ata mburravecë, se kishin derdhur mbi të (shtatoret 207

Kristaq F. Shabani

d he bu stet) zëm ëratën m ë të m ad he, d u ke u rënë m e çekanë dhe qysqi veprave të Artit! ... Eh o kohë e krisur e mizorive ndaj veprave të Artit! Të ishte një qarje e tillë e imponuar popullore? Të ish in kën gë të im p on u ar n ë p ërcjelljen e Tij? A m u n d të im p onohet qarja? Rad hë e gjatë në p ërcjellje d he m ad je ed he këta, të cilët qeverisin sot janë produkt i sistemit të tij; mundohen ta im itojnë, të kryejnë vep rim e të tilla aktoreske, siku nd ër ai ... Thonë se u shfaqet në gju m ë. I u d hëzon si d o të vep rojnë ... Ia kanë frikën d he tani të p agjallu ar! Figura e tij prapë u superzmadhua dhe, pikërisht në vendin, ku d iku r ishte shtatorja e tij shp ërtheu një flakë, e cila d o të d rejtohej m e shp ejtësi në d rejtim të hap ësirës qiellore p ortretit të m ad h, i p iktu ru ar, si d u ket nga p enelatu es të zotë...Flaka, sa arriti te p ortreti i hap ësiru ar, e p ërfshiu në vorbu llën e saj. Ç nd od h kështu , o njerëz, - p ërsëriti d isa herë Tellalli. Kjo nd od hi si në një eklip s . * * * M bi q iellin e k a la së, p a p ritm a s, n ën tin gu jt e H im n it Kom bëtar, të interp retu ar nga band a e qytetit, e d rejtu ar nga i talentu ari Roze, fillojnë të flu tu rojnë m e një flu tu rim të ëm bël sh qip on jat, sim bol i kësaj toke h eroike... Kën gëtari bariton , An gon i, kën d on kën gën e H im n it... Pastaj sh faqet kën gëtari Florian , sop ran oja e ard h sh m e, e qu ajtu ra Tash ko Koço e Gjirokastrës e p as tyre këngëtari zëm ad h Lu lo, i cili shp ërnd an në këtë arkitektu rë të m ad hërishm e, të m ahnitshm e skenike këngën: Po the Gjirokastra, i ke thënë të tëra... . N ga qielli lëshohen tu fa lu lesh zbu ku ru ese, të cilat jap in trajta të çu d itshm e. Është një skenë e m ad he qiellore, ku d he reja i bu zëqesh resë fqinje d he d u ket siku r hid hen florinj, të cilët fillojn ë të kërcejn ë akrobatish t v allen e Floririt, n ën interp retim in e këngës së Floririt. Ku jtim i nd jek ritm ikën e një vallëzim i gjigant... N ë të gjitha kod rat e terrenit arkitektu ror të Gjirokastrës shp ërthejnë brohorim a entu ziaste d he lëshohen në d rejtim të qiellit fishekzarre p o entu ziaste, që lexojnë nd jenjat e zem rave gjirokastrite për këtë ditë të madhe. Është dita e apelit të madh, 208

Sheku lli i lotu ar...

Festa e rip lotësim it të tru ngu t am ë , festa e kthesës natyrale tek e tëra e saj. N ë tribu nën Kështjellore shfaqet Pand eli Sotiri, i cili, m e zërin e tij të bukur dhe plot tonalitet, hap siparin e interpretimit, d u ke fillu ar p ërcjelljen e m ad he.

Kurorëzimi ?! N jë trajektore reje, u u l afër tokës d he m bi qytet të gu rtë lëshoi një frazë: Erd hi fatlu m i çast i ringritjes së Argjiros. Kaq sheku j në sku lp tu rë gu ri . Pandeli Sot iri: N ga reja Shtojzovallja me ngjyrime ylberiane u shfaq . Rauf Fico: Stin a e stim a e gu rtësu ar, p rod h u ese e qilim bu ku rve m ahnitës, u u l m bi një shtëp i lind jeje siku nd ër u let m bi ku rorë lu leje një Bletë e d itu r, ...m e sykthyer tërësisht nga e Bu ku ra . Eqrem Çabej: Sap o u u l, një ylberizim gjigand ngjyrim i p rojektoi në një skenë: Malgjërë : N jë trofe triu m fi . Bajo Topulli: Kem i p ritu r njëqind vjet - shp ërtheu bisqet kënga, Kem i p ritu r një sheku ll loti gërm ëzu ar gërm at.... Kem i p ritu r e p ritu r, gazm onin breznitë... . My sine Kokalari: Fishta i gallu ar ngjante m e Perënd inë. Migjeni jep te e m errte m e KLITH MËRITË .... Urani Rumbo: Gjithçka mori tjetër formë... . Andon Zako Çajupi: Qytetin e gurtë, në hapësirë e m bushën Breznia e ikur, duke tundur mendimin e arkitekturuar në qenien qytet... Stockholm i kishte nd ezu r d ritat... . Koto Hoxhi: N ë një m ijë m ale, u nd rit bard hësia e letërsisë ... d he u p ërnd ritën, si flakad anë m iliona zjarre... . Filip Shabani: Lëshonin nga lëshu esit e tyre herm etikë një A ku qezezë..., në orbitën e habitu r... .

209

Kristaq F. Shabani

* P a p ri t m a s s k ena q i el l o re fi l l o i nj ë s hfa q j e m e nj ë këndv ësht rim t jet ër, nën regjinë mjesht ërore t ë regjisorit Vasil. Aktori i parë sygështenjë: Shp esh, ku r d isku tojm ë p ër këtë ku rorëzim , nd jejm ë p eshën e triu m fit, p or ed he të zhgënjim it Akt orja e dy t ë bjonde: A nu k e m eriton letërsia shqip tare një d afinizim të tillë, një skep tër N OBELI ? Shp eshherë e kem i bru m u ar vetë ne, kem i p rod u ktu ar negativitetin, kem i ofsharë ; kem i fu tu r koncep tin tru llosës të kahjes së zjarrtë të politizuar, duke ngatërruar keqas interpretimin e veprës kolanë , ku r stu d iu esi, m end im i kritik i h u aj, lexu esi m od ern , ka evid entu ar p arashem bu llin, p arakalorësin e një gjeniu letrar , d u ke kalëru ar ku q e zi në letërsinë botërore Akt ori i dy t ë, sy kalt ër: Kaq, jo m ë N jë këshillim i vogël m oral Tashmë, interpretimi ynë duhet të jetë gjallor, sikundër është vetë su bstrati shu m ëgjinish lëvru es i kriju esit, i cili sp ikat në larm in ë d in am ike, n ë aftësin ë p ërsh kru ese, n ë trajtesën e sp ik a t u r , n ë n a r r a cion in g jelb ër im sh u m ë, n ë k r on ik im in gojëhap ës d he m e vërtetësi reale, d u ke rikthyer m e gjenialitet retrosp ektivën e d u ke e p ërsh kru ar atë jo si th jesh fan tazi, im p rovizim , p or siku r ka qen ë d ësh m itar oku lar n gjarjesh , ep isod esh e d u ke nxjerrë në bised ë konklu zive tip arëzim in e një kom bi p ërfaqësu es, të lashtë që ep okon, ku nd ërton, i lind u r për lirinë, jo vetëm të tij, por edhe të të tjerëve, duke eposur me bëm a të m ëd ha historike m bajtjem end ëse . Akt ori me emër lumi: Po figu rim i ap o m jeti stilistikor? I shnd ërru ar në sim bol. Po arkitektu ra e gjinive? Ind ivid u alitet n ë tejcak?... . Akt orja brune: Po korsia? E veçantë, asnjë përqasje me të tjerët... Forca? Te intelekti përcjellës, i lind ur në kryeqytet ... Po protagonistët? Origjinalë, të gd hend ur e d altuar me d altë fine . Akt ori me pamje çajupiane: Po gjetjet? H ap ësira të reja d he në shkretëtirë grafiku ar oazet . Po vërshim i? Lu m on nëp ër gjuhë ... Po krenimi? Natyrisht i gjallë dhe përcjellës... Vlerësuesi? I vlerësu ar d he në p ritje tru m betim i... . Kronikani i qy t et it : Po p entagram i? Me të gjitha notat e 210

Sheku lli i lotu ar...

p ërtej n otave! ...Po ç flitet: Disku tojn ë d h e të vegjëlit. Si e shp rehin? Me vlere em otive ... . Vet ë regjisori: Të shkru arit? Përtej lind jes... E veçanta ka hap u r krahët bu ku rishëm ... . Vet ë Poet i: Koha m ban m end ... Gjirokastrën tim e, tënd en, të gjithëve ... ne xhaketen e saj një m anxu ranë arom ëm irë ... nd ezëse lu lesash p rilli... . Hapësira N ë hap ësirë qiellore shfaqen titu j librash të njohu r, në m bi 35 gju hë të botës, të cilat shnd rijnë si d iej të vegjël rrezatu es.... *** Migena: Nga altoparlanti shpërthen kënga: Mëmëdhe quhet toka . Atje midis tyre ishte autori i kësaj vjershe madhore, Kryerilindësi, Poeti i Mad h Kombëtar, And on Zako Çajupi, i cili, hera herës, hid hte shikim in atje lart e larg në Zagorinë e Shep erin e tij të lind jes d he shkëmbente fjalë zem re me bashkëpatriotët e tij Ilia Dilo Sheperin d he Filip Shabanin. Nga të gjithë kod rat d he nga Mali i Gjërë, Sopoti, në d rejtim të hapësirës qiellore u lëshuan balona e tullum bace shumëngjyrëshe si d he fishekzarre, të cilat zbu ku ronin m e p enelin e tyre të zjarrtë qiellin; p iktu ronin nëpër të një peizazh m ad hështor të papërsëritshëm. N jë bukuri e mad he... Nga pod iumi qiellor përshënd esnin protagonistët me Princeshën Argjiro. Princesha përshënd este d he puthte nga lart të gjithë njerëzit, që manifestonin d he siç nd od hi fanitja e bukur, i erd hi rad ha shfanitjes. Ku r d o të binte p erd ja u shfaq Mbretëresha e Labovës së Kryqit m e d jalin e saj të bu ku r d he Mbretin Olim b. Pas tyre Konstand in Shp atari m e Kryqin e Shen jtë, të cilët u taku an p ërzem ërsisht m e Princeshën Argjiro. Ishte një takim skep trish d he em blem ash e p aim agjinu shm e... * Ra perdja për t u shfaqur në akt e t ë t jerë domet hënës... Persa, po sillt e ndërmend kët o skena t ë papërsërit shme, t ë cilat mund t i përsërit ë v et ëm një mendje t alent ore, e cila ësht ë e dashuruar plot ësisht me v endlindjen ... 211

Kristaq F. Shabani

VII Fjongo e nëntë

he Syri i Elenit preket dhe sentimentalizohet, duke i thënë: Sy, o Sy, paç vetëm rini!... Magjitë për ty unë do t i zgjidh me ngrohtësinë e shpirtit!... Le të jenë fshehur dhe në shpellat e piratëve të dashurisë dhe, në kështjellat që mbajnë lidhur dashuritë dhe, në faqet e brendshme të unazave me emra të rremë... dhe, në shpërthimet e trembëdhjetave dhe, në adoleshencat e të mëdhenjve dhe në ashpërsinë e mos takimit tonë ... Do ta gjej se kush e ka bërë magjinë se kam një kërkues të saj, të saj... Ky kërkues, që quhet Hosten i Dashurisë të pamort do ta gjejë Magjinë e mistershme... Syri i Stilianit i ekzaltuar nga thëniet e margaritta shpërthen befas: Poshtë Magjia! Një Profet tha dikur dhe thënia e tij jeton edhe sot: Mos i bëni dëm dashurisë... Mos e ngacmoni ndjenjën, le të mbillet ajo në TOKËN E DASHURISË!...

SKELETI I PEN TAGRAMIT Vija e parë H eshtja të vret m e arm ën e saj fshehu r, d iku në kraharorin e thatë, të frëngjisë së m istershm e Vija e dytë N d arësi i ku firit rreh si një p u ls i p ërshp ejtu ar, e ka vënë p oshtë kacafytas një ankth. Vija e tretë Xham at qahen m e ligjërim të thyerjes e cop ërzim it, syri i gjaksit të rilind u r d ëfton KUN DËRSH TARIN E PAJTIMIT TË GJAQEVE

212

Sheku lli i lotu ar...

Vija e katërt Njeriu i trembur, me kokëkthyer pas, në çelje syri të krismtë, në vrap im të kërcim të ikën larg Vija e pestë Sim fonia e Tejikjes ka tem p eratu rë vlim i, zgjat m end jen të heq u rat e nd ezu ra të N otave... Bashkë m e heqjen lëshohet një m elod i e trim të. N u k m betet ku rrë p a nota PEN TAGRAMI

Kënga e hidhëresës E njëjta p ikëp jekje m e em ër të d hëm bëzu ar: Dhim bje . E n jëjta vu ajtje n ë të n jëjtën Od ë të Dan tes Trën d afilat i mbjellim sot dhe të nesërmen na i shkulin, pa iu gëzuar burbuqes së p arë, p a le të çelu rës së p arë! Mos, o Zot, nu k e d u roj d ot p oshtërim in! A m u nd m e sytë e qorrëzu ar të nd jek Sonatën e Mreku llisë? * * * Fytyra e gjakosur e Paqes U gris fytyra e Paqes, si një pankartë; rrjedh mbi fytyrë Lumi i gjaktë! H artë e çu d itshm e kjo m e vija ku qe - blu , blu -ku qe. N ë Kated ralen e Zem rës kënd ojnë arteriet: ALELUN Ë . Shku l vetë flokët Paqja, m e d u art e saj ëm bëltore Dhe ai që Baba ka Djallin falet në Faltore Feu d d u ef eu fd ! Ç të jetë vallë refren? N jë d hi e egër m atet të hid het këtej Ç p o shohin sytë, m os p afshin ku rrë! Miqësia e bu ku r rrëzohet m bi lu m ë! * * * Tragjedi me dorë deti Deti, p ap ritm as, u bë vrasës, Ku sh e sh tyti m e bërryl Detin ? Deti v ra u sy rin , p a n joh u r d ritën ; i th a N d al të belbëzitu rit të p arë, p a njohu r end e p am jen e një fjale të vetm e! Vrau shkëm bim in e vetëm të ku p tim it të N ënës m e fëm ijën Ç bëri Deti, m os e bëftë ku rrë N jeri ! Kaltërsinë e tij e verboi tej e m banë. O Det i verbër, o Det i p ashp irt, Foshnjat qeshin, 213

Kristaq F. Shabani

si engjëj, në ëndërr: mbështetin kokët në gji të nënave, në fundin humnerë! Tetëd hjetë lule dërgon toka, i hedh në hapësira, i hedh në sipërfaqen e ujit. Lulet nuk mbyten Asnjë lule për ty! * * * Reklama e djersitur në Shekullin e lotuar... Bu st n ë b r o n z , n ë g u r ... St a t u jë n ë g u r , n ë b r o n z Përm end ore e gu rtë Bu st m e m ish njeriu Statu jë m e p lu m b n ë sh p atu ll, Përm en d ore gu r - bronz m ish , p lu m b Bu sti sh tyn m e bërryl statu jën , Statu ja kap në fyt p ërm end oren... Vd ek je b u s-t sta t- u jë p ër -m en d -or e Bu st i m ish të, Përm end ore e m ishtë, Statu jë e m ishtë Mishm ash i m ishtë Br on z : Sh k ri Plu m b: Sh k ri Gu r : Cop ër zoh u Mish ?! Vd is! E LID HURA PA TITULL proemë 1. Gëzhojat, Dëshm itarë të zëm ëratës së shp ërthyer, 2. Cop ra granatash and ej këtej p ërhap u r nga p lasjet, 3. Ndezëzat m betu r jetim ë në një lënd inë lotësh 4. Helikopteri qan nga d him bjet e p lagëve , 5. N ënat p resin zëm ërd red hu r fëm ijët. 6. Mallku ar qofshin këm bët e gjarp rit d he ngjyra e larm e! 7. Mos, nd oshta, këtu kanë kalu ar Ushtritë e Botës? 8. Arkivolizohet d him bja 9. A m u nd të d igjet d him bja, si një form u lar, ap o një akt hu am arrje i p ad hënë ku rrë?! 10. Dhëm bzbard hu r vështron stru ku r H ILEJA E MADH E e Gjeneralëve që s njohin as grad ën e Tetarit të brishtë? 11. Du rim i nu k m artohet d ot m e heshtjen 12. Lindja nuk pret dot Lindjen, ia merr Mendjen Perëndimi. M endjen cung Dorën cung, Ora 12-5 3 x 4 = 16 214

Sheku lli i lotu ar...

Këta personazhe çfarë janë? Ndoshta më shumë përfaqësues të zgjed hu r, që s nd ërrohen ku rrë! Figu ra e tyre ka d alë jashtë m od e, p ërfaqësu es në instancat m ë të larta, d ep u tetë, që kanë d hjam osu r sytë , njerëz që kanë m arrë titu j të p am eritu ar d he në asp ektin p rofesional, p or që kanë p rivatizu ar ed he kated rat, p ostet e tjerë.

