Farmakoekonomika nr 45 by Urtica

Nr 45 | 2019 ISSN 2081 299X

04 08 31

Medyczne bazy danych w praktyce okulistycznej w Polsce Inhibitory kinaz zależnych od cyklin jako perspektywiczna klasa leków przeciwnowotworowych Polityka lekowa państwa – cele i główne założenia

MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW

spis treści

Witamy Państwa w nowym 2019 roku i zapraszamy do zapoznania się z odświeżoną wersją naszego wydawnictwa. Dbając o łatwość w odbiorze treści i mając na względzie wygodę czytelnika, wprowadzona została nowa szata graficzna i układ kwartalnika.

redakcji

W zimowym numerze zachęcam do zapoznania się z artyku-

01 4

farmakoekonomika Medyczne bazy danych w praktyce okulistycznej w Polsce

łem w dziale Farmakoterapia, mówiącym o metodach leczenia

dr hab. n. farm. Krzysztof Kus, mgr farm. Barbara Kępa,

w chorobie Parkinsona, która obok choroby Alzheimera jest jed-

prof. dr hab. Elżbieta Nowakowska

ną z najczęściej występujących chorób niszczących ośrodkowy układ nerwowy. W dziale Farmacja Szpitalna polecam materiał dedykowany opiece farmaceutycznej. Przedstawiono w nim dobre praktyki w zagranicznych systemach ochrony zdrowia, które

02 8

mogą stać się podstawą do tworzenia opieki farmaceutycznej w Polsce. Miło nam także poinformować, że uruchomiony został portal internetowy, będący przedłużeniem drukowanej wersji magazynu. Pod adresem www.farmakoekonomika.com.pl znajdą

Państwo

artykuły

publikowane

kwartalniku

w wersji elektronicznej, a także nowe materiały związane z praktyką zawodową i rozwojem kompetencji farmaceuty. Portal Farmakoekonomika to także sfera gromadząca farmaceutów wokół zdrowego stylu życia, platforma do wymiany doświadczeń, wiedzy oraz nawiązywania współpracy ze studentami i praktykami farmacji. Zapraszam do zapoznania się z nowościami i życzę Państwu udanej lektury.

Nowości w leczeniu raka jelita grubego

Bezpieczeństwo stosowania leków nasennych

Farmakoterapia w chorobie Parkinsona

lek. Małgorzata Domagała-Haduch dr n. farm. Magdalena Markowicz-Piasecka mgr farm. Maria Podsiedlik

farmacja szpitalna

Opieka farmaceutyczna na świecie

Polityka lekowa państwa – cele i główne założenia

37 Prenumerata redakcja@urtica.pl

Inhibitory kinaz zależnych od cyklin jako perspektywiczna klasa leków przeciwnowotworowych mgr farm. Magdalena Taperek

Katarzyna Cabaj

farmakoterapia

05 40

dr n. o zdr. Urszula Religioni

bezpieczeństwo terapii Komunikaty bezpieczeństwa stosowania leków mgr farm. Ewa Zygadło-Kozaczuk

wydarzenia Wieczór na Planecie Marzeń Fundacja Urtica Dzieciom

Redaktor naczelna Katarzyna Cabaj katarzyna.cabaj@urtica.pl

Wydawca Urtica Sp. z o.o. 54-613 Wrocław ul. Krzemieniecka 120 tel. 71 782 66 01 www.urtica.pl

Projekt graf iczny nls84 advertising group www.nls84.com

Skład Orf in studio s.c. www.orf instudio.pl

Redaktor naukowa dr hab. n. med. Agata Bielecka-Dąbrowa

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów i nie odpowiada za treść zamieszczonych reklam. Bądź ekologiczny. Wyrzucając papier, wybierz odpowiedni pojemnik.

FARMAKOEKONOMIKA

Medyczne bazy danych w praktyce okulistycznej w Polsce

Lekarze coraz częściej spotykają się z brakiem lub paradoksalnie z nadmiarem informacji medycznej (oraz pseudomedycznej). Często to drugie jest dla nich bardziej niebezpieczne i męczące. Sytuacja taka może w wielu przypadkach odbijać się na jakości świadczonych usług medycznych. Według światowych danych

6. The NHS Economic Evaluation Database (EED) – oceny ekonomiczne praktycznie z całego świata; 7. The About The Cochrane Collaboration database – informacje o grupach działalności Cochrane.

średnio co tydzień pojawia się ponad 14 000 informacji (w tym ponad 7300 nowych publikacji zwartych), z czego tylko część

Alternatywą dla opisanych źródeł jest popularny od lat i prak-

spełnia kryteria Evidence Based Medicine i stanowi rzetelne źró-

tycznie zawsze wykorzystywany MedLine. Jest to jedna z naj-

dło informacji medycznej (ogólnej i specjalistycznej)1, 2. Związa-

starszych i najbardziej znanych baz danych medycznych – Na-

ne jest to bezpośrednio z szybkim rozwojem nauk medycznych

tional Library of Medicine USA (NLM)9 wraz z myloną często

i Internetu, a co za tym idzie powstaniem tzw. „powszechności

jako baza danych – przeglądarką medyczną – PubMed, która

informacji”, w tym również medycznej, nie tylko dla lekarza, ale

udostępnia szeroką informację medyczną pobieraną z kilku

i dla pacjenta3.

baz równocześnie. Podobną zasadą działania charakteryzuje

Rzetelna, szybka i pełna informacja medyczna to przede wszystkim prawidłowe korzystanie z Medycznych Baz Danych – prak-

się medyczna baza danych zawierająca m.in. dane od 1947 roku, jaką jest Embase7.

tycznie we wszystkich specjalizacjach medycznych4. W przy-

Wszystkie wymienione powyżej bazy zawierają szereg informa-

padku okulistyki obserwujemy szybki dostęp do nowości (case

cji niezbędnych dla prawidłowego prowadzenia terapii chorób

study) w informacji medycznej. Do tej pory najczęściej były to

oczu, do których można zaliczyć m.in. zaćmę, jaskrę czy zwy-

klasyczne podręczniki ogólne i specjalistyczne, czasami pod-

rodnienie plamki żółtej (AMD). Wymienione choroby stanowią

ręczniki i czasopisma w wersjach elektronicznych . Coraz czę-

obecnie znaczącą część schorzeń okulistycznych i wykazują sta-

ściej jednak lekarze sięgają po analizy interwencji medycznych

łe tendencje wzrostowe zarówno w Polsce, jak i na świecie10, 11.

typu The Cochrane Library (Biblioteka Cochrane’a), dostępne

Zatem szybka i dokładna diagnostyka jest pierwszym krokiem

m.in. w 7 bazach danych :

dla prawidłowego leczenia, następnie odpowiednio dobrana

1. The Cochrane Database of Systematic Reviews (CDSR) –

W XXI wieku trudno sobie wyobrazić poprawny proces leczenia bez korzystania z najnowszych doniesień naukowych zgodnie z Evidence Based Medicine (EBM). Prawidłowe leczenie zasadniczo zaczyna się od właściwej diagnostyki. Oprócz wiedzy nabytej w czasie studiów, lekarze (w tym okuliści) coraz częściej sięgają po medyczne bazy danych (MBD), które poza szybkością pozyskiwania informacji dają także gwarancję ich rzetelności oraz aktualności.

HTA (ocena nowych bieżących technologii medycznych);

podsumowania opracowanych metaanaliz – grupa Cochrane; 2. The Cochrane Central Register of Controlled Trials (CENTRAL) – raporty randomizowanych badań klinicznych; 3. The Database of Abstracts of Reviews of Effects (DARE) – podstawowe abstrakty przeglądów systematycznych (wyróżniają się wysoką wiarygodnością danych); 4. The Cochrane Methodology Register (CMR) – bibliografia przeglądów systematycznych;

terapia (farmakoterapia lub zabieg okulistyczny) i późniejsza rekonwalescencja, co wymaga stałego śledzenia postępów w medycynie okulistycznej. Takie działanie dla dobra pacjenta poparte jest coraz szerszym użyciem medycznych baz danych (MBD)12. W niniejszym opracowaniu starano się określić rodzaj MBD wykorzystywanych w leczeniu wybranych chorób oczu oraz zakres ich wykorzystania przez lekarzy okulistów i optometrów. Badanie przeprowadzono na podstawie anonimowej ankiety na grupie ok. 100 lekarzy zajmujących się leczeniem schorzeń oczu na terenie Polski w roku 2018.

5. The Health Technology Assessment (HTA) – analizy typu

A – płeć

W badaniu wzięło udział 72% kobiet i 28% mężczyzn (Wykres 1A),

B – wiek

C – staż

dr hab. n. farm. Krzysztof Kus, 0,1

mgr farm. Barbara Kępa,

0,28

prof. dr hab. Elżbieta Nowakowska, Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego

0,3 0,2

0,72

0,7

0,56 0,14

w Poznaniu

kobiety

< 30

mężczyźni

30–60

5–10

> 60

> 10

Wykres 1. Struktura badanej populacji lekarzy okulistów. Źródło: Opracowanie własne.

FARMAKOEKONOMIKA

A – miejsce pracy

B – lokalizacja pracy

0,08

najczęściej w wieku 30–60 lat (Wykres 1B),

Lublin 2011; 83–86.

w znaczącej przewadze ze stażem pracy ponad

0,01

10 lat (56%) – Wykres 1C. Badani lekarze legitymowali się najczęściej pracą w klinice (ponad 50% – Wykres 2A) – w miejscowościach powy-

0,28

0,17

9. Tadeusiewicz R., Informatyka Medyczna, Instytut Informatyki UMCS,

0,8

0,71

0,53

żej 100 000 mieszkańców (ponad 70% – Wykres

10. Partyka O., Wysocki M.J., Epidemiologia chorób narządu wzroku oraz

0,6

infrastruktura okulistyki w Polsce, „Przegląd Epidemiologiczny” 2015; 69: 905–908.

0,4

11. Szmurło D., Fundament T. Kopeć G. i in., Dostęp do opieki okulistycznej 0,2

w Polsce. Podejście systemowe. Najważniejsze problemy związane

2B).

z dostępem doświadczeń́ okulistycznych, Kraków 2012 www.ceestahc.

Z wykonanych badań ankietowych wynika, iż

0,22

prawie 75% respondentów na różnym pozio-

0,0

org 20.09.2018 r. Medline

PubMed eMPendium (przegladarka)

The Cochrane

rzystywane dla optymalizacji leczenia stwardnienia rozsianego (SM)

mie i z różną częstotliwością korzysta z MBD klinika

miasto powyżej 100 tys.

gabinet prywatny

miasto do 100 tys.

przychodnia

wieś

podczas

codziennej

praktyki

w formie elektronicznej) (Wykres 3). Częściej jednak wykorzystywana jest własna wiedza

szpital

i doświadczenie medyczne (97%), opinia innych specjalistów (95%) oraz literatura fachowa

Wykres 2. Struktura miejsca i lokalizacji zatrudnienia lekarzy okulistów. Źródło: Opracowanie własne.

(w tym również publikacje w formie elektronicznej (94%). Tylko 7% badanych wskazało na konferencje i sympozja okulistyczne, jako źródła pozyskiwania nowych informacji medycznych (Wykres 3).

1,0

MBD w większości wykorzystywane są przez

0,8

okulistów w zależności od leczonego przypad-

0,6

ku (84%). Najczęściej tego rodzaju bazy wyko-

0,2 0,0 wiedza własna, konsultacje doświadczenie

literatura

MBD

inne (np. sympozja)

A – Częstość stosowania MBD

B – Cel stosowania MBD

0,4

specjalizacje)12, choć lekarze powyżej 60 roku życia (62%) naj-

i wymiany doświadczeń lekarzy rodzinnych z całego świata, „Przewod-

rzadziej korzystali w praktyce z MBD. Podobną zależność ob-

nik Lekarza” 2002; 5(5): 113–117.

serwowano w badaniach Medical Data Management – osoby po 50 roku życia nie korzystały praktycznie wcale z MBD. Przyczyn opisanej sytuacji można doszukiwać się w trudnościach

english

z obsługą komputera (oprogramowanie medyczne i naukowe), czy też rzadszego korzystania przez nich z Internetu (lekarze

ne bazy danych z roku na rok cieszą się rosnąca popularnością

reports in accordance with Evidence Based Medicine

wśród polskich medyków.

(EBM). Right treatment starts with an accurate dia-

b) szybkiej i pełnej diagnozy (35% – Wykres 4B).

gnosis. In addition to the knowledge acquired during

Największą popularnością wśród lekarzy oku-

PIŚMIENNICTWO

jak i z długoletnim stażem pracy (ponad 10 lat – 1. Gajewski P., Jaeschke R., Mrukowicz J., Evidence Based Medicine (EBM)

ne wykorzystanie Medline (59%) wskazywali

współczesną sztuką lekarską, „Medycyna Praktyczna” 2003; 31–34.

lekarze posiadający specjalizację z okulistyki.

2. Niżankowski R., Bała M., Broda M. i in., Priorytety zdrowotne – narzę-

Z przeglądarki PubMed (wykorzystanie nie tyl-

dzia oceny i analizy. Analiza efektywności, Uniwersyteckie Wydawnic-

ko bazy Medline) zadeklarowało 78% badanych,

two Medyczne Vesalius, Kraków 2002; 6: 74–78.

17% lekarzy (Wykres 5).

Można zatem pokusić się o stwierdzenie, iż praktyka okulistyczna związana jest z konieczuzasadnionych decyzji medycznych w oparciu

często (w zależności od przypadku)

leczenie farmakologiczne

nigdy

diagnoza

o sprawdzone i wiarygodne źródła. W proce-

zawsze

inna terapia

sie decyzyjnym, lekarz okulista coraz częściej formacje zawarte m.in. w medycznych bazach danych (MBD). W przedstawianym badaniu

the studies, doctors (including ophthalmologists) are increasingly seeking medical databases (MBD), which, besides the speed of obtaining information,

60%) cieszyła się baza danych Medline. Podob-

sięga (oprócz swojej rzetelnej wiedzy) po in-

14. Woźniak J., Rzymski P., Opala T., Internet przestrzenią doskonalenia

(40% – Wykres 4A.);

nością podejmowania szybkich i racjonalnie

Wykres 4. Częstość i cel zastosowanie MBD w praktyce okulistycznej. Źródło: Opracowanie własne.

„Gastroenterologia Polska” 1998; 5(1): 59–64.

nie jak przedstawia się tę sytuację w innych badaniach – różne

treatment process without using the latest scientific

Podsumowanie 0,84

w nadbrzuszu w wybranych schorzeniach przewodu pokarmowego,

takiej konieczności. Reasumując można zauważyć, iż medycz-

pie baza The Cochrane – korzystało z niej tylko 0,35

cych po MDB w zależności od badanego przypadku (podob-

a) efektywnego leczenia farmakologicznego

popularnością cieszyła się opisywana we wstę-

0,25

ekspertów dla systemu MEDIATOR do różnicowania przyczyn bólu

można zauważyć stosunkowo wysoki odsetek lekarzy sięgają-

In the 21st century, it is difficult to imagine a proper

ła połowa respondentów (50%). Najmniejszą

0,10

stujący opinie ekspertów. Zasady tworzenia bazy wiedzy medycznej

tkwić także w braku czasu na przeglądanie MBD , pomimo

podczas gdy z bazy typu eMPendium korzysta-

0,06

Wykres 5. Najczęściej wykorzystywane MBD w praktyce okulistycznej. Źródło: Opracowanie własne.

SUMMARY

listów z krótszym stażem zawodowym (57%), Wykres 3. Stopień wykorzystania źródeł informacji medycznej przez lekarzy okulistów. Źródło: Opracowanie własne.

81(2): 119–120. 13. Pięcińska T.S., Komputerowy system konsultacji medycznej wykorzy-

starsi wiekowo)13. Według australijskich danych, problem może

rzystywane są dla:

0,4

przez lekarzy w Polsce – badanie pilotażowe, „Nowiny Lekarskie” 2012;

okulistycznej

(wyłączając z tego bazy danych pacjentów

12. Kus K., Hain M., Nowakowska E. i in., Medyczne Bazy Danych wyko-

3. Kang H., “How to understand and conduct Evidence Based Medicine”, KJA 2016; 436. 4. Mrukowicz J., Podstawy Evidence Based Medicine (EBM) czyli o sztuce podejmowania trafnych decyzji w opiece nad pacjentami; Medycyna oparta na dowodach naukowych EBM – Evidence Based Medicine, I Gdańska Debata Lekarska, wyd. Bernardinum, Pelpin 2015; 37–66. 5. Jaeschke R., Guyatt G., Cook D., McKibbon A., Hunt D., Evidence Based Medicine, czyli praktyka oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach, Odcinek 7: O czym już było, co jeszcze przed nami, uwagi o wyszukiwaniu artykułów i czego od POWAP należy oczekiwać?, „Medycyna Praktyczna” 1999; 3: 141–146. 6. Jaeschke R., Cook D., Guyatt G., Evidence Based Medicine, czyli praktyka oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach (POWAP). Odcinek 12: EBM po Y2K, „Medycyna Praktyczna” 2000; 120–124. 7. Kawalec P., Medyczne bazy danych, „Przegląd Lekarza” 2002; 5(5): 107–112. 8. http://www.cochranelibrary.com/about/about-the-cochrane-library. html, dostęp dnia 19.09.2018 r.

also guarantee their reliability and timeliness.

VOCABULARY polski

angielski

baza danych medycznych

medical database

jaskra

glaucoma

literatura fachowa

professional literature

okulista

oculist

oprogramowanie medyczne

medical software

optometr

optometer

zaćma

cataract

zwyrodnienie plamki żółtej

cataractage-related macular degeneration (AMD)

FARMAKOTERAPIA

Inhibitory kinaz zależnych od cyklin jako perspektywiczna klasa leków przeciwnowotworowych

białek kierują z kolei białkowe enzymy, określane jako kinazy zależne od cyklin (cyklinozależne, CDK). W organizmie człowieka jest ich co najmniej 9, zaś 2 z nich: CDK4 i CDK6 już teraz stanowią niezwykle perspektywiczny cel dla selektywnych leków przeciwnowotworowych stosowanych w raku piersi1, 2.

Działanie przeciwnowotworowe wybiórczych inhibitorów CDK może zostać wzmocnione przez inne chemioterapeutyki. Należy jednak wziąć pod uwagę, że leki te nie mogą być jednak stosowane w ramach leczenia skojarzonego ze wszystkimi dostępnymi cytostatykami.

W badaniach przedklinicznych odnotowano, że krótkotrwałe zahamowanie kinazy CDK4 i 6 przyczynia się jedynie do chwilowego zahamowania cyklu komórkowego w fazie G1. Z kolei w przypadku długotrwałej inhibicji obu enzymów, podtrzymane jest zahamowanie cyklu komórkowego, zaś następnie zapoczątkowywana jest apoptoza oraz inne procesy związane z postępującym starzeniem się komórki nowotworowej3.

