FOTO: PH. V. FOKKER
SPECIAL
special Groenbeheer Groenbeheer is eigenlijk een proces dat al eeuwen wordt gestuurd door de natuur. Toen de mensheid zich meer met rudimentaire landbouw ging bezig houden en niet meer exclusief met jagen en verzamelen, zijn wij de natuur een handje gaan helpen. In Nederland en op veel andere plekken ter wereld bepalen we op het moment zelfs waar de natuur haar spreekwoordelijke gang kan gaan. We plaatsen bevers en neushoorns terug, gebruiken valken om duiven van pleinen te weren en insecten om andere insecten die schadelijk zijn voor onze gewassen te bestrijden. In stedelijke omgevingen maakt alleen hier en daar onkruid nog een kans om lekker te woekeren en dan alleen op plekken die per ongeluk door de plantsoenendienst worden vergeten. Hoe gecompliceerd het beschermen,
onderhouden en in balans houden van de natuur in de openbare ruimte is bewijst deze special. De vaktermen en juridische kwesties vliegen je om de oren, zonder ook maar ergens saai te worden. Ieder artikel leerde mij iets over de uitdagingen waarvoor verschillende groenbeheerders in ieder seizoen komen te staan. Op het moment verblijf ik zelf in de Verenigde Staten waar ik, in upstate New York, de lente mee mag maken. Het is wekelijk de mooiste explosie van natuur die ik ooit heb mogen aanschouwen, door de diversiteit van de bomen en struiken en in het bijzonder de bloesembomen. Ook in de herfst, weet ik uit een vorig bezoek, vliegen de onnoemelijke kleurschakeringen langs je heen tijdens een wandeling of rondrit. De natuur, je zou er bijna poĂŤtisch van worden....
04/2013 Stadswerk magazine
stadswerk5.indb 23
23
30-05-13 09:50
SPECIAL
LooHorst biedt alternatieven voor beweegtuin De Wartburg De aanleg van de beweegtuin bij ouderenzorgcentrum De Wartburg in Utrecht is een bijzonder groenproject. ,,Het gebruik van de tuin door ouderen vraagt speciale aanpassingen’’, vertelt Victor Dijkshoorn van het Groenkeur-gecertificeerde LooHorst Landscaping uit Ermelo dat de tuin aanlegde. ,,We denken graag mee. Alternatieven kunnen het ontwerp kwalitatief verbeteren, maar de kosten niet verhogen.’’
O
p de ontwerptekening van de beweegtuin was bestrating ingetekend, wat nadelig was voor een grote boom. Gras leek een betere optie. Maar de ondergrond wordt veel belopen en de fitnessapparaten in het gras maken onderhoud lastig. Kunstgras bood de oplossing! Mits naast bewoners ook de senioren uit de buurt de fitnesstoestellen kunnen gebruiken wilde de gemeente dit deel van de tuin subsidiëren. In de rest van de tuin zijn meer beschutte plekken met plantensoorten die de mensen herkennen van vroeger, zoals duizendknoop en lavendel', vertelt Dijkshoorn. Ook stelde Loohorst hier meerstammige bomen voor. 'Deze geven een afwisselender beeld.'
Keuzemogelijkheden Niet alleen bij de keuze van de
24
beplanting bracht LooHorst haar specialistische kennis in. Voor de waterhuishouding boden zij een alternatief voor de infiltratie van regenwater. Een aanpassing waarmee de opdrachtgever zeker € 10.000 bespaarde. Het gebruik van een andere steensoort voor een keerwand zorgde ook voor een lagere prijs. Deze beslissingen beïnvloedden de kwaliteit niet nadelig. ,,Juist door onze Groenkeur-certificering zijn we bewust bezig met de stappen die we nemen. Kwaliteit is bij ons gewaarborgd. Door samen met de klant aan tafel de mogelijkheden te bespreken valt er soms meer te halen uit een ontwerp.’’
Kwaliteit en prijs Bij de onderhandse aanbesteding was het Groenkeur-certificaat een van de gunningscriteria. Loohorst kreeg de opdracht omdat zij de meest gunstige economische aanbieding offreerden én opvielen door de civieltechnische oplossingen die zij actief inbrachten. De bewoners van De Wartburg zijn enthousiast over hun nieuwe tuin. Het parkachtige van de wijk is behouden gebleven. Dit was één van de wensen van de gemeente.
Stadswerk magazine 04/2013
stadswerk5.indb 24
30-05-13 09:50
Training Planmatig groenbeheer:
'Anders kijken naar groen. Dat werkt.'
