PIETERSKERK LEIDEN
vriendenbericht
07/16
jaargang 23/1 - juli 2016 ISSN 1387-9952
2 vriendenbericht > Column en colofon
column
De kracht van het woord Op de vraag van Stadsdichter Wouter Ydema waar het gedicht voor het Pieterskerkgala 2015 over moest gaan was mijn antwoord: ‘Je hebt volledige vrijheid, kies maar een onderwerp of object uit de rijke geschiedenis van de Pieterskerk die jou aanspreekt.’ Wouter Ydema bezocht daarop een aantal malen
introducee, gratis toegang heeft tot uw monument
het monument en liet toen zijn oog vallen op een
wordt er vanaf de zomer 2016 een Pieterskerk
klok die in de zuidelijke kooromgang, op een (te)
Vriendenpas geintroduceerd. De Vriendenpas wordt
klein wit krukje, stond. De stadsdichter schreef een
u toegestuurd, nadat uw donatie aan de Stichting
wonderschoon gedicht en blies daarmee de klok
Vrienden van de Pieterskerk administratief verwerkt
nieuw leven in. Door de woorden van het gedicht
is. Op de Vriendenpas van de Pieterskerk staat uw
Het Vriendenbericht is een uitgave van de
was het helder dat de klok meer aandacht verdiende
naam, uw registratienummer en het jaartal waarvoor
Stichting Vrienden van de Pieterskerk en
dan het tot dan toe had gekregen. De kracht van
de pas geldig is. Als Vriend van de Pieterskerk heeft
verschijnt tweemaal per jaar.
het woord had zijn werk gedaan. Verderop in dit
u niet alleen gratis toegang tot het monument,
Vriendenbericht kunt u zien en lezen hoe de klok
u krijgt ook korting bij concerten die door de
Redactie Wouter Hollenga (hoofdred.), Kim
nu prachtig tot zijn recht komt, hangend in een
Pieterskerk Leiden zelf worden georganiseerd,
van Goethem, Monique Roscher en Ward
klokkenstoel, die mede door uw steun als Vriend
zoals het Weihnachts-Oratorium in december.
Hoskens. Met dank aan Brigitte Bruyns.
van de Pieterskerk vervaardigd kon worden.
Bijdrage van Frieke Hurkmans.
En over nieuw leven inblazen gesproken, er
want uw steun is voor de Pieterskerk Leiden
wordt op dit moment volop gewerkt aan het
onontbeerlijk. De kathedrale omvang van de
schoonmaken en restaureren van het 17de eeuwse
Pieterskerk is indrukwekkend en maakt dat er op
pijpwerk in het Van Hagerbeerorgel. Een groot
dagelijkse basis onderhoud gepleegd wordt om
aantal van deze zeer oude orgelpijpen heeft een
het monument te laten schitteren. In 2021 zal het
hoog loodpercentage en is daardoor gevoelig voor
900-jarig bestaan van de Pieterskerk Leiden worden
de aantasting door loodcorrosie. Naar de oorzaken
gevierd, een van de oudste momumenten in de
van loodcorrosie wordt diepgaand onderzoek
stad. Toen de Stichting Pieterskerk Leiden in 1974
gedaan,
Pieterskerk
de kerk in handen kreeg was deze volledig in verval
Leiden werkt daarin samen met orgelbouwer en
geraakt. Inmiddels is het subliem gerestaureerd en
-restaurateur Verschueren en de Rijksdienst voor
is het een zeer goed onderhouden monument. Dat
het Cultureel Erfgoed en deelt alle bevindingen.
ziet iedere bezoeker die binnenkomt en rondkijkt
Het is een arbeids- en tijdsintensief traject.
en dat willen wij heel graag zo houden. Met uw
Antwoordnummer 12052 VC Leiden
Deze zomer zal het tweede van de drie registers
genereuze steun als Vriend van de Pieterskerk gaat
Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden
helemaal worden schoongemaakt en waar nodig
dat ook lukken, zeer veel dank daarvoor!
T 071 512 43 19 info@pieterskerk.com
gerestaureerd. In het komende Vriendenbericht zal
www.pieterskerk.com
hier ruim aandacht voor zijn.
Frieke Hurkmans
colofon
Foto’s/illustraties Claudia Claas, Frank Emous, Hielco Kuipers, Hoge Raad der Nederlanden – Hein van Liempt, Menso van Reij, Rijksmuseum Amsterdam, Simon van Boxtel, Stefan Tetelepta, Universiteitsbibliotheek Leiden
Vormgeving en druk
Valetti, Claudia
Claas en Drukkerij van der Linden.
Redactieadres Stichting Vrienden van de Pieterskerk
Wij hopen veel Vriendenpassen te mogen uitreiken,
ook
internationaal.
De
Ik hoop, als altijd, u in de komende maanden in de Pieterskerk te mogen begroeten bij één van de
IBAN: NL22ABNA0881528307
Genoeg te zien dus in de Pieterskerk Leiden, waar
evenementen, concerten of tijdens openstellingen
© Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande
jaarlijks tienduizenden bezoekers rondlopen en
van uw prachtige monument.
toestemming van de uitgever worden openbaar
genieten van de historie, de rust en de ruimte in
gemaakt of verveelvoudigd.
onze ‘lege’ kerk. Om er voor te zorgen dat u als
Frieke Hurkmans
Vriend van de Pieterskerk Leiden, samen met een
directeur-bestuurder Pieterskerk Leiden
Historische fotoâ&#x20AC;&#x2122;s < vriendenbericht 3
historische foto â&#x20AC;&#x2122; s
Grote verscheidenheid aan stijlen
De Pieterskerk is een laatgotische middeleeuwse kerk, maar zij herbergt in haar ruimten een groter aantal stijlen uit de kunst en de architectuur. Deze verscheidenheid heeft de kerk te danken aan de vele monumenten, epitafen en grafzerken in de kerk. Deze objecten zijn over de eeuwen heen in de Pieterskerk geplaatst; een blijk van de continue gebruiksgeschiedenis van de kerk als centrum van kunst, cultuur en maatschappij. Zo kun je in de kerk dwars door de tijd heen lopen en inzicht krijgen in de chronologie van kunst en architectuur. Van gotiek tot renaissance en van barok tot neoclassicisme.
