บรรณานุกรม
บรรณานุกรม กรมศิลปากร. (๒๕๒๙). จดหมายเหตุงานพระบรมศพ สมเด็จพระนางเจ้ าราไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗. กรุ งเทพฯ: กองจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร. ขอม ทิพย์โพธิ์ . ช่ างทากนกโลง. (๒๕๕๐). บ้านเลขที่ ๑๕๗ หมู่ที่ ๖ ตาบลทุ่งโพธิ์ อาเภอจุฬาภรณ์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๑๕ สิ งหาคม. คณะอาจารย์มหาวิทยาลัยช่างศิลป. (๒๕๑๗). ศิลปะลายไทย. กรุ งเทพฯ: ศิลปาบรรณาคาร. จีรพันธ์ สมประสงค์. (๒๕๓๒). ศิลปะประจาชาติ ศป. ๒๓๑. กรุ งเทพฯ: โอ.เอส.พิ้นติ้ง เฮ้าส์. จุลทรรศน์ พยาฆรานนท์. (๒๕๔๒). “กรมช่างสิ บหมู่,” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคกลาง. ๑: ๓๕-๓๗. . (๒๕๔๒). “ ช่างสิ บหมู่,” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคกลาง. ๔: ๑๘๔๙-๑๘๘๑. เฉลียว สุ วรรณบารุ ง. (๒๕๕๐). บ้านเลขที่ ๓๘๗ หมู่ที่ ๖ ตาบลหินตก อาเภอร่ อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๑๖ มกราคม. ณัฐพล พลสวสดิ์. (๒๕๕๐). ลายกนกโลงศพ. โรงเรี ยนร่ อนพิบูลย์เกียรติวสุ นธราภิวฒั ก์ อาเภอร่ อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๓๐ พฤศจิกายน. ทิพย์สุดา ศรี อ่อน. (๒๕๕๐). ลายกนกโลงศพ. โรงเรี ยนร่ อนพิบูลย์เกียรติวสุ นธราภิวฒั ก์ อาเภอร่ อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๓๐ พฤศจิกายน. ประภาส คชนูด และคนอื่น ๆ. (๒๕๕๐). ช่ างทากนกโลง. บ้านเลขที่ ๒๐๔/๖ หมู่ที่ ๖ ตาบลทุ่งโพธิ์ อาเภอจุฬาภรณ์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๑๘ มิถุนายน. ภณิ ดา วิบูลย์กาญจน์. (๒๕๕๐). “การทาโลงทอง.” สารนครศรีธรรมราช. ๓๗(๑๐): ๒๙-๓๔. มานะ ทองสอดแสง. (๒๕๓๔). ศิลปศึกษาลายไทย. กรุ งเทพฯ: รวมสาส์น. ยิม้ บัณฑยางกูร และคนอื่น ๆ. (๒๕๒๘). งานพระเมรุ มาศสมัยกรุ งรัตนโกสิ นทร์ . กรุ งเทพฯ: กองวรรณคดี และประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชบัณฑิตยสถาน. (๒๕๔๖). พจนานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุ งเทพฯ: นานมีบุค๊ ส์พบั ลิเคชัน่ ส์. วัฒนะ จูฑะวิภาต. (๒๕๔๕). ศิลปะพืน้ บ้ าน. กรุ งเทพฯ: สิ ปประภา. สุ กญั ญา รัตนสุ ภา. (๒๕๕๐). ภาพถ่ าย. โรงเรี ยนร่ อนพิบูลย์เกียรติวสุ นธราภิวฒั ก์ อาเภอร่ อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. ๑๖๘
สุ มน คชนูด และคนอื่น ๆ. (๒๕๕๐). ช่ างทากนกโลง. บ้านเลขที่ ๘๔/๑ หมูท่ ี่ ๔ ตาบลควนเกย อาเภอร่ อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๑๘ มิถุนายน. สุ เทพ ประชุมทอง และคนอื่น ๆ. (๒๕๕๐). ช่ างทากนกโลง. บ้านเลขที่ ๑๖๐ หมู่ที่ ๖ ตาบลทุ่งโพธิ์ อาเภอจุฬาภรณ์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๑๖ สิ งหาคม. สุ รินทร์ รณศิริ และคนอื่น ๆ. (๒๕๕๐). ช่ างทากนกโลง. บ้านเลขที่ ๗๑ หมู่ที่ ๓ บ้านหนองปอ ตาบลควนชุม อาเภอร่ อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๑๑ ตุลาคม. เสน่ห์ หลวงสุ นทร. (๒๕๔๒). ศิลปไทย. กรุ งเทพฯ: วาดศิลป์ . โสภณ แก้วเรื องฤทธิ์ . (๒๕๕๐). บ้านเลขที่ ๗๖๓ / ๒ หมู่ที่ ๑๓ ตาบลร่ อนพิบูลย์ อาเภอร่ อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๑๖ มกราคม. หมี่เป็ ด ผูช้ ายนัยน์ตาสนิมเหล็ก. (๒๕๔๙). “ ลายกนก ไว้อาลัยกนกพงศ์ ความตายเป็ นความโศกเศร้า เสี ยใจโดยแท้..,” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://www.softganz.com/meeped/indexphp?