PIETERSKERK LEIDEN
vriendenbericht
12/14
jaargang 21/2 - december 2014 ISSN 1387-9952
2 vriendenbericht > Column en colofon
column
Pieterskerklied
Aan de vooravond van de 3-Octoberviering ontvingen Rens Heruer en Eric Filemon de erepenning van de gemeente Leiden uit handen van Burgemeester Lenferink. Zij kregen deze onderscheiding voor hun tomeloze inzet voor de stad. Beide mannen zijn ook nauw betrokken bij de Pieterskerk. Frieke Hurkmans
colofon Het Vriendenbericht is een uitgave van de
Eric Filemon organiseerde de afgelopen jaren
De Pieterskerk in Leiden
Stichting Vrienden van de Pieterskerk en
als bestuurslid van de 3-October Vereeniging de
Steeds stut van staat en stad
verschijnt tweemaal per jaar.
jaarlijkse dankdienst in de Pieterskerk. Sinds 1574
Kon het verval vermijden
een vaste traditie, die jaarlijks ruim 1300 bezoekers
Door giften uit het hart
trekt. Rens Heruer is lid van de Raad van Toezicht
Nu staat in volle omvang
als vertegenwoordiger van de gemeente Leiden
Als nieuw die kathedraal
en was daarvoor bestuurslid van de Stichting
Na dreigende teloorgang
Pieterskerk Leiden.
In ’t Leidse hart centraal
Het stadsbestuur dankte met de erepenning ook
Daar straalt in gouden glorie
de componist en tekstschrijver van het Leids
De Leidse Pieterskerk
Volkslied, dat Rens en Eric in 2000 schreven. Een
De kern van stadshistorie
lied dat niet meer weg te denken is uit Leiden. Maar
Door steun weer eeuwig sterk
wat velen van u niet weten, is dat Rens Heruer
De Sleutelstad is eeuwig
en Eric Filemon vorig jaar ook gezamenlijk een
Zelf sleutel tot behoud
Pieterskerklied schreven. Het lied kent drie versies:
Opdat de dom van Leiden
een voor de Universiteit Leiden, een voor de Orde
Nog ouder wordt dan oud
Redactie Wouter Hollenga (hoofdred.), Josse Moers, Kim van Goethem, Leon Geutjes en Monique Roscher. Met dank aan Brigitte Bruyns.
Bijdrage van Frieke Hurkmans. Foto’s/illustraties Claudia Claas, Hielco Kuijpers, Stefan Tetelepta, Rob Overmeer, Maarten van der Kamp, Frank Emous, Jan van Galen, Museum De Lakenhal, Japanmuseum Sieboldhuis, Erfgoed Leiden.
Vormgeving en druk
Valetti, Claudia
Claas en Drukkerij van der Linden.
Redactieadres
van St. Pieter – de businessclub van de Pieterskerk en een algemene versie, die u hieronder aantreft.
Het Pieterskerklied is binnenkort ook op de website te horen. Daar kunt u ook vinden wat er
Stichting Vrienden van de Pieterskerk
De Pieterskerk in Leiden
de komende tijd te doen is in de Pieterskerk. Ik
Antwoordnummer 12052 VC Leiden
In ‘t midden van de stad
hoop, als altijd, u in de komende maanden in de
Bureau: Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden
Ooit centrum van belijden
Pieterskerk te mogen begroeten bij één van de
T 071 512 43 19 info@pieterskerk.com
Nu ook van wie nooit bad
evenementen, concerten of tijdens openstellingen
www.pieterskerk.com
Een bedehuis van orde
van uw prachtige monument.
IBAN: NL22ABNA0881528307
Een topstuk in het land
© Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd.
Van een kapel geworden
Frieke Hurkmans
Tot monument van stand
Directeur-bestuurder Pieterskerk Leiden
‘De kunst van iets moois, is het weg te laten’ < vriendenbericht 3
‘De kunst van iets moois, is het weg te laten’ Kooromgang 2014
Kooromgang 1978
Daar staat hij op de cover van het
Hoe vaak ben jij eigenlijk op het dak van de
Wat is de grootste uitdaging in het werk dat je
Pieterskerk te vinden?
doet?
“Niet heel vaak. Onder meer omdat het dak
“Om alles ‘strak’ te krijgen. Zo ben ik nu bezig met
Siera (30) een aantal leistenen aan het
tijdens de restauratie grotendeels vernieuwd
de kooromgang. In en rondom het koor valt veel te
is. Het is kortom een uitzondering als ik op het
verbeteren, zoals het schilderwerk van de hekken.
vervangen is, wordt hij op de foto gezet.
dak sta. Bijvoorbeeld als de inspectie van de
Uiteindelijk zou ik willen dat geen enkele kabel of
Monumentenwacht plaatsvindt.”
bedrading te zien is in de kerk. In mijn optiek is
boek ‘Stadswachters’. Terwijl Bram
De huismeester van de Pieterskerk
de kunst van iets moois, juist het weglaten ervan.”
voelt zich vereerd. Wie is deze
Inmiddels werkt Bram ruim drie jaar als freelancer bij de Pieterskerk. Hij is timmerman en restaurateur en
Het werken bij de Pieterskerk pleziert Bram na drie
handyman en welke werkzaamheden
heeft zijn eigen bedrijf. De Pieterskerk huurt Bram
jaar nog steeds. Juist omdat hij het leuk vindt om
voert hij in en rond het monument uit?
in voor het vaste onderhoud en daarnaast heeft hij
te doen, maakt het voor hem geen verschil dat hij
particuliere klanten. Die afwisseling vindt hij fijn.
veel werk alleen moet oppakken. Hierdoor maakt hij de meest bijzondere projecten van dichtbij mee.
Een vragenvuur aan Bram Siera.
Welke werkzaamheden voer jij in zo’n week allemaal uit?
Bram
kende
Rob
Overmeer,
fotograaf
en
“Voornamelijk
Welk project is, gedurende je tijd bij de het
reguliere
onderhoud
van
Pieterskerk, erg bijzonder voor jou geweest?
samensteller van het boek ‘Stadswachters’ nog
de Pieterskerk. Hierbij kan je denken aan
“Als ik een project zou moeten kiezen, dan is dat
niet. Totdat Overmeer bij de Pieterskerk aanklopt,
schilderwerk, vochtcontroles tot het controleren
de verbouwing van Villa Rameau, de voormalige
op zoek naar bijzondere momenten om vast te
van de led-verlichting. Er is een uitgebreide
kosterswoning. Samen met Jan-Willem Nijhof
leggen. De naam Bram Siera valt.
digitale planningslijst waar exact per periode in
(voormalig dutymanager, red.) heb ik de hele boel
vermeld staat wat er moet gebeuren voor het
verbouwd, getimmerd, geverfd en bevloerd. Ik ben
monument. Doordat de Pieterskerk ook een bedrijf
onwijs trots op het eindresultaat. Het is natuurlijk
Hoe is dat toen verder gegaan? en
is, zijn er soms ook werkzaamheden voor de
prachtig om daarover vervolgens complimenten te
afgesproken dat hij een keertje langs kon komen.
evenementen en het café. We denken constant
ontvangen van gasten.”