Monument Johan Meerman 1820, romantiek
Monument Gerard Meerman 1780, neoclassicisme
Kerkmeesterskamer 1648, barok met vroege rococo elementen
Gedenkteken Johannes Hendricus van der Palm
Grafzerk Floris van Boschuysen en echtgenote,
Grafzerk Claes Alewijn Claesz. en echtgenote
1843, neogotiek
1474, gotiek
1565, renaissance
4 vriendenbericht > Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper
Sinds 1 maart is de Hoge Raad der Nederlanden
gevestigd
aan
het
Korte Voorhout in Den Haag. Voor de nieuwbouw staan zes bronzen beelden van
Nederlandse
Oorspronkelijk
rechtsgeleerden.
flankeerden
zij
de
toegang tot het oude gebouw van de Hoge Raad aan het Plein. Vijf van hen kijken met opgeheven hoofd de wereld in, de zesde zit met zijn hand onder zijn hoofd in gedachten verzonken; het is Joan Melchior Kemper (Amsterdam 1776-Leiden 1824). Hij kreeg een laatste rustplaats in de Leidse Pieterskerk.
Een eenvoudige sprekende herinnering het gedenkteken voor joan melchior kemper
Illuster gezelschap Even verderop is Kemper nog een keer vereeuwigd, dit keer in de vorm van een bronzen medaillon, aangebracht in de gevel van het Ministerie van Justitie. Ook hier maakt hij deel uit van een illuster gezelschap van zes rechtsgeleerden. Een Leids portret in brons van de befaamde geleerde is te vinden in de fietsenstalling van het Gravensteen, het Amsterdamse Rijksmuseum bezit een geschilderd portret ten voeten uit. Beeltenissen genoeg dus van deze befaamde geleerde en staatsman; en dat is nu net wat er ontbreekt op het monument in de Pieterskerk.
Beminnelijke eenvoudigheid Dat monument, geplaatst in de kooromgang van de Pieterskerk, zal niet veel bezoekers doen stilstaan. Het heeft weliswaar behoorlijke afmetingen, maar oogt als een eenvoudig stuk marmer. De hierin aangebrachte korte inscriptie in Latijn vermeldt zelfs geen volledige naam en leefdata, slechts “KEMPERO GRATI DISCIPULI” (Voor Kemper van
SERIE PORTRETTEN: DE PIETERSKERK HEEFT IN DE LOOP DER EEUWEN VELEN EEN
zijn dankbare leerlingen). Bij nadere beschouwing
LAATSTE RUSTPLAATS OF EEN HERINNERINGSPLEK GEBODEN. ZWERVEND DOOR DE
blijkt een hardstenen plaat aan de voet van het
KERK KOM JE NAMEN TEGEN OP GRAFSTENEN, MONUMENTEN EN ROUWBORDEN.
Kemper weer te geven, maar dat is dan ook alles.
monument alsnog geboorte en sterfdatum van
WIE WAREN DEZE MENSEN, WAT WAS HUN LEVENSLOOP EN WIE ZORGDE ER VOOR
Bij de onthulling van het monument in 1835, sprak
DAT DE HERINNERING AAN HEN BEWAARD BLEEF IN DE PIETERSKERK?
omstanders aan: “Aanschouwt, en oordeelt! Ziet
de jurist en politicus Jacob de Kempenaer de daar des Meesters beeldtenis. Zijn beeldtenis?
vervolg Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper < vriendenbericht 5
Foto Links: Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper.
Ja! Niet dat open oog; niet dien blik vol ziels;
In haar biografie van Kemper uit 1913 beschrijft
Foto: © Claudia Claas
niet dat hoog gewelfde voorhoofd; niet dien
Johanna Naber Christina als een “vroolijke,
Linksboven: De zes bronzen beelden voor het gebouw
vriendelijke mond; niet dat innemend gelaat.”
levendige, schrandere jonge vrouw…. met een
van de Hoge Raad werden rond 1938 vervaardigd door
Hij betoogde verder dat het gedenkteken geen
goed ontwikkeld kunstgevoel”. Het huwelijk was
zes verschillende Nederlandse beeldhouwers. Oorspron-
stoffelijk portret van de geleerde gaf, maar juist
gelukkig, zij het dat Christina steeds meer jaloezie
kelijk flankeerden zij de entree tot het oude gebouw van
diens
aan de dag lijkt te leggen. In 1806 schrijft Kemper
de Hoge Raad aan het Plein. Helemaal rechts: Oswald
eenvoudigheid” en “onbevlekte reinheid”.
eigenschappen
weergaf:
“beminnelijke
haar: “…aan u en de kinderen te denken; kon ik u toch maar overtuigen, dat dit het aangenaamste
Wenckebach, Joan Melchior Kemper, ca. 1938, brons. Foto: © Hoge Raad der Nederlanden, Hein van Liempt.
Hoogleraar
onderzoek voor mijn hart is, waarlijk, ik weet niet,
Rechtsboven: Toon Dupuis, Plakette met beeltenis
Joan Melchior Kemper wordt in 1776 geboren in
wat er nog aan mijn geluk ontbreken zou; doch gij
van Joan Melchior Kemper, afkomstig uit de gevel van
Amsterdam als zoon van Joan Hendrik Kemper en
zult er nog eenmaal van overtuigd worden (…) want
Breestraat 109, voormalig woonhuis van Kemper, 1913.
Elisabeth Bekker. Op jonge leeftijd verliest hij zijn
zo waar ik leeve, heb ik nog geene vrouw gezien,
Het werd in 1966 door de Historische Vereniging Oud Lei-
ouders en wordt hij met zijn broertje en zusje verder
die in alle opzichten beter voor mij was (…) ik zou u
den geschonken aan de Universiteit Leiden. Het bevindt
opgevoed door zijn grootmoeder van moeders
voor geene andere willen ruilen”
zich nu in de fietsenstalling van het Gravensteen. Foto ©
kant. Joan doorloopt de Latijnse School en gaat
Claudia Claas
vervolgens Rechten studeren aan het Athenaeum,
Brieven
voorloper van de Universiteit van Amsterdam.
