Μουσουργοί της Θράκης (6 από 7)

(θεωρητικά, ενοργάνωση

πνευστά όργανα) στο µουσικό τµήµα της (έως τις αρχές του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου). Στα 60 χρόνια της δηµιουργικής του δραστηριότητας και ξεκινώντας από την ηλικία των 16 ετών, συνέθεσε 2000 έργα περίπου, µε καθηµερινή πολύωρη εργασία (γράφτηκε ότι ο ηµερήσιος ύπνος του δεν ξεπερνούσε τις 4 ώρες). Από όλον αυτό τον µουσικό θησαυρό –µε µικρές µεν αλλά υπαρκτές αναφορές στην Ελλάδα- δυστυχώς σώθηκαν µόνο 350 έργα436, µετά από την καταστροφική (και κατά πάσα πιθανότητα

το αρχείο του437 .

Από τις γνωστές συνθέσεις ξεχωρίζουν: α) οι 6 συµφωνίες για ορχήστρα (αρ.1 «Των Βαλκανίων», αρ.2 «Μαρίτσα» [1931], αρ.3 «Ονειρικό ταξείδι» [1933], αρ.4 [1935], αρ.5 [1946] και αρ.6 [1948]), β) οι 7 ορχηστρικές 438 («Γυναίκα της Μακεδονίας» [1903] 439, «Εµµανουήλ Μανόλοβ» [1907], «Φαντασία για τον Χρίστο Μπότεβ [1922], «Συµφωνική σουίτα για τη γυναίκα της Βουλγαρίας» [1927], «Φαντασία για τη Λιλιάνα» [1927], «Πέγιο Γιαβόροβ» [1944] και «Εισαγωγή των φυσικών ήχων» [1945]), γ) οι πέντε εισαγωγές για ορχήστρα ([1910], [1915], ]1922], «Επίσηµη» [1926] και [1933]), δ) τα έργα για ορχήστρα εγχόρδων «Παραδοσιακοί χοροί» (1907), «Κοµµάτι» (1915), «Ρατσενίτσα» (1922;) και «Χαιρετίσµατα στη Βίτοσα» (1943), ε) το

χάλκινων πνευστών [1901], «Γλυκειά πατρί433 Υπηρέτησε ως αρχιµουσικός της φιλαρµονικής του 24ου Συντάγµατος Πεζικού µε έδρα τον Πύργο (έως το 1930 οπότε και συνταξιοδοτήθηκε). 434 Είναι γνωστό ότι συναντήθηκε πολλές φορές µε τους συγγενείς από την πλευρά της µητέρας του. Απέφυγε οποιαδήποτε ανάµειξη σε πολιτικοστρατιω-

τικές έριδες, κ.λπ., έντονες τότε µεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων, διατηρώντας ουδέτερη στάση λόγω και της ελληνικής καταγωγής του.

435 Κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκ. Πολέµου.

436 Σε όλα του έργα –τα οποία είναι κατ’ εξοχήν προγραµµατικά - κυριαρχεί η επίδραση και τα δάνεια στοιχεία από τη δηµοτική παράδοση της Βουλγαρίας,

της Ελλάδας και της Ρουµανίας.

437 Εικάζεται ότι η εσκεµµένη πράξη έγινε από οπαδούς της κυρίαρχης τότε κοµµουνιστικής κυβέρνησης λόγω του ότι το µουσικό υλικό του συνθέτη θεωρήθηκε ως «φασιστικό». Την ίδια αντιµετώπιση είχε και την Ένωση Βουλγάρων Μουσουργών, έως τη δηµοκρατική αλλαγή στη διακυβέρνηση της χώρας (1989).

438 Όλες αναφέρονται σε υπαρκτά πρόσωπα και σε ιστορικά γεγονότα.

439 Αφιερωµένη στη Μακεδονίτισα µητέρα του.

τησίας» (1908), «Ύµνος για τον Τσάρο της Ρωσίας» (1908), «Παρακαταθήκη» (1915), «∆ιαθήκη» (1919. Το γνωστότερο όλων), «Εµβατήριο

για τους ήρωες των Βαλκανίων» (1926), «Ύµνος για τον µαέστρο Μιχαήλοβ» (1931), «Τραγούδι της πατρίδας» (1932), «Ο λύκος» (1935), «Μικρά παιδιά της θάλασσας» (1935. Για τους σπουδαστές της Κρατικής Ναυτικής Ακαδηµίας Βαπτσάροβ. Καθιερώθηκε ως ο ύµνος της από το 1989 και µετά), «Εµβατήριο για τους µουσικούς της Φρουράς» (1938), «Ύµνος για τον λαό της Βουλγαρίας» και «Ερχόµαστε» (1939), και θ) για σόλο όργανα: «Εµπρός» για κόρνο (1900), «Εµβατήριο» για πιάνο (1921) και «Τρυφερό τραγούδι» για βιολί (1931;). Συνέθεσε επίσης αρκετά ψυχαγωγικά και χορευτικά τραγούδια ελαφράς µουσικής για φωνές και σύνολα εγχόρδων και πνευστών τα οποία έγιναν επιτυχίες

Εξαιτίας της ο γιός του ήλθε στη Θεσσαλονίκη όπου έζησε ασκώντας το επάγγελµα του οδοντιάτρου. Από το 1990 και

η απουσία των επίσηµων αρχών επειδή τον θεώρησαν βασιλόφρονα 443 και αντικοµουνιστή.

Σαλπά-Παπαθανασίου Ευγενία: Φλαουτίστρια και συνθέτρια µε καλλιτεχνική προσφορά στις Η.Π.Α. Κόρη του Κωνσταντινουπολίτη εµπόρου

445. Απεβίωσε στην Ουάσινγκτον µετά από το 1983.

440 Αφιερωµένη στην ελληνική πατρίδα της µητέρας του.

441 Το τελευταίο έργο του.

442 Μόνο 14 έργα του ελαφράς µουσικής διασώθηκαν.

443 Πολλά από τα εµβατήριά του εξυµνούσαν τον τότε βασιλέα της Βουλγαρίας.

Σαντοριναίος Νότης: Πολυσχιδής προσωπικότητα των γραµµάτων και των τεχνών: συνθέτης, βιολονίστας, κιθαρίστας, ζωγράφος, ψυχολόγος και πολυγραφότατος συγγραφέας ελληνοϊταλικής καταγωγής. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 8/8/1912. Το 1913 η οικογένειά

του µετέβη στην Ιταλία. Ξεκίνησε µουσικές σπουδές στο Ωδείο της Γένοβας από το 1918 µε δασκάλους τον αρχιµουσικό Giacomo Avanzi (θεωρητικά) και Alfredo di Piramo (βιολί). Το 1923 εµφανίστηκε ως σολίστ στο κοντσέρτο αρ.4 για βιολί του Vieuxtemps. Το 1924 ε πέστρεψε στην Αθήνα. Από το 1926 ξεκίνησε επίσης τη ζωγραφική του δραστηριότητα. Το 1933 γράφτηκε στο Εθνικό Ωδείο και έκανε σπουδές σύνθεσης µε τον Μανώλη Καλοµοίρη και βιολιού µε την Αντιγόνη Κοψίδα περατώνοντάς τες µε αντίστοιχα διπλώµατα. Το 1934 έγινε µέλος της Συµφωνικής

–µε αριθµό καταλόγου 1- χρονολογείται από το 1923 σε ηλικία µόλις 11 ετών. Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1927 στη Νάπολι Ιταλίας µε ορχήστρα στην οποία συµµετείχε ως βιολονίστας. Γνωστά έργα είναι τα: α) «Αιολική σουίτα» για συµφ. ορχήστρα, σε τρία µέρη («Γεράνειος χορός», «Μονόλογος

του ανέµου» και «Αιολικός χορός»), «εµπνευσµένο από τον Αίολο και την αδελφή του

τη Θάλασσα», έργο 2 (1926. Υπάρχει και σε µεταγραφή για πιάνο µε γνωστή ερµηνεία

από την πιανίστα Θάλεια Μοίρα σε συναυλία στον Φ.Σ. ‘Παρνασσός’ στις 13/2/1976), β) Σερενάτα για έγχορδα, έργο 3 (1928. Παρουσιάστηκε το 1931 στο Μιλάνο) γ) «La grand-mere»

κή») για µεγάλη ορχήστρα, έργο 7 (1931. Παρουσιάστηκε στις 25/11/1936 στην Κολωνία της Γερµανίας µε τη Συµφωνική Ορχήστρα Κολωνίας υπό τη διεύθυνση του F. Lanner), ζ) Συµφωνία αρ.4 µε τον τίτλο «Ποσειδωνία» (1932), η) Κοντσέρτο για βιολοντσέλο και ορχήστρα, έργο 12 (1934), θ) «Ροβινσών Κρούσος» µπαλέτο για ορχήστρα δωµατίου, έργο 13 (1935), ι) «Chansons enfantines» (Παιδικά τραγούδια) έργο 14 (1939), κ) Συµφωνία αρ.5 µε τον τίτλο «Ειρηνική» για ορχήστρα, έργο 15 (1940. Το µεγαλύτερο σε διάρκεια έργο του, 45λεπτο. Παρουσιάστηκε τo 1955 στην Ουάσινγκτον των Η.Π.Α. από την Εθνική

H. Mitchell) 448 , λ) Συµφωνία αρ.2 µε τίτλο «Το αηδόνι και το τριαντάφυλλο» συµφωνικό παραµυθόδραµα µε αφηγητή (προαιρετικά)

του Oscar Wilde, έργο 5 (1945. Πρώτη γραφή για έγχορδα: 1928. Πρώτη παρουσίαση: θέατρο Αττικόν, Καβάλα, 19/4/1954).

Επίσης τα χωρίς χρονολογία: α) 4 τραγούδια σε ποίηση ∆. Σολωµού («Ο θάνατος του βοσκού», έργο 9/1 449, «Η ψυχούλα» έργο 9/2 450 , «Η

ξανθούλα», έργο 9/3, και «Αγνώριστη», έργο 9/4), β) 2 τραγούδια για φωνή και πιάνο σε ποίηση H. Heine («Φωνή του βουνού», έ ργο 10/1) και σε ποίηση Alfred Musset («Το τραγούδι της Μπάµπεριν», έργο 10/2), γ) «Θαλασσινές εικόνες» για πιάνο, έργο 16, δ) «Pâturages cachés» (Κρυµµένα βοσκοτόπια), έργο 17, ε) Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα, έργο 18, ζ) Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα, έργο 19, η) Σονάτα για πιάνο, έργο 20, θ) «Melancolique mer inconnue» (Θλιµµένη θάλασσα) για χορωδία σε ποίηση Jean Moreas, ι) «Μινιατούρες », κ) «Κορυβάντιος χορός» για βιολί και πιάνο, λ) κουαρτέτο εγχόρδων κ.ά. Σηµαντικό µέρος του µουσικού αρχείου του ευρίσκεται στο αρχείο του συνθέτη, µουσικολόγου και ιστοριοδίφη Ιωσήφ Παπαδόπουλου-Γκρέκα (1897-1981)451, Ήταν µέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών (δεκαετίες ‘60 και ‘70).

Έχει επίσης πλούσιο συγγραφικό έργο σε αρκετούς τοµείς: α) της µουσικής, µε τα πονήµατα «Η ψυχολογία

(«Πως ασκείται η µουσική τέχνη», «Η πορεία της ελληνικής µουσικής» [1971]) κ.ά., β) της αισθητικής/ψυχολογίας, µε την τριλογία: α) «Η επιστήµη της συµπαντικής συνειδήσεως», β) «Τελικός λόγος» και γ) «Η δηµιουργική συνείδηση» (1945) και επίσης µε το 16σέλιδο εγχειρίδιο «Επιστηµονική εξήγηση της αγάπης στην καρδιά και στη φύση», επιτοµή της προαναγραφείσας τριλογίας (εκδοτικό βιβλιοπωλείο ‘Το Νοµικόν’, Αθήνα, 1946), γ) της αστρονοµίας, της αστροφυσικής, της βιολογίας και της φυσικής, µε τα: «Οι θεοί - θεατές ουρανίων ατόµων: Οι πρώτες έννοιες στην ατοµική και

447 Εµπνευσµένη από τη ρίψη ατοµικών βοµβών στην Ιαπωνία τον Αύγουστο του 1945.

