Pieterskerk Leiden
vriendenbericht
03/13
jaargang 20/1 - maart 2013 ISSN 1387-9952
2 vriendenbericht > column en colofon
column Afgelopen winter zijn er pitoreske plaatjes gemaakt van de Pieterskerk in de sneeuw. Deze zagen er werkelijk uit als een sprookje. En terwijl de sneeuw smolt klom de huismeester in de dakgoten om de versnelde afwatering goed te kunnen opvangen. De volgende dag belde een bezorgde buurman om te melden dat hij aan de noordkant van de Pieterskerk nog water langs de gevel zag lopen. Wat is het toch fantastisch als de zorg voor het monument wordt gedeeld met velen.
Dat blijkt ook altijd weer bij de jaarlijkse schoon-
wij besloten deze Vrienden te bellen. Samen met
maakdag in januari. Vrijwilligers, stagiaires, profes-
stagiaires en medewerkers hebben wij in twee
sionals, hun partners, kinderen en vrienden komen
avonden ruim hondervijftig donateurs persoonlijk
dan een hele zaterdag helpen. Gewapend met be-
gesproken. En u reageerde bijna unaniem positief.
zems, water, sop, plumeaus en hoogwerkers worden
Het was werkelijk hartverwarmend om te horen om
Het Vriendenbericht is een uitgave van de
dan al die zaken aangepakt waar anders geen tijd
te ervaren hoe waardevol u de Pieterskerk vindt.
Stichting Vrienden van de Pieterskerk en
voor is. De monumenten worden zorgvuldig schoon-
Het gaf het hele belteam veel energie. Om verdere
verschijnt tweemaal per jaar.
gemaakt, kaarsvet wordt van de pilaren verwijderd,
verwarring te voorkomen wordt dit jaar het donatie-
koper wordt gepoetst en overal wordt het stof vanaf
verzoek in een separate brief naar u allen verstuurd.
colofon
Frieke Hurkmans
Redactie
gehaald. Ouderwets zo’n voorjaarsschoonmaak?
Joop Maat (hoofdred.), Josse Moers, Kim
Welnee, iedereen is die dag bezig met wat wij al-
In dit Vriendenbericht kunt u lezen waar de Pieters-
van Goethem en Monique Roscher.
lemaal zo belangrijk vinden, het behoud van de
kerk Leiden de afgelopen tijd mee bezig is geweest
Pieterskerk voor toekomstige generaties. En die toe-
en wat er nog allemaal aan bijzonders staat te ge-
Bijdrage van
komstige generaties boenen en vegen enthousiast
beuren. 25 jaar Scratch is gevierd, ooit begonnen
Frieke Hurkmans.
mee. Eén van de vaste vrijwilligers zei: ‘ik voel mij
als een eigen initiatief van de Pieterskerk en uitge-
vandaag zo goed, dit doet er echt toe!’
groeid tot een zelfstandig nationaal evenement.
Foto’s/illustraties
Het Thomas Hill orgel is weer in gebruik genomen
Claudia Claas, RAL, Marc de Haan, Museum
Wat er ook echt toe doet is uw bijdrage als Vriend
en samen met het plaatsen van de ‘Burgy’ ramen
De Lakenhal, Rob van Hilten en Anne Verheul.
van de Pieterskerk. Met uw bijdrage heeft bijvoor-
maakt dat, dat de restauratie 2000-2010 nu echt is
beeld de 17de-eeuwse kerkmeesterskamer de afge-
afgesloten. Dus op naar de toekomst! En dat doet
Vormgeving en Druk
lopen maanden een nieuwe schilderbeurt gekregen.
de Pieterskerk door samen met de enthousiaste ini-
Valetti, Claudia Claas.
De kamer ziet er weer prachtig uit. Over uw bijdrage
tiatiefnemers een nieuw monument te plaatsen ter
Drukkerij van der Linden.
meld ik graag nog het volgende. Wellicht bent u voor
ere van Jan van Hout, secretaris van Leiden (1542-
de kerst benaderd door een van onze medewerkers
1609). Van Hout stond recentelijk nog centraal in
tijdens een speciaal georganiseerde belactie.
de tweede aflevering van de prachtige TV serie over
Redactieadres Stichting Vrienden van de Pieterskerk
de Gouden Eeuw.
Antwoordnummer 12052 VC Leiden
Waarom was die belactie nodig? Van de bank kre-
Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden
gen wij het bericht dat acceptgiro’s gaan vervallen.
Ik hoop, als altijd, u in de komende maanden in
T 071 512 43 19 vriend@pieterskerk.com
Dat klopt ook, maar inmiddels is gebleken dat het
de Pieterskerk te mogen begroeten, bij één van de
www.pieterskerk.com
vervallen van de acceptgiro’s (sterk) is vertraagd.
evenementen, concerten of openstellingen van uw
Rekeningnummer: 88 15 28 307
Velen van u hebben het donatieverzoek in de vorm
prachtige monument.
van een brief, niet herkend als een vervanging van © Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande
de acceptgiro. Zeer begrijpelijk.
gemaakt of verveelvoudigd.
Frieke Hurkmans Directeur Pieterskerk Leiden
toestemming van de uitgever worden openbaar
Toen wij de indruk kregen dat veel donateurs (mogelijk onbedoeld) hun donaties staakten, hebben
Interview met Gert-Jan Kramer < vriendenbericht 3
Gert-Jan Kramer vertrekt als voorzitter van de Stichting Vrienden van de Pieterskerk.
‘Geweldig om zo’n restauratie mee te kunnen maken’ “De restauratie is achter de rug, het tweede orgel is
mee heeft het zo’n 27 à 28 miljoen euro gekost,
klaar. Het kerkgebouw ziet er prima uit. De financiën
en dat is toch een fors bedrag. Ongeveer de helft
zijn min of meer op orde. De Stichting Vrienden draait
van dat bedrag is betaald door het Rijk. De andere
redelijk. We hebben een prima directeur en de exploi-
helft moest komen uit fondsen, particulieren, de ge-
tatie van de kerk wordt zo goedkoop mogelijk gehou-
meente, enz. Aan het vergaren van die middelen is
den. Dus voor mij is het belangrijkste werk gedaan.
heel veel tijd besteed”.
