PIETERSKERK LEIDEN
vriendenbericht
10/15
jaargang 22/1 - oktober 2015 ISSN 1387-9952
2 vriendenbericht > Column en colofon
column
Bijzonder jaar
2015 gaat de boeken in als een bijzonder jaar voor de Pieterskerk, niet in de laatste plaats door het jubileum van de Universiteit Leiden. Zoals bij velen bekend, werd de Leidse universiteit opgericht door Willem van Oranje en op 8 februari 1575 ingewijd in de Pieterskerk. Frieke Hurkmans
colofon Het Vriendenbericht is een uitgave van de
Deze oprichtingsdatum wordt ieder jaar tijdens
Ward Hoskens, onze (tijdelijke) junior-conservator,
Stichting Vrienden van de Pieterskerk en
de Dies Natalis – de Latijnse benaming voor
ontdekte tijdens de voorbereidingen voor het
verschijnt tweemaal per jaar.
‘geboortedag’ - herdacht. Net als de opening van
onderhoud van de twee monumenten, dat deze
het academisch jaar een feestelijke gebeurtenis die
twee mannen indirect met elkaar verbonden
in de Pieterskerk plaatsvindt.
waren. Van Brouchoven maakte, in zijn functie
Redactie Wouter Hollenga (hoofdred.), Josse Moers, Kim van Goethem, Leon Geutjes en Monique Roscher. Met dank aan Brigitte Bruyns.
Bijdrage van Frieke Hurkmans. Foto’s/illustraties Claudia Claas, Jan van Galen, Roelof Bosscher, Leo Samama, Astrid Ackermann, Stefan Tetelepta, Francien van Zaanen Durand, Hortus botanicus, Erfgoed Leiden.
Vormgeving en druk
Valetti, Claudia
als burgemeester, deel uit van het college van Het kon dan ook niet uitblijven dat het openingsfeest
24 rechters die Hugo de Groot ‘ter eeuwige
van het 88ste lustrum (440 jaar) afgelopen juni in
gevangenisse’
de Pieterskerk werd gehouden. 2000 studenten,
bevriend met Hugo de Groot (1583-1645) en
docenten en alumni maakten er een fantastisch
stuurde hem regelmatig een grote kist met boeken
feest van. Het thema van het 88ste Lustrum is
via zijn zuster in Gorinchem. Op 22 maart 1621
‘Vrijheid’, hetgeen aansluit bij het motto van de
vluchtte Hugo de Groot in de boekenkist van
Universiteit Leiden Praesidium Liberatatis of wel
Erpenius uit zijn gevangenis. De Groot vermomde
Bolwerk van Vrijheid. Vrijheid sluit ook mooi aan bij
zich bij de zus van Erpenius als metselaar en werd
de verhalen achter twee monumenten die op dit
de stad uit geholpen, zijn vrijheid tegemoet. Zou
moment gerestaureerd worden in de Pieterskerk.
Jacob van Brouchoven als hij dit alles had geweten
veroordeelden.
Erpenius
was
ook deze voor zijn epitaaf hebben gekozen?
Claas en Drukkerij van der Linden.
Het gaat om twee grafmonumenten, zogenaamde epitafen. De ene herinnert aan Jacob van
Ik hoop, als altijd, u in de komende maanden in
Redactieadres
Brouchoven
van
de Pieterskerk te mogen begroeten bij één van de
het
evenementen, concerten of tijdens openstellingen
Zijn
(1577-1642), monument
burgemeester
Stichting Vrienden van de Pieterskerk
Leiden.
bevat
mogelijk
Antwoordnummer 12052 VC Leiden
meest zielig huilende engeltje dat de Pieterskerk
Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden
kent… Nog geen twee meter daar vandaan
T 071 512 43 19 info@pieterskerk.com
hangt de epitaaf van Erpenius (1584-1624), een
Frieke Hurkmans
www.pieterskerk.com
Nederlandse oriëntalist die als hoogleraar aan
directeur-bestuurder Pieterskerk Leiden
IBAN: NL22ABNA0881528307
de Leidse universiteit werkte. Zijn reputatie was in heel Europa gevestigd, zo deden de koningen
© Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande
van Engeland en Spanje en de aartsbisschop van
toestemming van de uitgever worden openbaar
Sevilla hem de meest verleidelijke aanbiedingen,
gemaakt of verveelvoudigd.
maar hij weigerde Leiden te verlaten.
van uw prachtige monument.
Steengoed erfgoed! < vriendenbericht 3
In een vorig nummer van het Vriendenbericht lazen we hoe onze huismeester Bram jaarlijks veel
Steengoed erfgoed!
tijd en zorg aan onze vloer besteedt. Dankzij de historische afbeeldingen die de Pieterskerk bezit wordt het resultaat nog duidelijker zichtbaar. Op schilderijen en foto’s is te zien hoe de vloer is veranderd van dof grijs naar de glanzend donkere vloer van nu. Een verrassing voor wie dacht dat deze stenen er al eeuwenlang hetzelfde uitzien. Het monument veranderde en ook de vloer veranderde mee.