448 Το 4ο µέρος της Συµφωνίας αρ.5, µε τίτλο «Καµπάνες της ειρήνης» για χορωδία και ορχήστρα, σε στίχους δικούς του µε έντονο αντιπολεµικό περιεχόµενο, αποτελεί ξεχωριστό έργο. Αργότερα µε επιστολή του προς τη Γ.Γ. Τύπου (Αθήνα, 19/3/1973) της έδωσε τον τίτλο «1821» µε την υπόδειξη: «ίνα αφυπνίση την λαϊκήν ψυχήν του Έθνους». Στην Ελλάδα πρωτοπαρουσιάστηκε από τη Συµφωνική Ορχήστρα του Ε.Ι.Ρ.Τ. υπό τον Στέλιο Καφαντάρη στις 17/5/1973.

449 Ευρίσκεται στην έκδοση Τραγούδια Ελλήνων συνθετών

θεατική επιστήµη των προϊστορικών πανελληνών» (Αθήνα 1966) και «Το παγκόσµιο θέαµα των στατικών νόµων στα ουράνια άτοµα» (Αθήνα 1966), «Προϊστορική βιολογία», «Οι ουσιαστικοί νόµοι εις την ατοµικήν φυσικήν» (1968. Εκδόθηκε στη γαλλική από το Κέντρο Πυρηνι-

κών Σπουδών Σακλέ Γαλλίας) και δ) της λογοτεχνίας, µε το ροµαντικό διήγηµα «Το ιερό της γυναίκας» (1935). Απεβίωσε στην Αθήνα µετά το 1976.

Σούτσος Γεώργιος: Συνθέτης µε ελλειπή βιογραφικά

στοιχεία ο οποίος ανήκε στη γνωστή φαναριώτικη

οικογένεια των Σουτσαίων. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 12/4/1817 και ήταν γιός του Μιχαήλ

Σούτσου, Γραµµατέα, Μέγα ∆ραγουµάνου της Υψηλής

Πύλης και Βοεβόδα της Μολδαβίας, γνωστού επίσης για τη φιλόµουση δραστηριότητά του (1784-1864).

Ακολούθησε τον πατέρα του στη Ρουµανία (18181821) και την Αυστρία (1821-25) όπου ο δεύτερος

εξορίστηκε 453. Ακολούθησε ίσως τον µεγαλύτερο αδελφό του Ιωάννη, πρώην υπουργό, ο οποίος υπηρετούσε ως διπλωµάτης (πρέσβης) του ελληνικού κράτους στην Αγία Πετρούπολη (1813-1892). Εκεί κατά πάσα πιθανότητα σπούδασε µουσική. Είναι πολύ πιθανόν να ακολούθησε τον πατέρα του στην Αθήνα (από το 1839 περίπου έως το 1850). Στην περίοδο 1850-1875 έζησε στο Ιάσιο και το Βουκουρέστι ακολουθώντας στρατιωτική καριέρα. Είναι γνωστή η συλλογή «Recueil Valses et de Romances» µε µικρής διάρκειας συνθέσεις για φωνή και πιάνο ή σόλο πιάνο 454 τα οποία συνέθεσε στην περίοδο 1841-50 και αφιέρωσε στον πατέρα του. Περιέχει 15 βαλς µε τρεις κόντες για πιάνο και τις ροµάντσες: «Il pianto», «Madelaine» σε ποίηση V. Doinnet, «La tomba» και «L’ ultimo sospir» για φωνή κ αι πιάνο.

Απεβίωσε στο Ιάσιο Ρουµανίας στις 26/9/1875.

453 Άγνωστος (par un phanariote), Livre d'or de la noblesse phanariote en Grèce, en Roumanie, en Russie et en Turquie, εκδ. Βλαστός, Αθήνα 1892.

454 Εκδόθηκε µάλλον στην

Σπάθης Κωνσταντίνος: Αρχιµουσικός φιλαρµονικών, µουσικοδιδάσκαλος και συνθέτης µε

δράση στη ∆υτική Θράκη και τη Μακεδονία455

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1876. Ήταν ο µικρό-

τερος γιός (ο 17ος) του Αθανασίου Σπάθη, αρχι-

µουσικού της Ορχήστρας Πνευστών των Ανα-

κτόρων, αδελφός του Σπυρίδωνος Σπάθη, µε-

λουργού, διευθυντή χορωδιών, µουσικοδιδά-

σκαλου (1852-1941) και θείος του Θεόδωρου

Σπάθη, βιολονίστα, αρχιµουσικού και συνθέτη (1883-1943)456. Πήρε τα πρώτα µουσικά µαθή-

µατα από τον πατέρα του και τον αδελφό του. Κατόπιν τελειοποιήθηκε στην Αθήνα και στο

Παρίσι υπό την εποπτεία του αδελφού του.

Το 1903 ήλθε στην υπό τουρκική κατοχή Ξάνθη, όντας ένθερµος πατριώτης και άφοβος αγωνιστής. ∆ηµιούργησε το πρώτο µουσικό φυτώριο στην ∆υτική Θράκη: Φιλαρµονική (µε 48 εκτελεστές, σχεδόν όλοι ερασιτέχνες), µαντο-

και χορωδία στον Μουσικό και Γυµνα-

Πρόγραµµα συναυλίας

459 και το 1909 αναγκάστηκε να καταφύγει στο Μοναστήριον (νυν Μπίτολα) της FYROM. Εργάστηκε επίσης, ως δάσκαλος ωδικής των εκεί Εκπαιδευτηρίων. Εκεί δίδαξε µουσική στο Γυµνάσιο Μοναστηρίου και συγκρότησε τη Φιλαρµονική του Συλλόγου ‘Λύρα’ καθώς και χορωδία-µαντολινάτα. Μετά την κατάληψη του Μοναστηρίου

455 Είναι από τους πρώτους µουσικοδιδασκάλους της Βόρειας Ελλάδας.

456 Πατέρας επίσης των Μενέλαου (1912-;) και Αλέκου (1915-1970), εκλεκτών συνθετών και µαέστρων της ελαφράς µουσικής, και των µουσικών Αντωνίου και Θάλειας.

457 Ιδρύθηκε το 1903 από τον Κωνσταντίνο Καλείρα ή Καλεύρα, συγχωνευθείς µε το αρτιγέννητο αθλητικό Σωµατείο ‘Ηρακλής’.

458 Με την πλούσια δραστηριότητα του (όπως και τη µουσική) ο Σύλλογος είχε ήδη γίνει ο σηµαιοφόρος της Ανατολικής Μακεδονίας και της ∆υτικής Θράκης στα γράµµατα, την τέχνη και τον αθλητισµό. 459 Η δράση της Μουσικής Σχολής του ‘Ορφέως’ είχε σχεδόν απαγορευθεί στην περίοδο 1906-08.

∆ράµα και ανέλαβε τη Φιλαρµονική Χωριστής (Τσατάλτζα). Έµεινε εκεί έως το 1924, οπότε διορίστηκε αρχιµουσικός στο Ορφανοτροφείο του ∆ήµου Πραβίου (νυν Ελευθερούπολη) Καβάλας, συγκροτώντας, παράλληλα, τη ∆ηµοτική Φιλαρµονική της πόλης. Το 1927 µετατέθηκε ως καθηγητής µουσικής, στο Γυµνάσιο Ξάνθης, αναλαµβάνοντας και πάλι το έργο του στον ‘Ορφέα’’, έχοντας περισσότερα µέσα και προοπτικές: ορχήστρα πνευστών, ορχήστρα µικτή, µαντολινάτα, χορωδία και θέατρο460. Τέλος, το 1930, µετατέθηκε στο Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης, παραµένοντας εκεί έως τον θάνατό του 461

τραγούδια, όπως: «Στο ταξείδι της», «Έλα» (και τα δύο στο Μοναστήριον, το 1910), «Τα θαλασσοπούλια», «Πρώτος παλµός» δυωδία για τενόρο και βαρύτονο µε πιάνο (1923)464 κ.ά. Συνέθεσε επίσης συλλογή 25 σχολικών τραγουδιών µε

τίτλο «Τα καναρίνια» (µονόφωνα, δίφωνα, τρίφωνα και τετράφωνα τραγούδια) (1936). Είχε ξεκινήσει να συνθέτει και µια δεύτερη παρ όµοια Συλλογή, που όµως δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει. Απεβίωσε στη Θεσσαλονίκη το 1940.

460 Μπλάτσιος Χαρίλαος, «Συµπληρωµατικαί πληροφορίαι δια το ιστορικόν της ιδρύσεως του Μουσικογυµναστικού Συλλόγου Ορφεύς», Θρακικά Χρονικά , τόµος 31/1974, σ. 16-17.

461 Μοτσενίγος Σπύρος, «Κωνσταντίνος Σπάθης», Νεοελληνική Μουσική, Αθήναι, 1958, σ. 19, υποσ. 1. 462 Στις 23/2/1929.

Σπανούδη Σοφία: Γνωστή προσωπικότητα των ελληνικών Γραµµάτων και των Τεχνών, µουσικός, δηµοσιογράφος, µουσικοκριτικός

1878 (κόρη του Στ. Ιωαννίδη διαπιστευµένου των Πατριαρχείων στην Υψηλή Πύλη) και απεβίωσε

στην Αθήνα το 1952.

στο Ωδείο της ∆ρέσδης, χωρίς όµως να έχουν εντοπισθεί. Ενδέχεται να τα παρουσίασε όταν διετέλεσε καθηγήτρια πιάνου της κόρης του σουλτάνου (γύρω στο 1905-10). Υπήρξε επίσης δασκάλα πιάνου του Μ. Καλοµοίρη.

Στάγκαλης Στέφανος: Συνθέτης, µουσικός και µαέστρος σε µαντολινάτες στην Κωνσταντινούπολη των αρχών του 20ού αιώνα µε ελλειπή βιογραφικά στοιχεία. Γνωστό είναι ότι γεννήθηκε στη γειτονιά της Πλάκας στο κέντρο της Αθήνας πριν από το 1885.

και β) του Συλλόγου ‘Πρόοδος’ των Ταταούλων. ∆ιηύθυνε επίσης τις µαντολινάτες των συλλόγων: α) ‘Αρίων’ του Σικερτζή, β) ‘Αίας’ του ∆ιπλοκονίου (Μπεσικτάς) κ.ά. Με τις µαντολινάτες του µετείχε τακτικά στις εκδηλώσεις και τις χοροεσπερίδες των προαναγραφέντων συλλόγων και σωµατείων, αλλά και άλλων ελληνικών σωµατείων της Κωνσταντινούπολης (της Γαλλικής Ένωσης, του Αγίου Θεράποντος Σικερτζή κ.ά.) προκαλώντας πάντα ρίγη ενθουσιασµού λόγω και του ρεπερτορίου µε πατριωτικό περιεχόµενο467. Σε όλες δηµιούργησε και τµήµατα µουσικής εκπαίδευσης στα οποία δίδασκε αφιλοκερδώς. Επίσης είναι γνωστό ότι µε τις µαντολινάτες παρουσίασε αρκετά έργα του βασισµένα σε ελληνικούς ρυθµούς («Ελληνικός χορός», «Ηρωϊκό τραγούδι» κ.ά.) και εναρµονίσεις δηµοτικών τραγουδιών («Στα ξένα» κ.ά.). Μετά την µικρασιατική καταστροφή επέστρεψε στην Αθήνα, κατεστραµµένος οικονοµικά. Ελάχιστα είναι γνωστά για την µετέπειτα καλλιτεχνική δράση του, πέραν του ότι συνέθεσε κάποια τραγούδια βασισµένα σε ρυθµούς της εποχής. Επίσης συνέγραψε µεθόδους εκµάθησης κιθάρας και παρέδωσε µαθήµατα ιδιωτικά. Το 1928 φωνογραφήθηκε η βαρκαρόλα του «Έλα-έλα» για φωνή και κιθάρα σε ηχογράφηµα 78 στροφών της

Odeon Γερµανίας µε τον λυρικό καλλιτέχνη και συνθέτη Τίτο Ξηρέλλη (1897-1985). Το 1930 εκδόθηκε από τον µουσικό οίκο Γαϊτάνου το 465 Ενδεχοµένως να ταυτίζεται µε τον

1/1913, σ. 26. 467 «Κατά την εσπερίδαν ταύτην η Μανδολινάτα του Συλλόγου υπό την ηγεσίαν του ευφήµως γνωστού µουσικοδιδασκάλου

φυλλάδιο «Στάγγαλη ακκοµπανιαµέντα», το οποίο περιέχει µαθήµατα κιθάρας βασισµένα στις συνθέσεις του Ιταλού συνθέτη και κιθαρίστα Ferdinardo Carulli (1770-1841). ∆εν άφησε απογόνους και το µουσικό αρχείο του χάθηκε. Απεβίωσε πάµπτωχος και ξεχασµένος σχεδόν απ’

όλους στην οικία του επί της οδού Πειραιώς, εν µέσω της γερµανικής Κατοχής (1943;).