En dan komt het moment waarop je je moet afvragen wat je nog kunt bijdragen”. Aldus Gert-Jan Kramer, scheidend voorzitter van de Vriendenstichting.
U bent 70 jaar. Gaf uw leeftijd ook aanleiding om een stapje terug te doen? “Ik heb nog steeds een heel erg volle agenda. Maar
U bent vele jaren verbonden geweest aan het bestuur van de Pieterskerk, voordat u voorzitter van de Vriendenstichting werd. Waar kijkt u met het meeste plezier op terug?
die wordt in de loop van dit jaar en volgend jaar
“Ik vond het geheel erg leuk. Maar de restauratie
een nadeel ervaren, maar het is toch goed als het
vond ik geweldig om zo van nabij mee te maken.
bestuur zoveel mogelijk uit mensen bestaat die uit
Ik ben zelf weg-en waterbouwingenieur, dat gaf
Leiden of de omgeving afkomstig zijn”.
geleidelijk wat leger. Dat mag ook wel, na vele jaren wordt het eens tijd voor andere activiteiten. Ik woon niet in Leiden. Dat heb ik overigens nooit als
me voldoende achtergrond om te snappen wat
te werken. Hij stond voor de opgave om de res-
Het bestuur van de Stichting Pieterskerk is sinds enige tijd een Raad van Toezicht. Maakt dat een groot verschil?
tauratie van de kerk te combineren met een voort-
“Nee, in de praktijk is er niet veel verschil. Maar po-
gezette exploitatie. Zijn kennis van Leiden en van
litiek Leiden vond het belangrijk om als gemeente
de Pieterskerk is fenomenaal. Maar het is ook inte-
wat meer afstand te houden tussen de gemeente
ressant om te zien hoe de huidige directeur, Frieke
en de Stichting. Toch blijft een intensieve commu-
Hurkmans, de exploitatie van de kerk oppakt. En de
nicatie tussen gemeente en Pieterskerk van groot
Vriendenstichting heeft enorm bijgedragen aan de
belang. Dat is ook in de periode van de restauratie
restauratie, en draagt nu weer bij aan incidentele
wel gebleken. Dus het belangrijkste is dat die sa-
projecten. De actie “Ramen met Namen” bijvoor-
menwerking goed blijft”.
er gebeurt. Ik vond het buitengewoon interessant om met de toenmalige directeur Ton Boon samen
Gert-Jan Kramer
beeld gaan we opnieuw opzetten”.
Wie hebben er nog meer bijgedragen aan het welslagen van de restauratie?
U kijkt terug op een geslaagde restauratieperiode. Hoe ziet u de toekomst voor de kerk? “Ik denk dat het goed is om te streven naar een hoger
“We hebben de restauratie gedaan met een uitste-
aantal Vrienden van de Pieterskerk. Het project “Ra-
kende architect (buro Veldman, Rietbroek en Smit)
men met Namen” kan daar een impuls aan geven.
en een uitstekende aannemer (Burgy), en we heb-
Maar ook de vernieuwingen die Frieke Hurkmans
ben volop medewerking gehad van de Rijksdienst
in de exploitatie van de kerk toepast, kunnen in de
voor het Cultureel Erfgoed en van de gemeente
toekomst goed werken. Ik vind wel dat de gemeente
Leiden. Zonder die twee was het nooit klaargeko-
Leiden wat meer zou mogen bijdragen in de exploi-
men. En Leiden heeft daardoor weer een prachtig
tatie van de Pieterskerk. Het is per slot van rekening
gebouw in het centrum van de stad. Met het orgel
een belangrijke culturele voorziening in de stad”.
4 vriendenbericht > Jan van Hout terug in de Pieterskerk
Jan van Hout terug in de Pieterskerk Door de eeuwen heen vonden vele Leidenaren in de Pieterskerk een laatste rustplaats. Een van hen was stadssecretaris Jan van Hout (1542-1609). Tussen de grafzerken is het vergeefs zoeken naar zijn naam, van zijn graf is geen spoor meer te bekennen. De Vereniging Jan van Hout (Vrienden van het Regionaal Archief Leiden en omstreken) wil de herinnering aan deze grondlegger van het moderne Leiden terug brengen in de Pieterskerk. Zij gaf de Leidse kunstenaar Jan Kleingeld opdracht een monument te ontwerpen.
nisplechtigheden waren hem een doorn in het oog. In een ontwerpverordening verbood hij ten strengste het omhangen van de doden met ‘verchieringe, ’t zy van roozenhoeden, bloemen, metaelblick of yet diergelycken’. Ook het gebruik van kostbare eikenhouten kisten was uit den boze. Zij verteerden veel langzamer dan de goedkopere van vurenhout en belemmerden zo een bijtijds plaatsmaken voor latere overledenen. De teraardebestelling mocht bovendien niet langer dan een half uur duren op straffe van een geldboete.
Links: Paul van den Wijngaart legt een
10 december 2009: de Pieterskerk wordt ingericht
krans op de grafplek van Jan van Hout
voor een groots diner. Cateraars slepen met tafels
in de Pieterskerk, 2009, foto Vereniging
en stoelen, vorkheftruckjes rijden heen en weer. In-
Maten
Jan van Hout/Kees Walle
tussen begeeft een klein gezelschap zich naar de
Toch hechtte Jan van Hout wel degelijk waarde
noordwest hoek van de kerk. Een van hen is ge-
aan een teken van herinnering aan zijn bestaan. Hij
Rechts: Bij het openleggen van de
meentesecretaris Paul van den Wijngaart. Hij legt
ontwierp zijn eigen zerk en bepaalde het opschrift
kerkvloer in 1975 kwamen grafkelders
een krans op de plek waar zijn verre voorganger Jan
met uiterste precisie. De exacte maten van letters,
tevoorschijn. Aan de hand van oude
van Hout zo’n 400 jaar eerder werd begraven. De
spaties en regellengte gaf hij aan op een bewaard
begraafboeken wist Robert Oomes vele
krans wordt bij gebrek aan grafzerk of – monument,
gebleven schets.
