Raam en Deur editie 4-2015

design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving

jaargang 15, 2013

4

Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek

CoverNr4.indd 1

20-08-13 10:08

Past precies ! Raamgreep New York met variabele stiftlengte De productoplossing van HOPPE. Slechts één raamgreep voor verschillende raamprofielen. De lengte van de vierkantstift in deze raamgrepen past zich namelijk aan de diepte van het raamprofiel aan. De raamgreep met de vierkantstift voorzien van een variabele stiftlengte overbrugt zo een inbouwdiepte van maximaal 10 mm en kan eenvoudig en flexibel gemonteerd worden op verschillende soorten profielen.

Een ander voordeel is de geïntegreerde Secustik®-techniek. Hiermee wordt het manipuleren van het raambeslag en het verdraaien van de vierkantstift van buitenaf tegengegaan. Vragen omtrent „De goede greep.“ beantwoorden wij graag via het telefoonnummer +49 6428 932-124.

HOPPE AG • Am Plausdorfer Tor 13 • D-35260 Stadtallendorf •

Raam en Deur-Edition 4_Anzeigen-NL2013_längenvariabler Vierkantstift.indd 1 RD_0471_hoppe.indd 1

06428 932-0 •

06428 932-220 •

voor al het HOPPE deur- en raambeslag! www.hoppe.com •

info.de@hoppe.com

8/7/2013 2:58:12 PM 19-08-13 10:24

VO O R WO O R D Voorwoord.indd 3

Rookgordijn en sooa Regels en praktijk zijn niet altijd met elkaar in balans.

Neem inbraakwerendheid en veilig vluchten: Security en Safety. Van buitenaf moet de deur potdicht zitten, maar van binnenuit moet hij in een noodgeval gemakkelijk open kunnen.

In het Meanderziekenhuis zaten ze in zo’n zelfde spagaat. Het hospitaal moest een open karakter krijgen, maar wel voldoen aan alle eisen van de brandweer.

En die openheid stond zo’n beetje haaks op de standaard oplossingen qua compartimentering. Totdat een creatieve geest buiten het gebaande pad trad en met rolgordijnen besloot te experimenteren. Dat leidde tot de oplossing: openheid die zijn weerga niet kent, in combinatie met opperste brandveiligheid.

Dergelijke creativiteit wordt ook gevraagd op het gebied van de nieuwe U-waarde van ramen en deuren. Waar haal je het maximale rendement? En wat kost die energiezuinigheid dan precies? De raam- en deurenbouwer die die balans het beste voor elkaar heeft, is spekkoper. Mits 'ie het goed verkoopt natuurlijk.

Creativiteit zie je ook terug in SOOA. Nee, niet de sexueel overdraagbare aandoeningen maar de nieuwe taal waarmee elektronische systemen voor toegangscontrole met elkaar kunnen communiceren. Ongeacht het merk. Eigenlijk van de gekke dat opdrachtgevers als Boeing en Mercedes dat af moeten dwingen bij de industrie: ‘maak een taal waarmee componenten van diverse fabrikanten met elkaar kunnen praten zodat wij ze naadloos in één systeem kunnen toepassen’.

Iedere klantgerichte fabrikant had die wens al lang op kunnen pikken. Maar kennelijk woog het eigenbelang en concurrentievoordeel van de eigen – merkspecifieke – taal niet op tegen het klantvoordeel van een universele code.

Een gemiste kans voor de industrie zelf, maar enfin, de SOAA-taal is er nu en in het kielzog van hun grote klanten zullen steeds meer fabrikanten over de streep gaan en hun eigen taal er op

desi gn | tech niek | toep assi ng | prod uctn Vakb lad voor g ieuw s | rege evel open inge lgev ing n, beveilig ing, raam - en deur tech niek

aan laten sluiten. En daar worden we met zijn allen

jaargang 15, 2

4

013

weer beter van!

Ik wens u veel creativiteit!

Marc Nelissen Hoofdredactie Raam en Deur

CoverNr4.indd

1

19-08-13 11:26

raam en deur

4 / 2013

I

3

19-08-13 16:38

Raam en Deur

Inhoudsopgave Appels met peren ­vergeleken

Vakmagazine voor raam-, deur- en geveltechniek, van ontwerper tot verwerker.

In de kostenvergelijking van kozijnen van

Redactie Robert Dingemans Tim van Dorsten Hans Fuchs Louis Jongeleen Ramona Kezer Marc Nelissen Rianne van der Voort Joop Wilschut

Uitgever Marc Nelissen

Vormgeving

hout, kunststof en aluminium sloop een vervelende rekenfout. Die zetten we bij deze recht. De complete cijfers, inclusief het schilderwerk van houten kozijnen staat op onze website.

13

Inpladi bv, Cuijk

Van duplex naar ­passiefhuis

Uitgave

In Wijhe is een appartementencomplex

MIXpress BV Rosmalen

gebouwd volgens het principe van

Redactie-adres

investeren in duurzaamheid door

Raam en Deur postbus 55, 5240 AB Rosmalen tel. 073.503.43.47 fax 073.503.81.53 e-mail: raamendeur@mixpress.nl

klimaatverbetering en de woonlasten voor

Abonnementen

gebruik te maken van de instralende zon.

losse nummers E 12,50 jaarabonnement E 68 buitenland E 83 MIXpress BV (zie redactie-adres)

De bewoners zijn nu al uitermate tevreden.

Passiefhuis. De doelstelling was te

de huurders te beperken. Dat is gelukt door maatregelen in de schil van de gebouwdelen te nemen en door optimaal

Abonnementsvoorwaarden

‘EPC-berekening blijkt effectief instrument’

check www.mixpress.nl/abo

Stopzetten abonnement Opzeggingen (uitsluitend schriftelijk) dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Over de betekenis en het nut van EPCberekeningen bestaat nog altijd veel onduidelijkheid. De theorie is ingewikkeld en de praktijk roept soms twijfels op. Wat

Advertenties Molijn Sales Support, Edgar Molijn postbus 61, 5258 ZH Berlicum tel. 073.503.35.44 fax 073.503.11.95 raamendeur@molijnsalessupport.nl

Omslagfoto Passiefhuizen Wijhe Reportage op pagina 14

Close-Up Advertorial

zijn de hoofdzaken bij de EPC-berekening?

Welke grootheden en waarden bepalen

18

de EPC? Wat is de betekenis van de U-waarde voor energiezuinig bouwen?

En wat is ‘psi ‘? Twee deskundigen geven een welkome toelichting bij sleutelbegrippen in de EPC-berekening. Plus enkele notities over ­effectiviteit.

Kozijnkaders isoleren steeds beter Door de almaar hoger wordende eisen aan

Copyrights

thermische isolatie van de gebouwschil

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden ver­­veel­voudigd, op welke wijze dan ook of worden opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

passen de fabrikanten van kozijnkaders

ISSN 1389-6873

4

I 4 / 2013

Inhoudsopgave.indd 4

14

hun producten aan. De manier waarop dat gebeurt, verschilt niet alleen qua materiaal maar ook per producent. De achterliggende gedachten ten aanzien van duurzaamheid, sterkte, stabiliteit en recycling zijn veelal bepalend. Maar is de relatie tussen investeringen en rendementen niet bereikt?

22

raam en deur 19-08-13 16:39

Barrières voor Veilig Vluchten moeten weg

Postbox 7

Berichten uit de markt

De zorg voor vluchtveiligheid bij brand in Nederland bestaat voor een groot deel uit toepassen van regels en normen.

Vaktueel

Dit levert een zeer complex geheel op

Appels met peren vergeleken

13

waar zelfs experts soms nog moeite mee hebben. Hoe kan een deur vluchtveilig en

26

tegelijkertijd inbraakwerend zijn? En waarom nemen personen bij brand

Gevelarchitectuur

niet de berekende vluchtweg? Twee vragen voor twee deskundigen. Frits

Van duplex naar passiefhuis

14

van de Kant en Margrethe Kobes kijken verder dan bestaande regels.

Raamwerk

Brandveilig met rolschermen

Nieuwe U-waarden zetten toon

18

Moeten het altijd meteen brandwerende

Industrie over thermisch kader

22

puien en deuren zijn? Nee. Om de

Inside

patiëntenkamers van het Meander Medisch Centrum in Amersfoort brandveilig te

Veilig vluchten

maken, keek het ontwerpteam kritisch

26

naar de opgave - en naar de bestaande

Deur in Deur uit

regelgeving. Dat leidde tot een verrassende oplossing: op de verpleegafdelingen zorgen rookwerende rolschermen in

28

combinatie met sprinklers voor de vereiste brandveiligheid.

SOAA biedt gestandaardiseerde codering Elektronische offline sloten van verschillende leveranciers op een eenvoudige manier openen en sluiten in één overkoepelend toegangscontrolesysteem? Dat kan met SOAA, de nieuwe Standard Offline Access

Rookgordijn in ziekenhuis

28

Productnieuws

30

Close Up SLAZ kiest DWDK

32

Sluitstuk SOAA: universele sluittaal

35

Productnieuws

34

Application. SOAA is ontwikkeld door de Duitse bedrijven Zugang en Gaius, in opdracht van een aantal grote marktpartijen.

35

Frederik Hamburg van Zugang GmbH uit Potsdam: “SOAA biedt flexibiliteit, keuzevrijheid en kostenbesparingen.”

Nieuwe, slimme dorpels be zitten verborgen kwaliteiten

Goed beslagen Productnieuws

40

Vaktueel Innovatieserie: dorpels

36

Websites

42

De innovatie van de onderdorpel valt de laatste decennia voor een belangrijk deel samen met de ontwikkeling van steeds weer nieuwe kunststoffen. De succesfactoren daarbij zijn: een scherpe focus

Branchepagina’s

op montagegemak, vooruitlopen op

NBvT

43

nieuwe bouwvoorschriften, aandacht

VKG

44

VMRG

45

voor duurzaamheid, vastbesloten dóórontwikkeling van bestaande producten en zorgvuldig aansluiten bij de behoefte van de klant. Drie sprekende voorbeelden.

Buiten de Deur

39

Beurzen en evenementen

raam en deur Inhoudsopgave.indd 5

46

4 / 2013

I 5

19-08-13 16:39

ClimaTop

Slimme ventilatie, ultiem comfort!

INTELLIGENTE STURING

VOORVERWARMING

ULTIEM COMFORT

De ClimaTop is het eerste ventilatierooster dat de verse lucht voorverwarmt via een interne warmtestrip, indien de buitentemperatuur onder de 12°C zakt. Dit intelligente rooster integreert zich probleemloos in Duco’s het binnenklimaat ondermaats dreigt te worden, dankzij CO2-sturing in de woonkamer. Kortom, slimme ventilatie voor ultiem comfort!

DUCO OP ‘ENERGIE’ 2013 Bezoek ons op stand 01.A040 24 tot 26 september 2013

We inspire at www.duco.eu

26062009_DUCO_RaamEnDeur.indd 15 RD_0469_duco.indd 1

HOME OF OXYGEN

ventilatiesystemen en reageert bovendien enkel wanneer

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

17/07/13 13:40 19-08-13 10:23

Postbox Makkelijk terugverdiend Naarmate je woningen beter isoleert, wordt de ventilatie belangrijker. Maar hoe waarborg je een goede ventilatie? Op die vraag gaf Duco antwoord in vier seminars. Daar ging Peutz’ ­adviseur Eijsackers in op de mogelijkheden van systeem C, thermisch ­comfort en warmteterugwinning.

Een mooi voorbeeldproject op dat vlak realiseerde Duco in de Tilburgse wijk De Loven. Daar droeg het CO2-systeem aan de labelsprong van 180 arbeiderswoningen. De woningen gingen van D en E naar energielabel B waardoor bewoners zo’n € 229 energie per maand ­besparen. Duco’s systeem met zelfregelende roosters, een Ducobox, een CO2-sensor en een vierstandenschakelaar op afstandsbediening droegen daar in sterke mate aan bij.

Wonen Zuid kiest brandwerendheid-label GND’s buitendeuren

Eigen brandoven LImburgia

Corporatie Wonen Zuid in Limburg heeft na een veiligheidsinventarisatie alle 72 voordeuren in een portiekflat in Valkenburg vervangen door buitendeuren met de GND-zekerheidsklasse voor brandwerende deuren.

Het gebouw voldoet daarmee als eerste in Nederland aan de regelgeving bestaande bouw van het nieuwe Bouwbesluit.

De conform de GNDzekerheidsklasse geleverde brandwerende deuren van de fabrikanten aangesloten bij GND-Garantie Deuren, zijn aan de scharnierkant uitgerust met een label dat de prestaties weergeeft. Dat geeft niet alleen de bewoners zekerheid, maar ook hulpverleners en controle-instanties als brandweer. Zie ook: gnd.nl.

Verandering troef bij Assa Abloy Nederland Dynamische tijden bij Assa Abloy. Ten eerste verruilde Nemef haar traditionele stek in Wenum-Wiesel voor een splinternieuw distributie- en testcentrum in Apeldoorn Noord. De commerciële activiteiten blijven ongewijzigd vanuit Raamsdonksveer (Assa Abloy Nederland) plaatsvinden.

Ten tweede keerde Gert Lubersen terug als ceo.

Lubbersen keert terug naar Assa Abloy uit een directiefunctie bij Van Leeuwen International en Post+Eger.

Strafhof opgeknapt Het Internationaal Strafhof in Den Haag heeft een flinke gevelklus te verzetten. Het hof krijgt namelijk een nieuwe huisvesting op het terrein van de voormalige Alexanderkazerne. Het Deense Schmidt Hamer Lassen tekende het ontwerp. Courtys (Visser & Smit Bouw samen met Boele & Van Eesteren) gaat het gebouw met 1.200 werkplekken en drie rechtszalen bouwen en liet ontwerp, levering en montage van de complete gevels over aan Oskomera.

raam en deur RD-2013-4_Postbox_3pag.indd 7

Limburgia kan haar utiliteitsdeuren voortaan eerst in de eigen brandoven testen alvorens ze ter certificering aan te bieden aan Peutz of Efectis. Zo verhoogt de fabrikant de slagingskans van de externe tests en dankzij snellere certificering kunnen nieuwe deuren sneller op de markt gebracht worden. De beperkte beschikbaarheid van dergelijke ovens is in de praktijk namelijk regelmatig een botlle-neck.

Limburgia spreekt van twee tot drie klantspecifieke tests per maand tegenover een gangbare doorlooptijd van negen maanden.

4 / 2013

I 7

19-08-13 16:42

Postbox Nieuwe websites De afgelopen zomermaanden hebben diverse aanbieders hun web-presentie opgefrist.

Ten Hulscher vernieuwde bijvoorbeeld zijn webwinkels volledig. Naast de webwinkel (samen met dealers) deurbeslag.nl, is nu ook meubelbeslag.nl actief als shop. Deurkrukken.nl, deurgrepen.nl en boerendeurbeslag.nl zijn informatieve websites. Veiligheidsbeslag.nl volgt binnenkort.

Ook Nemef pakte de website aan. Een particulier en professioneel deel geeft iedere doelgroep volop info van zijn gading: beveiligingsadvies, montagehandleidingen en –video’s en een dealer locator.

Metaglas geeft op de website voortaan niet alleen productinformatie, maar ook tekeningen, foto’s en voorbeeldprojecten. Bestekschrijvers kunnen er cad-tekeningen en documentatie downloaden.

Nedap paste ontwerp en gebruiksvriendelijkheid van haar website aan en maakte hem meteen geschikt voor gebruik op tablets. Uitdagingen in de beveiligingsmarkt zijn het uitgangspunt, probleemoplossingen het trefpunt.

Vreemde eend VHS

Met stip

Op het eerste gezicht is het nieuwe lid Elton een vreemde eend in de VHS-bijt. Binnen de Vereniging van Hang- en Sluitwerkfabrikanten gaat de fabrikant van tochtprofielen echter nauw samenwerken met de leden Axa, Ami en Ankerslot.

Invisible Neo won als eerste scharnier in 60 jaar de Red-Dot-designprijs. Dit scharnier voorkomt dat je het draaipunt van de scharnieren aan de buitenzijde van de binnendeuren ziet. De Neo-scharnieren van Argent-Alu kunnen snel gemonteerd worden dankzij een gepatenteerd Easy Hook-inhangsysteem en 3D-nastelbaarheid.

Letselveilig en inbraakwerend

Rookgordijnen

Met de kwaliteitseisen 3103 introduceert SKG nieuwe eisen op het gebied van inbraakwerendheid en letselveiligheid van vakvullingen. Ze komen in plaats van de bestaande BRL 3102 en 3103 en gelden voor letselveilig glas, inbraakwerende vakvullingen als samengestelde panelen en glas-foliecombinaties. Voldoen ze aan deze eisen, dan voldoen ze automatisch ook aan de eisen van het Politiekeurmerk Veilig Wonen.

8

I

4 / 2013

RD-2013-4_Postbox_3pag.indd 8

De samenwerking tussen Dekker Technical Products en Simon RWA brengt de rook- en warmte-afvoer en rook- en brandgordijnen van de een samen met een distributienetwerk in combinatie met slimme geveltechniek en hang- en sluitwerkoplossingen voor aluminium gevelelementen van de ander.

raam en deur 19-08-13 16:42

Renson zet de deuren open

Afwijkende projecteisen

Wat ben je als innovatieve firma, als je ontwikkelingen de markt niet bereiken? Daarom opent de Renson met EXIT5 een opvallend experience- en meetingcenter aan de E17 te Waregem.

De naam EXIT5 staat voor EXperience, Innovation & Technology. In een ruime showroom kunnen consumenten ervaren wat zonwering en ventilatie met het binnenklimaat in woningen en andere gebouwen doen. Het meetingcenter met auditorium en opleidingscentrum zet de fabrikant in om partners en de markt nog sneller en efficiënter te informeren en op te leiden. De professionele bezoeker krijgt er een overzicht van alle mogelijke oplossingen.

Voor de consument is er zelfs een dorp met verschillende huisjes, waar ze kennis kunnen maken met verschillende aspecten van ventilatie en zonwering.

Dick Beeftink verhuisde van Bruynzeel Deuren naar Artitec. Daar gaat hij met al zijn ervaring in bouwtoelevering de relaties ondersteunen bij vragen rondom Artitec-producten en hun toepassing bij afwijkende projecteisen.

Lubbersen terug naar Assa Abloy Na een uitstapje naar Van Leeuwen International keert Gert Lubbersen per 1 september terug als ceo naar Assa Abloy Nederland. “Bij Van Leeuwen hebben we als organisatie een enorme professionaliseringsslag gemaakt en de organisatie heeft veel van elkaar geleerd. Daarnaast is de reorganisatie van Post+Eger heel succesvol gebleken, is er een gezonde winst en heeft de onderneming ook het eerste kwartaal weer met een mooie groei afgesloten. Er staat een mooie onderneming, er zijn een aantal uitdagingen en die moeten er ook blijven. Bij Assa Abloy liggen er ook volop uitdagingen die opgepakt moeten worden.” Op de foto (archief) staat Lubbersen met Stefan Fischbach, directievoorzitter van Assa Abloy.