Ο Στέφανος Στάγκαλης µε τη µαντολινάτα του Συλλόγου «Αρίων» του Σιρκετζή, Μουσική.

των λίγων γνωστών συνθέσεών του που εκδόθηκαν, κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, εµφαίνεται

συνθέτης µε σπουδαίο ταλέντο και στέρεες µουσικές γνώσεις. Γνωστά έργα του είναι τα: α) «Une nuit a St. Stefano» πόλκα µαζούρκα για πιάνο, έργο 2, β) «Η καµωµατού» άσµα για φωνή και πιάνο σε στίχους Π. Λαµπρινίδη, έργο 3 (αφιερωµένο στη δίδα Ι. Καρ αλή), γ) «La Jeunesse» (Η νεότης) µεγάλο βαλς471 για πιάνο, έργο 6, δ) «L’ Infidelite» (Η απιστία) πόλκα σαλονιού («Polka de Salon») για πιάνο, έργο 7, ε) «Παρ’ την καρδιά µου» άσµα για φωνή και πιάνο, έργο 11 (;), ζ) «Στην ευµορφιά της» άσµα για φωνή και πιάνο

χρησιµοποιώντας το ψεύδώνυµο Τσ.

474. Αρκετά έργα του εκδόθηκαν από τους µουσικούς οίκους Andria, Νοµισµατίδη και Χρηστίδη της Κωνσταντινούπολης, Γαϊτάνου και

468 Αντωνέλλης Παναγιώτης, «Τσαλαπατάνης Ορέστης», Η βυζαντινή εκκλησιαστική µουσική. Ιστορική ανασκόπησις και εξέλιξις αυτής στους καθ’ ηµάς χρόνους, Αθήνα 1956.

469 Ό.π.

470 Ό.π.

471 Στο εξώφυλλο της παρτιτούρας αναγράφεται ο υπότιτλος «Grand Valse de Salon».

472 «Marche orientale». Γράφτηκε κατά την περίοδο που υπηρετούσε

473 Τα ο), π) και ρ) µε άγνωστο αριθµό καταλόγου.

474 Όπως την «Ταταυλιανή», έργο 290.

Γεώργιος Τσιτσιπάπας µε τη µαντολινάτα του Β’ ∆ηµοτικού Σχολείου Σουφλίου, http://www.tosoufli.gr/fotos2.html

Γεώργιο Σαβαρή (1880-1949). Άγνωστο που και πότε απεβίωσε (πάντως µετά το 1956). Τσιτσιπάπας Γεώργιος: Συνθέτης και ιδρυτήςδιευθυντής µαντολινάτων. Γεννήθηκε στο ∆ιδυµότειχο γύρω στο 1900. Μουσική έµαθε από τον Σταύρο Βραχάµη (π.1880-1950) στη δεκαετία του ‘20 όταν ο τελευταίος ήταν στο Σουφλί ως καθηγητής φυσικής. Εκεί, υπηρετώντας στο Β’ ∆ηµοτικό Σχολείο, όπως και ο δάσκαλός του, δηµιούργησε µαντολινάτες476. Ήταν ο κύριος υπεύθυνος της µουσικής άνοιξης στη θρακική κωµόπολη («…η εποχή του Γιώργου Τσιτσιπάπα είναι γεµάτη µουσική. Νέοι, γέροι και παιδιά, όλοι εµπνέονται από αυτόν, όλοι τραγουδούν και παίζουν µουσική ευτυχισµένοι. Παράλληλα οι δάσκαλοι ανεβάζουν συνέχεια παραστάσεις µε µουσική του Τσιτσιπάπα » 477). Συνέχισε την καλλιτεχνική δράση του στο ∆ιδυµότειχο όπου υπηρέτησε στο ∆ηµόσιο Ταµείο διδάσκοντας αφιλοκερδώς µουσική στα παιδιά. ∆ηµιούργησε τρεις µαντολινάτες και έδωσε αρκετές συναυλίες σε πόλεις της ∆υτικής Θράκης (κυρίως στη δεκαετία του ‘20). Μεταξύ των µαθητών του και ο γνωστός Θρακιώτης λυρικός καλλιτέχνης Νίκος Χατζηνικολάου (1922-).

µεγάλη ανταπόκριση από πολλές νέες της περιοχής. Είναι γνωστό ότι σε εκδηλώσεις της µαντολινάτας ερµηνεύθηκαν και έργα του τα οποία όµως δεν έχουν εντοπισθεί. Συνέθεσε τουλάχιστον δεκαπέντε έργα για νυκτά όργανα, κωµειδύλλια, σκηνική µουσική για θεατρικές παραστάσεις και µερικά χορωδιακά. Το 1955 διασκεύασε τη βαρκαρόλα «Η επάνοδος» για

475 Από το 1928στην εταιρεία Homokord µε την Αθηναική Εστουδιαντίνα. 476 Τερζούδης Λεωνίδας, «Ο Χορός – η Μουσική και το Τραγούδι

συνθέτης, διασκευαστής, αρχιµουσικός, µουσικοπαιδα-

γωγός και µουσικοκριτικός µε σηµαντική καλλιτεχνική και παιδαγωγική προσφορά στη µουσική

ζωή της συµπρωτεύουσας.

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1892. Τα πρώτα µαθήµατα µουσικής τα έλαβε µε τον Πολωνό βιολονίστα Jarosky (ιδιωτικά) και στο Γαλλικό Ροβέρτειο Κολλέγιο Κωνσταντινούπολης.

Το 1911 µετέβη στο Βερολίνο για τις ουσιαστικές µουσικές σπουδές του στη Musikhochschule (Ανώτατη Μουσική Ακαδηµία) της πόλης. Σπούδασε βιολί µε τον Joseph Joachim (1831-1907), ανώτερα θεωρητικά µε τον Engelbert Humperdinck (1854-1921) και διεύθυνση ορχήστρας και χορωδίας µε τον Arthur Nikisch (1855-1922) και τον Arno Kleffel (1840-1913) 479. Αποφοίτησε το 1914 µε αντίστοιχα δίπλωµα βιολιού και διεύθυνσης ορχήστρας. ∆ιορίστηκε διευθυντής ορχήστρας στο θέατρο Lessing του Βερολίνου (καταστράφηκε το 1945 από βοµβαρδισµό).

Το 1916, µε την είσοδο της Τουρκίας στον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο, αναγκάστηκε να επιστρέψει στη γενέτειρά του, όπου ανέλαβε διευθυντής στη συµφωνική ορχήστρα των ανακτόρων του Σουλτάνου Reşat. Ως επικεφαλής της πραγµατοποίησε το 1917, µε εντολή επιστράτευσης της τουρκικής κυβέρνησης, περιοδεία στις πρωτεύουσες και τις µεγάλες πόλεις των τότε συµµάχων της Τουρκίας (Σόφια, Βερολίνο, ∆ρέσδη, Μόναχο, Βιέννη και Βουδαπέστη). Για αυτή την περιοδεία τιµήθηκε µε πέντε παράσηµα (γερµανικό, βαυαρικό, αυστροουγγρικό, ουγγρικό, βουλγαρικό). Αµέσως, µε τη λήξη της επιστράτευσης το 1918, παραιτήθηκε από τη θέση του, παρά τις δελεαστικές προτάσεις που δέχτηκε.

478 Παρουσιάστηκε σε συναυλία της χορωδίας και µαντολινάτας του Μουσικογυµναστικού Συλλόγου ‘Εθνικός’ της Αλεξανδρούπολης στο ∆ηµοτικό Μέγαρο Σαππών στις 20/2/1955.

479 Μητρούλια Ευγενία, «Η µπάντα από το 1955 ως το 1986. Οι αρχιµουσικοί. Επαµεινώνδας Φλώρος», Η µπάντα του ∆ήµου Θεσσαλονίκης

για την πόλη. Κατά καιρούς διηύθυνε και την ορχήστρα του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης κυρίως µε προγράµµατα από αποσπάσµατα οπερών.

Ωδείο Θεσσαλονίκης, παραιτήθηκε, διατηρώντας µόνο τη θέση του στο Μακεδονικό Ωδείο. Το ίδιο έτος προσελήφθη ως αρχιµουσικός της Φιλαρµονικής του ∆ήµου Θεσσαλονίκης. Στη θέση αυτή παρέµεινε έως το 1964, οπότε αποχώρησε λόγω ασθενείας και στη συνέχεια συνταξιοδότησής του. Με τη συστηµατική και εντατική εργασία του η ορχήστρα είχε συναυλιακά επιτεύγµατα και φιλανθρωπικό και εκπαιδευτικό έργο (όπως η συναυλία για την ανέγερση της καµένης πτέρυγας του

ειδικά για µαθητές και σπουδαστές). Για πρώτη φορά η ορχήστρα άρχισε να δίνει συναυλίες -κυρίως στο τότε Βασιλικό

του, στις 17/12/1939 ερµηνεύθηκαν 10 συνθέσεις και εναρµονίσεις του), τη χορωδία του Συλλόγου Σιδηροδροµικών ‘Θερµαϊκός’

του και την προσωπική του έκφραση485. Με τα µουσικά του χαρίσµατα και τη φιλοµάθειά του νίκησε τα εµπόδια και κατάφερε να πραγµατοποιήσει το όνειρό του, να κατακτήσει δηλαδή µία θέση αξιόλογη στη χορεία των µεγάλων

483 Μητρούλια Ε., ό.π., σ. 52. 484 Περιοδικό Τέχνη, τεύχ. Ιουνίου, Θεσσαλονίκη 1956, σ. 51-52.

485 Μερτζιανίδης Κώστας, «Μουσικά πένθη. Επαµεινώνδας Κ. Φλώρος», Ελληνικός Βορράς , Θεσσαλονίκη 5/1966.

486 Μερτζιανίδης Κ., ό.π. 487 Μάντακας Γιάννης, «Επ. Φλώρος. Βιογραφικό σηµείωµα», Αρχείο Γ. Μάντακα, Θεσσαλονίκη 1966, σ. 119-122.

συνθέτης κατατάσσεται στο πλαίσιο της -αποκα-λούµενηςΕθνικής Μουσικής Σχολής. Από το 1925 περίπου συνέθεσε µικρά

έργα για βιολί και πιάνο και χορωδιακά τραγούδια (ή τα διασκεύασε για χορωδία και µπάντα πνευστών ή µόνο για πνευστά) όντας

άριστος γνώστης της χορωδιακής γραφής και τεχνικής (κυρίως

από τη δηµοτική παράδοση της Θράκης, της Χαλκιδικής και της Ανατολικής Μακεδονίας) 488, µεταξύ των οποίων: «Αγροτικό τραγούδι», «Καπετάν Λούκας», «Ο πόθος των Ελλήνων της 4ης Αυγούστου», «Τα φανταράκια» (για ανδρική χορωδία), «Θοδώρα», «Ύµνος στη Θάσο», «Πάνω στ' Αλώνια», «Από ξένο τόπο», «Μαντζουράνα», «Καραγκούνα», «Μαλάµω», «Μένα η γυναίκα µου», «Λεµονάκι», «Η Μηλίτσα», «Τρία παιδιά Βολιώτικα», «Σγουρός βασιλικός», «Ας χαµηλώναν τα βουνά», «Στους λεβέντες της Μακεδονίας» (διασκευή του οµώνυµου τραγουδιού του Ν. Κοκκίνου), «Έγια µόλα» (διασκευή στο τραγούδι του Μ. Καλοµοίρη), «Βραδινή γαλήνη» (διασκευή στο τραγούδι του ∆. Λάλ[λ]α), «Ψαρόβαρκα» (διασκευή για σολίστ και επτάφωνη µικτή χορωδία στο τραγούδι του ∆. Λαυράγκα) και «Τσιγγάνικη ζωή» (διασκευή στο τραγούδι του Schumann). Εναρµόνισε επίσης τους εκκλησιαστικούς ύµνους και τροπάρια: α) «Η Παρθένος σήµερον» (1965), β) «Τροπάριον του Αγίου ∆ηµητρίου», γ) «Άγιος ο Θεός» και δ) «Τη Υπερµάχω Στρατηγώ». Μεταξύ των πολλών µαθητών του και οι: Γιάννης Μάντακας, αξέχαστος διευθυντής χορωδιών (1932-1999) και Γιώργος Χατζηνάσιος, γνωστός µουσικοσυνθέτης (1942- ). Ο γιος του Κωνσταντίνος Φλώρος (1926- ) είναι διαπρεπής µουσικολόγος και καθηγητής στο πανεπιστήµιο του Αµβούργου και η κόρη του, Αγγελική Φλώρου, σολίστ πιάνου στο Τορόντο του Καναδά (τον Απρίλιο του 1958 ερµήνευσε κοντσέρτο του J.S. Bach σε 3 συναυλίες, συνοδευόµενη από την Ορχήστρα της ∆ηµοτικής Φιλαρµονικής Θεσσαλονίκης υπό τη διεύθυνση του πατέρα της). Απεβίωσε στη Θεσσαλονίκη στις 14/4/1966 πριν προλάβει να γιορτάσει στο τέλος του µήνα –µε πανηγυρική συναυλία- τα 40χρονα του Μακεδονικού Ωδείου489. Στη µνήµη του δηµιουργήθηκε η Συµφωνιέτα Επαµεινώνδας Φλώρος του Νέου Ωδείου Θεσσαλονίκης.