graven te herleiden, ook die van Jan van
op de grond, tegen de kerkmuur aan gelegd. Het grafschrift luidde:
Hout. Tekening door Architektenburo Veldman | Rietbroek | Smit, gemaakt
Verboden
op basis van de tekening waarop Leen
Terwijl menig groot man zich in zijn graf zou om-
Ter eeren Gods Almachtig
Nederhof (Architectenbureau Van
draaien bij een dergelijk eenvoudig eerbetoon, was
heeft Jan van Hout deze grafplaetse ge-
der Sterre Peetoom) de gegevens van
deze herdenking geheel in de geest van Van Hout.
maeckt voor zijn waerde ouders en lieve
Oomes verwerkte.
Immers, de ‘hoverdye, pracht en praal’ bij begrafe-
huysvrou, bereyt voor hemzelfs, zijn outste
vervolg Jan van Hout terug in de Pieterskerk < vriendenbericht 5
dochter, haer man en kinderen, om hier t’samen de gemeene opstandinge te verbeyden De zielen rustende in den Heer Der dooder lijven, die men ziet bedelven Behouwen u gebedt niet meer: Bidt voor uwen naesten, en uzelven Vrije vertaling van het kwatrijn (Karel Bostoen): De zielen van de lichamen van de doden die men hier ziet begraven, hebben je gebed niet meer nodig, want ze rusten in de Heer. Bid voor je naasten en jezelf.
Zwevende platen Dit laatste kwatrijn krijgt ook een plaats op het nieuwe eerbetoon aan Jan van Hout. Opvallend hoe de dichter hierin de voorbijganger niet in de roomse geest oproept voor de ziel van de overledene te bidden, noch op orthodox-calvinistische wijze spreekt over hel en verdoemenis. Hij roept de lezer dus op zich niet bezig te houden met de doden, maar juist met de levenden. De precisie, de bezetenheid met maten die de stadssecretaris in zijn schets aan de dag legde,
Boven: Detail schets van grafzerk
was voor ontwerper Jan Kleingeld een belangrijk
door Jan van Hout.
gegeven. Ook hij ging aan de slag met maatverhoudingen. Zijn ontwerp bestaat uit twee kalkste-
Rechts: Ontwerp van Jan Kleingeld
nen platen, met een subtiel verschil in afmetingen
voor herdenkingsmonument Jan van
(hoogte, breedte én dikte), die boven elkaar lijken
Hout. Het ontwerp op de foto is niet
te zweven. De bovenste steen geeft plaats aan het
het definitieve ontwerp
kwatrijn van Jan van Hout. Voor Jan Kleingeld is dichten sterk verwant aan maatvoeren; het gaat immers om passen en meten in woorden, om de
bescheiden, subtiel, als een triangel in een orkest.
kunst van het weglaten en toevoegen om een es-
Het is een rol die Kleingeld zijn kunstwerken graag
sentie uit te drukken. De lay-out van de tekst is die
ziet spelen.
zoals aangegeven door Van Hout. De eerste en derde regel lijnen rechts uit, de tweede en vierde
Het tot stand komen van het ontwerp is het resul-
regel links. De maten stemde Kleingeld af op de
taat van een vruchtbaar samenspel tussen kun-
afmetingen van de steen.
stenaar en opdrachtgever, de Vereniging Jan van Hout die voldoende fondsen bij elkaar wist te bren-
De onderste steen toont de naam van Jan van
gen. Zij die € 500,= of meer aan het monument
Hout én brengt zijn betekenis voor de stad in herin-
hebben bijgedragen, krijgen hun naam gebeiteld
nering: stadssecretaris, dichter en vernieuwer.
in de onderrand van de steen, in spiegelbeeld en zo leesbaar voor wie er een spiegel onder houdt.
Triangel Jan Kleingeld beschouwt de opdracht als zeer eer-
Op 25 april aanstaande wordt het monument voor
vol; een eresaluut voor een persoon met een groot
Jan van Hout onthuld. De bijeenkomst rond zijn
statuur én op een toplocatie. Vooral de geest die
grafplek begint om 16.00 uur. Belangstellenden
het monument moet uitdrukken spreekt hem aan;
zijn welkom.
6 vriendenbericht > Jan van Hout
Jan van Hout Jan van Hout leest de keuren voor op het
Niet voor niets staat Jan van Hout (1542-1609) op
Jan van Hout liet zich ook gelden als dichter.
het nieuwe herdenkingsmonument omschreven als
Zijn werk is op verschillende plekken in Leiden
bordes van het Leidse stadhuis.
vernieuwer. Ruim 40 jaar was hij stadssecretaris
terug te vinden: van de stadhuisgevel en de St.
Detail van Isaec Claesz. Van Swanenburgh,
van Leiden. In die ambtelijke functie ondersteunde
Jeroensbrug over de Vliet tot het muurgedicht in
‘De Leidse stedemaagd verleent haar keuren
hij de burgemeesters en schepenen met het maken
de 3 Octoberstraat.
pen van verordeningen. Maar daarnaast bemoeide
Jan van Hout liet een holografisch (zelfgeschreven)
hij zich met de meest uiteenlopende zaken op een
testament na, een belangwekkend document en
vaak ingrijpende manier. Hij reorganiseerde de ar-
als zodanig bekend in de Nederlandse historiogra-
menzorg, moderniseerde de Leidse textielindustrie,
fie. Recent werd er in de tv-serie De Gouden Eeuw
regelde een adequate inrichting van de bestuursar-
ook aandacht aan besteed, zie www.uitzending-
chieven, pakte de watervervuiling aan, zorgde voor
gemist.nl/afleveringen/1313852. Het testament en
een efficiënte indeling van de stad in bonnen en
de boedelinventaris van Van Hout, dus de beschrij-
gebuurten, etc. Jan van Hout was bovendien se-
ving van zijn materiële nalatenschap, verschijnen
cretaris van de Leidse universiteit. Hij organiseerde
in een boekuitgave die op 25 april aanstaande, na
de allegorische optocht waarmee de universiteit op
de onthulling van het monument, wordt gepresen-
8 februari 1575 werd geopend. De inrichting van
teerd en bij die gelegenheid voor slechts € 10,=
de universiteitsbibliotheek en het aantrekken van
verkrijgbaar is.