W
ilt u ook: Minder interne en externe discussies over de vraag wat te doen met groen? Meer kennis van natuurlijke processen? Meer grip op de kosten van de gewenste groenkwaliteit? Een duidelijk operationeel planningsbord aan de muur? Meer doen met gelijkblijvend of teruglopend groenbudget? Een breed gedragen en uitvoerbare visie op groenbeheer? Dan heeft uw organisatie behoefte aan planmatig groenbeheer en dat is te leren! IPC Groene Ruimte verzorgt trainingen op maat voor professioneel groenbeheer.
Training voor verschillende professionals De IPC-training is zo opgezet dat hij door verschillende groenprofessionals kan worden gevolgd. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de beheerders van golfbanen, begraafplaatsen en sportvelden, beleidsmedewerkers, projectleiders Grijs Groen, rayonhoofden en diensthoofden beheer openbare ruimte.
Wat leert de cursist eigenlijk tijdens de IPC-training? • Creëren van organisatorisch en politiek draagvlak. U leert de communicatie binnen uw organisatie te bevorderen. Ook weet u de beslissers / de politiek op basis van argumenten te overtuigen van uw voorstellen voor beleid en beheer. • Effectieve communicatie met burgers. De burger wil gehoord en begrepen worden. Snel en duidelijk communiceren kan tot wel 20% vermindering leiden
van het aantal klachten over de aanpak van groen. • Effectieve communicatie van strategisch tot operationeel niveau. Intern alle neuzen in één richting krijgen, van strategisch beleid tot operationele uitvoering. • Verbeteren van prijs-kwaliteitverhouding. De kwaliteit van groenbeheer kan soms ook omgekeerd evenredig zijn aan de kosten. Oftewel: betere kwaliteit halen tegen lagere kosten. • Ombuigen van inspannings- naar resultaatverplichting. Een gemeenschap die moet bezuinigen, vraagt nadrukkelijk om zichtbaar resultaat. Dat vereist ook een omschakeling in de benadering van groenbeheer. • Ontwikkelen van beheer- en onderhoudsplannen. Eenduidig en uitvoerbaar beheer voor vijf jaar, met jaarlijkse onderhoudsplannen, met draagvlak van alle betrokkenen. • Implementeren van nieuwe methoden en technieken. Kijken naar groen met de vraag ‘Wat gebeurt er als ik niets doe?’ • Natuurlijke processen als leidend accepteren. Kortom: In 7 stappen naar duurzaam en planmatig groenbeheer!
04/2013 Stadswerk magazine 25
stadswerk5.indb 25
30-05-13 09:50
SPECIAL
Wie verzorgt de IPC-training? Rob Arbeider, adviseur IPC Groene Ruimte: 'In een democratische en bureaucratische samenleving praat iedereen overal over mee. Dat is prima voor de uitwisseling van meningen en ideeën. Maar wanneer er knopen doorgehakt moeten worden, heb je meer aan breed gedragen randvoorwaarden en criteria op basis van kennis, waardoor je tot een heldere keuze komt. Beleid, beheer en uitvoering op één lijn, dat klinkt voor iedereen acceptabel, maar de praktijk leert anders. Daar kan het zelfs voorkomen dat bij een gemeente jarenlang wordt gepraat over de kap van drie bomen, die uiteindelijk alle beleidsmakers en uitvoerders overleven. Dat kan anders. Alle trainingen zijn op maat, in kleine groepen, en spitsen zich toe op de knelpunten binnen de betreffende organisatie. Bij IPC hebben we ook een model ontwikkeld om de effecten van de training in de organisatie te meten. Daar kunnen we onze nodige nazorg op afstemmen.'
MEER WETEN? IPC Groene Ruimte T: 026 35 50 100 E: info@ipcgroen.nl www.ipcgroen.nl
26
@
Gemeente Amersfoort Willem van der Stelt, adjunct-hoofd Stedelijk Beheer van de gemeente Amersfoort over de IPC-training: 'Er heeft een omslag in denken en doen plaatsgevonden op onze afdeling. Voorheen formuleerden we een eindbeeld in groenbeheer op basis van theoretische modellen. Wanneer we niet tijdig ingrepen om het eindbeeld te halen of te houden, was er sprake van achterstallig onderhoud. Die term kennen wij nu niet meer. We hebben anders leren kijken naar groen. Het is levend materiaal. Dat vraagt niet om een eindbeeld gebaseerd op theorieën, maar om een antwoord op de vraag of het erg is zoals het erbij staat en of we dit beeld accepteren en hierop voortborduren. Dat is grote winst. Onze werkwijze na de training is echt verbeterd. Sinds onze zes wijkbeheerders en zes groenadviseurs de training hebben gevolgd, pakken ze de zaken integraal aan. We hanteren nu één lijn in denken en doen voor heel Amersfoort. Als een burger nu belt met een vraag, krijgt hij een duidelijk antwoord. Dat kan ook 'nee' zijn. Voor de klanttevredenheid telt dát je een antwoord krijgt. Die is dan ook merkbaar toegenomen. Inmiddels hebben we alweer een vervolg besteld bij IPC. Een cursus flora & fauna. Ook niet uit de folder, maar weer exact op de maat van onze organisatie. Dat werkt.'