Ploeg neemt opnieuw over Ploeg Kozijnen nam de orderportefeuille en het klantenbestand van Wesselman Ramen en Deuren over. Sinds de start van het bedrijf groeide Ploeg voortdurend. In 2012 nam het ook al de orders van Stijl 2000 over en groeiden de verkopen met 14%. De overname van Wesselman biedt een aantal medewerkers, waaronder Arnold Wesselman zelf, de kans op baanbehoud.

Ploeg Kozijnen won overigens de Serviceprijs 2012 van het vakblad Service Magazine en Door Training en Advies. Uit de raam- en deurbranche nam ook Solarlux deel aan wedstrijd.

Levenslange kozijnen Repair Care en Ventistone hebben de handen ineengeslagen op het gebied van kozijnverduurzaming. Repair Care inspecteerde de afgelopen jaren al meer dan 100 corporatieprojecten en droeg daarbij Ventistone aan als beste oplossing bij kozijnproblemen. Vanuit dat gegeven gaan de twee vanaf de start samenwerken in projecten.

Kegro gehalveerd Voor de zomer schrapte Kegro Deuren voor de vierde keer in twee jaar een aantal banen. Dit keer niet alleen in de productie maar ook op kantoor. In de goede jaren bood Kegro werk aan 250 man. Sindsdien is dat aantal gehalveerd.

Kozijnbibliotheek Van de Vin Ramen en Kozijnen heeft haar bibliotheek van kozijndetails direct beschikbaar genaakt voor gebruik in een 3D-model. Deze bieb heet FABwindow en is gratis beschikbaar via de website van Van de Vin. Daar staat ook een filmpje over de werking ervan.

raam en deur RD-2013-4_Postbox_3pag.indd 9

4 / 2013

I

9

19-08-13 16:42

De sterren van schuiftechniek

ATRIUM schuifbeslag voor alle toepassingen en hoogste eisen.

ATRIUM SP 速 komfort

Paralel-schuifbeslag voor de hoogste eisen.

ATRIUM HKS 速

Kiep-schuifbeslag voor een behaaglijk wooncomfort

ATRIUM HS 速

Hef-schuif systemen voor een, barriere vrij, ruimtelijk gevoel

U zult het merken wanneer het HAUTAU is.

www.HAUTAU.de

RD_0470_hautau.indd 1

19-08-13 10:23

Prijswinnaar Intersteel

Frank ten Tusscher van Voskamp Groep Oost te Almelo won het B&W dockingstation dat Intersteel verlootte onder alle bezoekers die de nieuwe Intersteel M-lijn kwamen bekijken tijdens de Bouwbeurs.

Wereldtop-10 voor Salto

Daglichtcalculator Samen met ingenieursbureau DGMR ­ontwikkelde Velux een daglichtcalculator. Hiermee kun je berekenen hoeveel ramen in hellende positie (dakramen) bijdragen aan de vereiste daglichttoetreding (Nen 2057:2011).

Bereikbaarheidsnorm

Investeerder lijft Snoeren in

Nen maakte de norm voor inbraakveiligheid van woningen (Nen 5087) niet alleen beter leesbaar, maar voerde ook inhoudelijke wijzigingen door. Zo werd de hellingshoek van bereikbare vlakken aangepast van 50 naar 40 graden, vallen bereikbaarheidsvlakken en werkvlakken nu samen, is dat vlak aangepast naar 1 meter terugval en 40 cm opklimbreedte en is de maximale afzakafstand binnen de woning voortaan 3,5 meter.

Onder de naam Holland Houtwerk bouwt investeringsmaatschappij Redesign Partners aan een interessante bedrijvengroep. Janssen Houtwerk Weert was er al deel van. En Snoeren Kozijnen uit Kaatsheuvel sinds een recent faillissement ook. De methode van Holland Houtwerk: uiterst efficiënt en daardoor scherp concurrerend produceren van ramen, deuren en kozijnen. Desgewenst compleet gelakt en beglaasd.

Salto meldt trots dat het met een 8e plek haar entree heeft gemaakt in de top-10 van ’s werelds grootste toegangscontrolebedrijven.

Salto startte pas in 2001 met haar commerciële activiteiten en haalde in 2012 een omzet van bijna € 56 mln. Dat is 20% meer dan in 2011 en voor 2013 verwachten de Spanjaarden (met NL-kantoor in Amsterdam) een nog grotere groei.

SKG-IBOB

Vier in plaats van één

Met de fusie tussen SKG en IKOB-BOB komen twee certificerings- en testinstellingen samen onder de naam SKSG-IBOB. De bestaande merknamen SKG, SKW, IKOB-BKB en Keurhuis Nederland blijven bestaan, net als de twee locaties (Wageningen en Houten).

Bastiaan Benz en Olaf van Panhuys worden beide directeur/bestuurder, Jack de Leeuw wordt voorzitter van de Raad van Commissarissen. Op de foto bezegelen de voorzitters Carel de Reus (IKOB-BKB, links) en Albert Zegelaar (SKG, rechts) de fusie.

Door een misverstand is in de vorige Raam en Deur – in de innovatieserie, over zonwering – een fout gemaakt bij de selectie van het beeldmateriaal van de ‘Cubola-zonwering’ van AVZ Best. Hierbij het bedoelde beeld.

raam en deur RD-2013-4_Postbox_3pag.indd 11

4 / 2013

I 11

20-08-13 10:14

k en fvoer o o R te a m r a w

rlijke u u t Na ilatie t n e v

gsn a g Toe er behe

ng & i k c E-lo horen e toeb NIEUW

Universele slanke kettingmotor voor natuurlijke ventilatie.

Vraag naar onze speciale introductieprijs, geldig tot 30-11-13.

Controlling your safety Internet: www.dwsolutions.nl - E-mail: info@dwsolutions.nl - Tel: +31 (0)162 515 604 - Fax: +31 (0)162 516 230

ONLINE FAILLISSEMENTSVEILING

DOM diamant geeft inbrekers geen kans!

te houden in opdracht van de weledelgestrenge heer mr. R.J.L. Gustenhoven, van Trip Advocaten & Notarissen B.V. te Leeuwarden, in zijn hoedanigheid van curator in het faillissement van

DE VRIES KOZIJNEN B.V.

Jodocus Heeringastraat 7 – 8401 DC Gorredijk

6 4-ZIJDIGE SCHAAF-/PROFILEERMACHINES

Voordelen Cilinder van gehard staal Kerntrekbeveiliging Inboorbeveiliging SKG*** keurmerk Uitstekend geschikt voor woningen en bedrijven

w.o. “Weinig” Powermat 1000, 11-assig, Powermat 500, 5-assig, Unimat 500, 5-assig, Hydromat 23, 4-assig, Unimat 23, 7-assig, “Harbs” ES180-11N, 11-assig; RUWHOUT BEWERKINGSLIJN, o.a. v.v. ruwhout afstapel/zaaginstallatie “Dimter”, voorschaafmachine “Woodcount” PB401, afkortzaagmachine “Dimter”; VINGERLASSTRAAT, o.a. v.v. vingerlasfrees/lijmmachine “Dimter”; 3 KOZIJNEN BEWERKINGSTRATEN v.v. CNC contramal freesmachines “Harbs”, lattenzagen, CNC deuvel boor/lijm/invoerinstallaties “SMM” en “GWN”, CNC 6-kops boormachine, schaaf-/profileermachine “Weinig” Hydromat 23, boorbanken “GWH” en “SMM”, schaafbank “Harbs”; KOZIJN/DEUREN COATINGLIJN “Eisenmann”; ± 2000 m hangbaan transportsysteem “Eisenmann”; houtbewerkingsmachines, etc.

SLUITING: dinsdag 1 OKTOBER vanaf 14.00 uur Bezichtiging: donderdag 26 september van 10.00 tot 16.00 uur FOTO’S / Catalogus op onze website

VE ILIGHE ID, KWA LITE IT, DOM.

www.dom-nederland.nl

RD_adv1_1.indt 1

www.TroostwijkAuctions.com

20-08-13 09:51

Vaktueel

Rekenfout in excel verstoort kostenvergelijking

Appels met peren vergeleken In de kostenvergelijking van kozijnen van hout, kunststof en aluminium sloop een vervelende rekenfout.

Die zetten we bij deze recht. De complete cijfers, inclusief het schilderwerk van houten kozijnen staat op onze website.

19.500 richtprijzen Betrouwbare richtprijzen van de bouw- en onderhoudskosten en meer richtprijzen van andere afmetingen of kozijntypes zijn te vinden op www.casadata.nl. Ruim 19.500 richtprijzen op basis van complete calculaties. Van elke richtprijs is na het inloggen de complete kostencalculatie in werkvolgor-

In de vorige Raam en Deur presenteerden we in samenwerking met Casadata een kostenvergelijking tussen houten, aluminium en kunststof kozijnen. Om de informatie niet te uitgebreid te laten worden, vergeleken we alleen kozijnen met een deur en ramen in een nieuwe gevelopening van een rijtjeswoning.

Inclusief aflakkosten De tabellen bij de tekst gaven de schijn dat we het aflakken van houten kozijnen niet meegenomen hadden in de vergelijking. Met die kosten hadden we echter wel degelijk rekening gehouden. Maar ze werden enkel gepresenteerd in de excellen op onze website. Vandaar het ogenschijnlijke misverstand.

de te bekijken, te downloaden in Excel, aan te passen of een eigen begroting of offerte mee te maken.

Volledige excel beschikbaar Om een volledig beeld te scheppen, plaatsen we de bijgewerkte excel op onze website raamendeur-online.nl. In het excelbestand geeft tabblad 1 het overzicht met de levering- en montagekosten van het kozijn en de tabbladen 3 en 4 overzichten van de aflakkosten van de houten kozijnen, ramen en deuren (3) en de specificatie van de kostenopbouw van het aflakken (4).

Scan de QR-code

Rekenfout rechtgezet Nog kwalijker was een rekenfout in de tabellen. Onder het kopje bijkomende kosten van aluminium raamkozijn met vast en draaikiep raam presenteerden we het bedrag van € 1116 waar € 11.16 had moeten staan. Dit geeft een misleidend vergelijk, merkten diverse lezers op.

raam en deur Vaktueel_correctie_prijzen_1pag.indd 13

Meer online op www.raamendeur-online.nl/kozijnprijzen

4 / 2013

I

13

20-08-13 08:46

Gevelarchitectuur

door Joop Wilschut

Gebouwschil heeft Rc-waarde van 7,0

Van duplex naar ­passiefhuis In Wijhe is een appartementencomplex gebouwd volgens het principe van Passiefhuis. De doelstelling was te investeren in duurzaamheid door klimaatverbetering en de woonlasten voor de huurders te beperken. Dat is gelukt door maatregelen in de schil van de gebouwdelen te nemen en door optimaal gebruik te maken van de instralende zon. De bewoners zijn nu al uitermate tevreden.

Eind vorig jaar is in Wijhe aan de Julianalaan een appartementencomplex opgeleverd als vervanging van verouderde duplexwoningen. Het complex omvat twintig woningen die zijn gesitueerd in twee identieke maar ten opzichte van elkaar gespiegelde bouwblokken van drie woonlagen. De bouwblokken lopen evenwijdig aan elkaar met twaalf meter tussenruimte, waar een binnentuin is aangelegd met een kunstwerk in het platte vlak.

Elk van beide bouwblokken herbergt tien appartementen. Op de begane grond drie woningen en een beuk met bergingen; op de eerste verdieping vier woningen en op de tweede verdieping nog eens drie.

Deze laatste woningen zijn anders gesitueerd. Ze hebben aan de buitenzijde, dus niet aan de kant van de binnentuin, een gevel die 2,30 meter terugligt, waardoor een balkon is ontstaan.

De appartementen op de verdiepingen worden ontsloten door een galerij; die op de begane grond zijn te bereiken via de binnentuin. Aan de noordzijde van het complex staat tussen beide bouwblokken een centraal trappenhuis inclusief lift. Dit bouwdeel staat volledig op zichzelf en is alleen via de galerijen op de verdiepingen gekoppeld met de woongedeelten.

Het complex is in opdracht van woningcorporatie SallandWonen ontworpen en ontwikkeld door Palazzo Architectuur en Stedenbouw uit Holten. De bouw is uitgevoerd door Nikkels Bouwbedrijf uit Twello.

Het appartementencomplex bestaat uit twee spiegelbeeldige bouwblokken met daartussen een binnentuin.

14

I 4 / 2013

RD 2013-4_Gevelarchitectuur_3pag.indd 14

Principe van Passiefhuis “Voor dit project is gekozen voor het principe van een Passiefhuis”, opent Christian Heethaar van Palazzo het gesprek. “De energieprestatie verbetert door de schil van de gebouwen zodanig te ontwikkelen, dat het gebruik van ingewikkelde installaties zoveel mogelijk achterwege kan blijven. Uit ervaring blijkt dat bewoners deze installatie veelal niet juist gebruiken en dit niet leidt tot de gewenste lage woonlasten. De gerealiseerde gebouwschil heeft een Rc-waarde van 7,0.”

“Het label Passiefhuis is niet geheel gevolgd, maar de principes om de EPC-norm van maximaal 0,4 te behalen wel. De lange zijden van de twee bouwblokken zijn oost-west georiënteerd. Om optimaal gebruik te maken van de zon, hebben we gekozen voor het doorzonprincipe.

De laaghangende zon kan via de glaspartijen diep de appartementen binnen stralen. Door een sterk isolerende schil en nauwkeurig luchtdicht te bouwen, is deze natuurlijke warmte optimaal te benutten als

De langsgevel aan de buitenzijde met op de tweede verdieping de ­appartementen met een balkon.

raam en deur 20-08-13 08:51

Gevelarchitectuur

De kunststof kozijnen zijn ritmisch boven elkaar geplaatst met een Frans ­balkon voor de woning op de eerste verdieping.

De galerijgevels zijn soberder van indeling. Let op de vides in de galerijvloer, die zorgen voor daglichttransport en privé-buitenruimten.

ruimteverwarming. Er is wel een conventioneel cv-systeem geplaatst, maar die doet voornamelijk dienst als bijverwarming.”

In de kopgevels zijn kunststof kozijnen type Veka Softline 82 opgenomen, bijna verdiepinghoog. In de beide zuidgevels acht met zonwering en in de beide noordgevels drie zonder zonwering. De kozijnen zijn met een negge van 216 mm zo diep mogelijk naar achteren om met name de maat van de baksteenschijf te benadrukken. Het kozijn is ondergeschikt en min of meer weggedetailleerd. In de vaste kozijnen is drievoudige beglazing met een u-waarde van 0,6 geplaatst.

Op de begane grond en de eerste verdieping met een gelaagde binnen- en buitenruit mede in verband met brandwering en doorvalbeveiliging: op de tweede verdieping alleen gelaagd glas aan de binnenzijde (doorval).

Kopgevels De draagstructuur van het complex bestaat uit dragende kalkzandsteenwanden en betonvloeren. De kopgevels zijn gemetseld met dubbel waalformaat stenen met een structuuroppervlak. De langsgevels zijn opgetrokken uit houtskeletbouwelementen met geïntegreerde kunststof kozijnen.

De spouwmuren van de kopgevels zijn opgebouwd uit een 214 mm breed kalkzandsteen binnenblad, 152 mm PIR isolatieschuim (twee platen), een spouwruimte van 40 mm en het halfsteens gemetselde buitenblad. Omdat er bij de duplexwoningen dieren nestelden in de gevels, zijn er ook bij de nieuwe gevels voorzieningen opgenomen voor vleermuizen en gierzwaluwen.

De kozijnen in de langsgevel hebben een negge van 131 mm. Alle draairamen zijn roodgekleurd.

Langsgevels De langsgevels van beide bouwblokken zijn identiek ingedeeld, zowel aan de buitenzijde als aan de galerijzijde. De houtskeletbouwelementen

De gemetselde kopgevel op het zuiden bevat acht kunststof ramen, die op het noorden drie.

raam en deur RD 2013-4_Gevelarchitectuur_3pag.indd 15

4 / 2013

I 15

20-08-13 08:52

ASSA ABLOY Deurdrangers Het complete assortiment voor het openen en sluiten van deuren

Fixscreen Mono AK

Uitbreiding!

Nu ook diverse RVS uitvoeringen beschikbaar! Voor meer informatie: www.assaabloy.nl/deurdrangers

®

• • • • •

Connect & Go-technologie voor eenvoudig onderhoud Alle voordelen van Fixscreen® EVO Maximaal thermisch & akoestisch comfort Verschillende binnenafwerkingen mogelijk Verborgen plaatsing

Invisivent® EVO • Verborgen plaatsing met een maximaal respect voor de architectuur • Natuurlijke, energievriendelijkecomplete comfortoplossing ASSA ABLOY Deurdrangers; serie met één uniforme vormgeving • Inbraakveilig ventileren (klasse WK 2)

De veelzijdige serie deurdrangers en deurautomaten

draaideurautomaten. Alle producten voldoen aan

van ASSA ABLOY is geschikt voor alle draaideurfuncties

nationale en internationale wet- en regelgeving voor rook-

in openbare, particuliere en commerciële gebouwen.

en brandwerende deuren. Naast uitstekende functiona-

Het assortiment bestaat uit hoogwaardige inbouw- en

liteiten en slimme installatiemogelijkheden, onderschei-

opbouwdeurdrangers, diverse geleiderailsystemen en

den de deurdrangers zich door hun moderne design.

• Insecten- en regeninslagwerend

• Ook leverbaar in akoestische versie (AK) of met hoger debiet (HF) Hal 1 • Stand D.032

ASSA ABLOY, the global leader in door opening solutions

Wenst u meer informatie? www.renson.nl

T: 088 4639 46 00 | WWW.ASSAABLOY.NL - 9 februari 2013 • Utrecht

argenta

®

opening doors

argenta® invisible neo • Onzichtbaar scharnier • Geen vijzen zichtbaar • Extra vereenvoudigde hoogteregeling: geen spie nodig • 3D regelbaar: zonder afnemen van de deur • Universeel: zowel voor linkse als rechtse deuren • Compacte afmetingen • 3 types: S-5, M-6, L-7 • Easy-Hook® plaatsing: plaatsen en regelen door slechts 1 persoon

argenta® invisidoor Onzichtbaar aluminium kader voor binnendeuren • eenvoudig te plaatsen • geen scheuren in plakwerk • groot aanbod aan standaardmaten, maatwerk eveneens mogelijk • standaard voorzien van primerlaag

nv Argent Alu sa | Bankstraat 2, 9770 Kruishoutem - Belgium T +32 (0)9 333 99 99 | F +32 (0)9 333 99 90 | info@argentalu.com | www.argentalu.com

10-ARgenta 1 1 raam&deur_Ren_Arg_1212.indd 1 RD_adv1_1.indt

15-01-13 13:49 4/12/12 09:14 20-08-13 10:02

Gevelarchitectuur

De zuidgevel van het entreegebouw loopt rond en is grotendeels open.

Op de begane grond liggen twee bergingen achter de dichte gevel.