een academiedrukker kwamen grotendeels voor zijn rekening.
aan de Neringhe’ Museum De Lakenhal, Leiden
van notulen, het opstellen van akten en het ontwer-
Jan Kleingeld en Vereniging Jan van Hout < vriendenbericht 7
Jan Kleingeld
Jan Kleingeld (Dordrecht 1954) werkt en woont in
lucht. En wie kent niet de ‘heen en weer brug’ (War-
Leiden. Hij deelt een studio met fotograaf Marc de
monderbrug) over de Maresingel. Het zijn kleine, ar-
Haan en grafisch ontwerper Karin van Iterson onder
geloze ingrepen die perfect opgaan in de openbare
de groepsnaam hakijk. Taal speelt een belangrijke
ruimte en de voorbijganger toch aanspreken. Ook
rol in de ontwerpen van Jan. Op verschillende plek-
buiten Leiden laat Jan zijn sporen na. Binnenkort
ken in de openbare ruimte kom je zijn werk tegen.
staat langs de Rijn in de gemeente Rijswijk (Gelder-
Bijvoorbeeld als je stil moet staan voor de geopende
land) op de dijk de tekst Tot hier, als herinnering aan
Rechts: Warmonderbrug Leiden met
Wilhelminabrug over het Kanaal en je tijd hebt om
de Limes, de grens van het Romeinse Rijk.
kunstwerk Jan Kleingeld
zijn tekst op de kopse kant te beleven: wind water
www.jankleingeld.nl
Links: Jan Kleingeld, foto Marc de Haan
Vereniging Jan van Hout In 1988 kreeg het Leidse Archief zijn eigen vriendenvereniging: de Vereniging Jan van Hout, genoemd naar de stadssecretaris die veel heeft betekent voor de vorming, het behoud en de toegankelijkheid van de Leidse stadsarchieven. De vereniging organiseert lezingen en symposia over historische onderwerpen. Leden van de vereniging werken als vrijwilliger mee aan de ontsluiting van bronnen in het Archief. De website www.janvanhout.nl bevat zo’n 2500 pagina’s met genealogische en bestuurlijke informatie én een interactieve database. Ook de bewaard gebleven, middeleeuwse rekeningen van de kerkmeesters van de Pieterskerk zijn hier te raadplegen. In 2009 herdacht de vereniging de 400ste sterfdag van Jan van Hout met een symposium en de in de tekst genoemde kranslegging in de Pieterskerk. Dit jaar bestaat de Vereniging Jan van Hout 25 jaar.
8 vriendenbericht > Geert Doeven – Scratch muziekdagen
Foto © Rob van Hilten
Geert Doeven – Scratch muziekdagen
‘Ik ben verknocht aan Scratch in de Pieterskerk’
In de weekenden van 16-17 en 23-24 februari jongstleden vierde Scratch Leiden in de Pieterskerk het vijfde Lustrum. Reden genoeg om daar in dit Vriendenbericht extra aandacht aan te besteden. Geert Doeven, secretaris van het Scratch comité, vond tussen de lustrumfestiviteiten tijd om toe te lichten wat de combinatie van de Pieterskerk en Scratch zo bijzonder maakt. De naam Scratch komt van de Engelse uitdrukking
de Pieterskerk waren in 1988 één van de eersten.
‘to start from Scratch’, met niets beginnen. En dat is
Een aantal leden van het studentenkoor Collegium
precies wat de deelnemers volgens Geert doen: ‘Je
Musicum werd tijdens een uitwisseling in York uit-
start met deelnemers die van tevoren een muzikaal
genodigd om mee te zingen met een Scratch-dag.
stuk hebben thuisgestuurd gekregen. Om half 10 in
‘Ze vonden dat uitermate bijzonder. Enthousiast en
de ochtend beginnen de repetities en om half 8 die-
ambitieus besloten ze daarna in Leiden hetzelfde
zelfde avond is de uitvoering.’
op te zetten. De eerste keer was nogal bescheiden, maar het evenement groeide algauw hard. De twee-
Scratch-dagen zijn inmiddels in Nederland een be-
de Scratch werd al in de Pieterskerk gehouden, met
kend fenomeen, maar de Leidse Scratch-dagen in
ruim honderdvijftig zangers’ aldus Doeven.
vervolg Geert Doeven – Scratch muziekdagen en Benefietgala < vriendenbericht 9
Sindsdien is het evenement alleen maar gegroeid.
bijzonder. Het is geweldig om in zo’n mooie locatie
‘Op dit moment krijgen bijna tienduizend mensen
te kunnen optreden. Afgelopen zondag zat ik zelf in
in september een herinnering dat ze zich kunnen
het publiek en dan is het weer zo mooi om te zien
opgeven vanaf 1 oktober. Het is zo’n bijzonder eve-
en te horen. Ik ben eraan verknocht.’
nement, mensen komen zelfs van de andere kant van het land om een weekend deel te nemen aan de
Speciaal voor de 25ste scratch-dagen besloot
Scratch.’ Dit wil echter niet zeggen dat het elk jaar
Scratch Leiden flink uit te pakken. Niet alleen werd
dezelfde deelnemers zijn. ‘Belangstellenden kun-
er een jubileumboek uitgegeven en was het zang-
nen zich via de website opgeven. Elk jaar bestaat
evenement voor het eerst verdeeld over twee week-
zo’n tien tot twintig procent van de deelnemers uit
enden, ook besloot men om elke dag met een stunt
nieuwelingen’ aldus de secretaris.
te komen, die zowel de zangers als het publiek zou verbazen. ‘We hebben bijvoorbeeld een koor The
Geert Doeven zelf raakte in 1995 betrokken bij het
Messiah van Händel in drie minuten laten zingen,
evenement als zanger en kwam algauw in de orga-
in plaats van twee uur. En tijdens één van de lunch-
nisatie terecht. ‘Ik zag een oproep voor zangers in
pauzes trokken 500 zangers naar het Stadhuisplein
het Leids Nieuwsblad. Die dag ben ik naar de Pie-
om daar in een zogenaamde flashmob mee te zin-
terskerk gegaan en ik wist niet wat me overkwam.
gen met het carillon van het stadhuis’
Ik ben meteen verliefd geworden op het evenement en dat gevoel heeft me eigenlijk nooit meer verlaten.