1902
2004
1978
Foto’s 1902, 1978 & 2004 © beeldarchief van de Pieterskerk Leiden Foto 2011 © Jan van Galen
2011
4 vriendenbericht > De epitaaf van Carolus Clusius
425 jaar geleden stichtten de curatoren van de dan nog jonge Leidse universiteit de hortus. Zij besloten een grote naam aan te trekken die leiding zou geven aan de tuin; het werd de 66-jarige Carolus Clusius, de belangrijkste plantkundige van zijn tijd. Hij stierf in 1609, in Leiden. De Pieterskerk herbergt de epitaaf die herinnert aan deze grote geleerde. Een vrij kruimige, geelschillige aardappel met mooie rode ogen. Phytophthora resistentie in loof en knol. Carolus geeft een hoge opbrengst en u kunt er ook frites van maken. Zo luidt de omschrijving van het nieuwe aardappelras Carolus op de website van aardappelspeciaal. De site vermeldt ook dat de naam van de nieuwe aardappel verwijst naar - aldus de site - de Vlaamse geleerde, arts en botanicus Carolus Clusius, die in de 16de eeuw een grote rol speelde bij de verspreiding van de aardappel in Europa. De Carolusaardappel is slechts een van de plantensoorten die vernoemd zijn naar Clusius. Ook de Tulipa clusiana (tulp), Paeonia clusii (pioenroos), Rubus clusii (braam)
Vraagbaak van gansch Europa de epitaaf van carolus clusius
en Gentiana clusii (gentiaan) – om maar een paar voorbeelden te noemen - herinneren aan de man die zijn leven wijdde aan het opsporen en beschrijven van onbekende plantensoorten en daarmee de grondslag legde voor de plantenkunde als autonome wetenschap.
Struinen Charles l’Ecluse werd in 1526 geboren in Atrecht (Arras), als zoon van Michel de l’Ecluse, Heer van Watenès, en Guillemette Quincault. Naar de mode van die tijd verlatiniseerde hij zijn naam en ging verder door het leven als Carolus Clusius. Hij
SERIE PORTRETTEN: DE PIETERSKERK HEEFT IN DE LOOP DER EEUWEN VELEN EEN
studeerde rechten in Gent en Leuven, vervolgens
LAATSTE RUSTPLAATS OF EEN HERINNERINGSPLEK GEBODEN. ZWERVEND DOOR DE
medicijnen en botanie in Wittenburg. Intussen
KERK KOM JE NAMEN TEGEN OP GRAFSTENEN, MONUMENTEN EN ROUWBORDEN.
hervormer
WIE WAREN DEZE MENSEN, WAT WAS HUN LEVENSLOOP EN WIE ZORGDE ER VOOR DAT DE HERINNERING AAN HEN BEWAARD BLEEF IN DE PIETERSKERK?
was hij in Marburg in contact geraakt met de Philippus
Melanchton
(1497-1560),
waarna hij zich aansloot bij de Reformatie. In 1551 trok Clusius naar Montpellier waar hij zich verder verdiepte in verschillende vakgebieden.
vervolg De epitaaf van Carolus Clusius < vriendenbericht 5
Linksboven: Huidige Clusiustuin.
Hij kreeg onderdak bij professor in de botanie en
mank werd. Het belette hem niet om te blijven
© Foto: Francien van Zaanen Durand
natuurlijke historie Guillaume Rondelet en deed
reizen, onderzoeken en publiceren. Tot een huwelijk
Midden: Afbeelding van een tulp, opgenomen in
redigeer- en vertaalwerk voor hem. Ook struinde hij
is het nooit gekomen. Clusius correspondeerde met
één van Clusius’ publicaties, gedrukt in 1576 te
de Cevennes en Provence af, op zoek niet alleen
verschillende dames, maar de botanie bleef daarbij
Antwerpen. © Collectie: Hortus botanicus
naar plantensoorten, maar ook naar inscripties op
het belangrijkste onderwerp.
Rechtsboven: Portret van Carolus Clusius (uit J.J.
Romeinse ruïnes. Hierdoor leerde hij deze streken
Boissard, 1598). © Collectie: Hortus botanicus
goed kennen en werd hij door niemand minder
Keizerlijk hof
dan de beroemde cartograaf Abraham Ortelius
In 1573 reisde Clusius naar Wenen op uitnodiging
gevraagd ze in kaart te brengen. Intussen haalde hij
van keizer Maximiliaan II (1527-1576), keizer van het
een diploma in de medicijnen en maakte zich maar
Heilige Roomse Rijk. Hij kreeg daar de functie van
liefst acht talen eigen. Clusius was kortom een zeer
opzichter, ‘praefectus’, van de keizerlijke botanische
veelzijdig man.
tuin en kwam zo terecht in een gezelschap van deels hem al bekende geleerden en diplomaten.
Mank
De laatsten voorzagen Clusius van allerlei zaden,
Clusius zou blijven rondtrekken in Europa. Hij deed
bollen en planten. Een van hen was Ogier Ghislain,
hiermee een enorm netwerk op. De bankier Anton
heer van Busbcq, voormalig ambassadeur aan het
Fugger vroeg hem in 1564 als reisgenoot en mentor
hof van de Sultan in Constantinopel. Van hem kreeg
van zijn zoon Jacobus. Zij reisden 16 maanden
Clusius o.a. tulpenbollen, die Ghislain mee had
door Spanje en Portugal. Dit bleek een goudmijn
genomen uit het Ottomaanse Rijk. Vanuit Wenen
van botanie te zijn voor Clusius; hij ontdekte allerlei
zette Clusius zijn botanische ontdekkingsreizen
nieuwe plantensoorten waaronder de narcis. Hij
voort. Dit leidde ondermeer tot de publicatie
legde dit alles vast in zijn Rariorum aliquot stirpium
van een Oostenrijkse flora en een studie naar
per Hispanias observatarum historia […]; het werd
paddenstoelen.
