Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 6,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.
zo 28 Cantatedienst Collegium Musicum Aanvang: 19:00 uur Toegang gratis www.stichtingcantate.nl
November 2012 All American Night di 06 L.S.V. Minerva Aanvang: 19:00 uur www.pieterskerk.com/evenementen di 13 Con Amore 100-jarig jubileumconcert Aanvang: 20:00 uur Toegang: € 27,50 www.con-amore.nl do 22 Thanksgiving Ceremony Aanvang: 10:00 uur Toegang gratis www.pieterskerk.com/evenementen
concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A
September 2012 Opening Academisch jaar ma 03 Aanvang: 15:00 uur Toegang gratis www.evenementen.leidenuniv.nl za 08 + Open Monumentendagen Toegang gratis zo 09 www.openmonumentendagenleiden.nl zo 09 Maria Vespers Nederlands Kamerkoor & B’rock Aanvang: 19:00 uur Toegang: € 38 www.stadspodia.nl do 21 + Veerstichting vr 22 33ste Symposium – Verdwaald in Overvloed Toegang besloten www.veerstichting.nl za 29 Haring & Corenwijn Gala Toegang besloten www.pieterskerk.com/evenementen
vr 23 + The Dream of Gerontius za 24 Hippo Producties Aanvang: 20:00 uur Toegang: € 29,00 www.stichtinghippo.nl zo 25 Cantatedienst - BWV Middelburg Aanvang: 19:00 uur Toegang gratis www.stichtingcantate.nl
December 2012 Huizingalezing vr 14 Aanvang: 20:00 uur www.huizingalezing.leidenuniv.nl za 22 Weinachtsoratorium Bachkoor Holland Aanvang: 19:15 uur www.bachkoor.nl ma 24 Kerstnachtdienst Aanvang: 18:30-20:15-22:15 uur Toegang gratis www.pieterskerk.com/evenementen
Oktober 2012 wo 03 3 October Dankdienst Aanvang: 10:00 uur Toegang gratis www.pieterskerk.com/evenementen ma 01 Nostalgische Kermis t/m Pieterskerkplein wo 03 www.pieterskerk.com/evenementen ? Leids Film Festival Four Weddings and a funeral www.leidsfilmfestival.nl
Pieterskerk Leiden Postadres Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden Bezoekadres Pieterskerkhof 1a, Leiden (071) 512 43 19 www.pieterskerk.com
09/12 Pieterskerk Leiden
Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar sales@pieterskerk.com
za 20 Studiefestival Aanvang: 9:00 uur www.studereninleiden.nl
vriendenbericht
agenda pieterskerk
Openstelling en rondleidingen: Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Op maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur en op zaterdag en zondag van 13.30 tot 16.00 uur. Op zondagen kunt u deelnemen aan een rondleiding vanaf 14.00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen.
jaargang 19/2 - september 2012 ISSN 1387-9952
2 vriendenbericht > column en colofon
Interview met Rogier van der Sande < vriendenbericht 3
column
Rogier van der Sande, voorzitter Raad van Toezicht:
Barack Obama heeft roots in Leiden
‘Pieterskerk is een icoon van de stad’
De zomer is in volle gang terwijl ik deze column schrijf. De maanden juli en
“Een locatie als de Pieterskerk neemt een vrijwel unieke positie in. Er is niet veel
augustus zijn rustige maanden in de Pieterskerk. Tijdens schoolvakanties zijn
concurrentie. De Pieterskerk opereert in de bovenkant van de markt. De schitteren-
er geen evenementen, tijd om met vakantie te gaan. Maar niet voor iedereen.
de restauratie die de kerk heeft ondergaan, heeft het tot een toplocatie gemaakt”.
Zo is de huismeester van de Pieterskerk druk be-
nachtelijk uitzicht over de stad en was de unieke
zig met het coördineren van werkzaamheden die
theatervoorstelling ‘Trekhaak Gezocht’ te zien. Is dit
Aldus Rogier van der Sande, sinds februari 2012
centrummanagement en Leiden Marketing, ik hèb
juist moeten gebeuren als er weinig activiteit in het
een tikje te wild voor u? Komt u dan naar de Open
voorzitter van de Raad van Toezicht van de Pieters-
wat met de stad. Betrokken zijn bij de Pieterskerk
gebouw is, zoals het verven van publieke ruimtes.
Monumentendagen op 8 & 9 september, waar u
kerk. “Ik realiseer me dat we door een economisch
hoort daar bij”.
Daarnaast wordt er met erg veel kundigheid ge-
vriendelijk wordt ontvangen door vrijwilligers van de
moeilijke periode gaan. Het is onzeker of het lukt
werkt aan de restauratie van de kosterswoning,
Pieterskerk. Zij vertellen u met veel enthousiasme
om de noodzakelijke omzet te realiseren, maar ik
waar u verderop in dit Vriendenbericht over kunt le-
kleurrijke verhalen over de bijna 900-jarige geschie-
denk dat de Pieterskerk zijn plek moet kunnen be-
Daarom ben je toegetreden tot de Raad van Toezicht.
Het Vriendenbericht is een uitgave van de
zen. Ook bij de administratie wordt volop gewerkt.
denis van dit unieke Nederlandse monument. En
houden, omdat het zo’n bijzondere locatie is”.