Inhibitory kinaz CDK Oceny prowadzone pod kątem możliwości zastosowania inhibitorów kinaz CDK rozpoczęto od cząsteczek nieselektywnych. Badania nad alwocyklibem (hamującym CDK1, CDK2, CDK4, CDK6, CDK7 i CDK9) i selicyklibem (wpływającym na CDK1, CDK2, CDK4, CDK7 i CDK9) zakończyły się jednak nie-

Badania prowadzone w ostatnich latach pod kątem szczegółowego poznania biologii komórki nowotworowej jeszcze bardziej potwierdzają snutą od dawna przez onkologów tezę,

W niniejszym artykule przedstawiono zależność między cyklem komórkowym, a progresją nowotworów, ze szczególnym uwzględnieniem kinaz zależnych od cyklin, jako nowego punktu uchwytu działania skutecznych leków przeciwnowotworowych. Skupiono się na najważniejszych badaniach klinicznych i parametrach farmakologicznych trzech cząsteczek tej klasy (palbocyklibie, rybocyklibie i abemacyklibie), które uzyskały już rejestrację FDA w leczeniu raka piersi (HR+, HER-) w monoterapii bądź w skojarzeniu z hormonoterapią.

mgr farm. Magdalena Taperek, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

iż nowotwór jest w rzeczywistości „chorobą cyklu komórkowego”, w której dochodzi do utraty kontroli nad procesem starzenia oraz niekontrolowanych i szybkich podziałów komórkowych. Te złożone procesy uzależnione są z kolei od obecności licznych czynników, zarówno wewnętrznych, endogennych (jak np. uszkodzeń w materiale genetycznym), jak również ze-

powodzeniem z uwagi na wysoki stopień toksyczności narządowej (m. in. pod postacią neutropenii). Przełomem okazało się dopiero opracowanie 3 kolejnych cząsteczek (palbocyklibu, rybocyklibu i abemacyklibu), które w przeciwieństwie do swoich prekursorów wpływały wybiorczo na kinazy CDK4/6. Leki te pomyślnie przeszły badania kliniczne III fazy i uzyskały niedawno rejestrację FDA w leczeniu pierwszego rzutu zaawansowanego raka piersi w połączeniu z leczeniem hormonalnym z wykorzystaniem inhibitorów aromatazy2, 4, 5.

wnętrznych, związanych z – najogólniej rzecz biorąc – licznymi

Szczegółowy mechanizm działania tych preparatów oparty

sygnałami, jakie przekazywane są w obrębie komórki i mię-

jest o współzawodnictwo z ATP o miejsce aktywne enzymu,

dzy komórkami. W przypadku większości typów komórek no-

czego konsekwencją jest zahamowanie przejścia cyklu ko-

wotworowych odpowiadają one m. in. za regulację progresji

mórkowego z fazy G1 do fazy S. Co równie istotne, stosuje się

cyklu komórkowego, a tym samym mogą – w specyficznych

je doustnie, a to niewątpliwie może wiązać się z pozytywnym

warunkach – przyczynić się do niekontrolowanej proliferacji.

wpływem na jakość życia pacjentów onkologicznych. Do-

Dlatego też nie bez przyczyny uważa się, że pełne poznanie

datkowo, w przypadku abemacyklibu, odnotowano relatyw-

mechanizmów regulujących poszczególne fazy cyklu komór-

nie wysoką zdolność do przekraczania bariery krew – mózg

kowego, w tym jego najważniejsze punkty kontrolne, nie tylko

(zwłaszcza jeśli lek ten porównamy do palbocyklibu). Mając

pozwoli na lepsze zrozumienie patogenezy poszczególnych

na uwadze badania, jakie obecnie prowadzi się pod kątem

nowotworów, ale także może okazać się kamieniem milowym

blokady CDK, istnieje duża szansa, aby kolejne, potencjalne

w opracowaniu nowych, jeszcze bardziej selektywnych terapii

cząsteczki dodatkowo wpływały także na inne mechanizmy

onkologicznych .

warunkujące aktywność komórek nowotworowych, jak np.

1, 2

VEGFR (ang. vascular endothelial growth factor), czy PDGFR

Cykliny kinazy zależne od cyklin

(ang. platelet-derived growth factor receptors)1, 5, 6, 7.

Do jednych z najważniejszych regulatorów cyklu komórko-

Działanie przeciwnowotworowe wybiórczych inhibitorów

wego należą cykliny. Czynniki te to grupa zależnych od siebie

CDK może zostać wzmocnione przez inne chemioterapeuty-

białek, które decydują m. in. o właściwym przebiegu cyklu

ki. Należy jednak wziąć pod uwagę, że leki te nie mogą być

komórkowego. W komórce ludzkiej wykryto cztery najważ-

stosowane w ramach leczenia skojarzonego ze wszystkimi

niejsze rodzaje takich cyklin: G1 (cyklina D), G1/S (cyklina E),

dostępnymi cytostatykami. Hamowanie przez nie cyklu ko-

S (cyklina A) i M (cyklina B). Jak można wnioskować z przed-

mórkowego może bowiem antagonizować aktywność prepa-

stawionego nazewnictwa, każda cząsteczka odpowiada za

ratów posiadających punkty uchwytu w fazie S lub w fazie M.

koordynację procesów zachodzących w konkretnej fazie lub/i

Istnieją również doniesienia, że podobny, niekorzystny wpływ

przejście komórki do kolejnego etapu cyklu. Aktywnością tych

może również dotyczyć promieniowania jonizującego, czy

FARMAKOTERAPIA

niektórych związków oddziałujących na układ immunologicz-

zjazdu European Society for Medical Oncology (ESMO)

19,7 proc. Z działań niepożądanych najczęściej obserwowano

ny (limfocyty T potrzebują bowiem sprawnego działania kinaz

w 2016 roku

biegunkę, nudności i zmęczenie. Co równie istotne – terapię

CDK)2, 8.

2, 10, 11.

W ocenie tej dokonano porównania schematu zawierającego rybocyklib z letrozolem i placebo z letrozolem u pacjentów

Palbocyklib

pomenopauzalnych z rakiem piersi HR+/HER2–. Pierwszorzę-

8 proc. wszystkich uczestników badania. Powyższe badanie

letrozole in early breast cancer: A presurgical, window-of-opportunity

stało się podstawą do zeszłorocznej rejestracji leku przez FDA

13. Charakterystyka Produktu Leczniczego Kisquali.

go raka piersi z ekspresją receptorów hormonalnych bez cechy

14. Patnaik A., Rosen L.S., Tolaney S.M. i in., Efficacy and Safety of Abe-

HER2, u których wystąpiła progresja po paliatywnej hormono-

maciclib, an Inhibitor of CDK4 and CDK6, for Patients with Breast

i chemioterapii2, 5, 15, 16.

Cancer, Non-Small Cell Lung Cancer, and Other Solid Tumors, Cancer

progresji choroby (PFS), które w przypadku połączenia zawie-

notowano, iż związek ten silnie hamuje procesy proliferacyj-

rającego inhibitor CDK4/6 wydłużyło się do niemal 26 miesięcy,

ne w komórkach ER+ (czyli z dodatnią ekspresją receptorów

w porównaniu do 16 miesięcy w grupie pacjentów przyjmują-

hormonalnych) oraz w modelach komórkowych opornych na

cych letrozol w ramach monoterapii. Najczęstsze działania nie-

Interesującą opcją terapeutyczną jest także możliwość zastoso-

tamoksifen9. Oceny te stały się następnie punktem wyjścia

pożądane odnotowane w badaniu obejmowały neutropenię

wania abemacyklibu w terapii uzupełniającej raka piersi. Lecze-

do przeprowadzenia trzech dużych prób klinicznych oce-

i leukopenię. Powszechnie dochodziło również do zaburzeń żo-

nie o takim założeniu oceniane jest m. in. w badaniu MONAR-

niających skuteczność palbocyklibu w skojarzeniu z terapią

łądkowo-jelitowych, łysienia i bezobjawowego wydłużenia od-

CH-E, w którym pacjenci po radykalnym leczeniu chirurgicznym

hormonalną: PALOMA-1 – badanie III fazy przeprowadzone

cinka QT. Dawka rybocyklibu ustalona podczas badań klinicz-

raka piersi znajdują się w grupie wysokiego ryzyka nawrotu cho-

metodą otwartej próby, w którym porównano leczenie skoja-

nych I fazy wynosi 600 mg (3 tabletki). Lek przyjmuje się raz na

roby (należą do nich m. in. guz o wielkości przekraczającej 5 cm,

rzone palbocyklibem i letrozolem z monoterapią letrozolem,

dobę codziennie przez 3 tygodnie z zachowaniem tygodniowej

zajęcie 4 lub więcej węzłów chłonnych, stopień złośliwości histo-

PALOMA-2 – opracowane w celu potwierdzenia wyników po-

przerwy (cykl 4-tygodniowy). Okres półtrwania leku jest nieco

logicznej G3). W jednym ramieniu przytoczonej oceny, chorzy

przedniej oceny oraz PALOMA-3 – wieloośrodkowe badanie,

dłuższy niż palbocyklibu i wynosi ok. 30 godzin2, 5, 9, 11, 12, 13.

otrzymują abemacyklib, zaś w drugim – placebo w skojarzeniu

z nich skojarzenie palbocyklibu z leczeniem hormonalnym wiązało się z istotnym wydłużeniem przeżycia od progresji choroby (PFS, ang. progression-freesurvival)2, 5, 9.

składową schematów trójlekowych zawierających również inne Szczególne nadzieje wiąże się z połączeniami zawierającymi

Zgodnie z rejestracją przeprowadzoną przez Europejską

trozol, a także schematu obejmującego rybocyklib, ewerolimus

Agencję Leków (EMA), preparat można podawać pacjen-

i eksemestan (nieodwracalny steroidowy inhibitor aromata-

tom zarówno przed, jak i po menopauzie (w pierwszej bądź

zy – enzymu biorącego udział w przekształcaniu androgenów

w kolenej linii). W pierwszej grupie chorych leczenie nale-

w estrogeny u kobiet przed menopauzą i po niej)5.

ży jednak skojarzyć z analogiem LHRH (agonistą hormonu bocyklibu wynosi ok. 26 godzin, zaś rekomendowana dawka dobowa kształtuje się na poziomie 125 mg. Schemat podawania to 3/1, co oznacza, iż lek przyjmowany jest codziennie przez 3 tygodnie, po czym następuje 1 tydzień przerwy. W badaniach klinicznych zaobserwowano, iż przy takim dawkowaniu stan maksymalnego zmniejszenia stężenia neutrofili i płytek krwi notuje się zwykle w tygodniu, w którym preparat nie jest podawany. Najczęstsze działania niepożądane w trakcie podawania palbocyklibu obejmowały zaburzenia hematologiczne, a także zmęczenie, biegunkę i nudności1, 2, 5, 6, 9.

z hamowaniem kinazy CDK4/6, ale także z ingerencją w aktywność innych czynników warunkujących sygnalizację w komórkach nowotworowych zależnych m. in. od HER2 (ang. human epidermal growth factor 2) i P3IK (szlak 3-kinazy fosfatydyloinozytolu). Wykazano, że preparat ten w skojarzeniu z leczeniem hormonalnym hamuje wzrost guzów w obrębie gruczołu piersiowego, natomiast w połączeniu z inhibitorem P3IK powoduje dynamiczną regresję niekorzystnych zmian. Droga do rejestracji preparatu została utorowana przez badanie MONALEESA-2, wyniki

Abemacyklib cechuje się strukturalną odmiennością oraz znacznie większym powinowactwem do kinazy CDK4/6 od swoich poprzedników, co dodatkowo determinuje możliwości zastosowania tej cząsteczki również w innych typach nowotworów np. guzów piersi HR+/HER2+, niedrobno komórkowego raka płuca, czerniaka czy chłoniaków. Co równie istotne, jako jedyny przedstawiciel tej nowej klasy leków przeciwnowotworowych swobodnie przechodzi przez barierę krew-mózg, co może mieć istotne znaczenie nie tylko w terapii nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (nad zastosowaniem abemacyklibadania), ale również w przypadku przerzutów komórek nowo-

Mechanizm działania rybocyklibu związany jest nie tylko

którego

Abemacyklib

bu w leczeniu glejaka wielopostaciowego trwają już intensywne

Rybocyklib

przedstawiono

podczas

dorocznego

Discov. 2016; 6(7): 740–753. 15. Dickler M.N., Tolaney S.M., Rugo H.S. i in., MONARCH 1, A Phase II Study of Abemaciclib, a CDK4 and CDK6 Inhibitor, as a Single Agent, in Patients with Refractory HR(+)/HER2(-) Metastatic Breast Cancer, Clin Cancer Res. 2017; 23(17): 5218–5224. 16. Charakterystyka Produktu Leczniczego Verzenio.

ze standardową, adjuwantową terapią hormonalną. Badanie znajduje się obecnie na etapie rekrutacji pacjentów2, 5.

czynniki wpływające na sygnalizację komórki nowotworowej. rybocyklib, alpelisyb (należący do klasy inhibitorów P3IK) i le-

uwalniającego hormon luteinizujący). Okres półtrwania pal-

study, Breast. 2016; 28: 191–198.

w leczeniu kobiet i mężczyzn z rozpoznaniem zaawansowane-

inhibitor kinazy CDK4/6. W badaniach przedklinicznych od-

plus fulwestrant oraz placebo plus fulwestrant. W każdym

12. Curigliano G., Gómez Pardo P., Meric-Bernstam F. i in., Ribociclib plus

dowym punktem końcowym badania było przeżycie wolne od

Należy podkreślić, że rybocyklib w przyszłości może stać się

375(18): 1738–174.

z powodu zdarzeń niepożądanych zakończono u jedynie

Palbocyklib to drobnocząsteczkowy, wybiórczy i odwracalny

w którym dokonano porównania schematów: palbocyklib

Therapy for HR-Positive, Advanced Breast Cancer, N Engl J Med. 2016;

tworowych z odległych narządów do OUN2, 14.

PIŚMIENNICTWO

SUMMARY

english

This article presents the relation between cell cycles 1. Murphy C.G., Dickler M.N., The Role of CDK4/6 Inhibition in Breast Cancer, Oncologist 2015; 20(5): 483–490. 2. Dębska-Szmich S., Potępski P., Zastosowanie inhibitorów kinaz cyklinozależnych 4 i 6 u chorych na raka piersi – przegląd piśmiennictwa, „Onkologia w Praktyce Klinicznej” 2017; 3: 309–323. 3. Gelbert L.M., Cai S., Lin Xi. i in., Preclinical characterization of the CDK4/6 inhibitor LY2835219: in-vivo cell cycle-dependent/independent anti-tumor activities alone/in combination with gemcitabine, Invest New Drugs. 2014; 32(5): 825–837.

and progression of cancer, in particular cyclin-dependent kinases as a new target of effective anticancer drugs. The material focuses on the most important clinical trials and pharmacological parameters of three molecules of this class (palbociclib, ribociclib and abemaciclib), which have already received FDA registration in treatment of breast cancer (HR+, HER) in monotherapy or in connection with hormonotherapy.

4. VanArsdale T., Boshoff C., Arndt K.T. i in., Molecular Pathways: Targeting the Cyclin D-CDK4/6 Axis for Cancer Treatment, Clin Cancer Res. 2015; 21(13): 2905–2910. 5. Sarosiek T., Inhibitory kinaz zależnych od cyklin – nowa grupa leków w leczeniu zaawansowanego raka gruczołu sutkowego, Pol Merkur Lekarski. 2018; 259; 5–9. 6. Charakterystyka Produktu Leczniczego Ibrance. 7. Polk A., Kolmos I.L., Kümler I. i in., Specific CDK4/6 inhibition in Brest cancer: a systematic review of current clinical evidence, ESMO Open 2016; 1(6).

Abemacyklib oceniany był m. in. w badaniu MONARCH-2

8. Dean J.L., McClendon A.K., Knudsen E.S., Modification of the DNA da-

u pacjentek z zaawansowanym rakiem piersi z udokumentowa-

mage response by therapeutic CDK4/6 inhibition, J Biol Chem. 2012;

ną wcześniej opornością na konwencjonalną hormonoterapię

287(34): 29075–29087.

VOCABULARY polski

angielski

apoptoza

apoptosis

chłoniak

lymphadenoma

cykl komórkowy

cell cycle

czerniak

melanoma

glejak

glioblastoma

kinazy zależne od cyklin

cyclin-dependent kinase (CDK)

oraz co najmniej w 1, lecz nie więcej niż w 2 liniach paliatywnej

9. Dubiański R., Jagiełło-Gruszfeld A., Nowecki Z., Inhibitory kinazy 4/6

chemioterapii. Co ważne, lek ten podawany był w monoterapii

zależnej od cyklin w leczeniu zaawansowanego raka piersi z dodat-

leki

anticancer drugs / anti-

(w dawce 200 mg 2 razy dziennie) do momentu uzyskania pro-

nią ekspresją receptorów estrogenowych, Onkologia w Praktyce Kli-

przeciwnowotworowe

neoplastic drugs

gresji choroby lub nieakceptowanej przez pacjenta toksyczno-

nicznej. 2016; 2: 239–245.

menopauza

menopause

neutropenia

podział komórkowy

neutropeniacell division

ści. Pierwszorzędowym punktem oceny był odsetek obiektywnych odpowiedzi (ORR), który w przypadku mocno przeleczonej grupy pacjentów o złym rokowaniu kształtował się na poziomie

10. Krześlak A., Kinaza Akt: kluczowy regulator metabolizmu i progresji nowotworów, Postępy HigMed Dosw.2010; 64: 490–503. 11. Hortobagyi G.N., Stemmer S.M., Burris H.A. i in., Ribociclib as First-Line

FARMAKOTERAPIA

Nowości w leczeniu raka jelita grubego

Aktualnie rak jelita grubego stanowi jeden z najczęściej roz-

być szczególnie ostrożnie kwalifikowani do terapii regorafeni-

poznawanych nowotworów w całej populacji. W Polsce w 2013

bem, natomiast po włączeniu leczenia wymagają szczególnej

roku rozpoznano prawie 17 500 nowych zachorowań na raka

obserwacji ze strony personelu medycznego pod kątem wystą-

jelita grubego, a zmarło niemal 11 300 osób . Podstawą lecze-

pienia toksyczności leczenia.

nia raka jelita grubego jest chirurgia. Operacja jest jedyną opcją terapeutyczną dającą szansę na całkowite wyleczenie. W zależności od zaawansowania i umiejscowienia nowotworu dodatkowymi metodami leczenia mogą być radio i/lub chemioterapia.

sowaniu chemioterapii. Dzięki nowym lekom takim jak: przeciwciała przeciwko receptorowi naskórkowego czynnika wzrostu (cetuksymab, panitumumab) lub przeciwko receptorowi afliberecpt) aktualnie osiągana mediana czasu przeżycia całkowitego (OS, ang. overall survival) sięga nawet 33 miesięcy2, w porównaniu z 17 miesiącami z okresu przed wprowadzeniem do leczenia ww. leków.