Intussen waren de Fransen Nederland binnen
Met de verdediging van zijn proefschrift in 1796
gevallen en hadden de Patriotten de Bataafse
verkrijgt hij de Leidse doctorstitel, waarna hij zich
Republiek uitgeroepen. Kemper maakte deze
als advocaat vestigt in zijn geboortestad. Twee
woelige jaren in Amsterdam mee en zag de
jaar later wordt Kemper aangesteld als hoogleraar
omwenteling als veelbelovend.
burgerlijk- en natuurrecht aan de universiteit van
Tijdens zijn verblijf in Harderwijk kan Kemper zich
Harderwijk. Hij is dan 22 jaar.
volop wijden aan de wetenschap en zijn gezin. Dat hij niettemin de politieke situatie nauwgezet volgt,
Jaloezie
blijkt uit de in 1806 door hem anoniem gepubliceerde
Voor zijn vertrek naar Harderwijk trouwt Kemper met
vier Brieven over de tegenwoordig in omloop zijnde
Christina de Vries. Hij had haar leren kennen via
Geruchten omtrent eene nadere Vereeniging van de
haar broers Abraham en Jeronimo de Vries, met wie
Bataafsche Republiek met Frankrijk. Hierin spreekt
Kemper tijdens zijn studie in Amsterdam bevriend
hij zich in feite uit tegen een dergelijke vereniging.
was geraakt. Het stel zou vijf kinderen krijgen.
De brieven verschijnen ook in een Franse vertaling
6 vriendenbericht > vervolg Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper
Elizabeth herinnerde zich later het oordeel van haar vader: “Ik dacht tenminste veel genie en talent bij Napoleon te zullen vinden; doch zoo hij die al bezit, ze worden overtroffen door eene verregaande brutaliteit.” Elizabeth beschrijft in haar Herinneringen ook de zware geldzorgen van het gezin door het uitblijven van de salarissen der hoogleraren. Intussen staat Kemper hoog aangeschreven bij zijn studenten en steekt hij zijn politieke voorkeuren niet onder stoelen of banken. Dit blijkt wel uit een studentenliedje gemaakt naar aanleiding van plannen ter afschaffing van de ontgroening. …… “Eer wordt een Kemper Franschgezind En van geen braaf student bemind, Eer wij ’t ontgroenen laten.”
Adelstand In 1813 trekken de Franse troepen zich terug uit Nederland. Leiden beleeft nog enkele spannende uren als op 24 november bekend wordt dat de Fransen Woerden heroverd hebben en vluchtelingen de sleutelstad binnen stromen. Kemper verblijft op dat moment in Amsterdam. Elizabeth vertelt hoe haar moeder voor het huis aan de Breestraat de mensen gerust stelde met de woorden “Ware er gevaar, zoude ik dan hier met mijne kinderen blijven?”. Bij de daarop volgende omwenteling in Nederland speelt Kemper een belangrijke rol; in november 1813 stelt hij de proclamatie op, waarbij erfprins Willem bekend maakt de regering te aanvaarden als Soeverein Vorst. Na zijn landing in Scheveningen bezoekt koning Willem I ook Leiden, waar hij wordt toegesproken door Kemper. De vorst zou hem later in de adelstand verheffen, waarna hij de titel jonkheer kon voeren. Hij voegt dan De Bosch toe aan zijn naam. Ook wordt hij aangesteld als rector magnificus van de Leidse universiteit. David Pierre Giottino Humbert de Superville,
en komen Napoleon onder ogen. Hij probeert
portret van Joan Melchior Kemper, 1815, olie-
tevergeefs achter de naam van de auteur te komen.
Verdwaald
In hetzelfde jaar vormt Napoleon de republiek om
Kemper zal een belangrijke rol blijven spelen in
tot het Koninkrijk Holland en stelt hij zijn broer
staatszaken. Hij combineert het hoogleraarschap
Lodewijk Napoleon aan als koning. In 1810 volgt
en de functie van rector magnificus met het
inlijving bij het keizerrijk. Kemper is op dat moment
lidmaatschap
hoogleraar aan de Leidse universiteit. Hij bewoont
waaronder de commissie die een nieuw wetboek
met zijn gezin Breestraat 109.
gaat ontwerpen. In 1817 treedt hij aan als Tweede
verf op paneel (Amsterdam, Rijksmuseum)
van
diverse
staatscommissies,
Kamerlid. Dit alles betekent dat hij veel tijd door
Brutaliteit
brengt in Brussel. Zijn vrouw en enkele van zijn
Op 24 oktober 1811 staat Kemper oog in oog met
kinderen reizen vaak met hem mee. In Leiden
Napoleon. De keizer maakt een tour door Holland
bewonen zij vanaf 1820 het pand Rapenburg 22 (de
en doet daarbij ook Leiden aan. In Rapenburg
huidige muziekschool). Het voeren van een dubbele
48 spreekt hij met verschillende gezagsdragers
huishouding en het leven in diplomatieke kringen
en hoogleraren, waaronder Kemper. Zijn dochter
brengt hoge kosten met zich mee.
vervolg Het gedenkteken voor Joan Melchior Kemper < vriendenbericht 7
Links: D.P.G. Humbert de Superville, ontwerp grafmonument voor Kemper, Universiteitsbibliotheek Leiden, Collectie Prentenkabinet. Rechts: Vier zogenaamde cippes, in: Jean Emlie Humbert, ‘Notice sur quatre cippes sépulcraux et deux fragments, découverts, en 1817, sur le sol de l’ancienne Carthage’, Den Haag 1821.