“Ik beschouw deze functie zeker niet als ‘zomaar’
Stichting Vrienden van de Pieterskerk en
Voor de zomer is een aparte ruimte ingericht om
mocht dat niet lukken dan bent u het hele jaar op
verschijnt tweemaal per jaar.
het archief van de Pieterskerk ordelijk te kunnen
dagen dat er geen evenementen zijn altijd welkom.
opbergen. Archiefdozen van jaren her worden nu
Redactie
colofon
Frieke Hurkmans
een erefunctie. Als lid van de Raad van Toezicht moet je je rol juist serieus nemen. Daarom hebben
Dit jaar verwachten wij 45.000 bezoekers tijdens de
Wat is naar jouw mening de betekenis van de Pieterskerk voor de stad?
vanuit het gehele gebouw verzameld. Later zal, in
openstellingen, dat is een stijging van 12,5% ten
“Ik noem het altijd de heilige grond van Leiden. Al
daarbij overigens niet op de stoel van de directeur
Joop Maat (hoofdred.), Josse Moers en
samenwerking met het Regionaal Archief Leiden
opzichte van 2011.
was het alleen maar omdat na het ontzet in 1574 de
zitten. Het gaat om de goede wisselwerking tussen
Monique Roscher.
(RAL), het gehele archief worden gecodeerd. Ver-
Leidenaren er samen kwamen, en dat gebeurt nog
de Raad en de directeur. Heel belangrijk is dat de
we ook een breed samengestelde Raad. We gaan
der wordt de administratie vanaf 2013 volledig ge-
De komende tijd zal de Pieterskerk zich meer gaan
ieder jaar op 3 oktober. Hoeveel studenten hebben
exploitatie van de kerk in orde is. Als de exploitatie
Bijdrage van
digitaliseerd, de voorbereidingen daarvoor worden
richten op de Amerikaans-Nederlandse band die
er geen tentamens gedaan, terwijl het karretje met
rond is, dan kan de kerk open blijven en worden
Frieke Hurkmans.
in deze zomer getroffen.
ontstaan is door de komst van de Pilgrims naar Lei-
de opgaven rammelend over de scheefliggende
onderhouden. De directeur heeft een beleidsplan
den in de 17e eeuwse. De Pieterskerk speelde een
grafzerken rolde. De Amerikaanse president, op
met meerjarenbegroting opgesteld die door de
Rogier van der Sande. Foto: Provincie Zuid-Holland
Foto’s/illustraties
Ook binnen het monument slaat de digitalisering
centrale rol in het leven van de Pilgrims. Niet voor
bezoek in Leiden, werd daar ontvangen, eredocto-
Raad van Toezicht is goedgekeurd. Binnen die ka-
Claudia Claas, RAL, Hielco Kuipers, Archief
toe, al vanaf vorig jaar is de Pieterskerk Leiden te
niets wordt de jaarlijkse Thanksgiving Ceremony in
raten worden daar verleend. De uitstraling van de
ders heeft de directeur de ruimte om te handelen”.
Familie Rameau en Provincie Zuid-Holland.
vinden op twitter en facebook. Nu worden ook QR
Nederland gevierd in de Pieterskerk. Dit jaar komt
Pieterskerk reikt dus veel verder dan Leiden, het is een icoon van de stad”.
Wat is de betekenis van de Vrienden van de Pieterskerk?
codes geïntroduceerd waarmee u vanaf uw smart
daar nog een extra Amerikaans evenement bij: Stu-
Vormgeving en Druk
Phone informatie kunt lezen over de verschillende
dentenvereniging Minerva organiseert in de nacht
Valetti, Claudia Claas.
kunstobjecten in de Pieterskerk. Natuurlijk vergeten
van de Amerikaanse verkiezingen in november
we de mensen niet die geen digitale middelen be-
‘The All American Night’. Wist u dat Barack Obama
En wat betekent de Pieterskerk voor jou persoonlijk?
“De Vriendenstichting maakt het mogelijk dat par-
Drukkerij van der Linden.
zitten. Op de leestafel liggen geplastificeerde tek-
via moederszijde direct gelinkt kan worden naar
“Ik heb er ook tentamens gedaan, dat waren mijn
connectie is wat mij betreft het belangrijkst. Niet al-
sten met informatie in verschillende talen.
Thomas Blossom, een van de pilgrims die in de
eerste ervaringen. Dat verdiepte zich toen ik wet-
leen omdat de Vrienden ook financieel bijdragen,
Pieterskerk zijn voetstappen heeft liggen? U kunt
houder was in Leiden. In die hoedanigheid was ik
hoe belangrijk dat ook is. Maar een instelling die
Redactieadres Stichting Vrienden van de Pieterskerk
ticulieren zich kunnen verbinden aan de kerk. Die
Antwoordnummer 12052 VC Leiden
Steeds opnieuw wordt geprobeerd de Pieterskerk
daar in de digitale ‘Pilgrims Archives’ (www.pilgrim-
ieder jaar aanwezig bij de uitvoering van de Mat-
geen vrienden heeft, die verpietert op den duur. De
Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden
op verschillende manieren onder de aandacht te
archives.nl) van het RAL meer over lezen.
theus Passion. In het begin dacht ik: wat een lang
Vriendenstichting maakt het mogelijk voor mensen
T 071 512 43 19 vriend@pieterskerk.com
brengen van het Nederlandse publiek. Zo mocht de
stuk!, maar in de loop van de tijd ben ik het heel
om hun betrokkenheid bij de kerk vorm te geven.