Meezingen
Het is zo’n bijzondere sfeer, je verbroedert meteen
Wilt u volgend jaar meezingen met Scratch 2014?
met elkaar. Iedereen vermaakt zich, want je hebt
Op 1 oktober 2013 start de inschrijving: www.
een gezamenlijk doel. En het gebouw maakt het zo
scratchleiden.nl
Wat een avond!
Jaarlijks organiseert de Stichting Vrienden van de Pieterskerk een benefietgala waar instellingen en bedrijfsleven, die de Pieterskerk een warm hart toedragen, een tafel kopen. Dit jaar overhandigde voorzitter Gert Jan Kramer een cheque met de opbrengst van de avond van € 30.000 aan de voorzitter van de Raad van Toezicht, Rogier van der Sande. Het bedrag is bestemd voor de vervanging van de lampen ten behoeve van de (tentamen) verlichting, waar een totaalbedrag van € 80.000 voor nodig is. Direct na de overdracht van de cheque betrad de nieuwe rector, Carel Stolker onaangekondigd het podium en verdubbelde het bedrag naar € 60.000. Aan het einde van de avond werd het bedrag nogmaals verhoogd met een spontane gift van € 15.000 door het LUMC en € 5.000 door Buik en van der Horst. De Universiteit Leiden en het LUMC maken zeer regelmatig gebruik van de Pieterskerk als tentamenlocatie. Directeur Frieke Hurkmans: ‘Het is ongelofelijk. Voor een ongesubsidieerd monument als de Pieterskerk is dit net een droom. De planning was om uiterlijk begin 2014 de verlichting te kunnen vervangen, nu kunnen we daar direct mee beginnen. We lopen nu
Foto © Anne Verheul
ineens twee jaar vooruit. Echt fantastisch.’
10 vriendenbericht > Vonkenregen en champagnekurk staan symbool
Vonkenregen en champagnekurk staan symbool In 2001 begint de Pieterskerk aan een jarenlange restauratie die uiteindelijk ruim negen jaar zal duren. Kortgeleden is deze restauratie officieel afgesloten.
Wanneer Burgy Bouwbedrijf met de reusachtige restauratie begint, weten ze dat het een schitterende, maar complexe klus zal worden. In 2001 begint de
Onder aanvoering van Burgy Bouwbedrijf laten de bedrijven die deel uit maak-
officiële restauratie, die in zeven fases plaatsvindt.
ten van de restauratie een tastbare herinnering achter. Ambachtslieden en toe-
Kasper Burgy (57) kan beamen. De directeur van
leveranciers kregen een persoonlijke vermelding in de transeptramen van de Pieterskerk. Glasatelier Hagemeier plaatst deze glas in lood ramen. De Leidse ontwerpers Sam Gobin en Jan Kleingeld namen de vormgeving voor hun rekening van deze hommage en gaven een eigenzinnige twist aan het geheel.
Het is de grootste restauratie sinds tijden. Iets wat Burgy Bouwbedrijf vertelt dat de zerkenvloer – die hard toe was aan vervanging – voor hen een van de meeste bijzondere fases is geweest. ‘Een enorme uitdaging, omdat we hier maar een half jaar voor hadden. De restauratie moest tussen allerlei openstellingen en evenementen plaatsvinden, vandaar ook de druk die op onze schouders lag.’ Na een voorbereiding van drie maanden, halen ambachtslieden alles uit de kast om de gehele kerk van een nieuwe vloer te voorzien. En dat lukt. Ruim 3000 zerken of brokstukken worden door Burgy hersteld.
vervolg Vonkenregen en champagnekurk staan symbool < vriendenbericht 11
Jarenlang werken de ambachtslieden van verschil-
Het duurt enige tijd voor de juiste wijze is gevon-
lende specialisaties aan een grondige restauratie
den om de ramen vorm te geven. Uiteindelijk gaat
van de Pieterskerk. Het herstellen van oude scha-
Jan Kleingeld, grafisch ontwerper en aangeslo-
de, vervangen van constructies en vernieuwen van
ten bij de werkgroep Ramen met Namen, samen
daken en ramen vindt plaats. Het monument wordt
met compagnon Sam Gobin aan de slag met een
in een uitzonderlijke staat hersteld. Kasper Burgy
nieuw ontwerp. Jan Kleingeld vertelt: ‘Normaal ge-
kijkt terug op een leerzame periode, waarin hij en
sproken hielden we ons als grafisch ontwerpers
alle betrokken bedrijven veel leuke momenten heb-
bezig met de gedrukte media zoals boekvormge-
ben meegemaakt. Zo werkte een ploeg op zeven-
ving, brochures en huisstijlen. Toen dit op ons pad
tien meter hoogte. De keet en toiletten werden naar
kwam, waren we gelijk enthousiast. Het was iets
boven gehaald om tijd te besparen. ‘Prachtig was
compleet anders, een uitdaging op zich.’ Na een
dat. Het bleek onhandig dat de bouwvakkers iedere
tweetal bijeenkomsten met opdrachtgever Kasper
keer naar beneden moesten. Toen dachten we: dan
Burgy is daar een eerste concept. Met de dwin-
halen we de voorzieningen naar de jongens toe.’