Een eenvoudige steen Het vele gereis en de vele functies moeten een
dan al bestaande commissie ter oprichting van
lijkt het voor een plaat te staan. Dat is ook het
zware wissel hebben getrokken op Kempers
een monument voor Kemper van samenstelling
geval op een latere afbeelding van het monument
gezondheid. In 1823 vraagt hij de koning hem te
gewisseld en drie jaar later kan het gedenkteken
door Kneppelhout van Sterkenburg. De Leydsche
ontslaan als lid van de commissies die zich bezig
worden onthuld.
Courant van 3 juni 1835 doet verslag van de onthulling en beschrijft hoe de ‘cippus’ tegen
houden met het nieuwe wetboek en kondigt hij zijn vertrek aan uit de Staten-Generaal. Willem I weigert
Humbert de Superville
een “nog blaauw te marmeren vlak” staat. Het is
echter hem dit ontslag te verlenen en Kemper
Voor het ontwerp had de commissie zich al
onduidelijk of deze achtergrond er ooit is geweest
besluit verder te gaan met zijn taken.
gericht tot een vriend van Kemper: David Pierre
en zo ja, wat er mee is gebeurd.
Op 19 juli 1824 vergadert de redactiecommissie
Giottino Humbert de Superville. Deze kunstenaar
voor de laatste keer, in Den Haag. Kemper keert
en geleerde
had in 1815 een portret van
De krant schrijft verder dat de “inwijding geschiedde
opgelucht terug naar Leiden, maar ’s nachts
Kemper geschilderd en enige tijd diens dochters
door den Heer J.M. de Kempenaer (…) door eene
wordt hij onwel en sterft hij, 48 jaar oud. Enige
tekenonderricht gegeven. Mede dankzij Kemper
aanspraak zoo roerend, zoo welsprekend en
maanden na het overlijden spreekt Joans vriend,
kreeg Humbert de aanstelling als directeur
gepast, dat zij niets te wenschen overliet. (…) De
dichter en theoloog Johan Hendricus van der
van het in de jaren 1820 opgerichte Kabinet
indruk die deze plegtigheid op alle aanwezenden
Palm een lijkrede uit. Hij beëindigt deze met een
van
pleisterbeelden.
gemaakt heeft, gaat zoo zeer alle beschrijving te
verwijzing naar Kempers laatste rustplaats “onder
Davids broer, Jean Emile Humbert, had de oude
boven, dat men zich aan dezelve niet wagen zal.”
een eenvoudige steen” in de Pieterskerk en stelt
stad Carthago herontdekt. In zijn verzameling
Elf jaar na zijn overlijden kreeg Joan Melchior de
dat het nu aan het Vaderland is om te bepalen welk
oudheden
Bosch Kemper zo alsnog een waardige herinnering
monument zij zal optrekken ter ere van deze held
zogenaamde cippes. Eén heeft mogelijk gediend
van de onafhankelijkheid.
als inspiratiebron voor broer David; het doet qua
prenten,
tekeningen
bevonden
en
zich
vier
grafstèles,
in de Pieterskerk.
vorm sterk denken aan het gedenkteken voor
Bronnen:
Waar blijft het monument?
Kemper. In een notitie die David had geschreven
Het vaderland bleef echter in gebreke. Het zijn
voor genoemde commissie geeft hij aan dat een
• Edward Grasman, ‘Marmeren dankbaarheid voor Kemper’, in: Elizabeth den Hartog en John
leerlingen en vrienden van Kemper geweest die er
monument een eenvoudige, sprekende herinnering
Veerman, Edward Grasman en Dirk-Jan de Vries
voor zorgden dat het gedenkteken er ook kwam.
moet zijn, zonder beeldspraak en symbolen. Men
(red.), De Pieterskerk in Leiden. Bouwgeschiedenis,
In 1832 verschijnt in de Arnhemsche Courant een
zou moeten uitgaan van Griekse of Egyptische
inrichting en gedenktekens, 2011
artikel onder de titel ‘Waar blijft het Monument voor
voorbeelden. Zo zou het de eeuwen doorstaan en
Kemper?’ De auteur beschrijft zijn bezoek aan
algemeen te begrijpen zijn.
• Johanna. W.A. Naber, Joan Melchior Kemper (1776-1824), 1913
van beroemdheden als Boerhaave en Sebald
Blauw gemarmerd
• A.J. van der Aa, ‘Kemper (Joan Melchior)’, in: Biografisch woordenboek der Nederlanden, 1852-
Brugmans bekijkt. Tot zijn verbazing blijkt er nog
Het gedenkteken zoals nu opgesteld in het koor
1878
steeds geen monument voor Kemper te zijn
van de Pieterskerk is opgebouwd uit wit marmer
opgericht, alleen het graf weet men hem te wijzen.
en staat onder een venster dat het ook ten dele
• Th.H. Lunsingh Scheurleer, C. Willemijn Fock, A.J. van Dissel, Het Rapenburg. Geschiedenis van een
Na deze oproep wordt de samenstelling van de
overlapt. In het ontwerp van Humbert de Superville
Leidse gracht (deel IVb: Leeuwenhorst), Leiden 1989
de Leidse Pieterskerk waar hij de gedenktekens
8 vriendenbericht > Interview met vrijwilliger Charles van Reij
interview
Als vrijwilliger van de Pieterskerk kun
vrijwilliger charles van reij over de
je op veel verschillende manieren je
pieterskerk en haar geschiedenis :
inzetten voor het gebouw. Charles van Reij, inmiddels zo’n 13 jaar vrijwilliger bij de stichting Pieterskerk
‘De Pieterskerk heeft iets blijvends’
Leiden, geeft bijvoorbeeld vanuit zijn eigen interesse rondleidingen. De voormalig geschiedenisdocent heeft een fascinatie voor het gebouw. Zijn opgedane kennis deelt hij graag met de andere vrijwilligers en het personeel.