De vaste ramen in de kopgevels zijn met een negge van 216 mm zo diep mogelijk naar achteren gezet om de baksteengevel te accentueren.

zijn van binnen naar buiten als volgt samengesteld: 12,5 mm Fermacell beplating, een geïsoleerde voorzetwand van houten regels met minerale wol, een dampopen folie, een houten frame met randhout 36 x 240 gevuld met minerale wol isolatie Isover 1000, een beplating Isover systeemboard van 30 mm, een waterkerende dampdichte folie, regelwerk van horizontale latten 28 x 45 mm en een buitenafwerking van verticale 18 mm dikke Foreco delen (vacuümbehandeld hout).

Ook in deze gevels zijn met een verdiepte negge van 131 mm kunststof kozijnen Veka Softline 82 opgenomen in de houtskeletbouwelementen. De kozijnen hebben evenwel een verlengd profiel, 102 mm in plaats van 70 mm, in verband met de draaicirkel van de ramen en deuren, die bij een normaal profiel te strak op de wand zouden zitten.

In al deze kozijnen is ook drievoudige beglazing geplaatst en met uitzondering van de kozijnen aan de galerijzijde op de begane grond en de eerste verdieping hebben ze een voorliggende zonwering. De kozijnen aan de buitenzijde op de eerste verdieping zijn uitgerust met een Frans balkon; de woningen op de begane grond hebben een tuin en die op de tweede verdieping een balkon.

Een van de opvallende aspecten is dat alle draaiende ramen in de langsgevels dezelfde afmetingen en dezelfde rode kozijnkleur hebben.

Een ander aspect is de glazen luifel over de bovenste galerij, die doorloopt in de schuinte van het lichthellende dak. In principe was het de bedoeling op deze luifel zonnecollectoren aan te brengen, maar die zijn nu naar het dakvlak verplaatst. Een derde ‘aardigheid’ ligt bij de drie meter brede galerijen. Daarin zijn langs de gevels 1,50 meter brede vides gespaard, die een dubbele functie hebben. Ze voeren daglicht naar beneden, maar geven de bewoners gelijktijdig een stukje privé-buitenruimte voor hun woning.

De noordgevel is recht van vorm en gesloten; de zuidgevel grotendeels open en gebogen. Op de begane grond zitten aan de zuidzijde onder de galerij twee bergingen, die niet meer in de beuken binnen de woninggebouwen konden worden opgenomen. Aan de noordzijde zit een glazen pui, met de entreedeur, het beltableau en de brievenbussen. Deze pui loopt op beide hoeken om naar de zijgevels en zelfs door naar de achtergevel. Hogerop zijn nog meer glasopeningen in de gevels opgenomen.

Alle beglazing is isolerend en structureel en geplaatst in kaders van stalen U-profielen. Ook de glazen deur van de entree en de toegangsdeuren op de galerijen zijn niet opgebouwd uit een profielsysteem maar naar eigen ontwerp samengesteld uit stalen profielen. De deuren zijn alleen te openen met een drukknopsysteem.

Tevreden De appartementen zijn in december 2012 opgeleverd en vrijwel direct daarna bewoond. Als je de bewoners vraagt hoe ze de appartementen tot nu toe ervaren, is het merendeel zeer te spreken over het comfort.

Zelfs na deze lange en relatief strenge winter. En de eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat het complex ‘iets knus’ heeft. Een ervaring is gestoeld op een bezoek in het begin van de zomer; hoe dat in de winter is, laat zich raden.

Projectgegevens Opdrachtgever:

SallandWonen, Raalte

Architect: Palazzo Architectuur & Stedenbouw, Holten Constructeur: Aveco de Bondt Ingenieursbedrijf,

Trappenhuis

Rijssen

Het entreegebouw staat volledig vrij van beide appartementgebouwen. De draagstructuur bestaat uit een staalconstructie die is opgevuld met kalkzandstenen wanden, waaruit ook de wanden van de liftschacht zijn opgetrokken. Het gebouw is aan de buitenzijde met hetzelfde hout afgewerkt als de langsgevels van de woningblokken. Op het dak staan PV-panelen voor de elektravoorzieningen van lift, schuifdeuren en verlichting.

raam en deur RD 2013-4_Gevelarchitectuur_3pag.indd 17

Aannemer:

Nikkels Bouwbedrijf, Twello

Kunststof kozijnen: Veka AG Verkoopkantoor Nederland, Heesselt Prod./montage kozijnen: Aarnink Kunststof Ramen, Deventer Bouwperiode:

januari 2012 – december 2012

4 / 2013

I 17

20-08-13 08:52

Raamwerk

door Louis Jongeleen

Warmtedoorgang is sleutelbegrip bij energiezuinig bouwen

‘EPC-berekening blijkt effectief instrument’ Over de betekenis en het nut van EPC-berekeningen bestaat nog altijd veel onduidelijkheid. De theorie is ingewikkeld en de praktijk roept soms twijfels op.

Wat zijn de hoofdzaken bij de EPC-berekening?

Welke grootheden en waarden bepalen de EPC? Wat is de betekenis van de U-waarde voor energiezuinig bouwen? En wat is ‘psi ‘? Twee deskundigen geven een welkome toelichting bij sleutelbegrippen in de EPC-berekening. Plus enkele notities over ­e ffectiviteit.

Zowel Gerton Starink als Peter Kuindersma zijn dagelijks bezig met de theorie en de praktijk van energiezuinig bouwen. Starink, projectleider bouwfysica bij Nieman Raadgevende Ingenieurs, is specialist op het gebied van EPC-berekeningen. Hij ondersteunt bouwteams en timmerfabrieken bij ontwerp en uitvoering van duurzame projecten.

Kuindersma is eveneens bouwfysicus . Hij houdt zich als adviseur en onderzoeker bij Nieman Kettlitz Gevel- en Dakadvies vooral bezig met ‘luchtdicht bouwen’.

Zwakke schakel Kuindersma: “In ons werk gaat het om de vraag hoe je gebouwen kunt realiseren die bestand zijn tegen weersinvloeden en die in het gebruik zo energiezuinig mogelijk zijn. Dat kun je doen door de gebouwschil goed te isoleren, luchtdicht te maken en door de zonne-energie effectief te gebruiken. Nu is het een gegeven dat dichte delen van de gebouwschil gemakkelijker te isoleren zijn dan de gevelopeningen.

Ramen, deuren, kozijnen en panelen vormen de zwakke schakel. Het is dus zaak dat daarlangs zo weinig mogelijk warmte ontsnapt. Met andere woorden: die gevelonderdelen moeten een zo laag mogelijke warmtedoorgangscoëfficiënt of U-waarde hebben. Hoe lager die U-waarden hoe gunstiger de uiteindelijke EPC van het gebouw zal zijn.”

Rekenwaarden Wat is voor de timmerfabrikanten het belang van die U-waarde? Waar moeten ze rekening mee houden als ze de U-waarde van hun producten berekenen? Welke factoren spelen een rol?

Starink: “Profielfabrikanten kunnen allerlei profielen leveren van ver-

bron: Timmerfabriek Overbeek

Geïsoleerd hout (PUR/Purenit) + aluminium

bron: Timmerfabriek Overbeek

Geïsoleerd hout (PUR/Purenit)

Enkele voorbeelden van kozijnprofileringen waarvan de Uf ongeveer tussen de 0,8 en 1,0 W/m².K ligt.

18

I 4 / 2013

RD2013-4_Raamwerk-U-waarde_3pag.indd 18

raam en deur 20-08-13 08:53

Raamwerk Psi

Rc en U Feitelijk zijn ‘U-waarde’ en ‘Rc-waarde’ het spiegelbeeld van elkaar. In het buitenland gebruikt men geen ‘Rc-waarde’. Daar is ‘U-waarde’ de enige eenheid voor alle ‘warmtetransmissie’ (ook van de dichte delen van de gebouwschil).

De warmtedoorgangscoëfficiënt van een raam met een Uw van 0,8 W/m².K is (ongeveer) gelijk aan een warmteweerstand (Rc -waarde) van 1,3 m².K/W. Met dat gegeven kun je elke U-waarde omrekenen naar de corresponderende Rc-waarde.

En andersom.

schillende materialen, liefst met zo laag mogelijke U-waarden. Uit dat aanbod kiest de kozijnbouwer zijn basismateriaal en stelt daarmee kozijnkaders samen die hij voorziet van het gewenste glas, een paneel of van een deur (-paneel). De U-waarde van een compleet raam (de Uw, met de ‘w’ van window) is afhankelijk van de U-waarden van het kader (Uf, met de’f’ van frame) en de U-waarde van het glas (Ug).

Daarbij realiseert de kozijnmaker zich dat een kozijnkader is opgebouwd uit drie verschillende profielen (bovendorpel, onderdorpel en twee identieke stijlen) die verschillende afmetingen dus ook drie verschillende U-waarden hebben. Verder tellen bij de berekening ook de oppervlakte van het kozijn ( Af) en de oppervlakte van het glas (Ag) mee. Bij berekening van de U-waarde van een deurconstructie (Ud), moet de kozijnbouwer de U-waarde van het deurkozijn (Uf), van het deurpaneel (Up) betrekken en ook weer het oppervlak van deurkozijn (Ad) en van het deurpaneel (Ap). En dat is nog niet alles.

Bij ramen en deuren zijn er nog extra warmteverliezen bij de lineaire aansluitingen van kozijn en glas, van kozijn en paneel en van kozijn en deur. En ook de kwaliteit van de afstandhouders tussen glasplaten heeft een effect op de warmtedoorgang. Deze lineaire verliezen worden psi-waarden (Ψ-waarden) genoemd. Bij toepassing van glas gaat het dan om Ψg (psi-glas) en bij een deurconstructie om Ψp (psi-paneel).

Ook de afmetingen van het glasoppervlak of een deurpaneel zijn vanzelfsprekend weer medebepalend. Die zijn in de berekening ingevoerd als ‘zichtbare lengte glas’ (Ig) en ‘zichtbare lengte paneel’ (Ip).

De berekeningswijze van de U-waarden van deze gevelopeningen staat in de Europese norm NEN-EN-ISO 10077. De NEN 1068 is daarvan een vertaling.”

De U-waarden van een raam (plus kozijn) en van een kozijn plus paneel zijn volgens de NEN-EN-ISO 10077 te berekenen met de volgende formules:

Veilige waarden Deze berekeningen van al deze U-waarden zijn behoorlijk ingewikkeld.

Vraagt dat niet om rekenfouten?

Starink: “Klopt, daarom zijn op sommige punten vaste rekenwaarden en standaardberekeningen gegeven. Zo mag je bijvoorbeeld voor de verhouding glas-kozijn een standaardverhouding van 70% glas en

raam en deur RD2013-4_Raamwerk-U-waarde_3pag.indd 19

bron: Schüco

Aluminium

bron: Airotherm

Geïsoleerd hout (luchtholten)

4 / 2013 I 19

20-08-13 08:53

Raamwerk 30% kozijn aannemen. En om ramen met verschillende kozijndetaillering met elkaar te kunnen vergelijken, geeft de norm een richtwaarde voor de afmeting van een raam van 1,23 m breed bij 1,48 hoog.

Bij berekening van warmteverliezen van een buitenschil van een woning, zou je in principe voor elk kozijnprofiel een aparte berekening moeten maken. Dat is flink bewerkelijk want in een woning heb je al gauw een voordeur, achterdeur, een schuifpui, en een standaardraam plus ramen met een naar binnendraaiende en een naar buitendraaiende versie. Om dat wat eenvoudiger te maken, mag je rekenen met enkele veilige (forfaitaire) U-waarden voor drie typen kozijnen.

De berekeningen mogen dan bewerkelijk zijn, dat heeft de wetgever niet belet om per 1 juli 2013 de opgave van de berekening van de U-waarde verplicht te stelllen in het kader van de invoering van de CE-markering voor gevelproducten.

Dat vraagt een extra inspanning van de timmerfabrieken. Als we verder kijken naar de EPC-berekening van een hele gevel, worden de zaken al wat eenvoudiger. Je telt simpelweg de berekende Rc-waarde van het dichte deel van de gevel en de U-waarden van de gevelopeningen bij elkaar op.”

Gebouwschil Hoe kun je volhouden dat thermische isolatie en EPC-berekeningen essentieel zijn als tegelijkertijd in de praktijk gestelde EPC-eisen niet worden gerealiseerd?

Peter Kuindersma: “Het valt niet te ontkennen dat theorie en praktijk van het EPC-instrument vaak ver uit elkaar liggen. Maar tegelijkertijd blijkt dat het steeds strakker aanhalen van de EPC-eis door de overheid, een effectief instrument is. Er komen steeds meer nieuwe bouwproducten op de markt die duurzamer en energiezuiniger zijn.

Daardoor is het bouwen van een energienotaloze woning bouwen nu al technisch mogelijk.

Het is in belangrijke mate de kwaliteit van de thermische schil die de kwaliteit van het gebouw bepaalt. De gebouwschil moet zeker vijftig jaar mee kunnen. Twijfels aan werkelijk gehaalde EPC waarden van opgeleverde gebouwen kun je gerust serieus nemen.

Tijdens het bouwproces zou er eigenlijk een bouwprocesmanager moeten zijn die toeziet op ontwerp en uitvoering van energiezuinige details.”

De factor f

Nuttige info over de gebouwschil:

Soms zijn er in geïsoleerde gevelconstructies warmtelekken te bespeuren. Op die koude plekken aan de binnenkant van de gevelconstructie kunnen condens en schimmelvorming ontstaan. Het punt met de laagste temperatuur van het binnenvlak is een maatstaf voor het risico op ongezonde schimmelvorming. Het Bouwbesluit wijst daarom grenswaarden aan voor deze f-factor. In de voorgeschreven EPC-berekening speelt de f-factor echter geen rol. In Duitsland, is dat wel het geval.

Dit voorjaar verscheen de nieuwe ‘Praktijkgids Bouwbesluit Energieprestatie’, gebaseerd op de energieprestatienorm NEN 7120 (aangewezen in Bouwbesluit 2012), door ing. André Kruithof en ing. Theo Haytink, Nieman Raadgevende Ingenieurs, uitgave NEN, Delft.

Komend najaar verschijnt de vernieuwde editie van het handboek “Luchtdicht Bouwen” van ing. P. Kuindersma, Nieman Raadgevende Ingenieurs, uitgave SBR, Rotterdam.

20

I 4 / 2013

RD2013-4_Raamwerk-U-waarde_3pag.indd 20

bron: Internorm

Kunststof - aluminium

bron: Internorm

Kunststof

raam en deur 20-08-13 08:53

Raamwerk Aan vier zijden gecoat

Ook als afdichter kopse kanten

Dankzij de Linktrusion-technologie voldoen de nieuwste Deceuninck Zendow#neo Royal-kozijnen aan de in maart aangescherpte energie-eisen. Naast energiezuinig en duurzaam zijn deze kozijnen ook aan vier zijden, integraal ‘uni’ of ‘bicolour’, gecoat verkrijgbaar. Met de perfecte mix van economie, innovatie en design introduceert het 75-jarige Deceuninck ook haar kleurconcept Omniral.

Deceuninck Benelux, Hooglede-Gits (B), 00.32.512.392.72, www.deceuninck.nl

De Dry Seal MP is uitvoerig getest door SKH en kan nu ook worden gebruikt als afdichter van kopse kanten. Eén van de sterke punten van Dry Seal MP is dat het een 1-componentenproduct betreft dat snel en eenvoudig is aan te brengen met een modelleermes.

Een enkele laag is voldoende en na twee uur al overschilderbaar.

Repair Care International, Waalwijk, 0416.65.00.95, www. repair-care.com

Kettingmotor De nieuwe kettingmotor VCD204/350 is het nieuwe paradepaardje van DWS safe & secure.

Dankzij zijn smalle behuizing (480x41x30mm) is deze goed toepasbaar op diverse slanke raamtoepassingen van verschillende materialen. Dankzij de TMS-functie kunnen twee motoren op één raam synchronisch met elkaar werken. De motor met een maximale kettingslag van 350mm kan op iedere gewenste stand worden opengezet of worden geprogrammeerd met een kleinere maximale slag.

DWS Solutions, Oosterhout, 0162.51.56.04, www.dwsolutions.nl

Holle onderdorpel Prefab dagkant Aanvullend op de elementen uit het W’all-inOnesysteem ontwikkelde Faay een oplossing voor de na-isolatie van dagkanten bij kozijnen.

Deze prefab dagkanten sluiten naadloos aan op de andere elementen uit het assortiment. Met deze toevoeging worden koudebruggen effectief voorkomen en kunnen woningen in hun geheel eenvoudig maar effectief geïsoleerd worden. De bijpassende prefab dagkant maakt dit systeem compleet.

Faay, Vianen, 0347.37.66.24, www.faay.nl Geen tochtklachten meer met het nieuwe SelektMovair+-kozijn. Dankzij een holle onderdorpel zorgt deze voor de ventilatie van een ruimte. SelektMovair+ geldt als een hoogwaardig houten kozijn, waarbij de opdrachtgever de vrije keuze heeft welk type hout hij kiest. In de onderdorpel zijn verborgen ventilatieopeningen aangebracht. De dorpel wordt via een koppeling aangesloten op een wtwventilatieunit van ClimaRad, die voor de luchtaan- en afvoer zorgt.

TimmerSelekt Groep, Noordwijk, 0611.39.62.33, www.timmerselekt.nl

Inbraakwerend en vochtbestendig Vaak wordt bij inbraakwerendheid alleen gekeken naar ramen en deuren in de gevel, maar bij opklimbare situaties op platte en hellende daken moet ook rekening worden gehouden met lichtkoepels en dakramen. De nieuwe generatie wit afgelakte Velux-dakramen heeft tuimelvensters die voldoen aan inbraakwerendheidklasse 2 en daar komen nu vochtbestendige witte tuimelvensters bij.

Velux Nederland, De Meern, 030.662.96.29, www.velux.nl

raam en deur RD 2013-4 Raamwerk pi_1-5pag.indd 21

4 / 2012

I 21

20-08-13 10:16

Raamwerk

door Joop Wilschut

De manieren van ontwikkelen lopen uiteen

Kozijnkaders isoleren steeds beter Door de almaar hoger wordende eisen aan thermische isolatie van de gebouwschil passen de fabrikanten van kozijnkaders hun producten aan. De manier waarop dat gebeurt, verschilt niet alleen qua materiaal maar ook per producent. De achterliggende gedachten ten aanzien van duurzaamheid, sterkte, stabiliteit en recycling zijn veelal bepalend. Maar is de relatie tussen investeringen en rendementen niet bereikt?

Raam en Deur heeft een aantal fabrikanten, leveranciers en verwerkers van houten, aluminium en kunststof kozijnkaders gevraagd naar de ontwikkelingen van deze onderdelen van een gebouwschil. Arend Jan Overbeek van Timmerfabriek Overbeek uit Haaksbergen, Ruud Verweij van Verweij Houttechniek uit Woerden, Henk Sprick van profine Nederland uit Waardenburg, Patrick de Jonge van Finstral uit Apeldoorn, Harry Raes van Blyweert uit Eindhoven en Jan Bergman van Alkondor uit Hengelo namen de de tijd om onze vragen serieus te beantwoorden.