&obj=forum.topic.forprint(1045) สื บค้น ๒๖ สิ งหาคม. อรุ ณีย ์ วงษ์ศรี ปาน. (๒๕๕๐). บ้านเลขที่ ๔๙๘ / ๒ หมู่ที่ ๑๓ ตาบลร่ อนพิบูลย์ อาเภอร่ อนพิบูลย์ จังหวัดนครศรี ธรรมราช. สัมภาษณ์, ๑๖ มกราคม. อุดม หนูทอง. (๒๕๔๒). “โลงศพ.” สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคใต้ . ๑๔: ๗๐๓๖-๗๐๓๙. Bareo-isyss.com. (๒๕๕๐). “สี ขา้ งเคียงหรื อสี กลมกลืน.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bareo-isyss.com/18/color-2.htm. สื บค้น ๒๒ กรกฎาคม. . (๒๕๕๐). “สี คู่ตรงข้ามหรื อสี ตดั กัน.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bareo-isyss.com/18/color-2.htm. สื บค้น ๒๒ กรกฎาคม. . (๒๕๕๐). “สี และความหมาย.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bareo-isyss.com/18/color-2.htm, สื บค้นเมื่อ ๒๒ กรกฎาคม. Bloggang.com. (๒๕๕๐). “สี เอกรงค์.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.bloggang.com/viewdiary.php?id=magicmonkey..., สื บค้น ๒๒ กรกฎาคม. Changsipmu.com. (๒๕๕๑). “งานสลักกระดาษ.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://changsipmu.com/engraving_p05.html. สื บค้น ๓๑ กรกฎาคม. Goto2d.blogspot.com. (๒๕๕๑) “ความสมดุลแบบสมมาตร.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://goto2d.blogspot.com. สื บค้น ๒๒ กรกฎาคม. Klongdigital.com. (๒๕๕๐). “ภาพทิวทัศน์ภาคใต้.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.klongdigital.com/gallery/2.html. สื บค้น ๑๕ กันยายน. ๑๖๙
Nandmc.exteen.com. (๒๕๕๐). “วงจรสี .” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://images.google.co.th/images. สื บค้น ๒๒ กรกฎาคม. Noomseksan.blogspot.com/ (๒๕๕๑). “ความกลมกลืนแบบขัดแย้ง.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://noomseksan.blogspot.com/2011_08_01_archive.html สื บค้น ๒๒ กรกฎาคม. Siamsilkroad.blogspot.com. (๒๕๕๑). “ พระเมรุ มาศ Queen_of_King_Rama7_Merumart.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://images.google.co.th/images. สื บค้น ๒ พฤษภาคม. Singhato.com. (๒๕๕๐). “ แม่สี ๓ สี .” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://images.google.co.th/images. สื บค้น ๒๒ กรกฎาคม. Supaporn. (๒๕๕๑). “ พระโกศจันทน์ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ ากัลยาณิ วฒั นาฯ.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://www.stks.or.th/hrh/?paged=12. สื บค้น ๓๐ พฤศจิกายน. . (๒๕๕๑). “ พระเมรุ มาศ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ ากัลยาณิ วฒั นาฯ.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://www.stks.or.th/hrh/?paged=12. สื บค้น ๓๐ พฤศจิกายน. Thaiculturebuu.wordpress.com. (๒๕๕๐). “ภาพประเพณี และวัฒนธรรมไทย.” [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://thaiculturebuu.wordpress.com. สื บค้น ๑๕ กันยายน.