Centrum Onkologii Instytut im Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie

W 2016 roku Komisja Europejska zezwoliła na wprowadzenie do obrotu leku Lonsurf (tipiracyl + triflurydyna) jako nowej opcji terapeutycznej dla chorych po niepowodzeniu poprzedniego leczenia. Lonsurf to substancja złożona z dwóch cząsteczek triflurydyny i tipiracylu. Triflurydyna jest analogiem tymidyny – nukleozydu wbudowywanego w strukturę nici DNA. Wbudowanie triflurydyny (zamiast tymidyny) skutkuje zaburzoną budową oraz funkcją DNA i w rezultacie skutkuje śmiercią komórki. Z kolei tipiracyl nie wykazuje aktywności przeciwnowotworowej, ale poprzez hamowanie fosforylazy tymidynowej

blematyczne zostaje leczenie chorych, u których po intensyw-

(enzymu rozkładającego triflurydynę) pozwala na utrzymanie

nym leczeniu systemowym z wykorzystaniem dwóch rzutów

adekwatnego stężenia triflurydynyw macierzy komórkowej,

chemioterapii obserwuje się progresję choroby nowotworowej.

a tym samym wzmocnienia i wydłużenia czasu aktywności

Nierzadko są to pacjenci w młodym wieku i mimo leczenia oraz

leku.

postępu choroby, pozostający w dobrej formie. Dla takich chorych, jeszcze do niedawna z braku innych opcji, proponowaliśmy powrót do którejś z poprzednich, skutecznych chemioterapii (leczenie warunkowane m.in brakiem obecności długotrwaw badaniach klinicznych. Takie postępowanie dawało niewielką

Klinika Nowotworów Układowych i Uogólnionych,

jest refundowany przez NFZ.

Chociaż widoczny jest postęp w tej dziedzinie onkologii, pro-

łych powikłań po chemioterapii) lub, jeśli to było możliwe, udział

lek. Małgorzata Domagała-Haduch,

godnie w 28-dniowym cyklu leczenia. W chwili obecnej lek nie

Tipiracyl + triflurydyna

Leczenie choroby w stadium zaawansowanym polega na sto-

naczyniowopochodnego czynnika wzrostu (bewacyzumab,

Rak jelita grubego jest drugim najczęściej rozpoznawanym nowotworem w Europie. Wzrastająca zapadalność na ten rodzaj nowotworu oraz fakt, że u około połowy chorych dochodzi do uogólnienia choroby nowotworowej, powoduje intensywne poszukiwanie nowych metod leczenia, umożliwiających poprawę rokowania.

Lek ma postać tabletek przyjmowanych codziennie przez 3 ty-

szansę na wydłużenie życia.

triflurydyny/tipiracylu

zostala

potwierdzona

w badaniu klinicznym III fazy. W badaniu tym znanym pod akronimem RECOURSE wzięło udział 800 chorych z rozpoznaniem zaawansowanego raka jelita grubego i po niepowodzeniu leczenia dostępnymi metodami. W grupie badanej stosowano Lonsurf, natomiast w grupie kontrolnej placebo. W grupie badanej mediana czasu przeżycia całkowitego wyniosła 7,2 miesiąca, w grupie kontrolnej 5,2 miesiąca (p<0,001)

Regorafenib

co przełożyło się na redukcję ryzyka zgonu o 32%.

Jednym z leków dedykowanych tej grupie chorych jest regorafenib. Regorafenib blokuje

Skuteczność

działanie kinaz tyrozynowych

związanych z regulacją procesu neoangiogenezy i onkogenezy, co prowadzi do zahamowania wzrostu nowotworu. Skuteczność regorafenibu oceniono w badaniu rejestracyjnym CORRECT, w którym uczestniczyło 753 chorych na raka jelita grubego w IV stopniu zaawansowania, u których wystąpiła progresja choroby po uprzednim standardowym leczeniu systemowym. W grupie badanej stosowano regorafenib, w kontrolnej placebo. Wszyscy chorzy mieli zapewnione adekwatne leczenie

Najczęściej obserwowanymi działaniami niepożądanymi były: nudności, neutropenia, utrata apetytu, biegunka oraz osłabienie. Działania niepożądane w stopniu ciężkim (≥3 stopień) najczęściej dotyczyły zmian w obrazie krwi obwodowej i były to neutropenia u 38% leczonych i anemia u 18%4. Lek ma postać tabletek przyjmowanych dwa razy dziennie w dwóch pięciodniowych okresach (dni 1–5 oraz 8–12) każdego 28-dniowego cyklu leczenia. Aktualnie w Polsce lek także nie jest refundowany.

objawowe (tzw. best supportive care). Stosowanie regorafenibu przełożyło się na wydłużenie całkowitego czasu przeżycia: w grupie badanej mediana OS wyniosła 6,4 miesiąca, a w gru-

Podsumowanie

pie w kontrolnej 5 miesięcy (p=0,0052).

Zarejestrowanie nowych leków w leczeniu raka jelita grube-

Działania niepożądane regorafenibu odnotowano niemal u wszystkich pacjentów (93%). Najczęściej obserwowano osłabienie, biegunki oraz reakcje skórne typu erytrodyzestezja dłoniowo-podeszwowa. Działania niepożądane w stopniu ciężkim (≥3 stopień nasilenia) wystąpiły u 51% leczonych i były to erytrodyzestezja dłoniowo-podeszwowa, osłabienie, biegunka i nadciśnienie tętnicze3. W związku z powyższym pacjenci powinni

go przełożyło się na wydłużenie czasu przeżycia chorych, co jest kolejnym małym krokiem w celu przekształcenia choroby zaawansowanej ze śmiertelnej na przewlekłą. Kwalifikując chorego do leczenia należy brać pod uwagę nie tylko skuteczność ale toksyczność hospitalizacji. Pod tym kątem wyniki badań klinicznych wskazują na przewagę triflurydyny. W przypadku obu opisanych substancji leczenie nie wiąże się

FARMAKOTERAPIA

z potrzebą hospitalizacji, jedynie wizytą ambulatoryjną celem wydania leku. Przekłada się to na lepszą jakość życia chorych, którzy nie muszą spędzać czasu w szpitalu.

PIŚMIENNICTWO

1. Wojciechowska U., Didkowska J., Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce, Krajowy Rejestr Nowotworów, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, dostępny w Internecie: http://onkologia.org.pl/raporty/, dostęp dnia 15.09.2018 r. 2. Stintzing S., Modest D.P., Rossius L. i in., FOLFIRI plus cetuximab

Bezpieczeństwo stosowania leków nasennych

versus FOLFIRI plus bevacizumab for metastatic colorectal cancer (FIRE-3): a post-hoc analysis of tumour dynamics in the final RAS wild-type subgroup of this randomised open-label phase 3 trial, Lancet Oncol. 2016; 17(10): 1426–1434. 3. Grothey A., Van Cutsem E., Sobrero A. i in., Regorafenib monotherapy for previously treated metastatic colorectal cancer (CORRECT): an international, multicentre, randomised, placebo-controlled, phase 3 trial, Lancet Oncol. 2013; 26; 381(9863): 303–12. 4. Mayer R.J., Van Cutsem E., Falcone A. i in., Randomized Trial of TAS102 for Refractory Metastatic Colorectal Cancer, N Engl J Med 2015; 372: 1909–1919.

english SUMMARY Colorectal cancer is the second most common cancer diagnosed in Europe. Increasing incidence and

Leki nasenne tworzą w zasadzie wspólną grupę z lekami uspokajającymi, której aktywność dotyczy dość ogólnego działania ośrodkowego. Leki uspokajające są wykorzystywane w celu hamowania nadmiernego pobudzenia, napięcia i niepokoju oraz ułatwiania snu, natomiast leki nasenne w celu wywołania lub ułatwienia snu.

dr n. farm. Magdalena Markowicz-Piasecka, Zakład Chemii Farmaceutycznej, Analizy Leków i Radiofarmacji, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

the fact that it spreads in approximately half of patients prompts an intensive search for new treatment methods which would improve prognosis.

VOCABULARY

polski

angielski

biegunka

diarrhea

choroba śmiertelna

fatal disease

jelito grube

large intestine

leczenie systemowe

systemic treatment

naskórkowy czynnik wzrostu

epidermal growth factor

nudności

nausea

osłabienie

abatement

rak jelita grubego

colorectal cancer

FARMAKOTERAPIA

na jest w monoterapii w krótkotrwałym leczeniu pierwotnej bezsenności, charakteryzującej się niską jakością snu, u pacjentów powyżej 55 roku życia.

Sen wywołany lekami nasennymi nie ma cech fizjologicznego snu, ma charakter wymuszony tłumieniem ośrodków aktywacyjnych. Zaburzeniu ulega stosunek pomiędzy poszczególnymi fazami REM i NREM, przy czym faza REM ulega wyraźnemu stłumieniu.

W kategoriach neurofizjologicznych skutek zastosowania tych leków można odnieść głównie do hamowania aktywności tworu siatkowatego i kory mózgu. Działanie uspokajające i nasenne omawianych leków różni się jednak istotnie od wpływu leków psychotropowych i anksjolitycznych. Te ostatnie działają bowiem

Melatonina jest lekiem bezpiecznym, jednak może powodować: drażliwość, niepokój, nerwowość, nietypowe sny, migrenę, pobudzenie psychoruchowe, zawroty głowy, senność, bóle brzucha, zaparcia, suchość w ustach. Podczas stosowania leku rzadko mogą wystąpić: leukopenia, małopłytkowość, hipertriglicerydemia, zmiany nastroju, płacz czy agresja. Melatonina może nasilać działanie uspokajające leków, takich jak: zaleplon, zolpidem i zopiklon. Jednoczesne podawanie jej z zolpidemem prowadziło do nasilonych zaburzeń uwagi, pamięci i koordynacji w porównaniu ze stosowaniem samego zolpidemu. Nie zaleca się stosowania melatoniny u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią.

Pochodne benzodiazepiny Pochodne benzodiazepiny należą do leków anksjolitycznych wpływających na swoiste receptory benzodiazepinowe. Leki te są stosowane powszechnie m.in. do objawowego leczenia zaburzeń lękowych, objawów abstynencyjnych, wzmożonego napięcia mięśniowego oraz w zapobieganiu drgawkom i w anestezji. Niektóre benzodiazepiny wykazują silne działanie nasenne i są w tym celu używane. Do leków nasennych z grupy benzodiazepiny należą: nitrazepam, lormetazepam, estazolam, midazolam, temazepam, lorazepam.

Nitrazepam

gulujące procesy emocjonalne. Tłumiący skutek leków nasen-

Nitrazepam to długo działająca pochodna benzodiazepiny

go na czynność mózgu.

o umiarkowanie silnym powinowactwie do receptorów. Wykazuje silne działanie nasenne, a także przeciwdrgawkowe, ank-

Leki uspokajające (sedativa) i nasenne (hypnotica) wykazują ła-

sjolityczne i zmniejszające napięcie mięśni szkieletowych. Biolo-

godny wpływ osłabiający napięcie i pobudzenie psychoruchowe,

giczny okres półtrwania wynosi ok. 24 h, stąd powoduje on długo

niepożądanych

podczas

stosowania

nitrazepamu zaliczamy senność w ciągu następnego dnia. Ponadto mogą wystąpić: zmęczenie, osłabienie, pogorszenie

sprawności

intelektualnej,

osłabienie siły mięśniowej, zawroty głowy oraz splątanie. Długotrwałe przyjmowanie leku może prowadzić do rozwoju zależności fizycznej i psychicznej. W trakcie leczenia nie należy spożywać alkoholu. Należy zwrócić uwagę, że podczas stosowania nitrazepamu z innymi lekami o działaniu depresyjnym na OUN (barbiturany, leki przeciwdepresyjne, inhibitory MAO, neuroleptyki,

leki

znieczulające,

przeciwdrgawkowe, przeciwhistaminowe

o działaniu uspokajającym, opioidowe leki przeciwbólowe) występuje synergizm działania. Równoległe stosowanie leków przeciwpadaczkowych, zwłasznasilać działania niepożądane. Istnieje ryzyko, że nitrazepam upośledzi sprawność psychofizyczną, dlatego w trakcie leczenia nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać urządzeń mechanicznych w ruchu.

w mniejszym stopniu wpływa na wydłużenie snu i liczbę przebudzeń nocnych. Wykazuje także silne, ale krótkotrwałe działanie uspokajające i anksjolityczne. W niewielkim stopniu zmniejsza napięcie mięśni i wykazuje słabe właściwości przeciwdrgawkowe. Estazolam działa silnie nasennie (dwa razy silniej od nitraze-

utrzymujące się znużenie i senność. Leczenie nie powinno trwać

Lormetazepam

dłużej niż 4 tygodnie. Wskazania do stosowania obejmują: krót-

Lormetazepam to krótko działająca, niekumulująca się po-

na doraźne i krótkotrwałe leczenie zaburzeń snu (trudności z za-

kotrwałe leczenie ciężkiej bezsenności, trudności w zasypianiu,

chodna benzodiazepiny, głównie o silnym działaniu nasennym.

sypianiem, częste przebudzenia nocne, wczesne przebudzenia

Wykazuje działanie uspokajające i anksjolityczne oraz słabiej

poranne). Działania niepożądane obejmują: senność w czasie

zaznaczone działanie zwiotczające na mięśnie szkieletowe

dnia, bóle głowy, ospałość, zawroty głowy, zaparcia, suchość bło-

działające leki anksjolityczne. Sen wywołany lekami nasennymi

i przeciwdrgawkowe. Lek stosowany jest w doraźnym i krótko-

ny śluzowej jamy ustnej, lęk, zaburzenia koordynacji, nudności,

nie ma cech fizjologicznego snu, ma charakter wymuszony tłu-

trwałym leczeniu zaburzeń snu (trudności w zasypianiu, częste

znużenie, złe samopoczucie. Nagłe odstawienie leku po długo-

mieniem ośrodków aktywacyjnych. Zaburzeniu ulega stosunek

przebudzenia, płytki sen), w premedykacji przed zabiegami chi-

trwałym stosowaniu może powodować wystąpienie objawów

pomiędzy poszczególnymi fazami REM i NREM, przy czym w fa-

rurgicznymi i badaniami diagnostycznymi.

zespołu odstawiennego.

Lek wywołuje typowe dla benzodiazepin działania niepożądane:

Metabolizm estazolamu zachodzi z udziałem enzymów cyto-

senność, spowolnienie reakcji, ból i zawroty głowy, stany spląta-

chromu P-450, głównie CYP3A, dlatego substancje wpływające

nia i dezorientacji. U osób w podeszłym wieku i osłabionych zale-

na aktywność tych enzymów mogą wpływać na stężenie esta-

ca się stosowanie mniejszych dawek, ze względu na możliwość

zolamu w osoczu. Inhibitory enzymów cytochromu P-450 (np.

nasilenia się działań niepożądanych, głównie zaburzeń orientacji

cymetydyna, disulfiram, fluoksetyna, fluwoksamina, omeprazol,

i koordynacji ruchowej (upadki, urazy). Zmniejszenie dawki ko-

erytomycyna, ketokonazol) spowalniają metabolizm estazolamu

nieczne może być również u osób z przewlekłą niewydolnością

i mogą nasilać jego działanie. Induktory enzymów cytochromu

oddechową, ze względu na ryzyko wystąpienia depresji odde-

P-450 (np. ryfampicyna, fenytoina, karbamazepina) przyspiesza-

chowej.

ją metabolizm estazolamu i mogą osłabiać jego działanie. Lek

lęk i niepokój. Słabo działające i bezpieczne leki ziołowe, tj. kozłek lekarski czy passiflora należy uznać za pożyteczne, nadające się do stosowania w lecznictwie domowym i ambulatoryjnym. Należy pamiętać jednak, że grupa leków uspokajających straciła swoje znaczenie w sensie szerszego stosowania w celu opanowania reakcji nerwicowych i została wyparta przez bardziej wybiórczo

zie REM następuje wyraźne stłumienie.

Melatonina Melatonina to neurohormon produkowany przez szyszynkę, który odgrywa rolę w wewnętrznej synchronizacji cyklu dobowego i zegara biologicznego człowieka. Wykazuje dobowy rytm wydzielania, charakteryzujący się małym stężeniem we krwi w ciągu dnia oraz szczytem stężenia od godziny 24.00 do 3.00 w nocy. Ułatwia zasypianie, zmniejsza liczbę przebudzeń w nocy, poprawia jakość snu. Wskazania do stosowania melatoniny obejmują leczenie zaburzeń rytmu dobowego snu i czuwania u niewidomych, zaburzeń snu związanych z szybką zmianą stref czasowych w czasie podróży międzykontynentalnych (jet lag), zaburzeń snu związanych z zaburzeniami rytmu snu i czuwania, np. w związku z pracą na zmiany. Ponadto melatonina stosowa-

Do najczęściej występujących działań

cza barbituranów lub hydantoiny, może

bardziej wybiórczo na struktury mózgu i układy neuronalne, renych występuje natomiast na tle ogólnego działania depresyjne-

częste nocne przebudzenia.

Wskazania do stosowania melatoniny obejmują leczenie zaburzeń rytmu dobowego snu i czuwania u niewidomych, zaburzeń snu związanych z szybką zmianą stref czasowych w czasie podróży międzykontynentalnych, zaburzeń snu związanych z zaburzeniami rytmu snu i czuwania.

pamu), działanie utrzymuje się około 4–6 godzin. Stosuje się go

należy do kategorii X. Estazolam przenika przez barierę łoży-

Estazolam Estazolam to triazolowa pochodna benzodiazepiny o pośrednim czasie działania. Działa głównie nasennie. Skraca czas zasypiania,

ska i do pokarmu kobiecego. Stosowanie leku u kobiet w ciąży, zwłaszcza w I i III trymestrze jest dopuszczalne jedynie w sytuacji, gdy jest to bezwzględnie konieczne, a podanie bezpieczniejszego leku jest niemożliwe. Przyjmowanie leku w III trymestrze ciąży

FARMAKOTERAPIA

i podczas porodu może powodować wystąpienie u dziecka hipotermii, hipotonii i niewydolności oddechowej.