Φορµόζης Παντελεήµων: Πολυσχιδής προσωπικότητα: µουσικολόγος, ερευνητής, πανεπιστηµιακός, φιλόλογος, συγγραφέας και

ως Π.Ε. Φορµόζης. Γεννήθηκε στην Κοµοτηνή τον Νοέµβριο του 1902. Το 1913 ή 14 ήλθε στη Θεσσαλονίκη όπου περάτωσε

Αθηνών. Αποφοίτησε το 1927. Το 1928

ως διευθυντής της βιβλιοθήκης του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Επίσης, στην περίοδο 1928-35 δίδαξε αρχαιοελληνικά και νεοελληνικά στις ανώτερες τάξεις του Γερµανικού Γυµνασίου Θεσσαλονίκης. Στη

τετραετία 1935-38 σπούδασε µουσική στη Χαϊδελβέργη Γερµανίας (θεωρητικά, σύνθεση και µουσικολογία), παράλληλα µε διδακτορικές σπουδές αρχαιοελληνικής και λατινικής λογοτεχνίας και φιλοσοφίας στο εκεί πανεπιστήµιο. Το 1938 συνέγραψε τη µελέτη «De la chanson et de la musique populaire grecque» 491. Το 1939 επέστρεψε στην

zur mazedonischen Volksmagie»

106 σελίδες493, β) «Regenzauber in Mazedonien» σε 98 σελίδες, γ) «Mazedonischer Volksglaube», δ) «Geister- und Damonenglaube im Pontus», ε) «Lieder und Märchen aus Kozani und Siatista» και

«Das Hirtenleben in der

Έκδοση µελέτης, ΑΕΜΘΤ.

µουσικολογικών εκδόσεων σε συνεργασία µε τον εκδοτικό οίκο του Β. Ρηγόπουλου στη Θεσσαλονίκη. Οι εκδόσεις αυτές είχαν χωριστεί σε 4 κατηγορίες: α) µελέτες για την εκκλησιαστική µουσική, β) µελέτες για την ευρωπαϊκή µουσική, γ) µελέτες για τη νεοελληνική µουσική, και δ) µελέτες για τη µουσική στην εποχή των µεγάλων πολιτισµών. Όµως,

στη Θεσσαλονίκη το 1938, από το τυπογραφείο του Κορν. Θεοδωρίδη, σε 43 σελίδες.

492 Αυτόγραφο βιογραφικό σηµείωµά του προς την Κοσµητεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης.

493 Εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1942, ως ο 1ος τόµος του «Volkskundliche Beobachtungen und Materialien aus Zentralmazedonien und der Chalkidike».

494 Εκδόθηκαν στη Θεσσαλονίκη ως τεύχη της εθνοµουσικολογικής σειράς «Volkskundliche Miszellen aus Mazedonien», το 1943 (β’, γ’ και δ’) και το 1944 (ε’ και ζ’).

σε ευρωπαϊκή µουσική γραφή στις δύο Ορθόδοξες ελληνικές εκκλησίες της Βιέννης», αφιερωµένη στον Γ.

µουσικής και η έδρα µουσικολογίας στα πανεπιστήµιά µας» (1969). ∆ιετέλεσε διευθυντής του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκής Μουσικής της Ακαδηµίας της Βιέννης. Συνέγραψε επίσης αρκετές φιλολογικές και φιλοσοφικές µελέτες που παραµένουν ανέκδοτες. Η µοναδική δηµοσιευθείσα µελέτη του, 210 σελίδων έχει τον τίτλο: «Η µορφή και η δράσις της Μηδείας του Ευριπίδου» (1935). Βασίζεται στην τραγωδία «Μήδεια» του Λεύκιου Ανναίου Σενέκα (4π.Χ.-65µ.Χ.). Εκδόθηκε στην Αθήνα από τον εκδοτικό οίκο Νέα Αλήθεια το 1939. Επίσης, η ιστορική µελέτη του «Ο Λορέντζος Μαβίλης: ο πατριώτης και ποιητής» εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη (1938). Το συνθετικό έργο του είναι µικρό. Συνέθεσε έργα σολιστικά, µουσικής δωµατίου (κυρίως) και ορχηστρικά τα οποία δεν παρουσιάστηκαν δηµόσια και ευρίσκονται σε άγνωστο αρχείο. Στο αρχείο του το οποίο υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης εντοπίστηκε ένα έργο του για ορχήστρα. Απεβίωσε στην Αθήνα στα µέσα της δεκαετίας του ‘70.

Χαραλαµπίδης Θεόδωρος: Μουσικοδιδάσκαλος και

εκκλησιαστική χορωδία του Μουσικογυµναστικού Συλλόγου‘Εθνικός’. ∆ιασκεύασε δηµοτικά τραγούδια για µαντολινάτα. Ίσως να συνέθεσε και έργα για νυκτά όργανα.

495 Πρωτότυπος τίτλος: «Die geschichtliche Sonderstellung der abendländischen Musik».

Χατζιδάκις Μάνος 496: Συνθέτης, τραγουδοποιός, αρχιµουσικός, πιανίστας και διανοούµενος, θεωρείται ως πολυσήµαντη και εµβληµατική µουσική ιδιοφυΐα της Ελλά-

δας. Το έργο του συνέδεσε τη λόγια µε τη λαϊκή µουσική και περιλαµβάνει εκατοντάδες ηχογραφήσεις, πολλές από τις οποίες αναγνωρίζονται σήµερα ως κλασικές.

Γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 23/10/1925, « τη διατηρητέα κι όχι την άλλη, τη φριχτή, που χτίστηκε µεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας µετανάστες» 497, όπως έλεγε και ο ίδιος. Μετά τον χωρισµό των γονιών του, το 1932, ο Μάνος Χατζιδάκις µε τη µητέρα του και την αδελφή του εγκαθίστανται οριστικά στην

σπουδές Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών τις οποίες δεν ολοκλήρωσε. Στα δύσκολα χρόνια της γερµανικής Κατοχής

στο έργο «Τελευταίος Ασπροκόρακας»

Αλέξη Σολοµού, στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν. Ακολούθησε η πρώτη ολοκληρωµένη µουσική δηµιουργία του µε τη σκηνική µουσική για την παράσταση «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» του E. O’Neill (1945). Η συνεργασία του µε το Θέατρο Τέχνης διήρκεσε δεκαπέντε χρόνια και απέδωσε σκηνική µουσική για τις παραστάσεις: «Γυάλινος Κόσµος» του T. Williams (1946), «Αντιγόνη» του Σοφοκλέους (1947), «Ματωµένος Γάµος» του F.G. Lorca, έργο 3 (1948), «Λεωφορείον ο Πόθος» του T. Williams (1948), «Ο θάνατος του Εµποράκου» του A. Miller (1949) κ.ά. Εν τω µεταξύ, το 1949, µε µια διάλεξη του

ταινία «Αδούλωτοι Σκλάβοι» του Β. Παπαµιχάλη και τον «Ανδρέα Ζέππο» για ορχήστρα (1946. Ανολοκλήρωτο). Το 1947 έγραψε τα «∆ύο ναυτικά τραγούδια» σε ποίηση Μ. Σαχτούρη, έργο 2. To 1948 συνέθεσε τον πιανιστικό κύκλο «Για µια µικρή λευκή αχιβάδα»500. Αποτελείται από 5 πρελούδια και 5 χορούς, δικής του έµπνευσης («Εµβατήριο», «Συρτός σε τρόπο χανιώτικο», «Συνοµιλία µε τον Σεργκέι Προκόφιεφ», «Τσάµικος», «Μαντινάδα», «Μπάλλος», «Νυχτερινό », «Καλαµατιανός», «Ποιµενικό» και «Μεγάλη σούστα»). Ο ίδιος τον περιγράφει ως αντιροµαντικό έργο το οποίο πρέπει να ερµηνεύεται µε αυστηρή ρυθµική αίσθηση και µε το προσδιορισµένο από τη γραφή του αίσθηµα501. Το 1950 αποτέλεσε ιδρυτικό στέλεχος του Ελληνικού

µπαλέτα του: α) «Μαρσύας»

για ορχήστρα, έργο 4 (1950), β) «Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές», έργο 5 (1951. Οπτική και ακουστική ερµηνεία έξι γνωστών λαϊκών και ρεµπ έτικων τραγουδιών του Τσιτσάνη, του Μητσάκη και του Καλδάρα), γ) «Το Καταραµένο

κινηµατογραφικής ταινίας «Το ποτάµι» (1959). Παράλληλα µε το Ελληνικό Χορόδραµα, η τραγωδός Μαρίκα Κοτοπούλη του ανέθεσε την σύνθεση της µουσικής για τις «Χοηφόρες» (1950) από την «Ορέστεια» του Αισχύλου. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αρχή της ενασχόλησης µε την αρχαιοελληνική τραγωδία και κωµωδία. Στα επόµενα έτη συνέθεσε µουσική για την «Μήδεια» (1956), τον «Κύκλωπα» (1959), τις «Βάκχες», έργο 19 (1962), τις «Εκκλησιάζουσες» (1956), την «Λυσιστράτη», έργο 12 (1957), τις «Θεσµοφοριάζουσες», έργο 14 (1958) και τις «Όρνιθες» για µεσόφωνο, 2 βαρύτονους, παιδική χορωδία, 2 µικτές χορωδίες και ορχήστρα, 498 Κρυσταλλίδου Ζουµπουλιά, Η ζωή και η καλλιτεχνική δράση του Μάνου Χατζιδάκι, ∆ιπλωµατική εργασία στο ΤΜΣ του ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1994, σ. 2. 499 Παφτούνου Σοφία, Βιογραφία του Μάνου Χατζιδάκι στον διαδικτυακό ιστότοπο http://www.tralala.gr/mousikes-biografies-manos-xatzidakis/#sthash. PeJCdc84.dpuf

500 Το πρωτοερµήνευσε ο γνωστός πιανίστας Julius Katchen στην Αθήνα αποσπώντας εξαιρετικά

και το µπαλέτο, βασισµένα σε προγενέστερη µουσική του για τους «Όρνιθες», η οποία χορογραφήθηκε από τον διάσηµο χορογράφο M. Bejart (1927-2007). Η ενασχόλησή του µε τον κινηµατογράφο αποτελεί µεγάλο κεφάλαιο της µουσικής δηµιουργίας του. Στην περίοδο 1950-80 συνέθεσε µουσική για δεκάδες σπουδαίες (αλλά και ασήµαντες) ελληνικές και ξένες ταινίες όπως η «Νυχτερινή περιπέτεια» του Α. Τερζάκη (1954), η «Κάλπικη λίρα» του Γ. Τζαβέλλα (1954), η «Στέλλα» του Μ. Κακογιάννη, (1955), ο «∆ράκος» του Ν. Κούνδουρου (1956), το «America-America» του Ηλ. Καζάν (1962), το «Ταξείδι του µέλιτος» του Ν. Πανουσόπουλου, έργο 31 (1973), το «Sweet Movie» του Ντ. Μακαβέγιεφ (1974), «Ήσυχες µέρες του Αυγούστου» του Παντελή Βούλγαρη, έργο 49 (1992) κ.ά. Το 1960 κέρδισε

(1935- ).

Τεχνολογικού Ινστιτούτου ∆οξιάδη. Το βραβείο απονοµήθηκε εξ ηµισείας στον Ι. Ξενάκη και τον Α. Λογοθέτη, άγνωστους

ανήσυχο, χρηµατοδότησε τον διαγωνισµό πρωτοποριακής σύνθεσης

της επίδρασης ήταν ο κύκλος τραγουδιών «Reflections», έργο 27, ο οποίος φωνογραφήθηκε µε το µουσικό συγκρότηµα New York Rock and Roll Ensemble. Κατά τη διάρκεια της παραµονής του συνέθεσε µουσική για κινηµατογραφικές ταινίες της 20 th Century Fox, της Paramount, της Warner Brothers κ.ά. Την ίδια περίοδο έγραψε τα λιµπρέτα για τρία µουσικά έργα: «Μεταµορφώσεις», «Όπερα για πέντε» έργο 28 (1968. Ανολοκλήρωτο) και «Ντελικανής». Ολοκλήρωσε και ηχογράφησε το «Χαµόγελο της Τζοκόντας» για ορχήστρα δωµατίου, έργο 22, ένα από τα γνωστότερα

οµάδα οργάνων και πιάνο.

