SPECIAL
special Openbare verlichting Op plekken waar mens en natuur elkaar tegenkomen sluimert de aanleiding tot conflict altijd ergens aan de horizon. Als een IJslandse zon die maar niet onder wil gaan probeert de mens de natuur te overwinnen en naar de hand te zetten, of een handje te helpen, als het om verlichting gaat. Van kampvuren tot LED, van het wegjagen van wilde dieren tot het zuiniger omgaan met energie, inderdaad om de natuur en het klimaat te sparen, de mens blijft altijd bezig om het zich zo comfortabel mogelijk te maken op haar planeet. Bij de adviseurs van Cobra komen ze wel vaker een conflict natuur - innovatie tegen, zoals verderop valt te lezen. Natuurlijk delen Nederlandse bedrijven hun “verlichte� kennis ook graag met het buitenland,
zoals het bijzondere project van Fagerhult in Zweden bewijst. Dat lantarenpalen niet het eeuwige leven hebben, daar denk je als gebruiker van de openbare ruimte pas aan als er eens een lantarenpaal uit staat. Maar de palen zelf moeten ook zo nu en dan vervangen worden. Bij Sapa Pole Products nemen ze de oude masten retour en zorgen ervoor dat ze op de juiste manier gerecycled worden. De sluizen bij Terneuzen hebben kortgeleden een nieuwe verlichting gekregen en in Almere gaat Philips de handen uit de mouwen steken om de stad te voorzien met haar City Touch verlichting. Goede naam trouwens, want dat is wat verlichting in de openbare ruimte vooral doet: De stad en haar bewoners aanraken....
08/2013 Stadswerk magazine
19
SPECIAL
Philips’ CityTouch op grote schaal uitgerold in Almere Van het stadshart tot de Grote Markt en de buitenwijken: Almere is de volgende stad die zijn openbare verlichting uitrust met Philips’ CityTouch. Opvallend hierbij is de schaal waarop dit is aangepakt. Met het intelligente lichtmanagementplatform speelt Philips sterk in op de behoeften van gemeenten en stadsbewoners die de leefbaarheid van hun stad willen vergroten.
M
et CityTouch hebben gemeenten altijd en overal controle op de verlichting in openbare buitenruimte. Duizenden lichtpunten worden ermee op afstand aangestuurd, waardoor snel kan worden gereageerd op veranderende situaties of gebeurtenissen en op energiekosten kan worden bespaard. Na drie proefprojecten met CityTouch in de binnenstad, waarbij onder meer werd ingezet op boomspots, gevelverlichting en decoratieve armatu-
20
Stadswerk magazine 08/2013
ren, werden onlangs de buitenwijken van Almere aan CityTouch gekoppeld. Waar in de binnenstad vooral op lichtpuntniveau gereguleerd wordt, bleek er in de buitenwijken meer behoefte te zijn aan het op groepsniveau in- en uitschakelen van verlichting.
Schakelen, regelen, monitoren Het dynamisch karakter van het web-based lichtregelsysteem is voor Sjaak Roosenboom,
coördinator Verkeer, Openbare Verlichting en Verkeersmanagement bij de gemeente Almere, een van de belangrijkste voordelen. ‘Als gemeente willen we graag zelf onze verlichting schakelen, regelen en monitoren. We zien de openbare ruimte wat dat betreft als onze huiskamer. Thuis hebben we controle over het lichtknopje en dat willen we ook op straat. Dat heeft enerzijds te maken met de behoefte aan veiligheid in het centrum, maar anderzijds met het creëren van de juiste sfeer. Daarom zetten we CityTouch ook in voor festiviteiten. Moet het licht wel zo fel branden als er net iemand een gitaarsolo staat weg te geven? Nee, dan wil je gedimde en sfeervolle verlichting. Maar als om twee uur ’s nachts het stadshart leegloopt, is het toch prettig wanneer je daar door effectief lichtbeheer snel op in kan springen zodat de veiligheid gewaarborgd blijft.’ Een ander pluspunt voor Roosenboom is het automatische seintje wanneer een lamp uitvalt of kapotgaat. ‘Zeker als het op een afgelegen plek is, wil je daar direct een melding van hebben zodat het gerepareerd kan worden. Voorheen kwam je daar pas achter wanneer een bewoner een klachtenbrief schreef, nu kunnen we daar meteen op reageren. Bovendien kunnen we via onze eigen computer bij de gemeente inloggen in het systeem, wat het beheer nog eenvoudiger maakt.’