uiteindelijk in 1576 uitgegeven door de Antwerpse Christoffel Plantijn. Het reizen bracht echter ook
Ontslagen
ongemak en gevaren met zich mee; in 1565 viel
Na de dood van de keizer ontsloeg zijn opvolger
Clusius bij Gibraltar van zijn paard en brak hij zijn
Rudolph II alle niet-katholieke hovelingen. Clusius
arm; hij zou in de loop van zijn leven nog een voet,
bleef echter nog ruim tien jaar in Wenen, van waaruit
been en heup ontwrichten, waardoor hij blijvend
hij doorging met zijn werk. Uiteindelijk moest hij in
6 vriendenbericht > vervolg De epitaaf van Carolus Clusius
1588 vanwege toenemende religieuze conflicten
gaf aan geen zin te hebben om de zorg voor een
uitwijken naar Frankfurt am Main, waar hij in dienst
openbaren tuin op mij te nemen, want uit de zorg
kwam van een uitgeverij en een beschermheer vond
voor mijn eigen tuintje heb ik geleerd, hoeveel
in de persoon van Willem IV, landgraaf van Hessen.
ergernis verkropt moet worden, om verder nog te
Hier in Frankfurt ontving hij in 1591 een brief van zijn
zwijgen van angsten en zorgen die onbetrouwbare
vriend, de edelman en plantliefhebber Johannes
dienaren heel vaak veroorzaken. Ook zag Clusius
van Hoghelande. Deze vroeg hem namens de
op tegen het geven van onderwijs. Maar uiteindelijk,
jonge Leidse universiteit voor de functie van prefect
als de universiteit aan zijn financiële voorwaarden
van de onlangs gestichte hortus.
wil voldoen en hem toezegt dat hij nauwelijks onderwijs zal hoeven te geven, stemt hij toe. In
Voeten in aarde
1593 arriveerde hij in Leiden, met zijn verzameling
Lieve Vrouwekerk. Detail: J. Stellingwerff,
Het had wel wat voeten in aarde voordat Clusius
planten, bollen, zaden en stekjes. Clusius kreeg een
gezicht op de Onze Lieve Vrouwekerk, 1579.
in Leiden neerstreek. Hij reageerde niet bepaald
assistent in de persoon van de Delftse apotheker
© Collectie: Erfgoed Leiden en Omstreken
enthousiast op het voorstel van Hoghelande. Hij
Dirck Cluyt (Clutius).
Carolus Clusius werd begraven in de Onze
Canarische wijn De komst van de beroemde geleerde én zijn plantencollectie leidde tot grote opwinding onder Nederlandse plantenliefhebbers. De Middelburgse apotheker
Willem
Jasperse
Parduyn,
groot
bewonderaar van Clusius, zag zijn kans schoon en stuurde de nieuwe prefect een tonnetje Canarische wijn, sinaasappelen en citroenen. Het ging vergezeld van een brief waarin hij zich voorstelde en aangaf geïnteresseerd te zijn in verschillende
uitheemse
bloemen
waaronder
tulpen, pioenrozen en ridderspoor. Het zou het begin zijn van een levendige briefwisseling tussen de twee. De correspondentie met Parduyn was er een van vele die Clusius voerde in zijn leven. In de Leidse universiteitsbibliotheek bevinden zich zo’n 1400 brieven van en aan Clusius. Dit jaar verschijnt de online editie van de Clusiuscorrespondentie door het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. Reizen kon Clusius niet meer op zijn oude dag, maar zijn uitgebreide netwerk voorzag hem van zaden en planten. En op verzoek van de universiteit namen VOC-kapiteins allerlei nieuwe gewassen mee van hun reizen naar verre oorden.
Bezienswaardigheid Clusius stierf in 1609 op 84-jarige leeftijd en kreeg een laatste rustplaats in de Onze-Lieve-Vrouwekerk aan de Haarlemmerstraat, toen in gebruik bij de Waalse gemeente. Zijn graf én dat van zijn een paar maanden eerder overleden vriend Josephus Justus Scaliger, werden een bezienswaardigheid bezocht door vele bewonderaars. Beide geleerden kregen op initiatief van de Leidse universiteit een epitaaf, een omlijst tekstbord, opgehangen in de buurt van het eigenlijke graf. Dat van Clusius bestaat uit een omlijste koperen plaat met een Latijnse inscriptie. Het is duidelijk dat de curatoren van de universiteit
vervolg De epitaaf van Carolus Clusius < vriendenbericht 7
Boven: Epitaaf van Carolus Clusius in de Pieterskerk
de gelegenheid te baat namen om de roem van de
verhuisden niet mee naar de Pieterskerk. Op
© Foto: Claudia Claas
geleerde af te laten stralen op de universiteit:
de
fundamenten
van
de
kerk
verrees
een
schoolgebouw. Toen dat in 1979 werd afgebroken, Geplaatst in dierbare herinnering aan Carolus
vonden archeologen het graf met het skelet van
Clusius van Arras, die aan het keizerlijk hof was
Scaliger. Clusius’ gebeente was echter al geschud
aangesteld vanwege de bekendheid van zijn
en zijn graf gebruikt voor latere bijzettingen. Wat
naam, zijn oprechtheid, eruditie en de uitgelezen
bleef is de epitaaf in de Pieterskerk en al die de
editie van zijn herbarium, en na verscheidene
namen van gewassen, die terugvoeren op deze
reizen [ te hebben gemaakt] uiteindelijk door de
vraagbaak van Europa.
eerbiedwaardige curatoren en consuls van de prijzenswaardige universiteit van deze stad werd
Dit artikel is vooral gebaseerd op:
uitgenodigd [naar hier te komen] en zestien jaar lang een toelage genoot. Hij stierf ongehuwd in zijn 84ste levensjaar op 4 april 1609.