๑๗๐
คาศัพท์ ภาษาถิ่นใต้ ก การทาหนกโลง กาหลอ กาศหรื อกาด แกงขี้ดี แกงคัว่ กลิ้ง แกะ กุบหมาก เกลียวลม
งานแกะลายกนกโลงศพ หรื องานแกะลายโลง วงดนตรี ประโคมในงานศพ ไม่ใช้งานมงคล เรี ยกอีกอย่างว่า โนราผี ประกาศ, บอกกล่าว, เชื้อเชิญ แกงไตปลากระดี่ แกงเผ็ดคัว่ แห้งไม่ใส่ ผกั เครื่ องมือสาหรับเก็บข้าวในนา กล่องใส่ หมาก กุบ หมายถึง กล่อง, ตลับ, อับ เครื่ องประดับตกแต่งยอดโลง มีลกั ษณะเป็ นพวงดอกไม้ห้อยเมื่อถูกลมพัด จะหมุนเป็ นเกลียว
ข ขนาหรื อหนา ไขนุย้
กระท่อม หรื อบ้านเล็ก ๆ ที่ทาด้วยไม้มะพร้าวหรื อไม้ไผ่ หลังคาบ้านทรงหัว ตัก๊ แตนทาด้วยใบจาก ใบสาคู ใช้เป็ นที่อยูช่ วั่ คราวในการเฝ้ าสวน เฝ้ าไร่ เป็ นคาที่ใช้เรี ยกเด็กชายที่น่ารักน่าเอ็นดู
ค ค้อมไก่ ค่าราด ครู หมอดาษ ครู หมอตายาย เครื่ องสังเวยครู
เครื่ องจักสานขนาดใหญ่ สาหรับครอบ ขังไก่ เป็ ด ราดหรื อค่าราด คือ ค่าตอบแทน เงิ นค่ายกครู หรื อค่าแสดงมหรศพ ครู ผรู้ ู้ ผูช้ านาญเกี่ยวกับงานกระดาษ (หมอ : ผูร้ ู้ ผูช้ านาญ ผูต้ รวจรักษาโรค, ดาษ : กระดาษ) ครู ผเู ้ ฒ่าผูแ้ ก่ที่มีความรู ้ ความชานาญ ข้าวของเครื่ องใช้ในการไหว้หรื อบูชาครู
จ เจ้ย
ภาชนะที่จกั สานด้วยไม้ไผ่หรื อหวายใช้ใส่ ของ ๑๗๑
ช เชิงผ้าลาย
ลายที่อยูช่ ายผ้านุ่ง เรี ยกว่าลายเชิงผ้า, ชื่อเรี ยกลายกนกโลงที่ดดั แปลงมาจาก ลายไทยประเภทลายเชิงหรื อลายช่อ
ฐ ฐานเครื่ องชั้น
ฐานรองรู ปสี่ เหลี่ยมที่ทาลดชั้นขึ้นไป ๓ ถึง ๕ ชั้น
ด ดอกไม้ไหว ดาษขุด
ดอกไม้ที่ใช้ตกแต่งยอดโลง เมื่อถูกลมจะแกว่งไหว คล้ายกับดอกไม้เกลียวลม วิธีการแกะกระดาษ โดยใช้มีดขุด
ต ตุกตู่ ตีนอยอง ไต
ชื่อเรี ยกลายกนกโลง ที่ดดั แปลงมาจากลายบัวขนาดเล็กหรื อลายกระจัง ชื่อเรี ยกฐานรองมีลกั ษณะคล้ายพาน ชื่อเรี ยกลายกนกโลง เป็ นส่ วนที่อยูด่ า้ นในสุ ดใกล้กบั ท้องโลง
ท ท้องโลง ส่ วนที่อยูต่ รงกลางด้านหน้าของโลงศพ ที่สิบสอง(ข้าวสิ บสอง) อาหารคาวหวานและผลไม้ที่ไม่ซ้ ากัน ๑๒อย่าง ใช้ในพิธีกรรมไหว้ครู บ บาวหรื อบ่าว บัวปากถ้วย ใบจัง, ก้านจัง
คนใช้, เรี ยกชายที่มีอายุรุ่นพี่, เรี ยกชายผูเ้ ข้าพิธีสมรส ชื่อเรี ยกลายกนกโลงดัดแปลงมาจากลายบัวหงายหรื อบัวปากฐาน เครื่ องตกแต่งยอดโลงมีลกั ษณะเป็ นรู ปกระจังเจิมตัวเดียว หรื อที่ชาวบ้าน เรี ยกว่า ตัวเติน
ป ปั้ นหยา ปาดหญ้า ๑๗๒
ชื่อเรี ยกหลังคาทรงเรื อนไทยภาคใต้ อุปกรณ์ชนิดหนึ่งคล้ายจอบใช้สาหรับดายหญ้า
พ พัดใบพ้อ เพลงช้าน้อง(ชาน้อง) เพลงบอก