Midazolam

FARMAKOTERAPIA

Temazepam Temazepam to krótko działająca, nieulegająca kumulacji pochodna benzodiazepiny o małym powinowactwie do receptorów. Wykazuje działanie nasenne (wydłuża łączny czas snu),

dzenia oraz zmniejsza liczbę i czas trwania wybudzeń nocnych).

jednak, że oprócz ułatwiania zasypiania, działają euforyzująco, co

W porównaniu z pochodnymi benzodiazepiny zapewnia fazy

u części chorych powoduje zażywanie ich także w dzień oraz roz-

snu głębokiego (3 i 4 faza snu wolnofalowego). Można to tłu-

wój tolerancji skutkujący używaniem do kilkudziesięciu tabletek

maczyć wybiórczym łączeniem się zolpidemu z receptorem

na dobę.

omega-1. Nie zmniejsza aktywności dziennej następnego dnia

Midazolam to krótko działająca, nieulegająca kumulacji pochod-

anksjolityczne i uspokajające, a także umiarkowane działanie

na imidazobenzodiazepiny o bardzo szybkim i silnym działaniu

przeciwdrgawkowe oraz słabe działanie rozluźniające napię-

Zaleplon to lek nasenny z grupy pochodnych pirazolopirimi-

nasennym i uspokajającym. Wpływa także anksjolitycznie, prze-

cie mięśniowe. Wskazania do stosowania temazepamu obej-

dyny. Wykazuje działanie nasenne, sedatywne, przeciwlękowe,

ciwdrgawkowo i miorelaksacyjnie. Charakteryzuje się szybkim

mują krótkotrwałe (do 4 tygodni) leczenie zaburzeń snu. Lek

przeciwdrgawkowe i amnestyczne. Mimo iż budowa chemiczna

początkiem działania, stałą efektywnością, szybką przemianą

stosowany jest także wspomagająco w nadczynności tarczycy.

zaleplonu różni się od struktury pochodnych benzodiazepiny,

metaboliczną i krótkim czasem działania. Skraca sen początko-

Temazepam może powodować senność w ciągu następnego

lek oddziałuje jako ligand z benzodiazepinowym receptorem

Klometiazol

wy i wydłuża sen bez zaburzeń fazy REM. Powoduje istotną po-

dnia, zmniejszenie sprawności psychoruchowej w przypadku

omega-1 kompleksu GABAA znajdującym się na podjednostce

Klometiazol to pochodna tiazolowej części cząsteczki tiaminy.

prawę parametrów snu, przydatny jest u chorych z bezsennością

stosowania większych dawek. Może wystąpić również uczucie

receptora. Lek stosowany jest w krótkotrwałym (do 2 tygodni)

Wywiera silne, ale krótkie działanie nasenne, uspokajające, spa-

w środku nocy. W odróżnieniu od pozostałych benzodiazepin nie

zmęczenia i dezorientacji, zawroty głowy. Temazepam, podob-

leczeniu bezsenności objawiającej się trudnością w zasypianiu.

zmolityczne i przeciwdrgawkowe. Mechanizm działania, nie do

wywołuje senności następnego dnia.

nie jak estazolam, należy do kategorii X, nie może być stosowany

Zalecany jest tylko u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami, unie-

końca poznany, polega na nasileniu reakcji hamowania w OUN

w ciąży.

możliwiającymi prowadzenie normalnego trybu życia lub będą-

związane z GABA i glicyną (reaguje z miejscem związanym z ka-

cymi przyczyną poważnego dyskomfortu. Podobnie do benzo-

nałem chlorkowym receptora GABA). Lek wywiera także bezpo-

diazepin, w przypadku równoległego przyjmowania zaleplonu

średnie działanie na kanały chlorkowe. Jest stosowany jako lek

z innymi lekami wpływającymi na OUN (leki przeciwpsychotycz-

uspokajający w dawce 250 mg i nasenny w dawce 1,0 g doustnie.

ne, nasenne, przeciwlękowe lub uspokajające, przeciwdepresyj-

W stanach ostrego pobudzenia i majaczenia alkoholowego oraz

ne, opioidowe leki przeciwbólowe, leki przeciwpadaczkowe, leki

w stanach drgawkowych, rzucawce porodowej jest podawany

znieczulające i leki przeciwhistaminowe o działaniu uspokaja-

dożylnie. Działania niepożądane klometiazolu obejmują: uczucie

jącym) nasileniu może ulec uczucie senności, może to również

mrowienia w nosie oraz niedrożność przewodów nosowych mo-

prowadzić do wystąpienia uczucia senności następnego dnia.

gące wystąpić w 15–20 minutach po przyjęciu leku, bardzo rzadko

Midazolam nasila ośrodkowe działanie uspokajające neuroleptyków, leków uspokajających, leków przeciwdepresyjnych, środków nasennych, leków przeciwbólowych i środków znieczu-

Lorazepam

lających. W niektórych przypadkach wzajemne nasilenie wpły-

Lorazepam wywiera silne działanie uspakajająco-nasenne,

wu alkoholu i midazolamu może wywoływać niemożliwe do

wykazuje długi okres biologicznego półtrwania. Preparat jest

przewidzenia reakcje. Równocześnie stosowany z opioidowymi

wskazany do doraźnego i krótkotrwałego stosowania w na-

lekami przeciwbólowymi nasila działanie uspokajające, może

stępujących przypadkach: zaburzenia lękowe różnego pocho-

spowodować wystąpienie depresji oddechowo-krążeniowej. Lek

dzenia (np. towarzyszące chorobom układu pokarmowego

należy do kategorii D, nie zaleca się stosowania w ciąży. Leczenie

i układu krążenia) zaburzenia snu związane ze stanami wzmo-

należy zakończyć odpowiednio wcześniej przed planowaną cią-

żonego lęku.

żą. Podawanie leku w III trymestrze lub w okresie porodu wiąże się z ryzykiem wystąpienia zespołu dziecka wiotkiego (floppy infant syndrome), charakteryzującego się u noworodka hipotonią, hipotermią, zaburzeniami oddychania i odruchu ssania.

Zopiklon wykazuje działanie nasenne, uspokajające, ank-

Pochodne benzodiazepiny są cenione, ponieważ efekt działania przeciwlękowego i nasennego jest spektakularnie szybki, a objawy niepożądane są dobrze tolerowane. Jednorazowe przedawkowanie leków uspokajających i nasennych zdarza się głównie w dwóch okolicznościach: przypadkowo (np. spożycie przez dzieci albo w mechanizmie tzw. automatyzmu lekowego polegającego na spowodowanym oszołomieniem zapominaniu, że już się wzięło tabletki) oraz celowo, głównie w celach samobójczych. Zatrucie lekami uspokajającymi i nasennymi może stanowić zagrożenie dla życia m.in. poprzez zahamowanie działania ośrodka oddechowego, co grozi bezdechem. Ryzyko się zwiększa, gdy pochodne benzodiazepiny zostały przyjęte z innymi, podobnie działającymi substancjami: m.in. alkoholem, opioidami.

Niebenzodiazepinowe leki nasenne Wprowadzone

stosunkowo

niedawno

niebenzodiazepinowe leki nasenne (tzw. Z-drugs od nazw: zolpidem, zopiklon, zoleplon) miały cechować się brakiem potencjału uzależniającego, wynikającego z ich wybiórczego działania wyłącznie na jedną z podjednostek receptora GABA-

-ergicznego, związanego z działaniem nasennym. Okazało się

sjolityczne, przeciwdrgawkowe i miorelaksacyjne. Wiąże się z podjednostkami typu omega-1 i omega-2 receptora GABAA. Efekty działania zopiklonu wiążą się ze swoistym działaniem agonistycznym na ośrodkowy kompleks receptora GABA-ergicznego, prowadzącym do otwarcia kanału chlorkowego. Działanie

po zastosowaniu dawki nasennej. Podobnie jak zaleplon, może wystąpić synergizm z jednocześnie stosowanymi lekami wpływającymi na OUN.

podrażnienie spojówek, wyjątkowo objawy mogą być nasilone z towarzyszącym bólem głowy. Podobnie jak inne leki nasenne, klometiazol nasila depresyjny wpływ na OUN leków uspokajających, nasennych, alkoholu. Klometiazol jest inhibitorem CYP2E1 i może hamować metabolizm substratów tego izoenzymu.

uspokajające i nasenne leku jest zbliżone do wykazywanego

Roślinne leki nasenne uspokajające

przez pochodne benzodiazepiny, natomiast właściwości prze-

Najpopularniejszym ziołowym środkiem uspokajającym i nasen-

ciwlękowe, hamujące agresję i miorelaksacyjne są słabsze. Siła

nym jest kozłek lekarski (Valeriana officinalis) zawierający ester

wpływu przeciwdrgawkowego jest podobna, ale trwa krócej.

borneolowy kwasu izowalerianowego i inne związki o działaniu

Zopiklon przyspiesza zasypianie, zmniejsza liczbę przebudzeń

uspokajającym (tzw. walepotriaty). Znane są różne formy galeno-

w nocy, przedłuża czas snu, poprawia jakość snu i samopoczu-

we: Tinctura Valerianae, Infusum Valerianae, zioła zawierające

cie po przebudzeniu. Ponieważ zopiklon jest metabolizowany

mieszankę różnych roślin (Nervogran). Z przeglądu prac klinicz-

z udziałem izoenzymu CYP3A4 cytochromu P-450, jego działa-

nych wynika, że preparaty z waleriany powodują niewiele dzia-

nie mogą nasilać leki hamujące izoenzymy cytochromu P-450,

łań niepożądanych. Passiflora z kolei jest łagodnym środkiem

np. antybiotyki makrolidowe (erytromycyna zwiększa AUC zo-

uspokajającym i poprawiającym jakości snu. Passiflora pomaga

piklonu o 80%), leki przeciwgrzybicze pochodne azolu, inhibito-

również w zwalczaniu lęku, bezsenności, depresji i nerwowości.

ry proteazy HIV, sok grejpfrutowy. Należy w wówczas rozważyć

Szyszki chmielu są stosowane w stanach zmęczenia i wyczerpa-

zmniejszenie dawki zopiklonu. Do charakterystycznych działań

nia nerwowego, w związanych z tym trudnościach w zasypianiu,

niepożądanych często występujących podczas stosowania zopi-

przy nadpobudliwości nerwowej. Chmiel jest często podawany

klonu należy gorzki lub metaliczny smak w ustach.

wraz z korzeniem kozłka czy liściem melisy, które wykazują rów-

Zolpidem to lek nasenny z grupy imidazopirydyn. W odróżnieniu od pochodnych benzodiazepiny łączących się niewybiórczo ze wszystkimi trzema podtypami receptora omega, zolpidem jest wybiórczym agonistą podjednostki typu omega-1 receptora GABAA (znanego również jako podtyp benzodiazepinowy-1, stanowi on jednostkę α kompleksu receptora GABAA). Działa sedatywnie na skutek modulacji czynności kanału chlorkowego. Wykazuje

nież działanie uspokajające. Melisa lekarska ze względu na swoje działanie uspokajające jest wykorzystywana w leczeniu nerwicy, depresji oraz leczeniu bólów menstruacyjnych. Można ją także stosować przy bólach głowy i rozstrojach żołądka. Należy pamiętać, że osoby z ciężką chorobą wrzodową żołądka, kobiety w ciąży oraz karmiące piersią powinny skonsultować się z lekarzem przed zażyciem roślinnych leków uspokajających.

szybkie działanie nasenne (ułatwia zasypianie, wydłuża całkowity czas trwania snu, zapobiega zjawisku wczesnego przebu-

FARMAKOTERAPIA

Pochodne kwasu barbiturowego

english

Barbiturany wprowadzono do leczenia na początku XX wieku, ale w związku z dużym potencjałem uzależniającym, toksycznością i częstymi przedawkowaniami prowadzącymi do zgonu, zostały zastąpione przez bezpieczniejsze pochodne benzodiazepiny. Barbiturany wywierają działanie przeciwdrgawkowe (są jednak leki z tej grupy pozbawione takiego wpływu), wpływają depresyjnie na ośrodek naczynioruchowy i oddechowy, co ma znaczenie toksykologiczne. Nie wywierają same działania przeciwbólowego, nasilają jednak działanie innych leków o takich właściwościach, co dawniej miało znaczenie praktyczne. Barbiturany wywołują zależność psychiczną i fizyczną połączoną z rozwojem tolerancji. Pełne uzależnienie rozwija się w wyniku

SUMMARY Despite relative safety, the use of tranquilizers and sleep-inducing drugs may cause numerous adverse effects and raise the risk of addiction. One can observe torpor, somnolence, astigmatism, decreased myotonia and susceptibility to falls in people using sleep-inducing drugs. Moreover, they can intensify depressive effect on OUN of other drugs used simultaneously, i.e. minor tranquilizers or tranquilizers, antidepressants, opioid analgesics or anticonvulsants.

Farmakoterapia w chorobie Parkinsona

przyjmowania dużych dawek barbituranów przez kilka miesięcy, zespół abstynencyjny przejawia się objawami neurologicznymi (drżenia, napady drgawkowe), psychicznymi (niepokój, lęk, splątanie) i wegetatywno-somatycznymi (zaburzenia krążenia, bóle

VOCABULARY polski

angielski

bezdech

apnea

Podsumowanie

bezsenność

insomnia

Należy podkreślić, że pomimo względnego bezpieczeństwa

drgawki

convulsion

kora mózgu

cerebral cortex

leki nasenne

sleep-inducing drugs

leki przeciwdepresyjne

antidepressants

leki przeciwlękowe

minor tranquilizers

leki uspokajające

tranquilizers

wych.

opioidowe leki przeciwbólowe

opioid analgesics

PIŚMIENNICTWO

senność

somnolence

szyszynka

pineal body

twór siatkowaty

reticular formation

znużenie

fatigue

brzucha, silne pocenie się).

używanie leków uspokajających nasennych może powodować liczne działania niepożądane oraz wywoływać ryzyko uzależnienia. U osób stosujących leki nasenne często można zaobserwować spowolnienie, senność, niezborność, zmniejszone napięcie mięśniowe, skłonność do upadków. Ponadto należy pamiętać, że środki nasenne mogą potęgować działanie depresyjne na OUN stosowanych równocześnie innych leków tj. leków przeciwlękowych lub uspokajających, przeciwdepresyjnych, opioidowych leków przeciwbólowych czy leków przeciwpadaczko-

Choroba Parkinsona, obok choroby Alzheimera, jest jedną z najczęściej występujących chorób neurodegeneracyjnych ośrodkowego układu nerwowego i dotyka przeważnie pacjentów po 50 roku życia. Ma ona charakter postępujący, a jej objawy coraz bardziej utrudniają codzienne funkcjonowanie człowieka. Ze względu na nieuleczalność choroby, wdrożone leczenie ma charakter jedynie objawowy1–5 .

mgr farm. Maria Podsiedlik, Zakład Chemii Farmaceutycznej, Analizy Leków i Radiofarmacji, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

1. Kostowski W., „Farmakologia. Podstawy farmakoterapii” 2006, PZWL. 2. Janiec W., Krupińska J., „Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji” 2005, PZWL. 3. Markowicz-Piasecka M., Bezpieczeństwo stosowania leków nasennych i uspakajających, „Farmakoekonomika szpitalna”, 2014; 4. 4. https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=1298, dostęp dnia 22.09.2018 r. 5. https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=511, dostęp dnia 22.09.2018 r. 6. http://bazalekow.mp.pl/leki/items.html?letter=2, dostęp dnia 22.09.2018 r. 7. http://psychiatria.mp.pl/uzaleznienia/show.html?id=6968, dostęp dnia 22.09.2018 r. 8. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/69688,naduzywanie-i-uzaleznienie-od-lekow-uspokajajacych-i-nasennych, dostęp dnia 22.09.2018 r.

FARMAKOTERAPIA

Farmakoterapia choroby Parkinsona polega na łagodzeniu objawów poprzez przywracanie równowagi pomiędzy układem dopaminergicznym i cholinergicznym.

W chorobie Parkinsona jako główny proces patologiczny

Do zasadniczych objawów choroby Parkinsona zalicza się:

wymienia się uszkodzenie komórek istoty czarnej mózgu,

sztywność mięśniową, drżenie mięśniowe spoczynkowe,

co w konsekwencji skutkuje postępującym uszkodzeniem

zaburzenia chodu, spowolnienie ruchowe (bradykinezja),

neuronów dopaminergicznych oraz spadkiem stężenia do-

maskowatość twarzy, spowolnienie procesów psychicznych

paminy w prążkowiu. Ma to swoje odzwierciedlenie również

(bradyfrenia), zaburzenia wegetatywne: ślinienie, łzawienie,

w zaburzeniu czynności innych układów neuroprzekaźniko-

pocenie, łojotok. Powyższe główne objawy ruchowe po-

wych, szczególnie układu cholinergicznego1–5. Kryteria dia-

przedzone są objawami przedklinicznymi tj.: zaburzeniami

gnostyczne jasno określają podstawy rozpoznania choroby,

węchu, objawami autonomicznymi, zwłaszcza zaparciami,

którymi jest obecność spowolnienia ruchowego oraz jeden

które mogą wyprzedzać klasyczny początek choroby nawet

z trzech innych objawów spośród: drżenia spoczynkowego,

o 10 lat1–5.

zaburzeń odruchów postawnych czy sztywności mięśniowej. Kryterium dodatkowym stanowiącym potwierdzenie diagnozy jest dobra odpowiedź na prekursor dopaminy – lewodopę. Niezbędne jest także wykluczenie innych schorzeń, takich jak: przebyty udar mózgu, guz mózgu czy krwiak przymózgowy, które mają objawy zespołu parkinsonowskiego

2, 4

objawów poprzez przywracanie równowagi pomiędzy układem dopaminergicznym a cholinergicznym. W tym celu podaje się leki stymulujące układ dopaminergiczny, powodując wzrost poziomu endogennej dopaminy lub blokując jej metabolizm poprzez podanie inhibitorów enzymów rozkła-

leki hamujące układ cholinergiczny. Jednakże leki te redu-

lewodopa + benserazyd lewodopa + karbidopa lewodopa + karbidopa + entakapon (inhibitor comt)

DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE

lewodopa może powodować euforyzację i samowolne zwiększanie przez chorego dawek leku, co skutkuje pobudzeniem i dyskinezami

bromokryptyna kabergolina pramipeksol ropinirol

leki dopaminergiczne

leki te powodują u części chorych obrzęki wokół kostek, napady senności, zaburzenia kontroli impulsów, jak np. hiperseksualizm czy patologiczny hazard

rotigotyna

memantyna apomorfina

triheksyfenidyl

entakapon rasagilina selegilina

■ leczenie objawów pozaruchowych: zaburzeń autonomicznych, depresji, zaburzeń snu, otępienia, ■ w fazie eksperymentalnej: terapia genowa, czynniki tro-

wpływając na drżenie3. Podstawowe leki oraz ich połączenia w Tabeli 1.1–7.

zaburzonej funkcji. Ze względu na bardzo szerokie spektrum chorobowych objawów pozaruchowych w chorobie Parkinsona, które znacząco pogarszają jakość życia, poświęca im się wiele uwagi podczas farmakoterapii. Dominują one przede wszystkim w fazie rozwiniętej choroby, co utrudnia leczenie, ze względu na dość wąską ścieżkę terapeutyczną mającą leczyć jeden objaw, nie pogorszając tym samym drugiego. Objawy pozaruchowe przedstawiono w Tabeli 2.1–5. Rekomendowane sposoby leczenia zaburzeń pozaruchowych choroby Parkinsona: ■ zaburzenia poznawcze, otępienie – stosowanie inhibitorów esterazy cholinowej (rywastygminy, donepezilu);

W chorobie Parkinsona wyróżnić można kamienie milowe, które oddzielają kolejne stadia zaawansowania. Początko-

■ zaburzenia depresyjne – podaje się inhibitory wychwytu

wa bardzo dobra reakcja na leki (3–5 lat) przechodzi w okres

zwrotnego serotoniny noradrenaliny (sertralina, citalo-

komplikacji: pojawiają się fluktuacje stanu ruchowego oraz

pram, wenlafaksyna); stosowane one są w przypadku bra-

dyskinezy pod postacią ruchów pląsawiczych, które przez

ku poprawy nastroju, szczególnie w przypadku dystymii

pierwsze lata udaje się opanować farmakologicznie. Po około

lub lekkiej depresji;

