ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 90

π

ολύγυρος ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Λ Α Ο Γ ΡΑ Φ Ι Κ Ο Υ Ο Μ Ι Λ Ο Υ Π Ο Λ Υ Γ Υ Ρ Ο Υ Έτος 18ο - Τεύχος 90ο | Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2017

πολύγυρος Περιεχόμενα: Αντί... επιλόγου, Γιάννης Δ. Κανατάς .....................................................................................................................3 Ιστορικό έγγραφο του 1855, Γιάννης Δ. Κανατάς ..................................................................................................4 Ἀρνησίχριστος στὴν Γαλάτιστα τὸ 1817, Ἰωακεὶμ Ἀθ. Παπάγγελος .........................................................................8 Συμβολή στην έρευνα της Εθνικής Αντίστασης, Γιάννης Δ. Κανατάς ...................................................................10 Κάποτε στον Πολύγυρο ..........................................................................................................................................17 Το Α΄ Παγχαλκιδικό Συνέδριο Φιλελευθέρων Μακεδονίας στον Πολύγυρο, Γιάννης Δ. Κανατάς .............................20 Η πρώτη εμφάνιση κομμουνιστικής ιδεολογίας στη Χαλκιδική, Γιάννης Δ. Κανατάς ..........................................26 Ο ταχυδρόμος πέρασε… .........................................................................................................................................34 Ο ζωγράφος Θανάσης Μπιτσιός, επιμέλεια Γιάννης Δ. Κανατάς .........................................................................38 Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ....................................................................................................42 Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) .................................................................................................51 Παιδικές αναμνήσεις, Αθανάσιος Απ. Αμπαράς ....................................................................................................54 Η εξαδέλφη μου Νίνα Σπηλιώτη-Σχοινά θυμάται, Ελένη Δημητριάδου ................................................................58 Δείγματα χρόνου. Οι προσκλήσεις γάμου: χθες, σήμερα, αύριο;, Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη .............................64 Η ζωή μου στον Πολύγυρο με έναν Πολυγυρινό, Τασούλα Μπακατσέλου-Τσίκουλα ..............................................67 Τι έγινε εκείνη τη χιονισμένη μέρα!, Γιάννης Τσίκουλας .......................................................................................71 Χριστουγεννιάτικο όνειρο, Δήμητρα Χαριστού ......................................................................................................72 Στον χιονισμένο Πολύγυρο της δεκαετίας του ‘50, Γιάννης Αικατερινάρης ..........................................................74 Αθλητικός Όμιλος Χαλκιδικής (Μια δεύτερη ματιά), Χρήστος Αλβανός ..............................................................75 Τα νέα του Ομίλου… ..............................................................................................................................................78 Οι χορηγοί του περιοδικού .....................................................................................................................................79

O ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ INTERNET ppoligiros.blogspot.com Περιοδική έκδοση Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου Διανέμεται δωρεάν Συνδρομές προαιρετικές Επιστολές Επιταγές - Εμβάσματα: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου

«για το περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» Τ.Κ.: 63100 Πολύγυρος Εξώφυλλο-οπισθόφυλλο: Έργα Μάριου Σπηλιόπουλου Υπεύθυνος ύλης Επιμέλεια κειμένων: Γιάννης Δ. Κανατάς Φιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Χριστιανός, Φιλόλογος Γραφ/κή επιμέλεια (τ.1-90) Γιώργος Διαμαντουλάκης Ιδιοκτήτης: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου Εκδότης: Γιάννης Δ. Κανατάς Τηλ. / Φαξ: 6945-822836 / 23710 21075 & 23713 50783 Ε-mail: ikanatas@yahoo.gr

2

Κρίνεται χρήσιμο να γνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι τα εξής: -Καλό θα είναι τα κειμενα να μην υπερβαίνουν τις 3-4 σελίδες του περιοδικού.