De dag dat hij langs kwam, moest ik het dak van
na over verbeteringen. De led-verlichting is hier
de Pieterskerk op voor een controle. Het bleek
een voorbeeld van.” “Naast de Pieterskerk werk
Voorlopig zit Bram dus goed bij de Pieterskerk.
dat een aantal dakpannen van de kerk vervangen
ik meestal twee dagen voor mezelf. Ik ga dan
Met een coverfoto in zijn achterzak, gaat hij verder
moesten worden. Dat leek Overmeer een mooi
langs bij ‘klanten’ en heb diverse opdrachten,
met klussen. Om steeds een stapje dichter bij het
moment om de foto te schieten voor zijn boek.”
zoals schilderen of achterstallig onderhoud.”
ideaalplaatje te komen.
“Ik
heb
contact
gehad
met
Overmeer
4 vriendenbericht > Het monument voor Johan Meerman
In het vorige Vriendenbericht las u over Gerard Meerman (1722-1771). Daarbij maakte u ook al kennis met zijn zoon Johan (1753-1815), die zich veel inspanningen getroostte om voor zijn vader een passend grafmonument te realiseren. Hij zelf zou na zijn dood ook worden geëerd met een monument in de Pieterskerk, naast dat van zijn vader. De naam van Johan is vooral verbonden aan het
Haagse
boekenmuseum
Meermanno-
Westreenianum. Van zijn vader erfde Meerman een uitgebreide boekenverzameling die hij verder uitbouwde en uiteindelijk naliet aan de stad Den Haag. Deze sloeg het legaat echter uit financiële overwegingen
af,
waarna
de
collectie
werd
geveild. Achterneef Willem Hendrik Jacob baron van Westreenen van Tiellandt kocht een belangrijk deel aan en liet vervolgens zijn collectie na aan de Nederlandse staat. Uiteindelijk leidde dit in 1852 tot de openstelling van Museum MeermannoWestreenianum in Den Haag.
Verrassing De liefde voor boeken werd Johan met de paplepel in gegoten. Zijn ouderlijk huis in Rotterdam grensde aan een pakhuis waar vader Gerard een van de grootste particuliere bibliotheken van Nederland
een reislustig boekenliefhebber
Johan Meerman
had ingericht. Als tienjarige vertaalde hij met hulp van grootvader Molière’s ‘Le mariage forcé’, en liet het drukken en inbinden als verrassing voor zijn ouders. In 1767 verhuisde het gezin mét boekenverzameling naar Den Haag, waar het het ‘Huis aan de Boschkant’ aan de Prinsessegracht betrok. De toen nog 13-jarige Johan vertrok, begeleid door zijn gouverneur, naar Duitsland om te gaan studeren aan de universiteiten van Leipzig en Göttingen. Daar hield hij zich ook bezig met
SERIE PORTRETTEN: DE PIETERSKERK HEEFT IN DE LOOP DER EEUWEN VELEN EEN
activiteiten rond de verzameling van zijn vader:
LAATSTE RUSTPLAATS OF EEN HERINNERINGSPLEK GEBODEN. ZWERVEND DOOR DE
hij regelde uitleningen uit diens collectie aan
KERK KOM JE NAMEN TEGEN OP GRAFSTENEN, MONUMENTEN EN ROUWBORDEN.
Na een vierjarig verblijf in Duitsland maakte hij zijn
WIE WAREN DEZE MENSEN, WAT WAS HUN LEVENSLOOP EN WIE ZORGDE ER VOOR DAT DE HERINNERING AAN HEN BEWAARD BLEEF IN DE PIETERSKERK?
hoogleraren en bestelde nieuw verschenen werken. studie af in Leiden, waar hij in 1774 promoveerde tot doctor in de rechten. Zijn vader was toen al overleden en Johan zou nog lang bezig zijn met het
vervolg Het monument voor Johan Meerman < vriendenbericht 5
Linksboven: het monument voor Johan Meerman
realiseren van een grafmonument in de Pieterskerk,
Leiden
in de Pieterskerk. © Foto: Claudia Claas
dat er uiteindelijk in 1786 kwam (VB 2014-1).
Johan kwam uit een Oranjegezind nest; naast
Rechtsboven: het stucplafond in de grote zaal van
zijn wetenschappelijke interesse ambieerde hij
het Sieboldhuis. Het werd ontworpen door Wyatt
Reislust
een politieke carrière. Die werd echter meermalen
i.o.v. Johan Meerman. © Foto: Sieboldhuis
Na zijn promotie maakte Johan een ‘Grand Tour’, in
doorkruist door de gebeurtenissen van zijn tijd.
die tijd een gebruikelijk onderdeel van de opvoeding
Pogingen tot het verkrijgen van ambten liepen in de
van jongemannen uit aanzienlijke families. De reis
tijd van de Patriotten op niets uit. Na de omwenteling
duurde twee jaar en ging naar Engeland, Frankrijk,
van 1788 kon Johan een zetel bemachtigen in de
Italië, Oostenrijk en Duitsland. De rest van zijn leven
vroedschap van Leiden waar hij ook twee keer tot
bleef hij lange reizen door Europa maken, eenmaal
schepen werd benoemd. Het echtpaar bewoonde
getrouwd ook met zijn echtgenote Anna Cornelia
toen Rapenburg 19, het huidige Sieboldhuis. Zij
Mollerus (1749-1821). Zij beklommen samen
gaven de bekende Engelse architect James Wyatt
de Etna, doorstonden allerhande ontberingen
de opdracht voor het ontwerp van een nieuw
en
vorstenhoven,
stucplafond; het is daar nog steeds te bewonderen
schrijvers en denkers, waaronder de filosoof
in de grote zaal. Zijn functies beletten Johan en
Immanuel Kant. In Johans reisverslagen lezen we
Anna niet om tussendoor nog een reis te maken
ook over bezoeken aan bibliotheken en andere
naar Duitsland, Oostenrijk, Italië, Sicilië en Malta.
verzamelingen. Hij levert daarbij commentaar op
Met de Bataafse revolutie in 1795 werd Johan uit al
catalogi, openstellingen van bibliotheken en de
zijn ambten gezet. Hij verliet in 1797 het land voor
collecties zelf. Zo uit hij zijn teleurstelling over de
een ruim drie jaar durende reis door Noord-Europa.