gende ruitvorm die de ramen van de Pieterskerk
Kasper vindt dat de restauratie mede daardoor een
hebben, moeten Gobin en Kleingeld bepaalde
prachtig project is geweest. ‘Stel dat we een an-
keuzes maken. Sam Gobin: ‘We kwamen er al snel
dere opdrachtgever hadden gehad, dan was het
achter dat de letters vooral effectief moesten zijn
resultaat wellicht minder geweest. De Pieterskerk
door de hoogte waarop ze geplaatst werden. Ei-
en Burgy, als aannemer, voelden elkaar aan.’
genlijk was het een kwestie van: hoe sterker het woordbeeld, hoe beter het resultaat qua leesbaar-
Als het einde van de restauratieperiode nadert, wil
heid’. In overleg met Glasatelier Hagemeier wor-
Burgy alle ambachtslieden graag eren. Hij vertelt:
den de kleuren voor het glas uitgezocht en wordt
‘Die jongens en meisjes verdienden het om be-
de realisatie uitvoerig besproken.
loond te worden en ik wilde graag iets bedenken dat mooi was voor alle ambachtslieden en tegelij-
Burgy had vanaf het begin van de opdracht aan-
kertijd een voordeel zou opleveren voor de kerk.’
gegeven een extra twist aan de hommage te wil-
Burgy haakt aan bij het Ramen met Namen project,
len geven, door ambachtstekens als symbolen in
dat dan al een aantal jaren bestaat. Een bijzonder
de ramen te verwerken. De twee ontwerpers gaan
plan ontstaat zoals glazenier Stef Hagemeier bij de
ermee aan de slag. ‘Dat was eigenlijk het leukste
onthulling van de transeptramen memoreert. Het
om te doen. Pictogrammen, symbolen of tekens
eerbetoon aan de ambachtslieden geeft een tijds-
zijn soms moeilijk te bedenken. Zeker omdat de
beeld weer. In vroegere tijden werden koningen,
hoogte van de ramen een lastige rol speelde. We
edellieden en notabelen in transeptramen geëerd.
moesten bijvoorbeeld rekening houden met de
Nu is het tijdperk daar waar ambachtslieden die het
kleuren die we gebruikten. Als die te fel of juist te
monument weer toekomst geven worden geëerd.
bleek waren, werd het onzichtbaar wat er in de ramen gebrandmerkt was.’ Na een half jaar was er een definitief ontwerp, waar glazenier Hagemeier mee verder kon. Zoals veel ontwerpers, kunstenaars of schilders, laten Kleingeld en Gobin een aantal eigenzinnige elementen achter in hun ontwerp. Het ambacht van de lasser is uitgedrukt in een vonkenregen en een champagnekurk staat afgebeeld als afsluiting van deze geslaagde restauratie. ‘Wellicht zijn dat dingen die snel te herkennen zijn, maar er staan ook ‘doordenkers’ tussen, waar men wat langer naar moet kijken om achter de betekenis te komen.’ Behalve de zichtbare toevoegingen, hebben de twee ontwerpers hun eigen, met het blote oog onzichtbare, verhaal achtergelaten in de ramen. ‘Wat het is? Dat vertellen we niet zomaar. We zeggen alleen: pak een verrekijker en probeer erachter te komen!’
12 vriendenbericht > Nieuwe vorm voor Ramen met Namen
Doorstart van vereeuwiging Nieuwe vorm voor Ramen met Namen Het plaatsen van de Burgy-ramen (elders in dit Vriendenbericht te lezen) was een stimulans voor het Ramen met Namen-project. Het project, dat al sinds 2001 bestaat, heeft een tijd lang stilgelegen. De doorstart ervan komt echter steeds dichterbij.
Vroeger gebeurde het regelmatig dat namen, wa-
gelegd. Als de restauratieperiode officieel wordt
pentekens of gestaltes van personen en families
afgesloten met de succesvolle hommage aan de
vereeuwigd werden op schilderijen of in ramen van
ambachtslieden wordt er gesproken over een door-
de Pieterskerk. Particulieren en bedrijven droegen
start van het Ramen met Namen project. Directeur
de kerk op deze wijze ook financieel een warm hart
Frieke Hurkmans over deze doorstart: ‘ Ramen met
toe. In 2001 blaast de Pieterskerk deze eeuwen-
Namen is een ongelofelijk mooie en unieke manier
oude traditie nieuw leven in via het Ramen met Na-
om een monument als de Pieterskerk te ondersteu-
men-project. Een simpel en doeltreffend idee naar
nen. Ook na de restauratie gaat het onderhoud ge-
blijkt. Geïnteresseerden kunnen hun eigen naam, of
woon door, dat kost heel erg veel geld. De Pieters-
de naam van een familielid, vriend, aan de Pieters-
kerk moet dat op eigen kracht uitvoeren en ontvangt
kerk ‘schenken’.
daar geen subsidie voor.’ De lange wachttijden waren voor Hurkmans een reden het project tijdelijk
Terwijl het project in eerste instantie wordt opgezet
te staken, ‘Toen ik bij de Pieterskerk kwam werken
om de financiering van de restauratie rond te krij-
bleek dat ‘naamkopers’ soms ruim meer dan twee
gen, ontstaat er tegelijkertijd een unieke sfeer rond-
jaar moesten wachten voordat zij hun naam in een
om de Ramen met Namen. In Nederland is zoiets
raam zagen. Dat was onacceptabel.’
namelijk nog niet voorgekomen en bovendien maken twee professionals uit het vakgebied, glazenier
De Pieterskerk heeft afspraken gemaakt met Glaze-
Hagemeier en letterontwerper Blokland, deel uit van
nier Hagemeir en de nieuwe ontwerpers Jan Klein-
de realisering. Alle onderste panelen van de lage ra-
geld en Sam Gobin , waardoor nu maximaal een jaar
men in de kooromgang worden gereserveerd voor
na aanvraag een raam geplaatst kan worden. Die
de Ramen met Namen.
tijd is nodig om voldoende namen te verzamelen, het ontwerp te maken en om vervolgens alles in glas
Door problemen in de productie stokt het project.