• Kasper van Ommen, ‘Het gedenkteken van Carolus Clusius, prins der botanisten’
Peter Mason)
• Bieke van der Mark, ‘De epitafen’ Beide uit:
Geschud
• E. den Hartog, J. Veerman, E. Grasman en D.J. de Vries (red.), De Pieterskerk in Leiden.
In 1819 werd de OLV kerk gesloopt. De Leidse
Bouwgeschiedenis, inrichting en gedenktekens,
hoogleraren Te Water en Brugmans kwamen in actie
2011
om de gedenktekens van hun beroemde collega’s, Leijdsche
• Waarde Clusius. Blogs van januari-maart 2015 van Lisanne Snippe en Esther van Gelder over
Hoogeschole, te redden. Zij werden overgebracht
de bijzondere briefwisseling van Clusius op www.
naar de Pieterskerk, waar al verschillende epitafen
hortusleiden.nl
(vertaling door Kasper van Ommen m.m.v. Florike Egmond en
de
alleruitmuntendste
sieraden
der
herinnerden aan beroemde geleerden. Bij die gelegenheid werd de omlijsting van de epitaaf van Clusius vervangen door het huidige, gemarmerde houten exemplaar. Het is niet bekend hoe de oorspronkelijke omlijsting er uit heeft gezien. Overigens kreeg ook het gedenkteken van Scaliger een nieuw uiterlijk. De stoffelijke resten van de twee professoren
8 vriendenbericht > Interview met de Leidse Stadsfotograaf
interview met een leidse stadsfotograaf
Langs de singels
© Foto’s: Roelof Bosscher
Als kind speelde Roelof Bosscher met de camera van zijn vader. Fotograferen bleef een hobby tot hij er als veertiger besloot serieus werk van te maken. Hij schreef zich in aan de Fotoacademie Amsterdam waar hij in 2013 cum laude afstudeerde. Een paar maanden later werd hij benoemd als de tweede Leidse stadsfotograaf. Het Leidsch Dagblad publiceert sinds augustus 2014 een jaar lang elke vrijdag een van zijn foto’s. Afgelopen zomer waren de foto’s te zien in de Pieterskerk. Waarom wilde je stadsfotograaf worden?
ze gebeuren. Mijn fotografie is anders. Het gaat
als je dat niet doet, maak je op bepaalde plekken
Mijn vader is Leidenaar en hij attendeerde mij op de
uiteindelijk ook
over de mens, maar die staat
helemaal geen foto’s en op bepaalde plekken
open inschrijving. Het kwam goed uit: ik was net
er alleen zelf niet op. Ik laat meer zien wat hij
juist heel veel. Sommige zijn heel gemakkelijk: de
afgestudeerd aan de Fotoacademie en zocht naast
achterlaat, gedaan heeft. En hoe dingen, gebouwen
Hortus, de Meelfabriek. Maar de Zoeterwoudse
mijn parttime betaalde ‘gewone’
en locaties zich voor een groot deel ontwikkelen
singel bijvoorbeeld is best lang. Aan de ene kant
door de mens.
ligt het Plantsoen, maar daar kun je geen vijf foto’s
baan invulling
voor mijzelf als fotograaf. Tot mijn verbazing én trots
van laten zien. Wat is daar nu precies te zien,
werd ik door de Stichting Stadsfotograaf gekozen.
Hoe ga je te werk?
daarin zit hem de puzzel. Op dat soort beelden
Wat wil je laten zien met je foto’s?
Ik heb de singels opgemeten en die afstand
moet je echt kauwen. Dat ritme dat ik mezelf heb
Mijn voorganger Rob Overmeer maakte portretten
gedeeld door 52. Zo maak ik om de 112 meter aan
opgelegd, zorgt ervoor dat ik op die plekken ook
van onbekende Leidenaren, mensen die dingen
de binnen- of buitenkant van de singel een foto.
een foto maak. En het is voor mezelf een leuke
doen in de stad waarvan je geen idee hebt dat
Ik wilde die punten van te voren vastleggen, want
overwinning; op een nietszeggende plek blijven
vervolg Interview met de Leidse Stadsfotograaf < vriendenbericht 9
kijken, terug komen en nog een keer terug komen
Fotofestival. Ik krijg daar als niet-inwoner weinig
Komend jaar is Monique Shaw de stadsfotograaf
en dan op een gegeven moment heb je het!
van mee, maar als stadsfotograaf word ik voor
van Leiden. Iedere week zal er een nieuwe foto
verschillende dingen gevraagd, bijvoorbeeld voor
in het Leidsch Dagblad gepubliceerd worden.
Wat voor reacties krijg je op je de foto’s?
dit interview, of om foto’s te bespreken in de Stand
Net als de voorgaande twee jaren, zal de reeks
Mijn ouders komen allebei uit Leiden maar
van de Stad [talkshow in en over Leiden, vanuit
in de zomer van 2016 afgesloten worden met een
vroegen zich bij sommige beelden af: is dat
Scheltema, red.]. Er gebeurt hier ontzettend veel!
tentoonstelling in de Pieterskerk.
langs de singel? En dat is ook de achterliggende gedachte: kijk nou nog een keer, ga je vragen stellen bij het beeld , over de plek. Sporadisch stuurt iemand mij een mailtje. Die zijn eigenlijk allemaal positief. Bijvoorbeeld van de eigenaar van het huis waarvan ik het muurgedicht fotografeerde, aan de Witte Singel, in het kleine parkje [Hortuszicht, red.]. Ik ben daar vier tot vijf keer naar terug gegaan, tot ineens het licht goed viel op die muur met aan weerszijde de bamboe . De eigenaar van het huis had de foto in de krant gezien en vond hem mooi. Ik kreeg één mail van een persoon die mijn foto’s niet mooi vindt. Dat kan natuurlijk. Ik heb terug gemaild en uitgelegd wat mijn idee is. Zeker de eerste beelden waren vrij abstract en dat kan niet iedereen plaatsen. Dat was ook wel een beetje de valkuil die we van te voren hadden bedacht. Eigenlijk had ik de foto’s zonder tekst in de krant willen plaatsen. Maar een bijschrift met wat uitleg is toch nodig, dus dat gebeurt nu.