www.pieterskerk.com
Pieterskerk zich in juni als eerste niet-museum aan-
Ik hoop u in de komende maanden in de Pieters-
erg gaan waarderen. Dat heb ik in de Pieterskerk
Daarnaast zijn de vrijwilligers van onschatbare
Rekeningnummer: 88 15 28 307
sluiten bij de Museumnacht Leiden. Georganiseerd
kerk te mogen begroeten, bij één van de evene-
geleerd. Het afscheid van het college, toen wij
waarde voor de kerk. We hebben maar een beperk-
door de Leidse studentenvereniging Quintus trok
menten, concerten of openstellingen van uw prach-
vertrokken, is daar gehouden en het diner bij het
te begroting. Het echte kapitaal zit ‘m in de vrijwil-
© Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande
dit evenement voornamelijk jong publiek. En daar
tige monument.
afscheid van burgemeester Lemstra. Kortom, ik
ligers. Zij zorgen er voor dat de kerk vaker open
toestemming van de uitgever worden openbaar
was het programma op afgestemd, zo kon men
heb heel goede herinneringen aan de Pieterskerk.
kan, zij zijn degenen die op alle mogelijke manieren
gemaakt of verveelvoudigd.
abseilen onder professionele begeleiding, klom-
Frieke Hurkmans
Komend najaar woon ik 25 jaar in Leiden. Mijn kin-
helpen. Dat is echt van levensbelang, die betrok-
men bijna duizend mensen de trappen op voor een
Directeur Pieterskerk Leiden
deren zijn er geboren, ik ben actief geweest in het
kenheid van zoveel mensen!”
4 vriendenbericht > Van kosterswoning naar stadsvilla
Koster Rameau < vriendenbericht 5
Foto’s uit collectie familie Rameau: Links: Koster Rameau bij een luik in de vloer. Rechts: Schilder Haverkamp met
Van kosters woning naar stadsvilla
links Jan en rechts Chris. Op de voorgrond de Ierse setter Niek in de Pieterskerk.
In 2011 werden de opstalrechten van elf van de twaalf proveniershuisjes rondom de Pieterskerk verkocht aan de Stichting Jean Pesijn. Het twaalfde proveniershuisje bleef in bezit van de Stichting Pieterskerk Leiden en wordt op dit moment gerestaureerd. Vanaf eind 2012 zal de voormalige
Koster Rameau
kosterswoning worden verhuurd als Stadsvilla Rameau. De ingang van de kosterswoning bevindt zich aan
De nieuwe Stadsvilla wordt vernoemd naar het
zijn vader op in zijn gezin en verzorgt hem tot diens
de Kloksteeg en heeft een inpandige voordeur. In de
kostersechtpaar W.K.L. Rameau dat van 1916 tot
dood in 1965. In de jaren ’80 ontmoeten de ne-
jaren ’70 van de vorige eeuw werd de woning in zijn
1946 aan de Pieterskerk verbonden was. Het kos-
ven Wim en Bill elkaar voor het eerst als volwas-
huidige vorm ingedeeld, bestaande uit drie woonla-
tersechtpaar en de kosterswoning waren in W.O. II
sen mannen en dertig jaar later vindt opnieuw een
gen met op de 1e verdieping een terras tussen de
de spil van het verzet in en rond de Pieterskerk.
ontmoeting plaats. Rondlopend in de Pieterskerk
hoge muren van het monument en op de begane
Honderden onderduikers hebben hun leven direct
halen de twee mannen kleurrijke herinneringen op.
grond een kleine binnentuin. De kosterswoning is tot
of indirect te danken aan de inzet van de familie
medio 2011 bewoond geweest door het laatste be-
Rameau. Over deze verzetsactiviteiten schreef Ton
Zo kan Bill zich herinneren dat oma Rameau kort na
heerdersechtpaar van de Pieterskerk Leiden.
Boon, voormalig directeur en conservator, een in-
de oorlog stierf en voorafgaand aan de rouwdienst
drukwekkend hoofdstuk onder de titel ‘De Pieters-
in de Pieterskerk, in de imposante Kerkmeesters-
In november jl. werd begonnen met een grondige
kerk in de Tweede Wereldoorlog’ in de monografie
kamer werd opgebaard. Bill herinnert zich ook nog
restauratie van deze gehele ruimte. Nadat was
‘De Pieterskerk in Leiden’.
hoe hij als kleine jongen samen met zijn vader en
besloten de woning niet meer permanent te gaan
moeder, tijdens de openstellingen en diensten
verhuren, maar in te richten als Stadsvilla voor
In juni 2012 vond in de Pieterskerk een bijzondere
ondergedoken zat in de graftombe van Prof. Van
bijzondere en luxe overnachtingen in een unieke
reünie plaats tussen twee kleinzonen van het kos-
Kerckhoven, hun vaste schuilplaats. Wim vertelt
erfgoedlocatie. Stadsvilla Rameau is vanaf eind
tersechtpaar Rameau. Beide kleinzonen dragen
over een schilderij dat hij bezit. Het schilderij is in
2012 beschikbaar voor zakelijke en toeristische
dezelfde voornamen als hun opa Willem, Karel, Lo-
de Pieterskerk geschilderd en toont zijn vader Jan,
overnachtingen, als bruidssuite of voor exclusieve
dewijk Rameau. Hun vaders, Jan en Chris, waren
als kleine jongen.
vergaderingen en ‘private dinners’.