brachten
bezoeken
aan
particuliere verzamelingen in St. Petersburg en Moskou en omschrijft ze als ‘pronkverzamelingen’
Van Orangist naar Frans senator
met weinig wetenschappelijke werken. Zelf was
In 1802 kon Johan zijn carrière hervatten; hij bracht
Johan wetenschappelijk actief: hij publiceerde een
het zelfs tot één van de aanzienlijkste bestuurders
reeks rechtshistorische en letterkundige werken
van het land. Als voorzitter van het Departementaal
én het vierdelig werk ‘Geschiedenis van Graaf
Bestuur van Holland ontving hij Lodewijk Napoleon
Willem van Holland, Roomsch Koning’. Ook was hij
toen deze door zijn broer Napoleon op de troon
betrokken bij verschillende genootschappen op het
van het Koninkrijk Holland was geplaatst. Hij
gebied van wetenschap en kunst.
aanvaardde het honorair kamerheerschap aan
6 vriendenbericht > vervolg Het monument voor Johan Meerman
het hof van de nieuwe koning, was lid van de
hij zich in voor de Nederlandse belangen. In zijn
Staatsraad bij de sectie wetgeving en algemene
gedicht ‘Montmartre’ (1812) wees hij Napoleon nog
zaken én werd benoemd tot directeur-generaal
op het belang van de ‘Hollandse departementen’
van Wetenschap en Kunsten. In die laatste functie
voor de roem van de keizer. Na de val van Napoleon
zou hij van groot belang zijn voor de Nederlandse
vertrok Meerman met zijn vrouw in 1814 naar Den
cultuurpolitiek. Zo zorgde hij voor de ontwikkeling
Haag waar hij op 61-jarige leeftijd stierf en ook
van een nationale boekenverzameling: de huidige
werd begraven.
Koninklijke Bibliotheek. Ook kon het Koninklijk Hendrik Ringeling, interieur van de Pieterskerk met de drie monumenten voor Johannis Polyander van Kerckhoven,
Museum, voorloper van het Rijksmuseum, onder
Ontredderd
zijn verantwoordelijkheid belangrijke aankopen
Johans echtgenote Anna was dichteres. Uit
doen. Na de inlijving van Nederland bij Frankrijk in
haar gedichten, maar ook uit haar uitgebreide
Museum de Lakenhal) De beschermende hekken zijn later
1810 benoemde keizer Napoleon Meerman als één
correspondentie, komt een emotionele, bijna
verwijderd, het monument voor Van Kerckhoven werd in
van de zes Hollandse leden van de Franse Senaat.
pathetische persoonlijkheid naar voren. Haar
1860 verplaatst naar het noordtransept (zie VB 2012-1)
In die functie verbleef hij vooral in Parijs en spande
tijdgenoten konden weinig waardering opbrengen
Johan Meerman en Gerard Meerman, 1848 (Stedelijk
voor
haar
werk.
Voor
Johan,
haar
tweede
echtgenoot, maakt zij het volgende gedicht, waarin ze haar eerste echtgenoot, de dan overleden mr. Abraham Perrenot, niet vergeet: En gij mijn beste vriend, voor wien ‘k alleen zal leeven, Wien ik zo teder min, gij zult het mij vergeeven, Dat, schoon genietende met u een zalig lot, Mijn oog nog vaak een traan stort’ om mijn Perrenot. Het huwelijk van Johan en Anna bleef kinderloos. Naar verluid was Anna volkomen ontredderd na de dood van haar echtgenoot. Haar verdriet legde zij nogal onverbloemd vast in verschillende gedichten met veelzeggende titels als ‘Op een vlokje van zijn hair, na zijn dood afgesneden’, ‘Hoe kan ik hem vergeeten?’en ‘Mijn onbedwingbaare en onophoudelijke wensch om hem weer te zien’. Deze werken werden echter met hoon ontvangen: een recensent spreekt van de “overdrevene, wij zouden haast zeggen, afgodische huwelijksliefde, welker zeldzame uitdrukking ons zelfs somwijlen voor het verstand der goede Dame min of meer deed vreezen”. Haar adoratie kon Anna ook kwijt in het oprichten van een gedenkteken voor Johan in de Leidse Pieterskerk. Het kwam te staan tussen het monument voor hoogleraar Johannis Polyander à Kerckhoven en dat van vader Gerard Meerman.
Geaffecteerd toneel Het monument voor Johan is uitgevoerd in wit marmer. Op een sarcofaag zit een half gesluierde vrouw, met op het voorhoofd een bronzen vlam, symbool van de goddelijke inspiratie. Haar blik volgt de opgeheven linkerarm. De rechterhand rust op een medaillon met de afbeelding van Johan Meerman. De metalen sterrenkrans die zij vasthield ter bekroning van het portret, is verdwenen. Het medaillon rust tegen een boek met de titel BIBLIA.
vervolg Het monument voor Johan Meerman < vriendenbericht 7
Linksboven: Detail tekst op sarcofaag, onderdeel van het
De opdracht voor het ontwerp ging naar niemand
laten beginnen met de woorden “Magno Johanni
monument voor Johan Meerman. © Foto: Claudia Claas
minder dan Paul Joseph Gabriel (1784-1833),
Meermanno” (“voor de grote Johan Meerman”).
Middenboven: Portret van Johan Meerman.
hofschilder van koning Willem I, stadsbeeldhouwer
Dat vond Cras toch al te ver gaan; deze formulering
© Afbeelding: Museum Meermanno
van Amsterdam en vanaf 1820 professor aan de
zou volgens hem de overledene gelijk stellen aan
Rechtsboven: medaillon met portret van Johan Meerman,
Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten.
de grote klassieke geesten als Socrates en Plato en
Een model van het beeld dat Gabriel vervaardigde
dat was volgens hem – hoe loffelijk zijn verdienste
voor de weduwe Meerman werd dan ook ten
ook – een “belagchelijke overdrevenheid, vooral
toon gesteld op de expositie van werk van
van eene echtgenoote”. Hij vroeg mevrouw
levende meesters in Amsterdam (1820). Gabriel
Meerman “in mijn ontwerp te berusten, dan kan
vervaardigde ook ontwerpen voor onder andere
het gedenkstuk worden afgewerkt en geplaatst;
het monument voor Willem I in de Nieuwe Kerk
zoo niet, dan neem ik mijn opstel terug en verklaar
en die voor Sebald Justinus Brugmans, ook in de
geen auteur van de ongeschikte, om niet te zeggen
Pieterskerk. Niettemin ontlokte zijn ontwerp voor
ongerijmde, inscriptie te zijn”. De weduwe gaf zich
Meerman wel kritische omschrijvingen als weinig
uiteindelijk gewonnen en liet het bij “voortreffelijke
overtuigend en “geaffecteerd toneel”.
echtgenoot” en “uitmuntende zoon”.