Hoe is de thermische isolatie van kozijnkaders nu gerealiseerd en welke U-waarden worden behaald?

Arend Jan Overbeek: “Door een optimale combinatie van hout en isolerende schuimlagen toe te passen met een zo laag mogelijke lambdawaarde. Dit in combinatie met de juiste beglazing waarbij de beglazing een kunststof afstandhouder heeft met een lagere PSI waarde dan de standaard aluminium afstandhouder. Het geheel is juist gedetailleerd met een sponningstelsel van minimaal 20 à 25 mm diep, zodat het glas zo

22

I 4 / 2013

RD 2013-4_Raamwerk_Thermisch isol kader_3pag.indd 22

Patrick de Jonge:

“De investering is ­waarschijnlijk vele malen hoger dan de opbrengsten.” energetisch mogelijk is te monteren. Deze combinatie geeft een optimaal energiezuinig kozijn waarbij de U-waarden rond 0,8 W/m2K liggen.”

Ruud Verweij: “Ons Passiefkozijn Lamikon LongLife++ wordt opgebouwd uit volhout: er zitten dus geen thermische isolerende lagen in.

Op deze aanpak is vorig jaar octrooi verleend. Wij zijn de enige in Nederland die dit hebben. De basis U-waarde ligt bij 0,79 W/m2K.” Harry Raes: “Om condensatie door koudebruggen aan de binnenzijde te voorkomen, worden de buitenzijde en de binnenzijde van aluminium profielen thermisch onderbroken door een kunstsof isolator. Deze onderbreking bestaat al enige jaren uit polyamide glasvezelversterkte strips, die de binnenzijde van het profiel verbinden met de buitenzijde. In de geveltechniek van kozijnen wordt er gesproken over Uwindow waarden (= omgekeerde van RC). Binnen ons assortiment zijn momenteel Uframe waarden van 0,64 W/m2K mogelijk.”

Jan Bergman: “De isolatie van aluminium profielen wordt in basis gerealiseerd door de binnen en buitenzijde van het profiel te onderbreken door een kunststof afstandhouder. Daarnaast worden er door speciale dichtingen extra kamers gecreëerd, waarbij de stilstaande lucht zorgt voor extra isolatie. Op dit moment zijn er al Uframe waarden van 0,8 W/m2K te realiseren.”

Henk Sprick: “De thermische isolatie van de kunststof kozijnkaders is geoptimaliseerd door schuim in de profielen aan te brengen. Ook zijn er profielen te leveren met een grotere inbouwdiepte, dus meer kamers. Dat leidt tot meer lucht en betere isolatie. Momenteel ligt de grens van de Uframe waarden bij 0,8 W/m2K.” Patrick de Jonge: “De thermische isolatie van kunststof kozijnkaders werd tot voor kort bereikt door meerkamerprofielen te gebruiken. De lucht in de verschillende kamers zorgt voor de isolerende werking van het kozijnkader. De Uframe waarden van dit type kozijnkaders ligt net boven 0,8 W/m2K.”

raam en deur 20-08-13 08:56

Raamwerk

Henk Sprick:

Jan Bergman:

“Er ontstaat een optimum tussen isolatiewaarde, materiaalgebruik en kosten.”

“Steeds strengere EPC-eisen ­stimuleren onderzoek naar ­alternatieve kozijnmaterialen.”

Welke ontwikkelingen hebben de laatste twee jaar plaatsgevonden en welke resultaten heeft dat opgeleverd?

Overbeek: “Dat het isoleren van hout in combinatie met aangepaste detaillering niet meer nodig is om een U-waarde van 0,8 te behalen, is duidelijk geworden. Hierbij moet wel een kanttekening worden gemaakt. De temperatuur aan het binnenoppervlak is met dit soort profielen wel lager dan met geïsoleerde profielen. Je moet oppassen, dat de Uframe waarde niet hoger dan 1,4 W/m2.K wordt anders heb je kans dat er bij zeer goed geïsoleerde woningen condens aan de binnenzijde van het kozijn ontstaat. Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid, dat nu ook energiezuinige kozijnen zijn te fabriceren van ongeïsoleerde houtprofielen en het dus mogelijk is om goedkopere energiezuinige kozijnen te maken.”

Verweij: “Wij hebben ons Passiefkozijn in 2010 geïntroduceerd.

Daarna is er software ontwikkeld (EnergieBesparingsVerkenner) waarmee op projectniveau U-waarden zijn te berekenen. Deze mogen gebruikt worden voor de EPC-berekening en voor de berekening van het Energielabel. Opdrachtgevers kunnen nu keuzes maken met betrekking tot investeringen versus energiebesparing.”

Raes: “Door aanscherping van de energie-eisen vanuit het bouwbesluit

wordt van de markt innovatie verwacht. Dit heeft geresulteerd in andere soorten kunststof isolatoren met een lagere warmtedoorgang, dus hoger isolerende profielen. Bij ons zijn deze kunststof strips op een gepatenteerde wijze ontworpen, waardoor er tussen de strips extra luchtkamers ontstaan. Dit zorgt voor extra stilstaande lucht in het profielsysteem zelf en mede daardoor voor een nog hoger isolerend resultaat. Daarbij is de slanke maatvoering niet uit het oog verloren.”

Bergman: “Naast de al eerder genoemde kunststof afstandhouders en de speciale dichtingen, lees extra kamers, worden als extra toevoeging verschillende isolerende materialen in de profielen geschoven. De voornaamste reden is de aanscherping van de EPC-eisen, die het noodzakelijk maken de aluminium profielen naar een hoger plan te brengen.”

Arend Jan Overbeek:

“Door nieuwe details en smallere kozijn-raamcombinatie, zijn er nog betere prestaties te behalen.” raam en deur RD 2013-4_Raamwerk_Thermisch isol kader_3pag.indd 23

4 / 2013

I 23

20-08-13 08:56

Raamwerk Ruud Verweij:

“Opdrachtgevers kunnen nu keuzes maken met betrekking tot investeringen versus ­energiebesparing.”

Sprick: “Ontwikkelingen van de laatste jaren zijn profielen met grotere inbouwdiepte, schuim in de profielen stoppen, alternatieve versterkingen zoals glasvezel, maar ook aanbrengen van een middendichting; dus totaal drie dichtingen in plaats van twee zoals nu gebruikelijk is. De Uframe waarde, dus alleen het kozijnprofiel eventueel met draaideelprofiel, is steeds lager geworden; tot zelfs uitvoeringen lager dan 0,8 W/m2K!” De Jonge: “Enkele profielen zoals het binnenkort op de Nederlandse markt te introduceren D251N profiel hebben zeven gesloten kamers.

Finstral gebruikt geen ‘vulmaterialen’ om de isolatie te verbeteren, tenslotte moeten de profielen recyclebaar blijven. Andere ontwikkelingen zijn profielen met een middendichting. De maximale Uwindow waarde is 0,78 W/m2K, erg goed dus.”

Wat verwacht u voor de toekomst ten aanzien van de thermische isolatie van kozijnkaders?

Overbeek: “Door de ontwikkeling van nieuwe details, waardoor de kozijn-raamcombinatie nog smaller wordt, zijn er nog betere prestaties te behalen. Als tweede ontwikkeling zien wij de toepassing van gemodificeerd hout met zeer lage lambdawaarde, waardoor het mogelijk wordt om nog betere energiezuinige houten kozijnen te maken.”

Verweij: “Zoals al gemeld bestaat het Passiefkozijn uit volhout. Omdat het ontwerp slim gedetailleerd is, hebben wij de isolatiewaarden van thermisch geïsoleerd hout niet nodig om de Passiefnorm te behalen.

Hiermee is ons houten kozijn goedkoper qua houtinkoop en loopt men geen risico op delamineren.”

Raes: “Door een verdere aanscherping van het bouwbesluit is onze verwachting dat de markt van kozijntechniek gaat verschuiven. Het wordt

voor alle profielsoorten, voor zowel hout, kunststof als aluminium een grote uitdaging om te voldoen aan de toekomstige eisen. Onze verwachting is dat er grote kansen liggen voor de industrie van aluminium profielsystemen. Het blijkt nu al mogelijk om door middel van eenvoudige en goedkope aanpassingen in aluminium profielsystemen Uwindow waarden te realiseren onder de 1.0 W/m2K. Dit wordt naast de aanpassing van de isolator bereikt door extra additieven zoals rubbers, dichtingen en ander isolatiemateriaal. Dit is te realiseren zonder dat dit ten koste gaat van de sterkte, stabiliteit en vormgeving van aluminium kozijnen.”

Bergman: “Gezien de steeds strenger wordende eisen met betrekking tot de EPC zal ook de zoektocht naar beter isolerende profielen blijven doorgaan. Er wordt op dit moment al onderzoek gedaan naar alternatieve materialen om de kozijnen nog beter te laten presteren.”

Sprick: “Ik verwacht dat de Uframe waarde niet veel lager meer zal worden. Er ontstaat een optimum tussen isolatiewaarde, materiaalgebruik en kosten. Nog diepere profielen met nog meer schuim zal de isolatie wel verbeteren, maar hiermee nog meer verbruik van grondstoffen vergen. Dat kan een milieu/energie nadeel zijn en de meerprijs zal niet meer opwegen tegen de besparingen. Ik verwacht nog wel lagere U waarden van het isolatieglas, zodat de Uwindow van het totale raam nog wel wat lager zou kunnen zonder extra grondstoffenverbruik en zonder meerkosten.”

De Jonge: “Verdere ontwikkeling is mogelijk, hoewel de investering waarschijnlijk vele malen hoger zal zijn dan de opbrengsten. Daarnaast zijn kozijnen een belangrijk onderdeel van de isolatiewaarde van een woning, maar niet onlosmakelijk verbonden met andere elementen zoals dak- en wandisolatie.”

Harry Raes:

“Wij verwachten dat er grote kansen liggen voor de industrie van aluminium profielsystemen.”

24

I 4 / 2013

RD 2013-4_Raamwerk_Thermisch isol kader_3pag.indd 24

raam en deur 20-08-13 08:56

Raamwerk Comfortabele en veilige ventilatie

Spider-technologie De Triton- en Themis-series zijn uitgevoerd met ABS-isolator, waardoor de isolatiewaarde met 40% is verbeterd. Deze isolator heeft geen invloed op de profieldimensies of uiterlijk van het systeem. Dat is mede te danken aan de Spider-technologie: van binnen is het profiel als het ware een web van isolatiekamers waarin lucht gevangen zit.

Aangezien de lucht niet meer kan bewegen, werkt het als een natuurlijke isolator.

Blyweert Aluminium, Eindhoven, 040.264.64.94, www.blyweertaluminium.com

Ook voor ramen met ongewone formaten is nu een comfortabele en veilige ventilatie mogelijk.

Winkhaus komt met activPilot Comfort MP op de markt, bedoeld voor speciale vensters. De activPilot Comfort MP zorgt altijd voor een aangenaam wooncomfort in een gezond klimaat.

Daarnaast heeft de gebruiker minder kracht nodig om het raam te openen.

F+W Nederland, Zeewolde, 036.522.77.44, www.winkhaus.nl

RD 2013-4 Raamwerk pi_1-5pag.indd 25

20-08-13 09:22

Inside

door Louis Jongeleen m.m.v. Hein Stienstra

Vluchtveilig en inbraakveilig, een lastige match

Barrières voor Veilig Vluchten moeten weg De zorg voor vluchtveiligheid bij brand in Nederland bestaat voor een groot deel uit toepassen van regels en normen. Dit levert een zeer complex geheel op waar zelfs experts soms nog moeite mee hebben. Hoe kan een deur vluchtveilig en tegelijkertijd inbraakwerend zijn? En waarom nemen personen bij brand niet de berekende vluchtweg? Twee vragen voor twee deskundigen. Frits van de Kant en Margrethe Kobes kijken verder dan bestaande regels.

Vluchtvriendelijk Met het zoeken naar de ideale combinatie van brandveiligheid en inbraakwerendheid van deuren worstelt de deurenbranche al langer. En hetzelfde geldt voor Frits van de Kant persoonlijk. Hij is directeur van Het Beveiligingscentrum in Wageningen (www. hetbeveiligingscentrum.nl) dat voorlichting en advies geeft over inbraakwerendheid en bouwkundige beveiliging. Hij stond ook aan de wieg van het PKVW-keurmerk voor inbraakpreventie en sociale veiligheid.

Margerthe Kobes:

Een algemene regel van het Bouwbesluit is dat deuren in een vluchtroute het vluchten niet mogen belemmeren. Daarom moet elke deur in een vluchtroute onmiddellijk - en zonder dat daarbij een sleutel nodig- is over de maximale breedte geopend kunnen worden. Uitzonderingen gelden voor woningen en gebouwen met celfuncties, gesloten afdelingen of logiesfuncties.

Van iedere doorgang in een vluchtroute moet de doorstroomcapaciteit worden berekend volgens een vastgestelde norm (NEN 6089). Tegelijkertijd moeten deuren in een vluchtweg ook inbraakwerend zijn. Dat laatste is een lastig punt, want hoe kan een deur vrije doorgang geven en tegelijkertijd de toegang onmogelijk maken?

“Vluchtveiligheidsbeleid moet je aanpassen aan de mens, niet andersom” Van de Kant: ”Al in 2007 stelde ik vast dat we in het kader van het PKVW het publiek een eenduidig advies moesten kunnen geven over vluchtveilige deuren die ook voldoende inbraakwerend zijn. Met dat doel hebben we het concept van de ‘vluchtvriendelijke deur’ ontwikkeld. De kenmerken van de vluchtvriendelijke deur zijn o.a.: inbraakwerend volgens klasse 2, inbraakvertragend glas en een draaiknopcilinder aan de binnenzijde. In 2008 werd de vluchtvriendelijke deur in de nieuwbouw als PKVW-eis opgenomen. Sinds 2011 beveelt het PKVW aan om tenminste één deur van de woning vluchtvriendelijk uit te voeren.”

Goede match

26

I 4 / 2013

RD 2013-4_Inside_Veilig-vluchten_2pag.indd 26

raam en deur

" "

(foto: Bouwplaat,Vught)

Ook als lid van de Normcommissie ‘Inbraakwerende Ramen en Deuren’ van de NEN hield Van de Kant zich bezig met de vluchtveiligheid van de inbraakwerende deur. Hij heeft een heuglijke mededeling. Van de Kant: “En ik kan zeggen dat er inmiddels oplossingen zijn gevonden voor dit probleem. Sinds 2003 bestaan er Europese normen voor nooddeuren (NEN-EN 179) en voor paniekdeuren (NEN-EN- 1125). De zogenoemde ‘179-deur’ is bedoeld voor kleinere aantallen mensen en voor kleine incidenten waarbij geen sprake is van paniek. Deze deuren zijn voorzien van een inbraakwerende meerpuntssluiting en zijn te bedienen met een kruk. Van buitenaf zijn ze te openen met een sleutel, een code of scan. De deur heeft een extra inbraakbeveiliging in de vorm van een cirkelvormige metalen plaat rondom de kruk (en inbraakvertragend glas). Uitvoeringen van deze deuren zijn sinds dit voorjaar op de markt.

Veilig vluchten is ook mogelijk met de ‘1125-deur’ of paniek-

20-08-13 08:58

deur. Deze is bedoeld voor uitgangen van gebouwen waar veel mensen samenkomen. Het gaat hierbij vaak om een dubbele deur die meestal is voorzien van een duwstang. Aan de normen voor verdere verbetering wordt nog door de Europese normcommissie gewerkt.

Van de Kant: “Honderd procent veiligheid in alle opzichten is een illusie, maar met de huidige regelgeving en techniek is het mogelijk om in de meeste situaties een goede match te maken van inbraakveiligheid en vluchtveiligheid.”

Gedrag Hoe ontwerp je een gebouw waaruit je bij brand veilig kunt vluchten? Bij het onderzoek naar geschikte oplossingen nemen de specialisten op dit terrein de laatste jaren steeds vaker de risico’s van een brand als uitgangspunt. Ze vragen zich af welke factoren bepalend zijn voor wat er bij een brand gebeurt en leiden daaruit af welke brandveiligheidsmaatregelen nodig zijn. Daarbij maken ze o.a. gebruik van de kennis over het menselijk gedrag tijdens een brand.

Frits Van de Kant:

“Met de regels van het Bouwbesluit weet je waar je aan toe bent” Margrethe Kobes houdt zich als onderzoeker bij het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV, www.nifv.nl ) in Arnhem al twaalf jaar bezig met brandveiligheid en met de menselijke aspecten die bij brand een rol spelen. Haar onderzoek levert aanbevelingen op voor verbeteringen in de brandweerzorg en rampenbestrijding. In 2010 rondde ze een uitbreid onderzoek af naar de manier waarop personen zich gedragen als ze bij brand een gebouw ontvluchten.

De conclusies uit haar onderzoeksrapport ‘Understanding Human Behaviour in Fire’ (zie www.brandveilig.com )zette bestaande uitgangspunten over veilig vluchten op losse schroeven.

Juichen

" "

Kobes: “ Menselijk gedrag is een ondergeschoven kindje in de zorg voor veilig vluchten bij brand. Het draait daarbij in de regel al gauw om bouwfysica, om gebouwen en om techniek. Ik heb onderzocht wat er tijdens een brand precies gebeurt. Zo kwam ik erachter dat sommige aannames in bouwregels voor vluchtveiligheid niet kloppen. Mensen die bij brand een veilige uitweg zoeken in een gebouw, kiezen heel vaak niet de berekende vluchtweg. Ook reageren ze nauwelijks op een brandalarm.

Het is evenmin realistisch om aan te nemen dat je in 30 seconden met ingehouden adem door rook kunt lopen zoals het Bouwbesluit veronderstelt. Ik heb filmpjes bestudeerd van een beginnende brand in voetbalstadion de Euroborg in Groningen.

Je ziet dan dat het publiek lachend staat te kijken hoe een brand begint. Giftige rook stijgt op en ze staan erbij te juichen.

Ze beseffen niet dat rook de gevaarlijkste factor is bij brand. Die

RD 2013-4_Inside_Veilig-vluchten_2pag.indd 27

raam en deur

rook is verstikkend en bovendien brandbaar. Pas als het een beetje te heet wordt slaan ze op de vlucht. Dan kunnen dertig seconden te weinig zijn om een veilige vluchtweg te ­vinden.”