Charles heeft in zijn studiekamer thuis zeer zeldzame oude boeken verzameld. “ Ik ben zo’n 40 jaar geleden begonnen met boeken sparen,” vertelt hij. “Velen gaan er over de Nederlandse godsdienst, en over de stad Leiden.” Afgelopen winter gaf Charles een lezing over hoe de Pieterskerk wordt genoemd in de oude geschriften van de stad. “Toen ik net vrijwilliger was, hadden we Pieterskerklezingen. Iedere vrijwilliger vertelde vanuit zijn eigen interesse iets aan elkaar. Zo werd de kennis over het gebouw gedeeld. Met mijn presentatie probeer ik hetzelfde.” Van Reij geeft toe dat het wat voorwerk kost, maar; “Het meeste kan vanuit huis, ik trek gewoon mijn boeken uit de kast. En omdat het mijn interesse heeft, en de vrijwilligers enthousiast reageerden, blijft het ook leuk om te doen.” Tijdens het interview laat Charles de boeken zien die in zijn bezit zijn waarin de Pieterskerk in wordt aangehaald. Vooral de schetsen van de kerk spreken tot de verbeelding. “In dit boek uit 1912 wordt een schets uit de 15e eeuw getoond, van de stad Leiden,” vertelt Charles. “Je ziet er geen noemenswaardige gebouwen op staan, zoals de burcht, maar wel de kerken. Dit is één van de eerste afbeeldingen van de stad.” Ook in zijn collectie is een boek uit 1561, van Guicciarini. “Deze Italiaan moest eigenlijk bij zijn familie in de leer in Antwerpen, maar vond het veel Charles van Reij © Foto: Menso van Reij
vervolg Interview met vrijwilliger Charles van Reij < vriendenbericht 9
leuker om rond te trekken in de Nederlanden.
over de stad en haar geschiedenis. Ik heb
Daarbij heeft hij ook een beschrijving gemaakt
bij veel werkgroepen gezeten die zich op
van Leiden. Die noemt Guicciarini met wel 145
deelonderwerpen van de stad richtten. Maar de
bruggen een ‘geriefelijke stad’, maar bovenal zijn
Pieterskerk heeft iets blijvends. Iets waardoor je
hier ‘zeer schone en witte vrouwen’.” Ook staat
ook altijd weer bij terugkomt.”
er in het met perkament gebonden boek een
Vervelen doet het vrijwilligerswerk hem dan
afbeelding van de Pieterskerk. Charles vouwt
ook niet. “Elke groep die je rond leidt is weer
hem voorzichtig open. “De prent is duidelijk na
anders. Sommigen willen meer horen over de
1512, toen de klokkentoren instortte.”
bouwgeschiedenis, of juist over de orgels, of de grafmonumenten. Het gebouw is zo divers, net
De oude afbeeldingen van de Pieterskerk laten
als de vrijwilligerstaken. Iedere vrijwilliger kan zijn
ook goed zien dat veel afbeeldingen uit het
eigen invulling geven en zich nuttig maken. van
verleden helemaal niet waarheidsgetrouw zijn.
koffie schenken bij een concert, tot meehelpen in
Na de instorting van de toren in 1512, heeft er
het op orde houden van het gebouw.”
op het Pieterskerkplein een klein torentje met een klok gestaan. Zo kon er alsnog een klok geluid worden als de dienst aanving. Maar op een afbeelding uit het boek Beschrijving van de stad Leiden (Orlers,latere druk, 1781) staat vreemd genoeg een dubbele klokkentoren: één op het Pieterskerkplein en nog één op de kerk zelf. Ook in een latere uitgebreide stadsbeschrijving van Van Mieris kloppen de details niet, zegt Chrales. “De prent lijkt niet meer op de Pieterskerk. Al beschrijft van Mieris wel tot in detail wat er in de kerk te vinden is aan gedenktekens en grafborden. De hele stad Leiden komt in drie dikke delen van Van Mieris aan bod.” Charles heeft al weer nieuwe ideeën voor een mogelijke
volgende lezing: “Dan wil ik dieper
ingaan op wat Van Mieris allemaal over de Pieterskerk heeft gezegd. En daarnaast heb ik in november 2015 een heel zeldzaam boek op de kop getikt van Van Kneppelhout, uit 1864. Dat beschrijft alle graven en gedenktekenen van de Pieterskerk uit die tijd en heeft prachtige, met de hand ingekleurde tekeningen ervan.” Charles werd 13 jaar geleden vrijwilliger bij de Pieterskerk op aandringen van zijn vrouw. “We waren bij een concert in de Pieterskerk en er lag een flyer om vrijwilligers te werven. Toen zei mijn vrouw tegen mij: ‘Ik weet wat jij gaat doen’. En ik had vanwege mijn geschiedenisachtergrond wel wat opmerkingen toen ik zelf werd rond geleid, dus het was wel duidelijk dat ik rondleider en gastheer mocht worden.” Inmiddels is Charles’ leven diep verbonden met de Pieterskerk. Hij heeft bijvoorbeeld zijn 65ste verjaardag met vrienden en familie in de kerk gevierd. “Er zijn veel mensen geïnteresseerd in geschiedenis in Leiden. Dat zie je bijvoorbeeld ook aan het aantal boeken dat jaarlijks uitkomt
Charles van Reij © Foto: Menso van Reij
10 vriendenbericht > Handen uit de mouwen tijdens NLdoet
Handen uit de mouwen tijdens NLdoet
Vrijwilliger bij de Pieterskerk worden? Stichting Pieterskerk Leiden is altijd op zoek naar nieuwe vrijwilligers voor verschillende
Het Oranje Fonds organiseert jaarlijks in maart, samen met duizenden organisaties in het land, NLdoet; de grootste vrijwilligersactie van Nederland. Ook in de Pieterskerk Leiden werd met de hulp van tientallen vrijwilligers voor de tweede maal meegedaan aan NLdoet.
taken. Van het geven van rondleidingen
Tijdens de jaarlijkse vrijwilligersactie van het Oranje
de afwisseling van werk goed voor iedereen en
en assisteren in het Pieterskerkcafé tot
Fonds op vrijdag 11 en zaterdag 12 maart waren
dat in zo’n inspirerende locatie als de Pieterskerk.’