Hoe zou jij de Pieterskerk fotograferen? Zeker bij zo’n groot gebouw als de Pieterskerk ben je gauw geneigd om uit te zoemen, waardoor de kerk de kerk blijft. Ik vind kerken mooie gebouwen, maar ik heb niets met het geloof. Ik zou op zoek gaan naar wat er in die paar honderd jaar dat de kerk er staat met het gebouw is gebeurd. Sporen van die geschiedenis wil ik dan laten zien, los van het feit dat het een kerk is. Ik hou ook van mooi licht en dat is zeker in zo’n kerk aanwezig. Ik maak bijna geen foto’s met zonlicht; schaduwen zijn dan veel te hard. Een kerk heeft van nature al veel licht en donkerwerking, daar heb je geen zon voor nodig.
Ben je door je werk als stadsfotograaf ook anders naar Leiden gaan kijken? Ik woon zelf al tien jaar niet meer in Leiden; mijn ouders zijn er allebei geboren. Ik kom hier al mijn hele leven. Ik ben niet echt anders naar Leiden als stad gaan kijken. Wel kwam ik veel bijzondere plekken langs de singel tegen,
bijvoorbeeld
door wat het ooit geweest was. Omdat ik ook onderzoek doe naar die plekken, weet ik nu veel meer van de geschiedenis van de stad. Waar ik het meest door verrast ben, zijn alle culturele activiteiten die hier plaats vinden, zoals het Leids
Voor meer informatie en foto’s: www.stadsfotograafleiden.nl
10 vriendenbericht > Bach & Leiden
Nederlands Kamerkoor © Foto: Leo Samama
Johann Sebastiaan Bach wordt beschouwd als een van de grootste en meest invloedrijke componisten uit de geschiedenis van de klassieke muziek. In Leiden is er een lange uitvoeringstraditie van Bach’s meesterwerken, het Weihnachts-Oratorium, de Matthäus Passion en ook de cantates. De populariteit van het Weihnachts-Oratorium en
De
de Matthäus Passion is de laatste vijf jaar enorm
Paaszaterdag en zal een echt spektakel worden.
toegenomen. Met name de Matthäus Passion, die
De gesprekken zijn nu gaande tussen de
ook jonge muziekliefhebbers aanspreekt, is een
organisatie van het jaarlijks grootste korenfestijn
echte Nederlandse traditie geworden. Uniek, want
van Scratch Muziekdagen Leiden. Over de Kinder
iedereen die klassieke muziek promoot weet hoe
Matthäus en de meezing Matthäus ontvangt u, als
ingewikkeld het is om jonge mensen te verleiden
Vriend van de Pieterskerk, een aparte mailing.
meezing
Matthäus
staat
gepland
op
om naar de concertzaal te komen. Daar spelen wij in de Pieterskerk graag op in.
Weihnachts-Oratorium Kerst begint met het Weihnachts Oratorium. Het
Kinder Matthäus en meezing Matthäus
Nederlands Kamerkoor brengt, samen met het
In de stille week zal het in Leiden niet meer
befaamde barokorkest Concerto Copenhagen,
zo stil zijn. Deze week voor Pasen zal geheel
Leiden in de ultieme kerstsfeer. Peter Dijkstra
in het teken staan van de Matthäus Passion.
maakt in Leiden zijn debuut als de kersverse
Een Kinder Matthäus, een ingekorte uitvoering,
chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor. De
biedt kinderen en hun families dé mogelijkheid
uitvoering omvat het complete werk van alle zes
om met Pasen uniek cultuurgoed te ervaren
cantates, van de feestelijke cantate voor Eerste
op hedendaagse wijze. Naast een openbare
Kerstdag tot die voor Driekoningen.
voorstelling op Palmzondag, wordt er ook gedacht aan een educatief programma in samenwerking
Peter Dijkstra is blij weer terug te zijn in Leiden: ‘Ik
met Leidse scholen.
heb in de periode 1998-2005 met het Leiderdorps
vervolg Bach & Leiden < vriendenbericht 11
Kamerkoor in de Pieterskerk gedirigeerd. Dit koor
een mogelijke samenwerking met het NKK
WEIHNACHTS-ORATORIUM
was erg goed en ambitieus. Wij hebben in die
aan te gaan. Maar wellicht dat ook Con Amore
Nederlands Kamerkoor & Concerto Copenhagen
periode daar Hohe Messe, Matthäus, Johannes,
en het Toonkunstkoor, die ieder jaar bij ons
Dinsdag 15 december 2015 Pieterskerk
Mozart
zingen, gebruik willen maken van zo’n unieke
Nicholas Mulroy (evangelist)
Nelsonmis gedaan, in een volle kerk. Zodoende
Annet Lans (sopraan)
ken ik de Pieterskerk goed.’
c-moll,
Mozart
Requiem,
Haydn’s
aanbieding.’