resp. de oudste en jongste zoon van het echtpaar. Tijdens de oorlog was Chris politieagent in de War-
Later vond hij in de nalatenschap van zijn vader
moesstraat in Amsterdam. Wegens zijn verzetsacti-
een foto waaruit blijkt dat ook broer Chris heeft ge-
Orde van St. Pieter
viteiten moest hij met zijn vrouw en tweejarig zoontje
poseerd voor het schilderij, maar de jongste zoon
Wim onderduiken bij zijn ouders in de Pieterskerk.
is later overgeschilderd. Uit notities blijkt dat Chris
gelijk gemaakt door de Orde van St. Pieter. In deze
Enige tijd na de oorlog emigreert Chris met vrouw
goed geportretteerd te worden. Beide kleinzonen
businessclub tonen veertien bedrijven hun sterke
en zoon naar Australië, hij zou zijn vader en broer
van het echtpaar W.K.L. Rameau zijn vereerd dat
betrokkenheid bij het behoud van de Pieterskerk
Jan nooit meer ontmoeten. Kleinzoon Wim veran-
met de vernoeming van de Stadsvilla hun grootou-
als centraal monument van de stad Leiden.
dert in Australië zijn naam in Bill Rameau. Jan blijft
ders geëerd worden voor hun uitzonderlijke onzelf-
in Nederland en verhuist naar Groningen. Hij neemt
zuchtigheid in WOII.
De gehele restauratie van Stadsvilla Rameau is mo-
als kleine jongen niet stil genoeg kon zitten om
6 vriendenbericht > Duurzaam licht – met aandacht de toekomst in
Duurzaam licht – met aandacht de toekomst in < vriendenbericht 7
Duurzaam licht
– met aandacht de toekomst in In het Vriendenbericht van het najaar 2011, lieten wij u weten dat de Pieterskerk Leiden als eerste Europees middeleeuws monument de internationaal erkende duurzaamheidscertificering ontving van Green Key GOUD. Geheel in stijl met de Olympische Spelen verlengde de Pieterskerk Leiden aan het begin van deze zomer de gouden status voor de periode 2012-2013.
Verlenging van het goud is geen vanzelfspreken-
Met ieders steun gaat het lukken, helpt u ook?
heid, aangezien ieder jaar de criteria verscherpen
Tijdens het jaarlijkse benefietgala in afgelopen
en de normen worden bijgesteld. Deelnemers van
maart, georganiseerd door de Stichting Vrienden
Green Key staan daarnaast garant voor een vrijwil-
van de Pieterskerk, werd €10.000 van de opbrengst
lige inzet om meer aan het milieu te doen dan de
beschikbaar gesteld voor de LED-verlichting in de
wet- en regelgeving formeel van hen vraagt. Het
kroonluchters. Het handhaven van de monumen-
afgelopen jaar heeft ook de Pieterskerk niet stil ge-
tale uitstraling van de kroonluchters stond daarbij
zeten en is pro-actief bezig geweest.
centraal. De lampen dienden dimbaar en peervormig te zijn en moesten ‘warm’ licht geven. Met hulp
Is het vervangen van de verlichting noodzakelijk?
van een verlichtingsdeskundige is het gelukt deze
Vanaf eind 2011 zijn de mogelijkheden onderzocht
kroonluchters met succes vervangen.
lampen te vinden en inmiddels zijn de lampen in de
om de verlichting binnen de Pieterskerk Leiden te vervangen door LED-verlichting. Naast de kroon-
Nu rest de vervanging van de 72 pendels. Hierbij
luchters bestaat de verlichting van de kerk uit pen-
moeten niet alleen de lampen, maar ook de arma-
dels en de zogenaamde ‘tentamen’ verlichting. U
turen vervangen worden hetgeen de totale investe-
zult zich mogelijk afvragen, of het vervangen van
ring voor dit project op bijna €80.000 brengt. Een
de verlichting wel nodig is? Is dit echt een prioriteit?
belangrijke bodem voor de financiering is gelegd door zeer gulle giften van de vrijwiligers van de Pie-
Het eerste antwoord op de bovenstaande vragen
terskerk en de businessclub De orde van St. Pieter,
is dat nieuwe wetgeving ervoor zorgt dat de ver-
van resp. €12.000 en €15.000. Voor het verwer-
koop van gloeilampen na 1 september 2012 staakt.
ven van (een deel van) de nog benodigde 53.000
Vervangende gloeilampen zullen dan ook snel niet
worden fondsen aangeschreven. Ook u willen wij
meer verkrijgbaar zijn. Maar de overstap naar LED-
vragen om ons hierbij te steunen de resterende
verlichting wordt ook ingegeven door positieve
middelen bijeen te brengen: iedere bijdrage is van
argumenten. De warmteontwikkeling bij een LED-
harte welkom! Zie voor de fiscale voordelen die de
lamp is veel lager dan bij een gloeilamp. De ge-
nieuwe Geefwet biedt het artikel op pag. 15.
bruikte energie om een gloeilamp te laten branden wordt voor ongeveer 90% omgezet in warmte. Bij LED-lampen word slechts 10% van de gebruikte
dement van Led lampen heeft grote voordelen bij
De LED-lamp
het aanlichten van monumentale ornamenten. Hier-
De LED-lamp is een zeer energiezuinige lamp en verbruikt maar liefst 90% minder energie dan een
door kan o.a. de kap en het perkament in de 17e
gewone gloeilamp. De gemiddelde levensduur van een LED-lamp is 50.000 branduren. Ter vergelij-
eeuwse Kerkmeesterskamer, zonder schadelijke
king: een gloeilamp heeft een levensduur van 1.000 branduren en een spaarlamp van 6.000 brand-
gevolgen, prachtig uitgelicht worden. Tijdens de
uren. Omgerekend betekent dat, bij een gebruik van 8 uur per dag, dat een LED-lamp gemiddeld 25
Kroonluchter met
Open Monumentendagen op 8 & 9 september kunt
jaar meegaat.