Hotelbrand Kobes onderzocht ook het vluchtgedrag (‘wayfinding’) bij een hotelbrand. Ze deed proeven met een gesimuleerde brand in een echt hotel en met een computerspel (‘serious gaming’)dat proefpersonen een ‘levensechte’ ervaring van brand bezorgde. Kobes heeft op basis van de onderzoeksresultaten een theoretisch model voor vluchtveiligheid (zie www.brandveilig.com , red) ontwikkeld. Daarmee kan een gebouwontwerp worden beoordeeld op de punten waar maatregelen voor vluchtveiligheid nodig zijn. Volgens Kobes houden we bij het voorschrijven van maatregelen voor veilig vluchten te weinig rekening met specifiek gedrag dat mensen in noodsituaties vertonen. Kobes: “Je zou moeten beseffen dat mensen bij brand vluchten naar het licht en open ruimtes; liever lopen ze in de richting van een glazen deur of een raam dan naar een dichte deur en ze gaan liever niet een donkere, bochtige gang in; een deur met een vergrendeling schrikt af. Ze hebben voorkeur voor een bekende route. Verder is het goed om te weten dat de overgang van ‘de normale situatie’ naar een ‘noodsituatie’ een vaag gebied is waarin mensen niet meteen vluchten. Met name dit laatste punt pleit ervoor om nooduitgangen niet te verstoppen in hoekjes waar je normaal niet komt. Nooduitgangen zouden eigenlijk ook ‘gewone’ uitgangen moeten zijn. Maar dat is praktisch gezien wel een lastig punt.”

4 / 2013

I 27

20-08-13 08:58

Deur in Deur uit

door Hans Fuchs

Regelgeving laat ruimte voor creativiteit

Brandveilig met rolscherm e Moeten het altijd meteen brandwerende puien en deuren zijn? Nee. Om de patiëntenkamers van het Meander Medisch Centrum in Amersfoort brandveilig te maken, keek het ontwerpteam kritisch naar de opgave - en naar de bestaande regelgeving. Dat leidde tot een verrassende oplossing: op de verpleegafdelingen zorgen rookwerende rolschermen in combinatie met sprinklers voor de vereiste brandveiligheid.

Een hecht ontwerpteam dat langdurig samenwerkt, dat is de basis van de markante brandveiligheid-oplossing in het nieuwe ziekenhuis in Amersfoort, stelt Hein Doeksen. Doeksen is namens architectenbureau Atelier Pro ontwerpcoördinator van het nieuwe ziekenhuis en één van de vier mensen in dat ontwerpteam voor de brandveiligheid: “Wij werken sinds 2006 samen in een team dat al die jaren niet van samenstelling is veranderd, en ons eerste overleg was al vóór het VO. Dat is wezenlijk voor het succes; zo gaat de kennis die je samen opbouwt niet verloren door tussentijdse overdrachten.”

De andere drie teamleden zijn Björn Peters (Senior Adviseur Brandveiligheid & Bouwtechnologie van DGMR), Harry Lip (adviseur veiligheid en hoofd-BHV van het Meander Medisch Centrum) en Bart Oegema (medewerker Vergunningverlening en Advisering voor de Veiligheidsregio Utrecht).

Transparant Maar er is nog een component die telt, aldus Doeksen: “Je moet ook slim zijn, buiten de platgetreden paden durven denken, Die werkwijze is ook aangejaagd door de Raad van Bestuur van het nieuwe ziekenhuis. De RvB wilde een ander soort ziekenhuis, open en transparant, geen mistroostig labyrinth - inclusief een architectenbureau dat steeds de vraag stellen zou: waarom doen we dit zo, behalve dan omdat we dit in het verleden altijd zo deden? Daaruit ontstonden nieuwe concepten. Een voorbeeld: waarom zijn ziekenhuizen altijd volledig voorzien van airco? In het Meander hebben we ervoor gezorgd dat maar een derde van het gebouw airco heeft, de rest gebeurt met betonkernactivering. Het ziekenhuis heeft ook veel daglicht en is minder compact – zo kan men er veel beter de weg vinden. En de wachtruimtes zijn niet van die donkere nissen met krakende plastic stoelen ergens aan het einde van een gang, maar vriendelijke, open ruimtes in atriums vol daglicht.”

Kort, maar beter Het opmerkelijkste aan het nieuwe ziekenhuis zijn misschien wel de verpleegafdelingen. Doeksen: “De patienten in het Meander liggen niet in een zespersoonskamer, maar in eenpersoonskamers, gerangschikt in clusters van zes kamers, gelegen aan schegvormige gangen in een grote kruisvormige verdiepingsplattegrond. Zo’n eenpersoonskamer, dat kost natuurlijk geld. Maar dat verdienen we deels al terug door de manier waarop ziekenhuizen tegenwoordig behandelen. De behandeltijd is extreem bekort de laatste jaren - zodra je weg kan, moet je ook die

28

I

4 / 2013

RD 2013-4_DiDu_Veilig vluchten_2pag.indd 28

Het Meander Medisch Centrum in Amersfoort.

Eind van het jaar opent het nieuwe ziekenhuis zijn deuren.

kamer uit. Die korte tijdspanne moet dus optimaal bijdragen aan de genezing. Een eenpersoonskamer biedt dat: er is meer privacy, meer aandacht van het verplegend personeel. Dus: kort, maar beter. We hebben op iedere kamer ook een slaapbank voor familie, dat scheelt eveneens in de zorg door de verpleging.”

Schijnbaar tegenstrijdig Een transparant en open gebouw met eenpersoonskamers voor de patiënten: hoe realiseer je daar de brandveiligheid? Björn Peters van DGMR: “Er leek aanvankelijk een tegenstrijdigheid te bestaan tussen de wens om eenpersoonskamers te maken voor de patiënten en de regelgeving voor de brandveiligheid. Die regelgeving is in feite heel simpel en stelt dat patiëntenkamers maximaal vijftig vierkante meter groot mogen zijn en dertig minuten brandwerend moeten zijn afgeschermd van de gangzone. De deur van de kamer moet dan zelfsluitend worden uitgevoerd. Dit matcht met het klassieke beeld van de lange ziekenhuisgang met zespersoonskamers achter een dichte, brandwerende deur.”

Zo’n beeld was niet gewenst: open en transparant moest het worden.

Peters: “Dus keken we nog eens goed naar de regelgeving. Waar komen de eisen achter de regelgeving eigenlijk vandaan, vroegen we ons af. De eerste regelgeving stamt uit het einde van de jaren tachtig, begin van de jaren negentig. Toen is uiteindelijk dat maximum van vijftig vierkante meter vastgelegd, dat in het Bouwbesluit 2003, maar ook in het Bouwbesluit 2012 is overgenomen. In 1995 is aan de wijze van ontruiming met het brandveiligheidsconcept gezondheidszorggebouwen van BZK verder invulling gegeven. Daarin stond dat het alarm binnen één minuut moet aangeven dat er brand is, en dat daarna de personen binnen twee minuten uit het vertrek moeten zijn om de patiënten te ontruimen. Dat was altijd heilig.”

Contrast met openheid Doeksen: “Toen dachten wij: als dat de uitgangspunten zijn, dan kunnen we ook zes keer één persoon in een kamer onderbrengen – inclusief alle

raam en deur 20-08-13 08:59

Deur in Deur uit

m en

In het hart van de kruisvormige plattegronden van de verpleegafdelingen, ter hoogte van de kruising, zijn grote brandwerende deuren op kleefmagneten geplaatst.

Uniek voor Nederland en voor het eerst gebruikt in een ziekenhuis: rookwerende Pyrex RSV-E gordijnen.

voordelen voor genezing en verpleging. Dan wordt het subbrandcompartiment wel groter dan die vijftig vierkante meter, maar bij brand is het risico kleiner. Wanneer in één zo’n kamer brand uitbreekt, is het risico voor de vijf anderen, in hun eigen eenpersoonsklamer, kleiner.”

Een goed idee, maar met een mits: welke deur moeten die kamers krijgen? Peters: “Bij de eenpersoonskamer ook zelfsluitende deuren aanbrengen, zou als gezegd contrasteren met de openheid die de RvB wenste. En ook budgettair was het problematisch. Als we het conventioneel zouden hebben opgelost, met brandwerende gangwanden, dan heb je het over dertig minuten brandwerende puien, dus dan praat je al gauw over stalen of houten puien. Bovendien zijn dergelijke deuren minder handzaam en minder praktisch voor het personeel, zeker door de verplichte deurdranger. Dus kwam de vraag: kan het ook anders?

Ja, zo bleek, met schuifdeuren: lichter dan een draaideur en beter te bedienen door het personeel.”

de patiënten zijn tegenwoordig gemiddeld zwaarder dan vroeger. Dat meewegend, kwamen we bij het schuifdeurconcept uit op circa drie minuten evacuatietijd, versus circa 2,5 minuten voor het andere concept. Die extra tijd ontstaat, omdat je zes keer één persoon per kamer evacueert. Maar daar staat tegenover dat de situatie per saldo wel veiliger is, zowel voor de patiënten als voor het evacuerend personeel.”

Beren Eenpersoonskamers met een schuifdeur: een elegante oplossing, maar ook één die afwijkt van de regelgeving. Peters: “Daarom zijn we om de tafel gegaan met de brandweer: het plan moest wel akkoord krijgen.

Aan tafel hebben we eerlijk en open kunnen spreken over de ontwerpissues die we hadden. We konden altijd open de vraag stellen; waar zien jullie als brandweer de beren op de weg?”

Doeksen: “We hadden twee scenario’s; één waarin we de reguliere regelgeving toepasten, met een brandwerende deur voor iedere kamer, en ‘onze’ oplossing, met de schuifdeuren. We zijn toen gaan meten, in een mock-up van het nieuwe ontwerp, of we met die laatste oplossing niet ook konden voldoen aan de ontruimingstijden uit de regelgeving.” De metingen gebeurden in een situatie zonder rook of brand. Peters: “Daarbij kwamen we erachter dat bij de evacuatietijden uit 1995 geen rekening is gehouden met een aantal ‘moderne’ gegevenheden. De bedden zijn tegenwoordig elektrisch: die moeten worden losgekoppeld, en ze zijn zwaarder. De patiënten liggen tegenwoordig al sneller op zaal, dus in iets ‘kritischer’ toestand dan vroeger, aan monitoren of zuurstof. En

Tijd rekken Maar: onderaan de streep was de evacuatietijd van drie minuten te lang.

Peters: “We moesten dus tijd rekken.” Doeksen: “Hier hebben we een oplossing gekozen die uniek is voor Nederland en voor het eerst gebruikt in een ziekenhuis: rookwerende Pyrex RSV-E gordijnen. Dat zijn rookwerende rolschermen met evacuatiemogelijkheid, bestaand uit overlappende stroken brand- en rookwerend textiel die bij een brandmelding uit het plafond zakken. Vergelijk het met een flappengordijn zoals je dat uit een magazijn kent.”

Peters: “In de beginfase van een brand, de eerste twee tot vier minuten, dus wanneer geëvacueerd moet worden, houdt deze oplossing veel rook tegen. Tijd rekken dus. Nadeel van deze oplossing: het product werkt alleen in combinatie met een sprinkler. Die sprinkler zorgt ervoor dat de overdruk niet ontstaat die je bij brand hebt – die overdruk zou er bij het rookgordijn voor zorgen dat de onderkanten van de flappen gaan uitbuigen en dan kan de rook alsnog vrij passeren. Met de sprinkler is de overdruk die bij brand ontstaat veel lager, net als de temperatuur. En er is de beperking dat de gordijnen vrij moeten kunnen hangen, met een kier aan de onderkant maar ook twee kieren aan de zijkanten.”

En: wat kost het? Doeksen: “Wat betreft de kosten, is het break- even met een conventionele oplossing voor de patiëntenafdeling, waar je dan zelfsluitende deuren etcetera zou aanbrengen conform het bouwbesluit.

Daar moet wel bij worden gezegd dat we voor de openbare gebieden al spinklers hadden, waardoor de basisvoorzieningen al aanwezig waren en we alleen nog maar het leidingwerk verder hoefden uit te leggen.”

De rookschermen zijn inmiddels allemaal geïnstalleerd. Peters: “Wat nu nog rest, is de instructie van het personeel.”

raam en deur RD 2013-4_DiDu_Veilig vluchten_2pag.indd 29

4 / 2013

I

29

20-08-13 08:59

Deur in Deur uit DOM diamant geeft inbrekers geen kans!

Voordelen Cilinder van gehard staal Kerntrekbeveiliging Inboorbeveiliging SKG*** keurmerk Uitstekend geschikt voor woningen en bedrijven

Digitale deurspion Al sinds de PKVW-eis van 2011 is zicht op een bezoeker van achter de voordeur een vereiste. Daarom voert Dulimex naast de traditionele deurspion nu ook een digitale deurspion.

Een geïntegreerde deurbel activeert een helder lcd-kleurenscherm van 2,8”. Dat scherm toont duidelijk wie er voor de deur staat. Grote voordeel van deze deurspion is dat je van een afstand kunt zien wie er voor de deur staat. Typische kenmerken zijn: een zichtveld van 165 graden, automatische foto of video, infrarood camera dus ok zicht in het donker. Verder heeft hij 5x digitale zoom, is hij spatwater- en vandalismebestendig en heeft hij een helder en gebruiksvriendelijk menu.

Dulimex, Vaassen, 0578.57.92.31, www.dulimex.nl

Stijlvol en efficiënt

VE ILIGHE ID, KWA LITE IT, DOM.

www.dom-nederland.nl

VARIPRO onderdorpelsysteem voor kunststof en aluminium kozijnen

Stijlvol en efficiënt ruimte besparen, dat is het idee achter de Svedex schuifdeursystemen. Daar waar een draaiende deur te veel ruimte in zou nemen, zorgt een schuifdeursysteem dat woonruimtes ruimtebesparend met elkaar kunnen worden verbonden en verdeeld. De systemen kunnen overigens worden gecombineerd met meerdere Svedex stijldeuren om een interieur nog meer persoonlijkheid te geven.

Deze systemen kunnen zonder bouwkundige aanpassingen voor een wand geplaatst worden. Ideaal voor een bestaande situatie, zodat de woonkamer afge-scheiden kan worden van de eet- of speelkamer. In nieuw- of verbouw is er ook een in de wand schuivende variant die het systeem onzichtbaar in de wand wegwerkt.

Svedex, Varsseveld, 0315.5.93.20, www.svedex.nl

Onzichtbaar bewegen DTS®-VARIPRO-dorpels zijn speciaal ontwikkeld voor de kunststof en aluminium kozijn-industrie. Door stapeling van de profielen zijn VARIPRO-dorpels nagenoeg voor ieder profielmerk leverbaar of in overleg te ontwikkelen.

Aluminium kozijnen

Kunststof kozijnen

Alcoa Aliplast Profel Reynaers Sapa Schüco ...

Aluplast Brugmann Deceuninck Finstral Gealan K-Vision LB Profile

PolyProfiel Profel Rehau Schüco Veka Veratec Wymar/Profialis ...

POLITIE KEURMERK

VEILIG WONEN

i n n o v a t i e v e

e n

d u u r z a m e

d o r p e l s y s t e m e n

Kreunen Kunststoffen BV T: 0573 - 438410 F: 0573 - 432609

RD 2013-4_Didu-pi_1pag.indd 1

E: info@dts-dorpels.nl I: www.dts-dorpels.nl

De nieuwe draaideuraandrijving ECturn Inside van Geze koppelt vrijheid en veiligheid met optimaal deurdesign. Dankzij zijn kleine afmetingen kan de aandrijving worden geïntegreerd in het deurblad van binnendeuren. Daardoor sluit hij hoogwaardige deuren automatisch en blijft hij tegelijkertijd onzichtbaar. Een serie speciale functies zoals draadloze drukknoppen, afstandsbediening of akoestische signalen bieden de mogelijkheid om het systeem af te stemmen naar behoefte van specifieke gebruikers.

Geze, Eindhoven, 040.262.90.80, www.geze.nl

20-08-13 09:49

Deur in Deur uit Mooi zonder nadelen De ranke stalen kozijnen met klassiek stoeltjesprofiel uit de jaren twintig en dertig waren niet alleen mooi, maar staan ook bekend om hun tochten condensatieproblemen.

Met een verstelbaar scharnier en geïsoleerde beglazing behoren deze tekortkomingen tot het verleden, zo bewijst Different Windows.

De 32 respectievelijk 42 millimeter dikke stalen profielen zijn vervaardigd van koud gewalst staal dat is gegalvaniseerd en voorzien van een epoxyprimer en polyurethaanlak. De kozijnen zijn niet alleen roestvrij maar ook tochtvrij doordat de profielen zijn voorzien van een ingelijmd rubber. Ook de verbeterde beglazing draagt bij aan een hoger wooncomfort. Door de vroegere manier van beglazen kwam de u-waarde van stalen ko-zijnen vaak niet hoger dan 5,2 W/m2K. Maar die ligt nu op 1,6 W/m2K. Studio Kuin, Amsterdam, 06.250.651.50, www.studiokuin.nl

TECTUS® Compleet verdekt liggend voor woonkamer en projectdeuren.

Passend glasassortiment

Weekamp Deuren biedt een compleet glasassortiment uit voorraad voor haar balkondeuren. Het gaat om zowel standaard isolatieglas als veiligheidsisolatieglas. Beide opties perfect passend bij de Weekamp balkondeuren, die ook uit voorraad geleverd worden. Weekamp biedt hiermee een compleet glasassortiment.

Het standaard glas is al isolerend. Vraagt de situatie om extra veiligheidsmaatregelen, dan biedt het veiligheids-isolatieglas soelaas. Dat voldoet aan de nieuwste NEN-norm met betrekking tot letselschadeveiligheid, het meest recente Bouwbesluit met betrekking tot inbraakwerendheid en is bovendien extra isolerend. Beide typen worden geleverd in een houten transportkist, inclusief beglazingsband en –blokjes.

Weekamp Deuren, Dedemsvaart, 0523.62.53.00, www.weekamp-deuren.nl

RD 2013-4_Didu-pi_1pag.indd 2

NIEUWE MODELVARIANTEN • verhoogde en geoptimaliseerde belastingswaarden tot 300 kg • modelvarianten voor deuren met een eenzijdige bekleding tot 8 mm • comfortabele hoogte-instelling • uniforme uitgefreesde deur- en kozijnuitsparingen

Fon + 49 (0)5242 / 413- 0

simonswerk.nl

20-08-13 09:49

Close Up

Gebouw lezen, ­gebruikers c Het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis nam als eerste ziekenhuis in Nederland een nieuw sluit­ systeem van Iloq in gebruik.

Op advies van project-expert Richard de Wit van DWDK die het ziekenhuis stap voor stap bijstond voor, tijdens en na de implementatie.

“De flexibiliteit van DWDK’s Iloq-systeem is enorm.”

“Het patent van ons oude sluitsysteem was verlopen. Op dat moment kunnen sleutels zonder certificaat gekopieerd worden en heb je een veiligheidsprobleem”, zegt Hilbert Nieuwenhuizen, beveiligingsbeambte van het Amsterdamse Sint Lucas Andreas Ziekenhuis (SLAZ).

“Bovendien liep het overschot aan onbruikbare cilinders en sleutels op, was de flexibiliteit beperkt geworden en leidde sleutelverlies steeds tot hoge kosten.”

Dus ging het ziekenhuis op zoek naar een nieuw sluitsysteem. En de mogelijkheden van een elektronisch systeem spraken daarbij zeer aan: de flexibiliteit, zonder veel kosten aan te passen, geen ingewikkeld sluitplan en het feit dat je zelf ter plaatse alles kunt inregelen, tot aan de sleutel toe. Op advies van Richard de Wit van DWDK koos het ziekenhuis voor het systeem van Iloq, een digitaal, batterijloos en onbedraad elektronisch sluitsysteem. Ofwel ‘Digital Locking, no batteries, no cables’, zoals de fabrikant het zelf zegt.