Το 1975 άρχισε η χρυσή εποχή του Γ’ Προγράµµατος της ΕΡΑ (δυστυχώς και ανεκδιήγητα

µουσικό διαγωνισµό για νέους Έλληνες συνθέτες. Αξιοσηµείωτη ήταν και η συµµετοχή του στην έκδοση του

τους διαστάσεις. Το 1985 επίσης, δηµιούργησε την ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρεία Σείριος από την οποία κυκλοφόρησαν σηµαντικά ηχογραφήµατα ελληνικής λόγιας και έντεχνης µουσικής. Το 1989 ίδρυσε την Ορχήστρα των Χρωµάτων την οποία διηύθυνε µέχρι το τέλος της ζωής του σε είκοσι συναυλίες και δώδεκα ρεσιτάλ µε παρουσίαση πρωτότυπων

ύφος και µε ηχογραφήµατα τα οποία θεωρούνται πλέον κλασικά: α) «Ο Κύκλος µε την Κιµωλία», σκηνική µουσική και τραγούδια για το θεατρικό έργο του B. Brecht, έργο 13 (1956), β) «Παραµύθι χωρίς όνοµα», 8 τραγούδια για

έργο του Ι. Καµπανέλλη, έργο 11 (1959), γ) «Πασχαλιές µέσα απ’ τη νεκρή γη»

για µικρή ορχήστρα (1961), δ) «Καίσαρ και Κλεοπάτρα», έργο 21 (1962), ε) «∆εκαπέντε Εσπερινοί» (1964), ζ) «Μυθολογία», κύκλος 12 τραγουδιών για φωνή και σύνολο οργάνων, έργο 23 (1965), η) «Καπετάν Μιχάλης» (1966), θ) «Ρυθµολογία» για πιάνο, έργο 26 (1969), ι) «Τα Λειτουργικά» (1971), κ) «Ο οδοιπόρος, το µεθυσµένο κορίτσι και ο Αλκιβιάδης» για 2 γυναικείες και 2 ανδρικές φωνές, µικρή ορχήστρα, χορευτές και ηθοποιούς, σε κείµενα Μ. Ελευθερίου και δικά του, έργο 32 (1973), λ) «Αθανασία» για 2 φωνές και ορχήστρα σε ποίηση Νίκου Γκάτσου, έργο 32α (1975), µ) «Τα Παράλογα» για φωνές, χορωδία και ορχήστρα σε ποίηση Ν. Γκάτσου, έργο 33 (1976), ν) «Η εποχή της Μελισσάνθης» καντάτα για γυναικεία φωνή, δύο ανδρικές φωνές, µικτή και παιδική χορωδία και ορχήστρα δωµατίου σε ποίηση δική του (1980), ξ) «Πορνογραφία», µουσικό θέαµα (1982), ο) «Χειµωνιάτικος ήλιος», κύκλος τραγουδιών, έργο 44 (1983), π) «Σκοτεινή Μητέρα» σε ποίηση Ν. Γκάτσου, έργο 45 (1985), ρ) «Τα Τραγούδια της Αµαρτίας», κύκλος τραγουδιών, έργο 50 (1992) κ.ά. Άλλα έργα του λόγιας µουσικής: α) «Ιονική σουίτα» για πιάνο, έργο 7 (1952), β) Σουίτα για βιολί και πιάνο, έργο 7α (1954), γ) «Ρινάλδος και Αρµίδα» µονόπρακτη όπερα για υψίφωνο, βαρύτονο, ανδρική χορωδία και ορχήστρα, έργο 17 (1961. Ανολοκλήρωτο), δ) «Πέντε αυτοσχεδιασµοί» για µπουζούκι και πιάνο, έργο 29α (1971), ε) «Παίδες επί Κολωνώ» σκηνική καντάτ α, έργο 36 (1977-78. Ανολοκλήρωτο), ζ) «Η αποστολή» καντάτα για µεσόφωνο, µικτή χορωδία και οµάδα οργάνων 1980. Για τα 50 έτη της Πολεµικής Αεροπορίας), η) «Πινδαρικά» καντάτα για µεσόφωνο, βαρύτονο, µικτή χορωδία και µικρή ορχήστρα σε ποίηση Πινδάρου, έργο 4 0 (1981), θ) «Εγκώµιον επιφανούς ανδρός» για µικρή χορωδία και χάλκινα πνευστά σε ποίηση Ανδρέα Κάλβου, έργο 48 (1991), κ.ά. Η µ ουσική δηµιουργία του «στέκεται δίπλα στα καλύτερα ιστορικά παραδείγµατα –Πονηρίδης, Πετρίδης, Κωνσταντινίδης, Σκαλκώτας- των κυριότερων προκατόχων του, πάλι συνειδητά µαζί και αυθόρµητα. Κανένας άλλος συνθέτης της λεγόµενης «έντεχνης λαϊκής» µουσικής, άλλωστε , δεν πλησίασε ούτε από µακριά το ποιοτικό αυτό επίπεδο στη χρήση ελληνικών µουσικών

τα

της. Είναι άγνωστο που και πότε απεβίωσε.

Νικόλαος: Συνθέτης και πιανίστας µε άγνωστα βιογραφικά στοιχεία. Γεννήθηκε µάλλον στην Κωνσταντινούπολη γύρω στο 1880 όπου µάλλον σπούδασε µουσική. ∆ηµιούργησε την ‘Εστουδιαντίνα Χριστοδουλίδη’ µε τις οποία φωνογράφησε αστικά τραγούδια της εποχής, κυρίως δικά του όπως: «Η µικρούλα», «Λιάκουρα», «Ελένη µου να σε χαρώ», «Η Κρητικιά», «Έλα µάτια µου» και «Μη διστάζεις» (περίοδος 1905-10). Συνέθεσε έργα για πιάνο και τραγούδια για φωνή και πιάνο ή µαντολινάτα. Είναι γνωστές οι σύνθέσεις του: α)

Ψάχος Κωνσταντίνος: Προσωπικότητα παγκόσµιας απήχησης της βυζαντινής εκκλησιαστικής µουσικής, και όχι µόνο, που έδρασε και επηρέασε την µουσική κουλτούρα της Μικράς Ασίας: συνθέτης, µουσικολόγος, µουσικός, πρωτοψάλτης, βυζαντινολόγος και λόγιος. Θεωρεί-

ται από τους µετέπειτα µουσικολόγους και µουσικούς, ως µέγας σκαπανέας της βυζαντινής µουσικής.

Γεννήθηκε στο Μέγα Ρεύµα κοντά στην Κωνσταντινούπολη το πιθανότερο το 1866. Η

χρονολογία της γέννησής του παραµένει στη πραγµατικότητα άγνωστη και είναι αρκετά

ολοκλήρωσε

Μάιο του 1887 προσλήφθηκε ως Α' δοµέστικος στον Πατριαρχικό Ιερό Ναό της Μεταµορφώσεως του Σωτήρος στον Γαλατά µε πρωτοψάλτη τον Γ. Σαρανταεκκλησιώτη (1841/43 - 1891). Στη θέση αυτή υπηρέτησε µέχρι το 1891. Κατόπιν, ήταν Α' δοµέστικος του πρωτοψάλτη Ευστρ. Παπαδοπούλου (1847-1909) στον Ιερό Ναό της Παναγίας του Πέραν. Το 1892 έγινε πρωτοψάλτης στον Ιερό Ναό του Αγίου Χαραλάµπους

Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και το 1895 προσλήφθηκε ως πρωτοψάλτης του

Κωνσταντίνος Ψάχος, Χατζηθεοδώρου Γεώργιος Ι., Βιογραφία Κωνσταντίνου Α. Ψάχου.

διάφορες σχολές (όπως στο Παρθεναγωγείο του Αγιοταφικού Μετοχίου Κωνσταντινούπολης, όπου διορίστηκε το 1896)506. Το 1898 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Μουσικού Εκκλησιαστικού Συλλόγου Κωνσταντινούπολης του οποίου διετέλεσε ειδικός γραµµατέας και τον υπηρέτησε δραστήρια µέχρι το 1902, οπότε και παραιτήθηκε οριστικά. Μετείχε επίσης σε επιτροπές του Συλλόγου και ανεκίνησε το

του ρυθµού εν τοις άσµασι της Εκκλησίας»

και άσµατα της εξωτερικής ρυθµικής µουσικής και πολλά άλλα, δηµοσιευθέντα στα πρακτικά του Εκκλησιαστικού

Λειτουργικόν, Βιβλιοθήκη Κ. Ψάχου.

και έδωσε κατά τη διάρκεια της διαµονής του στη Γερµανία αρκετές διαλέξεις για την παρασηµαντική και τα µικροδιαστήµατα511. Λόγω θανάτου του, το όργανο δεν πρόλαβε να 508 Χατζηθεοδώρου Γεώργιος Ι., Βιογραφία Κωνσταντίνου Α. Ψάχου, Ανάτυπον εκ της Β’ εκδόσεως της «Παρασηµαντικής», Αθήνα 1978, σ. κστ’.

509 Περσική λέξη η οποία χαρακτηρίζει τα άσµατα της εν γένει οθωµανικής µουσικής καθώς και τους ήχους (τρόπους ή κλίµακες ή «δρόµους») στους οποίους µελοποιούνται.

510 Το Παναρµόνιο, γνωστό και ως Παναρµόνιο νέο ή Εύειο Παναρµόνιο (από το παν + αρµονία, που σηµαίνει ότι µπορεί να προσδώσει «πάσες τις αρµονίες»), οµοιάζει µεν µε αρµόνιο και εκκλησιαστικό όργανο, αλλά είναι µουσικό όργανο που παράγει όλους τους φθόγγους της ευρωπαϊκής και βυζαντινής µουσικής, χρησιµοποιώντας µόνο ένα πληκτρολόγιο. Έχει ύψος 6 µέτρων και αποτελείται από 660 αυλούς. Κατά παραγγελίαν του Ψάχου, κατεσκευάσθη στην Γερµανία, από τον Γερµανικό οίκο οργανοποιίας G.F. STEINΜΕYER. 511 Θέµατα µερικών εκ των διαλέξεών του: «Η ελληνική µουσική και το Όργανον αυτής» (1/7/1922) και «Εξέλιξις της Ελληνικής Μουσικής» (26/1/1922).

οι Γερµανοί το

ως πρόδροµο του σηµερινού συνθετητού (Synthesizer), και ως το σπουδαιότερο επινόηµα της µουσικής ιστορίας, µετά την αρχαία ύδραυλι που λειτουργούσε µε νερό, ενώ το παναρµόνιο είναι παραδοσιακό και λειτουργεί µε αέρα και σωλήνες. Ο δε σχεδιασµός των σωλήνων (αυλών), έγινε µε τέτοιον τρόπο ώστε έκαστος να παράγει την δέουσα συχνότητα. Αντίγραφο του παναρµονίου υπάρχει στην Εστία Νέας Σµύρνης Αττικής. Μάλιστα έχει δηµιουργηθεί και ο σύλλογος ‘Παναρµόνιο Πολιτιστικό Κέντρο Κ. Ψάχος’ µε σκοπό τη µεταφορά του παναρµόνιου στην Ελλάδα.

Από το 1927 και έως το 1930 συνεργάστηκε

βυζαντινής και ελληνικής µουσικής, όπως τα: α) «Λειτουργικόν» (1905) 514, β) «Λειτουργία» (1909)515, γ) «Λειτουργικοί ύµνοι» (1912), δ) «Παρασηµαντική της βυζαντινής µουσικής» (1917)516 κ.ά. και έδωσε δεκάδες διαλέξεις. Αναγνωρίστηκε διεθνώς ως αυθεντία σε ζητήµατα παρασηµαντικής. ∆ηµοσίευσε επίσης πάνω από 500 µελέτες και µουσικοφιλολογικά άρθρα (κυρίως στη Φόρµιγγα του ιεροψάλτη και µελοποιού Ι.Θ.Τσώκλη [;-1915]) µεταξύ των οποίων οξύτατες πολεµικές κατά της τετραφωνίας και των υποστηρικτών της. Το τελευταίο άρθρο του

512 Καθαρισµός και προστασία των σωλήνων από την διαφυγή σκόνης και υγρασίας που τους καταστρέφει.

513 Παρά τις σχετικές επίµονες προσπάθειες του Μ. Καλοµοίρη.