het inschenken van koffie en thee bij grote
dit jaar meer dan 9.200 klussen te doen. Dat aantal
klassieke concerten. Neem voor meer
was nog nooit eerder zo hoog. NLdoet zet vrijwillige
Traditioneel
informatie contact op met Wouter Hollenga,
inzet in de spotlights en stimuleert iedereen om een
een
vrijwilligerscoördinator van de Pieterskerk, via
dag(deel) de handen uit de mouwen te steken. Een
kantoorpersoneel georganiseerd in de Pieterskerk.
vrijwilliger@pieterskerk.com of telefoon
recordaantal van 350.000 mensen stak dit jaar de
‘Vorig jaar zijn we aangehaakt bij NLdoet’ zegt
071-5137764.
handen uit de mouwen tijdens NLdoet.
directeur-bestuurder
werd
er
schoonmaakdag
jaarlijks met
Frieke
in
januari
vrijwilligers
Hurkmans.
en
‘Dat
was zo’n succes dat wij dit jaar de jaarlijkse
NLdoet in de Pieterskerk © Foto’s: Stefan Tetelepta
Na een zeer succesvolle editie van vorig jaar heeft
schoonmaakdag ook eraan hebben gekoppeld.
de Pieterskerk ook in 2016 weer meegedaan aan
Nuttig en ook heel erg leuk’. De monumenten in de
NLdoet. Op vrijdag hebben medewerkers van
Pieterskerk worden zorgvuldig schoongemaakt, zo
Stichting Confessioneel Onderwijs Leiden (SCOL)
wordt het oudste koorhek van Nederland glanzend
meegeholpen en op zaterdag was het de beurt aan
opgepoetst. Daarnaast worden er enkele klussen
de medewerkers en allerlei vrijwilligers van en rond
gedaan in de tuin van de Pieterskerk Leiden, die
de Pieterskerk Leiden.
strekt rondom het centrale Leidse monument.
Het meedoen aan NLdoet in de Pieterskerk heeft
‘Prachtig
drie grote voordelen, zegt Karin van Oort, voorzitter
het schilderen van een aantal monumentale
CvB van SCOL: ‘Ten eerste doe je iets voor de
binnendeuren. Het voorwerk is gedaan door onze
maatschappij. Vanuit het onderwijs hebben wij hier
huismeester en de vakschilders van het SCOL
al dagelijks mee te maken, maar dit is een andere,
zetten de deuren weer in de originele kleur. Het
bijzondere manier om je voor de maatschappij in
is hartverwarmend om te zien hoeveel hulp wij de
te zetten. Daarnaast is het geweldig om dit met
komende dagen krijgen.’ zegt Hurkmans. Van de
iedereen uit onze organisatie te mogen doen;
kroonluchters tot de kerkmeesterskamer en de
collega’s die elkaar normaal niet vaak zien, werken
orgels, vrijdag en zaterdag waait met NLdoet de
vandaag samen in de Pieterskerk. En als laatste is
voorjaarsschoonmaak door de Pieterskerk Leiden.
voorbeeld
van
samenwerking
is
Overhandiging eerste Vriendenpas Pieterskerk < vriendenbericht 11
Overhandiging eerste Vriendenpas Pieterskerk Begin juli heeft Jan Hoekema, voorzitter van de Stichting Vrienden van de Pieterskerk, de eerste Vriendenpas overhandigd aan de heer Maas Geesteranus, al jarenlang Vriend van de Pieterskerk. Hoewel de heer Maas Geesteranus inmiddels een aantal jaar in Amersfoort woont, voelt hij zich nog steeds een echte Leidenaar. Zoals hij zelf omschrijft: ‘Met Leiden blijf je altijd verbonden,
ook wanneer je er niet meer woont’. De Vriendenpas geeft u als Vriend, samen met
die de donatie van dit jaar al hebben overgemaakt,
een introducee, gratis toegang tot de Pieterskerk.
ontvangen direct na het verschijnen van dit
Daarnaast krijgt u regelmatig een vriendenkorting
Vriendenbericht, de Vriendenpas 2016.
aangeboden
bij
concerten
en
lezingen
georganiseerd door de Pieterskerk Leiden.
Zoals bij u bekend is de Pieterskerk afhankelijk van uw blijvende steun van donateur. Wij vragen
Het idee voor de Vriendenpas is ontstaan omdat
daarom uw hulp voor de werving van nieuwe
wij sinds enige tijd een kleine entree heffen voor
vrienden. In het Vriendenbericht vindt u een Word
de toegang van het monument, om daarmee het
Vriend-kaart, wij zouden het enorm waarderen als
onderhoud te ondersteunen. U als Vriend hoeft
u deze kaart aan een vriend of familielid geeft
deze entree natuurlijk niet te betalen.
die zich net als u verbonden voelt met de bijna
Eerste Vriendenpas uitgereikt aan
900 jaar historie van de Pieterskerk Leiden. Wij
de heer Maas Geesteranus door
De Vriendenpas is geldig in het jaar van afgifte en
hopen met uw steun de komende tijd veel nieuwe
Jan Hoekema, voorzitter Stichting
zal u worden toegezonden op het moment dat uw
Vriendenpassen te kunnen versturen.
donatie administratief is verwerkt. Alle Vrienden
Vrienden van de Pieterskerk en Frieke Hurkmans, directeur-bestuurder Pieterskerk. © Foto’s: Claudia Claas
12 vriendenbericht > Weihnachts-Oratorium met het Nederlands Kamerkoor
Weihnachts-Oratorium met het Nederlands Kamerkoor
Ieder jaar luidt het Nederlands Kamerkoor Kerst feestelijk in met Bachs Weihnachts-Oratorium. Dit jaar gaat het Nederlands Kamerkoor de samenwerking aan met het meest swingende barokensemble dat Europa rijk is: het Belgische B’Rock. Na een grandioos debuut in de Pieterskerk in 2015
‘Een interpretatie ontstaat bij mij altijd door een
zal het Nederlands Kamerkoor ook dit jaar weer het
wisselwerking met de musici. Ik laat me graag
Leidse publiek in ultieme kerststemming brengen.