Belachelijke overdrevenheid
Geraadpleegde bronnen:
Basis van het monument voor Johan Meerman is een sarcofaag. De daarop te lezen Latijnse tekst
• Jos van Heel, ‘De grafmonumenten van Gerard en Johan Meerman in de Pieterskerk te Leiden’ in:
luidt vertaald:
Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde
onderdeel van het monument voor Johan Meerman. © Foto: Claudia Claas
van Leiden en omstreken, 2001 Meerman, uitmuntende zoon van de beroemde
• Jos van Heel, ‘Een bibliofiel op reis: Johan Meerman’ in: Jos van Heel e.a., Een wereld van verzamelaars en
Gerard Meerman, heeft zijn weduwe door
geleerden. Gerard en Johan Meerman, Willem van
droefheid en tranen overmeesterd, dit gedenkteken
Westreenen en Pieter van Damme en hun archieven
geplaatst in 1820.
(pp. 39-47), Hilversum 2012
Deze tekst is opgesteld door de Amsterdamse
• Biografisch Woordenboek van Nederland: 17801830 -Johan Meerman -Anna Cornelia Mollerus
Voor haar voortreffelijke echtgenoot Johan
hoogleraar H.C. Cras, die ook een Latijnse levensbeschrijving
van
Johan
Meerman
had
• Riet Schenkeveld-van der Dussen,’Femme du monde, femme savante, dichteres Anna Cornelia
vervaardigd. Hij kwam er overigens niet zonder
Mollerus’ op www.dbnl.org
slag of stoot. Weduwe Meerman wilde de tekst
• Profiel van Paulus Joseph Gabriël op www.rkd.nl
8 vriendenbericht > Het Pieterskerkcafé: van gratis WIFI tot Leidsch bier
Het Pieterskerkcafé: van gratis WIFI tot Leidsch bier
Vanaf afgelopen mei is de locatie van de toegang van de Pieterskerk verplaatst: Bezoekers komen nu binnen in het monument via de voormalige bibliotheek, aan de zuidkant van het gebouw. Een ingang met alleen maar voordelen. Want de bibliotheek is tegelijkertijd omgebouwd tot een sfeervol café. Bij binnenkomst in het Pieterskerkcafé wordt
om een plek om even te kunnen zitten, deze plek is
bezoekers gevraagd om een bijdrage van 2 euro
er nu. En in de afgelopen paar maanden is gebleken
voor de toegang tot het monument. Deze bijdrage
dat gasten niet alleen meer naar het café komen
wordt gebruikt om de Pieterskerk te onderhouden.
als toegang naar het monument, maar het ook
Na afloop van het bezoek aan het monument
als een plek ervaren waar rustig even bijgekomen
ontvangt de bezoeker bij bestedingen in het café en
kan worden van een dagje Leiden. Door de gratis
op vertoon van het entreebewijs, een euro korting.
WIFI en de gezellige uitstraling van de voormalige bibliotheek zijn er steeds meer mensen die het café
Voor u als Vriend van de Pieterskerk wordt vanaf
gebruiken als hun vaste honk. De boeken staan
2015 een vriendenpas gemaakt. Op vertoon van
nog steeds in de kasten en er ligt ook een krant en
deze vriendenpas heeft u met twee personen
magazines. Natuurlijk is er informatie over Leiden
gratis toegang tot het monument en ontvangt u
te vinden, af en toe lijkt het Pieterskerkcafé zelfs
bijvoorbeeld bij de betaalde zomer orgelconcerten
op een kroegvariant van het VVV. En net als bij het
korting. Eind december ontvangen de huidige
VVV is er ook een winkelwand met leuke souvernirs.
Vrienden een aparte brief over de vriendenpas.
Gasten hebben een gevarieerde keuze in dranken en versnaperingen en kunnen er zowel lunchen als
Het café is elke dag open van 11:00 tot 18:00 uur.
borrelen. Op de kaart staan typisch Leidse producten,
In het verleden werd door vele bezoekers gevraagd
zoals Leidsch bier en -kaas en de typisch Leidse
In het Pieterskerkcafé kunt u High tea’s en High wine’s nuttigen. © Foto’s: Claudia Claas
vervolg Het Pieterskerkcafé: van gratis WIFI tot Leidsch bier < vriendenbericht 9
Corenwijn. Een borrelplateau wordt geserveerd op een leisteen van het dak van de Pieterskerk. Ook kunt u High tea’s en High wine’s reserveren in het café. Dit maakt een bezoekje aan het monument een compleet uitje. Als u er zeker van wilt zijn dat het monument toegankelijk is, belt u dan even van te voren. Soms is de Pieterskerk namelijk zelf niet toegankelijk vanwege een evenement of concert. Maar voor hetzelfde geld treft u het en loopt u binnen tijdens een openbare repetitie. Het
Pieterskerkcafé
is
openingstijden
te
gelegenheden,
zoals
buiten
reserveren
de
reguliere
voor
speciale
verjaardagsfeesten
en
afstudeerborrels. Mocht u interesse hebben, mailt u dan naar sales@pieterskerk.com.
Pieterskerkcafé dagelijks open van 11:00 - 18:00 uur.
10 vriendenbericht > De Pieterskerk staat op ĂŠĂŠn
Artikel uit Leidsch Dagblad:
vervolg De Pieterskerk staat op één < vriendenbericht 11
“
risico-inventarisatie voor een van de grootste monumenten van nederland pakt goed uit
De Pieterskerk staat op één Leiden, 23 oktober 2014. Artikel uit Leidsch Dagblad. Geschreven door Annet van Aarsen.
Leiden • Bij de Pieterskerk zijn ze trots als een pauw. Donatus, de kerken- en monumentenverzekeraar van Nederland, liet bij tientallen van zulke gebouwen een risico-inventarisatie uitvoeren door ArtRisck Consult. En de Pieterskerk kwam in dat onderzoek met stip op één te staan, met een grote afstand tot nummer twee.,, We zijn gewoon best practice’’, zegt directeur-bestuurder Frieke Hurkmans
Volgens directeur Simon Kadijk van Donatus wordt
de rug. We zijn toen begonnen aan de restauratie
er bij zo’ n scan gekeken naar tal van onderwerpen.
van het bedrijf, de Pieterskerk. Mijn filosofie is: als je
,,Van hele simpele dingen als ‘zijn er genoeg
goed voor een monument wil zorgen, moet je een
brandblussers’, tot sleutelplannen en hoe is de
strakke bedrijfsvoering hebben.’’