514 «Περιέχον τα υπό των διακόνων, ιερέων και ιεροψαλτών εν τη αγία και ιερά λειτουργία ψαλλόµενα κατά το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας» (υπότιτλος της εκδόσεως από το Παράρτηµα ‘Φόρµιγγος’ Μουσικόν, Έτος Α’, Περίοδος Β’).

515 Πρώτος ο Ψάχος εξέδωσε την Θεία Λειτουργία έντυπη µε συνηχητική γραµµή «κατά το ύφος και την παράδοσιν της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας» (υπότιτλος της εκδόσεως) και «συντεθειµένης επί τη βάσει της συµφωνικής αρµονίας της ηµετέρας µουσικής και του αγράφως και κατά παράδοσιν διασωθέντος Ίσου» (πρόλογος, Τυπογρ. Σπ. Κουσουλίνου, Αθήνα 1909, σ. ι’).

τραγωδίες όπως τα χορικά και λυρικά για τον «Προµηθέα» (1927)520, τον «Προµηθέα ∆εσµώτη» (1930)521, τις «Ικέτιδες» (1930)522, τις «Φοίνισσες» (1934) 523, τον «Οιδίποδα» κ.ά. Συνέθεσε επίσης έργα για ορχήστρα και χορωδία, όπως τα: α) «Αγρυπνία και πανηγύρι στο Μέτσοβο», β) «Μ. Προκείµενον», γ) «Απόκρεω», δ) «Βυζαντινή φαντασία», ε) «Σµυρναίικη σερενάτα», ζ) «Η κλεφτουριά», η) «Ανάστασις» 524 κ.ά. Εργάστηκε για

συνθέσεις του στον χώρο αυτό είναι τα: α) «∆οξαστικά και Απολυτίκια Πέτρου Αρχιεπισκόπου Άργους» (1908), β) «∆οξολογία της 25ης Μαρτίου» (1938), γ) «Αγρυπνίας εσπερινός», το «Άξιον εστί» σε ήχο εναρµόνιο και δ) «Αποστολική περικοπή» σε ήχο β’ χρωµατικό. Το σπουδαιότερο θεωρητικό του έργο είναι Το οκτάηχον σύστηµα της Βυζαντινής µουσικής, εκκλησιαστικής και δηµώδους και το της αρµονικής συνηχήσεως (1941) 527. Χαρακτηρίστηκε ως «το µουσικό αντίβαρο » στην

το Εθνικό Θέατρο.

522 ∆ελφικές Εορτές του 1930 από τον Θίασο ∆ελφικών Εορτών. «Η µουσική του γίνεται αντικείµενον θερµών εκδηλώσεων των θεατών οίτινες ψάλλουν

µετά του χορού την υπέροχον µελωδίαν Βασιλεύς των Βασιλέων»

523 Παρουσιάστηκε από τον Θυµελικό Θίασο στο Παναθηναϊκό Στάδιο τον Αύγουστο 1934. Επίσης το 1938, το 1941, το 1948, το 1961 και το 1965 από

τον Θυµελικό Θίασο.

524 Χατζηθεοδώρου, ό.π., σ. νζ’.

525 Ήταν ο πρώτος ο οποίος το παρατήρησε.

526 ∆ιετύπωσε πρώτος τη γνώµη ότι ο αρχαίος δώριος τρόπος αντιστοιχεί προς τον ειρµολογικό ήχο δ’ της βυζαντινής µουσικής. Συστηµατοποίησε τον τύπο της αρµονικής συνήχησης των µελών της βυζαντινής µουσικής µε την καθιέρωση γραπτής (απλής ή διπλής) συνηχητικής γραµµής (πολλαπλοί ισοκράτες).

527 Εκδόθηκε πολύ αργότερα, το 1978, µε επιµέλεια και εισαγωγή του Γεωργίου Ι. Χατζηθεοδώρου.

«∆ηµώδη άσµατα Σκύρου», «Κρήτης»

στη Συλλογή του Ωδείου Αθηνών) και σε διάφορα µουσικά περιοδικά. Η ικανότητά του της άµεσης καταγραφής αυτών των δηµοτικών

τραγουδιών (σε βυζαντινή όσο και σε ευρωπαϊκή σηµειογραφία) µετά από µία ή δύο ακροάσεις των φυσικών εκτελεστών τους 533 εξέπληξε τον, σε αρκετές περιπτώσεις, αυτόπτη και αυτήκοο A. Marschick. Ο τελευταίος, ακούγοντας τις φωνογραφήσεις και ελέγχοντας τις αντίστοιχες παρτιτούρες των δηµοτικών τραγουδιών που περισυνελέγησαν στην Κρήτη534, σηµείωσε: « La notation des chansons de Cr`ete par M. Psachos est la plus fid`ele qu’ il me semble possible de re΄aliser, et elle donne bien le caract`ere de la couleur locale » 535. Τα κείµενά του τα υπέγραφε συνήθως ως Κ.Α. Ψάχος ή µε τα αρχικά Κ.Α.Ψ., σπάνια ολογράφως και σε πολλές περιπτώσεις

των Βαυαρικών τετραφωνιών. Mεταξύ αυτών και οι: Μ. Θεοχαρίδης, Χ. ∆αλάκος-Θεοχαρόπουλος, ∆. Κουτσογιαννόπουλος, Ι. Μαργαζιώτης, ∆.Χ. Μαυρόπουλος, Ι. Παναγιωτόπουλος-Κούρος, Κ. Πανάς, Ν.Γ. Παππάς, Σπ. Περιστέρης, Κ.Γ. Πολένας, ∆. Σουρλαντζής, Π. Στωϊκίδης, Α. Τράκας, Θ. Χατζηθεοδώρου, Ν.Α. Χρυσοχοΐδης κ.ά. Απεβίωσε τυφλός (ήδη από το 1945) και λησµονηµένος στην Αθήνα το 1949. Προς τιµή του, όµως πολύ αργότερα, δόθηκε το επώνυµό του σε οδό της Νέας Σµύρνης Αττικής.

Σακελλαρίδης Ι.Θ., Ελληνικόν Μέλλον, φύλ. 5221, Αθήνα 23/11/1938.

532 Εκδόθηκε στον Πειραιά το 1923 µε δαπάνη του Γορτυνιακού Συνδέσµου Πειραιώς. Περιείχε 67 δηµώδη άσµατα σε ευρωπαϊκή και βυζαντινή σηµειογραφία.

533 Στο σύνολό τους

την Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα του Αγίου Γεωργίου Βιέννης (κοινότητα Ελλήνων Οθωµανών Υπηκόων) µε αίτηµα οικονοµικής ενίσχυσης για την πραγµατοποίηση µουσικών σπουδών.

Ο Ζαχαριάδης ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1889 µε ∆ίπλωµα Σύνθεσης. Υπήρξε ο πρώτος Έλληνας, απόφοιτος του Κονσερβατορίου της Βιέννης. Αρχείο Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος του Αγίου Γεωργίου Βιέννης.

1. Γρηγόριος Πρωτοψάλτης (1777-1821): «∆εύτε Έλληνες Γενναίοι» για φωνή, ανδρική χορωδία, κανονάκι και πολίτικα όργανα (µουσική µεταγραφή Γρηγορίου Στάθη).

∆εύτε, Έλληνες γενναίοι, Έλληνες, άγωµεν, άγωµεν προθύµως, νέοι, φώς αναλάβωµεν, εις τον Θείον Παρνασσόν.

το ζοφερόν της αµαθείας Πατρικήν κληρονοµίαν, ας λείψη το δεινόν. έχοντες την ευφυίαν ……………………. και φιλίαν των µουσών.

ισοκράτη.

Την τιµιωτέραν των Χερουβείµ µακαρίζειν σε την Θεοτόκον, και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείµ

Άξιον εστίν ως αληθώς

την αειµακάριστον και παναµώµητον την αδιαφθόρως Θεόν Λόγον τεκούσαν, και µητέρα του Θεού ηµών. την όντως Θεοτόκον, Σε µεγαλύνοµεν.

Το συγκεκριµένο µέλος που είναι γραµµένο σε ήχο πλ. Α´ µικτό, συµπεριλαµβάνεται στη µικρή συλλογή µε τον τίτλο Λειτουργικά που εκδόθηκε το 1961, όταν ο Βασίλειος Νικολαΐδης ήταν Μουσικοδιδάσκαλος

κατά τα δυτικά πρότυπα. Ο Νικολαΐδης, όντας πρωτοψάλτης και ιεροδιάκονος στην ελληνική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της Βιέννης, µετέφερε το πρωτότυπο βυζαντινό µέλος στην ευρωπαϊκή σηµειογραφία, προσπαθώντας να διατηρήσει τη µέγιστη δυνατή κατ’ αυτόν πιστότητα του αρχικού µέλους, και στη συνέχεια ο ∆ιευθυντής του Κονσερβατόριου

συγχορδιακή υφή, εν είδει χορικού (choral).

4. Γεώργιος Σούτσος (1817-1875): «Madelaine» για φωνή και πιάνο 539 .

Avant qu’aux flots je m’abandonne Ta voix jette en mon coeur l’oubli viens t’asseoir à l’abri du vent. des maux que la misère entraine. là bas où j’ai révé souvent, Ah! Chante Madelaine et chante moi ta chanson Bretonne. ton refrain si joli.

Το ποίηµα που µελοποιεί ο Σούτσος

του δίστιχου.

Η µουσική στροφή φέρει τριµερή αρµονική δοµή. Το πρώτο τµήµα, που αντιστοιχεί στους πρώτους τέσσερις στίχους κάθε ποιητικής στροφής, ολοκληρώνεται µε τέλεια πτώση στη δεσπόζουσα (ΡΕ µείζονα) της κύριας τονικότητας (ΣΟΛ µείζονα) του έργου. Το µεσαίο τµήµα, που αντιστοιχεί στο τρίτο δίστιχο της κάθε ποιητικής στροφής, µεταφέρεται µε µετατροπία σχέσης τρίτης –χαρακτηριστικό της ροµαντικής περιόδου– στη ΣΙ ύφεση

5.

(πριν το 1860-;): «Ναννάρισµα» αρ. 28 για φωνή και πιάνο 540

Έλα ύπνε κ’ επαρέτο να το δώσ’ αγάς σταφύλι

έλα κι’ αποκοιµισέτο κ’

παιδιού. Η µε-

λωδία αναπτύσσεται σε έκταση µικρότερη της οκτάβας, άλλωστε οι µεγάλες διακυµάνσεις είναι ανεπιθύµητες. Το ένα νανούρισµα εκτείνεται σε µελωδικό διάστηµα έκτης και το άλλο σε έβδοµης. Η µελωδική γραµµή στο τελείωµά της παραµένει ανοιχτή. ∆εν καταλήγει στον τονικό φθόγγο, αφού το µωρό θα αποκοιµηθεί αν αισθανθεί την αδιάκοπη

στροφή του τραγουδιού. Η δυναµική είναι πάντα σταθερή χαµηλή από p έως ppp. Οι µελωδικές γραµµές και των δύο Νανναρισµάτων

κι’ αποκοίµησέτο», χαρακτηριστικός στίχος του συγκεκριµένου είδους του ελληνικού δηµοτικού τραγουδιού που µελοποιήθηκε µε διάφορες εναλλακτικές µελωδικές µορφές. Και στις δύο µεταγραφές – εναρµονίσεις του Μάτσα, η βάση

µε την άλλη οργανική φωνή συγχορδιακούς σχηµατισµούς σε κάθετη ή σε διευρυµένη θέση, οι οποίοι

7. Περικλής Μάτσας: «Η Μοναξιά» (1878) για φωνή και πιάνο 542

∆ύο, δύο τα πουλιά, Είν’ η φύσις σκοτεινή µε τραγούδια καὶ χαρές χόρτα κι' άνθ' είναι ξηρά κτίζουν την κοινή φωλέα καί φαρµάκ' ειν' τα νερά

εις µυρσίνες ανθηρές κι η καρδιά µου µε πονεί 542 Μάτσας, ό.π., σ. 84-87.

µέσα στην καρδιά

στενάζω στην ηχώ

Το τραγούδι, σε ποίηση Αλέξανδρου Ραγκαβή, (1809-1892) δοµείται στροφικά. Η κάθε µουσική στροφή αντιστοιχεί σε δύο ποιητικές στροφές. Το σύνολο της δοµής, η οποία βασίζεται στα κλασικά πρότυπα, κατασκευάζεται από τετράµετρες φράσεις που εναρµονίζουν τα ποιητικά δίστιχα.