LED verlichting
u deze verlichting bewonderen.
energie omgezet in warmte. Het lage warnteren-
8 vriendenbericht > Het grafmonument voor Johannes Polyander van Kerckhoven
Het grafmonument voor Johannes Polyander van Kerckhoven < vriendenbericht 9
Uiterlijk vertoon Het grafmonument voor Johannes Polyander van Kerckhoven Een slapende man, gekleed in nachthemd, slaapmuts op het hoofd en pantoffels aan de voeten. Prachtig uitgebeeld in wit marmer, met verfijnde plooien, krullend haar en realistische gelaatstrekken. We vinden hem in het noordelijk transept van de kerk. Dat het hier om een grafmonument gaat wordt duidelijk door de sarcofaag, de rouwende putti aan weerszijden en het opschrift. Wie was deze man en wat zegt dit monument over hem?
Links: Grafmonument van Johannes
De tekst op het monument identificeert de man als
land ook een goede huwelijkskandidaat te regelen. Hij
Polyander van Kerckhoven, door
Johannes Polyander van Kerckhoven. Ook passeren
schaakte Katherine Wotton, weduwe van Lord Stanho-
Rombout Verhulst.
er een aantal titels de revue: Heer van Heenvliet,
pe en dochter van een Engelse baron, weerstond de
Boven: Details van de rouwende putti
houtvester van Holland en Friesland, opperhof-
tegenzin van de Engelse adel en nam zijn bruid mee
aan weerszijden van de sarcofaag.
meester van Maria van Brittanië, titels die je in die
terug naar Holland als gouvernante van de prinses.
© Foto’s: Claudia Claas
tijd zou verwachten bij een adellijk persoon. Zij was het die na de dood van Van Kerckhovens Johannes was echter niet van adel. Ambitieus was
(1660) de opdracht gaf voor dit grafmonument aan
hij wel en niet wars van uiterlijke status. Zijn vader,
niemand minder dan Rombout Verhulst. De beroem-
ook Johannes geheten, bewoog zich als hoogleraar
de beeldhouwer werkte op dat moment al in Leiden,
Theologie in de universitaire wereld. Johannes jr.
onder andere aan beeldhouwwerken voor de Leidse
verkoos een carrière aan het stadhouderlijk hof. Hij
Waag en de Zijlpoort.
voerde consequent een dubbele naam; Van Kerckhoven verwees naar een oud, vooraanstaand Gents
Pantoffels
geslacht uit de familiestamboom.
In wit, Italiaans marmer heeft Verhulst Johannes wel erg informeel uitgebeeld: onder zijn familiewapen
Zijn vader, die het zelf hield bij Polyander, wees hem
ligt hij, slapend, in nachthemd, met slaapmuts en
hiervoor nog terecht en noemde het voeren van die
pantoffels, een hand onder de kin, de ander losjes
naam “vaine gloire”, “noch noodzakelijk, noch ver-
op de buik.
dienstelijk”. Zijn zoon trok zich er niet veel van aan. Sterker nog, hij liet zijn vader op de gedenkplaat die
De putti (jongetjes) aan weerszijde van het monument
hij later voor hem zou oprichten in de Pieterskerk bij
contrasteren met de rust die uitgaat van deze Johan-
de dubbele naam noemen.
nes. Zij rouwen heftig om diens dood, de heraldische tekens van Heenvliet in hun handjes. Verhulst grijpt
Engelse bruiden
terug op een oude traditie die de slaap gebruikt als
Polyander jr. ging het in Haagse hofkringen voor de
metafoor van de dood. Deze vergelijking is ook terug
wind. Hij kocht de heerlijkheid Heenvliet en daarmee
te vinden in spreuken als ‘rust in vrede’.
de bijhorende titel. In 1640 voerde hij namens stadhouder Frederik Hendrik onderhandelingen over het
Het grafmonument als geheel ademt een luxe en
huwelijk van diens zoon – de latere stadhouder Wil-
weelderigheid die tot dan toe was voorbehouden
lem II – en de Engelse prinses Maria Henriëtte Stuart.
aan leden van de adel. Van Kerckhoven zelf zou er
Inmiddels weduwnaar wist hij voor zichzelf in Enge-
in ieder geval zeer tevreden mee zijn geweest.