Gebouw doorgronden Ook Rob Huisman, Hoofd Beveiliging bij het SLAZ, is zeer tevreden met het nieuwe systeem. “We zijn niet het grootste ziekenhuis van Nederland, maar wel een van de meest innovatieve ziekenhuizen. Dat

32

I 4 / 2013

RD 2013-4_Close-Up_DWDK_2pag.indd 32

zie je bijvoorbeeld in onze specialistenopleidingen, en nu ook in ons innovatieve sluitsysteem. Het feit dat de cilinders onbedraad zijn en batterijloos, scheelt ons niet alleen veel kosten in de montage, maar op jaarbasis ook veel tijd en geld in het vervangen van de batterijen.”

Onderweg naar de juiste keuze had het ziekenhuis zelf al een paar systemen op het oog. Maar gaandeweg riep het toch de hulp in van De Wit van DWDK. Hij kan, dankzij ruime ervaring aan fabrikantenzijde in de projectenmarkt, als geen ander een gebouw doorgronden, de knelpunten analyseren en er de beste oplossing bij configureren.

Gebruikersgericht De Wit: “Ik werk onafhankelijk van fabrikanten en merken. Voor ieder probleem is één specifieke oplossing de beste. En die adviseer ik dan binnen het raamwerk van budget, de gebruikerspraktijk en eisen op gebied van safety en security.” Toen De Wit instapte in het traject, had het ziekenhuis de voorkeur voor een systeem dat weliswaar goed paste bij het oude systeem, maar dat nog nauwelijks vlieguren gemaakt had.

“En de uren die gemaakt waren, waren slecht.”

Daarom deed De Wit een stap terug naar het begin van zo’n keuzeproces: een nulmeting. “Samen met een team van ziekenhuismensen

raam en deur 20-08-13 09:35

Close Up

s centraal Sleutel kwijt: € 1 mln Françoise Dings is lid van de Raad van Bestuur van het SLAZ. “Toen ik hier aantrad, kreeg ik volgens protocol een hoofdsleutel in mijn handen gedrukt. Inclusief een waarschuwing: ‘raak je ‘m kwijt, dan kost dat een miljoen euro’. Na twee weken heb ik die sleutel weer ingeleverd, toch wel wat onrustig onder die verantwoordelijkheid. Daarom ben ik maar wat blij met het nieuwe systeem waar we heel gemakkelijk en flexibel om kunnen gaan met nieuwe en verloren sleutels. Niet alleen voor mezelf, maar ook voor onze vele, en soms snel wisselende medewerkers.

Goedkoper dan conventioneel Hoe zit het met de kosten van zo’n nieuw systeem?

Nieuwenhuizen: “Ja, het kost veel geld ineens. Maar daarna lopen de kosten snel terug. Niet alleen voor nieuwe sleutels, maar ook qua tijd voor beheer en gebruiksgemak voor gebruikers.” Als je alles meerekent, kun je volgens De Wit grofweg zeggen dat de nieuwe generatie elektronische sluitsystemen 25% minder kost dan de gangbare elektromechanische systemen. En qua sleutels is het verschil nog extremer.

Van de verpleegafdeling, secretariaat, artsenkamers, operatiezalen tot aan de parkeerautomaat.

Minuten winst per deur Welke gebruikers zijn er nu het meest geholpen met het nieuwe sluitsysteem? “De schoonmakers”, zegt Nieuwenhuizen zonder twijfel. “Voorheen waren ze met dikke sleutelbossen bij iedere deur minutenlang de juiste aan het zoeken. Nu kunnen zij met één sleutel iedere gerechtigde deur betreden op het tijdstip waarvoor zij gemachtigd zijn. Dat scheelt ze minuten per deur.”

DWDK’s projecten Richard de Wit deed een schat aan ervaring op bij Vema en AssaAbloy en bediende daar vele projecten. Die kennis zet hij nu in voor de klanten van DWDK. “We zoeken voor ieder project het beste systeem, steeds met de eindgebruiker als uitgangspunt.” DWDK verzorgde al tientallen projecten in musea, ziekenhuizen, zorginstellingen, bedrijven en onderwijs.

“Eén sleutel in plaats van 15, dat scheelt heel veel tijd.”

ga ik dan het gebouw ‘lezen’. Zo leer ik hoe het in elkaar zit, hoe het gebruikt wordt, welke deuren druk zijn, welke niet en wie er allemaal wel of niet binnen mogen op welke verdiepingen, afdelingen en kamers.”

Steeds stapje verder Op die basis adviseerde De Wit door. “Een nieuw sluitsysteem is ingrijpend. Dus is het belangrijk dat je van de juiste startpunten uitgaat en zo stapje voor stapje toewerkt naar de juiste keuze. Samen met het ziekenhuis zette hij steeds stappen vóóruit. Tot de keuze voor het nieuwe elektronische sluitsysteem eigenlijk de enige logische was.

Zo werden onlangs 1.300 sleutels en 1.500 cilinders van Iloq in gebruik genomen.

Door tot het goed is De Wit en zijn mensen staken er heel veel uren in, niet alleen overdag, ook ’s nachts samen met de medewerkers van het ziekenhuis. Vanaf het begin werd er veel getest en gedemonstreerd voor gebruikers. En de implementatie werd gefaseerd per verdieping uitgevoerd. Om te beginnen op een afdeling met een poli en behandelkamers, een verpleegafdeling, secretariaat en artsenkamers. “Een zeer intensief traject om te komen tot de beste oplossing. We helpen klanten voor, tijdens en na de implementatie en heten niet voor niets De Wit Doordacht Klantvriendelijk (DWDK). Daarom rekenen wij ook geen uren maar gaan we door totdat het helemaal goed is”, zegt De Wit. Als resultaat van die inzet profiteert het SLAZ nu van een uitgekiend en op maat gesneden sluitsysteem als perfecte oplossing voor dit gebouw.

raam en deur RD 2013-4_Close-Up_DWDK_2pag.indd 33

4 / 2013

I 33

20-08-13 09:35

Sluitstuk Vluchtveilig en inbraakwerend

Kerntrekbeveiligde cilinders

Het intelligente Hi-Security-motorslot van Abloy is ideaal voor toepassingen waar hoge inbraakwerendheid en vluchtveiligheid gewenst is. Voor zwaarbeveiligde locaties bestaat een tweeweg-toegangscontrole, zodat de in- en uitgang elektrisch gecontroleerd kunnen worden.

Gedurende openingstijdens heeft deze Hi-securityvariant bij calamiteiten een vluchtfunctie, die buiten openingstijden kan worden uitgeschakeld. Daarnaast beschikt het motorslot over anti-manipulatiebewaking: gesloten blijft gesloten en open blijft open.

Assa Abloy, Raamsdonksveer, 088.639.47.60, www.assaabloy.nl

Inbreken in een slecht beveiligde woning duurt vaak maar dertig seconden. Bij een goed beveiligde woning met SKG*** goedgekeurd hang- en sluitwerk met kerntrekbeveiliging heeft een inbreker aanzienlijk meer tijd nodig. De Diamant is een van de drie DOM-systeemcilinders met het SKG***keurmerk en voldoet aan de hoogste eisen met betrekking tot bescherming en sluitcomfort. De cilinder is gemaakt van gehard staal, waardoor boren of kerntrekken vrijwel onmogelijk is.

DOM Nederland, ’s-Gravenhage, 070.319.30.06, www.dom-nederland.nl

Nu ook deursloten Naast onder meer scharnieren, uitzetters en raamsluitingen komt Axa nu ook met deursloten op de markt. Deze sloten zijn verkrijgbaar in allerlei soorten en maken: binnendeursloten, veiligheidsdeursloten met ronde voorplaten, met gehard stalen (haak)schoten en met een solide krukstiftmechanisme.

Axa, Veenendaal, 0318.52.20.69, www.axa-stenman.com

Strak en veilig

Alle standaardsituaties De Basic-uitvoering van de Ergo-Motion elektrische meerpuntsluiting is voorzien van meer dan voldoende functionaliteiten om alle standaardsituaties in te kunnen vullen. Bij de RF-uitvoering hoort een afstandsbediening. Ook voor nood- en paniekdeuren is de Ergo-Motion erg geschikt. De uitbreidingsmodule MFB (foto) maakt het mogelijk om de sluiting in elke gewenste toestand te schakelen, afhankelijk van alarmcontacten, externe besturing of spanningsuitval.

Buva, Barendrecht, 0180.69.75.00, www.buva.nl

34

I

4 / 2013

RD 2013-4_Sluitstuk pi_1pag.indd 34

Het H-Compact slot completeert Locinoxassortiment Hybrid-insteeksloten. Dit slot heeft geen voorzieningen voor krukken: dit houdt het buitenaanzicht uiterst strak en biedt extra beveiliging tegen inbraak. De dievenklauw is eenvoudig te demonteren, waardoor het H-Compact slot ook in draaipoorten gemonteerd en gebruikt kan worden. Door het gebruik van rvs in de mechaniek, frontplaat en het chassis is dit slot bestand tegen de meest extreme weersomstandigheden.

Locinox, Waregem (B), +32(0)56.77.27.66, www.locinox.com

raam en deur 20-08-13 09:15

Sluitstuk

door Hans Fuchs

Offline elektronische sluitsystemen

SOAA biedt gestandaardiseerde codering Elektronische offline sloten van verschillende leveranciers op een eenvoudige manier openen en sluiten in één overkoepelend toegangscontrolesysteem? Dat kan met SOAA, de nieuwe Standard Offline Access Application. SOAA is ontwikkeld door de Duitse bedrijven Zugang en Gaius, in opdracht van een aantal grote marktpartijen. Frederik Hamburg van Zugang GmbH uit Potsdam: “SOAA biedt flexibiliteit, keuzevrijheid en kostenbesparingen.”

Als Frederik Hamburg uitlegt wat SOAA nu eigenlijk is, klinkt het heel eenvoudig: “SOAA is een gestandaardiseerde beschrijving voor een codering op een kaart in een offline-toegangssysteem.

Nu is het zo dat iedere leverancier die informatie op zijn eigen manier op een kaart schrijft. Het ligt voor de hand om dat te standaardiseren. Er zijn in het verleden ook al pogingen ondernomen om tot zo’n gestandaardiseerde beschrijving te komen. Maar er was geen marktdruk, er waren niet genoeg bedrijven die het wilden. En de fabrikanten hebben zich er lang tegen verzet. Want deze standaardisering maakt leveranciers uitwisselbaar, de marktdruk stijgt en zo daalt de prijs.”

Waarom is het dit keer dan wel gelukt? Hamburg: “Dit keer is het product ontstaan vanuit een rechtstreekse opdracht uit de markt. SOAA komt voort uit een discussie waar ik in 2011 bij betrokken raakte, op het Legic Partner Seminar in Zwitserland 2011. Die discussie werd gevoerd met een aantal grote internationale bedrijven en ging over de behoefte aan een gestandaardiseerde offline acces aplication – deze bedrijven hebben op hun bedrijfslocaties toegangssystemen met duizenden, tienduizenden deuren.”

Fredik Hamburg: “Deze taal voor sluitsystemen kan iedereen nu gebruiken.’

capaciteit die het aankan, in de hoeveelheid sloten die je ermee kunt managen. Het beheer van een groot offline-systeem wordt met SOAA vele malen eenvoudiger. En SOAA biedt bedrijven natuurlijk de vrijheid om verschillende merken offline-sloten te kiezen en op een eenvoudige manier te integreren, ook op kleinere schaal.”

De branche reageert enthousiast op het nieuwe product, vertelt Hamburg: “Er is veel interesse, maar de eerste officiële aanbesteding moet nog komen. Het eerste product dat wordt gemaakt op basis van de SOAA-standaard is afkomstig is van Uhlmann & Zacher uit Waldbüttelbrunn. Dat product wordt momenteel getest. Het is dus ook niet zo dat gebruikers gebonden zijn aan producten van de drie partijen die bij de ontwikkeling betrokken waren.” SOAA, beklemtoont Hamburg, is een standaard die door iedere fabrikant kan worden opgepakt: “De specificatie is afgerond en kan door iedereen worden ingezien.”

“De flexibiliteit van SOAA schuilt allereerst in de enorme capaciteit die het aankan, in de hoeveelheid sloten die je ermee kunt managen.”

Intergratieproblemen Bij uitbreiding of aanpassing van hun toegangscontrolesysteem worden dergelijke bedrijven geconfronteerd met problemen bij het integreren van verschillende merken elektronische offline sloten in één toegangscontrolesysteem. De communicatie tussen diverse merken systemen, merken en technologiën laat te wensen over en beperkt bedrijven in hun mogelijkheden. Stof genoeg voor een discussie op het seminar in Zwitserland en voor het uitzetten van een opdracht.

Daaruit ontstond SOAA, ontwikkeld samen met Assa Abloy, Dorma en Nedap. Hamburg: “Die partijen hadden wij nodig om een aantal vragen te beantwoorden – wat moeten we de markt met deze standaard bieden, welke voordelen moet het systeem precies hebben?”

Een van de grootste voordelen van SOAA is volgens Hamburg de flexibiliteit die het bezit: “Die flexibiliteit schuilt allereerst in de enorme

Veilig Veilig is SOAA volgens Hamburg ook: “Het is een open systeem, zodat iedereen kan zien hoe het functioneert, iedereen kan lezen hoe het in elkaar zit. Maar versleuteld is natuurlijk dat gedeelte waar de kaart herkent dat een systeem bij deze kaart hoort.” Assa Abloy, Dorma en Nedap maken momenteel al gebruik van SOAA. En de toekomst? Hamburg: “Ik ben nu op weg naar München, naar Gaius, waar we een vereniging gaan oprichten die gaat bekijken wat we verder nog zouden kunnen realiseren op gebied van standaardisering. Eindgebruikers en leveranciers kunnen van deze vereniging lid worden. Daarnaast is het nu wachten op de start van de eerste pilotprojecten met SOAA. Ik kan me voorstellen dat uit de ervaringen met die pilots op termijn een SOAA versie 2.0 zal worden ontwikkeld.”

raam en deur RD 2013-4_Sluitstuk_SOOA_1pag.indd 35

4 / 2013

I 35

20-08-13 10:10

Vaktueel

door Louis Jongeleen

Innovatie deel 6 (slot): dorpels

Nieuwe, slimme dorpels be zi De innovatie van de onderdorpel valt de laatste decennia voor een belangrijk deel samen met de ontwikkeling van steeds weer nieuwe kunststoffen. De succesfactoren daarbij zijn: een scherpe focus op montagegemak, vooruitlopen op nieuwe bouwvoorschriften, aandacht voor duurzaamheid, vastbesloten dóórontwikkeling van bestaande producten en zorgvuldig aansluiten bij de behoefte van de klant.

Drie sprekende voorbeelden.

De Premax laagreliëfdorpel ‘Holonite’ (spreek uit als: holoniet) is een mengsel van zand, mineralen, granulaten en kunsthars als bindmiddel. In gestolde toestand heeft het de hardheid en het uiterlijk van natuursteen. Na de oprichting in 1969 in Bergen op Zoom werd Holonite vrij snel een bekende merknaam. De huidige directeur Paul Konings noemt enkele mijlpalen. Konings: “Toen de eerste Holonite-vensterbanken op de markt kwamen, bestond er niets vergelijkbaars. Ze waren gemakkelijker te bewerken en minder kwetsbaar dan natuursteen. De vraag was er meteen. In samenwerking met aannemers in de regio ontwikkelde Holonite zijn eerste dorpels. In 1977 werd de productie opgevoerd in een fabriek in Halsteren. Door de groeiende vraag in de kozijnenbranche beleefden ook de Holonite-dorpels een vliegende start.” In de jaren tachtig werd het assortiment verder uitgebreid met muurafdekkers en raamdorpels. Intussen nam de standaardisering van bouwproducten toe. Zo stelde het Bouwbesluit van 1996 een grenswaarde van 20mm vast voor de hoogte van onderdorpels. Toen de nieuwe bepaling van kracht werd, produceerde Holonite al de eerste serie dorpels met de vereiste hoogte. Dat waren de Premax laagreliëfdorpels. “De groei in de jaren ’90 had Holonite vooral te danken aan het succes van deze rolstoelvriendelijke dorpel. In 1996 werd de productiecapaciteit verder vergroot in een nieuwe productielocatie op Tholen.

Premax 2.0 Tot ver in het nieuwe millennium bleef de productie van Holonite gebaseerd op het oerrecept van hetzelfde composiet. Het bleek steeds opnieuw ‘flexibel’ genoeg voor het maken van bijna elk bouwelement waar vraag naar was. In 2008 pikte Holonite een nieuwe trend op in de architectuur. Ornamenten waren weer hip. Holonite ontwikkelde het Geveltotaal-concept. Series spekbanden, raamkaders, dagstukken, gevelplinten, dorpels en traptreden werden in één vormtaal uitgevoerd. Bekende voorbeelden van toepassing van dit concept zijn te vinden in de wijken Brandevoort in Helmond en Stadzicht op Tholen.

Paul Konings: “Het economisch getij begon toen al te keren. Voor de hele bouw. Ook Holonite was toe aan een heroriëntatie. Het Geveltotaal-concept heeft nu veel betere kansen als exportproduct. En om ons marktaandeel in Nederland te heroveren, kozen we voor ontwikkeling van de Premax-laagreliëfdorpel 2.0. Die zal lichter zijn, minder breukgevoelig en zal een veel gunstiger U-waarde hebben.

Een gevoelig punt is de wijziging van de samenstelling van onze basisgrondstof. De kunsthars in onze composietsteen is een aardolie-

36

I 4 / 2013

RD4_2013_Vaktueel_innovatie_dorpels.indd 36

product. Daar willen we vanaf. Op verzoek van de klant produceert Holonite nu dorpels van een mengsel dat bestaat uit 90% natuurlijk en 10% fossiele grondstoffen. Daarnaast is ons gehele productassortiment op 11 juli j.l. door EPEA C2C gecertificeerd. “

Meedenken Timmerfabriek Van de Vin, ramen en kozijnen bv in het Brabantse Heeze is sinds 1997 vaste afnemer van Holonite-dorpels. Directeur Mathee van de Vin herinnert zich dat veel timmerfabrikanten in die tijd nog naarstig op zoek waren geschikte alternatieven voor de traditionele houten onderdorpels. Van de Vin: “Ik zat destijds in de technische commissie van de NBvT. Daar bespraken we de voor- en nadelen van hardsteen, beton en aluminium als materiaal voor dorpels. We gingen op zoek naar de geschikte kunststof dorpel. Zo kwamen we bij Holonite terecht.” Vanaf de eerste kennismaking luisterde Holonite goed naar de wensen van de timmerfabrikanten. Van de Vin: “Bij onderzoek naar een betere wind- en waterdichtheid van buitendeuren concentreerden we ons op de aansluiting van kozijn en de neuten.