BHV geregeld. Er wordt gekeken naar gedrag,
Dat betekent goed kunnen plannen en sturen. ,,We
naar het gebruik van zon’ n monument, naar de
hebben veel gedaan aan digitalisering. Dat maakt
installaties en naar het onderhoud. Wij doen risico-
dat sturen een stuk makkelijker. We kunnen heel
inventarisaties ook zelf als verzekeraar maar van
snel zien hoe de verschillende bedrijfselementen
de Pieterskerk wilden we graag zo’ n uitgebreide
presteren. Als bepaalde partijen verliesgeven zijn,
risico-inventarisatie door ArtRisk Consult hebben.
kun we snel ingrijpen: beslissen dat we zulke
Qua omvang is het één van de grootste kerken
partijen niet meer draaien of het wel doen maar het
van Nederland. Bovendien wordt het gebouw
anders aanpakken.’’
commercieel gebruikt, wat weer andere risico’s met zich mee kan brengen dan kerken die nog als kerk
De Pieterskerk bestaat niet van subsidies, zegt Frieke
worden gebruikt.’’
Hurkmans. De bedrijfsvoering is van groot belang, er moet geld binnenkomen om het monument te
Er is geen één monument of kerk die een 10 scoort,
kunnen onderhouden. ,,Wat moeilijk is, is dat die
zegt Kadijk. ,,Ook de Pieterskerk niet. Die scoort,
grote restauratie van een paar jaar geleden voorbij
laten we zeggen, een 7,5. Maar dat is enorm hoog.
is. In de beeldvorming is de Pieterskerk af. Maar
Het Hoogst van allemaal. ’’Dat een 10 nooit wordt
de werkelijkheid is bij zo’ n groot, oud monument
gegeven, is volgens hem niet zo gek. ,,Sommige
anders: als je klaar bent aan de ene kant, begint het
maatregelen kosten nu eenmaal veel geld. En
werk aan de andere kant weer van voren af aan.’’
dat is wat monumenteneigenaren meestal niet in overvloed hebben. Ze hebben een klein potje en
Delen
een lange lijst aan onderhoudsklussen en andere
Of ze nu achterover gaat leunen, met die klinkende
werkzaamheden, die moeten worden gedaan. Ze
7,5 op zak? Beslist niet: het werk blijft zich
moeten vaak kiezen: dat wel, dat niet.’’
opstapelen. Bovendien wil ze kijken of de werkwijze van de Pieterkerk niet breder bekend moet gaan
Restauratie
worden. Ze denkt aan misschien een Pieterskerk
Frieke Hurkmans ziet met het klinkende rapportcijfer
Academy voor andere monumenten. ,,Nou hoef je
De Pieterskerk vaart wel bij
hard werken beloond. ,,Toen ik hier vier jaar geleden
je niet altijd op de borst te slaan, maar we doen
een strakke bedrijfsvoering.
als directeur-bestuurder begon, hadden we net een
het vreselijk goed. Wij willen de opgedane kennis
© Foto: Jan van Galen
imposant grote restauratie van het monument achter
delen, niet afschermen.’’
“
12 vriendenbericht > Dank U!
Dank U!
Boven:© Foto: Hielco Kuipers Rechts: © Foto’s: Claudia Claas
Hiervoor heeft u het artikel kunnen lezen dat op 23 oktober jl. werd gepubliceerd in het Leidsch Dagblad. Een mooie beloning voor de koers die vier jaar geleden is ingezet. En oprecht een teamprestatie van vrijwilligers, medewerkers, bestuurders, partners en donateurs. Na een fantastische restauratie die in 2010 tot
een periode van restauratie, gaat er letterlijk geen
een einde werd gebracht, is de focus gelegd
dag voorbij dat er niet gewerkt wordt aan kleiner of
op het optimaliseren van de bedrijfsvoering.
groter onderhoud. Met als resultaat de fantastische
Met uiteindelijk maar één doel, het behoud en
staat waarin u de Pieterskerk steeds aantreft.
onderhoud van de Pieterskerk. Tijdens grote restauraties is het voor iedereen makkelijker om
En kenners weten dat dit veel aandacht en geld
een gedachte te hebben bij de noodzaak van
kost. Zoals ook in het artikel staat zijn wij er nog lang
investeringen. Het noodzakelijke onderhoud is
niet. Maar wij zijn wel erg goed op weg, sterker nog
voor en tijdens een restauratie letterlijk zichtbaar en
wij zijn landelijk ‘Best Practice’ aan het worden. Dit
tastbaar. De huidige periode is voor de Pieterskerk
kan alleen als het team van de Pieterskerk kritisch
een periode van structureel onderhoud. Met name
en kundig wordt geadviseerd en ondersteund.
ook om de enorme investeringen die tijdens een
De waardering en de felicitaties stroomden na de
restauratie gedaan zijn, niet verloren te laten gaan.
publicatie in de krant van alle kanten binnen, enkele
Iedereen bekend met monumentaal onderhoud,
daarvan delen wij hier graag met u in de kaders bij
kent dit risico. Een risico van soms volledige
dit artikel.
kapitaalvernietiging, in zeer korte tijd. Wij van onze kant willen u graag laten weten dat Voor de huidige bedrijfsvoering van de Pieterskerk
zonder uw steun, deze prestaties schier onmogelijk
staat één zaak voorop en dat is het behouden van
zouden zijn. Daarom willen wij u als Vriend en
de excellente staat waarin de Pieterskerk direct
donateur zeer, zeer hartelijk danken.
na de restauratie verkeerde. Dat is de afgelopen vier jaar gelukt. Hoewel minder zichtbaar als in
Het Pieterskerkteam
vervolg Dank U! < vriendenbericht 13
‘In deze moeilijke fase na de grote restauratie lukt het, het Pieterskerkteam van vrijwilligers en medewerkers, gesteund door donateurs en toezichthouders, de kerk “up and running“ te houden. Dat blijkt uit de eerste plaats die de kerk won bij een grote landelijke toets over bedrijfsvoering van bijzondere objecten. Terecht besteedde het Leidsch Dagblad daar ruim aandacht aan. Namens het bestuur van de Stichting Vrienden van de Pieterskerk wens ik Frieke Hurkmans, maar achter haar allen die de handen uit de mouwen steken of hun portemonnee trekken voor onze geweldige kerk, van harte geluk met deze zeer verdiende onderscheiding. Een kerk restaureren is moeilijk, een kerk onderhouden en exploiteren is een, excuseer, duivels moeilijk karwei’
Jan Hoekema – voorzitter Stichting Vrienden van de Pieterskerk, Burgemeester Wassenaar
‘“Be good and tell it” wordt vaak gezegd. Maar eigenlijk is het nog veel beter als anderen het goede over je vertellen. Dit zeer positieve expert-oordeel over de Pieterskerk is een terecht compliment voor onze directeur, medewerkers en vrijwilligers. Iets om trots op te zijn!’