10 vriendenbericht > Restauratie en jubileum ontmoeten elkaar
Restauratie en jubileum ontmoeten elkaar < vriendenbericht 11
Restauratie en jubileum ontmoeten elkaar
uiteindelijk is er gekozen voor een toonhoogte die Op dit moment zit een groot gedeelte van de res-
Schratchdagen
tauratie erop. De mechanieken tussen de toetsen,
Op 15 februari 2013, de eerste Scratchdag is de officiële ingebruikname van het Thomas Hill orgel.
het schoonmaken van de orgelpijpen, het plaatsen
Elk jaar komen duizenden mensen op de Scratchdagen af. In 1988 begonnen als experiment door
van vervangende filters en de klankafwerking zijn
Leidse studenten en in de loop der jaren uitgegroeid tot een van de grootste koorevenementen in
afgerond. Van den Heuvel en consorten beginnen
Nederland. Honderden (amateur) zangers die iedere Scratchdag naar de Pieterskerk komen en het
in september met het laatste gedeelte: alle pijpen
presteren om binnen één dag een bepaalde compositie te kennen en te kunnen uitvoeren. Geert
erin zetten en afwerken. Vanwege de rust die de
Doeven, secretaris van de Scratchdagen, verwacht veel bezoekers: ‘We gaan uit van 4500 deelne-
orgelpijpen moeten hebben, gebeurt dit laat in het
mers en 3000 toeschouwers. Vijf dagen lang, een extra lange jubileumeditie: dat trekt extra publiek
proces. Een intensieve klus die ruim een maand
aan. De Messiah-uitvoering is al jarenlang het populairste optreden. Maar wij werken ook aan nieuw
duurt, er zijn 2000 verschillende pijpen.
repertoire, zo zal komend jaar de “Franse romantiek” voor het eerst op het programma staan’ Met
ook voor amateurbespeling goed hanteerbaar is.
een jubileumeditie én de voltooiing van een uitgebreide restauratie van het Thomas Hill orgel staan Projecten van een jaar zijn geen uitzondering voor Bert van den Heuvel. Elk orgel heeft volgens hem ook zijn eigen kenmerken. ‘De Pieterskerk is een bijzonder gebouw en heeft twee mooie orgels ter
Het Thomas Hill orgel van de Pieters-
beschikking. De restauratie van het Thomas Hill
kerk wordt gerestaureerd. Elk onder-
elkaar en om die verschillen te ontdekken heb je
was niet lastig, wel complex. Orgels verschillen van tijd nodig. Vaak een aantal weken. Zodra alles be-
deel van het orgel ondergaat een in-
kend is, gaat het vanzelf. Lastig was dat we weinig
spectie. Met de bedoeling om tijdens
ruimte hadden om de restauratie uit te voren: het
de komende Scratchdagen het orgel
gelijke medewerking gekregen van de Pieterskerk.
is een compact orgel. Maar we hebben alle moTakels werden weggehaald, troep werd opgeruimd.
weer officieel in gebruik te nemen.
Hartstikke fijn voor ons.’ Na de restauratie kan het orgel weer geruime tijd bespeeld worden. Bert van
In 1995 plaatst de Pieterskerk Leiden het Thomas
den Heuvel denkt zo’n 25 à 30 jaar. Het orgel zal
Hill orgel, afkomstig uit Londen en in originele
officieel in hergebruik worden genomen tijdens de
staat, op de plaats waar tot 1733 een koororgel
Scratchdagen die in 2013 haar 25-jarig jubileum
heeft gestaan. De reden voor deze aankoop heeft
viert. Duizenden mensen die met één en hetzelfde
direct te maken met de restauratie van het monu-
doel, samen muziek maken, naar de Pieterskerk
mentale Van Hagerbeerorgel dat in de originele
komen. Dat het Thomas Hill erbij betrokken wordt,
middentoonstemming zal worden teruggebracht.
maakt het nu al een moment om naar uit te kijken.
Muziek van na 1700 kan op het Thomas Hill orgel worden gespeeld, van groot belang voor o.a. de amateurgezelschappen. Vele jaren kent het orgel geen problemen, tot het instrument in de loop der jaren uitdroogt en veroudert. Tijdens de restauratie wordt ook het herstel
Rechts: Houten kast van het
van het Thomas Hill Orgel meegenomen. De firma
orgel op de kerkvloer
Elbertse uit Soest, specialist in orgelrestauratie, neemt dit voor haar rekening. Het Thomas Hill or-
Boven: Beschilderde orgelpijpen
van het Engelse orgel wordt van begin af aan vak-
staan. Zoals verkeerde lucht naar de orgelpijpen
Leo van Doeselaar
kundig onderhanden genomen en waar nodig ge-
en droogtescheurtjes. Van den Heuvel vertelt: ‘Via
restaureerd.
het onderzoeken van alle orgelonderdelen zijn we
Op 16 juni 2013 zal Leo van Doeselaar, titulair
gel is een van hun vele projecten. Ieder onderdeel
achter deze ouderdomskwalen gekomen. Vervol-
Compact en complex
gens hebben we het orgel uit elkaar gehaald. Niet
In januari 2012 start de restauratie van de ombouw.
heel lastig, want alle pijpen waren er al eerder af-
Al snel constateert Bert van den Heuvel (50) samen
gehaald en naar Soest gebracht. Dat gaf ons een
met Jos Elbertse (26) en Harco Agterhof (19) een
voorsprong.’ Naast de fysieke constateringen was
aantal gebreken die in de loop der jaren zijn ont-
er discussie over de toonhoogte van het orgel,
organist van de Pieterskerk Leiden, het Thomas Hill orgel bespelen met Romantische Engelse en Amerikaanse muziek. In het voorjaarsnummer van het Vriendenbericht zal aan dit concert extra aandacht besteed worden.
twee bijzondere momenten voor de deur.