Profil

P ersa e donte këngën, e interpretonte atë me shpirt. Shpesh m end onte m e botën e saj: Eh, kënga labovite, sa e ndjerë është ajo, sa shpirtërore, sa e gjallë, sa shlodhëse dhe sa aktive! . Dhe diskutonte aq me nerv për këngën me këngëtarët dhe p asionantët e këngës p ër p rofilin e një stru ktu re shp irtërore në su bstratin e këngës Persa: Pasu ria folklorike e Labovës së Kryqit është jetëgjatë, e cila ka kalu ar nga lind jet e em ocioneve, nga p asthirrm im et, h a b it ër it ë, d ës h ir im e t , lo t ës it ë, lu t ës it ë, s h p ër t h im et , p ërrallëzim et, balad ëzim et, kërkesat jetësore. Ky larm itet e n g jy r im s h p ir t ë r o r e k a b u r o n jë n n ë g je n d je t , g ja sit ë , transformimet, lëvizjet, ndryshesat, varësitë, në raport me kohët d he situ atat, gjend jet frym ëm arrëse, të cilat shkaktojnë lëvizje të së kënduarës shpërthyese, të krijuar në një pentagram notësor të çu d itsh ëm m elod ik n ë lëm in lir ik , d u k e p r ed om in u a r erotizm i . Sev astia : Fa zim i em ocion a l i p ërsh ku a r, k a lësh u a r vikam at e tij kënd orë nga një rrjetd ënd u ri p ërjetim i erotik, qëmtuar në lidhësitë dashurore të truallit magjepsës dhe klimatik për erotizëm të pakrahasueshëm, duke lëshuar mesazhe pozitivë lidhjeje jetësore dhe afatgjata mbi bazën e një dashurie të sinqertë d he të lind u r në një tru all të bu ku r, e cila rrit e lu lëzon erotika d he kënga p ër lid hësinë jep nota të p ërjetshm e. Ai , p ra p oeti ap o bard i, vend os veten p rotagonist, d u ke i d h ën ë akt m an ov rim i p ërfytyrim it, fan tazim it m e sh tresa 215

Kristaq F. Shabani

p rofilorë. N ë stru ktu rën folklorike d erd hen në p artitu ra, që të rrëm bejnë m e baticë - zbaticat e nd jenjave . Vasili: M e n jë p r ota g on ist y lber or si v eten , sh fa q et, çu d itërish t d he n jë m ike m ad h ore, p asi ësh të një labovite e tejbu ku r, m ahnitëse, m bresëlënëse, faqeku qe, e cila të ofron gjithë bu ku rinë natyrore të p rezencës fizionom ike d he të tru p it të a r k itek tu a r m e d a ltim e m u z ik a litet n g a n a ty r a . Em r i simbolizues i mikes i marrë nga bukuria e emrave të Labovës së Kryqit, n jë em ër n d ërlid h ës em ocion esh , lësh on m esazh e p aqetim i, qetësim i. Bard ët m end jehollë d he këngëhollë nisen në rangjet kënd orë p ër të konku ru ar, së p ari m e shp irtin e tyre thellësisht poetik dhe human. Pra, në këtë kuadraturë, vajza është, jo e zgjedhur, por e përzgjedhur. Gjithmonë në eksplorimë m e një synim të m ad h të m arrin nga shp irti atë, që nesër në vep rim taritë e tyre shu m ëp lanshe të ngjitë në shp irt d he kënga e vargëzu ar të bëhet p ronë e tyre, t i ngrohë shp irtërisht d he ard h m ërin ë . Aleksi: Prod him i i zërit p ër të kënd u ar, kërkon një stu d im analitik vërtetu es, që m e botën e p asu r shp alos vlera, të cilat s h p ër t h ejn ë n ë n jë r it u a l t ë p a p ë r s ër it sh ëm d h e t ë p a im a g jin u esh ëm , siç sh p ër t h ejn ë v r u llsh ëm m elo d it ë e p op u llit . Eleni: Ky shp ërthim është u rim or d he ky bu rim ngjason m e m e një u jëvarë, e cila d erd h u jë të ëm bël d ëshire; m bled h k or d a i d er d h n ë n jë k a ta r a k t m elod ik ed h e im p r ov iz on p en tagram e të p am barim ta m e n ota të h abitsh m e n ë kord a zanore (vokale). Shpërthesat i ngjajnë sytheve shpërthuese, por n ë d allim n ga syth et p em orë p ritës të p ran verës, syth et e krijim tarisë folklorike të sfond it erotik, shp ërthejnë gjatë vitit, kohës, p a u ganxhu ar nga stinët, p açka se ngacm ohen nga to, m jed isi, rrethanat . Kri s an th i : Ta k im i, r r o k ja , p a s t h ir r m im i, g je n d je t emocionale, përbetimi, ndjeshmëria tokësore dhe e kupës qiellore me prezencën planetore dhe kostelative, koncertet e cicërimave, vu ajtja d ram atike, erotika e rrotu llu ar në një bosht jo statik, p or sp ostu es fillim e, tu nd je - fikje, eklip se ënd rrash, intelekt të dallgëzuar, kënaqësia e krijesës, kënga e mjedisit, kujtesa, si një 216

Sheku lli i lotu ar...

libër m en d or i sh kru ar n ë p arcelat m en d im ore; d ivorcim i m end or d he fizik, trim ëria m e betim qiellor, am aneti i d erd hu r m e lot, këto e të tjera, p ërbëjnë atë ngacm im gjigant të shp irtit të trazu ar labovit, që ka p rod hu ar në hojet bletore këngën lirike d h e ep ike d h e kjo e kom bin u ar m e lëvizje të stru ktu rave arkitektu rore të këm bëve d h e të d u arv e si d h e p atetizëm figu rativ . Moj moll e ëmbël plot koqe Moj moll e ëmbël plot koqe, at i prit mëni, moj shoqe, diç t u t hem e diç t u qahem, Unë nga nënia do t ë ndahem. - Ku do t ë shkosh, moj lumëmadhe? - Do mart ohem, s rri beqare, se v ajt a 20 v jeçare. Drita: N ë këtë skenizim gjigand aktet i lozin në m ënyrë parësore elementi më i fisnikëruar protagonist femra nimfë, por ed he p rotagonisti tjetër bu rri - d jalë- d hënd ër, p o i fisnikëru ar që m od elon kohën d he e m od elon koha , p or njëkohësisht ed he koha p ranon sfid at d he ofertat p ër evolu im d he p recip itim in e gjend jeve të reja . Çavo: N ë këtë d u et zan or sh ih et sh p irti i n gacm u ar, i barrëzu ar, i m etaforizu ar, i retorizu ar, i p ersonifiku ar. Vetëm n jë sh p irt i d allu ar i kon stru ktu ru ar n ë th elb e arkitektu rë poetike, mund të prodhojë lule shumëngjyrëshe dhe të shprehë em otivitetin e vet. Vetëm një shp irt i tillë p lot p oetizëm , rrëfen në m ënyrë të tillë! Aleksi: Au tori, au torja e tekstit, shfaqet si p rotagonist, që lu an të gjitha rolet. Protagonistja e këngëve, kërkon të m arrë vetë p jesë në vep rim tari që flasin shu m ë d he figu rativisht. Shp irti i p asu r p oetik ka sjellë rritjen e d im ensioneve d he sid om os thesari i erotikës është m bajtu r m ë shu m ë m end d he i transm etu ar. Ep iqend ra ka p asu r p rivilegj të ketë p asu r fem rën m e atë arsenal të qend isu r figu rativ . Marjana: Kom p onentët e këngës ap o të valles të qend isu ra me penj mulinë të ngjyrtë emocionalë, kanë sjellë behar në gjithë p asu rin ë krijim tare m e n xitje taban p op u llor, d u ke bërë n jë 217

Kristaq F. Shabani

zbu lesë të fortë. Dhim bja p ër largim in e asaj , qeshja sarkastike, ovaliteti tu nd u es, ironia e gatu ar m e bru m ë vend orë, vargjet rrëm byese të vetë shp irtit, që i p rod hon d he i p rovon m err në p rovim shp irtrat e tjerë, p or në rad hë të p arë shp irtin e tij të p asu r d he p ërcakton sa rezistentë janë në fu shën nd jenjësore . Grigori: Erotika ësh të, sa n d jen jëzim d h e p ërvëlim , sa p ikënisje, aq ed he klas, sa e kërku ar aq ed he e m ërgu ar, sa e gënjyer nga nazet, aq ed he e p ritu r gjatë Vetë k ën gët d ësh m ojn ë këtë të kriju ara n ga ba rd ë të talentuar, të cilat vlerësohen si një kontribut në krijimet tërësore të bazuar në një shtrat lëvizës, të gjatë, simbolizues dhe të arrirë labovit . Qante vajza për bilbilë Bilbili këndon në mal, moj z emrën ma merr, Vajz a në baçen e madhe lot ët po i derdh. Q ant e v ajz a për bilbilë, për një palo z og, që këndont e kaq mirë, sa që s duroi dot . Persa: Krijim et e tyre, n atyrish t, jan ë im p u lsu ar n ga faktorët këngorë në evenim ente të fshatit si d he në qëm tim et e p ronës fo lk lo r ik e, p o r ed h e n ë fo n d in p a r a q it ë s, h u lu m t u e s t ë përkushtuar për të mbledhur larmitetin e këngës popullore dhe p ër të p lotësu ar fizionom inë e p asu risë folklorike të Labovës, p o r ed h e t r ev ës së Lu n xh ër isë. M b r o jt jet m jed iso r e d h e konfiguracioni lunxhiot i begatë, ngushëllojnë për të minimizuar heqjen e sip arit të d him bjes. Am bienti i jashtëm karakteristik, që personifikon, dallon, thur, intrigon bukur, vesh me rekuizitë poetike, d uke shm angur rakitizm in, proksilitetin d he thatësirën . Krisanthi: Kën gët jan ë nd ërtu ar m e n jë stil, i cili u jep frym ëm arrje d he që ven d osen m e n jë sakticitet, ku s ke ç të zgjed hësh ed he siku r të d u ash, p a zgjatu rina e lu lu rina të kota; shtrihen në lidhësi me simotrat dhe me vendin, kombin dhe më gjerë . Eleni: Kën ga e bu ku ru ar ësh të tregu es ku ltu rim i d h e 218

Sheku lli i lotu ar...

civilizimi. Kënga kalon nëpërmjet një kalv ari dhe një v allëz im rit ual, befasues. Pra, në kët ë kont ekst duhet t ë shprehim qart ë st olinë, v eshjen, paraqit jen e ndjenjës origjinale në akt e t ë guxuara. Pranohet ed he sakrilegji p ër të arritu r të d ëshiru arën: Efektet jep en bu ku r: H u m ori është brilant d he gjithsesi kap ës . Grigori: Stu d iu esit shkencorë, hu lu m tu esit, p asionantët d he kom p etentët, që Labova i ka të shu m të, d u het të vijojnë p u nën që e ard hm ja të m ësojë, të kënd ojë e të vallëzojë në këtë fond folklorik, i cili natyrisht edhe pasurohet me gjëra dhe fryte të reja . Sevastia: Ku jtesa p op u llore d he e trevës labovite ka qenë d he është befasu ese, m agjep sëse d u ke flaku r arteriosklerozën, hu m bjen ku jtesive . Persa: Transm etim i i p asu risë folklorike është realizu ar në labirinte tru norë, të cilët vetë natyra ka d hu ntu ar, ap o koha i ka p ërforcu ar d u ke e i m bajtu r në m em orje gjallë, sep se ka d hënë shfaqje në skenat e m artesave, lid hjeve të nd ërsjellta, në gëzim et, në vajtim , elegjitë, festim et e krem tim et, erotizm in e p am barim të e tjera. Pra, shfaqjet e shu m ta në kohëra të kësaj p asu rie, nu k kanë lënë hu m bjen, p or freskim transm etim in d he thellim in folklorik . Dhe të gjithë, sikundërse ishin, filluan të këndojnë këngën e Labovës së Kryqit . S ta dal dot me të qarë S t a dal dot me t ë qarë, po me t ë kënduar, z emrën ma dogje moj, ma ke përv ëluar, si qebap kafeje moj, ma ke përv ëluar, brenda si kafeja, djegur përv ëluar. Nga sev daja jot e, mbeçë pa mart uar.

219

Kristaq F. Shabani

* * * Retrospektivë

Beteja e madhe N evojitej një sp astrim d rastik i zonës së Lu nxhërisë nga forcat gjerm ano- balliste, nd aj u caktu a batalionit Asim Zeneli të kryente këtë d etyrë të vështirë. Ishte një d etyrë, m e të vërtet e vështirë, e cila d o të kryhej në ku shte të vështira m oti d he, p asi të kryente një lëvizje d inam ike në rru gëkalim in: Qafën e Dhëm belit Shep er Selckë, d u hej të vend osej në Stegop u l e Saraqinishtë. N ga ana tjetër batalionit Abas Shehu , form acion lu ftarak, i Brigatës së IV Su lm u ese, iu d ha d etyra p ër të lëvizu r n ë k u sh t e t ë a sh p r a t ë d im r it n ë r r u g ëk a lim in : Q a fën e Dhëm belit, Qafën e Çaju p it, Labovë e Zhap ës, Gjat, Erind , N okovë, Mingu l, Këllëz, Dhoksat, Qestorat. Forcat kund ërshtare ishin të vend osura kryesisht në periferi të qytetit të Gjirokastrës, nd ërsa grupime më të përqënd ruara në p ozicione m ë të p ërp aruara, ishin të d isloku ara në: Labovë të Kryqit, Libohovë e në Kalanë e Shën Triadhës. Ndaj për të zbatuar këto d etyra d he këtë p lan lu ftarak filloi lëvizja e organizuar e forcave, nëp ërm jet rru galim eve të p ërcaktu ara. Kështu m ë 6 sh ku rt të vitit 1944, batalioni Asim Zen eli , p asi p ërsh koi Zagorinë e mbuluar tërësisht me d ëborë, m und ësoi hyrjen e tij në Grykën e Selckës, nd ërsa batalioni Abaz Shehu , me vështirësi të m ad he çau d ëborën në Qafën e Çajupit d he u përqënd rua në Labovën e Zhapës. Këto lëvizje të karakterit marshues ishin lëvizje në kushte dimërore me sakrificë të lartë.Po kundërshtari ku ishte d islokuar? Në Gjat, Erind , Nokovë, ishin grupuar forca balliste. Më d atën 7 shkurt, pas një organizimi plot frymëmarrje d he me objektiva luftim i të përcaktu ara qartë, batalioni Abaz Shehu nd ërmori një sulm mbi përqënd rim et balliste të d islokuara në këto fshatra, duke e detyruar këtë grupim të tërhiqet në kalanë e Shëntriad hës d he në Gërhot të Gjirokastrës. 220

Sheku lli i lotu ar...

Batalioni Abaz Shehu , p ërshkoi Lu nxhërinë e p oshtm e d he qend rore d he në p asd iten e p o asaj d ite, arriti në kod rat e Katu nd ishtës e të Shesh Dervishit të Qestoratit, m ad je hyri në fshat. Batalioni Asim Zeneli hyri në grykën e Selckës e zu ri zonën: Stegop u l - Saraqinishtë. Më 7 shku rt, forcat balliste, të tërhequ ra nga Gjati, Erind i, N okova, bashkë m e forcat gjerm ane, kryen një su lm të shp ejtë, nga fu sha e Dhoksatit, fu sha e Qestoratit d he vend i i qu ajtu r Shp ella e Bard hë . Batalioni Abaz Shehu d he Asim Zeneli zu n ë p ozicion et e m brojtjes p osh të fsh atrave: Qestorat d h e Saraqinishtë në p ozicione d om inu ese. Për të sigu ru ar një fu tje të ap likim it të variacionit fu nd thesi ata i lanë forcat gjerm ano balliste, d erisa u afru an e p astaj, h ap ën zjarr m e të gjith a llojet e arm ëve, d u ke i zën ë n ë befasi e d u ke th yer forcat gjerm ano balliste, të cilat u gru p u an në Shën Triad hë . Kjo ishte p ërp jekja e d ytë m e arm iku n brend a një d ite. Batalioni Abaz Shehu u p ërqënd ru a në Saraqinishtë d he Stegop u l. Forcat gjerm ano balliste, të cilat u thyen p ër herë të d ytë, vend osën të hakm erreshin shu m ë shp ejt. Ato u p ërforcu an nga garn izon et e Delvin ës e Tep elen ës. N jë batalion gjerm an i Divizionit të Pestë malor, i pajisur me artileri dhe të gjitha llojet e arm ëve, së bashku m e tu fat balliste, të clat llogariteshin m e qin d ra, të p ajisu ra m ë së m iri m e arm atim e, d u ke gd h irë 8 Sh k u r t i, o r g a n iz u a n su lm in e d y t ë. D r e jt im et e s u lm it ishin:Drejtim i i p arë: Ura e N im icës, fu sha e Dhoksatit, fu sha e Qestoratit, m e qëllim d aljeje në rrëzë të Malit të Qestoratit, ndërsa drejtimi tjetër: fusha e Suhës, Libohovë, Labovë e Kryqit, p ër t ë z ën ë g r y k ë n e Selck ës. M a li i Lu n xh ër isë ish t e i p akalu esh ëm n ga bora. Du ke ap liku ar d arën , kërkon in të asgjësonin p lotësisht d y batalionet p artizane. Forcat gjerm ano balliste p ërp aru an n ë fsh eh tësi d h e sh p ejtësi e u fu tën n ë Dhoksat e Qestorat. Rojet p artizane i kishin d iktu ar e kishin d hënë alarm in. Batalioni Abaz Shehu , u ngrit në alarm d he m ori d rejtim in n ë lin d je të Qestoratit. Fsh atarët, siku n d ër vep rohet në këto raste, lëvizën m e shp ejtësi p ër t u m brojtu re p ër t u streh u ar n ë sh p ellat, rrëzë të m alit. Krah u tjetër i form acion i arm ik p ërp aron te n ga d rejtim i: fu sh a e Su h ës, 221

Kristaq F. Shabani

Libohova. Batalioni Asim Zeneli me komand ant Riza Veipin, u p ozicionu a te zalli i Saraqinishtës, nd ërsa p jesa tjetër nd ën fshatin Stegopul e mbi Suhë me synim: pengimin e armikut për të m os lejuar marrjen e krahëve. Teatri i veprimit luftarak ishte i vështirë: terren i thyer, si d he një mot klim atik karakteristik me tipare të forta d imërore. Trupat kund ërshtare ishin të shumta në numër, të pajisura me armatim d he teknikë d he të ushqyera m irë. Forcat p artizan e kish in m u n icion të p akët, p asi d h e arm atimi i transportuar m e mushka, s mund të kalonte në qafat e maleve plot d ëborë. Pikë e d obët ishte d he lod hja e imponuar nga marrshimi i gjatë në kushte dimërore, i cili pa dyshesë kishte n d ikim n ë rraskap itjen e forcave, p or falë m oralit të lartë, kundërshtari do ta kishte vështirë të fitonte. Rrethi sa vinte dhe ngushtohej d he batalioni Abaz Shehu nd od hej i rrethuar. Nga kalaja e Shën Triadhës qëllohej me artileri të rëndë. Në ato kushte, batalioni nuk mund të organizonte një luftë frontale. Detyra e tij, në këtë situatë të krijuar ishte: Me çd o kusht d he me formë të organizuar taktikisht të çante rrethim in. N ë vend in e qu ajtu r Kake, H ije e Mad he, Përroi i Mihos, u zhvilluan luftime tepër të ashpra. Madje u arrit deri në luftimin tru p m e tru p , si d he m e p ërd orim të granatave të d orës. Gjatë këtyre p ërleshjeve këtu , në këtë rajon, u vra një oficer i lartë gjerm an d he shu m ë gjerm ano ballistë, p or këtu m beti i vrarë ra dhe komandant i batalionit Sadik Buzo; u vranë disa partizanë nga d y batalionet e u p lagosën d isa të tjerë. Batalioni Abaz Sh eh u m e d etyrë p ër të ru ajtu r krah ët batalion it Asim Zeneli , m u nd i të çajë rrethim in e të tërhiqet rrëzës së m alit e të d alë p as shkëm bit të Ku ku lit. Batalioni Asim Zeneli p engoi p ërp arim in e forcave arm ike p ër të zënë grykën e Selckës e p ër t u n gjitu r n ë Stegop u l. Të d y batalion et m e sh u m ë aftësi e vetmohim u tërhoqën rrëzës së malit e pas shkëmbit të Kukulit, ku pozicionimi i zënë në një mbrojtje të tillë natyrore, krijonte ku shte të forta qënd rese, Si rrjed hojë ku nd ërshatri i etu r p ër të fitu ar d he m p oshtu r të d y batalinoet nu k ia arriti d ot synim it. Kjo betejë qestoratase zgjati 7- 8 orë. Pavarësisht nga situ atat kërcënu ese, lod hja e stërgjatu r si d he su p erioriteti i arm iku t në nu m ër d he në arm atim e teknikë, forcat p artizane m e m oral të 222

Sheku lli i lotu ar...

la r t ë d h e m e p ër k u sh t im lu ft im i a r r it ën t ë m p o sh t in ku nd ërshtarin, d u ke vep rau r m e një taktikë m ë të qartë. Shp esh Dh esp in a e tregon te këtë betejë të zh villu ar d h e krenohej p ër origjinën e nënës së saj nga Qestorati. * 1.