25 jaar gratis Cantatediensten
Marian Dijkhuizen (alt) Jasper Schweppe (bas)
Het Nederlands Kamerkoor (NKK) is al meer
En vergeet u niet om naar Bach’s Cantatediensten
Aanvang concert: 19:30 uur.
dan 75 jaar een begrip en het koor staat al
te gaan in de Hooglandse kerk en de Pieterskerk
decennia lang aan de wereldtop. Het Nederlands
Leiden. Deze worden georganiseerd door de
Kamerkoor wordt door critici in binnen- en
Stichting Cantate Domino, die in 1989 werd
buitenland geroemd om zijn homogene klank
opgericht op initiatief van de Pieterskerk Leiden
én om de solistische kwaliteit van de individuele
en de Commissie Bijzonder Kerkenwerk van de
zangers. Het Nederlands Kamerkoor ziet het
Protestantse Gemeente Leiden. Dat betekent dat
als zijn opdracht om koormuziek als kunstvorm
Cantate Domino dit jaar haar 25-jarig bestaan viert.
CANTATEDIENSTEN 25 oktober 2015 Pieterskerk 25 jaar jubileumdienst Collegium Musicum o.l.v. Gilles Michels BWV 243 Magnificat Rosemary Carlton (sopraan) David Cohen (alto) Adrian Fernandes (tenor) Berend Eijkhout (bas) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis 29 november 2015 Pieterskerk Bredero Consort o.l.v. Henk Gijzen BWV 186a “Ärgre dich, o Seele, nicht” Marjon Strijk (sopraan) Arco Mandemaker (tenor) Frits Karskens (bariton) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis
springlevend te houden. In een Cantatedienst wordt een Cantate van Tido Visser zakelijk leider van het NKK: ‘Door
J.S. Bach uitgevoerd in de originele setting van
de samenwerking met de Pieterskerk is er
een kerkdienst, met samenzang, bijbelteksten
ook een mooie verbinding naar een paar
en een overweging. De diensten worden geleid
Leidse
als
door Ds. Ad Alblas, predikant van de Leidse
vanzelf deel uit van onze missie. Nederland
Binnenstadsgemeente. Alle onderdelen van de
kent
dienst worden afgestemd op de uit te voeren
amateurkoren.
duizenden
Educatie
amateurkoren.
maakt Door
onze
professionals workshops te laten geven, delen
Cantate.
wij een gezamenlijke passie.’ Frieke Hurkmans zegt hierover: “Ex Animo is enthousiast over
Bach’s Cantatediensten zijn gratis te bezoeken.
31 december 2015 Hooglandse Kerk Leids Cantate Consort o.l.v. Iason Marmaras BWV 196 “Der Herr denket an uns” Andrea Tjäder (sopraan) Lason Marmaras (tenor) Yonathan van den Brink (bas) Aanvang: 17:00 uur .Toegang: Gratis 31 januari 2016 Hooglandse Kerk William Byrd Vocaal Ensemble met Leids Barok Ensemble o.l.v. Nico van der Meel Elma Timmers-Dekker (sopraan) David van de Braak (tenor) Jan Douwes (bariton) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis 28 februari 2016 Hooglandse Kerk Voix Jolies en Amici della Musica o.l.v. Frank de Groot Martha Bosch (sopraan) Matevz Kajdiz (tenor) João Luis Paixão (bas) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis 17 april 2016 Pieterskerk Kamerkoor Capella Altena o.l.v. Sietse van Wijgerden David van de Braak (tenor) Noël Casteleijn (bas) Aanvang: 19:00 uur. Toegang: Gratis
Peter Dijkstra © Foto: Astrid Ackermann
12 vriendenbericht > Mayflower 400
Mayflower 400 De afgelopen maanden zijn de vluchtelingen die naar Europa afreizen volop in het nieuws. Hartverscheurende verhalen van mensen die een oorlog proberen te vluchten. En helaas een verhaal van alle tijden. In de 17e eeuw vluchtte een groep Engelse
De Pilgrims registreerden de geboortes en
puriteinen oorspronkelijk naar Amsterdam om aan
sterfgevallen in hun gemeenschap in de boeken
de religieuze vervolging in Engeland te ontkomen.
van de Pieterskerk. De economische situatie in
Niet geheel welkom in Amsterdam, kregen zij op 12
Leiden was in die tijd niet erg rooskleurig en de
februari 1609 toestemming om zich te vestigen in
toenmalige Nederlandse samenleving vond men
Leiden. Zij bewoonden 11 jaar lang wevershuisjes
veel te libertijns. Daarop besloot een groot aantal
achter de huidige Kloksteeg, waar nu het Jean
van de Pilgrims in 1620 naar de Nieuwe Wereld te
Pesynhofje is gevestigd. Predikant John Robinson
trekken. Amerika was hun gedroomde land.
was hun leider. In 2020 is het 400 jaar geleden dat de Pilgrim Robinson woonde in het huis genaamd ‘De Groene
Fathers uit Leiden vertrokken en naar de Verenigde
Poort’, aan de zuidzijde van de Pieterskerk. In
Staten zeilden. In dat kader is het ‘Mayflower
zijn huis werden de kerkdiensten van de Pilgrims
400’ project opgestart. In de Verenigde Staten
gehouden. Toen de meeste Pilgrims Leiden
en in Plymouth Engeland worden uitgebreide
verlieten om naar Amerika te gaan, bleef Robinson
festiviteiten voorbereid. De afgelopen maanden
achter. Hij kocht een graf in de Pieterskerk. Twee
is, door de Pieterskerk, Erfgoed Leiden, Leiden
gedenktekens herinneren aan Robinson. Een
Marketing en Museum De Lakenhal, actief
© Foto: Claudia Claas
gedenksteen aan de binnenkant van de Pieterskerk
onderzocht hoe Leiden kan aansluiten bij de
Rechts: Gedenksteen van John Robinson
bij de doopkapel en een koperplaquette aan de
internationale festiviteiten. In latere edities van het
© Foto: Stefan Tetelepta
buitenzijde. Daar bevindt zich sinds 2005 ook een
Vriendenbericht houden wij u op de hoogte over
gedenksteen voor de Pilgrims, die in de Pieterskerk
de plannen rond deze festiviteiten.
begraven zijn geweest.