12 vriendenbericht > Maria Vespers & Hippo
Vrienden steunen restauratie Kerkmeesterskamer < vriendenbericht 13
Maria Vespers
Vrienden steunen restauratie Kerkmeesterskamer
Maria Vespers De Pieterskerk Leiden kent een lange traditie van de Maria Vespers concerten. Met ingang van 2012 worden de Vespers uitgevoerd door het Nederlands
Eén van de verborgen juwelen van de Pie-
Kamerkoor, dat dit jaar 75 jaar bestaat. Het Nederlands Kamerkoor maakt naast een optreden in Lei-
terskerk is de 17e eeuwse kerkmeesterska-
den, een tour door Nederland en Vlaanderen. De nieuwe chef-dirigent Risto Joost voert ook het Bel-
mer. Het groen geschilderde houtwerk van
gische B’Rock aan. B’Rock is een jonge groep spe-
deze kamer wordt in het najaar van 2012
cialisten in de wereld van de oude muziek en werd sinds zijn start in 2005 unaniem lovend onthaald
gerestaureerd. Deze restauratie wordt be-
door zowel de nationale als de internationale pers.
kostigd met steun van U, de Vrienden van
Claudio Monteverdi (1567-1643) – Il Vespro della Beata Vergine (1610)
de Pieterskerk. De kerkmeesterskamer is een 17e eeuwse stijlka-
Monteverdi schreef zijn Vespro della Beata Vergine
mer in de Pieterskerk Leiden, met goudleerbehang,
in een poging om een baan te bemachtigen bij de
een plafond gedecoreerd met wapenschilden (1650
beroemde pauselijke kapel in Rome en droeg ze op
- ca.1700) en een perkament uit de eerste helft van
aan paus Paulus V. Ondanks dat de Vespers door
de 18e eeuw. De ruimte deed oorspronkelijk dienst
hun virtuositeit en kleurenrijkdom een grote indruk
€ 5 euro korting voor Vrienden
maakten, kreeg hij de baan niet. Maar uiteindelijk
Voor de Vrienden van de Pieterskerk geldt een spe-
Maria Vespers
verwierf Monteverdi de positie van kapelmeester
ciale kortingsprijs voor de Maria Vespers en Hippo.
Zondag 9 september 2012
hoofdkerken van Leiden. De namenlijst gaat terug
aan de San Marco in Venetië. Ook nu nog beho-
O.v.v. VRIENDPK-NKK of VRIENDPK-HIP kunt u met
Aanvang concert: 19:00 uur
tot 1538. De leden van dit college verzorgden de
ren de Vespers tot zijn meest populaire werken.
€ 5 korting kaarten kopen.
decoratie van deze ruimte op eigen rekening.
instrumenten en stemmen smolt hij samen tot het
Via de Stadspodia 0900–900 1705 (ma-za t/m:
De kerkrentmeesters hadden het beheer over de
mooiste wat de laat-renaissance te bieden heeft.
16.00-19.00 uur, 25 ct pm)
Felle dramatiek, innige devotie en overrompelende
als vergaderzaal voor de kerkvoogden van de drie
goederen van de kerkelijke gemeente, zoals het kerkgebouw, de pastorie, de kosterswoning en eventuele verenigingsgebouw(en). Zij zijn verantwoordelijk voor het onderhoud en verhuur van deze
Hippo The Dream of Gerontius werd door Edward Elgar gecomponeerd in 1900, op teksten uit het gelijknamige gedicht van Cardinal John Henry Newman. Gerontius heeft een droom op de grens van leven en dood, een droom van de eeuwigdurende dag. The Dream of Gerontius wordt algemeen beschouwd als Elgars beste koorwerk. In Engeland is het werk zeer populair, in Nederland wordt het - zeker door amateurkoren - zelden uitgevoerd. De stemmen van de vrienden, engelen, zielen en demonen die Gerontius begeleiden op zijn tocht naar en door het hiernamaals, zijn die van de leden van het Toonkunstkoor Leiden en de COV Excelsior uit Leiderdorp, die voor deze gelegenheid aangevuld worden met een projectkoor van zo’n 60 zangers. Het symfonieorkest van de Utrechtse Muziekacademie begeleidt de zangers en de
gebouwen. De Vereniging Jan van Hout heeft de Pieterskerk rekeningen van de periode 1398 tot 1428 gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt. Een site om absoluut te bezoeken - www.janvanhout.nl. Tegenwoordig fungeert de kerkmeesterskamer in de Pieterskerk als VIP-room, dirigentenkamer of ontvangstruimte voor (internationale) gasten en hoogwaardigheidsbekleders, zoals Koningin Beatrix. president Bush, Salmon Rushdie of premier Mark Rutte. Tijdens de Open Monumentendagen op zaterdag 8 en zondag 9 september is de kerkmeesterskamer te bezichtigen.
algehele leiding is in handen van Hans van der Toorn. De concerten van 23 en 24 november 2012 in de Pieterskerk zijn een buitenkans voor zowel uitvoerenden als publiek. Kerkmeesterskamer. Foto: Hielco Kuipers
14 vriendenbericht > Open Monumentendagen & Webshop
Geefwet < vriendenbericht 15
Open Monumentendagen 25 jaar in Leiden
Op zaterdag 8 en zondag 9 september laten de Open Monumentendagen de stad weer bruisen. Dit jaar glinstert er een zilveren randje; de Open Monumentendagen vinden voor de 25e keer in Leiden plaats en daarmee is het thema FEEST. De Pieterskerk doet mee.