M bi një m ajë kod re u shp alos m agjia, ku nd rim i im rroku h ap ësirë qielli; m bi këtë h ap ësirë flu tu ron in ëm bël zogjtë p erënd orë m e rru gëtim p ër te d ielli. N ë ikje flu tu ru ese linin gjurmin krahësh dhe cicërima shkronjash, të tjerat i projektonin në ajër, d u ke shkru ar ep isod e e p asep isod e në trajtë valësh 2. Përshtypëzohem dhe nxit rendjen, të hyj midis arkitekturës së n d ritsh m e, të rën d u ar n ga vjetët, p or gju rm a e rin isë së kahershm e të saj shqu hej krahë arkitektu rash që shtrëngonin d u art arkitektu rore: rru gë të çu d itshm e të hasu ra në rom anet kalorsiake, çezm a rom antike m e gojë lu anësh d erd hin u jët m e ëm bëlsi m ikp ritjeje; p rojektonin sham ibard hën e vallëzim it, një p rojektim fantazist i çu d itbërësve m agjikë ; në p aragrafë të agim it: Kontu re arkitektonikë nga çelte syri i një d y, tre, tu fë lu lesh, teksa sod itnin vizitorët, që u roheshin në këtë ard hje të qëllim it të m irë N u k nxitonin akrep ët të lëviznin tek orët Figu ra e tij shfaqej e rishfaqej në kontu rim qiellor p lotor, idhullimi vibronte dhe jepte sinjale të vetëtimta për ndriçimin e m end jes; shtëp itë hap nin p ortat kryesore, p ortat e trim ta, si në p ërrallat m ë të feksu ra m e sh tojzovalle, p astaj m e një ritëm d inam ik kërcisnin të gjitha, d ritaret shp alosnin faqe botës çd o kanat d he era e borziloku t p rinc i jep te arom ë fjalës u rim ore të m irëseard h jes n ë Qestorat Bu ku ria d oli n ga bu ku ria d h e gostitja faniti faqet e ku qa tërësisht të çu p ave Me stilin tim të figurimit ngulitja përmasat e mëdha të trupit qestoratas; nu k m u nd ja, ku rrsesi, të shijoja këtë natyralitet, ku ish t e k o m b in u a r n ë sh u m ë v a r ia n t e d h e s filo n t e e m reku llu eshm ja! Siç m ë tërhoqi m agjia, m ë kap i nga krahu 223

Kristaq F. Shabani

p ërsëri m agjia d he m ë p ëshp ëriti në vesh: Ler d içka p ër nesër, se këtu nu k ngop esh ku rrë m e p anoram ën... Panorama prodhon panoramën, një lindje në formë të amebës, (kuptim copëzimi) U shkëputa në të vrapuarën - elegante të të vrapuarit; isha barrëzuar në ndjenja dhe e dija se një ditë do të lindja figurën Erdha të kundroja vendin, ku kishte lindur, midis të tjerash d he nëna e Dhesp inës... d he ku p astaj lod rat loznin m e ça m a r r o k e n D h es p in ë , në n jë Q es t o r a t m artirshkru arësshkonjash...

Mirë se të gjejmë, o Shën Mari e Labovës së Kryqit! Mirë se të gjejmë, Shën Dhimitër! Qeshuni, o njerëz të mi të mirë!

1. jani, siç vini bukur, veshur hijshëm me kostum e kravatë m e krenari labovite Shp ërthejeni këngën në p entagram e rrap i, të habitet ed he hap ësira qiellore d he sytë qielli nga habia t i h ap i 2. Hidheni vallen me ritmin e kaltër dhe të bukuruar hapin; thurni ëndrrat në petalet e luleve, krahët përqafues ta çmallojnë m allin; p u thni njëri - tjetrin m iqësisht E d ini çd o të thotë të p u thësh m otrën, vëllain: Vetëtim ë m bi m alin! Me p u thje të tilla konstru ktohet e ard hm ja H id he shikim in nazik, labovite; p ërd or, labovit, fjalën e m ençu r; rrinë p ranë e p ranë ënd rra m e m itin 3. Të qeshu r e keni m id is ju sh, sot, Shën Dhim itrin Qeshu , o i m iri Koço, i m iri Stefan, u rojeni frazën e m irëseard hjes, të gjith ë, në këtë shesh , ta d inë m irë: Shenjt orët , në shesh t ë gjit hë kanë dalë . 4. Këtu e ka bu ronjën kënga, këtu e ka zanafillën kërcim i, këngën p ër m iken e m err Vasili... N greje d ollinë e m ad he, o Foto! Ylberi m ë të bu ku ra i ka sot n gjyrat; ësh të rin gjallu r p rincesha e Kalasë, vetë Ju stiniani m e Konstand inin sot kanë ard hë N jë taborr m e p rinca. 5. I p ret, i m irseard h, i gostit bjond ja Elenë m e m issin e sivjetëm të fshatit! Si shkëlqejnë sytë, teksa nga vështrimet nën q e r p ik ë d a lin , p a s t h ir r m a t ë n g r o h t a n xjer r in g jit h ë t ë 224

Sheku lli i lotu ar...

d ashu ru arit p rind ërit p ër ylberet entu ziastë Ejani, ta hap im m ë gjerë ku rorën e valles, ta bëjm ë m e shkallina, të kërcejnë gjithë brezat nga janë e s janë! Persës t i ketë hije kënga ... 6. Është vallja e kënd u ar e kontinenteve të m ërgu ar Kanë ardhur te ty sot, Lavovë, gjithë Labovat e vogla, gjithë Labovat e m ërgu ara ru ajn ë n ë krah aroret e tyre trad itat e çm u ara Ja, e ka fjalën ai vetë Ai, m os u trem bn i (S ësh të ai, që gjithm onë keni m ësu ar të shfaqej në ekrane, ap o ai, që m bu sh tashm ë p lot ekranet) është Shën Maria, shenjtori Dhim itër, hip u r triu m fator m bi kalë 7. Sh ën Maria çd o d itë p ërsh faqet n ë sh p irt e në zem ra. Ai vetëm një herë në vit shfaqet, p o m e të vërtetë shfaqet 8. Pa eja këtu ti, o m jeshtër kostu m esh, qend ise d h e s u hod he një herë vetë në valle; të m beti gjilp ëra e qend isjes, o i lu m tu ri, në d orë d he s e p rovove një herë kostu m in e qep u r në valle 9. E nd iej, teksa m ë ngacm on Bajroni, këtu në këtë vrojtim m ad hor: Si qenka, p oet, këtu m reku lli, u në një reklam ë p ër këtë vend kam bërë, p or këtu d u het të shku let kjo botë! Kjo botë, që e ka harru ar virgjërinë e vend it të bu ku r, (virgjërinë m e qind ra m ënyra e çvirgjëron) N ë rast se d u het të zgjatësh jetën, eja, këtu lu m tu roju , se çd o d itë këtu e ke festën! . Poetika me simbolizime më prekën dhe iu drejtova vetë Shën Dhim itrit: Ta gëzosh jetën, gjithë jetën! Sa të zgju ar labovitët, sa të bu ku ra këto labovitet, ku r jetën lid hin m e kërcim in d he këngën, këngë d he kërcim ënd rrash i kanë vitet . 9.Eja këtu p ak, Stefan , o Koço, trokite m e p oetin gotën , p oetët d he Ep itrop ët shkojnë d he vijnë, ne s i nd ryshojm ë d ot kohët dhe dy botët, por dije se këtu, në kohë të kohëve, gota do të trokiten, valle d o të hid hen, këngë d o të kënd ohen, nga Sevastitë, Persat, kështu si sot, m e verë të ku qe e të bard hë v r es h t ër ie ; m e r a k i t ë t illë m e r r u z a , p a h ile me arrathelp injbard hë, fiq syzinj , rru sh korid hë. Shën Maria e ekzaltu ar i shnd rit sytë Stefanit; Shën Dhim itri i m allëngjyer: Koço, ke kohë, ke kohë . Më fjalën e artë p ash ë n d riçim besim i; në fjalën e tij të p ashë jetën, n ë vargu n tim klorofilë është p hashi m e m ë të bu ku rin p rofil 225

Kristaq F. Shabani

Fjongo e dhjetë

ë qafë paçi veten, nëse veproni në të kundërtën !... Unë e kam të dashurën time Syrin e Elenit,... Le ta dëgjojë ajo haptas dhe të ndiejë çiltërsinë time në shpirt!... Nuk dua përgjigje, o Zot, pa u menduar mirë. Lënia e kohës në dispozicion është mençuri... . Syri i Elenit dëgjoi dhe e përtypte ligjëratën. I pëlqeu dhe heshtazi dëgjonte në mosngopje, në një etje, e cila e gllabëronte e që po shfaqte aktet e kësaj pangopësie të madhe. Vibrimet e syrit u dukën aq haptas... Ç të shikoje në këto vibrime dinamike ?! Një madhështi me përkrenare, e cila rrezatonte e vetëm rrezatonte në sytë bajame ku ndizeshin mijëra llampëza të vogla, që flisnin në gjuhën e tyre të ndritshme... Qirinj le t i ndezim bukurisë së pamatur dhe ironisë së saj,... Qirinj të ngjyrosur, që të lëshojnë në ajër ngjyresën e tyre. Krahët nazemëdhenj le të hapin fluturat ëngjëllore, në fluturim ëndrre, bebëzat le të hidhen vërtik në linjat shikimore... Eh, ç dehje do të kemi, o moshatarë të mi, dhe ju, o Foka të vjetra,... ju ish koketa e topmodele famëmadhe që rrokje syri patët në jetë, tani në pëqinjtë tuaj me duar të rrudhosura mbani macet e pranë syrit të adhuruar një Qen me emër të dashuri gajaset!... Në ekranet televizive vrapojnë si në starte vrapimesh, kasetat e bukurisë syrore femërore... Ku janë, ku janë ato famëmadhet ? Arkeologë bëni punën tuaj zbulimore! Le të këndojmë së toku atë këngë, që dërsit në vallëzime Të dashuruarit, Le të presim të ulet në gjunjtë tona më e bukura e Barit, e të harrojmë se pranë kemi një gungaçe, një lypëse që shtrin dorën; të budallepsemi nga kënaqësia e Kulmeve, të mbajmë një fjalimth për sytë triumfatorë, magjepsës të vetë Magjisë; magjepsën e zilepsën mendjen më të mençur, Autoritetit i vunë poshtë ecjes lëvozhgë banane.... O, sa më pëlqen meditimi i Syrit, - thotë me veten e tij Syri i Elenit ,- s ka ndjenjë e mendim më domethenës... E pse të mos jetë i pari dhe i fundit të pronësojë virgjërinë time? E pse mos të më realizohet që tani dëshira ime?... E njoh adhuruesin tim, e 226

Sheku lli i lotu ar...

njoh të përvëluarin... Atje lart në gjinjtë e mi, një tronditje, si rrëfim ndiej, Virgjëria a mund të rrëfejë veç virgjërisë së saj ? Se si po më duket vetja në këtë mëngjes baritor, Kokë më kokë me të të fle më pëlqen, Kushdo që do të më prishë të fjeturën time, do ta mallkoj deri në përçmim...Po pres agimin , kur syri shkon në Vajkua * Lermëni të shtrihem në krevat me Syrin tim elenian, frymëmarrjen nga afër t ia ndiej, O ZOT, t ia ndiej . . . , Java të mos kalojë kaq shpejt, dhe ti, o orë nazemadhe, mos nxito të ikësh me nxitim! Unë e di se ti e njeh dashurinë e madhe, ndërsa unë sot po e provoj për të parën herë; nuk të vjen keq, nuk të vjen keq ?. . . Pemën e dua të jeshiltë, Malin të lartë deri në re, Syrin e dua të guximtë, bebëzën të ma puthë, bebëzën të ma bëjë pre... Dhe meditimi ka një mbarim, por kurrë një fund. Ai përsëritet e përsëritet në pambarim, por kurrë me fund . Syri i Elenit shpërthen së fundi, shpërthen, ashtu si di të shpërthejë Syri: Më dëgjo, o Sy i mirë stilian, më dëgjo Në këtë çast mund të pritet një shirit; mund të ketë një prag, një harrim E ndieja ngulitjen tënde, shoqërimin tënd në çdo çast, pëlqesën tënde, përbetimin tënd dhe e këndoj këngën e tejfundit : O vdes me ty dhe kurrë pa ty! Syri stilian vijon: Do të të rrëmbej nga ata që të sollën në jetë, sado të të ruajnë, do të rrëmbej! Kudo që të jesh: Në daç në rrugë, në daç në ajër, o Sy elenian, do të rrëmbej... Pa ty do të hidhem nga një Urë, se jetë pa ty nuk dua; le të më marrë e egra shkumë, batica do të më nxjerrë prapë në breg, dhe prapë pa vdekje do të jem Unë dhe ty, o Sy, do të rrëmbej!... Të dua ty, Eleni, o na pret vdekja e përbashkët, o të dy në Jetë!... Këtu syri stilian e ndali rrëfimin e tij. Dhe vështroi Syrin elenian, teksa një lot gëzimi iu shkëput nga ndjenja e fuqishme, nga bukuria dhe forca emocionante e të kënduarës... Kjo ditë, Sy i dashur, është më e madhja Ditë e Jetës sime, është fillesa e guxuar e një Nisje të re, prelud i një të ardhme të magjikshme!... Mos e thuaj fjalëzën e fundit..., se unë e kuptoj,... Thuaje vetëm me muzën tënde që ngjit në shpirtin tim!... 227

Kristaq F. Shabani

Nuk ka nevojë të më lutesh, o Sy i zemrës sime, nuk ka nevojë të lotosh, nuk ka nevojë nga gaz i përbashkët të vuash..., Ja një dallëndyshe po vjen nga Lindja, në fluturimin e saj tërë kolor diç përcjell,... Sytë e saj pyesin : Në ç tempull do të befasohet njerëzimi? E ardhmja dantelat e qëndisura do të shpalosë?..., Fluturon, fluturon dallëndyshja, fluturimi i saj qarkun mbylli, fishekzarret ndriçojnë Qiellin, Duelistët nxjerrin shpatën prej millit... Dhe ulet dallëndyshja mbi një Tempull lidhjeje, Nesër, nesër Ceremoni e martesës e Syrit nuse me dhëndër Sy - Yllin... Asnjë fjalë tjetër, nuk kish më kuptim, veç një Puthje syri me rrëmbim!... Syri Stilian dhe Syri Elenian jetonin çastin më të lumtur të tyre. Njerëzit kundronin mrekullinë me endje. Midis tyre buzëqeshte Profeti!... * * * Gjetjem ad hja vijoi rrëfim in: Por kjo ishte veç një ënd ërr, një ënd ërr e nd od hu r p ara një d ram e të m ad he , e cila d o të ndodhte shumë afër. Stiliani ishte fishkur, kishte humbur ngjyrat njerëzore. N ëna e tij Evgjenia qante m e p ikën e lotit. Evgjenia p o hu m biste veten, d u ke tatëp jetu r në rroku llisje të tru p it të saj. E d ija se çfarë d o të nd od hte d he sesi d o të p ërfu nd onte kjo d ashu ri e nd ërp rerë në m es Kaluan ditët dhe një ditë ndodhi gjëma: Djali i venitur u gjet pa frymë, pa parë syrin e tij të dashur. Ishte koha , kur shkuleshin flokët nga dhimbja e madhe. Kishte ndodhur gjëma dhe kjo gjëmë u mësua nga Eleni. Mëma e saj, tashmë, po e ndiente frikën. Po i fikej vajza. E kuptonte se ishte treguar e ashpër me të, me dashurinë e saj, me ndalimin e kësaj dashurie. N u k kishin kalu ar as d y m u aj nga ikja e Stilianit, ku r nga p orta e shtëp isë së Elenit d oli arkivoli i saj H ataja p llakosi d he nënëzeza e Elenit m allkoi veten p ër gjithçka kishte bërë e nd od hi. Shp irti i saj i ngjante një shp irti katil, i cili kishte çu ar në m osekzistencë d y qenie të bu ku ra, të cilat d u heshin; kishte vrarë d y shp irtra , d y të rinj

228

Sheku lli i lotu ar...

* N ga hiçi në sipërore? E kush pa? Përfituesit, të hedhurit, ata që hidheshin nga trampolinat me koeficent të lartë vdekshmërie, vetëm e vetëm të arrinin qëllimet e tyre të mprapshta. E mprapshta triumfon shumë më shpejt dhe merr përpjestime të gjëra, sesa e M ira. Të mbrapshtëm e përkrahin më shumë se të M irën Sa personazhe tipikë krijoi kjo periudhë? U bënë pronarë me 1000 hilera, duke përdorur teorinë e të nëntëdhjetë e nëntave Çudi si ndodh kështu, në kohë errësire? I drejti qëndron në pozicionin e tij të drejtë. M e këtë qëndrim ai del gjithmonë i humbur, nuk bëhet dot pronar i madh, sidomos në gjendjet kaotike, - mendoi Persa. I kujtohej, në atë çast njeriu i tetës, përfituesi i gjendjes kaotike, i cili nuk të falte momentin, vetëm e vetën të krijonte epërsinë me çdo kusht dhe mjet Eh, si ndodh!

TETA OSE OD ISEJA POETIKE

... ishte këmbë rakitike. Mez i i qëndronin në t okë Kisht e xhepe t ë arnuara, pa një dy shkë... Kisht e t ë v et at v et ëm mbulojat e t rupit ..., këmishën e pëlhurt ë, një t eke ... edhe t ë mbat hurat t ë arnuara, pa lulka... Ujin, ajrin, drit ën, diellin, këngën t ë përbashkët me t ë t jerët . Rubinet a bridhte dhe kërcente e lirshme. Herë lirohej e herë sht rëngohej!... II Teksa të tjerët përgatitnin kthesën..., hop hodhi stërkëmbthin e hirtë d he tha i p ari: Këto janë të m iat! Dhe kënd oi Këngën e Marrjes. Bëri një kryq, jo gjoksi, p or m ë të m ad h, që Zoti ta besonte... S kishte bërë ku rrë kryq në jetë d he, m e këtë akt, d onte të ju stifikonte gjith çka. H od h i d y d u art m bi p ron ën e të gjith ëve , m bi p ronën e asku jt , lëshu ar si balon në ajrin e hollu ar... Donte..., akom a d u ar. I shnd ërroi si në p ërrallë ed he këm bët në d u ar. (N jeri m e katër d u ar !...). S u ngop m e katër! I ftoi të afërm it, m iqtë e d asham irësit të zgjatnin ed he ata d u art p ër interes të tij: Do t ju a shp ërblej ! Ata i d hanë d u ar d he m betën p a d u a r ! U d h a d içk a p ër t i p ër d or u r n ë v en d të d u a r v e ... 229

Kristaq F. Shabani

Vësh trojn ë qiellin , ku r të d alë n ë valle Aru sh a e Mad h e, të rifitojnë ato, që hu m bën! Sa d u ken p aksa Yjet e Aru shës d he d u art nisen p ër në origjinë, Yjet fiken d he Aru sha hu ...m bet, d u ...art s nisen, p or rikthehen p rotezat ...Du art origjinale rritën d u art e tij !... III Me të gjitha d u art, që ia d hanë, ka form u ar TETË DUAR TMERRËSISH T TË MËDH A m e gish trin j të m ëd h en j, të p aim agjinu eshëm në gjatësinë e tyre... Vrau m end jen p ër lid hje jashtë e brend a... Kërkoi d itën, kërkoi natën,... Kënd oi natën e vetëtim të. U d hjam os si rep til ... Hobi : D IN AKËRIA . IV Prejard hja e d u arve të harru ara... ( origjina ). S u kthye m e përqindjet... E d rejta gjykatëse zgjed h katrahu rat... Ecën ti në katër e p astaj n ë tetë u ra të h arku ara. Sa kap ërcen n jë URË, Ura e kap ërcyer të rikthehet ta kap ërcesh, p or tani jo m e hark, p or tu n d ëse..., Te k a p ër cim i i tetë e p r et të flu tu r ojë la r t n jë H ELIKOPTER i m ad h i p olarizu ar m e veshje të artë... V H arron të vështrojë p oshtë..., p or vetëm lart! Ky vështrim e p u sh t o n t ë g jit h in ... PRO TEZA T e d u a r v e p o s h t ë arkivolizohen...