Stadswerk magazine 04/2013
stadswerk5.indb 26
30-05-13 09:50
Wat te doen
tegen wortelopdruk van bomen
H
et opdrukken van verharding door boomwortels is een verschijnsel dat iedere gemeente kent. In veel gevallen is het vechten tegen de bierkaai. Hoe meer wortels er gekapt worden des te meer wortels er weer terug komen. De gevolgen zijn bekend: beschadiging van de verharding, klachten en onveilige situaties. Dit terwijl de kosten jaarlijks toenemen. Hoe ontstaat opdruk nu eigenlijk? Simpel gezegd ontstaat opdruk door een tekort aan ´vruchtbare´doorwortelbare ruimte. Afhankelijk van boomsoort, waterhuishouding en eindbeeld kan de benodigde ruimte oplopen tot meer dan 80 m3 per boom. Als de boom ondergronds geen ruimte krijgt, zal hij deze elders zoeken, bijvoorbeeld in de vlijlaag. Bij nieuwe aanleg kan er goed voorzien worden in voldoende doorwortelbare ruimte. Afhankelijk van het type weggebruik heeft de Nationale Bomenbank tal van mogelijkheden om doorwortelbare ruimte te creëren. Voorbeelden hiervan zijn: ééntoppig boomgarantzand ´Rotterdam´, TGS Boomgranulaat, Permavoid ´sandwich constructie´of Treebox HP. Maar wat te doen bij bestaande situaties? De meest simpele structurele maatregel is het rooien van de boom. Soms kan het niet anders, maar in de regel is dit niet wenselijk. Structurele oplossingen zijn mogelijk, maar vergen maatwerk. In kaart brengen van de situatie, kennis van bomen en situaties en toepassen van (een mix van) mogelijkheden vormt de basis. Uitgangspunt is vrijwel altijd het creëren van vruchtbare doorwortelbare ruimte. Mogelijkheden zijn:
• Boom Vitaal Injector (BVI) methode. Beoogt wordt het opheffen van verdichting en injecteren van voeding en daarmee het creëren van ruimte. • Grond uitwisselen en wortels laten zakken met de Grondzuig-techniek. Met deze techniek wordt grond tussen en onder bestaande wortels weggezogen waarmee oppervlakkige wortels kunnen zakken. De ruimte wordt verbeterd met bomenzand of boomgranulaat. • Toepassen van Permavoid ´sandwich constructie´. Oppervlakkige wortels worden vakkundig verwijderd en daaronder wordt ruimte gecreëerd door losbreken en voedingspijlers. De constructie wordt vervolgens toegepast als cunet vervanger. De luchtbarrière maakt dat wortels niet direct onder de verharding kunnen komen. Het is mogelijk wortelopdruk aan te pakken. Dit vergt kennis, kunde en middelen en kost geld, maar dient gezien te worden als een investering. De conclusie zal namelijk zijn dat investeren in een goede groeiplaats op termijn geld oplevert. Groeiplaatsverbetering is daarom een kostenbesparende oplossing voor gezonde stadsbomen in een veilige en nette verharding. Dirk Doornenbal Nationale Bomenbank BV 04/2013 Stadswerk magazine
stadswerk5.indb 27
27
30-05-13 09:50
SPECIAL TEKST MARTIN VAN DEN HOORN, Regelink Ecologie & Landschap
Bomen en de W
anneer een initiatiefnemer een of meerdere bomen wil kappen dan zal bij navraag bij de gemeente worden gewezen op de Boswet en een eventuele Algemene Plaatselijke Verordening (APV). De Boswet geeft aan voor welke houtopstanden een herplantingsplicht geldt en voor welke bomen per definitie geen regels gelden. In een APV kan een gemeente extra regels opstellen ten aanzien van de kap van bomen, voor zover deze niet onder de Boswet vallen. Ook mag de APV niet in strijd zijn met de Boswet. Veel initiatiefnemers en lagere overheden weten echter niet dat de kap van bomen ook in strijd kan zijn met de Flora- en faunawet. Dat bomen met daarin nesten van broedende vogels niet mogen worden gekapt is over het algemeen wel bekend, maar hoe zit het buiten het broedseizoen? Wij zetten de meest voorkomende zaken even op een rijtje:
FOTO: RENÉ JANSSEN / WWW.BIONETNATUURONDERZOEK.NL
Flora- en faunawet Lijnvormige beplantingen Lijnvormige beplantingen kunnen door vleermuizen worden gebruikt als geleidend element. Wanneer een lijnvormige verbinding een vleermuisverblijfplaats verbindt met een foerageergebied is kap in strijd met de Floraen faunawet, ongeacht of deze vanuit de Boswet is vrijgesteld van regelgeving.