Klant centraal stellen
jaren en blijven betrokken. Zo willen we onze klant nog meer centraal stellen.’
Slimme samenleving Almere is deze aanpak goed bevallen. Langzaam wil de gemeente CityTouch uitbreiden naar meer buitenwijken en woongebieden. Maar er zijn meer ambities te vervullen. De gemeente streeft naar een slimme inzet van technologie, mensen en middelen om zo tot een Smart Society uit te groeien. Roosenboom ziet de waarde van CityTouch in de verwezenlijking van deze doelstelling. ‘In een slimme stad werken losse systemen in publieke ruimten samen om de leefbaarheid en veiligheid te maximaliseren’, legt hij uit. ‘Dat gaat verder dan puur technologie, dat gaat erom hoe wij met de gemeente, burgers en bedrijven aan een intelligente en dynamische samenleving bouwen. CityTouch kan hier een wezenlijke rol in spelen. Als er bijvoorbeeld een opstootje is, kan dit gemeten worden door een camera waarna het licht automatisch aanflitst. Of, in een wat vriendelijker scenario, kan het fonteinwater een andere kleur krijgen als er iemand langs wandelt. Verlichting kan zich zo steeds intelligenter gaan gedragen om jou te helpen of je welzijn te vergroten. Daar willen we in Almere naartoe en graag in samenwerking met een betrouwbare en innovatieve partij als Philips Indal’
Aan de implementatie van CityTouch gingen verschillende workshops vooraf. ‘Toen we in 2011 bij Almere in beeld kwamen, hebben we uitvoerig met elkaar gediscussieerd en gebrainstormd over de specifieke behoeften van de stad én de stadsdelen’, vertelt Hedzer de Boer, Service Business Manager Intelligent Road & Street bij Philips Lighting. ‘Vervolgens hebben we gekeken hoe onze producten daarbij aansluiten en hoe we ze eventueel zouden kunnen aanpassen. Met installateur Imtech hebben we een onderhoudscontract gesloten, waarmee we de garantie bieden dat het systeem blijft functioneren. Middels deze werkwijze wordt de complexiteit voor de klant tot een minimum beperkt. Het systeem wordt werkend opgeleverd, we staan garant voor het functioneren in komende
08/2013 Stadswerk magazine
21
SPECIAL
Ook Terneuzen ziet het licht Het eerste project met de nieuwe Holophane Factor is uitgevoerd in de provincie Zeeland door de firma Eszet Lighting uit Harderwijk. De bestaande verlichting bij de sluizen van Terneuzen zijn daar vervangen door de FACTOR™ Small van Holophane Europe Limited.
Verschillende lumen De in LED uitgevoerde FACTOR serie is verkrijgbaar met een lumen pakket van 2.000 tot 22.000 lumen. In Terneuzen heeft Rijkswaterstaat gekozen voor de uitvoering met 2.000 lumen en een systeemvermogen van 26 Watt. De kleurtemperatuur is 4.000 kelvin en de CRI heeft een waarde van 70. Bij L80F10 heeft het Holophane armatuur een levensduur van circa 100.000 uur. De FACTOR is geleverd met de beide lichtverdeling-opties: de asymmetrische en de straatoptiek. Doordat beide uitvoeringen een ULOR van 0% hebben voldoen deze goed aan de wens van Rijkswaterstaat om
22
Stadswerk magazine 08/2013
geen hinder op het water te veroorzaken door de armaturen. De FACTOR is uitgevoerd in IP65 en ontworpen voor zijaansluiting van rond 42mm & 60mm. Het gegoten aluminium huis heeft aan de bovenkant brede koelribben waardoor warmte goed wordt weggeleid van de belangrijkste LED onderdelen en de levensduur is gewaarborgd. De LED module zelf zit gemonteerd op het aluminium huis met daar tussen een speciale laag die voor de optimale warmtegeleiding zorgt.
Goed toegankelijk De toegang tot de LED driver is mogelijk zonder gereedschap. De in IP65 uitgevoerde driver en connectoren zijn verwisselbaar voor onderhoud en er is voldoende ruimte over voor toekomstige ontwikkelingen of aanpassingen. De Factor serie is hier geleverd in het zwart maar standaard zijn 5 kleuren leverbaar. De brochure van de Factor serie is te downloaden op www.holophane.eu.com of aan te vragen via info@holophane.nl.