µε έµφαση στην επανάκρουση των φθόγγων της τονικής και της δεσπόζουσας. Η δεύτερη περίοδος της µουσικής

κύριας µελωδικής γραµµής παρουσιάζει σαφώς µεγαλύτερη διακύµανση, όσον αφορά τα τονικά ύψη και καταλήγει στην

δοµή ΑΒΑ µε πανοµοιότυπη επανάληψη του Α και καταληκτική προσθήκη πεντάµετρης ουράς (coda). Οι ενάρξεις

µέσω της χρήσης κορώνας), όσο και λόγω της χρήσης του ίδιου εναρκτήριου µοτίβου µε τη µόνη διαφορά ότι στην έναρξη

τρόπο.

κύρια τονικότητα του έργου είναι η ΛΑ µείζονα ενώ το µεσαίο µέρος

στον χώρο της οµώνυµης ελάσσονας. Η µονοµοτιβική ανάπτυξη

συνόλου και οι καταλήξεις των επί

µέρους τµηµάτων (Α και Β) στη δεσπόζουσα ενισχύουν την εσωτερική

συνοχή του έργου. Παράλληλα, η

χρήση πολυφωνική υφής και η αυστη-

ρή δόµηση κατά οµοειδείς φράσεις σε

διαδοχική παράθεση, οι οποίες οµαδοποιούνται σε περιόδους οµοιογε-

νούς εσωτερικής διάρθρωσης που

διαχωρίζονται σαφώς µεταξύ τους µε συγκεκριµένες δυναµικές, ρυθµικές και

αρµονικές µεταβολές [π.χ. η αρχική

εξάµετρη περίοδος του τµήµατος Α φέρει δυναµική f ενώ η δεύτερη φέρει

543 Carikiopoulo Constantino, «Allegro moderato», σ. 82-83.

Carikiopoulo Constantino, Allegro moderato,ΑΕΜΘΤ.

του εν λόγου έργου. Θα µπορούσαµε, δηλαδή, να ισχυρισθούµε ότι το παρόν έργο για εκκλησιαστικό όργανο του Χαρικιόπουλου

συνήθως και συµµετρική, έστω και µόνο για λόγους συµβολικούς. Για παράδειγµα, η χρήση της τριµερούς δοµής θα µπορούσε να συνδέεται µε έναν συµβολισµό της Αγίας Τριάδας. Περαιτέρω συµβολικές υποθέσεις για το συγκεκριµένο

ποικιλµένη δοµή, όπως και για τους αριθµούς των µέτρων των δύο κύριων τµηµάτων του έργου: Α (31µ) και Β

Zachariadès Pierre C., Valse Impromptu pour piano op. 1, no. 2, Musikaliendruckerei von Jos. Eberle & Co., Βιέννη χ.χ.

ποιότητα µε την οποία γράφει ο δηµιουργός µε τη διπλή ιδιότητα του συνθέτη – ερµηνευτή. Παρατηρώντας τη σχολαστικότητα µε την οποία αποτυπώνονται στο µουσικό κείµενο οι παράµετροι της δυναµικής, της φραστικής, των ρυθµικών

του κάθε µέρους:

A[ΜΙb-] (80µ) – Ν[MIb+] (120µ) – Α΄[MIb-] (48µ) = Α{[Α1 (32µ) = Α1α (16µ) + Α1β (16µ)] – [И1 (32µ) = И1α (16µ) + И1β (16µ)] – [Α1β (16µ)]} –

Ν{[Ν1 (20µ) = Ν1α (12µ) + Ν1β (8µ)] – [Ν2 (32µ) = Ν2α (16µ) + Ν2β (16µ)] – [Ν2΄ (32µ) = Ν2α΄ (16µ) + Ν2β΄(16µ)] –[Ν1 (20µ) = Ν1α (12µ) + Ν1β (8µ)] – [Ν2β΄΄ (16µ)]} –Α΄{[И1΄ (32µ) = И1α΄ (16µ) + И1β΄ (16µ)] – [Α1β (16µ)]}

και δεξιοτεχνία, η επαναφορά του Ν1 γίνεται για λόγους συνοχής για να µην υπάρξει µεγάλη αποµάκρυνση από το αρχικό

της ύστερης παραλλαγµένη πρότασης Ν2β΄΄. Η σηµαντικότερη περικοπή πραγµατοποιείται στην επανεµφάνιση του πρώτου µέρους του έργου υπό τη µορφή Α΄ όπου παραλείπεται παντελώς το πρώτο τµήµα Α1.

τη µικροδοµή του έργου, θα

σε µερικές λεπτοµέρειές της, αφού

είναι ο καθοριστικός παράγοντας απόδειξης

της αισθητικής διάκρισης του δηµιουργού και της

συνθετικής του επιστηµοσύνης και οδηγούν στο

υψηλό έργο

µείζονας στο µέσο

των προτάσεων Α1α και Α1β του πρώτου και τρί-

του τµήµατος του πρώτου µέρους Α, η οποία σίγουρα ξαφνιάζει τον ακροατή, ιδιαίτερα στην πρώτη εµφάνισή της στα µ.7-8, δηλαδή στο τελείωµα

πρώτης οκτάµετρης υποπρότασης του έργου, όπου σαφώς αναµένεται η ΜΙ ύφεση ελάσσονα

αποτελεί ένα ευρηµατικό προµήνυµα της τονικότη-

τας του µεσαίου µέρους του έργου.

Η έναρξη του τµήµατος И1 µε την πρώτη ανα-

στροφή της τονικής συγχορδίας

ελλάσων).

Αναλυτικά η µορφή του τραγουδιού έχει ως εξής: Α1 (πιανιστική εισαγωγή) – Α (Α1 – Α2) – Β – Α΄ (Α1΄ – Α2΄). Το ύφος του έργου προσιδιάζει το ιταλικό bel canto, τόσο στα χαρακτηριστικά της µελωδικής γραµµής της ανθρώπινης φωνής (λιτή γραµµή µε κυρίως βηµατική κίνηση στην οποία τα άλµατα που εξυπηρετούν εκφραστικούς σκοπούς εξισορροπούνται ως επί το πλείστον µε αντίθετη βηµατική κίνηση, χρήση κυρίως συγχορδιακών φθόγγων που ποικίλλονται µε εκφραστικές επερείσεις-αποτζιατούρες και διαβατικές κινήσεις), όσο και στα χαρακτηριστικά της αρµονικής συνοδείας του πιάνου (απλή αρµονική γραφή σπασµένων συγχορδιών σε φθόγγους σταθερής ισόχρονης ρυθµικής πορείας

στη θέση του µ.6 όπου το άκουσµα της υποδεσπόζουσας (IV) δηµιουργεί την αίσθηση της απροσδόκητης πτώσης

VI βαθµίδας στο δεύτερο µισό του µ.6 αποδείξει ότι η προηγηθείσα συγχορδία της υποδεσπόζουσας είχε απλά και µόνο το ρόλο αρµονικής αποτζιατούρας, η οποία καταλήγει µε βηµατικές κινήσεις στην πραγµατική λύση της προηγηθείσας δεσπόζουσας που είναι η VI βαθµίδα) είναι µερικά από τα βασικά στοιχεία του αρµονικού εµπλουτισµού που χρησιµοποιεί

χορωδία (παιδική ή γυναικεία) και πιάνο. Η κύρια τονικότητα του έργου είναι η ΦΑ µείζονα, ενώ µόνο ο τρίτος στίχος της πρώτης τετράστιχης στροφής, ο οποίος αναφέρεται στον αιώνιο ύπνο του «γιού της καλογριάς », εναρµονίζεται στη ΛΑ ελάσσονα. Όλο το τραγούδι δοµείται από οκτάµετρα, τα οποία αντιστοιχούν σε µουσικές προτάσεις που σχηµατίζουν δύο δεκαεξάµετρες περιόδους, όσον αφορά την µελοποίηση της πρώτης στροφής και µία δεκαεξάµετρη περίοδο, όσον αφορά τη µελοποίηση της δεύτερης στροφής. Αυτό προκύπτει επειδή η πρώτη στροφή του ποιήµατος αποδίδεται µουσικά σε tempo Larghetto και στον τριµερή ρυθµό των 3/8, ενώ η δεύτερη στο γρηγορότερο tempo Allegro moderato και στον διµερή

Γουναρόπουλος Βασίλειος Ν., Στο µνηµείον του Φαλήρου, τυπογραφείο Λ. Νίτσε, Βάρνα 1901. Αρχείο ∆ηµητρίου Ταταράκη.

χαρακτήρα µε την οποία αποδίδεται η δεύτερη ποιητική στροφή, όπου το φωνητικό σύνολο µεγαλόπρεπα και σε γρηγορότερο

20ού) ως “απόλαυσις εθνική άµα και καλλιτεχνική”», Βαλκανικά σύµµεικτα, Ίδρυµα Μελετών Χερσονήσου του Αίµου, τεύχ. 8, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 92.

της κλασικής εποχής της δυτικοευρωπαϊκής μουσικής.

12.Γεώργιος Παχτίκος (1869-1915): «Που ναύρω ’γω βασιλικό» για

Θράκη, Μακεδονία, Ήπειρο, Αλβανία, Ελλάδα (ενν. στα γεωγραφικά όρια της εποχής του), Κρήτη, Νησιά του Αιγαίου, Κύπρο και Παράλια της Προποντίδας. Αξίζει να αναφερθεί η άποψη που σχημάτισε από την ενδελεχή έρευνά του, σχετικά με την απόδοση του δημοτικού τραγουδιού: «ο ελληνικός λαός ουδέποτε άδει δια της ρινός, ως το τοιούτον ιδιαιτέρως κατά τας μουσικάς περιοδείας μου παρετήρησα. Την κακόηχον ρινωδίαν μεταχειρίζονται ενιαχού μόνον αμαθείς τινες ιεροψάλται και ουδείς άλλος» 550

548

Παχτίκος Γεώργιος, «Που ναύρω ’γω βασιλικό», Μουσική, τεύχ. 8, έτ. Α΄, Κωνσταντινούπολη 1912, σ. 236.

549 Εκκλησιαστική Αλήθεια, έτ. 15 (1/3/1895-29/2/1896), Κωνσταντινούπολη 1896.

550 Παχτίκος Γεώργιος Δ., 260 Δημώδη Ελληνικά Άσματα από του στόματος του ελληνικού λαού, τόμ. Α΄, επιμ. Μάλτος Αναστάσιος Ν., Βιβλιοθήκη Μαρασλή, Αθήνα 1905, σ. ιε΄, υπ. 1.

13. Giovanni Ingenito (1876-1933): «Serenata d’Amore» για φωνή και πιάνο 553 .

Ξύπνα, αχ µην αργής

έβγα για να σε ’δω

η πούλια τρεµοσβύνει

και ’γω σου τραγουδώ.

Τ’ αηδόνι την αυγή

για σένα κελαδεί

κ’ εγώ µ’ αυτό γλυκά

σου ψάλλω ’ρωτικά

Νεράιδα µου χρυσή τραγούδι χαρωπό.

για ’σένα ξενυχτώ

Αχ! Ξύπνα να σου ’πω

τον πόνο της ψυχής µου κ’ ένα φιλί γλυκό

σ’ εσένα για να πω.

Η Serenata d’amore του Ingenito, σε ποίηση Βιτάλη,

αχ! δος µου σ’ αγαπώ.

του έργου είναι η ΦΑ µείζονα, η οποία χρησιµοποιείται στην επωδό, ενώ οι εναλλακτικές ποιητικές στροφές εναρµονίζονται στην οµώνυµη ελάσσονα (ΦΑ ελάσσονα). Αµφότερες, η µουσική στροφή και η επωδός δοµούνται ως δεκαεξάµετρες περίοδοι που αποτελούνται από δυο παρόµοιες οκτάµετρες προτάσεις (πρότερη και ύστερη). Χαρακτηριστική είναι η πιανιστική εισαγωγή που χρησιµοποιείται και ως coda, στην οποία ο τραγουδιστής συνυπάρχει µουρµουρίζοντας

εισαγωγή. Μάλιστα, δεν µπορεί να περάσει απαρατήρητη η οµοιότητα της εισαγωγής του τραγουδιού του Ingenito µε την εισαγωγή του ναπολιτάνικου τραγουδιού «Torna a Surriento» του Ernesto de Curtis. Ο Curtis (1875-1937) υπήρξε συνοµήλικος του Ingenito και το τραγούδι του, το οποίο έγινε µεγάλη επιτυχία, γράφτηκε περίπου το 1902. ∆εν αποκλείεται ο Ingenito να δανείζεται τη χαρακτηριστική εναρκτήρια φράση του ναπολιτάνικου τραγουδιού, ως σήµα κατατεθέν της καταγωγής του ή ως ένα δείγµα νόστου της αγαπηµένης του πατρίδας, σύµφωνα µε τον τίτλο του τραγουδιού («Γύρισε στο Σορέντο», που είναι µια όµορφη µικρή παραθαλάσσια πόλη στον κόλπο της Νάπολης).