พัดที่สานขึ้นจากใบอ่อนของกะพ้อ (ต้นไม้ชนิ ดหนึ่งพันธุ์เดียวกับปาล์ม) เพลงกล่อมเด็ก ช้าน้องหมายถึง กล่อมเด็ก บทกลอนที่มีฉนั ทลักษณ์เฉพาะ มีจงั หวะและลีลาในการขับร้อง มีลูกคู่รับ ร้องเดี่ยวหรื อร้องโต้ตอบกัน
ผ ผ้ายกเมืองนคร
ผ้าทอนาหมื่นศรี
ผ้าทอพุมเรี ยง ผ้าเกาะยอ
ผ้ายกหรื อผ้าทอง เป็ นผ้าทอในจังหวัดนครศรี ธรรมราช ตั้งแต่ ปี พ.ศ. ๒๓๒๐ เป็ นการทอมือประกอบเส้นลวดทอง เรี ยกว่า ผ้าทอง ผ้าทอยกเป็ นดอกเรี ยกว่า ผ้ายกทอง ผ้าทอมือจากฝ้ าย ด้ายดิบ และไหม มีลวดลายเฉพาะ ๑๓ ลาย เช่น ลายราชวัตร ลายลูกแก้ว ลายตาหมากรุ ก ฯลฯ เป็ นผ้าทอที่ทาขึ้นในหมู่บา้ นนาหมื่นศรี จังหวัดตรัง ผ้าทอด้วยมือจากฝ้ าย และไหม เป็ นผ้าทอพื้นเมืองของชาวมุสลิม ที่อาศัยอยู่ ในตาบลพุมเรี ยง จังหวัดสุ ราษฎร์ธานี ผ้าทอมือจากเส้นด้าย และไหมโทเร ของชาวเกาะยอ จังหวัดสงขลา ลวดลาย ที่ทอขึ้น เช่น ลายดอกพะยอม ลายลูกหวาย ลายเทพพนม ฯลฯ
ม แม่ลาย มีดขุด
ชื่อเรี ยกลายกนกโลงที่เป็ นลายเอก คือลายลูกฟักประจายามก้ามปู หรื อใช้ เรี ยกแม่แบบลายไทย เครื่ องมือแกะลายกนกโลงที่ทาจากใบมีดเล็ก ๆ มีดา้ มจับที่ทาด้วยไม้ขนาด พอดีมือ
ร รัดพัด (รัดพัสตร์) รางมุม
ผ้าคาด หรื อเข็มขัด คาดผ้าที่พุง,ใช้เรี ยกส่ วนประกอบของการทากนกโลง ที่เป็ นรอยต่อระหว่างหน่วยโลงกับฐานโลง ร่ องระหว่างไม้กระดานสองแผ่นมาชนกันเป็ นมุม, ชื่อเรี ยกลายกนกโลง ดัดแปลงมาจากลายบัวร้อย ๑๗๓
ล ล่องไฟ เลียง โลงแหนว
ชื่อเรี ยกลายกนกโลงเป็ นลายที่ดดั แปลงมาจากช่อแทงลาย ภาชนะร่ อนแร่ ทาด้วยไม้เป็ นรู ปกลม ตรงกลางบุ๋ม ลักษณะคล้ายกระทะ โลงศพมีลกั ษณะเป็ นรู ปสี่ เหลี่ยมผืนผ้าทรงสู งส่ วนกลางหรื อเอวโลงคอดเข้า
ว ว่าเพลงบอก
“ว่า” เป็ นภาษาท้องถิ่นภาคใต้ ในหมายถึง การขับการร้อง ว่าเพลงบอก หมายถึงการขับร้องบทกลอนที่มีฉนั ทลักษณ์เฉพาะ มีจงั หวะ และลีลาในการขับร้อง มีลูกคู่รับ ร้องเดี่ยวหรื อร้องโต้ตอบกัน
ส สาว สมุกยาเส้น
หญิงที่มีอายุพน้ วัยเด็ก คือ ๑๕ ปี ขึ้นไป หรื อใช้นาหน้านามเรี ยกผูห้ ญิง เช่น สาวนุย้ อ่านว่า สะ - หมุก ภาชนะสานก้น ๔ มุม มีฝาครอบสาหรับใส่ สิ่งของต่าง ๆ ในที่น้ ี หมายถึง กล่องยาเส้น
ห หฺ มรับ สารับ, สารับที่จดั ขึ้นในพิธีวนั สารท หม้อทะนน หม้อน้ ามนต์ หมาตักน้ า ภาชนะตักน้ าพื้นบ้านทาจากกาบใบหมากใช้แทนถังตักน้ า หน่วยโลงหรื อหน่วยไม้ โลงศพหรื อที่บรรจุศพ หน้าดาน ลายไทยประเภทลายหน้ากระดาน ใช้เรี ยกชื่อลายกนกโลง เหล็กขูด กระต่ายขูดมะพร้าว
๑๗๔