8–10 latach trwania choroby zaczynają się pojawiać nasilone zaburzenia ruchowe, które nie odpowiadają na standardowe

■ zaburzenia psychotyczne – zawsze najpierw należy wy-

leczenie farmakologiczne. Na tym etapie stosowane są tzw.

wieszonej w żelu do jelita przez zgłębnik z zastosowaniem leki stymulujące wydzielanie dopaminy oraz hamujące jej resorpcję zwrotną

amantadyna może powodować obrzęki wokół kostek, marmurkowatość skóry oraz zaburzenia zasypiania, przeciwwskazana jest w jaskrze

leki cholinolityczne

leki obecnie rzadko stosowane, nasilają zaburzenia poznawcze, stymulują zaburzenia psychotyczne, są przeciwwskazane w jaskrze

kluczyć infekcję, odwodnienie, następnie odstawia się leki antycholinergiczne, amantadynę, selegilinę; w przypadku nasilenia objawów stosuje się kwetiapinę, klozapinę, należy jednak pamiętać o ryzyku leukopenii kardiotoksyczno-

pomp4. W przypadku, gdy leczenie farmakologiczne przestaje być wystarczające, lub gdy pojawiają

POZARUCHOWE OBJAWY CHOROBY PARKINSONA

się powikłania, istnieje możliwość

benzatropina tolkapon

dyskinez fluktuacji oraz ich leczenie,

w penach lub we wlewie podskórnym czy też lewodopy za-

pridinol biperiden

■ zapobieganie lub opóźnienie pojawienia się powikłań np.

terapie ratunkowe, do jakich należą: podawanie apomorfiny

piribedyl amantadyna

kują głównie wzmożone napięcie i sztywność mięśni, mniej stosowane w leczeniu choroby Parkinsona przedstawiono

prekursor dopaminy + inhibitor dekarboksylazy aminokwasów aromatycznych

■ zmniejszenie nasilenia objawów ruchowych,

ficzne, przeszczepy, mające na celu odtworzenie struktury

(ang. catechol-O-methyltransferase). Stosowane są także

MECHANIZM DZIAŁANIA

choroby,

Farmakoterapia choroby Parkinsona polega na łagodzeniu

dających dopaminę: MAO (monoaminooksydaza) czy COMT

SUBSTANCJA CZYNNA

■ neuroprotekcja, neuromodulacja – zwolnienie postępu

leczenia operacyjnego. Rekomendowaną metodą jest stymulacja struktur głębokich mózgu (DBS,

neuropsychiatryczne

depresja, lęk, apatia, otępienie, zaburzenia psychotyczne (np. omamy wzrokowe), zaburzenia zachowania (np. zespół zaburzeń kontroli impulsów)

zaburzenia snu

trudności w zasypianiu, nadmierna senność w ciągu dnia, zaburzenia snu w fazie rem, fragmentacja snu, zespół niespokojnych nóg

autonomiczne

nokturia (częste oddawanie moczu w nocy), zaparcia, hipotonia ortostatyczna, nadpotliwość, zaburzenia erekcji

inne

łojotokowe zapalenie skóry, ból, nadmierne ślinienie, łzawienie

ang. deep brain stimulation)1–5. Niezwykle istotne jest rozpoczęcie

inhibitory comt; leki te zwiększają działanie lewodopy przez hamowanie jej rozkładu

mogą powodować biegunki; z uwagi na ryzyko zapalenia wątroby wymagany ścisły nadzór hepatologiczny

leczenia już przy pierwszych obja-

inhibitory mao; leki te hamują rozkład dopaminy i w ten sposób zwiększają jej działanie

ich metabolity mogą powodować zaburzenia zasypiania

ten funkcjonuje ze względu na fakt,

wach choroby, a nie gdy stają się one uciążliwe dla pacjenta. Pogląd że w momencie zdiagnozowania choroby ubytek neuronów dopaminergicznych jest na poziomie 50–

Tabela 1. Podstawowe leki oraz ich połączenia stosowane w leczeniu choroby Parkinsona1–7. Źródło: Opracowanie własne.

60%2, 4. Głównymi celami leczenia w chorobie Parkinsona są:

Tabela 2. Pozaruchowe objawy choroby Parkinsona1–5. Źródło: Opracowanie własne.

FARMAKOTERAPIA

ści przy dłuższym ich podawaniu; ■ hipotonia ortostatyczna – bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie oraz ostrożne zachowania przy pionizacji, zaleca się spanie z wysoko ułożoną głową, wzrost soli w diecie, ruch; w przypadku, gdy chory przyjmuje także leki nadciśnieniowe wskazana jest ich redukcja; należy pamiętać, że sama lewodopa oraz agoniści dopaminy są lekami powodującymi obniżenie ciśnienia; ■ pęcherz nadreaktywny – podaje się oksybutyninę, jednak zachodzi ryzyko pogorszenia pamięci zaburzeń psychotycznych, lepszymi przy leczeniu tego zaburzenia są tolterodyna oraz solifenacyna;

FARMACJA SZPITALNA

6. Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, według stanu na dzień 01.12.2018 r.; Dz. Urz. Min. Zdr. z 2018, poz. 23; dostępny w Internecie: <http://bip.urpl.gov.pl/pl/biuletyny-i-wykazy/urz%C4%99dowy-wykaz-produkt%C3%B3w-leczniczych>, dostęp dnia 26.09.2018 r.

7. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na 01.09.2018 r.; dostępny w Internecie: <https://www.gov.pl/zdrowie/ obwieszczenie-ministra-zdrowia-z-dnia-29-sierpnia-2018-r-w-sprawie-wykazu-refundowanych-lekow-srodkow-spozywczych-specjalnego-przeznaczenia-zywieniowego-oraz-wyrobow-medycznych-na-1-wrzesnia-2018-r>, dostęp dnia 26.09.2018 r.

Opieka farmaceutyczna na świecie

■ ślinienie – wykonuje się iniekcje toksyny botulinowej do ślinianek; ■ zaparcia – konieczne jest przestrzeganie diety bogato

english

błonnikowej, stosuje się laktulozę, makrogol oraz koniecznie należy przyjmować dużą ilość płynów; ■ bóle mięśniowe – mogą one mieć związek ze sztywnością mięśni, stosuje się większe dawki leków dopaminergicznych . 1–4

SUMMARY Parkinson's disease, next to Alzheimer's disease, is one of the most common neurogenerative diseases of the central nervous system and it usually affects patients over the age of 50. It is a progressive disor-

Podsumowanie Rozpoznanie choroby Parkinsona nie jest łatwe. Schorzenie to jest niezwykle złożone, nie tylko ze względu na różne stany zaawansowania, ale również na występowanie obok

der and its symptoms hinder a person’s day-to-day functioning. Due to the fact that this disease is incurable, the implemented treatment is only symptomatic.

siebie różnych objawów ruchowych oraz pozaruchowych takich jak np.: otępienie, depresja. Zjawisko to często ogranicza możliwość zastosowania skutecznych metod leczenia. Schorzenie to niewątpliwie wymaga interdyscyplinarnego zespołu specjalistów, który poprowadzi leczenie1–5.

PIŚMIENNICTWO 1. Gaweł M., Potulska-Chromik A., Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona, „Postępy Nauk Medycznych” 2015; 28(7). 2. Sławek J., Choroba Parkinsona – jak skutecznie diagnozować, jak

VOCABULARY polski

angielski

bradyfrenia

bradyphrenia

bradykinezja

Bradykinesia

choroba neurodegeneracyjna

neurogenerative disease

Zakład Analiz Ekonomicznych i Systemowych,

istota czarna

black substance, nigra

– Państwowy Zakład Higieny

krwiak

hematocele, hematoma

leczenie objawowe

expectant/ symptomatic treatment

nieuleczalny

incurable, intractable

ośrodkowy układ nerwowy

central nervous system

otępienie

dementia

prążkowie

corpus striatum

skutecznie leczyć? Forum Med. Rodz. 2014; tom 8(6). 3. Kostowski W., Herman Z.S., „Farmakologia. Podstawy farmakoterapii”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008 Wyd.3. 4. Gałązka-Sobotka M., Koziorowski D., Gierczyński J. i in., Model kompleksowej i koordynowanej opieki nad pacjentem z chorobą Parkinsona. A model of comprehensive and coordinated care over patient with Parkinson's disease in Poland, Warszawa 2018; dostępny w Internecie: <https://www.researchgate.net/publication/324529141>, dostęp dnia 26.09.2018 r. 5. Kiejna A., Pacan P., Trypka E. i in., Standardy leczenia otępień, „Psychogeriatria Polska” 2008; 5(2): 59–94.

Opieka farmaceutyczna jest obszarem farmacji szybko rozwijającym się w wielu krajach europejskich. W Polsce świadomość korzyści usług farmaceutycznych zarówno wśród pacjentów, jak i personelu medycznego nadal jest niewielka. Ścisła współpraca farmaceuty z przedstawicielami innych zawodów medycznych w celu optymalizacji terapii pacjenta rekomendowana jest zarówno w otwartej opiece zdrowotnej, jak i w szpitalnictwie.

dr n. o zdr. Urszula Religioni, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego

FARMACJA SZPITALNA

wa o izbach aptekarskich1. Opieka farmaceutyczna obejmuje

niem zasady 6-right rule), dokładne monitorowanie drogi

opieki farmaceutycznej w Hiszpanii nad pacjentami zarówno

trzy główne elementy:

leku wydaje się być jedną z najskuteczniejszych metod zapo-

w szpitalach, jak i w opiece otwartej znacznie ułatwia system

biegania błędom lekowym.

BOT Plus, zawierający dane dotyczące pacjentów i stosowa-

1. Wykrywanie rzeczywistych lub potencjalnych problemów lekowych,

Problem lekowy jest definiowany jako każdy doświadczany przez pacjenta niepożądany efekt spowodowany lub prawdopodobnie spowodowany przez lek, który wpływa lub może wpływać na efekty stosowanej terapii.

Dużą rolą farmaceuty w podmiocie leczniczym jest zapew-

2. Rozwiązywanie rzeczywistych problemów lekowych, 3. Zapobieganie powstawaniu problemów lekowych . 2

W szwedzkich aptekach na bieżąco wykonywane są bar-

o stosowanych lekach udzielane były bezpośrednio pacjen-

dzo dokładne przeglądy zleceń lekarskich w kontekście

czany przez pacjenta niepożądany efekt spowodowany lub

tom. Wówczas farmaceuci mają możliwość oceny efektyw-

prawidłowości doboru terapii dla pacjentów. W niektórych,

prawdopodobnie spowodowany przez lek, który wpływa lub

ności stosowania leków u konkretnego pacjenta i relatywnie

głównie dużych szpitalach funkcjonują centra informacji

może wpływać na efekty stosowanej terapii. Problemami le-

szybkiego podjęcia dalszych decyzji. Ważnym działaniem

o lekach, gdzie farmaceuci, współpracując z krajowymi

kowymi, które najczęściej występują u pacjentów, to według

jest również udzielanie informacji o dalszym przebiegu tera-

i międzynarodowymi organizacjami, zapewniają persone-

Amerykańskiego Stowarzyszenia Farmaceutów Systemu

pii pacjentom, którzy są wypisywani ze szpitala.

lowi i pacjentom rzetelne informacje na temat produktów

Ochrony Zdrowia (ASHP, ang. American Society of Health-System Pharmacists): nieodpowiedni wybór leku, nieodpowiednie dawkowanie (zbyt duża lub za mała dawka zlecona

zane ze stosowaniem leku czy interakcje lekowe3. Problemy

w dyskusjach czy literaturze dotyczącej farmacji. W polskim systemie ochrony zdrowia zarówno wśród pacjentów, jak i personelu medycznego nie ma jednak zbyt dużej świadomości na temat usług, jakie mogą mieścić się w ramach opieki farmaceutycznej. Wiele osób nie zdaje sobie również sprawy z korzyści, jakie wynikają z wdrożenia opieki farmaceutycznej na poziomie opieki otwartej oraz w szpitalach. W wielu krajach europejskich obserwowany jest obecnie szybki rozwój medycyny spersonalizowanej. Tym samym podkreślana jest rola farmaceutów w indywidualnej opiece nad pacjentem. Terapia pacjentów wymaga bowiem nie tylko postawienia trafnej diagnozy, ale również zastosowania odpowiednich leków, dostosowanych do konkretnego pacjenta, a z uwagi na swoją wiedzę czynność tę najlepiej wykonywać mogą farmaceuci. Mimo iż w Polsce opieka farmaceutyczna dopiero zaczyna się rozwijać, w wielu krajach z powodzeniem funkcjonuje nawet od kilkudziesięciu lat. Dlatego też praktyki, które sprawdzają się w zagranicznych systemach ochrony zdrowia mogą stać się podstawą do tworzenia opieki farmaceutycznej w Polsce, a tym samym warto

lekowe dotyczyć mogą jednak nie tylko samej efektywności terapii, ale również jej kosztów (gdy możliwy jest do zastosowania u pacjenta inny tańszy lek przynoszący ten sam efekt terapeutyczny).

Szpitalna opieka farmaceutyczna

Opieka farmaceutyczna na świecie – dobre praktyki

W Niemczech dużą uwagę w szpitalnej opiece farmaceu-

Opieka farmaceutyczna na świecie, w tym w innych kra-

z niewłaściwym podaniem leku pacjentowi zarówno w za-

jach Europy zaczęła rozwijać się znacznie wcześniej niż

kresie wyboru konkretnego produktu, doboru dawki, for-

w Polsce. Obecnie w wielu państwach istnieją listy usług

my, jak i czasu podawania leków. W szpitalach niemieckich

farmaceutycznych świadczonych w ramach opieki farma-

popularna jest pełna współpraca lekarzy z farmaceutami.

ceutycznej, które wyceniane są w systemie ochrony zdro-

Farmaceuci często szkolą lekarzy w zakresie przepisywania

wia, podobnie jak inne świadczenia zdrowotne. Do usług

i stosowania u pacjentów produktów leczniczych, skutkiem

opieki farmaceutycznej zaliczane mogą być: indywidualny

czego możliwe jest coraz bardziej racjonalne stosowanie pro-

system dawkowania leków dla pacjenta, nad którym nad-

duktów leczniczych12.

zór sprawuje farmaceuta, udzielanie pacjentowi informacji

Opieka farmaceutyczna często zawężana jest do usług far-

o nowo wprowadzonym leku czy kontrolowanie stanu zdro-

maceutycznych stosowanych wobec pacjentów w aptekach

wia pacjentów z wybranymi chorobami przewlekłymi (np.

otwartych. Niemniej ważna jest jednak szpitalna opieka

cukrzycą – poprzez regularne sprawdzanie poziomu glukozy

farmaceutyczna świadczona pacjentom w trakcie pobytu

we krwi pacjenta przez farmaceutę)7.

w podmiocie leczniczym. W szpitalnej opiece farmaceutycznej duże znaczenie odgrywa możliwość bezpośredniego udziału farmaceutów w decyzjach terapeutycznych dotyczących pacjentów. W relacji tej farmaceuci powinni być postrzegani przez pozostały personel medyczny jako eksperci z zakresu wiedzy o leku4, 5. W podmiocie leczniczym rola farmaceutów jest szczególnie duża w opiece nad dziećmi. W sytuacjach, gdzie konieczne jest stosowanie leków poza wskazaniami, (w odpowiedniej formie czy w precyzyjnie wyliczonych dawkach) wiedza, którą posiadają farmaceuci wydaje się niezbędna dla zapewnienia bezpiecznej terapii najmłodszym pacjentom.

a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów, wpływając na poprawę jakości życia pacjenta. Aktem prawnym, który zawiera definicję opieki farmaceutycznej jest w Polsce Usta-

dokumentację6. Rola farmaceutów w opiece nad pacjentem w warunkach szpitalnych jest szczególnie duża z uwagi na możliwość monitorowania całego procesu dystrybucji leku z poziomu apteki szpitalnej. Biorąc pod uwagę dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization) wskazujące, że nawet połowa produktów podawanych w szpitalach może być stosowana nieprawidłowo (z narusze-

w szpitalu w przeliczeniu na 100 łóżek szpitalnych (1,42)13. Z tego względu opieka farmaceutyczna w Wielkiej Brytanii nieodłącznymi członkami szpitalnych zespołów terapeutycznych, decydując bezpośrednio o terapii stosowanej u pa-

ka farmaceutyczna przybrała kształt obecnie oferowanych

cjentów. Obecność farmaceutów na oddziałach szpitalnych

usług. Doświadczenie fińskich farmaceutów wpłynęło na fakt, iż obecnie są oni uważani za ekspertów w dziedzinie opieki farmaceutycznej7. Fińscy farmaceuci pracujący w szpitalach poza zaangażowaniem w działania mające na celu racjonalizację stosowania leków w szpitalu, biorą udział w opiece nad pacjentami. Popularne jest na przykład konsultowanie z lekarzami konkretnych produktów stosowanych lub mających być zastosowanymi u pacjenta. W Finlandii informacji z zakresu farmakoterapii samym pacjentom8.

w którym farmaceuta współpracując z pacjentem i lekarzem,

1 tysiąc mieszkańców (0,75), jak i farmaceutów pracujących

w aptekach otwartych, ale już na początku XXI wieku opie-

jest zapewnienie pacjentom terapii, która obejmuje 6 elemen-

Opieka farmaceutyczna definiowana jest jako proces,

wysoką liczbą ogółu farmaceutów zarówno przypadającą na

rozwinięta jest do wysokiego poziomu. Farmaceuci są tam

runków polskiego systemu ochrony zdrowia.

odpowiednią wymianę informacji i poprawnie prowadzoną

Wielka Brytania, podobnie jak Finlandia charakteryzuje się

w latach 90-tych XX wieku, będąc początkowo popularną

farmaceuci są powszechnie obecni na oddziałach i udzielają

rapię, prawidłową dawkę, formę leku, jego czas podania oraz

tycznej przywiązuje się do ograniczenia błędów związanych

W Finlandii opieka farmaceutyczna zaczęła rozwijać się już

Zadaniem farmaceutów uczestniczących w procesie leczenia tów (tzw. 6-rights rule): właściwego pacjenta, odpowiednią te-

leczniczych11.

rozważyć ich dostosowanie do organizacyjno-prawnych wa-

Opieka farmaceutyczna – definicja

wykrywania potencjalnych problemów lekowych10.

ceutów na oddziałach szpitalnych ważne jest, by informacje

ność, za długie stosowanie leku, działania niepożądane zwią-

Opieka farmaceutyczna jest terminem często używanym

duktach leczniczych. W przypadku możliwości pracy farma-

macji na temat chorób, ich objawów, leczenia, a także zasad

Problem lekowy jest z kolei definiowany jako każdy doświad-

pacjentowi), niestosowanie leku, gdy istnieje taka koniecz-

Wprowadzenie

nienie personelowi i pacjentom rzetelnych informacji o pro-

nych przez nich leków. Program ten dostarcza również infor-

W Hiszpanii także popularne jest szczegółowe analizowanie każdego leku zleconego konkretnemu pacjentowi. Farmaceuci na bieżąco starają się zapobiec interakcjom lekowym w odniesieniu do leków już stosowanych, indywidualnych cech pacjenta, możliwych interakcji z dietą. Jedno z badań prowadzonych w hiszpańskim szpitalu wskazało, że w ciągu pół roku oszczędności wynikających z interwencji farmaceutów w zakresie modyfikacji terapii