Boven: The Mayflower Compact 2020
Junior conservator < vriendenbericht 13
interview
Junior conservator Een kennismakingsgesprek met Ward Hoskens (24 jaar), sinds begin van dit jaar junior conservator bij de Pieterskerk Leiden via Stage Nieuwe Stijl. Het project waar hij zich hoofdzakelijk mee bezighoudt is de reorganisatie van het historische archief van de Stichting Pieterskerk Leiden.
Inmiddels ben je al ruim een half jaar onderdeel van het team. Kun je ons iets vertellen over hoe je bij de Pieterskerk terecht bent gekomen?
Zijn er nog andere taken? Zeker, naast deze taak help ik ook bij het beheer en onderhoud van de monumentale objecten in de kerk. Zo heb ik voor de restauratie van het epitaaf
In augustus studeerde ik af als geschiedenisstudent
van Thomas Erpenius uitgezocht welke restaurator
aan de Universiteit Leiden, maar het bleek net als
daarvoor in aanmerking zou komen. Uiteindelijk
voor veel leeftijdsgenoten moeilijk om meteen
vond ik de geschikte deskundige via contacten
een baan te vinden. Al vrij snel hoorde ik van het
bij het Rijksmuseum. Daarnaast heb ik historisch
bestaan van het progamma ‘Stage Nieuwe Stijl’
onderzoek gedaan naar de geschiedenis achter dit
van de gemeente Leiden. Via dit programma
prachtige monument. Het is hartstikke leuk om daar
kunnen pas afgestudeerde jongeren aan de
een bijdrage in te hebben kunnen leveren! Samen
slag op een werkervaringsplaats tegen een
met junior-conservator Prosper de Jong van de
redelijke vergoeding en worden er sollicitatie- en
Lakenhal ben ik onderzoek aan het doen naar twee
netwerktrainingen gegeven. Daardoor kun je
eeuwenoude grafzerken uit de Pieterskerk.
jezelf ontwikkelen en tegelijkertijd blijven zoeken naar een baan. Zo kwam ik in contact met Frieke Hurkmans en na een gesprek in de Pieterskerk was
Hoe vind je het om te werken bij de Pieterskerk?
het voor mij meteen duidelijk dat dit een ontzettend mooie kans was.
Een van de leuke dingen is dat de Pieterskerk naast
Wat houdt de reorganisatie van het archief in?
een
nationaal
topevenementenlocatie
monument is.
Na
ook
een
een studie
geschiedenis is het zeer interessant om te zien wat er allemaal mogelijk is om ons cultureel
Dit is een samenwerkingsproject tussen het
erfgoed duurzaam in stand te houden. De
Erfgoed Leiden e.o. en de Pieterskerk. Erfgoed
Pieterskerk is echt een ontzettend dynamisch en
Leiden is in 2013 ontstaan uit een samenvoeging
professioneel bedrijf. Door hier te werken steek
van Monumenten & Archeologie en het Regionaal
ik daar veel over op van mijn collega’s. Op deze
Archief Leiden, zij begeleiden mij inhoudelijk zodat
schitterende locatie en met zo’n leuk team is het
de archiveringsmethodiek aansluit en te zijner tijd
elke dag weer een hele belevenis.
moeiteloos kan worden overgedragen. Ik zorg ervoor dat alle stukken geïnventariseerd worden en op een duurzame manier bewaard worden om
Boven: Epitaaf van Erpenius
de kwaliteit van de stukken te waarborgen. Het is
© Foto Stefan Tetelepta
een secure klus en is door de diversiteit van het
Onder: Ward Hoskens
materiaal heel bijzonder.
© Foto: Claudia Claas
14 vriendenbericht > Pieterskerk Leiden: de 5e van Nederland
open monumentendagen
2015
Pieterskerk Leiden: de 5e van Nederland
De epitaaf van Erpenius schoongemaakt door restaurator Rosalijn van IJken. Š Foto: Stefan Tetelepta
Open Monumentendag 2015 zit er weer op. De Pieterskerk Leiden kan terugkijken op een buitengewoon goed verlopen editie van de Open Monumentendagen en was een van de best bezochte monumenten in de Nederland. Met 4500 bezoekers stond de Pieterskerk Leiden op de 5e plaats in de landelijke top tien. Dit jaar stond alles in het teken van kunst
Burgy, het restauratie bouwbedrijf (van onder
&
andere
ambacht,
daarmee
Monumentendagen
vestigde
nadrukkelijk
de
de
Open
de
Pieterskerk)
waren
op
zaterdag
aandacht
aanwezig om informatie te verstrekken en kinderen
op de verhouding tussen het materiele en het
konden hun eigen gereedschapskist timmeren.