Zie de maan schijnt door de bomen… Bomen en lichtmasten
Eigen schuld
Bomenwortels kunnen wegen opdrukken. Dit kan zo ernstig zijn dat weggebruikers hierdoor schade leiden. De wegbeheerder kan dan, als de weg ‘gebrekkig’ was, aansprakelijk zijn op grond van de riscicoaansprakelijkheid van artikel 5:174 Burgerlijk Wetboek.
De rechter weegt ook mee dat de schade-leidende partij zelf schuld aan de schade kan hebben. Zijn de omstandigheden slecht dan moet de weggebruiker zijn gedrag daarop aanpassen. Ontstaat er toch schade door verminderde lichtval dan kan dit zijn eigen schuld zijn. Hard fietsen in het duister, op een weg waarvan je weet dat deze onoverzichtelijk is, is niet raadzaam. De rechter kan de uit te betalen schadevergoeding dan matigen.
Maar ook bomen en lichtmasten staan elkaar weleens in de weg. Bijvoorbeeld doordat - vol in blad staande takken - de lichtstraling blokkeren. Weliswaar is dan het wegdek zelf niet gebrekkig, de slechte verlichting maakt dat toch sprake is van een ‘gebrekkige weg’. Ontstaat er zaaks- of personenschade en komt het tot een rechterlijke procedure, dan kijkt de rechter niet alleen naar de hoeveelheid licht/zicht, maar ook naar de bijkomende omstandigheden. Is een weg zeer onoverzichtelijk met daarbij slecht zicht door verminderde lichtstraling, dan is een weg eerder gebrekkig dan een weg die dit niet is. De soort weg, maar ook het min of meer intensievere gebruik speelt daarbij een rol. Kon de weggebruiker bovendien obstakels zoals verkeersdrempels goed onderscheiden of waren er veel storende andere lichteffecten? Niet iedere weggebruiker is altijd even voorzichtig als weeromstandigheden verslechteren en dat moet de wegbeheerder zich terdege realiseren. Goede verlichting bij een smal fietspad is daarom soms belangrijker dan bij een royale rijbaan.
Klachten: aanpakken of laten liggen? De wegbeheerder en boombeheerder dragen beiden zorg voor de openbare ruimte. Belangrijk dus dat er overleg is over problemen rond bomen, wegen en verlichting. Een gemeente kan een gebrekkige weg niet zomaar in stand laten. Uit recente rechtspraak1 blijkt dat een gemeente zelfs strafrechtelijk veroordeeld kan worden indien hierdoor personen dodelijk verongelukken. Vooral het negeren van klachten, gebruik verkeerde meettechnieken, het nalaten van waarschuwende en tijdelijke maatregelen zoals snelheidsbeperking en wegversmalling worden door de rechtbank dan zwaar aangerekend. Kortom: slecht wegdek en veel bomen op een recreatieve fietsroute? Zorg dan dat boomtakken niet het licht wegnemen. NOOT 1. Rechtbank Utrecht 10 december 2013 BY5595.
08/2013 Stadswerk magazine
23
SPECIAL
Veiligheid en energiebesparing: Licht is magie! De juiste verlichting kan het karakter van een complete stad veranderen. Pleinen en open ruimtes worden gastvrijer. Wegen en straten worden veilig. Begroeiing, gevels en monumenten betoveren hun publiek. Licht is magie!
M
et de Conledo van Fagerhult creëer je een veilige en energiezuinige omgeving. Conledo is ontwikkeld in ons lichtlaboratorium, met nadruk op energieverbruik en visueel comfort . Door de lichttechnische constructie wordt een zachte, brede lichtbundel gecreëerd. Daardoor krijgt het oog de kans om zich op comfortabele wijze onderweg naar de armatuur aan te passen, zonder hinderlijke verblinding. Conledo is uitermate geschikt langs voet- en fietspaden, in woonwijken, en in parken. Conledo is voorbereid voor toekomstige regelsystemen, zoals radiobesturing. De verschillende optieken en diverse lichtsturingen (1-10V, Dali, of Dynadimmer) maken dat dit armatuur perfect zijn weg vindt.