14. Λουκιανός Καββαδίας (1879-1970): «Ξεµυαλίστρα (Καλαµατιανός)» για φωνή και πιάνο 554

Γαλανοµάτα µου

κουαρτέτο µανδολίν ου (πρώτο και δεύτερο µανδολίνο, µανδόλα και κιθάρα). Επίσης διατηρεί δική του Ορχήστρα, στην οποία παίζει πιάνο και αναλαµβάνει την ψυχαγώγηση σε εκδροµές, εσπερίδες κ.λπ.555

Ο Καλαµατιανός µε τίτλο Ξεµυαλίστρα του Λουκιανού Καββαδία, σε ποίηση της γυναίκας του Όλγας, ανήκει µάλλον στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού

» έχει ξεµυαλίσει τον κακόµοιρο άνδρα, αναπτύσσεται στον ελάσσονα τρόπο, βαρύ κι ασήκωτο, γεµάτο ελάσσονες και ελαττωµένες συγχορδίες, µε µόνη εξαίρεση την εναρµόνιση των «µαγικών φιλιών» της γαλανοµάτας που γίνεται µε τη φωτεινή συγχορδία της ΜΙ ύφεση µείζονας (σχετική µείζονα της κύριας τονικότητας ντο ελάσσονας). Η δυναµική κορύφωση του µέρους δίνεται µε κορώνα στη µελωδική κορύφωση της φωνής που τραγουδά το µερακλίδικο επιφώνηµα «Αχ

σπόζουσα συµβολίζει

« σ’ αυτό τον κόσµο µην ξεχνάς πως όλα είναι δανεικά », ενώ το ανοιχτό

να ζήσουµε µαζί δεν βρίσκοµαι στον κόσµ’ αυτό, το τι παθαίνω πώς να σε το ’πώ να σ’ αγαπώ, να µ’ αγαπάς και να περάσουµε ζωή χρυσή

να ’µαστε σαν λούλουδα του κάµπου διαλεχτά µε κάµεις να σ’ αρπάξω να σε φιλήσω, να σε φιλήσ’ όσο µπορώ. θα σε δροσίζω πάντα µε τα φιλιά µου και µε λογάκια τρυφερά.

Μη µε λιγώνης, χαϊδεµένα µη κυττάς φλογερά µη λες λογάκια ερωτικά µε τα δυο σου τα χειλάκια, χειλάκια

(τονική, δεσπόζουσα και υποδεσπόζουσα), ενώ δοµικά βασίζεται στην αλυσιδοποίηση του εναρκτήριου µοτίβου του

του έργου φυλάσσεται για το ρεφραίν. Ολοκληρώνοντας την πρότερη οκτάµετρη πρόταση της δεκαεξάµετρης περιόδου του ρεφραίν αποκλειστικά µέσα στον διατονικό χώρο της ΜΙ µείζονας, ξεκινά την δεύτερη οκτάµετρη πρόταση µε την VI βαθµίδα (σχετική ελάσσονα, ΝΤΟ δίεση ελάσσονα), προετοιµάζοντας έτσι ένα καλαίσθητο αρµονικό κορύφωσα στην ΝΤΟ δίεση µείζονα, που θα έρθει µέσω της χρήσης της κοινής παρενθετικής δεσπόζουσας και θα συνοδέψει το κορύφωµα της µελωδικής γραµµής (ΣΟΛ δίεση) στο τέταρτο µέτρο της ύστερης πρότασης.

556 Τσαλαπατάνης Ορέστης, Μη µε λιγώνης, έκδοση άνευ λοιπών στοιχείων.

το τονικό πλαίσιο της τονικότητας

να στεφανώσω, δυο κορµάκια να ενώσω.

τα στέφανα χρυσά, βόηθα Χριστέ και Παναγιά.

λαµπάδ’ από ασήµι,

των µουσικών προτάσεων και των κυριότερων µουσικών φράσεων ίσα – ίσα για να καθορίσουν

17. Νότης

Σαντοριναίος (1912-1976): «Η

Ψυχούλα» για φωνή και πιάνο 558 .

Ωσάν γλυκόπνοο Όλα την έκραζαν

δροσάτ’ αεράκι όλα τ’ αστέρια.

µέσα σ’ ανθότοπο κι εκείνη εξάπλωνε

κειό το παιδάκι δειλή τα χέρια.

την ύστερη έβγαλε γιατί δεν ήξευρε

αναπνοή. σε ποιο να µπει.

Και η ψυχούλα του

εις τον αέρα

Αλλά να του ’δωσε

ένα αγγελάκι

γλήγορα ανέβαινε το φιλί τ’ αθάνατο

προς τον αιθέρα στο µαγουλάκι

σαν λιανοτρέµουλη που έξαφνα σπίθα µικρή. έλαµψε σαν την αυγή.

Ο Σαντοριναίος, χρησιµοποιώντας µία απλή και ρυθµικά µονότονη γραφή στον ελάσσονα τρόπο, αποδίδει µε ένα ιδιαίτερο και προσωπικό

το βαρύ νοηµατικό περιεχόµενο του ποιήµατος του ∆ιονυσίου Σολωµού (1798-1857). Το µουσικό έργο αναπτύσσεται σε τρεις τονικούς χώρους: στην κύρια τονικότητα ΡΕ ελάσσονα, στην ελάσσονα δεσπόζουσα αυτής (ΛΑ ελάσσονα) και στην ΦΑ ελάσσονα. Ήδη η µακροσκελής πιανιστική εισαγωγή παρουσιάζει το θεµατικό υλικό στις δύο πρώτες συγγενικές τονικότητες (ΡΕ ελάσσονα και ΛΑ ελάσσονα). Η

πρώτη ποιητική

αποδίδει συµβολικά τη µεταβολή της εικόνας του ποιητικού χώρου. Η αέρινη παρουσία της ψυχούλας του παιδιού που ανέρχεται στον αιθέρα περιγράφεται από την ΦΑ ελάσσονα, µία µακρινή τονικότητα ως προς τον χώρο που επικράτησε µέχρις εδώ (ΡΕ ελάσσονα – ΛΑ ελάσσονα), η οποία βρίσκεται µία τρίτη ψηλότερα από την κύρια τονικότητα (ΡΕ ελάσσονα) που απέδωσε τον ποιητικό χώρο της πρώτης στροφής, δηλαδή τον γήινο ανθότοπο. Μάλιστα η ανιούσα πορεία

Η απότοµη τοµή (δυναµική και ρυθµική) του επόµενου µέτρου, όπου αποδίδονται σε µονοφωνική υφή αξίες τετάρτων

ελάσσονα). Η ανιούσα αλυσιδωτή πορεία του κύριου µοτίβου που απέδωσε την ανιούσα πορεία της ψυχής χρησιµοποιείται ταυτόσηµα εδώ για την απόδοση του δίστιχου: «το φιλί τ’ αθάνατο στο µαγουλάκι». Ακολουθούν δύο τοµές, παρόµοιες µε αυτήν που περιγράφηκε παραπάνω για να αποδώσουν την κορύφωση του ποιήµατος µέσω του τονισµού των λέξεων «έξαφνα» και «έλαµψε». Όµως ο ιδιάζων αυτός τονισµός γίνεται µέσα από τη διακοπή της µουσικής ροής και όχι απ’

καθ’ αυτό τονισµό των λέξεων, οι οποίες συνοδεύονται από ένα ήπιο απόκοσµο κλίµα που σβήνει το έργο, συµβολίζοντας το «σβήσιµο» της ψυχούλας κατά την άνοδό της στον αιθέρα. Το έργο ολοκληρώνεται στην τονικότητα της ΦΑ ελάσσονας, που συµβολίζει τον υπέργειο κόσµο, µε την τριπλή επανάληψη της τονικής συγχορδίας χωρίς τρίτη και µε τον ψηλότερο φθόγγο που χρησιµοποιήθηκε σε όλο το έργο, το ΦΑ πάνω από το πεντάγραµµο του ΣΟΛ, συµβολίζοντας

στη µείζονα της αρχικής τονικότητας (ΛΑ µείζονα). Το έργο, στο σύνολό του, παρουσιάζει µια πορεία αυξανόµενης

του ασθενέστερου χρόνου του µέτρου των 3/4, ενώ τώρα, σύµφωνα µε τη γραφή του συνθέτη, αποκτά βαρύτητα πρώτου

301 19. Τηλέµαχος Μεταλλινός (1926-2011): «Απεικονίσεις (ΙΙΙ)» για πιάνο 560 .

Κύριος φορέας της µουσικής πρωτοπορίας στη Θράκη, ίσως και ο µοναδικός της εποχής του, ο Τηλέµαχος Μεταλλινός εκπροσωπείται στην

παρούσα µελέτη µε ένα έργο αντιπροσωπευτικό των αναζητήσεών του, της προσωπικής του αισθητικής, αλλά και της φιλοσοφικής του στάσης απέναντι στον κυκεώνα των σύγχρονων µουσικών ρευµάτων. Οι «Απεικονίσεις», που αποτελούνται από τρία µέρη, ολοκληρώθηκαν

στις 16 Απριλίου 1992. Εδώ παρουσιάζεται το τρίτο µέρος του έργου. Οι «Απεικονίσεις» αποτελούν ουσιαστική πνευµατική διαθήκη ενός δηµιουργού που αντιτίθεται συνειδητά στο κατεστηµένο

να προσφέρει σε µια ακριτική περιοχή, ξεκινώντας από το µηδέν, γνωρίζοντας την αυτοθυσία του, η οποία τον οδηγεί και στον σαρκασµό που είναι διάχυτος στο παρόν έργο· ενός επτανήσιου συνθέτη, ο οποίος έχει να παλέψει

συνειδητής εσωτερικής αντιπαράθεσης του ηχητικού υλικού, στην οποία εµπλέκονται ταυτόχρονα η πρωτοποριακή θεώρηση των τονικών υψών σε συνεκτικές ηχητικές επιφάνειες (clusters) και η κλασική θεώρηση του ρυθµού µε τη

δέκατου έκτου (µ.3-9). Ήδη στο µ.10 παρουσιάζεται η πρώτη ισχυρή εσωτερική αντιπαράθεση του ηχητικού υλικού, σε βαθµό συνθετικού αυτοσαρκασµού. Η τρίφθογγη αρχική

φθόγγων, µεταφερµένη στην

βρίσκονται σε αποστάσεις δευτέρας µεγάλης µεταξύ τους, ενώ η αρχικά υπάρχουσα βάση του αρµονικού διαστήµατος τετάρτης καθαρής αποκτά τώρα µελωδική υπόσταση καθορίζοντας το διάστηµα κατιούσας µεταφοράς της αρχικής συνήχησης. Η τρίτη κατιούσα µεταφορά της συνηχητικής επιφάνειας στο µ.10 γίνεται κατά διάστηµα πέµπτης καθαρής σε σχέση µε την

ο λειτουργικός ρόλος του τέλειου σύµφωνου διαστήµατος της τέταρτης καθαρής και της αντιστροφής της (πέµπτη καθαρή).

του πιάνου (µ.15-19),

στα µ.3-9 χωρίς να γίνει ιδιαίτερα εµφανές λόγω της ως επί το πλείστον διαρκούς συνήχησης των άσπρων και µαύρων πλήκτρων µέσω της ταυτόχρονης χρήσης των χεριών του ερµηνευτή. Όµως τα αρχικά συστατι-

κά των clusters παραµένουν αµετάβλητα. Ο συνθέτης συνεχίζει να χρησιµοποιεί το ίδιο υλικό: µελωδικά και αρµονικά διαστήµατα δευτέρας (µικρής και µεγάλης) και τετάρτης καθαρής.

Η χρωµατική κίνηση των µ.21-25 παρουσιάζει για πρώτη φορά σε παράλληλη κίνηση αρµονικά διαστήµατα τέταρτης καθαρής, τα οποία οµαδοποιηµένα εµφανίζονται κατά εναλλακτική διαδοχή µε αντίστοιχες οµάδες από παράλληλα αρµονικά διαστήµατα τετάρτης αυξηµένης και τρίτης µικρής (ευφυές εγχείρηµα πρωτότυπης χρήσης ενός ιδιαίτερα συµβατικού υλικού, της χρωµατικής κλίµακας). Η χρήση της κλίµακας της ντο µείζονας στα µ.27-28 σε µονοφωνική υφή και σε ταχύτητα «γλιστρήµατος» µε κρατηµένο pedal δεν αφήνει αµφιβολίες για τις προθέσεις του δηµιουργού. Ο περιπαικτικός χαρακτήρας του έργου επιβεβαιώνεται. Εδώ ίσως προδίδεται