ZA 08 ZO 09
De Geefwet is ook van kracht voor de Pieterskerk Leiden Stel: U wilt graag een bijdrage leveren aan de nieuwe LED-verlichting, die in de kerk wordt aangebracht. Vanaf 1 januari 2012 is er een nieuwe wet van kracht die voor u, als
SEPTEMBER
2012
OPEN MONUMENTEN
DAGEN LEIDEN
WWW.OPENMONUMENTENDAGENLEIDEN.NL
Beste Leerbedrijf van Nederland 2010
Het ministerie van Financiën ondersteunt uw gift
35 monumenten openen hun deuren; een grote ver-
op zondag van 12 tot 15 uur. Dit is alleen mogelijk
scheidenheid aan panden, als een bont gezelschap
dankzij de vrijwilligers en medewerkers van de Pie-
van gasten op een verjaardagsfeest. Groot, klein,
terskerk, die de dagen en de rondleidingen verzor-
wil het geefgedrag van particulieren stimuleren met een aantal fiscaal gunstige maat-
oud en jonger; met verschillende verhalen die al-
gen.
regelen die in de nieuwe Geefwet zijn opgenomen. Deze Geefwet geldt voor culturele
Gravensteen opduiken naast Tieleman & Dros, of
En ook juist daardoor bruist de stad tijdens de
instellingen met een ANBI status (Algemeen Nut Beogende Instelling). De Stichting
een middeleeuwse kelder naast idyllisch geschil-
Open Monumentendagen; door alle mensen die
Pieterskerk Leiden is een monument met een dergelijke culturele ANBI status.
derde landschappen van Dirk Dalens III. Er valt ook
rondleidingen en demonstraties geven, hun pand
te genieten van een uitgebreid jeugdprogramma,
openstellen, toezicht houden, activiteiten organise-
concerten, lezingen en andere activiteiten.
ren, sponsoren en zich op andere manieren inzet-
lemaal een stukje van Leiden vertellen. Zo kan het
De Pieterskerk ontbreekt, als statige drager van
Extra giftenaftrek voor particulieren en bedrijven
gift aftrekken. Dit betekent dat het bedrag van de
ten. Een feestje dus, op 8 en 9 september; waarvoor iedereen is uitgenodigd.
De Geefwet is gebaseerd op de rijke Nederlandse
verhoogd met 25%. Deze extra aftrek wordt toege-
traditie van particuliere vrijgevigheid en van filantro-
past over maximaal € 5.000,= van de aan culturele instellingen gedane giften.
Leidse geschiedenis, in dit feestelijke gezelschap natuurlijk niet. Op zaterdag zijn de kerk en de kerk-
Het programma van de Open Monumentendagen is
pie in bredere zin. Uw vrijgevigheid is de Pieterskerk
meesterskamer van 10 tot 17 uur te bezoeken en
te vinden op www.openmonumentendagenleiden.nl
Leiden ten deel gevallen; als Vriend steunt u de Pie-
MONUMENTENZORG
Webshop
Vriend van de Pieterskerk Leiden, interessant kan zijn. Het Ministerie van Financiën
gift voor de berekening van de giftenaftrek wordt
terskerk Leiden, een belangrijk Rijksmonument, in
Bedrijven kunnen voor de vennootschapsbelasting
haar taak om cultureel erfgoed te behouden voor de
1,5 keer het bedrag van de gedane gift in aftrek bren-
huidige en toekomstige generaties.
gen; Ook voor de vennootschapsbelasting geldt dat deze extra aftrek wordt toegepast over maximaal €
Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht
Een gift aan een culturele instelling met ANBI status
5.000,= van de aan culturele instellingen gedane
maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?
gaat tijdelijk een extra belastingvoordeel opleveren
giften. Deze extra giftenaftrek kan voor het eerst wor-
in de inkomstenbelasting. U kunt als belastingplich-
den aangegeven bij de aangifte over het belasting-
tige namelijk 1,25 keer het bedrag van de gedane
jaar 2012. Deze aangifte doet men in 2013.
Bezoek de webshop van de Pieterskerk Word een vriend en www.pieterskerk.com steun de Pieterskerk Wat houdt het in: l l l l
kosten € 20,- euro per jaar steun een nationaal monument 2 Vriendenberichten per jaar korting bij sommige culturele activiteiten
Rekenvoorbeeld voor particulieren: Zonder geefwet
Met geefwet
U schonk in 2011
€ 1.000
U schonk in 2012
€ 1.000
Uw aftrekpost in 2011
€ 1.000
Uw aftrekpost in 2012
€ 1.250
Fiscale teruggave bij 52 % tarief
€ 520
Fiscale teruggave bij 52 % tarief
€ 650
U betaalde in feite
€ 480
U betaalt in feite
€ 350
Verder: l
Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de ANBI status
l
Vriend voor het leven kost € 1000,-
Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de ‘steun ons’ buttom op de homepage
Optimaal gebruik maken van de Geefwet Wilt u optimaal van de Geefwet gebruikmaken en
Wilt u meer informatie over de Geefwet t.b.v. de
daarmee de Pieterskerk Leiden steunen, dan advi-
Pieterskerk Leiden, neemt u dan contact op met
seren wij u in 2012 een periodieke schenking voor
Frieke Hurkmans, via info@pieterskerk.com of
vijf jaar of meer af te spreken met de Pieterskerk
071 512 43 19 (ma-vr 10-16 uur).
Leiden. Periodieke giften zijn volledig aftrekbaar voor de inkomstenbelasting.