Rogier van der Sande sr. –
voorzitter
Raad
van
Toezicht
Pieterskerk Leiden, Gedeputeerde Provincie Zuid-Holland
‘Ik vind het echt een geweldig kwalificatie. Daar mag de Pieterskerk heel erg trots op zijn. Dank voor alle goede inspanningen en ga zo door!’
Henri Lenferink – beschermheer Pieterskerk Leiden, Burgemeester Leiden
‘Wie eenvoud (zoals de naam Pieter) en geschiedenis (zoals die van de Pieterskerk) niet
herwaardeert
in
deze
complexe,
gespleten, 7x24x52 tijd, mist een helder baken voor de toekomst. Onderhoud en restaureer het monument daarom zo vaak als een ervaren bouwer dat raadzaam acht. (Ook) deze kerk is immers geen verleden tijd!’
Elco Brinkman
– Lid Raad van Advies
Pieterskerk Leiden. Oud-minister van Welzijn Volksgezondheid en Cultuur, Oud- voorzitter van Bouwend Nederland
14 vriendenbericht > Van naam tot raam
Van naam tot raam de doorstart van het unieke ramen met namen-project
Onlangs geplaatste Minerva-raam © Foto’s: Stefan Tetelepta Afbeelding rechtsonder: Prinsessenraam
Een nieuw begin van het Ramen met Namen-project staat voor de deur. De testperiode, met een nieuwe vormgeving en efficiëntere manier van produceren, is ten einde. Twee jaar geleden zijn de drie prinsessen van koning Willem Alexander en koningin Maxima vereeuwigd in het ‘Prinsessenraam’. Afgelopen zomer heeft Minerva geproefd van de mogelijkheid tot vereeuwiging. In 2010 brainstormt de projectgroep Ramen met
Hij verleent zijn goedkeuring aan de start van
Namen over een publiciteitsstunt. Jan Kleingeld
het ramenproject. Een jaar later hangt het
(ontwerper) initieert het idee om de namen van
Prinsessenraam in de Pieterskerk. Waar het raam
de drie prinsessen, Amalia, Alexia en Ariane, af te
destijds in kleine kring tentoon wordt gesteld, dient
beelden op een paneel. Mede door de band die
het raam nu als motivatie voor mensen die eraan
de Pieterskerk met het Koningshuis heeft – en
denken zich te vereeuwigen op een raampaneel.
andersom – denkt de groep dat het een geslaagde actie zal kunnen gaan worden.
Minerva-raam Zo
dacht
ook
een
deel
van
de
Leidse
Vereeuwigde prinsessen
studentenvereniging Minerva. Behalve de namen van
Met steun van alle projectleden gaat projectleider
de drie jonge prinsessen staan namelijk ook diverse
Frederike Geertsema aan de slag. Zij benadert
Minervanen in stijl afgebeeld in een ‘namenraam’.
Jaap Leeuwenburg, destijds persoonlijk secretaris
Namen als ‘Qui-we’, ‘Artishock’ en ‘Huize des Gueux’
van prins Willem-Alexander. Tot ieders verbazing en
staan te lezen op het paneel. Dit tot volle tevredenheid
blije verrassing, reageert de kroonprins enthousiast.
van een aantal betrokken Minerva-leden.
vervolg Van naam tot raam < vriendenbericht 15
Robert Lavies, oud-bewoner van Vliet 15, “Huize des Gueux” en bestuurder van de gelijknamige Oud-huisgenotenstichting, laat weten waarom een vermelding op het raam zo bijzonder is: “Het is
Een gebrandschilderde naam, een orginele cadeau voor Sinterklaas, Kerstmis en Oud & Nieuw!
mooi het onderhoud van de Pieterskerk financieel
Bent u geïnteresseerd geraakt in het Ramen-met-Namen project? Door het ‘kopen’ van een naam
te kunnen ondersteunen en tegelijk de naam van
in een van de beschikbare panelen vereeuwigt u uzelf of een ander in de Pieterskerk. Via het kopje
het studentenhuis te laten ‘vereeuwigen’ in de
‘Sponsoring’ op de website van de Pieterskerk kunt het aanmeldingsformulier invullen voor het
Pieterskerk.” Via een oud-huisgenoot werd Robert
project Ramen met Namen. Voor deelname betaalt u een basisprijs van € 50 en vervolgens € 25
erop gewezen dat dit project eraan kwam. Ter
per teken (excl. BTW). http://www.pieterskerk.com/nl/monument/sponsoring/ramen-met-namen/
gelegenheid van het 200-jarig bestaan van Minerva hebben de huisgenoten van Huize des Gueux destijds geld ingezameld en contact opgenomen met de Pieterskerk. Binnen een paar maanden was het raam een feit. Hij vertelt: “Als (oud-) huisgenoten van ons studentenhuis met een sterke band met Leiden en de Leidse binnenstad, vinden wij het leuk om bijzondere acties te steunen. Dit lokale Leidse project paste mooi in dat straatje.” Robert hoopt dat meer huizen, clubs, verenigingen of gezelschappen navolging geven aan het huidige Minerva-raam en hun namen in verschillende ramen zouden moeten bundelen. “Het resultaat is mooi geworden, maar het was nog leuker geweest als er meer huizen van Minerva hadden meegedaan. Ik kan mij namelijk voorstellen dat er meer verenigingen of organisaties in Leiden zijn, die de Pieterskerk een warm hart toedragen en die het mooi vinden om dat op deze symbolishe manier te uiten. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om bijvoorbeeld een bijzonder moment of speciale datum te laten vastleggen.”
Doorstart Aansluitend op de suggestie van Huize des Gueux, kijkt de Pieterskerk altijd uit naar nieuwe of bijzondere namen. Anderhalf jaar geleden, na onder meer de verschijning van het Prinsessenraam, kregen alle Vrienden de mogelijkheid zich aan te melden voor het Ramen met Namen-project. Waar eerst ruim een jaar wachttijd was, daar heeft de Pieterskerk nu een oplossing bedacht. In plaats van te wachten op genoeg aanmeldingen voor een compleet raam (vier panelen), wordt nu direct actie ondernomen en na één paneel de productie gestart.