door hen inspireren, en hoop dat het andersom
Het complete Weihnachts-Oratorium klinkt: van
net zo werkt. Het Kamerkoor ken ik natuurlijk erg
de feestelijke cantate voor Eerste Kerstdag tot die
goed, en ik weet dat we met de solisten uit het
voor Driekoningen. Het geheel staat onder leiding
koor een mooie uitvoering kunnen neerzetten.’
van chef-dirigent Peter Dijkstra. ‘Als Peter Dijkstra voor zijn ‘manschap’ staat, open, gebiedend,
De pers over het Nederlands Kamerkoor en het
volmaakt relaxed, dan zing en speel je spontaan op
Weihnachts-Oratorium in de Pieterskerk Leiden:
vleugelen der dageraad. Hij laat zijn koor dansen, in een organische samenhang.’ schreef recensent
‘Jubelende klanken’ Telegraaf
Lidy van der Spek in het Leidsch Dagblad over Peter Dijkstra en het Nederlands Kamerkoor in de
‘Vitaliteit en schoonheid op de millimeter.’
Pieterskerk Leiden.
Leidsch dagblad
befaamde en meest swingende barokensemble
‘Het Nederlands Kamerkoor is voor de koormuziek wat het Concertgebouworkest is voor de orkestmuziek: een topensemble.’
dat Europa rijk is: het Belgische B’Rock uit Gent.
Volkskrant
Dit jaar gaat het Nederlands Kamerkoor een samenwerking
aan
met
het
internationaal
Op de vraag hoe het Weihnachts-Oratorium onder zijn leiding zal klinken zegt dirigent Peter Dijkstra:
‘Een ongeëvenaard mooie sfeer’ Trouw
Weihnachts-Oratorium © Foto: Simon van Boxtel
Wat doet Bach toch met ons? < vriendenbericht 13
Wat doet Bach toch met ons? tweede editie van de bachacademy in de pieterskerk Al jaren is de uitvoering van de Matthäus Passion
Of de tekst en hoe hij het verhaal weergegeven
rond Pasen cultureel gemeengoed in Nederland
heeft? En hoe zien we de mythe van Bachs fixatie
en niet in het minst in de Pieterskerk Leiden. Bach
op getallen terug?
Bachacademy Met Aukelien van Hoytema en Paul Hekking Pieterskerk Leiden Dinsdag 20 december 2016 Aanvang: 19:30 uur Pauze: 20:15 uur Verwacht einde: 21:30 uur
Weihnachts-Oratorium Nederlands Kamerkoor & B’Rock Solisten Mikael Stenbaek (Evangelist/ tenor)
zelf zou ervan opkijken dat dit religieuze stuk een van zijn bekendste werken zou worden. Hoewel hij
Kom erachter! Op dinsdag 20 december zal
Ruby Hughes (sopraan)
veel kerkelijke muziek geschreven heeft, was zijn
programmamaker en musicoloog Aukelien van
Marian Dijkhuizen (alt)
relatie met de geestelijkheid niet onomstreden.
Hoytema, bekend van Radio 4, de tweede editie
Jasper Schweppe (bas)
Bach was geen stichtelijke model-componist,
van de Bachacademy presenteren. Hier zal zij
maar een muzikaal genie en heethoofd: zo vocht
vertellen over Bach, zijn tijd en de muziek. Na de
Pieterskerk Leiden
hij met valsspelende orkestleden en nam stiekem
pauze is er een interview met Paul Hekking en is
Donderdag 22 december 2016
zijn vriendinnetje mee naar de orgelruimte.
er gelegenheid tot vragen, voor de pauze neemt
Aanvang concert: 19:30 uur
Aukelien het publiek mee op een reis met beeld,
Pauze: 20:45 uur
Gelovig of niet, de muziek van Bach spreekt
geluid en kleine optredens. Kaarten zijn online te
Einde concert: 22:30 uur
iedereen aan. Hoe komt dat toch? Wat is Bachs
bestellen via www.bachenleiden.nl.
geheim? Muzikale symmetrie, klankschoonheid?
Aukelien van Hoytema, bekend van Radio 4, zal de tweede editie van de Bachacademy presenteren. © Foto: Stefan Tetelepta
14 vriendenbericht > Bonaventura-klok
‘Ik heet Bonaventura. In het jaar 1490 maakte Wilhelmus Moor mij’
Nieuwe klokkenstoel gemaakt door Bram Siera. Links: De nieuwe plek in de Pieterskerk © Foto: Claudia Claas. Rechts: © Foto: Stefan Tetelepta
Bonaventura Wat ligt er in dit oude brons besloten? Een goede toekomst? Een fortuinlijk lot?
Afgelopen april was er een bijzonder moment in de Pieterskerk Leiden: speciaal voor de eeuwenoude Bonaventura-klok (1490) is dit voorjaar een nieuwe klokkenstoel vervaardigd. Hoewel het een nieuwe klokkenstoel is, heeft huismeester en timmerman Bram Siera oude technieken gebruikt voor de verbindingen in de klokkenstoel; ouderwets vakmanschap!
Sloeg ooit een klepel, als het hart van god, Rondom de hals van de klok is te lezen:
Ydema schreef in 2015 voor het benefietgala van
‘Bonaventura vocor. Anno domini MCCCCXC
de Pieterskerk een gedicht over de Bonaventura-
Galmt hier de kruitramp nog in na? Beschoten
Wilhelmvs Moor me fecit.’, of in het Nederlands:
klok (zie kader), wat ervoor zorgde dat de klok
Beeldenstormers het metaal? Werd tot
‘Ik heet Bonaventura. In het jaar 1490 maakte
weer vol in de aandacht kwam te staan. Met dank
Het eind haar roep gehoord op het schavot?
Wilhelmus Moor mij’. De herkomst van de klok is
aan Stichting Confessioneel Onderwijs Leiden en
Beefde de hand, van wie haar heeft gegoten?
onduidelijk, er doen meerdere verhalen de ronde.
de steunstichtingen van de Stichting Pieterskerk
Het meest waarschijnlijke verhaal is dat het in de
Leiden is een nieuwe klokkenstoel gebouwd,
Er komt geen antwoord uit het bronzen brok.