Zadaniem farmaceutów uczestniczących w procesie leczenia jest zapewnienie pacjentom terapii, która obejmuje 6 elementów: właściwego pacjenta, odpowiednią terapię, właściwą dawkę, formę leku, jego czas podania oraz właściwą wymianę informacji i poprawnie prowadzoną dokumentację 6 .

u pacjentów wyniosły niemal 130 tysięcy euro9. Sprawowanie

FARMACJA SZPITALNA

przewlekle (np. chorych na

paliatywną nad pacjentami w stanie terminalnym. W wielu

były wyższe o 11,9–12,9%30. Podkreślić należy więc bardzo

cukrzycę) i obejmuje zarów-

prowincjach farmaceuci mają także możliwość wykonywa-

dużą rolę farmaceutów w optymalizacji wydatków na pro-

no indywidualne dostosowy-

nia szczepień, a nawet – po uzyskaniu odpowiednich kwalifi-

dukty lecznicze, co bezpośrednio widoczne jest szczególnie

wanie terapii, jak i regularne

kacji – przepisywania leków na receptę .

na poziomie szpitali. Poza racjonalizacją stosowania leków

pomiary

parametrów

naj-

ważniejszych z punktu widzenia danej jednostki chorobowej.

daje również możliwość upowszechnienia wiedzy o lekach wśród samych pacjentów14. Dodatkowo, w Wielkiej Brytanii farmaceuci kliniczni po spełnieniu odpowiednich warunków (doświadczenie w zawodzie, ukończenie specjalistycznego kursu) mogą samodzielnie przepisywać leki pacjentom po otrzymaniu diagnozy lekarskiej (tytuł „supplementary prescriber”), a nawet po samodzielnym postawieniu diagnozy (tytuł „independent prescriber”) . Wielu farmaceutów 15

pracujących w szpitalach posiada dodatkowe specjalizacje z różnych dziedzin medycyny, np. chorób zakaźnych, pediatrii, onkologii. Co ważne, zarówno w szpitalach, jak i w systemie opieki otwartej leki przepisywane przez lekarzy zawierają zazwyczaj nazwę międzynarodową, przez co ostatecznego wyboru konkretnego produktu dokonują farmaceuci. Farmaceuci w Wielkiej Brytanii prowadzą także szeroką działalność szkoleniową dla pozostałego personelu medycznego. Popularne jest również konsultowanie najtrudniejszych przy-

Wdrożenie idei opieki farmaceutycznej zarówno w szpitaliczne korzyści. Farmaceuci monitorując terapię stosowaną u pacjentów, a nawet uczestnicząc w wyborze tej terapii mogą

jała się już od lat 80-tych

pomóc zapobiegać wielu błędom lekowym wynikającym za-

Podsumowanie

XX wieku, kiedy powstawać

równo z przepisania nieodpowiedniego produktu, jak rów-

Biorąc pod uwagę doświadczenia wielu krajów europej-

zaczęły szpitalne centra in-

nież z nieprawidłowego dawkowania, podania, wystąpienia

skich w zakresie opieki farmaceutycznej wnioskować moż-

formacji o lekach18. Szpitalne

interakcji lekowych. Farmaceuci mogą również zauważyć sy-

na, iż rola farmaceutów w zapewnieniu odpowiedniego

centra informacji o lekach,

tuacje, w których lek jest zbyt długo lub zbyt krótko podawa-

stopnia jakości świadczeń zdrowotnych, w tym doboru od-

zdobywając dużą popular-

ny pacjentowi, by uzyskać optymalny efekt terapeutyczny23, 24.

powiedniej terapii dla pacjenta w polskim systemie ochro-

ność wśród personelu me-

Błędy związane są najczęściej z terapią antybiotykami, prze-

ny zdrowia jest niedoceniana. Z uwagi na posiadaną przez

dycznego, który potrzebo-

pisywaniem leków dla dzieci oraz nieprawidłowo zapisanym

farmaceutów szeroką wiedzę dotyczącą działania leków,

wał wsparcia farmaceutów

dawkowaniem25.

ich fizykochemicznych, farmakodynamicznych i farmako-

nych, spowodowały, że farmaceuci stali się postrzegani jako specjaliści z zakresu farmakoterapii. Opieka farmaceutyczna w Australii, podobnie jak w wielu innych krajach, umożliwiła farmaceutom pracę na oddziałach szpitalnych. Tym samym, farmaceuci w pełni uczestniczą w leczeniu pacjentów, pełniąc rolę doradców lekarzy. W Australii popularna jest także bezpośrednia edukacja lekowa pacjentów prowadzona przez . Farmaceuci, znając dokładnie dokumenta-

19, 20

cję medyczną pacjentów na oddziale, w którym pracują mają możliwość doboru najodpowiedniejszej terapii. Propozycje terapeutyczne lekarzy są wpisywane w dokumentacji pacjenta na tzw. żółtych kartkach, za pomocą nazw międzynarodowych. Farmaceuci weryfikują te propozycje i wybierają konkretny produkt leczniczy, ustalając jego dawkę i częstotliwość dawkowania21.

Istotnym obowiązkiem farmaceutów jest również udzielanie rzetelnej i obiektywnej informacji o lekach zarówno personelowi medycznemu, jak i pacjentom. Istnieje wiele badań potwierdzających skuteczność tego rodzaju działań w terapii różnego rodzaju schorzeń, szczególnie o charakterze przewlekłym. Przykładowo, półroczne badanie wpływu opieki farmaceutów na poprawę zdrowia osób chorych na astmę wykazało, iż w grupie, w której pacjenci poza rutynową kontrolą lekarską otrzymywali co dwa tygodnie wsparcie farmaceuwia innymi sposobami niż poprzez farmaceutyki, znacznie rzadziej zdarzały się ostre ataki astmy, a liczba stosowanych u pacjentów leków wziewnych znacząco zmalała5. Podobne rezultaty zauważane są w innych jednostkach chorobowych, w których pacjenci otrzymują wsparcie farmaceutów, np. w leczeniu nadciśnienia tętniczego26, cukrzycy27, a nawet no-

zwala przewidzieć wiele interakcji lekowych typu lek-pacjent,

zauważa się poprawę wyników (np. wysokości ciśnienia krwi

nelu z najnowszymi wynikami badań z zakresu farmakote-

czy lek-choroby. Podczas codziennej opieki nad pacjentem

czy poziomu glukozy we krwi), zmniejszenie częstości wy-

rapii.

farmaceuci, podobnie jak pozostały personel korzysta z pal-

stępowania działań niepożądanych, znacznie lepsze stoso-

mtopów, co znacznie wpływa na szybkość podejmowanych

wanie się do zaleceń lekarskich i regularne przyjmowanie le-

decyzji. Powszechna praca farmaceutów obejmująca szero-

ków, dokonywanie regularnych pomiarów zalecanych przez

ko pojętą opiekę nad pacjentem skutkuje skróceniem hospi-

specjalistów wyników, większą wiedzę o chorobie, a także

talizacji pacjentów, co bezpośrednio przekłada się na unik-

zmniejszenie kosztów leczenia choroby26, 27, 28, 29.

gólnym uwzględnieniem dzieci oraz osób starszych) oraz

nięcie dodatkowych kosztów leczenia pacjentów.

kinetycznych właściwości, metabolizmu, możliwych interakcji czy wyboru odpowiedniego dawkowania, farmaceuci powinni być w jak największym stopniu włączani w opiekę nad pacjentem zarówno w otwartej opiece zdrowotnej, jak również w szpitalnictwie. Doświadczenia wielu krajów wykazują bowiem, że praca farmaceuty oparta na budowaniu relacji z pacjentem i współpracy z personelem medycznym w ramach koncepcji tzw. opieki farmaceutycznej znacząco wpływa na poprawę wyników leczenia pacjentów4, 5.

tów dotyczące terapii czy możliwości poprawy stanu zdro-

spotkań naukowych mających na celu zapoznanie się perso-

pacjenta, nieustanne monitorują ich stan zdrowia (ze szcze-

wym, skróceniu hospitalizacji, itp.).

rozwi-

farmaceutyczna

wotworów28. U pacjentów objętych opieką farmaceutyczną

lekarzom w doborze odpowiedniej terapii dla konkretnego

w przyszłości (np. poprzez zapobieganie interakcjom leko-

Dokładna znajomość pacjentów w wielu przypadkach po-

winięta jest na wysokim poziomie. Farmaceuci pomagają

biegania wielu wydatkom związanym z leczeniem pacjenta

W Australii szpitalna opie-

padków medycznych czy organizowanie przez farmaceutów

We włoskich szpitalach opieka farmaceutyczna również roz-

i związanymi z nią oszczędnościami, ważny jest fakt zapo-

Korzyści z opieki farmaceutycznej lach, jak i w całych systemach ochrony zdrowia przynosi

w szczególności w najtrudniejszych przypadkach klinicz-

farmaceutów

Badania prowadzone w szpitalach porównujące oddziały, na

prowadzą bieżącą ocenę efektów terapeutycznych stosowa-

Opieka farmaceutyczna doskonale rozwinięta jest także

których wdrożona została opieka farmaceutyczna i oddziały

nych terapii. Co ważne, we Włoszech popularna jest współ-

w Kanadzie, szczególnie w otwartej opiece zdrowotnej, gdzie

bez obecnych na nich farmaceutów, również wskazują liczne

praca farmaceutów nie tylko z lekarzami i pielęgniarkami,

farmaceuci prowadzą szeroką opiekę nad pacjentami, w tym

korzyści z objęcia pacjentów szpitalnych opieką farmaceu-

ale również z dietetykami, by jak najbardziej to możliwe unik-

oferują wiele świadczeń profilaktycznych. Farmaceuci w Ka-

tów. Na przykład, porównanie oddziałów intensywnej tera-

nąć interakcji lek-pożywienie.16, 17 Farmaceuci szpitalni poza

nadzie zapewniają pacjentom m.in. pomoc w rzuceniu pale-

pii, w których pacjenci otrzymywali opiekę farmaceutyczną

opieką nad pacjentami przebywającymi w szpitalach, mają

nia czy redukcji masy ciała. Dokonują oni przeglądów leków

oraz tych, gdzie pacjenci nie mieli do niej dostępu pokazuje,

możliwość opieki farmaceutycznej nad niektórymi pacjen-

stosowanych przez pacjentów, co jest szczególnie istotne

że w drugim przypadku liczba zgonów pacjentów była wyż-

tami ambulatoryjnymi objętymi specjalnymi programami

w przypadku wielochorobowości. Farmaceuci wyszukują

sza o 4,8–23,6%, liczba dni pobytu pacjenta w szpitalu była

Ministerstwa Zdrowia. Opieka ta dotyczy pacjentów chorych

i rozwiązują problemy lekowe, a także wspomagają opiekę

dłuższa o 5,9–8,1%, a wydatki oddziału na leczenie pacjentów

PIŚMIENNICTWO 1. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (Dz.U. 1991 nr 41 poz. 179 ze zm.), art. 2a. 2. Jasińska M., Orszulak-Michalak D., Optymalizacja farmakoterapii w przebiegu opieki farmaceutycznej, „Aptekarz Polski” 2009; 39(17), dostępny w Internecie: <http://www.aptekarzpolski.pl/index. php?option=com_content&task=view&id=508&Itemid=102>, dostęp dnia 27.09.2018 r. 3. American Society of Hospital Pharmacy, Medication Therapy and Patient Care, Organization and Delivery of Services–Statements, dostępny w Internecie: <http://www.ashp.org/doclibrary/bestpractices/orgstpharmcare.aspx>, dostęp dnia 24.09.2018 r. 4. American Pharmacists Association, National Association of Chain Drug Stores Foundation, Medication Therapy Management in Pharmacy Practice, American Pharmacists Association and National Association of Chain Drug Stores Foundation, Washington 2008; 3. 5. Abdelhamid E., Awad A., Gismalla A., Evaluation of a hospital pharmacy-based pharmaceutical care services for asthma patients, “Pharmacy Practice” 2008; 6(1): 25–32. 6. European Association of Hospital Pharmacists, Hospital Pharmacy, dostępny w Internecie: < http://www.eahp.eu/practice-and-po-

FARMACJA SZPITALNA

licy/hospital-pharmacy>, dostęp dnia 22.09.2018 r.

FARMACJA SZPITALNA

EDQM, Strasburg 2012: 21–22.

7. Molińska J., Opieka farmaceutyczna – skąd czerpać wzorce?, dostęp-

26. Morgado M., Rolo S., Castelo-Branco M., Pharmacist intervention

ny w Internecie: <https://www.farmacjapraktyczna.pl/2016/08/opie-

program to enhance hypertension control: a randomised contro-

ka-farmaceutyczna-skad-czerpac-wzorce/>, dostęp dnia 17.09.2018 r.

lled trial, Int J Clin Pharm. 2011 Feb; 33(1): 132–40.

8. Ministry of Social Affairs and Health. Promoting patient safety

27. Collins C., Limone B.L., Scholle J.M., Coleman C.I., Effect of pharma-

together. Finnish Patient Safety Strategy 2009–2013, dostępny

cist intervention on glycemic control in diabetes, “Diabetes Rese-

Internecie:

<www.stm.fi/en/publications/publication/_ julka-

isu/1383571>, dostęp 17.09.2018 r. 9. Galindo C., Olivé M., Lacasa C. i in., Pharmaceutical care: pharmacy involvement in prescribing in an acute-care hospital, “Pharmacy World and Science” 2003; 25(2): 56–64. 10. Żółtkowska K., Apteka po hiszpańsku, dostępny w Internecie: <http://www.nazdrowie.pl/artykul/apteka-po-hiszpansku>, dostęp dnia 17.09.2018 r. 11. Swedish Pharmaceutical Society, dostępny w Internecie: <http:// www.swepharm.se/templates/SPstandard.aspx?id=759>, dostęp

arch and Clinical Practice” 2011; 92(2): 145–152. 28. Liekweg A., Westfeld M., Braun M. Zivanovic O. i in., Pharmaceutical care for patients with breast and ovarian cancer, Support CareCancer 2012; 20: 2669–2677. 29. Pringle J.L., Boyer A., Conklin M.H., The Pennsylvania Project: pharmacist intervention improved medication adherence and redu-

Polityka lekowa państwa – cele i główne założenia

ced health care costs, Health Aff (Millwood) 2014; 33(8): 1444–1452. 30. MacLaren R., Bond C.A., Martin S.J., Fike D., Clinical and economic outcomes of involving pharmacists in the direct care of critically ill patients with infection, Crit Care Med. 2008; 36(12): 3184–3189.

dnia 17.09.2018 r. 12. Krämer I., Hospital pharmacy in Germany, “Hospital Pharmacy Europe” 2003; 7:85–87. 13. Surugue J., Vulto A.G., Workforce of EU hospitals and pharmacy services: a direct patient safety issue, EJHP Practice, Special Supplement, Fall 2006: 4–6. 14. Collignon U., Oborne C.A., Kostrzewski A., Pharmacy services to UK emergency departments: a descriptive study, “Pharmacy World and Science” 2010 Feb; 32(1): 90–96. 15. Łasocha P., Merks P., Olszewska A., Farmacja szpitalna i kliniczna w Wielkiej Brytanii, „Farmacja Polska” 2013; 69(9): 527–530. 16. Lombardo L., Di Rosa L., Venturella F., The role of the hospital pharmacy in the storage and supply of antidotes, “Italian Journal of Medicine” 2013; 4(7): 259–264. 17. Carollo A., The role of the pharmacists in the multidisciplinary team, “Hospital Pharmacy Europe”, Issue 73, March/April 2014. 18. Miller B.R., Hospital pharmacy in Australia, “American Journal of Hospital Pharmacy” 1978; 35(6): 673–677.

SUMMARY

english

Pharmaceutical care is a rapidly growing area of pharmacy in numerous European countries. In Poland, however, the awareness of the benefits of pharmaceutical services both among patients and medical staff is still small. Close cooperation of pharmacists with representatives of other medical professions in order to optimise patients' therapy is recommended

dr n. o zdr. Urszula Religioni,

for both open healthcare and hospital management.

Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

19. The Society of Hospital Pharmacists of Australia, Clinical review, therapeutic drug monitoring (TDM) and adverse drug reactions (ADR). Quick guide, July 2013. 20. Leung D., Kirsa S., Egan A. i in., SHPA Standards of Practice for

Polityka lekowa jest jednym z najważniejszych obszarów polityki zdrowotnej. Racjonalne, a tym samym bezpieczne, efektywne terapeutycznie i kosztowo, stosowanie u pacjentów produktów leczniczych powinno być jednym z priorytetów każdego systemu opieki zdrowotnej. Niniejszy artykuł przedstawia najważniejsze założenia nowej Polityki Lekowej Państwa opracowanej na lata 2018–2022.

Zakład Analiz Ekonomicznych i Systemowych,

VOCABULARY

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny

polski

angielski

hospitalizacja

hospitalization

izba aptekarska

pharmaceutical chamber

jednostka chorobowa

disease unit

medycyna spersonalizowana

personalized medicine

opieka farmaceutyczna

pharmaceutical care

problem lekowy

drug-related problem

wielochorobowość

multimorbidity

Critical Care Pharmacy Practice, “Journal of Pharmacy Practice and Research” 2008; 38(1): 58. 21. Merks P., Ranga farmaceuty, „Gazeta Farmaceutyczna” 2006; 3(167): 22–23. 22. Krupa E., Z opieką farmaceutyczną dookoła świata, dostępny w Internecie: <https://mgr.farm/opinie/z-opieka-farmaceutyczna-dookola-swiata?page=1>, dostęp dnia 22.09.2018 r. 23. Chuang L.C., Sutton J.D., Henderson G.T., Impact of a clinical pharmacist on cost saving and cost avoidance in drug therapy in an intensive care unit, “Hospital Pharmacy” 1994; 29(3): 215–218. 24. Castelino R.L., Bajorek B.V., Chen T.F., Targeting suboptimal prescribing in the elderly: a review of the impact of pharmacy services, “Annals of Pharmacotherapy” 2009; 43(6): 1096–1106. 25. Pharmaceutical care, policies and practices for a safer, more responsible and cost-effective health system, S. Keitel (red.), “European Directorate for the Quality of Medicines & Health Care”

FARMACJA SZPITALNA

Wprowadzenie Polityka lekowa stanowi jeden z głównych obszarów polityki zdrowotnej, bowiem farmakoterapia jest jednym z podstawowych elementów leczenia każdego pacjenta. Dostęp pacjentów do bezpiecznych, efektywnych terapeutycznie i kosztowo produktów powinien skutkować nie tylko poprawą stanu zdrowia pacjentów, ale również jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia. Biorąc pod uwagę fakt wpływu terapii lekowej na jakość życia, należy mieć na uwadze, że polityka lekowa wpływać będzie na inne obszary, także na gospodarkę czy politykę społeczną. Stosowanie bardziej efektywnych terapeutycznie produktów leczniczych umożliwi pacjentom szybszy powrót do zdrowia, do wykonywanych obowiązków i pracy zawodowej. Z uwagi na rosnącą zachorowalność na choroby przewlekłe, głównie nowotwory i choroby układu krążenia, w kolejnych latach prognozowany jest wzrost zapotrzebowania na produkty lecznicze. Racjonalne, a tym samym bezpieczne, efektywne terapeutycznie i kosztowo stosowanie u pacjentów produktów leczniczych powinno być jednym z priorytetów każdego systemu opieki zdrowotnej. W lipcu 2018 roku Ministerstwo Zdrowia przedstawiło do konsultacji dokument pod nazwą Polityka Lekowa Państwa, który określa priorytety działań Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie gospodarowania lekami w latach 2018–2022. Niniejszy artykuł przedstawia najważniejsze założenia nowej Polityki Lekowej Państwa, odnosząc się jednocześnie do stanowiska Światowej Organizacji Zdrowia w zakresie tworzenia i realizacji państwowych polityk lekowych.