Hiervoor
zijn
minder
namen
nodig,
waardoor de vragende partij sneller tevreden wordt gesteld. De Pieterskerk onderzocht destijds hoeveel aanmeldingen binnen zouden komen en welke manier van produceren het beste werkte. Ruim anderhalf jaar verder, schijnt er licht aan het einde van de tunnel en is een periode van testen afgesloten. Welke namen zullen er op het eerstvolgende paneel pronken? Misschien die van u?
16 vriendenbericht > De nieuwe Pieterskerkrondleiding
De nieuwe Pieterskerkrondleiding! Het afgelopen jaar hebben de eerste lichting vrijwilligers en medewerkers van de Pieterskerk een cursus gevolgd onder leiding van Marcel Ponsen, regisseur en docent, voor het geven van rondleidingen.
De
bedoeling is om genoeg vrijwilligers te trainen zodat er dagelijks op vaste tijden rondleidingen aangeboden kunnen worden.
Detail monument Jean Luzac Š Foto: Claudia Claas
vervolg De nieuwe Pieterskerkrondleiding < vriendenbericht 17
Wordt u vrijwilliger bij het Pieterskerkcafé? Wij kunnen uw hulp goed gebruiken! Wij zoeken vrijwilligers die zowel kunnen assisteren in het Pieterskerkcafé als korte rondleidingen kunnen geven. In het café helpt u met bedienen en ondersteunt u de barmedewerker met allerlei werkzaamheden. Als rondleider wordt u getraind in het geven van korte rondleidingen voor de bezoekers van de Pieterskerk. Mocht u interesse hebben, stuurt u dan een email naar vrijwilliger@pieterskerk.com. Dan maken wij snel een afspraak voor een kennismakingsgesprek.
Linksboven: Gedenkteken
Vanaf juli zijn de vrijwilligers aan de slag gegaan
vragen van de individuele bezoeker. Naast de
Ludolph van Ceulen
om verhalen rond de Pieterskerk te verzamelen.
hoogtepunten in de Pieterskerk, wordt er ook een
Rechtsboven: Doopkapel
De opdracht was om uiteindelijk te komen tot
kort bezoek gebracht aan de Kerkmeesterskamer,
met informatie over de
een standaard korte betaalde rondleiding voor
die anders voor het publiek gesloten is. En in het
Pilgrim Fathers
bezoekers van het monument. Dit naast de al
voorjaar zijn er naar alle waarschijnlijkheid ook een
© Foto’s: Claudia Claas
bestaande uitgebreide rondleidingen van een uur
paar rondleidingen in de tuin van de Pieterskerk.
voor groepen, die gereserveerd kunnen worden. Er zijn veel rondleiders nodig om iedere dag op Het is erg lastig om over een monument met
vaste tijden rondleidingen te kunnen geven.Tot dat
zoveel geschiedenis een kort en compleet verhaal
gerealiseerd is, zijn er iedere zaterdag en zondag
te schetsen dat tot de verbeelding spreekt. Onder
tussen 13:30 uur en 16:00 uur voor u rondleiders
leiding van Marcel Ponsen, volgden de eerste
aanwezig, mits er geen evenementen plaatsvinden
groep cursisten vrijwilligers een intensief traject,
in de Pieterskerk.
waarbij uiteindelijk een keuze gemaakt werd voor tien centrale onderwerpen. Deze groep bestond uit
Entree & korte rondleiding
zowel nieuwe vrijwilligers en medewerkers als een
€ 5 pp (kinderen gratis)
aantal ervaren vrijwilligers en kantoormedewerkers, waaronder de directeur. Een leuke mix van oude
Entree & korte rondleiding voor Vrienden
kennis en nieuw enthousiasme.
€ 3 pp max. 2 personen
De korte rondleiding zal hoofdlijnen van het monument vertellen. Na afloop van de rondleiding is er natuurlijk in het café altijd ruimte voor bijzondere
18 vriendenbericht > Mayflower 400 in 2020
Mayflower 400 in 2020 de voorbereidingen zijn begonnen
Terwijl het Leids Ontzet volop werd gevierd, woonde ‘de Pieterskerk’ in Plymouth Engeland de kick-off bij van de Mayflower 400-manifestatie. In 2020 is het 400 jaar geleden dat de Leidse Pilgrims Nederland verlieten en via Delfshaven naar Engeland voeren om daar met de Mayflower naar de nieuwe wereld te reizen. We leven dan in het jaar 1620. Elf jaar eerder was een groepje Engelse vluchtelingen in Leiden aangekomen. De Leidse Pilgrims vormden een godsdienstige
Republiek bij te staan in haar strijd tegen Spanje?
groepering die naar Nederland vluchtten om de
In 1620 zeilde een deel van de Leidse Pilgrims met
godsdienstvervolgingen te ontlopen onder het
de ‘Mayflower’ naar Noord-Amerika om daar een
koningschap van Jacobus I van Engeland (1566-
nieuw bestaan op te bouwen.
1625). In Leiden heerste een voor die tijd zeer tolerant klimaat en een deel van de Engelse vluchtelingen
John Robinson bleef in Leiden en is in 1625 in
vestigden zich in 1609 in Leiden. Leiden kende
de Pieterskerk begraven. Een gedenkplaat in de
in het begin van de 17e-eeuw een groot aantal
doopkapel en aan de buitenmuur aan de zuidkant
buitenlandse vluchtelingen: bijna een derde van de
van de Pieterskerk herinneren aan Robinson en de
totale bevolking van circa 40.000 bewoners.
Leidse Pilgrims.
Een van de leiders van de Leidse Pilgrims, John
2020 is Mayflower-jubileumjaar. Dat duurt nog
Robinson, leefde tegenover de Pieterskerk in wat
ruim vijf jaar en dan nu al beginnen met de
tegenwoordig het Jean Pesijnhof is. De Pilgrims
voorbereidingen, zult u mogelijk denken. De
hadden geen eigen kerkgebouw en hielden hun
Pieterskerk en naar alle waarschijnlijkheid een groot
diensten bij Robinson thuis. Gegevens van de
aantal Leidse instellingen, zullen de samenwerking
Pilgrims werden geregistreerd in de doop-, trouw-
aangaan met de ‘Mayflower 400-foundation’ uit
en begraafboeken van de Pieterskerk.