'Bomen met losse schors worden door groepen baardvleermuis gebruik als kraamverblijfplaats.'
Overige natuurwaarden Jaarrond beschermde nesten Van een aantal vogels is het nest het gehele jaar door beschermd, ook als de vogels niet aanwezig zijn. Bomen met daarin een jaarrond beschermd nest mogen niet worden gekapt. Dit geldt ook voor bomen in de directe nabijheid die de functionaliteit van de nestboom versterken.
Bomen met holtes, scheuren of loszittende schors Bomen met holtes, scheuren of loszittende schors kunnen door vleermuizen als vaste rust- en verblijfplaats worden gebruikt. Deze verblijfplaatsen zijn door de Flora- en faunawet zwaar beschermd. Zonder gericht onderzoek en het treffen van gepaste maatregelen is kap niet toegestaan.
Naast genoemde beschermde natuurwaarden kunnen bomen en houtopstanden ook nog een belangrijke functie hebben als vaste rust- en verblijfplaats of foerageergebied voor uilen, eekhoorns, boommarters, dassen en insecten zoals vliegend hert. Wanneer kap deze functies aantast is dit een overtreding van de Flora- en faunawet. Overtreding van de Flora- en faunawet wordt gezien als een economisch delict. Een ontheffing krijgen is in veel gevallen pas mogelijk na gericht onderzoek en het treffen van passende maatregelen. Het treffen van passende maatregelen blijkt in de praktijk vrijwel altijd mogelijk.
@
MEER WETEN? Regelink Ecologie & Landschap www.regelink.net 085-7737676. 04/2013 Stadswerk magazine 29
stadswerk5.indb 29
30-05-13 09:50
SPECIAL
Nieuw op de markt Groen en fietsparken Unieke samenwerking LooHorst Landscaping bv en Wheelylift.com bv
D
e mooiste pleinen en zichtlijnen worden er in binnen- en buitenland ontworpen, maar kort na oplevering van deze projecten is dit landschap vaak al bevuild door fietsen. Het creĂŤren van een gezonde en groene leefomgeving en het stimuleren van het fietsgebruik waren de uitgangspunten waaraan LooHorst Landscaping en Wheelylift.com in gezamenlijkheid invulling hebben gegeven door groen en fietsparkeren op een unieke manier te combineren. Er zijn een zestal modulaire concepten ontwikkeld waarvan al een aantal in de praktijk zijn toegepast. Wij bieden aan: de carrousel die uitvoerbaar is voor 8, 16 en 24 stallings-plekken, de relatief goedkope en makkelijk toepasbare boomkrans, de bomengroep biedt vele varianten en mogelijkheden, de parasol waarvan de technische uitwerking is bijgevoegd en het groene afdak, welke zich uitstekend leent voor o.a. blinde muren. Bijgesloten treft u
MEER INFORMATIE www.wheelylift.com www.loohorst.com
@
de schetsontwerpen. Alle constructies zijn voorzien van Wheelyliften en met groen bedekt, ook zonnepanelen kunnen worden toegepast. Dit zijn enkele van de standaard voorbeelden, maar maatwerk is eveneens mogelijk. Ook bestaande fietsenstallingen kunnen worden aangepast en voorzien worden van groen. Dit alles kan snel, eenvoudig, flexibel en zonder grote bouwkundige ingrepen worden uitgevoerd. Steeds vaker worden wij gevraagd door buurtbewoners, verenigingen van eigenaren en gemeentes om te kijken hoe in gemeenschappelijkheid de woonomgeving leefbaarder kan worden gemaakt. Daarnaast zijn er in Nederland al meer dan 1 miljoen elektrische fietsen in omloop en wordt er steeds meer geld uitgegeven aan de fiets, waardoor er ook grotere behoefte is aan overdekte fietsenstallingen. Wheelylift.com levert al een uniek fietsopbergsysteem op de markt dat 40 tot 60% ruimte bespaart, toepasbaar is voor alle typen fietsen tot 35 kilo en zeer gebruiksvriendelijk is. LooHorst Landscaping heeft een jarenlange ervaring in hoveniers- en groenvoorzieningsactiviteiten, , buitenruimte inrichtingen en bomen en boomverzorging. Graag denken wij met u mee! Neem voor meer informatie contact op.
30 Stadswerk magazine 04/2013
stadswerk5.indb 30
30-05-13 09:50