Juist toen kwam Holonite met de Premax laagreliëfdorpel , met die aangestorte neuten. Het product sloot naadloos aan bij de vraag in de branche. Vanaf die tijd werken wij nauw samen met Holonite. Nu er steeds meer kunststofdorpels op de markt komen, bekijken wij per project welke dorpel we geschikt vinden. Tot op heden gebruiken we voor de meeste projecten de Premax laagreliëfdorpel. Het product heeft zich bewezen. Maar doorslaggevend is het voordeel van een soepele samenwerking met een leverancier die meedenkt.”

De Holonite Premax MBI laagreliëfdorpel (foto Holonite)

raam en deur 20-08-13 09:04

Vaktueel

e zitten verborgen kwaliteiten De DTS Reflex II renovatiedorpel Kreunen Kunststoffen in Lochem maakt kunststofproducten die in het gebruik minder hard slijten of verouderen dan hout, staal of rubber. En een groot deel van de productie is bestemd voor de bouw en de timmerindustrie. Dat laatste is geen toeval, want Kreunen Kunststoffen BV is een zusterbedrijf van de Lochemse ondernemingen Kreunen Timmerfabriek BV en Kreunen Bouw Lochem. Vanaf de oprichting van zijn bedrijf in 1987 houdt directeur-eigenaar Hans Kreunen zich zorgvuldig op de hoogte van de marktontwikkelingen in de drie sectoren. Kreunen: “In 1997 werden de regels van het Bouwbesluit voor toegankelijkheid van gebouwen veranderd. Ter wille van rolstoelgebruikers mocht het niveauverschil tussen binnen en buiten maximaal 20 millimeter zijn. In 1999 presenteerden wij onze DTS laagreliëfdorpels voor toepassing in de timmerindustrie en in de bouw.” In 2006 pikte Kreunen de signalen op dat er in de renovatie behoefte bestond aan een snelle en effectieve manier om verrotte houten dorpels te vervangen. Bovendien was er de veelvoorkomende vraag naar een eenvoudige methode om bestaande onderdorpels rolstoelvriendelijk te maken. Dat betekende een volgende uitdaging voor de R&D-afdeling van Kreunen.

Koppeling

pelingen schuiven. Door het ‘inbus-boutje’ aan te draaien schroeft hij de verbinding vast.” In 2007 kon Kreunen deze nieuwe DTS Reflex II renovatiedorpel voor het eerst toepassen bij de renovatie van een dertigtal woningen in Markelo.” Aan marketing voor de DTS Reflex II renovatiedorpel heeft Kreunen niet veel gedaan. Kreunen: “Dat was niet nodig, want de vraag was er al.”

Duurzaamheid Thijs van Lith, uitvoerder bij onderhoudsbedrijf Hagemans Vastgoedonderhoud in Nijmegen, stond dit voorjaar even achter zijn oor te krabbelen bij een verrotte houten onderdorpel.

Regenwater had zelfs de kozijnstijlen aangetast. Hetzelfde euvel deed zich voor bij nog twintig adressen in dezelfde straat. Van Lith: “De dorpels lagen te dicht tegen de straatgoot aan. Daarom bleef het houtwerk nat. Eerst dacht ik aan complete vernieuwing van die goot plus de kozijnen. Maar dat zou veel te kostbaar worden. Vervangen van het verrotte hout door kunststof dorpels en neuten zou kunnen. Alleen, hoe krijg je zoiets gemonteerd? Ik besloot advies te vragen bij Kreunen Kunststoffen BV. Ze kwamen meteen kijken. Slopen van goot en de kozijnen was volgens hun deskundige niet nodig. Hij wist iets beters: alleen weghalen wat rot is. Zijn oplossing was het DTS Reflex II renovatie-systeem. Voor kozijnen waarvan ook de stijlen verrot waren had hij een aangepaste versie van het Reflex-systeem. Die stukken konden we vervangen door reparatie-profielen van Durodeen, een nieuw soort kunststof. Het is bestand tegen water en is af te werken alsof het hout is. Dit werk was voor mij een voorbeeld van goede samenwerking met een leverancier die de nodige expertise in huis heeft. De opdrachtgever was ook dik tevreden over de duurzame methode waarbij je vervangt wat rot is en laat zitten wat nog goed is.”

“Wij wilden een renovatiesysteem voor onderdorpels ontwerpen waar de meeste onderhoudsschilders mee uit de voeten kunnen, “ zegt Ludo Schennink. Als bedrijfsleider was hij destijds betrokken bij de productontwikkeling. “ De basis voor een geschikt renovatiesysteem was onze DTS-onderdorpel met neuten. Die maakten we al jaren in allerlei variaties voor renovatie en nieuwbouw. Deze dorpels plus neuten zijn vervaardigd van Hollodeen, een PE-kunststof. Het is goed te bewerken met alle gereedschappen voor houtbewerking. Ons onderzoek concentreerde op de koppeling van een nieuwe neut en het zaagvlak van de afgezaagde kozijnstijl. Na ongeveer een jaar hadden we een robuuste koppeling ontworpen die gemakkelijk te monteren is, de Renofixkoppeling. In de afgezaagde stijlen worden metalen ‘inbus-schroeven’ geplaatst waar onze koppelingen in gedraaid worden. De neuten zijn voorzien van een sleuf.

Daardoor kan de monteur de dorpel met de gemonteerde neuten over de kopDrie oplossingen met de DTS Reflex II renovatiedorpel (foto Kreunen Kunststoffen)

raam en deur RD4_2013_Vaktueel_innovatie_dorpels.indd 37

4 / 2013

I 37

20-08-13 09:04

Beheers toleranties, voorkom faalkosten

Corrector zelfstellende sluitkom

Atlas Control nastelbaar scharnier

SolidSeal kaderdichting

ü Probleemloos functionerende deuren ü Corrigeert de deur ü Te combineren met alle BUVA

ü Beheersing van hang- en sluitnaden ü Voorkomt klemmen of slecht

ü Blijvend lucht- en waterdicht ü Groot werkingsbereik ü Gebruikersgemak door

meerpuntssluitingen

sluitende deuren ü Nastelmechaniek in de deur

lage sluitdruk

Juist nu is het van groot belang om faalkosten te voorkomen. BUVA’s uitgebreide pakket hang- en sluitwerk maakt toleranties bij deur-kozijnconstructies beheersbaar, wat kostbare herstelwerkzaamheden tijdens de uitvoering en na oplevering voorkomt.

Bel BUVA en vraag een proefmonster aan.

0180 - 697500 | buva.nl

Hang- en sluitwerk | Woonhuisventilatie | Hardglas ramen | Aluminium- en glasvezelversterkte profielen

DICTAMAT 50 compact mechanisch sluitsysteem voor schuifdeuren     

Volledig mechanisch systeem, geen elektriciteit nodig Eenvoudige montage, ook ideaal bij renovatie Betrouwbaar, geruisloos en sluitsnelheid instelbaar Zowel als compleet systeem of in componenten leverbaar Maximale schuifweg 1,5 m.

Als optie: sluitvertraging in combinatie met een DICTATOR mechanische timer.

DEZE SCHUIFDEUR SLUITOPLOSSING IS VOOR U EEN HELE ZORG MINDER

DICTAMAT 50 KW voor montage boven de rail

DICTAMAT 50 BK modulair systeem, omlopende kabel

DICTAMAT 50 KP voor montage onder de rail

Ideaal voor toepassing in bijv. ziekenhuizen, bejaardencentra en verzorgingstehuizen, overal waar toegankelijkheid, veiligheid maar ook privacy een belangrijke rol spelen.

DICTATOR Productie B.V. Emmeloord T +31 (0)527 613456 F +31 (0)527 698420 E-mail: info@dictator.nl of bezoek onze website: www.dictator.nl

RD_adv1_1.indt 1

20-08-13 10:03

Vaktueel De Movair-ventilatiedorpel

Dóórontwikkelen

In 2006 besloten Erik Smits en Alfred-Jan van Berkel hun creatieve en zakelijke mogelijkheden te bundelen in de onderneming ISC met als doel: het systematisch ontwikkelen van innovatieve bouwelementen.

Smits investeerde zijn kennis en ervaring als directeur van Smits Serrebouw in Schijndel. Van Berkel bracht zijn commerciële expertise mee. Nu, zeven jaar later, kijken de compagnons terug op een periode waarin ze een reeks eigen vindingen met succes op de markt hebben gebracht. Achteraf kan die aanhoudende zoektocht naar nóg slimmere producten gezien worden als een aanloop voor de ontwikkeling van de Movair-dorpel.

Erik Smits: ”Mijn allereerste R&D-project was de ‘isolatiesteen’, een langwerpig kunststofelement dat in de muur wordt aangebracht en een waterdichte en thermisch geïsoleerde aansluiting garandeert.

Het leverde ons behalve een nominatie van een innovatieplatform ook de zakelijke interesse op van bouwmaterialenproducent Ubbink uit Doesburg. Het bedrijf tekende een licentieovereenkomst en bracht onze vinding als de ‘Ubbink isolatiesteen’ op de markt.”

Eveneens voor de serrebouw ontwierp Smits een eenvoudige, universele onderdorpel van glasvezelversterkte kunststof met een vulling van geïsoleerde mortel. En met het vooruitzicht van verscherping van isolatie-eisen volgens het Bouwbesluit, ontwikkelde ISC een glasvezeldorpel voor kunststof en houten kozijnen. Die zogenoemde ‘Isostone-dorpel’ werd een onmiddellijk succes. In 2012 nam Buva Isostone over. Daarmee hadden de productontwikkelaars van ISC BV de handen vrij voor hun veelbelovende Movair-project.

Smits: “Uitgaande van het gegeven van een hol glasvezelprofiel zoals de Isostone-dorpel, kwam ik op het idee om een nieuwe, glasvezeldorpel te maken met een ventilatiefunctie. Waarom zou je het holle profiel bijvoorbeeld niet kunnen gebruiken als ventilerende onderdorpel van een raam?

Dan kun je via onzichtbare openingen in de onderdorpel verse lucht naar binnen brengen. Door middel van een WTW-systeem en de koppeling aan een regelunit kun je dan per ruimte het gewenste binnenklimaat creëren. Dat geeft comfort en komt ook de energieprestatie van een woning ten goede. En architecten zullen er ook erg blij mee zijn dat ze op die manier verlost zijn van die lelijke ventilatieroosters in de gevel. ” De Movair is geïntroduceerd op de Internationale Bouwbeurs 2013 in Utrecht en werd enthousiast ontvangen door vertegenwoordigers uit de hele bouwkolom. Een eerste proefproject met de Movair is uitgevoerd in Delft in samenwerking met de TimmerSelekt Groep, een samenwerkingsverband van twaalf timmerfabrieken.

Verduurzamen Rob van den Oudenrijn, directeur-eigenaar van Van Den Oudenrijn Timmerfabriek en Aannemersbedrijf in Bodegraven, houdt zich actief op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen in zijn sector. Zijn bedrijf is lid van de TimmerSelekt Groep. De leden werken samen bij verbetering van productieprocessen en verhoging van de kwaliteit van hun producten. TimmerSelekt Groep heeft ook een eigen lijn van stel- en montagekozijnen ontwikkeld. Rob van den Oudenrijn: “Via TimmerSelekt hoorde ik van het bestaan van de Movair-raamdorpel van ISC. Ik vond het een slim en bruikbaar product. Precies geschikt voor een project waar ik begin dit jaar mee startte. In opdracht van een woningcorporatie gingen we een energiezuinige proefwoning bouwen in het kader van de geplande renovatie van 75 huurwoningen. Voor de installaties was de keuze al gevallen op ClimaRad-toestel. In overleg met de betrokken aannemer heb ik voorgesteld om in de woonkamer een houten kozijn te plaatsen met de Movair-dorpel van ISC. Die is namelijk mooi te combineren met een ClimaRad-toestel. De voordelen bleken overtuigend genoeg: geen lelijke muurroosters meer, geen ventilatiegaten in de gevel of roosters in het bovenraam die tocht veroorzaken.

Intussen tekende TimmerSelekt een exclusiviteitscontract met ISC voor de productie van een TimmerSelektMovair- kozijn. Ik denk dat de markt nu rijp is voor dit ‘kozijn van de toekomst’. Voor ons bedrijf kan dit innovatieve kozijn een krachtige steun worden onder de continuïteit. Voor woningcorporaties biedt het een reële mogelijkheid om de bestaande woningvoorraad in korte tijd te verduurzamen.”

raam en deur RD4_2013_Vaktueel_innovatie_dorpels.indd 39

4 / 2013

I 39

20-08-13 09:04

Goed beslagen Antibacterieel brons Alle deuren in de nieuwe Groningse tandartsenpraktijk Venema zijn voorzien van het antibacteriële bronzen deurbeslag van FSB om bacteriële besmetting door aanraking te voorkomen. Het idee om bronzen deurkrukken toe te passen, is ontstaan toen eigenaar Jan Willem Venema een artikel las over de werking van antibacterieel brons. In samenwerking met FSB is een keuze gemaakt in het type deurkruk, waarna de architect deze in zijn ontwerp heeft meegenomen.

F+W Nederland, Zeewolde, 036.522.56.88, www.fsb.de

Vloeiende lijn

‘ Nieuw XXL-smal beslag van Dieckmann’

De Formani-serie deurbeslag Fold is ontworpen door productdesigner Tord Boontje, die hiervoor de Red Dot Design Award heeft ontvangen. Dit is namelijk het eerste beslag waarbij rozet, hals en handgreep in één vloeiende lijn in elkaar overgaan. Geen aparte rozet en zonder aparte kruk. De Fold-serie is een compleet concept, variërend van deur- en raambeslag tot meubelbeslag, die is gericht op de exclusieve, particuliere woningbouw, kantoorpanden en hoogwaardige projecten.

Formani, Maastricht-Airport, 043.308.90.00, www.formani.nl

Dieckmann XXL-veiligheidsbeslag met kerntrekbeveiliging is nu ook leverbaar in de smalle variant. Met het XXL-smaldeurbeslag heeft u geen last van een anti-inbraakstrip of brede sluitlat. Doordat het beslag boven en onder wat langer is (XXL), overlapt het mooi de afdruk van het oude beslag. Hierdoor hoeft er geen schilder aan te pas te komen. De XXL is leverbaar in F1 (aluminium) en heeft een SKG-normering van twee sterren. Verkrijgbaar op PC72, en PC92, maar binnenkort ook leverbaar op PC55.

Metafa Holland, Son, 0499.47.78.76, www.metafa.nl

Nieuwe deurstop De nieuwe d-Line vloerbuffer heeft een groot raakvlak, waardoor hij slijtvast is. Dat maakt hem uitermate geschikt voor zeer zware deuren.

Een doordachte, eenvoudige montage van ankerplaat en rubber zorgt voor een diefstalveilige bevestiging. De mechanische vloerreinigers hebben geen vat op de vloerbuffer door de vormgeving en de kwaliteit van het massieve rubber. Deze buffer is geproduceerd met volledig recyclebare materialen en heeft twintig jaar garantie. d-Line, Amsterdam, 020.713.06.00, www.dline.com

Hedendaagse uitstraling De nieuwe Sliced-serie van Intersteel heeft een opzienbarend design. De massief roestvaststalen deurkrukken, verkrijgbaar in vier finishes, hebben een unieke, hedendaagse uitstraling. De verschillende modellen verwijzen subtiel naar het Japans minimalisme en de Bauhaus-periode, terwijl de snijvlakken de karakteristieke vorm versterken. Met drie modellen uit deze serie heeft Van Leeuwen International, eigenaar van het merk Intersteel, de IF-productdesign-award 2013 gewonnen.

Van Leeuwen International, Rhenen, 0318.47.77.77, www.intersteel.nl

40

I 4 / 2013

RD2013_04_Goed Beslagen pi_1pag.indd 40

raam en deur 20-08-13 09:06

Kom naar de

BouwKennis Jaarbijeenkomst 2013 Trends in bouwmarketing

Rens de Jong Dagvoorzitter en Storytelling

Ben van der Burg Mobile marketing

De HELM GT-serie

Voor glazen schuifdeuren tot 60 kg en tot 150 kg.

De HELM GT-serie voor glazen schuifdeuren biedt visueel aansprekende en kwalitatief hoogwaardig beslag voor verschillende toepassingen. De GT-serie met optioneel vaste beglazing is beschikbaar voor deurgewichten tot 60 kg. resp. 150 kg.

Peter Erdtsieck Passief bouwen

HELM GT-L 60

Schrijf u nu in en ontvang als lezer van Raam en Deur 50% korting

HELM GT-S 150

De optioneel leverbare, in de afdeklijst gemonteerde sluitingsdemper maakt een kostbare glasbewerking overbodig en vereenvoudigd de montage.

van € 495 voor € 247,50

www.bouwkennisjaarbijeenkomst.nl/raamendeur Donderdag 19 september in theater Spant! te Bussum

Raamendeur 91x267.indd 1

RD_adv1_1.indt 1

WOELM-Nederland René Kos; tel.: +31 (0) 6 51421396 www.woelm.de r.kos@woelm.de

Anzeige_halbseitig_NL_4c_GT_Beschlaege-05-2013_1.indd 1 12-08-2013 14:51:16

14.05.2013 11:00:53

20-08-13 10:13

Vaktueel

Door Marc Nelissen

Raam en Deur scant interessante websites

Online op de hoogte Internet biedt informatie in alle soorten en maten. Maar je moet het wel weten te vinden.

Raam en Deur selecteert regelmatig interessante websites. Speciaal om u te helpen bij uw werk.

www.bouwbesluitinfo.nl

Sinds 1 juli 2013 moeten producten met een CE-verklaring worden voorzien van een prestatieverklaring, ook wel Declaration of Performance (DoP). Deze verklaring dient overlegd te worden bij levering van het bouwproduct aan de klant. De prestatieverklaring is daarmee hét instrument voor producenten (fabrikanten/importeurs) om met afnemers (toeleveranciers/bouwmaterialenhandel/aannemers etc.) te communiceren over de prestaties van het bouwproduct die zijn vastgelegd bij de CE-markering.

Derhalve is een goede afstemming tussen de prestatiebeschrijving van het bouwproduct in het bestek (of een soortgelijk document) en de prestatieverklaring behorende bij het bouwproduct gewenst, zo meent STABU. Bij de transitie van STABU2 naar STABU3 zal hierop dan ook worden geanticipeerd. Een efficiënte keuring van de bouwstoffen door de bouwdirectie zal hiermee eveneens worden bevorderd. (Zoek op ‘infoblad ce-markering’)

www.kiesuwlabel.nl

De behoefte aan duurzame gebouwen in de markt is groot. De mate van milieuvriendelijkheid kan met een aantal verschillende methoden worden beoordeeld en soms zelfs worden berekend. Allemaal gebruiken ze verschillende criteria en verschillende wegingsfactoren. Allemaal hebben ze ook zo hun voor- en nadelen. Hoog tijd dus om de duurzaamheidslabels eens op een rijtje te zetten.

Welke methodiek het uiteindelijk wordt, is dus een strategische keuze.