Plymouth UK en Plymouth USA. Voor een grote internationale manifestatie als deze, betekent
In 1620, elf jaar na hun komst vertrok een groot deel
een tijdige voorbereiding dat de verschillende
van de Engelse vluchtelingen weer. Op den duur
partners een stevige samenwerking aan kunnen
bleek Leiden voor veel Pilgrims toch niet geschikt
gaan. Dat is voor alle partijen winst. Vanuit de
als permanente vestigingsplaats. Enerzijds konden
Pieterskerk zullen wij u in de komende edities van
zij in Holland niet voor honderd procent aarden.
het Vriendenbericht op de hoogte houden van alle
Holland was een kapitalistisch land, waar keihard
voorbereidingen en de geschiedenis van deze
gewerkt moest worden om het hoofd boven water
bijzondere groep Leidenaren verder ontsluiten.
te houden. Tevens achtte men de Hollandse Boven: afbeelding uitnodiging Pilgrim Fathers’
zeden en moraal te weinig strikt. Daarin zagen
Wist u dat naar verluidt het Amerikaanse feest
Celebration. © Afbeelding: Erfgoed Leiden
de Pilgrims een gevaar voor hun opgroeiende
van Thanksgiving via de Pilgrims afkomstig is
Onder: Monument John Robinson.
kinderen. Anderzijds bestond er grote onzekerheid
van de Leidse 3 October-viering? Jaarlijks viert
© Foto: Frank Emous
over hun toekomst in de Republiek op het moment
de Amerikaanse gemeenschap in Nederland
dat het Twaalfjarig Bestand in 1621 zou aflopen.
Thanksgiving dan ook in de Pieterskerk Leiden.
Wat zou hen te wachten staan als Jacobus dan
Wilt u dit bijzondere evenement eens meemaken?
Engelse soldaten naar Holland zou sturen om de
U bent van harte welkom!
Alle registers open & Webshop < vriendenbericht 19
Alle registers open Foto’s uit de oude doos laten zien dat het Van Hagerbeerorgel in de Pieterskerk de afgelopen eeuwen grote veranderingen heeft ondergaan. Zo werden in 1807 de luiken van het orgel verkocht, om geld te verkrijgen voor de restauratie van de proveniershuisjes die waren ontzet door de kruitschipramp. Tijdens een revisie in 1943 werd schade toegebracht aan het orgel door de onderkant van de hoofdwerkkas in te snoeren. Bij de laatste restauratie (1994-1998) is al deze schade hersteld. Het unieke orgel, met het oudste pijpwerk uit 1446, werd in volle glorie teruggebracht in de 17e-eeuwse staat. Door de originele middentoonstemming, is dit Van Hagerbeer-orgel het enige stijl zuivere exemplaar van de oude Hollandse stadsorgels.
1902
1978
2014
word een vriend
Webshop
en steun de Pieterskerk
bezoek de webshop van de pieterskerk
Bent u wel een lezer van het Vriendenbericht maar nog geen Vriend van de Pieterskerk?
Wat houdt het in: l
kosten € 20,- euro per jaar
l
steun een nationaal monument
l
2 Vriendenberichten per jaar
l
korting bij sommige culturele activiteiten
l
gratis toegang tot de openstelling met twee
www.pieterskerk.com
personen
Wist u dat: l
Pieterskerk heeft als goededoelen instelling de culturele ANBI status
l
Vriend voor het leven kost € 1000,-
Voor meer informatie zie www.pieterskerk.com en klik op de ‘Steun ons!’ button op de homepage
Ramen met namen
agenda pieterskerk leiden
Openstelling en rondleidingen:
Februari 2014
Wanneer er geen evenementen plaatsvinden is de Pieterskerk geopend voor publiek. Het Pieterskerkcafé is iedere dag geopend van 11:00 tot 18:00 uur. Op www.pieterskerk.com vindt u de data van actuele openstellingen en rondleidingen.
ma 09 Universiteit Leiden - Dies Natalis Aanvang: 15:00 uur http://evenementen.leidenuniv.nl/dies
Wilt u een rondleiding op een niet gepubliceerde datum of met een groep? Onze vrijwilligers zijn graag bereid u rond te leiden in de Pieterskerk. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met de salesafdeling van de Pieterskerk via (071) 513 77 64 of een e-mail sturen naar sales@pieterskerk.com
do 12 Scratch Muziekdagen – Messiah I Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl vr 13 Scratch Muziekdagen – Messiah II Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl za 14 Scratch Muziekdagen – Musical Highlights Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl
Parkeren: Wij adviseren u te parkeren op het Haagweg Parkeerterrein, kosten hiervoor zijn € 12,- per auto per dag inclusief vervoer naar en van de binnenstad. Zie voor meer informatie www.stadsparkeerplan.nl. Vanaf Leiden CS stoppen verschillende bussen op de Breestraat, op 2 minuten loopafstand van de Pieterskerk.
zo 15 Scratch Muziekdagen – Klassiek programma Aanvang: 19:30 uur www.scratchleiden.nl
April 2014
concerten & evenementen Ingang concerten e.d.: Pieterskerkhof 1A
December 2014 do 11 Con Amore: Weihnachts Oratorium Aanvang: 20:00 uur www.con-amore.nl vr 12 Huizinga-lezing: historicus Fik Meijer Aanvang: 20:00 uur www.huizingalezing.leidenuniv.nl za 13 Kerstconcert: Exultate Deo & Vox Humana Aanvang: 20:00 uur www.exultatedeo.nl za 20 Bachkoor Holland: Weihnachts Oratorium Aanvang: 19:15 uur www.bachkoorholland.nl
wo 01 Ex Animo: Matthäus Passion Aanvang: 19:30 uur www.exanimo.nl do 02 Bachkoor Holland: Matthäus Passion Aanvang: 19:30 uur www.bachkoorholland.nl vr 03 Bachkoor Holland: Matthäus Passion Aanvang: 11:30 uur www.bachkoorholland.nl za 11 Whisky in Leiden Middagsessie: 13:00 uur – 16:30 uur Avondsessie: 19:00 uur – 22:30 uur www.whiskyinleiden.nl zo 19 Cantatedienst Aanvang: 19:00 uur www.stichtingcantate.nl
wo 24 Kerstnachtdienst 18:30 uur – Kinderkerstfeest 20:30 uur – 1e Kerstnachtdienst 22:30 uur – 2e Kerstnachtdienst www.kerstnachtdienst-pieterskerk.nl
Mei 2014
Januari 2014
vr 22 6e Leidse Koorboeken Aanvang: 20:15 uur www.leidsekoorboeken.nl
ma 05 Nieuwjaarsreceptie Gemeente Leiden Aanvang: 19:00 uur www.pieterskerk.com
wo 13 Textielfestival 2015 t/m Wo t/m vr – 11:00 -17:00 uur Za – 10:00 -16:00 uur za 16 www.textielfestival.nl
PIETERSKERK LEIDEN Postadres Kloksteeg 16, 2311 SL Leiden Bezoekadres Pieterskerkhof 1a, Leiden (071) 512 43 19 www.pieterskerk.com
Dit Vriendenbericht is gedrukt op FSC gecertificeerd papier.