en lood te plaatsen. ‘Allemaal eeuwenoud handwerk
Het Ramen met Namen project wordt tijdelijk stil
en dat neemt begrijpelijkerwijs tijd.’ zegt Frieke Hurkmans ‘Binnenkort starten we een pilot met een aantal ‘naamkopers’ die hadden aangegeven te willen
Jan Kleingeld is beeldend kunstenaar en grafisch vormgever en al een aantal jaar gevestigd in Leiden.
wachten op een eventuele doorstart. Als dat goed
Kleingeld heeft diverse huisstijlen, boeken en logo’s ontworpen. Veel van zijn werk is te vinden in ge-
verloopt gaan we weer volop publiciteit maken.’
bouwen of in de openbare ruimte. De gemeente Leiden, het ministerie van Binnenlandse Zaken en de Lakenhal zijn opdrachtgevers (geweest) van Kleingeld. Zie ook p. 7.
Jan Kleingeld laat weten: ‘Samen met Glasatelier Hagemeier willen wij zo snel mogelijk beginnen.
Sam Gobin is grafisch vormgever en studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten.
Toen het project startte weet ik dat er ontzettend
Hij ontwerpt onder andere websites, folders en diverse reclamecampagnes. De Hortus Botanicus,
veel aanvragen waren. Wij hebben er alle vertrou-
ABVOKABO en Stop Aids Now zijn een aantal van zijn opdrachtgevers.
wen in dat we binnen afzienbare tijd weer veel namen mogen vereeuwigen in de Pieterskerk. Leiden.’
Stef Hagemeier heeft als beeldend kunstenaar opgeleid aan de St. Joost Academie in Breda. In 1980 is Hagemeier de uitvinder van de infrarood gasgestookte ovens, waarvoor hij in 1984 beloond wordt
Zodra het Ramen met Namen project doorstart wor-
met de UK innovatieprijs. Met een team van 14 vakkrachten is glasatelier Hagemeier gespecialiseerd
den de Vrienden van de Pieterskerk hiervan op de
glas in lood en glasrestauratie. Geen massaproductie, maar allemaal unica.
hoogte gebracht.
Restauratie schittert weer < vriendenbericht 13
Kerkmeesterskamer schittert weer Onlangs zette huismeester Bram Siera de kerkmeesterkamer weer in de verf. Ook repareerde hij rotte plekken in het hout. De schilderbeurt betrof lijsten, kasten, schouw en lambrisering. Ze vond plaats in overleg met de Monumentenwacht. Deze organisatie bekijkt regelmatig de staat van de Pieterskerk en adviseert vervolgens over onderhoudsmaatregelen.
Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Š Claudia Claas
14 vriendenbericht > Vrijwilligers, het fundament van de Pieterskerk
Vrijwilligers, het fundament van de Pieterskerk Sinds jaar en dag spelen de vrijwilligers een cruciale rol voor de Pieterskerk; zij zijn simpelweg onmisbaar.
opleidingskennis ter beschikking stellen. Zij gebruiken de werkervaring die zij tijdens het vrijwilligerswerk opdoen, als opstap voor hun carrière. Eind vorig jaar is een begin gemaakt om de organisatie van het vrijwilligerswerk te professiona-
Vrijwilligers richtten in 1976 de Stichting de Pie-
liseren en te zorgen voor een goede basis voor
terskerk op; geheel belangeloos namen zij de ver-
verdere vernieuwing. In overleg met de vrijwilligers
antwoordelijkheid voor de Pieterskerk op zich. De
is een vrijwilligersovereenkomst opgesteld en zijn
vrijwilligersgroep breidde zich snel uit naar buurt-
er functieomschrijvingen gemaakt. Deze maat-
genoten, vrienden en kennissen. Samen brachten
regelen zorgen ervoor dat alle vrijwilligers goed
zij de financiële middelen bij elkaar voor de eerste
verzekerd kunnen worden. Daarnaast worden de
restauratie en zij maakten dat de Pieterskerk in de
tegenprestaties en faciliteiten vanuit de Pieterskerk
nieuwe rol van monument, een verbindende rol in
helder omschreven. Tegenprestaties in de vorm
Leiden bleef spelen. De vrijwilligers bedachten niet
van trainingen, het organiseren van personeelsbij-
alleen allerlei evenementen, maar voerden ze ook
eenkomsten en vanzelfsprekend ook de bijbeho-
uit. Van de Leidse Uitmarkt, tot kunstbeurzen, le-
rende informele borrels.
zingen en zelfs een opera, niets was te gek. Door de jaren heen ontwikkelde de vrijwilligersorgani-
Ook is er in januari de functie van vrijwilligersco-
satie zich, zoals vele andere erfgoedorganisaties,
ordinator in het leven geroepen. De coördinator
stapsgewijs tot een professioneel cultureel bedrijf.
is verbonden aan de professionele organisatie en
Ton Boon, vrijwilliger van het eerste uur, werd de
wordt de verbindende schakel tussen bedrijf en
eerste directeur van de Pieterskerk.
vrijwilligers. De eerste die deze rol mag vervullen is Huibert van der Bent, net afgestudeerd als com-
En nu, zesendertig jaar na de oprichting van de
mercieel econoom aan de Hogeschool Leiden, is
Stichting Pieterskerk zijn de vrijwilligers nog steeds
hij sinds september 2012 sales-assistent bij de
het fundament van de organisatie. Professionals
Pieterskerk. Huibert ondersteunt alle vrijwilligers en
komen en gaan, maar de inzet van de vrijwilligers
staat klaar voor alle vragen en suggesties. Om ie-
is een stabiele factor binnen de Pieterskerk. Van
dereen de gelegenheid te geven met elkaar kennis
het bestuur van de Vrienden, tot de buren die de
te maken, is begin februari een eerste personeels-
tuin bijhouden, de orgeltrappers, de vrijwilligers
bijeenkomst georganiseerd. Een bijeenkomst voor
voor de openstellingen, de cateringvrijwilligers
zowel vrijwilligers als betaalde krachten en een
bij culturele evenementen of commissieleden van
mooie gelegenheid om informatie te delen. Aan-
speciale projecten, iedereen deelt kennis en zet
sluitend is er tijdens een borrel gelegenheid om er-
zich met veel enthousiasme in.
varingen te delen en elkaar beter te leren kennen. De eerste bijeenkomst was dadelijk een succes.