Verlichting van Fagerhult bespaart energie in de stad Stockholm Uit een studie in Stockholm blijkt dat de energie consumptie bijna kan halveren door het gebruik van Fagerhult verlichting met geavanceerde lichtregeling. De studie toont aan hoe intelligente lichtregelsystemen kunnen worden gebruikt om het energieverbruik in stedelijke omgevingen te
verminderen - zonder dat de veiligheid en het visueel comfort in het gedrang komt. Op Kungsholms strand, een wandel- en fietspad op een van de belangrijkste eilanden in Stockholm, is het energieverbruik verminderd met meer dan 40 procent door de installatie van een geavanceerd lichtregelsysteem; elk armatuur heeft een ingebouwde sensor die communiceert met de overige armaturen. Als er geen detectie plaatsvindt wordt het verlichtingsniveau verlaagd tot 50%. Bij de waarneming van beweging wordt het lichtniveau opgevoerd naar de maximale lichtoutput. Dit gebeurt in groepen van zeven armaturen. Vier armaturen zorgen ervoor dat ongeveer 60m vooruit voldoende licht is. Drie armaturen achter de voetganger of fietser blijven even branden en zorgen zodoende voor een groot gevoel van veiligheid. Na 1 minuut wordt het lichtniveau weer verlaagd.
Enorme besparingen In de parken van Stockholm en de openbare straten zijn ongeveer 50.000 lichtpunten die naar schatting 14 miljoen kWh per jaar verbruiken. “Het besparingspotentieel is enorm. Deze techniek is zeer interessant voor de toekomst,” aldus Anders Hedlund, verlichting engineer bij Trafikkontoret, Stad Stockholm. www.fagerhult.nl
08/2013 Stadswerk magazine 25
SPECIAL
Take Back systeem Sapa sluit de keten Take Back is een door Sapa ontwikkeld systeem om gemeentes te ontzorgen. Bij levering van nieuwe masten neemt Sapa de oude aluminium lichtmasten in zijn geheel retour waarna alle onderdelen gestript en volledig teruggebracht worden in de technische kringloop. In één proces is er dus inzicht in het hergebruik van materialen en het duurzaam verwerken ervan.
S
apa is een duurzaam en innovatief bedrijf waar milieuaspecten een belangrijke rol spelen. Sinds oktober 2011 is het bedrijf Cradle-toCradle gecertificeerd voor haar aluminium lichtmasten. Het nieuwe Take Back systeem is een volgende stap in het continue Cradle-to-Cradle proces. Cradleto-Cradle gaat uit van het basisprincipe afval=voedsel. Wanneer producten aan het einde van hun leven zijn, moeten alle materialen uit dit product kunnen worden ingezet in een ander product, zonder dat er kwaliteitsverlies optreedt.
Take Back ontzorgt gemeentes Bij een vervangingsproject kan een gemeente kiezen voor het Take Back systeem. Sapa neemt bij de levering van nieuwe masten de oude aluminium lichtmasten in zijn geheel (dus inclusief armatuur, bekabeling etc.) retour, waarna alle onderdelen gestript worden en volledig teruggebracht in de technische kringloop. Sapa neemt de gehele coördinatie op zich en ontzorgt hiermee
26
Stadswerk magazine 08/2013
gemeentes. De transparantie van het systeem geeft een duidelijk inzicht in wat er met alle materialen gebeurt. Hierdoor kan een gemeente het gehele logistieke proces van het afvoeren van lichtmasten op een verantwoordelijke manier uit handen geven.
Verwerken materiaalstromen De aluminium lichtmasten smelt Sapa in de eigen gieterij om tot billets. Vervolgens worden de billets bij de afdeling Profiles geëxtrudeerd tot aluminium buizen waaruit Pole Products nieuwe lichtmasten produceert. De reststromen die Sapa niet kan verwerken, brengt de Cradle-to-Cradle gecertificeerde afvalspecialist Van Gansewinkel terug in de keten. Het ontmantelen van de lichtmasten gebeurt door medewerkers van Baanbrekers, een regionale uitvoeringsorganisatie voor sociale werkvoorziening en sociale zaken. Het systeem komt dus niet alleen de materiaalstromen ten goede, maar ook de arbeidsparticipatie. Het Take Back System is een duurzame en sociale oplossing die aansluit bij zowel maatschappelijke ontwikkelingen als bij duurzaamheidsdoelstellingen binnen gemeentes. Voor meer informatie: www.sapapoleproducts.com