FARMACJA SZPITALNA

towych ekspertów z obszaru polityki lekowej wskazują, iż rola opracowywania i wdrażania narodowych programów polityki lekowej jest bardzo duża. Racjonalne stosowanie produktów leczniczych, zapobieganie nadużyciu leków, a jednocześnie zapewnienie dostępności do najważniejszych produktów wszystkim pacjentom powinny stać się priorytetami polityk lekowych w każdym kraju1, 2. Podkreślana jest również waga realizacji założeń krajowej polityki lekowej w poszczególnych placówkach medycznych, wdrażanie szpitalnych polityk lekowych przez zarządzających szpitalami oraz dbałość o racjonalne stosowanie leków przez personel medyczny, co daje gwarancję zapewnienia pacjentom jak najlepszych jakościowo terapii3.

Polityka Lekowa Państwa w Polsce Polityka Lekowa Państwa to dokument o charakterze strategicznym, określający priorytety Ministerstwa Zdrowia

słu farmaceutycznego, pacjentów oraz samorządów zawodów medycznych. Koordynatorem prac byli przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia.

w zakresie polityki zdrowotnej w obszarze polityki lekowej

Struktura Polityki Lekowej Państwa jest zgodna z wytyczny-

na najbliższych kilka lat. Ostatnio obowiązujący dokument

mi Światowej Organizacji Zdrowia. Obszary Polityki Lekowej

Polityka Lekowa Państwa obejmował lata 2004–20088. Do-

Państwa zawierają opis sytuacji aktualnej, diagnozę proble-

kument ten zawierał wnioski i propozycje działań w wybra-

mów, kluczowe wyzwania danego obszaru, a także cele i na-

nych obszarach polityki lekowej, takich jak: instrumenty poli-

rzędzia pomiaru osiągniętych efektów. Strategicznymi cela-

tyki lekowej (obejmując: dopuszczenie do obrotu, refundację

mi Polityki Lekowej Państwa, zgodnie z koncepcją WHO5, są:

i ceny), rynek leków, dystrybucja leków (w tym hurtownie i apteki), racjonalizacja farmakoterapii, kształcenie, informacja o lekach (dla specjalisty – środowiska medycznego i dla pacjenta), nadzór nad rynkiem oraz przystąpienie Polski do

W 2016 roku Światowa Organizacja Zdrowia opracowała do-

Unii Europejskiej. Dokument z 2018 roku powstał przy współ-

kument zawierający wskazówki tworzenia polityki lekowej4.

pracy sektora publicznego (Ministerstwo Zdrowia, Narodowy

Dokumenty Światowej Organizacji Zdrowia mają na celu

Fundusz Zdrowia, Agencja Oceny Technologii Medycznych

racjonalizację stosowanych leków na świecie w obliczu co-

i Taryfikacji, Główny Inspektor Farmaceutyczny, Narodowy

raz większej liczby produktów znajdujących się na rynku,

Instytut Leków, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego,

co przekłada się na zwiększające się wydatki na produkty

Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Me-

lecznicze zarówno na poziomie krajowym, jak i globalnym5.

dycznych i Produktów Biobójczych, itp.), członków Komisji

Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje, by krajowe poli-

Zdrowia (posłowie i senatorowie), konsultantów krajowych

tyki lekowe obejmowały interesy zarówno publicznych, jak

w wybranych obszarach medycyny, przedstawicieli przemy-

1. Dostępność najpotrzebniejszych z punktu widzenia populacji Polski produktów leczniczych. 2. Jakość, bezpieczeństwo i skuteczność produktów leczniczych. 3. Racjonalność stosowania leków przez personel medyczny i pacjentów 9. Dodatkowymi aspektami poruszonymi w polskiej Polityce Lekowej Państwa jest obszar e-zdrowia, zwiększenie roli polskiego przemysłu farmaceutycznego oraz aspekty profilaktyki pierwotnej.

i prywatnych uczestników rynku. Zalecane jest, aby krajowa polityka lekowa obejmowała cele (średnio i długookresowe) dla wszystkich tych podmiotów, a poszczególni interesariusze byli zaangażowani w proces konsultacji założeń polityki

OBSZAR

CELE STRATEGICZNE

lekowej. Cele tworzenia narodowych polityk lekowych według Światowej Organizacji Zdrowia to:

szczepienia

1. Przedstawienie oficjalnego zapisu wartości, aspiracji, celów, decyzji oraz średnio- i długookresowych zobowiązań rządu w obszarze polityki lekowej.

dostępność rynkowa produktów

•

zmniejszenie zapadalności na choroby zakaźne poprzez skuteczne działania profilaktyczne

•

zapewnienie bezpiecznych i skutecznych leków, dostępnych w odpowiednim miejscu i czasie; główne cele polityki lekowej w odniesieniu do obszaru dostępności rynkowej określone zostały w odniesieniu do badań klinicznych, wytwarzania produktów leczniczych, dopuszczenia do obrotu produktów leczniczych, obrotu produktami leczniczymi i suplementami diety, bezpieczeństwa farmakoterapii

•

2. Zdefiniowanie kierunku i celów sektora farmaceutycznego oraz wyznaczenie w tym zakresie priorytetów; ziden-

Racjonalne stosowanie produktów leczniczych, zapobieganie nadużyciu leków, a jednocześnie zapewnienie dostępności do najważniejszych produktów wszystkim pacjentom powinny stać się priorytetami polityk lekowych w każdym kraju.

•

tyfikowanie strategii pomagających w spełnieniu tych celów oraz zidentyfikowanie osób lub podmiotów odpowiedzialnych za wdrażanie głównych składowych tej poli-

dostępność refundacyjna

•

tyki. •

3. Stworzenie krajowego forum do dyskusji nad celami polityki lekowej . 5, 6

Światowa Organizacja Zdrowia w swoich dokumentach pod-

przemysł farmaceutyczny

•

kreśla, że kluczowym warunkiem do rozwoju polityki lekowej jest stosowanie ograniczonej liczby szczegółowo wybranych na podstawie dowodów naukowych leków. Szczegółowe cele i priorytety Polityk Lekowych Państw powinny zależeć od

rola lekarzy, pielęgniarek i farmaceutów w racjonalizacji farmakoterapii

• •

stałe poprawianie stanu zdrowia populacji dzięki optymalizacji wydatków publicznych, zapewniających możliwie najszerszy dostęp do skutecznych, bezpiecznych i kosztowo-efektywnych terapii; cele dostępności refundacyjnej opisane zostały w obszarach finansowanie leków ze środków publicznych, współpłacenie pacjentów oraz proces refundacyjny wzmacnianie i sukcesywny rozwój potencjału sektora farmaceutycznego zlokalizowanego w Polsce; cele obszaru przemysł farmaceutyczny wskazane zostały na płaszczyznach: przemysł farmaceutyczny a rozwój nauki, bezpieczeństwo farmaceutyczne, bilans handlowy produktów farmaceutycznych uzyskiwanie jak najlepszego efektu zdrowotnego poprzez racjonalizację leczenia farmakologicznego w oparciu o dowody naukowe i wytyczne kliniczne, skuteczny nadzór oraz efektywną współpracę lekarzy i farmaceutów

specyfiki danego kraju, obecnej sytuacji epidemiologicznej i demograficznej oraz związanego z nimi profilu chorobowości pacjentów, a także ogólnych priorytetów rządu w zakresie

Polityka lekowa według WHO Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, ang. World Helath Organization), jak również publikacje innych instytucji czy świa-

systemy informacyjne

•

systematyczne podnoszenie efektywności systemu ochrony zdrowia w Polsce i osiągnięcie dodatkowych wyników zdrowotnych dzięki wykorzystaniu systemów informacyjnych

polityki zdrowotnej7.

Tabela 1. Strategiczne cele Polityki Lekowej Państwa.

FARMACJA SZPITALNA

Cele strategiczne Polityki Lekowej Państwa Polityka Lekowa Państwa na lata 2018–2022 wskazuje 6 celów

FARMACJA SZPITALNA

10. Rozszerzenie dostępu do szczepień ochronnych w celu zmniejszenia zapadalności na choroby zakaźne . 10

leków, który wskazuje, że decyzja o refundacji leku generycz-

bezpośrednimi i pośrednimi tych chorób. Podkreślono rów-

nego automatycznie oznacza, iż pacjent dotychczas leczony

nież, że choroby te mogą stanowić czynnik ryzyka rozwoju

lekiem oryginalnym jest w praktyce zmuszony do zmiany te-

chorób układu sercowo-naczyniowego, które są priorytetem

rapii na lek generyczny .

przedstawionym w Polityce Lekowej Państwa na lata 2018–

strategicznych, które zawarto w obszarach: szczepienia, do-

Założenia nowej Polityki Lekowej wskazują, że ustalone cele po-

stępność rynkowa produktów, dostępność refundacyjna, prze-

lityki lekowej oraz stopień ich realizacji poddawane będą ocenie

mysł farmaceutyczny, rola lekarzy, pielęgniarek i farmaceutów

zarówno w zakresie wpływu na efekty zdrowotne u pacjentów,

Z dużym optymizmem dokument Polityka Lekowa Państwa

w racjonalizacji farmakoterapii, systemy informacyjne9. Cele

z uwzględnieniem efektów gospodarczych.

2018–2020 przyjęty został przez Pracodawców RP. Podkreślo-

strategiczne Polityki Lekowej Państwa w każdym z wymienio-

Planom osiągnięcia celów strategicznych towarzyszy 10 priory-

Główne uwagi do dokumentu Polityka Lekowa Państwa

tetowych celów szczegółowych:

Po publikacji nowej Polityki Lekowej Państwa, najważniejsze

nych obszarów prezentuje Tabela 1.

1. Poprawienie efektywności wykorzystania środków publicznych w celu osiągnięcia jak najlepszego efektu zdrowotnego. 2. Systematyczne poszerzanie katalogu terapii o udowodnionej skuteczności w ramach realizowanego budżetu.

organizacje, których dotyczy zakres tego dokumentu, zgłosiły do Ministerstwa Zdrowia swoje uwagi. Naczelna Izba Aptekarska (NIA) wskazała między innymi, że w pracach nad Polityką Lekową Państwa nie brali udziału specjaliści z dziedziny farmacji aptecznej oraz szpitalnej. NIA wniosła również uwagę o konieczności wpisania do Polityki Lekowej Państwa zawodu

3. Poprawienie zasadności angażowania środków publicznych

farmaceuty jako eksperta w zakresie farmakoterapii i szpital-

w finansowanie poszczególnych technologii medycznych

nej polityki lekowej. Ponadto, zdaniem NIA w Polityce Leko-

oraz świadczeń opieki zdrowotnej.

wej Państwa brakuje zapisów o działaniach profilaktycznych

4. Systematyczne zmniejszanie udziału pacjenta w finansowaniu leków refundowanych. 5. Zapewnienie stabilnego finansowania leków refundowanych. 6. Poprawienie poziomu innowacyjności sektora farmaceutycznego w Polsce.

przeciwdziałających nadmiernej konsumpcji leków11. Związek Zawodowy Pracowników Farmacji (ZZF) również złożył do Ministerstwa Zdrowia zarzut, że w pracach nad dokumentem Polityka Lekowa Państwa 2018–2022 nie brali udziału farmaceuci szpitalni i apteczni. ZZPF wskazuje na dużą rolę centralnego receptariusza narodowego, który wzorem innych krajów powinien być skonstruowany także w Polsce.

7. Zwiększenie bezpieczeństwa i stabilności dostaw leków

Członkowie Związku Zawodowego Pracowników Farmacji

dzięki większemu udziałowi w rynku leków wytwarzanych

podkreślają również wagę współpracy z lekarzami w zakresie

w Polsce z uwzględnieniem leków biorównoważnych.

racjonalnego przepisywania leków, a także edukacji pacjen-

8. Zwiększenie eksportu produktów leczniczych, co umożliwi redukcję deficytu w handlu zagranicznym lekami. 9. Poprawienie ordynacji lekarskiej i pielęgniarskiej w celu osiągania coraz lepszych efektów leczenia.

tów w zakresie stosowania leków OTC i suplementów diety. Związek Zawodowy Pracowników Farmacji wskazał, że w nowej Polityce Lekowej Państwa nie doprecyzowano roli farma-

202017.

no szczególne zadowolenie ze zwiększenia budżetu refun-

Podsumowanie

dacyjnego do poziomu 16,5–17% środków przeznaczonych

Krajowe polityki lekowe, mające zapewnić pacjentom jak

na świadczenia opieki zdrowotnej. Zwrócono jednak uwagę,

najpełniejszą realizację potrzeb zdrowotnych powinny gwa-

iż kwestia paybacku (przekroczenia budżetu na refundację)

rantować dostęp do produktów, które są bezpieczne, sku-

powinna być jeszcze przedyskutowana14. Także krajowi pro-

teczne oraz efektywne kosztowo. Finansowanie tych pro-

ducenci produktów leczniczych zrzeszeni w Polskim Związku

duktów powinno mieścić się w możliwościach finansowych

Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego w szczególno-

płatnika, przy czym ważne jest, by rządy poszczególnych

ści podkreślają swój sprzeciw wobec mechanizmu payback,

krajów starały się, aby w ramach środków publicznych do-

który zakłada pokrywanie przez krajowych wytwórców leków

stępnych było coraz więcej efektywnych klinicznie i koszto-

100% przekroczenia budżetu NFZ na refundację, argumentu-

wo leków. Prognozowany w kolejnych latach szybki wzrost

jąc, że z uwagi na szybki wzrost chorób przewlekłych i coraz

zachorowań na choroby przewlekłe wymaga zapewnienia

większe wydatki na leki mogą w najbliższych latach dopro-

pacjentom odpowiednich terapii, co przy coraz większych

wadzić do przekroczenia budżetu refundacyjnego. Z drugiej

potrzebach pacjentów okazać się może dużym wyzwaniem

strony, producenci leków w obliczu konieczności płacenia

dla systemów ochrony zdrowia. Z tego względu w prioryte-

nadwyżki zgodnie z założeniami paybacku mogą ograniczać

tach polityk zdrowotnych ważne jest uwzględnienie działań

dostawy leków, co będzie groziło bezpieczeństwu pacjen-

profilaktycznych, w tym zapewnienia pacjentom dostępu

tów .

do szczepień ochronnych. W realizacji polityki lekowej na-

Związek Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych INFARMA wyraża zadowolenie z kierunku zmian w polityce lekowej państwa, w szczególności, podobnie jak Pracodawcy RP – ze zwiększenia budżetu na refundację16. Polskie Towarzystwo Reumatologiczne wskazuje, iż jednym z priorytetów nowej Polityki Lekowej Państwa powinno być leczenie chorób reumatycznych rozwijających się na podłożu zapalnym i autoimmunizacyjnym. Postępowanie takie obniżyłoby w konsekwencji wydatki związane z dalszymi kosztami

leży przede wszystkim podkreślić rolę personelu medycznego, w szczególności osób pracujących w szpitalach, na co wskazuje nowa Polityka Lekowa Państwa. Dobór racjonalnej farmakoterapii dla pacjentów, której efektywność kliniczna i ekonomiczna poparta jest dowodami naukowymi, stosowanie się do wytycznych klinicznych i standardów pozwoli na zapewnienie pacjentom jak najwyższych efektów terapeutycznych, uwzględniając przy tym dbałość o aspekt jakości życia pacjentów.

ceutów, w tym nie określono narzędzi, jakimi powinni posługiwać się farmaceuci w celu realizacji zadań polityki lekowej np. w obszarze poprawy parametrów leczenia12. Naczelna Rada Lekarska (NRL) popiera w szczególności zapisy Polityki Lekowej Państwa wskazujące na rozszerzenie dostępu do szczepień ochronnych, co przyczyni się do zmniejszenia zapadalności na choroby zakaźne. Wyrażono jednak obawę dotyczącą nadawania uprawnień do kwalifikacji i wy-

Założenia nowej Polityki Lekowej wskazują, że ustalone cele polityki lekowej oraz stopień ich realizacji poddawane będą ocenie zarówno w zakresie wpływu na efekty zdrowotne pacjentów, jak i z uwzględnieniem efektów gospodarczych.

konywania wybranych szczepień farmaceutom. Członkowie Naczelnej Rady Lekarskiej przedstawili Ministerstwu Zdrowia pomysł wprowadzenia ustawowego obowiązku przedstawienia zaświadczenia o wymaganych szczepieniach ochronnych przez obcokrajowców, którzy ubiegają się o rejestrację swojego pobytu w Polsce. NRL popiera konieczność zwiększenia bezpieczeństwa stosowania przez pacjentów suplementów diety. W kwestii refundacji wskazują jednak na konieczność zauważenia faktu dużych dopłat do leków przez polskich pacjentów (jednych z największych w Unii Europejskiej) i opisanie tego problemu w diagnozie sytuacji refundacyjnej. Członkowie NRL nie zgadzają się z zapisem dotyczącym refundacji

FARMACJA SZPITALNA

PIŚMIENNICTWO 1. Strang J., Babor T., Caulkins J. i in., Drug policy and the public good: evidence for effective interventions, The Lancet 2012; 379(9810): 71–83. 2. Das P., Horton R., Essential medicines for universal health coverage, The Lancet 2016; 389(10067): 337–339.

BEZPIECZEŃSTWO TERAPII

15. Rynek Aptek, PZPPF przedstawia uwagi do dokumentu Polityka Lekowa dostępny w Internecie: <http://www.rynekaptek.pl/ wywiad/pzppf-przedstawia-uwagi-do-dokumentu-polityka-lekowa,27158.html>, dostęp dnia 26.09.2018 r. 16. INFARMA, Polityka Lekowa Państwa 2018–2022 odpowiada na konkretne potrzeby zdrowotne społeczeństwa, dostępny w Internecie: <https://www.infarma.pl/biuro-prasowe/aktualnosci-i-wydarzenia/

3. Laing R.O., Hogerzeil H.V., Ross-Degnan D., Ten recommendations

polityka-lekowa-panstwa-2018-%E2%80%93-20122-odpowiada-

to improve use of medicines in developing countries, Health Policy

-na-konkretne-potrzeby-zdrowotne-spoleczenstwa/>, dostęp dnia

and Planning 2001; 16(1): 13–20.