230

Sheku lli i lotu ar...

Tritip proemë i Shekullit të lotuar Ecejak: TËRFIL ME KATËR FLETË PO EMTHI I ZINXHIRIT 1.X+y Med itoj rru gës.. Lehin qentë .. Lehje e tejkalu ar në 4/ 4 2.k. Prek humanen në njësi tregtare .... Lehin listat... H am -hu m , hu m - ham ... Se si m ë ngjan në këtë p ërhu m bje, ku këngëron kënga: Mish - m ash, m ash - m ish... m e d y refrenë... 3. a x s = suk... Metisët gërm ojn ë kazan et ... Aty, këtu d h e n d on jë i bardhë i nxirë... i lyer me bojë mosmirëqenie... Shpallje për shfaqe teatri asqë m u nd të m end ohet m ë ... Aktorët lëvizin të p irë, si të çm end u r, m bu lu ar nga flokët e stërm ëd h en j... Pau zistët lën ë m e keqard h je karriket... Dh e thënia: Ishte d iku r i m irë... Qesh m e një p rerje barku ... . 4.R : M= sh Zhu rm ojnë klu bet nga kafep irësit, të rinj kafep irës..., të reja lyerllastu ar p ër ballim d he nism im çnd erim i... 5. P x p ...Ku e kanë fshehu r nd erin? N d ën m ëngë? N ë bu zëqeshjen sh tirëse? N ë p h ash in tok ësor? U h od h n ë grem in ë n ë n jë vd ekshm ëri 100% - rrëfen statistika...d he loton syri i p op u llit ... 6.Algë ..... amebë Gju ajtës seksivë lehin lajm et ... N jeriu vlen sa një aru sh .... i qend isu r..., tërë p u sh ..., në një qend istari tërësisht p rivate, ku kontu rohet: Kali i m ad h, Kali i Dru njtë, Lu ani p a p end ë... d he Zonja e Parë... 7. V vetëm v..... Koroboçkat gogolian e tejv arin

p am jen ; n ë n jë sh elg 231

Kristaq F. Shabani

lotu es, qan ard h m ërin ë... Dan cojn ë kalibrikish t Salon et d h e bizhu teritë e p ërvetësu ara gabim isht . Pretend im m ond an ? Sim bolizojnë vetëm Alp et.. 8. Y i rënë kokëposhtë Pap ritm as, m ë zgjaten d y d u ar lyp sare Portofoli qahet në lem eri të p lotë.... Am an , zotëri, p esë lekë! ... Lyp ja im e e fu nd it ... Se sot zgjid het Presid enti. H allet e lyp sare në aktin e fu nd it.. . 8/1 Cigarciganet ... Meitet thithin cigaret ...Dyshoj p ër p ërm bajtjen... Du hani a qenkërka kryefjalë? 9. G 2 dhe E Lajm i fu n d it : Evrop a kërkon të fu tet te n e N d aj u stacionu an d y d ekad a . Analistët përqeshin vetveten, teksa shpërblehen për minutat ... Im p onim i i gazm ohet bu stit në shtatore m ilitante 10.A.......O..... U Aoooouuuua! Pesë të iku ra nga rru ga p ërcjellin shqetësim in: Si d o t i u sh qejn ë fëm ijët e lin d u r n ë m atern itetin e rru gës? Më vjetrani i Globit p artiton m e klithm in ligji..., në një koncert rru ge, m e em ër të hu ajtu r 11. SHMVK . Ej, ti atje sh k u n d u , ç m ë je k th yer n ë sh u rd h m em ec, syverbër krah ëp rerë , këm bëp rerë? S m ësove ku rrë si e h u m be p asu rin ë? Ta p ron ësu an syzet e ligjëru ar p ërm es m oszgju arësisë tënd e... Bind ovilat p o çjerrin faqet Grataçielat lëshojnë tym in të akap arojnë qiejt... 12. G në D ef... N ëp ër qiell u tu ron vargu m igjenian: A ke gru sht? Pse? N ë rrëznajë: Grushti i dorës mbytëse! Qesh arakizëm : N jëshi e ka rritu r qyshku r shtatin! Mëshohet, tashm ë, në qiell... E lu tu ra e d eform u ar iku r nga Toka... 13. D oni.... i qetë dhe A. XH N ë këtë kasap hanë p a çelës, N u m ri... nën N jëshin e bu ku r s e ka id enë e sim bolikës... Zvarritet rrëshqanthi në rru gicën tërë m yshqe... 14. Qeni im në gjenialiet ... 232

Sheku lli i lotu ar...

Med itoj rrugës... Lehin qentë... Një lehje e tejkaluar në 4/ 4. Më afrohet qeni im Gjeni tinas, më përshpërit në veshin e djathtë: Jan ë m arrosu r qen të, s n joh in as id en titetin e tyre qen ! Qenu shë të tjerë m blid hen në shesh: Kërkojnë të d rejtat N jë javë u ka m u n gu ar racion i i m ish it Qen i im Gjen i m ë afrohet p ërsëri, kërkon të m ë p ërsëritë d iç në vesh 15. D y veshet në grindje A fr o j p ë r s ër i t ë d ja t h t in M ë t h o t ë p r er ë: Jo t ë d jath tin Të m ajtin . . E p se ? Ta d ëgjoi i Djathti, t ia thotë të Majtit... . Qenu shi im Gjeni: S bien ku rrë në u jd i... Mashtrojnë: vetveten, njëri tjetrin ... ... 16. Sinoptika Leh jet s m u n d ta zgjed h in të p arin e tyre Fytyrav e am basad ore varu r hajm alia 17. Kulturim ?! Ku ltu rim i ka em igru ar, spostuar, Sh tatin rritu r vem jet Arin e Verd hë e p ickoi një bletë... Kortezh ap o ....vijim jete nën u rd hër...Mbetu r m e një bronke.... 18. Rreth Kokëvaru r ...p ickohen ....Rrethi i 13 ka hap u r sip arin... 19. Zinxhiri.... Një tellall, me sa ka në grykë, bërtet: Ku sh d o zinxhirë nga ju qentë t i d rejtohet Qytezës së ZIN XH IRAVE?... Mall i sjellë nga p ërtej d eteve p rej floriri ...Lirë d he m irë Do të habiteni në 100 vjetorin e Pavarësisë N xitoni koncerti p ër violinë d he orkestër, ju m irëseu rd hëron E p arap rin një lojë Ping-Pongu S..J A M I R G A N jë ikje p ërsëp rap thi në 4/ 5 20. Pika, pikë copë e çikë... Kaq em ra p ër kand id at në një regjistër DASH AMIRËS ... Reg jist r o d h e t i em r in , p a s t a j sh m a n g u ... Telen o v elë ADRIATIKU ...E ç rënd ësi kanë xhepzbraztët, xhepgrisurit?... 21. Epilog Lajm i fu nd it: H ap sytë në këtë terr... Dhe nëse sytë i ke të sh këlqim të, n d ihesh në verbërin ë e H asheku t Po kërkojm ë tërfilin m e katër fletë!... Ritu al m bytës në rrojsirë: H am -hu m , m a- m u h,am h, u hm ... 233

Kristaq F. Shabani

H hau m n....Qeni im Gjeni Qesh: Bashkoi d y veshët... Mu nd ta bëja shu m ë m ire d he u në Presid ent! Gagaçët hapin buz ët ...

AN TITEMPULLI I QYQES Këngë Qyqëzimi, modeli tjetër i kurthit...

1. ë qetësinë time të lëvizshme, në një çast p ritës p ër të ku n d ru ar p ërrallën e flu tu rim it , n ë n jë sin jal të arritjes Flu tu rim të tejëm bël... , kërkoja të kënaqja një herë të vetm e Syrin... Prisja çu d inë: 140 p ëllu m ba të flu tu ronin ansam blisht n g a Tem p u lli p ë r n ë h a p ës ir ën e So v r a n it , So v r a n këmbëkëputurit për ecje, trullosur nga lëvizjet sizmike, hapësirës tru p ore llavën p ërvëlu ese... vu llkanesh të rrem ë ... H ap ësirë e lënë bosh nga shm angja d he sp ostim i m erid ian... Grenu içit i m erresh in m en d n ga tabletat e gëlltitu ra: 140 p ërn jëh erësh ...Ç kob i p askru m bu llt!.... 2. Hëna thoshnin do të rriste madhësinë, Ylberet d o të shfaqeshin shp esh m e ngjyrim et e çu d itshm e.... Ora e qiellit d o të sh p ejton te v r u llsh ëm lëv izjen e a kr ep a v e: or ë, m in u të, sekondë... 3. Befas: U shfaq akti i kundërt mbi sytë profetikë... Fallxheshat m betën step u r, p ërp lasën filxhanet e lu lu ar, në një thyerje tërë m llef...; s u kishin d alë lexim et në p arashikim et e vijave të kafesë; Polet ngatërruan vetveten dhe emërtimin.... Dita nd jeu azm ën p ërnjëherësh ...Mbi Antitem p u ll u u l një Qyqe kokëm ad he, e p ersonifiku ar vetëm në p ërralla... 4. N uk na ndahet kjo qyqe, tash njëzet vjet, m e të folu rën e sa j: k u -k u -k u -k u , k u v etëm e b u k u r m b etet n d a r ja e rrokësu ar e ku ku së N u k na nd ahet as në ngrënien e thatë të mëngjesit, as në pirjet e kafesë, as në nevojat biologjike, as në thu rrjen e ënd rrave... Qyqja d rejton seancat e m ed itim eve m e stilin e saj ... qu ajtu r nga servilp olitologët: I p ërkryer ... Tham ë 234

Sheku lli i lotu ar...

se kishim shpëtuar, por kurthit i flakërojnë kurthimet! ... A mund të shp ëtohet nga ky QYQËZIM, ku gjem bi shp on varfërinë?!... 5. U rrit zhgënjimi, teksa 140 korba d h e sorra krejt të m u rrm ë, m e flu tu rim trajtë korbi d he sorre, m e zërin korb e tu rfu llim sorre, m e klithm im nisës, frap zezu an Tem p u llin e kthyer në Antitem p u ll... H ap ësira u hirëzu a, u zezu a Dita; Retë stisën shiun u shndërrua Vera në një dimër të egër plotciklonësh, d u ke i kap u r p rofetët në befasi..., d ashu ritë e vjetra në d ivorc... nga etja... 6. Koha lotonte mosarritjen .... Pasard hësit nu k d onin të dilnin nga barqe nënash: Grevonin brenda tij për borxhin, teksa i p riste, në d aljen e p arë në p u blik... 7. Pyesnin Profetët: Si m u nd të shp ëtohet nga kjo Qyqe, nga këta korba sorranë, m bytës të Sovranit, hu m bës të fronit? Pyetje p a p ërgjigje, e m betu r në një m ol të braktisu r, qyshku r, nga p rezencë anijesh... Ah, Tem p u ll i Efesit , p o të rid jeg p ër fam e Qyqja! Qyqja, stërm besa e bariu t fam ëd jegës Erostrato . 8. Cili do të jetë vallë Aleksandri rindërtues?! 9. Qajnë të dyja Afërditë D iana, deri atëherë ...

Meditimi Persa meditonte, duke u kthyer pas në histori, në këtë shekull të lotuar, ku, miqësia dhe armiqësia kishte lozur rolin kryefjalë me pushtet herë të njërës e herë të tjetrës. Si kishte qenë ky shekull? I përmbushur me copëtime, liri, mllefe, me zënka, me hidhërime, me ardhje dhe ikje të shpresës, me vuajtje e hidhërime njerëzore, me pak gëzime e buzëqeshje, me diktime dhe me urdhra që hera herës krtheheshin në makabritete Si kishte kaluar historia e këtij vendi? N jë popull, i cili, më të shumtën e jetës së tij, në këtë shekull, e kaloi plot lot dhe vijon akoma. Iu desh për të mbijetuar me metoda, të cilat s i kishte provuar; u përball me vështirësi dare . U lidh me ariun e bardhë, me atë të verdhë, por këto miqësi u kthyen në armiqësi; drita sa fillonte të dukej, humbiste nuancën Luftë e ashpër klasash.. Grupe armiqsh dhe eliminime! N jë grup sulmonte tjetrin N jë dramë e vërtetë, e cila interpretohej nga të gjithë, në role kryesore apo 235

Kristaq F. Shabani

episodikë Eh, shekull i lotuar! Por dhe ky shekull i lotuar kishte dhe kujtimet e tij të bardha,të mira, nxitëse, krenuese në atë heroizëm popullor, i cili ishte i pushtuar në mendjen e tij me heroizmin dhe deheroizmin, me psikologjinë për të ruajtur me sakrificë ecjen, me psikologjinë e fortë për të ruajtur traditën dhe për të shfaqur vlerat e tij të vërteta në shumë fusha E ç faj kishte populli?! Gjithonë ata , kryesuesit e kanë fajin Por dhe populli ka pjesën e tij të fajit N drydhja e të qenit v etëm, krijoi n jë psikologji të bardhë Interpretët e këtij shekulli ndryshuan shumë gjëra në këtë vend, pavarësisht nga kjo klimë, treguan vitalitetin e tyre dhe mbijetuan. M e këtë gjendje dhe me aftësinë e tyre të parët tanë u munduan të ndryshojnë faqen e vendit, të kulturoheshin, të dritoheshin, të arsimoheshin, të sillnin mentalitete të reja. A jo kishte dëgjuar dhe e kishte përcjellë me fantazi fikjen e njerëzve të saj më të dashur të Dhespinës, Eminesë, Stefanit, stërgjyshit , M agdalinisë, Dhimitrit, gjyshit, M anthos dhe e kishte zakon mbi vendin e prehjes së tyre, të vendoste lule të freskëta të lëndinave të Labovës së Kryqit për të përkujtuar kujtimin e tyre. Ishin të gjithë njerëz të nd ritshëm , të cilët d inin hid hërim in ta kthenin n ë p ërm bajtësi, m om entin që u sillte d h im bje, në trasform im të ku nd ërt; vu llnetin e tyre e vinin në shërbesë të fam iljes d he të vend it N ë këtë d rejtim d u het t u ngjajm ë, - e kishte p orositu r gjithm onë babai. Dhe gjithm onë p asard hësit m u nd ohen të thithin të m irat e brezit tjetër, t i p ërsosin ato, d u ke kriju ar fizionom in ë d he kontribu tin e tyre

236

Sheku lli i lotu ar...

Fjongo e njëmbëdhjetë

do të diel dy familjet çonin lulet te varret e të rinjve, secili në fëmijën e humbur. Por një ditë ndodhi një çudi e madhe. Varret tejmbusheshin me lule Nipi i Stilianit ishte rritur, por edhe motra e vogël e Elenit Ata vështronin njëri tjetrin, dhe sa më shumë çonin lule në varret e të ikurve, aq më shumë e shikonin me dashuri njëri tjetrin. Kur një ditë u ndodhën, papritur vetëm, ndodhi ajo që pritej. U puthën aq shumë, sa dukej sikur nënshkruanin marrëveshjen e madhe të bashkëjetimit. Kishte ndodhur magjia. Të rinjtë nuk kishin më frikë, ata e çelën dashurinë haptaz. Iu betuan njëri tjetrit se nuk kishte forcë asnjë t i ndalte. Përvoja e çiftit Stilian Eleni i kishte mësuar se nuk duhej të përuleshin Nënëshamizezat, kur morën vesh këtë ngjarje u befasuan Nëse do të veprohej prapë, si në rastin e pare, do të përsëritej gjëma Nëna e vajzës po mendohej thellë. S kishte pse të kundërshtonte, pasi mund t i përsërtitej gjëma.. Nëna e djalit priste reagimin e nënës së vajzës. S kishte pse të bashkoheshin prapë në gjëmën e dytë Njerëzit e qytezës prisnin reagimin se çfarë do të ndodhte me Foton dhe Kullën!... * Astriti, tashm ë 75vjeçar , sillte nd ërm end gjithë atë ep ikë të nd od hu r, në këtë sheku ll, atë p ërp jekje aq të m ad he të bërë nga brezi i tij, p ërp jekje, e cila, shp eshherë, m inim izohej, d eri në asfiksi... Brezi i ri, i cili nu k d inte si kishin rrjed hu r ngjarjet m u nd d he as m u nd të kishte të d rejtë të m ohonte atë p ërp jekje vitale të bëra gjatë një p jese të m ad he të historisë, ku r në vend ishte p u shteti i m onoid esë... Dhe nu k ishin shu m ë p ak vite ato, rreth 5 d ekad a, qëku r d olën në skenë... Nipi i tij, Marengleni, shpesh acarohej së tepërmi pse i kishin vënë atë emër. Dhe emrin ia kishte vënë vetë ai, me ceremoni, në shenjë respekti p ër klasikët ... Se m os ishte vetëm ai m e këtë 237

Kristaq F. Shabani

emër. Ishte mbushur gjithë vend i i tij. Në vend kishte ndodhur çudia më e madhe në vendosjen e emrave. Shumë moshatarë të tij kishin emra të çuditshëm, sipas etapave të miqësisë, të cilat kishte kalu ar Shqip ëria. Shu m ë kishin em rin e Leninit, Josif Stalinit, Enverit, udhëheqësit të vendit, i cili ishte emri më i përhapur, madje dhe emra të Maos, emrin e kinezit të madh... e të tjerëve. Ishin zhd u ku r em rat e Shenjtorëve d he të p arëve të fisit d he ishin zëvendësuar me emra të tillë ... Një odiseidë e madhe emrash ... N ejse, kjo m etod ë në vend osjen e em rave ishte një gabim i p afalshëm , p or e d onte p u na kështu ..., - m end onte Astriti, d u ke u kthyer në retrosp ektivë, që sip as tij, kishte ed he p lot g jër a t ë b u k u r a , t ë cila t d u h et t ë m b a h esh in m en d p o r detyrimisht, duke i analizuar, në këto kushte të reja, kishte dhe gabim e të rënd a... Kishte vetëm d y d itë, ku ishte p ërleshu r në një d ebat të gjërë më djalin e tij, mbesën dhe nipin... E mbante kokën mënjanë dhe sillte ndërmend atë ashpërsi të madhe të tyre ndaj tij, brezit të tij, duke i dhënë një shuplakë të rëndë gjithë transformimit të bërë gjatë asaj p eriu d he... Ju nu k keni bërë asgjë... Ju keni qenë brez i hu m bu r... Ju ishit njerëz p a katand i... p a vlerë... Ju ... . Dhe ju-të vijonin, duke nxirë një jetë të tërë, duke e hedhur k ëtë jetë n ë k osh ... d h e p y etjet, të cila t të r in jtë i q u an in asgjësu ese, vinin njëra p as tjetrës: Ç keni bërë ju ? Ju e keni m eritu ar të qu heni Brez, i cili nu k bëri asgjë, veç lu ftoi p ër instalu ar një d iktatu rë ... . N jë d iktatu rë? Astritit kjo i d u kej p aksa absu rd e. Ata, në rad hë të p arë, kishin m eritë se e çliru an vend in d he nu k bashkëp u nu an m e nazistëfashistët, siku nd ër forcat e tjera, të cilat e hiqnin veten të moderuara... Të moderuara se ndihmonin në vazhdimin e pushtimit.... Pale, kur thuhej se nazistët erdhën, si shëtitës, këtu ... Pika historianëve, të cilët belbëzojnë! ... Tani ai ishte m e atë: Çd o brez t i jap i haku n brezit p arakalu es , të m os rrëzojë gjithçka të kriju ar m e m u nd d he d jersë... . E këta , nu k p ërd orin logjikën... Dhe u ishte kthyer: Ju nu k d ini si d he ku e kem i fillu ar n e? 238

Sheku lli i lotu ar...