immateriĂŤle. Ieder bouwwerk is het resultaat van
Bij steenhouwers BamBam konden bezoekers
het werk van ambachtslieden die er al hun talent,
een poging wagen aan het steenhouwen en
passie en liefde in hebben gestopt. Vakmanschap
Orgelbouwer Verschueren was aanwezig om
staat daarbij voorop. Het doorgeven van tradities
uitleg te geven over het onderhoud dat op dit
aan nieuwe generaties levert een bijdrage aan
moment plaatsvindt aan de orgelpijpen van het
het behoud van monumenten. In de Pieterskerk
Van Hagerbeerorgel. Een filmpje over het huidige
waren ambachtslieden aan het werk en bij
onderhoud aan het orgel is te zien op de website
sommige activiteiten konden bezoekers mee doen.
van
de
Pieterskerk
(www.pieterskerk.com/nl/
vervolg Pieterskerk Leiden: de 5e van Nederland + Ontdek Pieterskerk online < vriendenbericht 15
ontdek/orgels/van-hagerbeer-orgel/). Op zondag werd live, na uitgebreid historisch als ook technisch onderzoek, de koperplaat van de epitaaf van Erpenius schoongemaakt door restaurator Rosalijn van IJken. Met
dezelfde
passie
ambachtslieden,
werden
en
liefde
als
bezoekers
de door
vrijwilligers en medewerkers van de Pieterskerk enthousiast rondgeleid door de 17e eeuwse kerkmeesterskamer en de wijnkelder. Ook konden bezoekers 115 treden naar boven klimmen naar het Trans en daar genieten van het fantastische uitzicht over Leiden. Zaterdag 10 en zondag 11 september bent u weer van harte welkom bij de Open Monumentendagen Leiden 2016.
Rondleiding 17e eeuwse kerkmeesterskamer © Foto: Stefan Tetelepta
Ontdek Pieterskerk online De eeuwenoude Leidse Pieterskerk kunt u ook online bezoeken. Een interactieve timeline neemt u mee door de geschiedenis van dit onvervangbare monument. De website van de Pieterskerk is aangepast en responsive gemaakt. Dat laatste is nodig om de website zowel op pc, laptop,
Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht
tablet als smartphone te kunnen bekijken. De vele grote, prachtige afbeeldingen belichten de
maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?
verschillende onderdelen van het monument en laten u als bezoeker de Pieterskerk echt beleven. Via de site kunnen bezoekers zich ook aanmelden als Vriend van de Pieterskerk, of een naam in het raam kopen bij het Ramen met Namen project. En daarmee zelf net zo onsterfelijk worden als het monument zelf. In de agenda kunt u zien wat er de komende tijd in het ijkpunt van Leiden gaat
word een vriend en steun de Pieterskerk
plaatsvinden.
Wat houdt het in: l
kosten € 20,- euro per jaar
l
steun een nationaal monument
l
2 Vriendenberichten per jaar
l
korting bij sommige culturele activiteiten
l
gratis toegang tot de openstelling met twee
personen
Wist u dat: l
Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de culturele ANBI status
l
Vriend voor het leven kost € 1000,-
Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de button ‘Uw steun helpt!’ op de homepage.
agenda pieterskerk leiden
Openstelling en rondleidingen: Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Het Pieterskerkcafé is iedere dag geopend van 11:00 tot 18:00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen. Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar sales@pieterskerk.com Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 12,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.
concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A
di 15 Weihnachts-Oratorium Nederlands Kamerkoor & Concerto Copenhagen Aanvang: 19:30 uur www.pieterskerk.com za 19 Weihnachts-Oratorium Bachkoor Holland Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl do 24 Kerstnachtdienst 18:30 uur – Kinderkerstfeest 20:30 uur – 1e Kerstnachtdienst 22:30 uur – 2e Kerstnachtdienst www.kerstnachtdienst-pieterskerk.nl Februari 2016 ma 8 Universiteit Leiden - Dies Natalis Aanvang: 15:00 uur http://evenementen.leidenuniv.nl/dies do 11 Scratch Muziekdagen – Messiah I Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl
Oktober 2015
vr 12 Scratch Muziekdagen – Messiah II Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl
zo 25 Cantatedienst – 25 jaar jubileumdienst Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl
za 13 Scratch Muziekdagen – Musical Highlights Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl
za 31 BoekKunstBeurs Aanvang: 10:00 uur – 17:00 uur www.stichting-handboekbinden.nl
zo 14 Scratch Muziekdagen – Klassiek programma Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl
November 2015
Maart 2016
zo 01 BoekKunstBeurs Aanvang: 10:00 uur – 17:00 uur www.stichting-handboekbinden.nl
wo 23 Matthäus Passion C.O.V. Ex Animo Aanvang: 19:30 uur www.exanimo.nl
Thanksgiving Ceremony do 26 Informatie via www.pieterskerk.com zo 29 Cantatedienst Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl December 2015 do 10 Con Amore - Messiah Aanvang: 20:00 uur www.con-amore.nl vr 11 Huizingalezing Informatie via www.huizingalezing.leidenuniv.nl
do 24 Matthäus Passion Bachkoor Holland Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl vr 25 Matthäus Passion Bachkoor Holland Aanvang concert: 11:30 uur – 16:15 uur Lunchpauze: 13:00 – 14:30 uur www.bachkoorholland.nl April 2016 zo 17 Cantatedienst Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl
PIETERSKERK LEIDEN Kloksteeg 16 2311 SL Leiden (071) 512 43 19 info@pieterskerk.com www.pieterskerk.com
Dit Vriendenbericht is gedrukt op FSC gecertificeerd papier.