26.09.2018 r.

4. World Health Organization, How to develop and implement a na-

17. Polskie Towarzystwo Reumatologiczne, Uwagi Polskiego Towarzy-

tional drug policy. Second edition, Geneva 2016, dostępny w Inter-

stwa Reumatologicznego do projektu dokumentu „POLITYKA LE-

necie: <http://apps.who.int/medicinedocs/pdf/s2283e/s2283e.pdf>,

KOWA PAŃSTWA 2018–2022”, dostępny w Internecie: <http://www.

dostęp dnia 20.09.2018 r.

reumatologia.ptr.net.pl/?uwagi-polskiego-towarzystwa-reuma-

5. World Health Organization, WHO Policy Perspectives on Medici-

tologicznego-do-projektu-dokumentu-%E2%80%9Epolityka-

nes – How to develop and implement a national drug policy, Ge-

lekowa-panstwa-2018-%E2%80%93-2022%E2%80%9D,265>,

neva 2003, dostępny w Internecie: < http://www.who.int/manage-

stęp dnia 26.09.2018 r.

do-

Komunikaty bezpieczeństwa stosowania leków

ment/background_4b.pdf>, dostęp dnia 20.09.2018 r. 6. Zygadło E., Gdzie się podziała polityka lekowa państwa?, „Menedżer Zdrowia” 2015; 3:45–49. 7. World Health Organization, National Medicine Policy, dostępny w Internecie: <http://apps.who.int/medicinedocs/documents/ s19581en/s19581en.pdf>, dostęp 20.09.2018 r. 8. Ministerstwo Zdrowia, Polityka Lekowa Państwa 2004–2008, dostępny w Internecie: <http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/plekp2004_2008_230304.pdf>, dostęp 15.09.2018 r. 9. Ministerstwo Zdrowia, Polityka Lekowa Państwa 2018–2022, dostępny w Internecie: <https://www.gov.pl/documents/292343/436711/ POLITYKA_LEKOWA_PA%C5%83STWA_2018-2022_12072018_v76. pdf/040bcf05-b07d-703d-0368-ccdc075f7c3e>, s. 7, dostęp dnia 15.09.2018 r. 10. Ministerstwo Zdrowia, Polityka Lekowa Państwa 2018–2022, dostępny w Internecie: <https://www.gov.pl/documents/292343/436711/

SUMMARY

english

Drug policy constitutes one of the most important areas of health policy. The use of drugs that is rational and at the same time safe, effective in terms of cost and therapy, should make up one of the priorities of every healthcare system. This article presents main assumptions of the new National Drug Policy for 2018–2022.

15.09.2018 r. 11. Naczelna Izba Aptekarska, Uwagi do dokumentu „Polityka Leko-

angielski

nia.org.pl/2018/07/27/nia-uwagi-do-dokumentu-polityka-lekowa-

choroba zakaźna

infectious disease

-panstwa-2018-2022/>, dostęp dnia 26.09.2018 r.

dopuszczenie do obrotu

marketing authorization

Polityka Lekowa Państwa

National Drug Policy

polityka zdrowotna

health policy

profilaktyka pierwotna

primary prophylaxis

refundacja

reimbursement

12. Związek Zawodowy Pracowników Farmacji, Polityka Lekowa Państwa, dostępny w Internecie: <http://www.zzpf.org.pl/aktualnosci/ 35-polityka-lekowa-panstwa>, dostęp 26.09.2018 r. 13. Naczelna Izba Lekarska, Stanowisko Nr 8/18/VIII Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 31 sierpnia 2018 r. w sprawie projektu dokumentu „Polityka Lekowa Państwa 2018–2022", dostępny w Internecie: <https://www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0005/132269/rs00818-VIII-.pdf>, dostęp dnia 26.09.2018 r. 14. Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej, Pracodawcy o Polityce Lekowej Państwa, dostępny w Internecie: <https://pracodawcyrp. pl/aktualnosci/pracodawcy-o-polityce-lekowej-panstwa>, dostęp dnia 26.09.2018 r.

VOCABULARY polski

wa Państwa 2018–2022”, dostępny w Internecie: <https://www.

mgr farm. Ewa Zygadło-Kozaczuk, Centrum Informacji o Leku

POLITYKA_LEKOWA_PA%C5%83STWA_2018-2022_12072018_v76. pdf/040bcf05-b07d-703d-0368-ccdc075f7c3e>, s. 9, dostęp dnia

W materiale przedstawiono komunikaty Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych dotyczące bezpieczeństwa stosowania wybranych produktów leczniczych.

sektor farmaceutyczny

pharmaceutical industry

suplement diety

dietary supplement

szczepienie ochronne

protective vaccination

BEZPIECZEŃSTWO TERAPII

1. Retynoidy – aktualizacja informacji dotyczących teratogenności i zaburzeń psychicznych Podmioty odpowiedzialne w porozumieniu z Europejską Agencją

Leków

oraz

Urzędem

Rejestracji

Produktów

Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych przekazały następujące informacje dotyczące stosowania produktów leczniczych zawierających retynoidy. Dotyczą one

Po niedawno wykonanym przeglądzie wszystkich istotnych

krwotok wewnątrzczaszkowy lub mózgowy, stan przewod-

zwrócić uwagę, że HES należy stosować w najmniejszej sku-

danych, Komitet ds. Oceny Ryzyka w ramach Nadzoru nad

nienia, w tym pacjenci z obrzękiem płuc, ciężkie zaburzenia

tecznej dawce (< 30 ml/kg) przez najkrótszy okres (< 24 go-

Bezpieczeństwem Farmakoterapii (PRAC, ang. Pharma-

krzepnięcia, ciężkie zaburzenia czynności wątroby.

dzin). Leczenie należy prowadzić w oparciu o ciągłe monito-

covigilance Risk Assessment Committee), podkreślił informacje na temat teratogenności i zaburzeń psychicznych, które są przekazywane pacjentom oraz fachowym pracownikom ochrony zdrowia za pośrednictwem druków informacyjnych oraz materiałów edukacyjnych.

i tretynoina.

ŹRÓDŁO 1. Komunikat URPL dnia 22.08.2018 r.

leży ich stosować w okresie ciąży. U wszystkich kobiet w wieku rozrodczym retynoidy stosowane doustnie tj. acytretyna, alitretynoina i izotretynoina należy przyjmować zgodnie z warunkami programu zapobiegania ciąży (PPP, ang. Pregnancy Prevention Programme). Przed przepisaniem acytretyny, alitretynoiny i izotretynoiny, należy omówić z pacjentkami ryzyko związane z przyjmowaniem leków, zawierających retynoidy stosowane doustnie, korzystając ze zaktualizowanych i uproszczonych materiałów edukacyjnych. Retynoidy stosowane miejscowo są również przeciwwskazane u kobiet w okresie ciąży i kobiet planujących potomstwo, w ramach środków ostrożności.

Zaburzenia psychiczne: W rzadkich przypadkach u pacjentów przyjmujących retynoidy stosowane doustnie zgłaszano występowanie depresji, nasilenie się depresji, lęk i wahania nastroju. Pacjentów przyjmujących retynoidy stosowane doustnie należy poinformować, że mogą wystąpić u nich zmiany nastroju i (lub) zachowania oraz że pacjenci i ich rodziny powinni być wyczuleni na te objawy, a w przypadku ich wystąpienia skonsultować się z lekarzem. Pacjentów leczonych retynoidami stosowanymi doustnie należy poddawać obserwacji w kierunku objawów przedmiotowych i podmiotowych depresji i w razie konieczności zalecić im odpowiednie leczenie. Szczególną ostrożność należy zachować u pacjentów z depresją w wywiadzie.

Wskazania do stosowania retynoidów, dalsze informacje dotyczące bezpieczeństwa Produkty lecznicze zawierające retynoidy są dostępne w postaciach doustnych oraz do stosowania miejscowego. Retynoidy są stosowane w leczeniu różnych postaci trądzika, ciężkiego przewlekłego wyprysku rąk, który nie odpowiada na leczenie kortykosteroidami, ciężkich postaci łuszczycy i zaburzeń keratynizacji. Tretynoinę można również stosować w leczeniu białaczki promielocytowej, a beksaroten stosuje się w leczeniu zmian skórnych w zaawansowanym stadium chłoniaka skórnego T-komórkowego.

gdy tylko zostaną osiągnięte odpowiednie docelowe wskaźniki hemodynamiczne. W celu uzyskania pełnej informacji o leku, należy zapoznać się z ChPL.

i śmiertelności u pacjentów z sepsą lub w stanie krytycznym co zostało wykazane w dużych randomizowanych badaniach klinicznych, przeprowadzono przegląd bezpieczeństwa tych

ŹRÓDŁO 1. Komunikat bezpieczeństwa URPL dnia 07.08.2018 r.

produktów, który zakończono w październiku 2013 r. Wynikiem przeglądu zakończonego w 2013 r. było ograniczenie

Teratogenność: Retynoidy stosowane doustnie są silnie teratogenne i nie na-

Ze względu na zwiększone ryzyko zaburzeń czynności nerek otrzymujących roztwory hydroksyetyloskrobi (HES) do infuzji,

wymienionych poniżej produktów leczniczych: acytretyna, adapalen, alitretynoina, beksaroten, izotretynoina, tazaroten

rowanie hemodynamiczne, aby można było przerwać infuzję,

Informacje dotyczące omawianej kwestii bezpieczeństwa

stosowania roztworów HES do infuzji do leczenia hipowolemii

2. Roztwory hydroksyetyloskrobi (HES) do infuzji T: nowe środki ostrożności mające na celu zwrócenie uwagi na istniejące ograniczenia związane ze zwiększonym ryzykiem zaburzeń czynności nerek i śmiertelnością u pacjentów w stanie krytycznym lub z sepsą Podmioty odpowiedzialne w porozumieniu z Europejską Agencją Leków oraz Urzędem Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych przekazały następujące informacje dotyczące stosowania produktów leczniczych: Tetraspan 100 mg/ml HES roztwór do infuzji, Tetraspan 60 mg/ml HES roztwór do infuzji, Voluven 10%, 10%

staloidami uznaje się za niewystarczające. Ponadto wprowadzono przeciwwskazania u pacjentów z sepsą, u pacjentów

SUMMARY

w stanie krytycznym oraz w przypadku zaburzeń czynności

The material presents safety announcements con-

nerek lub terapii nerkozastępczej. Zaktualizowane zostały

cerned with the use of selected medicinal products.

druki informacyjne poprzez dodanie nowych przeciwwskazań i ostrzeżeń. Od podmiotów odpowiedzialnych wymagano również przeprowadzenia badań w celu uzyskania dalszych dowodów przemawiających za pozytywnym stosunkiem korzyści do ryzyka w populacjach objętych zatwierdzonym wskazaniem oraz badań obserwacyjnych w celu wykazania, że nowe ograniczenia są przestrzegane w praktyce klinicznej.

+ 0,9%, roztwór do infuzji, Voluven, (60 mg + 9 mg)/ml, roztwór

W październiku 2017 r. EMA rozpoczęła nowy przegląd sto-

do infuzji, Volulyte 6% roztwór do infuzji.

sunku korzyści do ryzyka roztworów HES do infuzji, kierując

Mimo ograniczeń wprowadzonych w 2013 r. badania nad stosowaniem leku wykazały, że roztwory HES do infuzji w dalszym ciągu stosowane są u pacjentów objętych przeciwwskazaniami, w tym u pacjentów z sepsą, zaburzeniami czynności nerek lub u pacjentów w stanie krytycznym. Stosowanie leku u pacjentów objętych przeciwwskazaniami wiąże się z ryzykiem ciężkich powikłań, w tym zwiększonej śmiertelności. Ponadto ograniczenie wskazań również nie jest w pełni przestrzegane. HES będzie podlegać programowi

się wynikami dwóch badań obserwacyjnych (badania nad stosowaniem leku – DUS, ang. drug utilisation study). Wzbudziły one obawy, że główne ograniczenia nie są przestrzegane w praktyce klinicznej oraz że omawiane roztwory stosowane są w populacjach objętych przeciwwskazaniami. Około 9% pacjentów otrzymujących roztwory HES do infuzji było w stanie krytycznym, u około 5–8% pacjentów występowały powała sepsa. Aktualnie zostaną wdrożone nowe środki ostrożności w celu

podmioty odpowiedzialne. Leki te będą dostarczane wyłącz-

zwiększenia przestrzegania w praktyce klinicznej zatwierdzo-

nie do akredytowanych szpitali/ośrodków. Wymogiem akre-

nych warunków stosowania. Będą one obejmować ograni-

dytacji będzie odbycie obowiązkowego szkolenia na temat

czenie dostarczania roztworów HES do infuzji wyłącznie do

ich bezpiecznego i skutecznego stosowania przez odpowied-

szpitali/ośrodków, w których osoby należące do fachowego

nie osoby należące do fachowego personelu medycznego,

personelu medycznego, przepisujące i podające roztwory

które je przepisują lub podają.

HES do infuzji, odbyły obowiązkowe szkolenie na temat od-

lemii spowodowanej nagłą utratą krwi, gdy leczenie samymi krystaloidami uznaje się za niewystarczające. Nie wolno ich

VOCABULARY polski

angielski

białaczka promielocytowa

promyelocytic leukemia

chłoniak skórny T-komórkowy

cutaneous T-cell lymphoma

hipowolemia

hypovolemia

keratynizacja

keratinization

krwotok

hemorrhage

łuszczyca

psoriasis

przewodnienie

hyperhydration, overhydration

sepsa

sepsis

teratogenność

teratogenicity

trądzik

acne

zaburzenia czynności nerek i u około 3–4% pacjentów wystę-

kontrolowanego dostępu, który zostanie wdrożony przez

Produkty HES należy stosować wyłącznie do leczenia hipowo-

english

spowodowanej nagłą utratą krwi, gdy leczenie samymi kry-

powiednich warunków ich stosowania (program kontrolowanego dostępu) oraz pojawią się wyraźniejsze ostrzeżenia na opakowaniach tych roztworów.

stosować u pacjentów z sepsą, zaburzeniami czynności nerek

Lekarze nie powinni stosować roztworów HES do infuzji

oraz u pacjentów w stanie krytycznym. Pełna lista przeciw-

w przypadkach nieobjętych warunkami dopuszczenia do ob-

wskazań znajduje się w drukach informacyjnych. Należą do

rotu, które opisano w Charakterystyce Produktu Leczniczego

nich: sepsa, krytyczny stan pacjenta, zaburzenia czynności

(ChPL), ponieważ może to prowadzić do ciężkich powikłań

nerek lub terapia nerkozastępcza, odwodnienie, oparzenia,

u pacjentów. Poza powyższymi informacjami należy również

WYDARZENIA

Wieczór na Planecie Marzeń

Tym razem uczestnicy zaproszeni zostali na #PlanetęMarzeń,

ściciela za imponującą kwotę 22 000 zł. Kwota z licytacji prac

która stała się w ostatnich miesiącach motywem przewod-

powiększy się jeszcze po zakończeniu aukcji online. Kierowana

nim działań podejmowanych przez Fundację Urtica Dzieciom.

jest ona do wszystkich tych, którym los walczących z nowotwo-

Wzrok przykuwał ogromny statek kosmiczny, pozaziemska sce-

rem dzieci nie jest obojętny. Z udostępnionego na www.urtica-

nografia oraz obsługa wydarzenia, która wcieliła się oczywiście

dzieciom.pl katalogu będzie można licytować wybrane prace,

w role załogi. Byliśmy świadkami łączeń międzygalaktycznych,

wspierając tym samym działania programowe Fundacji Urtica

ale pojawiły się również prawdziwe gwiazdy, m.in. znany i lubiany

Dzieciom.

aktor – Piotr Cyrwus, a o jednej z prac opowiedział Mirosław Hermaszewski – pierwszy i jedyny w dotychczasowej historii Polak, który odbył lot w kosmos.

stewarda – Pawła Krupskiego, obejmująca 35 obrazów, podczas której zebrano aż 206 900 zł, a także mała aukcja z 90 pracami „nie z tej ziemi”, jak nazywają je organizatorzy. Ta druga przyniosła 59 000 zł. Dzieła małych artystów wyrażały emocje, ukazywały tęsknoty i oczywiście marzenia – od roztańczonych flamingów, jesiennych sadów, po wyjazd na Malediwy czy widok nieba podczas beztroskiego leżakowania na trawie. Najmłodsza autorka pracy ma 4 lata. Wszystkie powstały w ramach warsztatów plastycznych „Słoneczna Galeria”, realizowanych na dziecięcych oddziałach szpitalnych. Ceny prac rozpoczynały się już od kilkuset złotych, najdroższym okazał się obraz „Miłość w Paryżu” namalowany przez 19-letniego Pawła z Zespołu Szkół nr 33 dla Dzieci i Młodzieży

Przewlekle

Chorej

konaniu Nicole Kuleszy, uczestniczki 9 edycji The Voice of Poland, która u niejednego z zebranych na sali wywołała wzruszenie.

W programie znalazła się tzw. duża aukcja prowadzona przez

Kwotą 265 900 zakończyła się 21. Gala Urtica Dzieciom. Wydarzenie połączone z licytacją prac plastycznych wykonanych przez najmłodszych, zmagających się z chorobami nowotworowymi, zgromadziło na „Planecie Marzeń” w Zamku Topacz ponad 300 przedstawicieli świata kultury i biznesu. Cały dochód ze sprzedaży obrazów zostanie przekazany na wsparcie 18. dziecięcych oddziałów onkologicznych i hematologicznych w Polsce. Na przestrzeni 21 lat udało nam się zebrać w ten sposób około 3 milionów złotych.

Prawdziwą niespodzianką była piosenka: „Kolory marzeń” w wy-

przy

Szpitalu

Uniwersyteckim

nr 1 im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy, który znalazł swojego wła-

Inspiracją do jej stworzenia była historia 12-letniej Anastazji, chorującej na białaczkę limfoblastyczną pacjentki kliniki Przylądek Nadziei, która pragnie zostać piosenkarką. Współautorami słów są dzieci zmagające się z chorobami nowotworowymi, uczestnicy tegorocznych turnusów rehabilitacyjnych Urtica Dzieciom Camp. To maluchy zmagające się z rakiem pisały o leżeniu na hamaku, nieosiągalnej dla wielu z nich podróży samochodem, locie balonem i nadziei, która pomaga im żyć. Wieczór uświetnił swoją obecnością także „DZIUBEK BAND”, czyli pierwsza w Polsce ekspresyjna fuzja instrumentów dętych z domieszką gitary elektrycznej, gitary basowej, piano i zestawu perkusyjnego pod batutą Mariusza Dziubka. Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli: Marszałek Województwa Dolnośląskiego – Cezary Przybylski, Prezydent Wrocławia – Rafał Dutkiewicz oraz Rzecznik Praw Dziecka – Marek Michalak.

Fundacja Urtica Dzieciom