Ku e ken i fillu ar? - h id h ej m e sh p oti p yetja n ga n ip i, Gëzimi. N ga hiçi. Lu fta e Dytë Botërore e la vend in të shkatërru ar, të d jegu r, të p ërzh itu r, n ë varfëri të p lotë. Me gjith çka të rrafsh u ar. Pa u ra, p a rru gë...,p a asgjë!... Dh e p u sh teti yn ë e filloi gjithçka nga e p ara. Ishin në shesh arm iqtë tanë, të cilët ishin të fshehu r në gjirin e p op u llit d he kërkonin m e çd o ku sht të nd alonin çd o ecje, çd o rregu llim , çd o p lan; kërkonin gjithçka ta saboton in, d u ke p asu r nd ihm ë të fu qive të m ëd ha d he të reaksionit të brendshëm, i cili mundohej të sabotonte pushtetin e ri të instaluar në vend... Shumë armiq të këtij pushteti, sidomos ata, të cilët kishin bashkëp u nu ar, d eri në m om entin e fu nd it m e p u shtu esit, kishin braktisu r vend in, p as çlirim it, se e d inin se çfarë i p riste, p or ed he shu m ë m betën. Pra, ku d o d ëgjohej zëri i qyqes, zëri, i i shkretëtim it. Pushteti i ri e d inte se kishte shumë kund ështarë, por filloi m e p lane të p ërm irësonte gjend jen... Ju keni të d rejtë të flisni kështu. Por ne e d imë se çfarë tranformimesh u bënë: u ngritën institucionet, u riorganizua gjithçka, filloi nd ërtim i i rrugëve, i urave, tharja e kënetave të shumta, u elim inua kështu prezenca e m ushkonjave; u bë një luftë e ashpër nd aj analfabetizmit m e ku rse të sh ku rtra; u h ap ën sh kolla p ër të m ësu ar, u h ap ën ambulanca, spitale për t u kujd esuar për shënd etin e popullit; iu d ha rënd ësi bujqësisë d he blektorisë..., filluan aksionet e mëd ha të rinisë për ndërtimin e rrugëve, të hekurudhave, për organizmin tërësor të fu rnizim it të p op u llit. Ish te n jë lëvizje e fu qishm e popullor ed he një përkushtim i mad h për të përmirësuar jetën e këtij populli..., u futën koncepte të reja të jetesës... Një nd ryshim i p a p a r ë m e të k a lu a r ën obsk u r a n tiste... Iu d h a p r ior itet humanizm it njerëzor d he marrëd hënieve mid is njerëzve... . Por asqë m u nd të m bu shej një m end je, e cila m end onte se ku brez që iku ishte konsu m u ar totalisht. Çlirim i asqë e m end onte m ë të shp jegonte d isa herë ato që u kishte thënë kaq herë. I la të logjikonin m e logjikën e tyre, e cila p ërjashtonte çd o të m irë...

239

Kristaq F. Shabani

Shpalosja e v lerës ësht ë ajo që t ë bind. Iu kujt ua, në at ë çast , Filipi dhe hapi perden e rrëfenjës akt iv e. Ndërkaq Persa, duke kaluar nëpërmend kët ë romancë ulje-ngrit je, herë v ërshuese e herë përmby t ëse, herë lodhëse e herë t rilluese, mundohej t ë v int e pikat mbi i , t ë kësaj rruge v et mimi

240

Sheku lli i lotu ar...

VIII

E papritura e bukur E v ësht ront e drejt e në sy , sikur do t a përpint e

Ky d jalë d o të bëhet i aftë p ër p rofesionin e tij

Kërkesa

p ër të aftën është shu m ë vitam inoze . Sa th a këto fjalë d h e p astaj qesh i. Ed h e si d jalë ësh të sim p atik se në p rofesionin tonë hyn d he sim p atia Krijohen d y r r jed h a t e sa j: s im p a t ia fig u r a t iv e d h e s im p a t ia p rofesionale . Janë të nd ërlid hu ra. A s ishte d he ai i tillë d he aq i sukseshëm, ndoshta edhe për këto. Arti i tyre ka të bëjë me femrën. Dhe femra nga vetë natyra është arkitekturuar natyrisht shu m ë bu ku r m e atë tru p p rod him tar d he rigjeneru es jetësor, e p riru r nga p am ja fizionom ike, p arasëgjithash Pu nohet d he operohet në p rofesion m ë m irë, në këtë kontakt e shtrat estetik . Filloi të ku jton te m ijërat e rasteve, fytyrat e tyre, n d jesitë e shfaqu ra, shp resat e p akta d he rrritjen e shp resës, p ërballim i i d ësh ir a v e p ër të lin d u r n a ty r sh ëm , p or ed h e su blim e n ë sakrifica, Mjafton fëm ija të lind te d he të vijonte brezim i Sa raste të jashtëzakonshm e, ku jeta varej në fije të p erit , ku sytë m e lot thoshnin të shp ëtojë të p aktën fëm ija, p or ai d he ekip i m jekësor lu ftonte m e p rofesionalizëm të jetonin të d yja: nëna d he fëm ija Ai d inte të lexonte m e një kod izëm se ç shp rehej në ballin e tyre, ç narrativitet kalonte në fytyrat e tyre, si binte sku qja, si bu iste tu rp im i, si bin te m eititeti, të cilit i th osh te gjithm onë: Ku shkon? Këtu jam u në shp ëtim tari i jetës! . Ai d inte që, p as kom ës, d o të fillonte frym ëm arrja e lirshm e, të të p ërshënd este bu zëqeshja, të të zbriste falend erim i nga bu zët e d rid hu ra nga em ocionet . Ai ishte Perënd ia e Tokës, Perënd ia 241

Kristaq F. Shabani

e Shp ëtim it, Perënd ia, ku faleshin gratë të gjitha, p or sid om os ato, të cilat p risn in të bëh esh in n ën a Ç d etyrë e m ad h e, ç d etyrë e vështirë, ç su blim itet, ç em ocione! N ejse d jalosh i, ka rën d ësi që e ka këtë ku sh t: sim p atin ë vetiake. Tashm ë d u het lu ftu ar p ër të d ytën A s ishte çu d itu r ai m e këtë stu d ent në p rovim et e form im it, ku r ai fliste qartë, m e argu m enta, siku r të ishte p rofesionist? Aty e vlerësoi d he u habit si nu k e kishte njohu r m ë p arë kaq thellësisht stu d entin e tij. Qartësia në të shp rehu r, thënia m e kom p entencë e asaj që d inte, argu m enti që p ërd or, d ed u ksioni logjik d he p ërfu nd im et e theku ra a nu k flisnin nd oshta p ër një talent të ard hshëm në këtë fu shë? Du het p ërkrahu r, - tha m e m end jen e tij. Pastaj rip ërsëriti: Ky d jalë d u het p ërkrahu r . Kishte folu r fort d he asistentja e tij ktheu kokën: Çfarë thatë, Profesor? Ju shqetëson gjë? - p yeti Lola Top tani e shqetësu ar. Ku p toi se kish te folu r p a d ash je. Tru ri i tij n u k e kishte m bajtu r p ërbrend a atë që kishte në m end im . Jo, jo s kam gjë , tha qetësisht d oktor Glozheni d he e p a Lolën d rejt e sy, d u ke i bu zëqeshu r. Doktor p ërm end ët d içka, një frazë: Du het p ërkrahu r, d içka të tillë . Ti, Lola, e d i se n e sh qetësoh em i p ër rastet p rezen te, p reoku p antë, p ër të cilët d u het të këm bëngu lim p ër të bërë m ë të m irën ; të jem i të bind u r p ër nd ërhyrjen . Po Profesor Më shqetësu at Unë jam m ësu ar m irë në këto sip ërm arrje op eracionale t ju hap ju ve rru gët, të flu tu roni m e bistu rinë tu aj . Doktor Glozheni qeshi: Po ajo është d etyra ju aj: të hap ni rru gët p ër të flu tu ru ar bistu ria! . E thatë shu m ë bu ku r, Lola, d h e n ë m ën yrë sh u m ë figu rative Ju p ërgëzoj, d oktoresh ë Lola! Profesor, d oja t ju th osh a, p or tash m ë erd h i m om en ti. N esër a d o të m u n d të m ë jep n i lejë, p asi kam n jë p u n ë u rgjen te . Po nesër ti e d i m oj, Lola Top tani, - d he e vështroi d rejt në sy, - kem i tre op eracione të vështira . Për nesër na qenkërka 242

Sheku lli i lotu ar...

ky rast i veçantë?! S k a të v ësh tir a p ër ju , Pr ofesor , p or bën i m ir ë q ë i vlerësoni . Çd o op eracion, ti këtë e d i m irë, d u het vlerësu ar, Lola, se p ak të shkasësh, krijohen kom p likacione. Pra s ka op eracion të lehtë ku rrë. N jë nënvleftësim i vogël sjell të p abërën Mirë ti nesër d o lejë, p or m e kë të të zëvend ësoj? A kam të d rejtë të p rop ozoj, Profesor? Po s d isku tohet. Pa të shohim se çfarë d o të na servirësh? Unë them të m ë zëvënd ësojë ai m jeku i ri gjirokastrit . . Ku sh Filip i? Po Filip i Vetëm ai m u nd të m ë zëvënd ësojë m u a Ai ka qenë i p ranishëm në sa e sa op eracione, si vëzhgu es d he ten tu es . Më p ëlqen ai d jalë, shu m ë serioz d he i vëm end shëm . Po e d rejtë ti, Lola Top tani, nesër d o të m arrësh lejë . E shikon, Profesor, ed he asistentja ju aj jep m end im e d he, jo vetëm hap rru gën op eracionale të flu tu rojë bistu ria? Qeshën të d y. Sa m irë m end onin të d y, ai d he Lola. T i hap ej rru ga një të riu E vend osi: N esër d o të vihej në p rovë ai, Filip i, si asistent i tij. Pastaj i tha : Do të të zbu loj d içka, Lola . -Po, Profesor. - Më p yete se p ërse fola m e zë p ak m ë p arë. Pikërisht fraza im e kishte objekt Filip in Për gjirokastritin fola Ata shiku an m e d ashu ri p rofesionale, në sy, njëri - tjetrin. Është gjë e bu ku r, ku r ke të njëjtin m end im , ku r p ërqasesh kaq bukur, kur ke shpirt të bukur, por të bukur ed he profesionalisht -Profesor, u në d o të d al p ak, të m arrim m asa p ër nesër; të takoj ed he Filip in p ër këtë sip ërm arrje. -Mirë... Pasi të p ërfu nd osh, thu aj Filip it se të d o Profesori. Lola Top tani d oli nga zyra. Ishte një d oktoreshë e zgju ar, e bu ku r, p rofesionalisht e d allu ar, njeri m e shp irt të m ad h, e cila u qënd ronte të sëm u rave te koka.

243

Kristaq F. Shabani

* * * Pse të m os e nxiste? Pse m os ta m bante afër, t i shp jegonte gjithçka? Më pëlqejnë njerëzit e etu r p ër d ije d he këm bëngulës. * * * Dred him i p rofesional, lu tësi e Lu les, e ku llës në thep najë d he e bacës Su lejm an Këshillat e Concitës -Ka ard hu r një p aciente nga Veriu . Është e m ira, Profesor, ta vizitoni d he ju një herë. - Ju e vizitu at. - Po. - Çfarë konstatu at? -N d ërlikim vagin ar, e p rejard h u r n ga d jegia m asive m e p erm aganat nga një tep ëri e tillë e d hënë nga një inferm iere mami. - Konklu d im i ju aj! - Du het op eru ar p ër të rifitu ar d isa p ozita të nevojshm e të karakterit fiziologjik. - Mirë, ejani, d o ta shoh d he u në. Kaq tha Glozheni d he u ngrit nga tavolina e p u nës. Me Filip in ish te d h e a sisten tja Eg id a s Con cita , n jë sp a n jolle, p ed agoge n ë n jë u n iversitet të Sp an jës. Egid a ish te m jeke e specializuar. A jo flist e fa r e p a k , k ish t e n g ja sh m ër i n ë k ët ë fu sh ë frazeologjike d he gjëja m ë e p ërbashkët e tyre ishte se të d y sim p atizonin, në ku lm , p rofesionalizm in e Profesorit. Glozheni u fu t në p avijon d he u d rejtu a i orientu ar p ër te d hom a, ku ishte shtru ar p acientja. Filloi ta p yeste fillim isht si kishte nd od hu r, ku sh e kishte m jeku ar në atë form ë d he çfarë nd jente; çfarë ishte p rivu ar nga ky shkak. E p a në m ënyrë sip ërfaqësore këtë rast. Çu d itërisht filloi diskutimin teorik. U m blod hëm të tre ai, Concita d he Filip i. Dëgjo, Filip , ti d o ta op erosh . Men d oj n ga vësh trim i i jashtëm se ajo m u nd ta ketë hu m bu r aftësinë lind ëse. Du het sigu ru ar të p aktën aftësia u rinu ese, p a p ër kontaktin fiziologjik 244

Sheku lli i lotu ar...

ka një p am u nd ësi Kjo nd ërvaret nga stu d im i që d o të bëni, ku r ta hap ni gjatë op eracionit. Por, p ër m end im in tim , kështu d o të op eroni. N ë këtë op erim d o të jetë Concita, asistentja ju aj. Kaq . Me këtë d onte të tregonte se kjo ishte konsu lta d he tashm ë d u hej p rovu ar konklu d im i. N u k d u het ku rrsesi të d evijoje nga ajo që thoshte e vend oste ai * * * Dolën nga zyra e Glozhenit . Po siku r vatra, hap ësira vaginare, të jetë e p astër d he të krijohet mundësia për të risjellë të gjitha funksionet e vaginës? p yeti sh p ejt e sh p ejt Con citën Filip i.-Dëgjo, Filip , n e d o të vep rojm ë si ç na tha Profesori. Ai është i rrep të në gjykim in e tij, nd aj m u nd të them vetëm një fjalë: konklu d im i i Profesorit është u rd hër p ër ne . Filip i u li kokën d he p o m end ohej. N ejse, - tha m e vete, puna do të na mësojë. Profesori vetë thotë që duhet të futemi në stu d im d he të konklu d ojm ë p ër çd o rast. Dhe u në d o të nd jek u d hëzim in e tij Stu d im analitik i gjend jes Mirë, Concita, nesër d o ta realizojm ë op eracionin . N jë kon su ltim m e literatu rën d o t i bën te m irë. Filloi të shfletonte. Të gjente të p aktën nd onjë rast të tillë id entik, p or id entiku nu k p o d u kej gjatë shfletim it të faqeve literatu riale Vriste m en d jen . Kalonte në sh u m ë variacion e. Pyetja: Po siku r? e shqetësonte. Krijonte lloj tablosh p rezente p ër gjend jen konkrete. N ë rast se ? Si d u hej të vep rohej? N ë rast të një gjendje të tillë, çfarë duhej të realizohej? Pyetjet njëra pas tjetrës e su lm onin. Gjeti një d içka fare të vogël id entike, p or jo shu m ë sh p jegu ese. Rasti ish te rast i p arë. Gjen d ja e jash tm e ish te t ë r ës is h t e d jeg u r . M u n d t ë k et ë v e p r u a r k a q fu r ish ëm p erm agan ati n ë th ellësi?! Ç d ëm e m u n d të ketë arritu r të realizojë? Gruaja ishte tepër e re dhe të shkonte drejt një steriliteti i p ap ran u esh ëm p ër d oktr in ën e tij. Profesori e kish te vendosur. Unë d o të bëj të p am u nd u rën p ër m ë të m irën d he m ë të arsyeshm en. Ed he siku r të bie në kontrad iktë m e Profesorin, 245

Kristaq F. Shabani

i cili e kish te d h ën ë verd iktin e tij p ërfu n d im tar d h e n u k e kthente . I p ëlqeu gu xim i d he tentim i p rofesional i tij Të d ilte ku nd ër Profesorit?! Ed he Profesorit d o t i p ëlqente kjo gjë... Po siku r t i bu zëqeshte fitorja atij, d oktorit të ri, Filip Kotes? Po siku r?... Atëh erë? Do të m errte p ërgëzim et e Profesorit d h e Egotas Con cita d o të befasoh ej! I d u h ej n jë kren ari e tillë p rofesionale, e cila ishte në form im e sip ër. * * * E nesërm ja erd hi shu m ë shp ejt. Salla e operacionit ishte gati. Pacientja qëndronte në shtratin op eru es. Ajo ktheu sytë nga d oktori i ri. N ë atë shikim ishte një lu tësi p ër të bërë të p am u nd u rën shp ëtu ese Ajo ishte shu m ë e re. Donte të kishte fëm ijë. Malësoret, nga vetë natyra, kanë gjith m on ë qëllim : ku llat të m bu sh en p lot m e fëm ijë! Trojet kërkojnë zot të ard hshëm d he kjo është d etyrë e çd o fam iljeje. Brezat zëvend ësohen? Po si m u nd të m bu shet ku lla m e fëm ijë, ku r nu set e reja (në këtë rast nu sja) d o të m betej sterile?! Fati i saj varej nga duart edhe mençuria e këtij doktori. I kishin thënë Lu les se ai ishte gjinokastrit d he gjinokastritët janë të zanatit E p a d he një herë d oktorin, i bu zëqeshi. Me këtë i thoshte: Jam në d orën tënd e . Filip i d jersiu p ak. - Ç ke kështu ? e p yeti sp anjollja. - Asgjë. E dinte se kishte një përgjegjësi të madhe. Iu kujtua ai burri m alësor, që në m ëngjes, teksa ngjiste shkallët p ër në p avijon e p riti d he e m irëngjesoi, d u ke i thënë: Si ke nd je, bre d oktor? - Mirë, ju si jeni? - N e çka. - Pse çka? - Po ja, e reja op erohet nga ju sot Si m e kenë m irë? - Si e ka em rin e reja ju aj? - Lu le e ka em nin. Është nga Ku kësi. - Mos u m ërzit. - Si të m os m ërzitem , bre bu rrë?! N a m betet d era e ku llës mbyllë pa çiliminj, pa fëmi. Aman, doktor, bëni çmos! Mendoni p ër ku llën e Tahirajve të jetë e qeshu r! Ajo është nu sja jonë e 246