Wat wel verandert zijn nieuwe trends in het vrijwilligerswerk. Scholieren in het voortgezet onderwijs
Bent u geïnteresseerd of kent u iemand die het
vervullen regelmatig hun maatschappelijke stages
team van de Pieterskerk wil versterken? Neem dan
bij de Pieterskerk.. Verder zijn er op dit moment
contact op via vrijwilliger@pieterskerk.com. Nieu-
enkele jonge vrijwilligers die hun vers opgedane
we vrijwilligers zijn altijd welkom!
Museumnacht in de Pieterskerk & Webshop < vriendenbericht 15
Museumnacht in de Pieterskerk Op 25 mei viert Leiden voor de vijfde keer de museumnacht. Voor de tweede keer is de Pieterskerk van de partij. Het belooft, net als vorig jaar, een spetterend evenement te worden. De studentenvereniging Quintus, de organisator
terskerk: geheel in het thema ‘KRACHT’ wil de
van de museumnacht, heeft voor dit eerste lustrum
Pieterskerk zichzelf voor één nacht omtoveren in
voor het eerst een thema aan de nacht gegeven,
een lasergame-arena, waar het aan zal komen op
‘KRACHT’. Musea in de Leidse binnenstad tonen 25
uithoudingsvermogen en spierkacht. Daarnaast
mei aanstaande hun kracht. Samen met de ster-
wordt er zoals elk jaar een trip naar boven aange-
renwacht is de Pieterskerk het enige aangesloten
boden, waarbij de beenkracht van de bezoekers
niet-museum dat meedoet aan de museumnacht.
getest kan worden. Men kan vanaf de west-kant van de Pieterskerk op 28 meter genieten van een
Vorig jaar was het abseilen in de Pieterskerk een
spectaculair overzicht van de Leidse binnenstad.
groot succes. De plaatsen om dit geweldige gebouw van boven te kunnen bewonderen waren
Interesse in de museumnacht? Kijk snel op www.
dan ook al snel vergeven. Ook aanstaande mu-
pieterskerk.com of op www.museumnachtleiden.nl.
seumnacht zal er genoeg te doen zijn in de Pie-
Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?
Word een vriend en steun de Pieterskerk Wat houdt het in: l
kosten € 20,- euro per jaar
l
steun een nationaal monument
l
2 Vriendenberichten per jaar
l
korting bij sommige culturele activiteiten
Verder: l
Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de ANBI status
l
Vriend voor het leven kost € 1000,-
Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de ‘steun ons’ buttom op de homepage
Webshop Bezoek de webshop van de Pieterskerk www.pieterskerk.com
agenda pieterskerk
Openstelling en rondleidingen: Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Op maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur en op zaterdag en zondag van 13.30 tot 16.00 uur. Op zondagen kunt u deelnemen aan een rondleiding vanaf 14.00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen. Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar sales@pieterskerk.com Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 6,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.
do 6 t/m za 8
Leidse Filmdagen – zomereditie Aanvang: 22:00 uur Pieterskerkplein www.leidsefilmdagen.nl
zo 16
Feestelijke opening Thomas Hill orgel – Leo van Doeselaar Aanvang: 14:00 uur Toegang gratis www.pieterskerk.com/evenementen
Juli 2013 zo 7 Zomerorgelconcert – Stef Tuinstra Aanvang: 16:00 uur Informatie via www.pieterskerk.com zo 14
Zomerorgelconcert – Leo van Doeselaar Aanvang: 16:00 uur Informatie via www.pieterskerk.com
zo 21
Zomerorgelconcert – Henk Verhoef Aanvang: 16:00 uur Informatie via www.pieterskerk.com
concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A
Maart 2013 do 28 Matthäus Passion Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl vr 29
Augustus 2013 zo 4 Inlooporgelconcerten – Erik van Bruggen Aanvang: 15:00 uur Informatie via www.pieterskerk.com zo 11
Inlooporgelconcerten – Dorien Schouten Aanvang: 15:00 uur Informatie via www.pieterskerk.com
zo 18
Inlooporgelconcerten – Geerten van de Wetering Aanvang: 15:00 uur Informatie via www.pieterskerk.com
Matthäus Passion Aanvang: 11:30 uur www.bachkoorholland.nl
April 2013 za 20 Toonkunstkoor Aanvang: 20:15 uur www.toonkunstkoorleiden.nl zo 21
Cantatedienst - Gelders Bach Collegium Toegang gratis Aanvang: 17:00 uur www.stichtingcantate.nl
Mei 2013 za 25 + Leiden Marathon zo 26 Inschrijving en informatie via www.leidenmarathon.nl za 25
Museumnacht in de Pieterskerk www.museumnachtleiden.nl www.pieterskerk.com/evenementen
vr 31
4e Leidse Koorboeken Aanvang: 20:15 uur www.leidsekoorboeken.nl
Juni 2013 za 1 Leidse Orgeldagen Informatie via www.stichtingorgelstadleiden.nl do 6
Vrijheidslezing Aanvang: 15:00 uur Toegang na aanmelding gratis www.pieterskerk.com/evenementen
September 2013 ma 2 Opening Academisch Jaar Aanvang: 15:00 uur www.leidenuniv.nl za 14 + zo 15
Open Monumentendagen (mogelijk beperkte bezichtiging) Toegang gratis www.pieterskerk.com
Oktober 2013 zo 27 Cantatedienst – Collegium Musicum Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl November 2013 zo 24 Cantatedienst – Kamerkoor Con Passione Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl
Pieterskerk Leiden Postadres Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden Bezoekadres Pieterskerkhof 1a, Leiden (071) 512 43 19 www.pieterskerk.com