16e eeuw een gift was van de nonnen van het
waardoor de klok weer op de oorspronkelijke
De tijd verstomt. Haar stem is opgeheven.
klooster van St. Barbara die op het Rapenburg
manier opgehangen kan worden.
Ik tik tegen het ding. Ik voel. Ik duid.
gevestigd waren. De klok is in elk geval tijdens
Het uur aan waarop Leiden werd ontsloten?
de Tweede Wereldoorlog niet omgegoten, in
Bewonder de nieuwe klokkenstoel met eigen ogen!
Breng met mijn hand het voorwerp weer tot leven
tegenstelling tot 41 van de 47 klokken uit het
De Pieterskerk Leiden is dagelijks geopend van
Het trilt onder mijn huid; uit deze klok
carillon van het stadhuis in Leiden en de klokken
11:00 tot 18:00 uur, tenzij er evenementen gepland
Die stil bewaart wat in haar werd geluid.
van het Academiegebouw.
staan. Kijk voor meer informatie over het bezoeken van de Pieterskerk Leiden op onze website:
Stadsdichter Wouter Ydema, Leiden 2015
De Bonaventura-klok stond op een houten driepoot in de Pieterskerk. Stadsdichter Wouter
www.pieterskerk.com/bezoek-de-pieterskerk.
Voor de 5e maal Green Key Goud! < vriendenbericht 15
Voor de 5e maal Green Key Goud! De Pieterskerk Leiden heeft als ‘huiskamer van Leiden’ en als rijksmonument een maatschappelijke functie. Daarbij hoort ook maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Naast de invulling van de maatschappelijke functie gaat het daarbij om een duurzame bedrijfsvoering, duurzaam inkopen en duurzaam onderhoud. De
Pieterskerk
eerste en
de
Leiden
middeleeuwse eerste
locatie
was
in
monument in
Leiden
het
dat hun gasten inleveren op comfort en kwaliteit.
Europa
Zij gaan daarbij een stap verder dan de normale
2011 in
met
een
wet- en regelgeving vereist.
duurzaamheidscertificering. Dit jaar heeft de Pieterskerk Leiden voor de vijfde maal de Green
Zo is bijvoorbeeld de Pieterskerk Leiden op veel
Key Goud certificering behaald. Green Key is het
plaatsen voorzien van bewegingssensoren voor
internationale keurmerk voor duurzame bedrijven
het licht. Dat geldt voor de kantoren, maar ook op
in de recreatie- en vrijetijdsbranche en zakelijke
de ‘backstage’ plaatsen van de kerk, zoals hoog
markt. Bedrijven met een Green Key keurmerk
in de torentjes bij het orgel en boven de gewelven.
doen er alles aan om het milieu te sparen, zonder
Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?
word een vriend en steun de Pieterskerk Wat houdt het in: l
kosten € 20,- euro per jaar
l
steun een nationaal monument
l
2 Vriendenberichten per jaar
l
korting bij sommige culturele activiteiten
l
gratis toegang tot de openstelling met twee
Webshop bezoek de webshop van de pieterskerk
www.pieterskerk.com
personen
Wist u dat: l
Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de culturele ANBI status
l
Vriend voor het leven kost € 1000,-
Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de button ‘Uw steun helpt!’ op de homepage.
Ramen met namen
agenda pieterskerk leiden
Openstelling en rondleidingen:
Oktober 2016
Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Het Pieterskerkcafé is iedere dag geopend van 11:00 tot 18:00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen.
ma 03 3 October Herdenkingsdienst Aanvang: 10:00 uur www.3october.nl
Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar sales@pieterskerk.com
za 15 Open Dag Universiteit Leiden Informatie via www.pieterskerk.com zo 30 Cantatedienst Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl November 2016
Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 12,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.
concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A
za 05 + BoekKunstBeurs zo 06 Informatie via www.stichting-handboekbinden.nl do 24 Thanksgiving Ceremony Informatie via www.pieterskerk.com za 26 Toonkunstkoor Leiden Informatie via www.toonkunstkoorleiden.nl
Juli 2016
zo 27 Cantatedienst Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl
zo 31 Zomerorgelconcert – Vincent van Laar Aanvang: 16:00 uur www.pieterskerk.com
December 2016
Augustus 2016
vr 09 Huizingalezing Informatie via www.huizingalezing.leidenuniv.nl
zo 07 Inlooporgelconcert – Arjan de Vos Aanvang: 15:00 uur www.pieterskerk.com Inlooporgelconcert – Matthias Sars zo 14 Aanvang: 15:00 uur www.pieterskerk.com zo 21 Inlooporgelconcert – Erik van Bruggen Aanvang: 15:00 uur www.pieterskerk.com September 2016 ma 05 Opening academisch jaar Universiteit Leiden Aanvang: 15:00 uur www.leidenuniv.nl za 10 + Open Monumentendagen zo 11 Informatie via www.pieterskerk.com ma 26 Het beste van de Leidse Koorboeken Informatie via www.leidsekoorboeken.nl
za 10 Con Amore - Messiah Aanvang: 20:00 uur www.bachkoorholland.nl za 17 Weihnachts-Oratorium Bachkoor Holland Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl di 20 Bachacademy Met Aukelien van Hoytema en Paul Hekking Aanvang: 19:30 uur www.bachenleiden.nl do 22 Weihnachts-Oratorium Nederlands Kamerkoor & B’Rock Aanvang: 19:30 uur www.pieterskerk.com za 24 Kerstnachtdienst 18:30 uur – Kinderkerstfeest 20:30 uur – 1e Kerstnachtdienst 22:30 uur – 2e Kerstnachtdienst www.kerstnachtdienst-pieterskerk.nl
PIETERSKERK LEIDEN Kloksteeg 16 2311 SL Leiden (071) 512 43 19 info@pieterskerk.com www.pieterskerk.com
Dit Vriendenbericht is gedrukt op FSC gecertificeerd papier.