Sheku lli i lotu ar...

vetm e. N jë d jalë kam , atë atje tej. Është i tu rp shëm . Erd ha u në, si bu rrë i sojshëm . S ta lëm ë p a ta shp ërblyer d oktor. - N u k ke se çfarë të m ë shp ërblesh. N e bëjm ë d etyrën tonë d he na shp ërblen shteti. N e m e p u nën tonë kërkojm ë të bëjm ë m ë të m irën. - Ju e keni në d orë, të renë tonë, Lu len Ju e keni në d orë gëzim in e Ku llës sonë, d oktor! Ju e keni në d orë të ard hm en e saj! Ajo vetëm nga ju m betet çilë ose, p as d isa vitesh, m byllet krejt - Mos u m ërzit, bacë - Su lejm an e kam em rin - Em ër Su lltani .- qeshi p ak Filip i. Qeshi d he tjetri. - Mirë, bacë Su lejm ani d o të bëjm ë çm os p ër ku llën! - Të falem ind erës, d oktor N gjiti shkallët shpejtësisht. Ja d he p esha e ku llës m bi krye! Ka p eshë të rënd ë ku lla! Ç d u het të bëj që të m os m byllet ku lla?! Kam përgjegjësi tani edhe ndaj kullës. Po nuk veprova me dinjitet p rofesion al, m u n d të m byll d h e n jë ku llë N jë fis, që s ka trashëgim tar d jalë, as vajzë të p aktën, të m bajë çelë ku llën, p as një sheku lli d o të vd esë Ed he vd ekja e këtij fisi m ë d u het m bi su p e! Të m arr faj, p a p atu r faj! Ja fjalët e bacës, ku lla e qeshu r, ose e m byllu r, nu sja Lu le m e vështrim lu tës Peshë e rënd ë në këtë op eracion, o d oktor Filip i, - i thoshte vetes. Dhe shp resa është shtytëse. * U gatit gjithçka. Filloi p rocesi op eru es. E d inte fare m irë se kishte të bënte m e të vërtetë m e një nd ërlikim vaginar, ku d u hej një p roced u rë shu m ë e ku jd eshm e p ër të realizu ar d isa funksione të hu m bu ra. Ishte një d jegie m asive m e p erm aganat Kishte bërë stu d im an alitik p arap rak të rastit, kish p ërd orë kon su ltën d h e kish te bised u ar p ër këtë d h e m e asisten ten sp anjolle, Egid as Concita. Mid is tij d he asaj ishte zhvillu ar një bisedë e tillë: Jeni në gjend je të m ë d rejtoni p ër këtë rast të veçante që nu sja e re të rifitojë të d rejtat e saj në të gjitha d rejtim et? . Ajo i ishte shprehur kategorike se, këtë e kishin diskutuar edhe 247

Kristaq F. Shabani

m e Prof. Glozhenin d he ai kishte d hënë variantin e tij. Ti, m ë kishe d rejtu ar, Concita, d u ke m ë thënë: Bised oje p arap rakisht ed he një herë vetë m e d oktorin . E kishte konsu m u ar ed he këtë nism ë, d u ke u nisu r ed he nga njohja, d asham irësia e p referenca e p rofesorit p ër të. Ai u tregu a kategorik d he m brojtës në variacionin e d hënë, d u ke i thënë se, d jegia ishte hap u r e p recip itu r thellësisht. * Tashmë ishte në sprovë. Këtej mendimi i doktorit kategorik d he nga ana tjetër një Concitë, e cila qënd ronte p ranë tij. Atje tej lu tësia e syrit venitës nga vep rim i gju m ësor i narkozës Te korrid ori e p riste bacë Su lejm ani, bu rri i Lu les d he tu tje, atje d ik u e n g u lu r n ë n d on jë th ep n a jë, k u lla e la r të p r itëse e p asard hësve d jem !... Mori bistu rinë d he filloi të p recip itonte. Filloi h ap jen . Ku r p o vijon te m e ku jd es këtë p roces, gjatë operacionit, vërejtën se hapësira brenda ishte e pastër. U kërkua një rindërprerje e shkurtër. U rikonsultuan përsëri me doktorin, i cili ishte i një m end im i, siku nd ërse m ë p arë. Kësh tu vijoi m e su kses op eracion i, d u ke zgjid h u r d isa p roblem e jetësore të p acientes m e shu m ë natyralitet. P r o feso r Glo z h en i k a r a k t er iz oh ej n g a d isa d h u n t i t ë jashtëzakonshm e: kishte një ku jtesë fenom enale. Ai të m bu shte m end jen m e shkallën e tij të lartë p rofesionale. Ishte fenom en d he d u het thënë absolu t në p rofesionin e tij m ad hor d he m e p ërm asat e një gjeniu në këtë fu shë . Por Filip i, në këtë rast, devijoi nga këshilla e tij dhe, kur e kujton këtë rast edhe skuqet, p or ed he krenohet. C o n cit a e p a m e a d m ir im d h e e u r o i d u k e i t h ë n ë : Vep ru am , siç na p orositi Profesor, - d he i ra në su p e lehtësisht, d u ke e p ërgëzu ar. - Sot, d o të d rekohem i së bashku , d oktor! Këtë frazë e tha bu ku r në shqip . - N atyrishte e p ranoj ftesën, p or kavalier jam u në sot, p as kësaj fitoreje p rofesionale, ia ktheu ai i qeshu r.

248

Sheku lli i lotu ar...

* Ku r d olën të d y jashtë nga salla e op eracionit, u nd eshën ballë p ër ballë m e bacë Su lejm anin: E shoku d oktor, lajm in bacës? Them se d oli m e su kses, bacë! N ë atë m om ent d y p ika lotë rrod hën në faqet e rru d hu ra d he iu d u k, siku r në faqet e tij u lartësu a d he ku lla, atje tej në thep najë, ku ed he asaj iu lëshu an lotët e gazm im it. - Të faminderës, o doktor! Je i zoti, se je i ditur, o gjinokasrit! Të të kenë p ër jetë baba e nana! - Falem ind erit d he ju ve, Ty d he Ku llës që m ë nd ihm u at në op eracion!- d he të d y vështru an njëri-tjetrin m e d asham irësi që e p rod u ktojnë vetëm njerëzit njerëz. E p ërqafoi. Iu d u k në atë m om ent, siku r e p u shtoi babai i tij, atje në Këllëz, Kostand ini, ap o si i thërrisni shku rt fshatarët e tij, Koçoja, i cili, ku r m ori vesh, se d o t i bëhej d oktor i biri, d oktor i aftë, qeshi d he hod hi një rrom u z nga ato të tijtë, p asi ishte hokatar. - Dëgjo, bacë Su lejm ani, - iu d rejtu a bacës, Filip i, - në këtë op eracion nd ihm oi në su ksesin e tij d oktoresha. -N ga është kjo d oktoreshë, si lu lesë, d oktor? - N ga Sp anja. - N ga Sp anja? Erd hi këtu p ër të op eru ar m e ju Lu len tonë? Kështu i ka të gjitha d oktoreshat Sp anja kaq të bu ku ra? - Po bacë. - Si je, d oktoreshë? Do që të të falend erojë baca. - Fa lem in d erit, ba cë! N e bëm ë d etyrën , - bu zëq esh i Concita e bu ku r. - Sot d o d rekojm ë të gjithë së bashku , se e d i që në ku llë nu k m ë vini d ot Do t ju lu tesha të m a p lotësoni këtë ku sht - N e d o të vazhd ojm ë p u nën d he d alim vonë nga sp itali. - Unë d o t ju p res, m u këtu . Tani nu k lëviz nga gëzim i. - Mirë, e p ranojm ë ftesën tu aj, bacë, - i foli shqip Concita, në vend të Filip it, d u ke i bu zëqeshu r. - Do m ë n d eron i! - tha baca, teksa i p a ata të d y d u ke ecu r. I shkëlqeu fytyra. H abi, p ër Zotin, - tha m e vete, d he u kujdes se mos e kishte dëgjuar njeri, pasi Zoti ishte i ndaluar në 249

Kristaq F. Shabani

këtë ven d S d in te se, p ërse ish te i n d alu ar Megjith atë e nd iente brend a, ja m u në shp irt Zotin. Betohej p ër të Ku r një d itë th a Për Zotin ! , n ë p rezen cë të sekretarit të Partisë së Lokalitetit, kafshoi bu zën d he tjetri ia tu nd i kokën Për një tundje koke mund të flijoheshe me vite atje në Shupal të Mirditës, si sh u m ë të tjerë, p or baca kish te sh p ëtu ar . Sa e m irë ajo doktoresha spanjolle! Doktoreshë e bija e botës dhe kishte ardhur që nga Sp anja Do t u thoshte fshatarëve të tij m e m bu rrje se Lu len e op eroi n jë gjin okastrit i zoti m e em rin Filip . Kish te d ëgju ar p ër shu m ë Filip ë; Filip in e Maqed onisë, ishte m bret, në m os gabohej, babai i Aleksand rit të m ad h e p ër shu m ë Filip ë të tjerë, p o ky d oktori qu hej: Filip - shp ëtim tari i Lu les, të resë së d jalit të tij . Do t u thoshte se Lu len e shp ëtoi Concita, d oktoresh a sp anjolle, e cila, d o t u m bu rrej p ërsëri se kish te ard hu r ap ostafat p ër Lu len nga Sp anja! E p se m os të m bu rrej? Concita, a ishte e p ranishm e në atë op eracion të Lu les? Do të shtonte gjë, jo Kët o e t ë t jer a m en d o n t e d u k e p r it u r d o k t o r in d h e d oktoreshën të d rekonin së bashku , ku r, p ap ritu r, p a që p o vin te n jë u rgjen cë. Dëgjoi sin jalin e au tom bu lan cës, e cila vërshëllente në stilin e saj m elod ik. Rep arti i p ranim it nxitoi të d ilte m e barela d he m jetet e tjera të u rgjencës. - Është dhënë urdhër të shkojë drejt e në sallën e operacionit, u tha u rgjentistëve një m am i d he kjo e bu ku r m e ca sy të kaltër E d jall, o bacë, - i tha vetes, - tani qenkërke d he në qejf, p o u shikon d he m am ikave sytë, si i kanë të kafejtë ap o të kaltër! Të ka faj, i ka të kaltër Pse m os t i afrohem e ta p yes ku sh d o ta op erojë . Mori nism ë d he iu afru a. Të lu tem , o m am i sykaltër, ku sh d o ta op erojë këtë gru an? E, o bac Su lejm ani i ku llës së gëzu ar, këtë d o ta op erojë d oktor Filip i d he d oktoreshë Concita si të renë tu aj . - Po ku m ë njeh ti, që jam bacë Su lejm ani? - Si s të njoh, sot vetëm p ër ty flitet këtu . Ke nd iku ar në op eracionin e nu ses sate p ër të m irë Baca qeshi. 250

Sheku lli i lotu ar...

- Po u në p res të d alë d oktori m e d oktoreshën. - Mos u m ërzit se d oktori d o të njoftojë vetë. Ika bacë. - Falem ind erit, shtojzovalle sykaltër! Dhe ja pas pak Sykaltra e lajmëroi se nuk mund të drekonin së bashku me doktorët, pasi ishte një operacion shumë i vështirë d he s d ihej se ku r d o të d ilnin, p rand aj të vazhd onte p u nën. Sykaltra i tha se d oktori i kishte thënë: Këtu ishin, një herë tjetër . Tani kishte rënd ësi shpëtimi i jetës së gruas së sapoard hur. N ga është? N jë rast i rën d ë n ga Elbasan i - i th a kryem am ia d h e shp ejtoi të ikte d u ke e p ërshënd etu r. Ju lu m të, ju lu m të! Këta shp ëtojnë jetë! Këta bëjnë m e gjith ë m en d p u n ë d h e sh teti e n jerëzit d u h et t i m bajn ë n ë p ëllëm bë të d orës . Iu d rejtu a p ortës së d aljes, d u ke thënë m e vete: Sa njerëz të p ërku sh tu ar, të sjellsh ëm d h e të m irë! Sh p ëtojn ë jetë njerëzish. Këta d u het të m bahen në p ëllëm bë të d orë, o shtet, o shtet! Dy herë i foli shtetit. Po shteti, vallë, e d ëgjoi bacë Su lën nga Ku kësi?! Iu fanit, siku r kalam ani, që d o të sillte në jetë nesër a pasnesër e reja e tij, do të luftonte ta bënte doktor, o Zot, si d oktor Filip i Po d oktorët e së n esërm es d o t u ngjajn ë n d op ak këtyre të sotm ëv e?! H id h te h ap at baca Su lë d h e mendonte për veten, për kullën, për sojniken që kishte qëndruar në ku llë d he p riste lajm in e bard hë, p ër d oktorët, p ër shtetin, p or iu shfaq ed he Sykaltra. Tha befas: Ke p arë që ed he ajo na e ngrohu d itën! d he u fu t në tu rm ën e kalim tarëve në qytetin m ë të zh u rm ësh ëm të ven d it, p or d alloh ej n ga vesh ja e tij karakteristike m alësore ku ksiane. * * * Ç çudë prodhoi ky shekull, - mendont e me v et en e saj Persa. Isht e, me t ë v ërt et ë një shekull i çudit shëm. i cili, në fundin e t ij, u acarua prapë, duke prodhuar v rast ari, klit hma, sht im pllakash, epit afesh mermerësh, v eprime ant injeri, madje dhe kërcënime ekst reme Ç shekull!

251

Kristaq F. Shabani

Kërcënimi i Amebës Rrëfimi i Didian Sht at orit :

U në e njoha vrasësen tim e

. Lu s që d he ju ta njihni ose

të njihni vrasësin (vrasësen) tu aj 1. SH FAQURIA E AMEBAVE Erd hi në p ortën e shtëp isë, trokiti m e hap të rënd ë, m ë falni m e d orë të rënd ë në p ortën e blind u ar Dola, ku r ç të shoh: bu llafiqen e Pallatit tim Dh. L M u ku jtu a, në atë çast, Ad elina m e kom ed inë e saj të p allatit. Fizionomia Dh-së i kishte lëvizur krejtësisht nga vendi. Ishte sp ostu ar n ë Lin d je, p or p a n atyralitet lin d je d ielli. Vëreva m enjëh erë një lajthitje d inam ike lëvizëse n ë hem isferat e saj tru nore , e cila shp rehet vetëm në p sikop atitë ap o lajthitëritë ekstreme! Filloi të çirrej au toritarishëm p ërp ara d erës sim e Dera e blinduar dëgjonte dhe qeshte me lajthitërinë e DH.L. Merre qetë, shtru ar - d ëgjova një zë të njohu r, i cili m ë fliste m e këshillim aktiv te veshi im i d jathtë, i shqu ar p ër të d ëgju arit aktiv, si i m ajti... S i shp ëton asgjë Bën p ronë d he t h a sh et h em n a ja t m ë t ë m ëd h a të t h a sh et h em xh in jv e m ë p erfektë, në lid hje m e p ersonazhin UN Ë ... E ku p tova, ishte zëri i Derës sim e të blind u ar... Bullafiqja fliste marramendas dhe marrarendas dhe ca cikla të minifemërores të ashpërsuar dhe të fizionomisë të humbur të fem rës, d esh m u p ërp lasën në fytyrë, p or, si p erënd ishëm , d ora e Derës së blinduar mbrojti me ngjyrimin e saj të kadifejtë fytyrën 252

Sheku lli i lotu ar...

t im e dhe më sh p ë t o i nga këto cik la të padurueshme...sëmundjane, neveritëse, të cilat pastaj kërkonin terap i d rite elim inim i... Me një qetësi p rezente p o e d ëgjoja m arrinë e ngritu r, në shkallinën m ë të lartë... E p ashë në sy d he d allova një u rrejtje m ad hore: sytë p o i nxirrnin xixëllim a të egra u rrejtjeje. Sa keq, ku r d eform ohet një qenie, e cila e ka em rin gjinor fem ër !... E p ash ë Un iv ersin e sa j, n ë këtë ra st, të rr ëzu ar ... M u d u k kontru kti i saj m e këm bë d he nd ërtim rëror, teksa shfytyrohej p lotësisht në hem isfera, kontu re... Kishte iku r nga qenia e saj fem ërore. Flisja, në atë çast, m e një rërë , ku d he algat kishin bërë p u nën e tyre p u shtu ese Pap ritu r, p ash ë ca p jesëza ... Dallova am eba, am eba të vogla Kisha resp ekt të p am at p ër AMEBAT, sep se m ë ku jtonin p rofesorin tim të biologjisë, ku r sh p jeg on te p r otoz oar ët d h e sh u m ëq eliz or ët Pa le p a sta j bu bu rrecat e Kolorad os, i p rezantonte m e një p rezantim sfilim i d he m e një ton im p u lsiv d ëgjim i. Ej, ku jd es, m os hash nd onjë shp u llë am ebe, - m ë këshilloi p rap ë Dera e Blind u ar m e tre çelësa sigu rie... Sa shum ë am eba p o vrojtoja në m ikroskop Më d u kej siku r isha në një laborator biologjik... Am eba e p are, çu d itërisht, foli m e rrokje në gju hën tim e , me një të folur të memectë dhe nxori rrokje, të cilave ua kuptova m e njëherë sem antikën e tyre : Me m u a d o ta .. ke sh ke..q .! . Am eba e d ytë shtoi p as të p arës: Je ta jo te është në f..i ll të p e.. r..i..t . Kishte filluar një kërcënim i madh amebash (një bombardim ekzistent) Di je m irë, - filloi kërcënim in Am eba e tretë, - se m e ka...lla...sh d o të... vri tesh . Në atë çast kërcënimi, parafytyrova automatikun model 56, tip arm e interesante, bred hës aq lirshëm i botës d he p ërd oret ku d o...; është aktiv d he në vend in tim ... Ia njihja çd o të d hënë teknike e taktike të të tij, në p erfeksion Isha m arrë gjithë jetën m e atë d he m e shkollat në kohën e sistem it m onist... Po m ë kërcënonte Am eba d he m e kë? Me Au tom atiku n 253