Bepalend is onder meer of het nieuwbouw of renovatie betreft. Maar bijvoorbeeld ook of CO2-reductie een grote rol speelt, of vooral duurzaamheid in brede zin.

Op basis van enkele aspecten kun je al een goede inschatting maken van de geschikte labels voor een specifiek project. Om u daarbij op weg te helpen, biedt de website een webtool die het juiste label adviseert op basis van uw antwoorden op vijf vragen.

www.sbr.nl

Gezien de ontwikkeling van glassoorten op gebieden zoals zonwerendheid, thermische isolatie en brandwerendheid, moet je bij het kiezen van beglazing een goed overzicht van de diverse glassoorten hebben. Dit geldt zowel voor de glaskeuze als voor de eigenschappen van het raam waarin de beglazing wordt geplaatst. Om tot een verantwoorde glaskeuze te komen, moet je precies weten wat het gewenste binnenklimaat is, welke mechanische belastingen (vuur, geweld etc.) er zijn en waaraan het glas gedurende het gebruik zal worden blootgesteld. In de eerste fase van de glaskeuze moeten de vereiste functionaliteit en eigenschappen bekend zijn. Het betreft de volgende aspecten: thermische isolatie; zonwering; breukveiligheid; bescherming met glas; geluidswering; brandwering en beperking doorzicht. De website van SBR loodst u door al deze aspecten heen.

42

I

4 / 2013

Vaktueel websites.indd 42

raam en deur 20-08-13 09:07

NBvT Nederlandse Bond van Timmerfabrieken Nieuwe ’s Gravelandseweg 16 | Postbus 24 | 1400 AA BUSSUM t: 035.694.70.14 | w: www.nbvt.nl De informatie op deze pagina is afkomstig van de NBvT en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

Vernieuwde NBvT.nl informeert en inspireert professional en consument Technische informatie per productgroep, voorbeelden van duurzaam en uitstekend timmerwerk, een schat aan beeldmateriaal en een doorzoekbare ledenlijst zijn vanaf nu te vinden op nbvt.nl, de vernieuwde website van de Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie in Bussum. Het digitale informatieaanbod richt zich zowel op de professionele markt als op de particuliere opdrachtgever die vooral op de renovatiemarkt aan belang aan het toenemen is.

De leden van de NBvT bedienen in de nieuwbouw- en renovatiemarkt zowel de professionele als de particuliere opdrachtgever. Omdat beide sectoren hun eigen informatiebehoefte hebben, is bij de realisering van de nieuwe website www.nbvt.nl heel bewust gekozen de informatievoorziening naar beide doelgroepen te scheiden.

op toepassingen per productgroep. De leden verzorgen dit onderdeel zelf, waardoor het een constante aanwas krijgt van nieuwe projecten.

Professioneel

CO2-module

De professionele afnemer vindt er zijn (technische) productinformatie, regelgeving, garantiebepalingen en innovaties gerubriceerd in de productgroepen binnendeuren, buitendeuren, kozijnen, daken, trappen en houtskeletbouw. In dit gedeelte zijn ook de katernen te downloaden van de KVT, het handboek met omschrijvingen van materialen en halfproducten en voorwaarden voor de samenstelling voor het produceren van houten gevelelementen. Via de site is een licentie te verkrijgen als producenten de KVT willen gebruiken als onderbouwing voor de technische eisen uit de beoordelingsrichtlijn 0801 “Houten gevelelementen”.

Voor de milieubewuste opdrachtgever, aannemer of fabrikant, is de CO2-module uit de oude site meeverhuisd naar de nieuwe portal. De toepassing van hout levert een bewezen bijdrage aan terugdringing van het broeikaseffect. Met de rekenmodule is heel eenvoudig te zien hoeveel CO2 wordt opgeslagen in hout en houtproducten. Door een keus te maken uit hoeveelheid en soort van een van de 29 opgenomen houtsoorten, wordt direct zichtbaar hoeveel het desbetreffende product bijdraagt aan de binding van CO2. Binnen enkele minuten is bovendien ook een compleet samengesteld houtproduct of een compleet gevelproject bestaande uit verschillende houtsoorten eenvoudig door te rekenen.

De uitkomst wordt afgezet tegen de CO2-uitstoot van een middenklasse auto en het stroomverbruik van een gemiddeld huishouden. De positieve milieubijdrage van de toepassing van hout in vergelijking tot andere grondstoffen is uit te draaien als pdf of als print bij de bouwdocumentatie te voegen. De rekenmodule is gratis en voor iedereen toegankelijk.

Consument De particuliere opdrachtgever die iets aan zijn huis wil doen, krijgt op de website handvatten aangereikt voor het succesvol selecteren en probleemloos aankopen van houten gevelelementen. Verder is er een schat aan informatie te vinden over afwerking, onderhoud en gevelverfraaiing.

Ook kan de consument bij het kenniscentrum via de website een specifieke vraag stellen aan een van de technisch medewerkers van de NBvT.

Projectcarrousel De nieuwe website is opgezet als een informatie- en inspiratieplatform.

Om een beeld te krijgen van de vakkennis van de aangesloten timmerfabrikanten en de veelzijdigheid van hout, tonen de leden een projectcarrousel met informatie en foto’s van representatieve projecten.

Dit onderdeel heeft een bladerfunctie, maar is ook gericht te doorzoeken

Ledeninformatie Voor alle bezoekers, leden en niet-leden, toont de site verder actueel en relevant bouw- en timmernieuws. Ook de diverse algemene circulaires en berichten in de pers zijn openbaar en voor een ieder te bekijken. Specifieke vergaderstukken, ondernemersnieuws op gebied van sociale kwesties en nieuwsbrieven zijn met een inlogcode alleen toegankelijk voor leden. Maar ja, het staat elke timmerfabrikant vrij zich bij de NBvT aan te sluiten.

raam en deur RD 2013-4_Branchepag_NBvT_1pag.indd 43

4 / 2013

I

43

20-08-13 09:09

WINT U DIT JAAR EEN VKG ARCHITECTUUR PRIJS? STUUR UW PROJECT NU IN In samenwerking met ‘de Architect’ wordt in december voor de negende maal de VKG Architectuurprijs uitgereikt. Dé vakprijs voor projecten waarbij kunststof gevelelementen op een bijzondere wijze deel uitmaken van het ontwerp. Uw project kan deelnemen in de categorie nieuwbouw of renovatie. Beide categorieën strijden automatisch mee voor de publieksprijs.

Komt dit jaar uw naam op één van de trofeeën te staan? Voor meer informatie en insturen* gaat u naar www.vkgkozijn.nl/architectuurprijs

VKG ARCHITECTUURPRIJS 2012 NIEUWBOUW

VKG ARCHITECTUURPRIJS 2011 NIEUWBOUW

LEVS Architecten

FRANTZEN et al architecten BV

VKG ARCHITECTUURPRIJS 2010 NIEUWBOUW

VKG ARCHITECTUURPRIJS 2012 RENOVATIE

Fact Architects

De Loods architecten en adviseurs

VKG ARCHITECTUURPRIJS 2011 RENOVATIE

VKG ARCHITECTUURPRIJS 2010 RENOVATIE

KAW architecten en adviseurs

KAW architecten en adviseurs Samenstelling jury De jury bestaat dit jaar uit Marianne Loof (LEVS architecten), Prof. Ir. Wim van den Bergh, Joost Ector (Ector Hoogstad Architecten), Albert Zegelaar (VKG) en Harm Tilman (de Architect). www.vkgkozijn.nl/architectuurprijs VKG Architectuurprijs is een initiatief van de Vereniging Kunststof Gevelelementenindustrie (VKG) in samenwerking met ‘de Architect’.

RD_adv1_1.indt 1

*Let

Sluit

op!

ingsd atum het i vo nstu ren v or uw p an rojec t(en 13 se ptem ) is ber

raam en deur 20-08-13 10:23

VMRG Nieuws

Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche Einsteinbaan 1, Postbus 1496, 3430 BL Nieuwegein T: 030.605.36.44, F: 030.605.32.60, E: info@vmrg.nl, I: www.vmrg.nl De informatie op deze pagina is afkomstig van de VMRG en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

Voorwoord

Façades 2013: inspiratieboek voor bouwprojecten

Jaarlijks laten de VMRG bedrijven zien waartoe ze in staat zijn. Een rapportage met daarin belangrijke projecten van 2012 is verzonden onder de titel Facades 2013 naar opdrachtgevers en architecten. Het is een verzameling projecten waar de sector, de VMRG en haar bedrijven trots op kan zijn.

Het is de taal die we allen spreken, namelijk de taal van de eindproducten die we overdragen aan onze klanten, aan de gebruikers, aan de eigenaren. De VMRG kiest voor een eenvoudige communicatie, immers deze projecten spreken voor zich en heten alleen maar “project” tijdens de bouwfase. Dit laatste is belangrijk omdat de VMRG met deze publicatie de blik van iedereen richt op de duurzame resultaten die de gebouwen uiteindelijk hebben.

Interne communicatie in de bouwnijverheid is vaak gericht op het bouwproces in al zijn varianten, met al zijn talloze bedrijven verenigd in evenzovele ketens waarin men zich bindt aan traditie en gewoontes.

Breken met deze vaak routinematige werkwijze is nodig, omdat de bouw de ontwikkeling van dat deel van de economie dat te maken heeft met de gebouwen benadeelt.

De focus op de eindklant, de focus op duurzaamheid, de focus op innovatie en de focus op internationalisatie leiden tot een sterke industrie die gebouwen en infra kan realiseren. De taal die wij spreken kunt u zien en horen via FACE het internationale platform, de internationale gevelcommunity. U kunt ons bezoeken op www.internationalfacade.com.

Tijdens het Duurzaam Gebouwd congres op 20 juni jl. heeft Bert Lieverse, directeur van de VMRG, het eerste exemplaar van het boek Façades 2013 overhandigd aan Daan Hoogenboom, directeur/partner van duurzame projectontwikkelaar Domeco. Dit boek is voor het zesde achtereenvolgende jaar verschenen. Façades 2013 bestaat uit 144 pagina’s met uiteenlopende bouwprojecten waar VMRG-bedrijven bij betrokken zijn geweest. Dat de VMRG en haar bedrijven actief blijven, ondanks de crisis, blijkt uit het resultaat van deze activiteiten in dit boek. Het boek is ingedeeld in renovatie-, utiliteitsbouw-, woningActueel bouw- en zonweringsprojecten en geeft met veel De VMRG verwelkomt een nieuw lid: fraaie foto’s een mooi overzicht van projecten die het afgelopen jaar opgeleverd zijn. Naast de De Smid Wijnheymer projecten worden er verschillende thema’s die in Metaalbewerking B.V. de gevelbouwbranche actueel zijn belicht, nameTromputte 12, 6269 BC lijk actualisatie, duurzaamheid, HR-zonwering MARGRATEN en internationalisatie. De rode draad die deze Tel.: 043- 458 34 01 thema’s verbindt, is tijd.

Internet: www.desmid.nl In het boek wordt ook een koppeling gemaakt met de website van de VMRG. Een code bij het De VMRG verwelkomt onderstaande project in het boek verwijst direct naar meer VMRG-partners: achtergrondinformatie over het betreffende project op www.vmrg.nl. Op deze site kunt u zich Euramax Coated Products BV op de homepage opgeven voor de inspiratieIndustrieweg 6, 6045 JG nieuwsbrief om constant op de hoogte te blijven ROERMOND van interessante projecten. Façades 2013 is in Postbus 29, 6040 AA ROERMOND eerste instantie bedoeld als informatie- en inspiTel.: 0475 - 37 03 03 ratiebron voor architecten, woningcorporaties en Internet: www.euramax.eu professionele opdrachtgevers in de bouw. De praktijk wijst echter uit dat er een brede belangM.V.I. Someren B.V. stelling is van allerlei partijen die betrokken zijn Industrielaan 2, 5711 CX bij bouwprojecten. Het boek is voor € 25,SOMEREN (excl. BTW en verzendkosten) te bestellen via de Postbus 142, 5720 AC ASTEN website van de VMRG: www.vmrg.nl.

Tel.: 0493 - 49 15 92 Internet: www.mvi-someren.nl Storax B.V. Wattstraat 1, 3330 AJ ZWIJNDRECHT Postbus 382, 3335 LV ZWIJNDRECHT Tel.: 078 - 610 19 00 Internet: www.storax.nl

raam en deur RD 2013-4 Branchepag VMRG_1p.indd 45

4 / 2013

45

20-08-13 09:10

Buiten de deur Smart Homes

Polyclose’ 16e

Domotica en Slim Wonen biedt dit jaar veel nieuwe standhouders, een nieuw programma, inspirerende en vooral belovende stands. Domotica komt dit jaar op 20 en 21 november compleet tot leven in het Evoluon te Eindhoven. Smart Homes tilt de beurs met de beroemde ringen letterlijk naar een hoger niveau. Deelnemers kunnen profiteren van workshops voor (interieur)architecten, installateurs en adviesbureaus, gebruik maken van match-making en een battle bijwonen tussen E en W installateurs. Daarnaast biedt de tweede beursdag een interessant ontbijtcongres. www.smarthomes.nl

SSA succesvol

De afgelopen editie van Safety & Security Amsterdam (SSA) verliep succesvol. Met een stijging van beslissingsbevoegde bezoekers, meer en grotere bedrijven en een toename van 22 procent aan internationale bezoekers ligt het evenement goed op koers. De volgende editie van SSA wordt gehouden van 14 tot en met 16 april 2015 in Amsterdam RAI. Op de 2012-editie kregen installateurs, eindgebruikers, overheidsfunctionarissen en andere professionals inzicht in oplossingen voor branchespecifieke veiligheidsvraagstukken. In totaal 8.034 bezoekers konden op de beursvloer naar hartenlust netwerken, kennismaken met een scala aan innovaties en zich laten informeren tijdens diverse kennissessies. www.safetysecurityamsterdam.nl

’s Werelds grootste bouwbeurs

Gevel dichtbij

De vakbeurs Batimat vormt in 2013 samen met de Interclima+Elec en Ideo Bain, het grootste platform voor bouw en architectuur ter wereld.

Van 4 t/m 8 november zullen ongeveer 400.000 vakbezoekers en 3.000 exposanten elkaar treffen in Parijs. Opdrachtgevers, architecten, adviesbureau’s, bouwbedrijven, alle beroepen en bouwsectoren kunnen in het beurscomplex Paris Nord Villepinte terecht voor het ontdekken van de nieuwste materialen, de laatste technieken en de meest innoverende oplossingen. www.batimat.fr

Het lijkt nog ver weg, maar het is zo alweer januari 2014: de tijd voor de Rotterdamse beurs Gevel (22 tot en met 24 januari).

Bezoekers vinden op Gevel de nieuwste geveltechniek en –vormgeving, systemen en oplossingen, referentieprojecten, mock-ups, lezingen en netwerkbijeenkomsten, exposities en competities zoals Experimenteel Beton, Bold & Beautiful Student Façade Design en Archiprix. Deze editie staat geheel in het teken van het thema ‘grensverleggend’. www.gevel-online.nl

46

I 4 / 2013

RD 2013-4_Buiten-deur_1pag.indd 46

De honderden exposanten uit tientallen landen doen er iedere twee jaar weer alles aan om Polyclose in B-Gent tot een volwaardige vakbeurs te maken. Met als eerste editie in 1991, profileert Polyclose zich inmiddels als het grootste evenement in de Benelux op het gebied van raam-, deur-, zonwering-, gevelen toegangstechniek. Polyclose staat van 16 t/m 18 januari weer voor alles wat open en dicht gaat en biedt een overzicht van alle bewegende elementen aan en in de gevel inclusief poorten en hekken. Het aanbod is uitgebreid maar perfect op elkaar afgestemd.

Bovendien vindt u in Gent de allernieuwste trends, de boeiendste innovaties en de grootste marktspelers. www.polyclose.be

Ecobouw in Utrecht Op 17, 18 en 19 september 2013 organiseert Sdu Uitgevers, een nieuw kennis- en beursevent, genaamd Ecobouw. Ecobouw richt zich op integraal duurzaam bouwen en is primair bedoeld voor architecten, aannemers, woningcorporaties, projectontwikkelaars en eindgebruikers. Ecobouw wordt ondersteund door de Dutch Green Building Council. Dit gratis toegankelijk event vindt plaats in de Jaarbeurs te Utrecht. www.ecobouw.net

raam en deur 20-08-13 10:29

Wat gebeurt er in dhz en ijzerwaren? vakblad voor de doe-het-zelf- en ijzerwarenhandel

vakblad voor de doe-het-zelf- en ijzerwarenhandel

vakblad voor de doe-het-zelf- en ijzerwarenhandel

vakblad voor de doe-het-zelf- en ijzerwarenhandel

MAXIMAAL TEGEN VOCHT

Baanbrekende 3-in-1 accutechnologie!

100e jaargang, nummer 4 - april 2012

100e jaargang, nummer 5 - mei 2012

18-04-12 16:56 10:37 13-04-12

15 tti.indd 4.indd Cover_nr 1 1

100e jaargang, nummer 6/7 - juni 2012

11-05-12 16-05-12 17:17 11:02

12 pgz.indd Cover_nr 5.indd 1 1

5600_KVK_Metabo 21 metabo.indd 1 Mix cover_LC.indd 1 Cover_nr6-7.indd 1

100e jaargang, nummer 8 - augustus 2012

30-05-12 07-06-12 08:55 09:31 13-06-12 09:38

8/7/12 10-08 14-08

12-4004 BIS Adv Cover_nr8.indd 3 Bison.indd 1 1Mix Editie8 - Vochtvreter Ambiance v5.indd 1

Branchenieuws Formulevisies Collega’s in beeld GfK-statistieken Productnieuws

e oor de do vakblad v

renhan en ijzerwa -het-zelf-

Neem nu een proefabonnement voor

del

€ 25

al een eeuw lang hét vakblad voor de ijzerwarenhandel en de doe-hetzelfsector

koffer gereedschap Waterdichte gang, 100e jaar

e - septemb nummer 9

r 2012 16.08.12 11:02 12:06 12 16:08 05-0912-09-12

1 MIX-Anzeige.indd 1 1 9.indd kwb.in nr dd 10 Cover_

Kijk op www.mixonline.nl/proefabo EA_Mix_A4_Staand.indd 1

20-08-13 10:27

Toegangsbeheer op een hoger niveau

- volledig draadloos - programmeren, activeren en beheren op afstand - zelfvergrendelend (altijd mechanisch te bedienen) - paniekfunctie aan de binnenzijde - voldoet aan SKG速*** en PKVW速 - AES128 versleuteld - conform eisen Bouwbesluit - levensloopbestendig

Benieuwd naar de mogelijkheden? Neem contact op met onze verkoop binnendienst.

Hunneperkade 62, 7418 BT Deventer E: info@themans.nl

| |

Ansa-e is een merk van

adv_Themans.indd 1

T: +31(0)570 662 580 I : w w w. t h e m a n s . n l -

| F: +31(0)570 662 589 w w w. a n s a d e s i g n . n l

hang- & sluitwerk bv

27-05-13 13:50