Kristaq F. Shabani

m od el 56 , i cili, d he siku r të d rejtohej në d rejtim in tim , d o ta kthente kokën (tytën) nga p ërd oru esi i tij! Kështu ka nd od hu r m e të gjitha kërcënim et nd aj m eje! Por am ebat e Dh.L. ishin shumë të vendosura, pavarësisht nga shpërbërja e konturit Dh.L. Metastazat e vrasjes të m arru ara p o m ë afroheshin, jo tinas, p or ballas Am eba e tretë kish te n gjesh u r n ë m esin e saj h ollak n jë p aketë E ku p tova. Kjo ishte am eba kam ikaze sakrifiku ese e vetvetes p ër të hed hu r në erë të tjerët Kësaj d o t i ku shtoja pak kujd es, se s d ihej, mund të sillte fatalitet ikje, mosekzistencë Eh , lam tu m irë jetë, lam tu m irë p rojekte të së ard h m es, lam tu m irë njerëz të m irë të të d y gjinive bu ku rore, lam tu m irë Kongrese, Sim p oziu m e, Konferenca,...kortezhe ! Vd ekjen s e p risja në këtë kohë... Po m ë vjen nga një Am ebë Po nxirrte d hëm bët kërcënim i d he, p ap ritm as, shp ërtheu Am eba, e cila ishte stërvitu r larg, larg nga vend i im , d iku në vend et e kontinetit tjetër S h u m ..ë i k.a p a..r..d ..is..u r je t i q ë nu k t..ë ka nj e r..i n ë h e e e s aa .p p (këtu d oli nga tingu lli d he gju ha jep te e m errej m e tingu j, p or ). E d ..i t i s e ç .m u n (këtu n gatërroi tin gu llin d m e t ) t...ë t...ë b.....ë....j ... u ...n..ë? - d he m u afru a p ranë.... N d jeva një arom ë ku tërbim i të keq. Am eba sot s e kishte vështru ar veten.. Ishte çu ar shp ejt e shp ejt nga shtrati d he s i kishte bërë as kafenë e mëngjesit si zakonisht AMEBES së Zezë (mashkullore), e cila gjithmonë kishte faza krizore..., prand aj ai, sa herë kalon në rrugë, vetëm gëlbazon vetveten d he qesh d uke përsjellë histori të venitura... Qesh si i bud allepsur...Eh, kohë! Më ran ë të gjith a librat m bi kokë, faku ltetet, të gjith a redaktimet, kumtet, shkrimet e mia, çmimet, titujt, miqtë, shokët, ku d o nëp ër kontinente d he m ë im p u lsu an të vep roj... Th ashë m e vete H iqu gjen i ti..., sa të d u ash... Ka thënë m ir ë K.-t ë. Kën d o k ën g ë v je r s h ë r im i t i!...N d ih m o d h e h u m an izo Fol p ër letërsi p arad oksale, n u m erike, fol p ër m od ernizëm , p ër fu tu rizëm , herm etizëm , su rrealizëm , gjetje të reja! Kërcënim i p o të vjen nga një am ebë kam ikaze . Unë d ëgjova i qetë belbëzim in d he kërcënim in kam ikaz 254

Sheku lli i lotu ar...

d he u interesova p ër Am ebën kam ikaze, t i m ësoja p ërvojën, d u ke i thënë: Të lu tem , o am ebë kam ikaze, si d o të jetë vrasja im e? (Ed he u në, siku r i lu tesha hënës në këtë teatralitet të stisu r zbu lu es. Mallkova, në atë çast p ërgatitjen tim e p rofesionale të m u nd u r nocau t në tap et!). E m e një ..herë .sh m e. S .d o ..ke .sh ko hë as të p ër . sh ë nd e.. te sh m e . të A..fër m ..i.. e t u , - m ë foli p rerë.

Lutësi amebës kamikaze U ktheva d rejt një lu tësie d ip lom atike nd aj Am ebës kamikaze: Të lutem , o Am ebë, më le sa të paguaj Dritat , se e kanë ngatërruar keq ata te Ç EZ (OSSH); kanë tre muaj që s na kanë ard hur faturat, se shtohet kamata Me le të paguaj librin Është kushed i i sajti; më le të përshënd etem m e miqtë d he mikeshat e mia, kudo, ku ndodhen në qytete e shtete, në forume e facebook, në qytetin tim, të cilin e d ua aq shumë, me lagjen, me pallatin që shkoj aq mirë! . Tani d o të më m arrësh jetën, kur ky qytet m ezi pret veprimtari letrare dhe historike, kur çmimet janë shtuar katër e pesëfish në ushqimet e përd itshm e, kur ne të zgjuarve ed he, nëse jem i m e shkollë d he m e tituj shkencorë, nuk na d ëgjohet fjala d he në punë s na vë njeri, se nuk u shkojmë sipas oreksve që kanë d isa su lltanate të rinj, ata që m erren m e korru p sion, kremastim, prostituim, helmim të bardhë dhe vënë të gjithë ju që u shërbeni !... Të lutem , o Am ebë kamikaze, ti një shkollë të vogël ke d he mua të m ë rrojnë të mëd hatë! Shokët, shoqet d he miqtë e m i kanë marrë mërgimoren . Të lutem, mos të vritemi sot, se shtojmë kronikat e zeza!... Vetëm këto ditë sa u aksidentuan dhe ikën nga jeta; vetëm këto ditë sa u vranë njeri me tjetrin, sa u hod hën nga Pallatet, sa u mbytën, sa u varën, sa u hod hën nga urat për motive të d obta, për kushte jetese Lermë të marr shtimin e pensionit në maj a në korrik, lermë të fitoj pronën time, të cilën end e s më ka d alë e ligjshme; lermë të vend os autoritetin të mos m ë hap en p akot m e libra, ap o letrat, që m ë vijnë, kaq shu m ë 255

Kristaq F. Shabani

përd itshëm . Të lutem, lermë të votoj d he një herë në maj, të shoh rezultatin e zgjed hjeve të d rejta Lermë të futem në Evropë m e të d y këm bët, se p lasa, d u ke ngritu r të d y gishtat lart! Lerm ë...të sh ikoj të kon kretizu ar d ësh irën tim e të m ad h e të shprehur te VILARËT E VERDHË ... * Mjaft! Oh, ç p aske qejf ti! - u hod h Am eba e gjashtë... Do ta m byllësh atë gojë, se jem i ne që vend osim këtu ... TI DO TË VDESËSH !... PIKË! . E p ashë, teksa e vu ri p ikën m bi i . I-ja p o lëku nd ej nga p esha e rënd ë e vrasjes sim e. Më d onte i -ja m u a. Ia thoshte syri i saj. J .o j o, - tha p rerë Am eba kam ikaze, DH . L. , - n...u ...k t..ë jap kohë . Un ë d o t ë vr i t e m v e t ë e d o të të in t..e r e ...so..h..em ! . N ë atë çast, u hod h Am eba e sh tatë, e cila filloi të flasë rrjed hshëm : Ik, m otër, m jafton kërcënim i yt d he lerna ne të tjerave të realizojm ë këtë vrasje N e d o ta vrasim d he fu nd ja d o të fu tem i në bu rg, d o të na d ënojnë 25 vjet! . N ë bu rg d o të sillem i m irë, d o të na fali Presid enti d he d o të d alim Ky d o të jetë nën d he, ne m bi d he... E vras u në m e silenciator, shkrep je p a zhu rm ë d he ky e ha! Ku sh d o ta m arrë vesh?! Mos u m ërzit se e p arand aloj u në këtë, - tha Dera e blind u ar në veshin tim .- Leri të zbu lojnë p lanet e tyre strategjikë . Kem i d he m etod a të tjera, - nd ërhyri Am eba e tetë. - I futim një shiringë me helm d he na merr të keqen... ky njeri, i cili nuk e d i që sot të zotët nuk d uhet të jenë m e shkollë, se shkolla paguhet nën d orë! Mjafton të kesh para d he ia hed h... - d he u zgërdhi. N u k m baj m end , se ishin 100 Am eba kërcënu ese, p or m baj mend të tridhjetë e tretën dhe të nëntëdhjetë e nëntën. E tridhjetë e treta ishte am ebë e kap ard isu r, të cilës i p ëlqente vetja, ashtu si gërronjë d he atë, të nëntëd hjetë e nëntën, që të p u nonte të nëntëd hjetë e nëntat. Dëgjo ti... ed he p o s i realizu am kështu m e këto m etod a, d o të të thithim gjaku n qe ke në tru p m e shiringë, kom p let d he ti d o të fikesh!... . 256

Sheku lli i lotu ar...

Unë jam m ë e ashp ra, - tha Am eba e N ËN TËDH JETË E N ËN TË. - Do të të heqim tru rin d he d o të të lëm ë vetëm tru p ! H ahaha vetëm tru p ! . Një thënie, e cila më pëlqeu. Trurin pastaj do ta luante ndonjë p jesë tjetër e tru p it d h e u n ë d o të fu tesh a n ë librin e m ad h Gines N d jeva d orën e Derës së blind u ar, teksa m ë p ërqafoi... Pastaj p u th jen e n im fave, të cilat kish in zëven d ësu ar sakaq am ebat e frikshm e d he llafazane...

Dritimi i ngjarjes Kronikani shkroi më v onë: Cili ishte shkaku që nd od hi ky zbu lim i m ad h i vrasëses së Did ian Shtatorit? Një natë më parë Didian Shtatori kishte kapur duke përgjuar në d erën e Blind u ar të shtëp isë së tij, m e vesh të vend osu r te vrima e çelësit të sipërm të saj, të bijën Dh.L, të tërësisë Amebore DH . L. d he të nesërm en në m ëngjes i tha: Përsërite d he një herë atë p ërgjiim antiligjor në d erën tim e ,p a d o të shikosh se si d o të reagoj!... Dhe, si shkas i këtij veprimi, Bullafiqja e kapardisur, u shfaq m e tërësi form ati elim inim i në p rag të d erës... Kjo çështje iu relatu a d he Policisë së Shtetit në vend in, ku banon Did iani në H em isferën e Veriu t... Kanë kalu ar qysh atëherë shu m ë kohë d he DH .L. vazhd on kërcënimin ndaj bashkëshortes së Didianit. Jeta e Didianit është në fije të p erit... End e s ka nd od hu r nd onjë gjë. Policia e nd jek çështjen... Ende nuk është fanitur automatiku, lënda eksplozive, shiringa, silenciatori, transp lantim i id eor... Por një d itë d o të shfaqen... Did iani tani e njeh vrasësen e tij të shfaqu r... Ah, m ore Sheku ll i lotu ar , arm ët i le sheshit d he vetë p olicia është e kërcënu ar. E p ret and ej nga s e p and eh, - thonë m ençu risht anetë.- Po m blid hni ato d req arm ë. N jerëzit e m en çu r arm ë p ër të ecu r kan ë m en d jen . N gu liteni këtë nga Profeti . 257

Kristaq F. Shabani

Fjongo e dymbëdhjetë Atë pragmbasdite të enjteje , u dha një lajm interesant: Dy familjet e Fotos dhe e Kullës kishin vendosur përfundimisht se do t i linin hapësirë lidhësisë të të dy të rinjve Në pllakat e mermerta atë ditë shkëlqenin fotografitë e Elenit dhe të Stilianit...,të cilët buzëqeshnin me guxim. Ata të dy ishin therorizuar, por mentaliteti ishte thyer përfundimisht. Të dielën e parë, pas këtij lajmi, të dy familjet ndezën qiri së toku në dy varret.

D uke pritur Ringjalljen

1. fytyrë ka kjo heshtje? Pse m e tone m u rrim i? 2.Mbyllet d ritarja e inform acionit në një d hom ë rrëfim i, flir tim i, k u tr egoh en p ër r alla t e të stërm otsh m ëv e, sesi e p arash ikojn ë h oroskop ish t koh ën , m e h osten e d iellore d h e p llaka gu ri akrep ë h alorë: i gjati, i sh ku rtri d h e m esori, rrotu llu es m e shtytje d ore. 3. Si u sakrifikua me hileqarinë e kohës nuseza e bukur dhe, p as kaq sheku jsh, rënkim in ia ka p ërcjellë gu rit 4. Ia ka p ërcjellë gu rit 5. Gu ri vrap on në tejçm end inë e tij; i d u ket, p or ai s lëviz fare nga vend i, asnjë grim cë d he rënkim i ngjason si një këngë ligjërim i, ku , vajtocat synxirë, lotojnë u jëvarë m bi vend in, tek nxjerr end e frym ë 6. S i p aska d alë end e frym a kësaj nu seje!... S i ka d alë nga hijeja e Mad he e nu seve m bi nu sezën!... 7. Burri i saj i bukur e ka pushuar qëkur frymën dhe tashmë ka sheku j, i kthyer te trajta e fillim it 8. Shp ëtoi, - kalon nëp ër m end je të vet gu ri. -Shp ëtoi, m i la m u a d r ith ër im et, v u a jtjet, sa k r ifica t U n ë d o të 258

Sheku lli i lotu ar...

su blim oh em p ër n u sez ën , p or s m ë lën ë gu r ët, s m ë lën ë gu rët . 9. Gu ri ofshan, p astaj e kap in të p rera, të stërd him bshm e: Ç m ë d u h ej m u a k y m u r r im ? Ç m ë d u h ej? Pr ish a g jith ë kr on ik ën e d itëv e, të v itev e d h e sh eku jv e Prish a gjith ë arkitektu rën tim e U çm end a nga ky klithm im , rënkim , lotim stërp eshë! Du a të d al nga Mu ri. Por s qenka e thënë Jam i lid hu r m e një m ënyrë gu ri Kështu nd od h vetëm këtu në Rozafë, se Argjiru a e trim të, u vërvit n ga kalaja, tash m ë e jetësu ar në Gjininë e Gu rit, e nd eru a, Argjiroja... Ç lu m tu rim , sa i është rritur i biri! Po kjo nuse?... Po këtë nuse sikur, sikur ta nxirrnin p rej këtej? H op d o të ngrihej në këm bë, si nu se Dhe brom p d o t i stolisnin tru p in e m u rru ar sheku jve bu rbu qet Gjithë qyqet d o të hu m bisnin qytetarinë qyqe , te korbat d o të fu shatonte paraliza N ë hapësirë d o të flu turonte veç shqiponja. Ej, ti që thu r legjend a m e të tu të, d ëgjoje Majën e Lap sit: Mos, m os i m u rrosni m ë kështu nu set, se sheku j d o të vu ajë p rap ë Gu ri Mos m os i m byllni në ku lla të ngu ju arit! Persa ndient e t ejsht y pjen e kohës, t eksa përpiqt e t ë lant e lotin...

* Fu qia e tretë e interesantes në SH EKULLIN E LOTUAR E vështroja në sy. H id hëresa d he stresi e kishin rrop atu r. Pap ritm as shkrep tiu , p ara m eje m e ton të lartë: Du a të p i ilaçe, të kap hap ësirën qiellore...H ap ësira qiellore të jetë vetëm im ja... . N ë sytë e tij p ashë krejt Globin, p ronë të tij ... Globi ishte futur komplet me përmasat gjigande në bebëzën e syrit të kaltër... I shkreti Glob, i miri Glob!... Dhe brenda syrit të tij mendonte dy p olet, trop iku n, m erid ianët, p aralelet... U m end ova fare p ak d he i thashë shp rehim isht: Kot të p ish ilaçe... Ti, qysh tani, e ke p u shtu ar hap ësirën qiellore... .. Ashtu ? -m ë p yeti m e sytë Glob . Por, të këshilloj d içka... . 259

Kristaq F. Shabani

Çfarë?... . Bëj një të m irë..., bam irësi . Ma thu aj, ... . Pi ilaçe të sh ëroh esh e të sh ën d osh ësh ilaçet, të cilat vu ajn ë... . Këtë , po e d ëgjoj , për herë të parë ... Qenka interesant! Ne marrim ilaçe gjithmonë me mendimin se na shërojne ato, por që të pimë ilaçe të shërojmë ilaçet nuk më kishte vajtur mend ja!... Do ta provoj... Falemind erit ! Dhe u nd amë ... Pas 30 m inu tash , p as nd arjes, bie telefon i im d he d ëgjoj këtë fraze: Ishte, siku nd ër m ë the... Ilaçet që p iva e nd jejnë veten tashm ë shënd oshë... . Dhe m bylli telefonin...

Zëri i Konstandin Shpatarit

P ersa, teksa po interpretonte një këngë me tekst të saj, në takim in e labovitëve, në festën e kishës së Shën Marisë, nd jeu, sikur d ikush i foli në vesh: Mbaroje këngën dhe pastaj qëndro kët u, afër meje... . N u k e nd ërp reu këngën, p or e vijoi atë, si p ërm en d ësh , p a lu h atje. Festu esit p o d u artrokisn in d h e p o shoqëronin zërin e saj të bukur, nd ërkohë të tjerët vallëzonin..., nën ritmin e këngës. Të gjithë, si për festë, të veshur hijshëm dhe bukur. Bu ku r kënd ove, - i foli p rap ë Zëri. - Më p ëlqeve. Të lu m të! N u k p o e ku p toj se ku sh jeni ju ? Dhe p se nu k shfaqeni, p or jeni si hije?... . Ku sh jam u në? Sa të të them em rin, p ër të cilin, e d i, ke d ëgju ar, d o të habitesh... Unë nu k shfaqem , jam në trajtë vetëm zëri. Kam ard hu r, si zë, nga lashtësia.. Ku jtoju një herë.... . Njerëzit kishin mbetur të habitur me qëndrimin e këngëtares së tyre, e cila ishte e step u r d he d iç p o d ëgjonte. Mos je gjë m breti Olim b? - p yeti Persa Zërin. Jo nu k jam ai ..., - iu p ërgjigj Zëri. U d ëgju an të d y zërat n ë m ikrofon in , të cilin Persa e m bante në d orë. 260

Sheku lli i lotu ar...

Njerëzit po vështronin njëri - tjetrin dhe dëgjonin fillimin e këtij d ialogim i shenjtëror. Mos jeni gjë Konstand in Shp atari? Më së fu nd i e gjete m e p yetjen e d ytë..., u d ëgju a Zëri d he vijoi p yetjen tjetër: Ç d i p ër m u a? Për ju d inë të gjithë këtu në Labovë d he m ë gjërë, natyrisht d he u në d i shu m ë gjëra. Ju në p rill të m otit 559 sollët Kryqin e Sh en jtë n ë këtë Kish ë, d h u ratë e Peran d orit Ju stin ian d h e zhvilluat një ceremoni të madhe festimi, duke porositur labovitët për ta ruajtur këtë dhuratë të shenjtë. Dhe ata, për shumë shekuj bënë çmos, e ruajtën nga të liqtë, të cilët kërkuan që ky Kryq të m os ishte p ronë e labovitëve, e Kishës së Shën Marisë. Mad je d he një herë kërku an ta grabitnin, p or labovitët e shp ëtu an, në bazë të sinjalit, i cili u d ha në qiell, si shënjë, se atë natë p o grabitej Kryqi i Shenjtë. Për një kohë të gjatë ky kryq u fsheh në një vend të fshehtë, te një shpellë, ku dhe sot ndizen qirinjtë, në nd erim të Tij... Unë kam lexu ar shu m ë p ër ju , o Shp atar i p arë i Perand orit Ju stinian, krenari e Labovës sonë! N e e kem i p ër krenari, ku r p ërm end im em rin tënd , Konstand in Shp atari... . Bu ku r, - vazhd oi d ialogim in shenjtëror Zëri. - Unë d i se ti ke kënd u ar këngë p ër Kryqin: Kry q nga Kry q i Krisht it , O i l a ç i s hp i rt i t !... . A p o m ë t ej : K o d i k ët e l a s ht ë, Fj a l ë perëndie ... Festu esit, në këtë m om ent, shp ërthyen në d u artrokitje. Zëri i Kon stan d in Sh p atarit vijoi: Kën d oje këtë kën gë, Persa . Ajo filloi m e zërin e saj m elod ioz të kënd ojë këngën. Zëri d ilte i bu ku r, i n d ritsh ëm , i vru llsh ëm , em ocion an t, ashtu , siku nd ër ishte p araqitu r, m e një talent të jashtëzakonshëm . Ku r p ërfu nd oi këngën, bu çiti zëri i Konstand in Shp atarit: Shu m ë bu ku r, Persa! Të kënd oftë gjithm onë shp irti! Ju faleminderit, Konstandin Shpatari, i pavdekshëm! Dëgjom ë, p ak tani, m e ku jd es. Ti d he të gjithë të tjerët e ku p tojnë m irë p se u në jam shfaqu r sot këtu . Kam riard hu r p ër t u thënë ca fjalë . N ë m ikrofon ku m boi zëri i Konstand in Shp atarit, i ard hu r nga sheku jt: 261

Kristaq F. Shabani

Proema e kërkimit të Kryqit (Fjala e Konstand init) 1.

P o kërkohet Kryqi

Ku është Kryqi?! Me fjalë d he m e heshtje nu k gjend et Kryqi, p asu ria e m ad he, m ë e shenjtë e Labovës së Kryqit! I falu r, d hu ratë e një Peran d ori, p ër ta m bajtu r e ru ajtu r, si zem rën, si shp irtin te kraharori! A m u nd Labova të jetojë p a em rin e saj të p lotë Kryqit ? Kaq shekuj u m bajt Kryqi d he, së fu nd i, etja për t i m arrë shpirtin Kryqit, floririn p ërm bajtës, të sh p ërn d arë n ë çd o sh p irt laboviti, vep roi, si në vjed hjet enigm atike, ku m u ngojnë rreze d rite p ër gjetje d h e vep rim n ë Ud h ën e Mirë . Dh e m beti enigm ë hu m bja! Por d ijeni, ai, që ka m arrë Kryqin, u a them u n ë, sjellësi i Kryqit, Kon stan d in Sh p atari i p arë, ka fitu ar verbërim in, cu ngëzu ar p lotësisht në shp irt, në d u ar nga akti i sh ëm tu a r; Pera n d or i Ju stin ian n ë esh tra r ev oltu a r. M u a , Konstand in Sp atharit, m ë ka rënë zia Mbrojtësit e shekujve të Kryqit kanë lëvizur nga vendi, janë vënë n ë kërkim të Kryqit Të gjithë jem i vënë n ë kërkim të Kryqit... Sa keq, ku r lëvizin nga vend i eshtrat d he Kryqi! Kisha e Sh ën Mërisë kërkon Kryqin e saj n ë ven d in e lën ë bosh . P e r a n d o r i Ju st in ia n k ë r k o n k r y q in , M b r et i O lim b d h e Mbretëresha e Qytezës, Unë kërkoj m ë Kryqin ... Sa m irë e të lumtur ishim me Kryqin, ia puthnim të katër polet, bashkimin e tyre , i faleshim Ai na kthente p u thjen e Jezu Krishtit. Ka m ëkatu ar d he ligji i Mëkatës, p avarësisht nga Lu tja, ka rënë I nd jeni vetëtim at, tashm ë m ë të shp eshta, revolta e Perënd isë thellësisht e shfaqu r? Tani s p u thim m ë atë kryq të shenjtë, atë kryq n ga sheku jt tërësish t i p ërflaku r. Pu thja n a largoh et e trem bu r në ajër... Ka të d rejë e p u thu ra kështu të sillet, kërkon 262

Sheku lli i lotu ar...

shp irtin d he qetësinë të na rikthehet N jerëzit, që e p anë p ër herë të fu nd it atë kryq, çu d iten m e hu m bjen e tij. Unë Konstand in Shp atari çu d item Kronikat e kanë futur në humbjet e mëdha të shekujve. Ai Kryq diku është; nuk cop ëtohej e shkrihej ai Kryq, se ishte Kryq i Jezu Krishtit! .

* * * 2. Labovitë, bini kam banave të Kishës së Shën Mërisë e Shën Dhim itrit t u jap in sinjal të gjitha kishave, p ër rikthim in e Kryqit. N ën ritm in e këtyre rënieve d o t u bien kam banat gjithë Kishat e Krishtit! Shteti ta ndjejë veten shtet, të niset në rrugë të vërtetë kërkim i, se është e rënd ë Ikja, kështu e p ap ritu r , Varrosja e Kryqit ! E nd ieni? Dhe Qielli ashp ërsu ar d he Moti; zëm ërata e tyre ka arritu r Ku lm in, qan m e vetveten d he vetë loti! A m u nd ta m arrë një kristian i m irë Kryqin e m bajtu r kaq vjet në ku jd es?! A mund të humbiste përshëndetja e tij në lindjen e mëngjesit të ri? Pyesni Tokën, p yesni Qiellin... Për Kryqin e Labovës d he Më të Ligu t, Më të Pabind u rit d o t i vinte keq. Po m ore Kryqin , - thotë një p arabolë p op u llore, - Perënd ia të sheh! N d aj sot në ap el shfaqet Konstand in Shp atari . N ë atë çast, të gjithë ishin ngritu r në këm bë, të d rithëru ar për këtë apel konstandian, të atij që, para pesëmbëdhjetë shekuj, kishte sjellë d hu ratën e m ad he. Ishte një ap el, i cili kërkonte të nd izte një zjarr të m ad h ku shtrim or p ër të gjetu r atë Kryq të shenjtë, të grabitu r Pas p ak gjithçka m ori trajtën e m ëp ërp arshm e. N ë veshët e të gjithëve ku m bonin fjalët e Konstand in Shp atarit Si shfaqen të m ëd h enjtë ed he m e zë. Dalin nga p rehja d he bëjnë thirrje të m ad he d he atje, ku janë, nu k e nd jejnë p rehjen, p a gjetu r Kryqin - tha Persa d he nisi një këngë tjetër të bu ku r, d u ke rikthyer festim in

263

Kristaq F. Shabani

Ditiramb

E LASHTA MË E LASHTË (Int erpret uar nga dit ët e jav ës) E HËN Ë H istor ia e lash të d u h et të sh faq ë, të h ap ë d rita ret të p ërshfaqë, natyrshëm , m ad hështinë Mos ia zini frym ën, të frym ojë frym ësisht, siku nd ër keni vep ru ar d eri m ë tani; leni rrezet të d ep ertojnë vru lltas, Ylberet të d erd hin m agjishëm , të gjitha ngjyrat E MARTË H om erikët u kën d u an h yjn ive, H eron jve të ard h u r n ga kresh n ikëritë, Aru sh ave qiellore, Yjnive të stisu r kën d sh ëm , kryefjalorë mitologjikë... A mund të besohet sot, pse ajo skenë e errët, çm ontonte sytë? Errësuar keqas p ërherë ilirët N ë ballë ravijizim, prerje e helmët... Para se të shkruhej një gjuhë e vjetër, një p op u ll p ellazgjik d ritonte I ard hu r nga larg në kohë, si racë e fu qishm e p arahistorike: Pellazgë-ilirët e lashtë Erd hën, ku r bota agoi Ku r d ita sp ostoi të h id h u rën n atë, n isi të kalëronte në një stinë e artë E MËRKURË Eksploratorët dridhen, përdridhen në maturinë e ndjeshme, në mohimin total të lashtësisë shqipe, në simptoma të fuqishme zverd h je... Si m u n d ën të h u azojn ë të tjerët ep osin ton ë të shqueshëm, duke e kthyer në krijesë apendisit të tyre? Ah, kjo gjuhë amtare, me tingujt dalë prej shpirtit, gjuhë e Aleksandrit të madh tronditës, e Pirros së Epirit vetëtitës ; i lë gojëhapur në 12/ 12 ndjekësit e thyerjes së iksit, me qumështin rritës të gjirit! Kjo tragjedi, stisur dhelpërisht, e shpërfytyruar në ireale të tymtë, a mund të ndalojë shumtësisht, e quajtur e meritës? Të përçudnohet 264

Sheku lli i lotu ar...

qytetërim i evrop ian i zanafillës, m betu r në hije të d yshim të! Çallmëtarët bllokuan dinakërisht shekujve të errësirës gërmimet për të firuar e fshirë lavdinë e dikurshme mit, të krijimit, ardhjes , në një mbytje të pacipë... Hapeni kapakun e florinjtë, të thesarit Histori pellazge ; në vlerën llogaritëse do të mbeteni, si presje, habitur. E EN JTE Mu ret ciklop ikë të Panteonit të lashtë, nd ërtu ar e ngritu r sh u m ë m ë p arë, ekzisten cës h om erike, flasin p ellazgjish t, shnd rijnë qytetërim in në fjalën herod otike Ej, Perënd i të botës m itike, ku sh u nu nëzoi si p erënd i?! Flisni m e fjalor p erënd ish të gu xim shm e ., m e sim bole të shp irtë! Etim ologjia çel kanatat e ilirishtes së lashtë në p ika horizonti të p ërflaku r..., ku Dielli n d riçon të Parin ... N ë h ap ësirë rru gëton Erebu si, ky bir i H ap ësirës, p ërflet p ër zan ën , vran ësin ë e reve in atçore , tu llatu m bas në terr frikës! Eh, i m iri im , p oet i stërlashtësisë! Eh, Zot, zërru fe! E kem i thënë fjalën m e nam të thirrjes së d jallit ; Mësu esi afër d itës, Men d u esi i së m irës qu m ësh tore Gjakd erd hësi, a është bir i tokës? Po çu d iten m e të zbritu rin nga qielli, p ret u d hëtarin id hnak të kthehet, të d ru ajtu rin e frikës A m u nd të fanitni zbehtësinë e d obët? E PREMTE Pse m i morët këngët, balad at, eposet?I bëtë pronë tuajat me d ashje të marrë? M i torturuat nd jenjat e mia agim ore, poshtëruat krijimin e intelektit shpërthyes; mbytët Diellin e d alë, për herë të parë në m ajë, H ënën sakatuat rënd ë në pesë prerje, shtrirësisht në reanimacion qielli, Dritën ia grabitët Yllit në pusinë e kurthit! Ah, Këngët e m ia, trimërore d he heroike, thurur vetëm për të m itë, asp ak p ër tu ajt, i sh n d ërru at p a d roje, si tu ajat, të figuruara me simbole te vjed hura, Këngët e mia, të brishta d alë nga shpirti im i bukur, gurgulluar, ua nd ërruat krijuesin , sa hap e mbyll syrin Në shekuj ekzistence, shkelur e d rejta ime, me veprimet grabitqare, të copëtimit futur në to lëvizjet dinake të d helprës, për të më errësuar lulëzimin Por lulëzimi im, shpejt 265

Kristaq F. Shabani

a vonë, d o të m ëkëmbet . Po bien sinjalet e rikëmbjes Do të bier, si kallaj falsiteti kaqshekujsh përlyer me drama, gjak e tragjedi të panumërta, mbajtur në iso shtetesh, krijuar pas shumë kohësh, prej lind jes sime . Thënie kjo e Perënd ive tona të mira që falin sjellshëm mëkatet! E SHTUN Ë Por La sh tësia im e, s k a p ër t ju fa lu r Ju v e, p ër p jek u r sheku jve, të m ë m errni botën shp irtërore; të m ë m byllni d yer e d ritare, d u ke m ë nxjerrë në rru gë të m ad he, d u ke m ë cop ëtu ar egërsisht m e d hëm bë ujqërish; d u ke m ë falu r vetëm d him bjen, vetm inë d he zhgënjim in E D IEL H ap u r thesari i historisë p ellazge E vërteta, s ka p ër t ju trem bu r N ë arkivin e kohës e keni kyçu r Tashm ë, d o të jetë e çlirët: Ta njihni vetëm , një herë e m irë, veten e kallajtë ROZAFAT E MIA dhe BABA TOMORRËT E MI Ç rrëzëllitje e ka p ërflaku r Globin nga ky rrëfim shqip m e zë të lartë! N ë p artitu rën e p arë m elod ike të botës: Solist i parë !

266

Sheku lli i lotu ar...

Epilog

jetjem ad h ja u sh faq e vesh u r m e kostu m in e saj të nu sërisë, një kostu m i shnd ritshëm , tërë blerim e lu le, nisi të fliste: Ju th a sh ë se k y sh ek u ll k ish te g jith ë të k ëq ija t të m bled hu ra, gjithë d him bjet, gjithë tragjed itë d h e d ashu ri të cunguara?... Tani po ju them juve, pasardhësve të mi dhe brezit të ri: Iku Sheku lli i lotu ar d he vend in e tij e zë, e zë.... E d ini ku sh e zë, o n jerëz, të v u ajtu r kaq sh u m ë n ga sh p leksjet m end jeve d he ku rthet e të hu ajve? E d ini? Këtu , nd aloi p aksa, d he hod hi vështrim in d iku . (Sakaq iu grumbulluan rreth vetes gjithë banorët e Labovës të mbetur pa kryq)... Flisni, të gjitha i d oni nga u në! ... Se vrisni m end jen! Kështu keni vep ru ar gjithm onë d he keni hu m bu r... Po u a them . Më së fu nd i erd hi m om enti: Po fu tem i në Sheku llin e qeshu r ... Ik këp u t qafën ti, o Sheku ll i lotu ar! Kaq tha Gjetjem ad hja d he, sa hap e m byll sytë, iku lart, lart në qiell... U nd jenë krahët e saj flu tu ru es. Kështu flu tu roka vallë shp irti?!... Si shfaqet kjo Gjetjem ad hja! Ka kaq vjet e p ërcjellu r foli m e vete Stefan i, - d h e s resh t së d u ku ri, në m om en te të nevojsh m e * N ë atë çast befasu es në qiellin e Labovës p a kryq, nd od hi një befasi e m ad he: Konstand in Shp atari m e kryqin e shenjtë m e katër p riftërinjtë, p o e risillte te Kisha e Shën Marisë. U d ëgju a një zë, si një bu bu llim ë e m ad he, e cila p ërfshiu gjithë vend in: N u k e lëm ë ne Labovën p a Kryq! Labova në jetë të jetëv e d o të q u h et La b ov a e Kr y q it, p a si k ësh tu d u a n Perënd itë . N d ërkaq, nd od hi çu d ia m ë e m ad he: Fshati u ngrit i gjithi në këm bë. Të gjallë d he të largu ar nga jeta n ë 15 sheku j. Të gjithë ngjanin, së toku , si m iza lisi 267

Kristaq F. Shabani

Ishte e d iel e p arë e nëntorit të vitit 2013, ku d ielli shqip bu zëqeshte e rrezëllinte m bi m ajën e Majave të p am arshm e

Fund Gjirokastër, 1992-2013

268

Sheku lli i lotu ar...

PËRMBAJTJA

Shkrep je . . . .................................................................................... 3 Fjongo e p arë .................................................................................... 5 I .......................................................................................................... 7 H ap ja e kap aku t të florinjtë .......................................................... 7 Fjongo e d ytë ................................................................................. 15 II ....................................................................................................... 17 Kishat e Shën Marive rrëfejnë historitë e tyre ......................... 17 Shfletim i i u d hëtim it Bajronian .................................................. 26 Vallja e kap ed anit m e fu stanellë ................................................ 34 Fjongo e nd ërm jem e ..................................................................... 42 Mbi su p e të njom a barrë e m ision i rënd ë... ............................. 42 Fjongo e tretë .................................................................................. 50 III ..................................................................................................... 55 Shnd ërrim et janë të befta ............................................................ 55 Ungjilli shqip .................................................................................. 58 Fanitja e N ëntës vend im zezë ..................................................... 60 N jë lid hje kalorsiake m id is shenjtorit Dhim itër d he ëngjëllores Magd alini .......................................... 62 Kostu m i i nu sërisë ......................................................................... 66 Ku rora e d afinës ............................................................................ 68 Lid hje d he haku ............................................................................ 70 Gjetjem ad h ja .................................................................................. 75 Ligjërim i i tretë ............................................................................... 79 Ligjërim i i katërt ........................................................................... 80 269

Kristaq F. Shabani

Flakë d he tym , tym d he flakë nga barbarët ............................. 82 Fjongo e katërt ............................................................................... 86 Fanitja e Bill Tilm anit .................................................................... 86 N jeriu Z. .......................................................................................... 94 Krim i në sol .................................................................................. 100 A m u nd t i ngjaj? ........................................................................ 105 IV ................................................................................................... 112 Skeptri ........................................................................................... 112 Ligjërim i i katërt ......................................................................... 115 Fjongo e p estë ............................................................................... 118 Shëm bëlltyrat njerëzore... .......................................................... 119 Monologu m e zë të lartë i Gjetjem ad hes ................................. 131 Kryqëzim i i d ytë ...................................................................... 135 Thashethem najë ringjallje ......................................................... 141 Takim i m e N jëshin ...................................................................... 142 H ija ................................................................................................. 146 Fjongo e gjashtë ........................................................................... 149 Kryqi i Shenjtë ............................................................................. 150 Qerp iku i bu ku r i vëzhgu ar nga bota e xham të ................... 160 V ..................................................................................................... 165 Përhu m bja e ngjyru ar ................................................................ 165 Metamorfoza ................................................................................ 176 Ligjërim i i p estë ........................................................................... 178 Fjongo e shtatë ............................................................................. 181 V I ................................................................................................... 182 Livadhi i Nuseve .......................................................................... 182 Fjongo e tetë ................................................................................. 199 Skenëzim i qiellor i m agjisë ....................................................... 199

270

Sheku lli i lotu ar...

VII .................................................................................................. 212 Fjongo e nëntë .............................................................................. 212 Profil .............................................................................................. 215 Beteja e m ad he ....................................................................... 220 Fjongo e d hjetë ............................................................................. 226 Teta ose Od iseja p oetike ............................................................. 229 Tritip p roem ë i Sheku llit të lotu ar ............................................ 231 Antitem p u lli i qyqes .................................................................... 234 Fjongo e njëm bëd hjetë ................................................................ 237 VIII ................................................................................................ 241 E p ap ritu ra e bu ku r .................................................................... 241 IX .................................................................................................... 252 Kërcënim i i Am ebës .................................................................... 252 Fjongo e d ym bëd hjetë ................................................................ 258 Du ke p ritu r Ringjalljen .............................................................. 258 Zëri i Konstand in Shp atarit ...................................................... 260 Proem a e kërkim it të Kryqit ...................................................... 262 E lashta m ë e lashtë ..................................................................... 264 Epilog ............................................................................................. 267

271