-Στα κείμενα που αποστέλλονται για δημοσίευση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται η ιδιότητα του συντάκτη. Ο τελευταίας, εφόσον υπογράφει, έχει την ευθύνη των απόψεών του.

-Κείμενα, είτε δημοσιεύονται είτε όχι, δεν επιστρέφονται.

-Σε περίπτωση που η εργασία είναι γραμμένη σε υπολογιστή, καλό είναι να συνοδεύεται με το σχετικό cd, ή να αποστέλλεται με mail στο περιοδικό.

-Ο χρόνος δημοσίευσης ενός κειμένου, που έχει εγκριθεί, δεν προσδιορίζεται από την ημερομηνία κατάθεσής του στο Περιοδικό, αλλά από τη χρησιμότητά του, την επικαιρότητά του, τη δυνατότητα να ενταχθεί σε μια ενότητα κ.λπ.

-Τα κείμενα που δε φέρουν υπογραφή ή ψευδώνυμο είναι γραμμένα από τον εκδότη του περιοδικού.

πολύγυρος

31/1/1952. Οι «Έξι Βρύσες», σήμα κατατεθέν του Πολυγύρου.

Αντί… επιλόγου Αυτό είναι το τελευταίο τεύχος του περιοδικού «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ», τουλάχιστον με εκδότη τον υπογράφοντα. Θεωρώ ότι μετά από 18 συναπτά έτη έκλεισε ο κύκλος του και έφτασε η εποχή μιας σύντομης πλην απαραίτητης αγρανάπαυσης. Οικονομικοί και άλλοι λόγοι με οδήγησαν στην απόφαση αυτή. Με την ευκαιρία ευχαριστώ όλους όσους ανταποκρίθηκαν για να καλυφθεί το κόστος έκδοσης του τεύχους αυτού. Κατά τη γνώμη μου, για να εξακολουθήσει να εκδίδεται το περιοδικό, υπ’ αυτόν ή άλλον τίτλο, θα πρέπει να το αναλάβει ένας πολιτιστικός φορέας οικονομικά ανεξάρτητος, που να πληροί όλες τις περί εντύπων νόμιμες προϋποθέσεις. Κατά δεύτερον θα πρέπει να ανανεωθεί, να γίνει ένα σύγχρονο περιοδικό και προπάντων ποιοτικό, με απαραίτητη φυσικά τη συμμετοχή της νεολαίας. Καλή η ιστορία, η παράδοση και η λαογραφία, μ’ αυτά όμως και τόσα άλλα ξεχάσαμε να δημιουργούμε, να ονειρευόμαστε και να πρωτοπορούμε! Αισθάνομαι πως πλέον δεν έχω να προσφέρω τίποτα άλλο στον «Πολύγυρο», επαναλαμβάνοντας, ανακυκλώνοντας και κάνοντας τα ίδια λάθη. Ευχαριστώ τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάστηκα τόσα χρόνια, θεωρώ τον εαυτό μου ευλογημένο που τους γνώρισα, εύχομαι και ευελπιστώ σε νέες δημιουργικές συνεργασίες, καθώς το… ψάξιμο γενικώς δεν τελειώνει ποτέ!

Ο εκδότης του «Π» Γιάννης Δ. Κανατάς 3

πολύγυρος Ιστορικό έγγραφο του 1855 Ο συνεργάτης του «Π» φιλόλογος, ερευνητής και συγγραφέας, Νίκος Παπαοικονόμου, μας εμπιστεύτηκε το παρακάτω σημαντικό έγγραφο, το οποίο εντόπισε σε πρόσφατη επίσκεψή του στην Πόλη και συγκεκριμένα στο Αρχείο Πρωθυπουργίας (Başabakanlik Arşivi) της Κωνσταντινούπολης, όπου φυλάσσεται όλο το αρχειακό υλικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της έως την κατάλυσή της. Το συγκεκριμένο έγγραφο απόκειται στο υπο-αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών του Οθωμανικού Κράτους (Hariciye Nezareti). Εμείς με τη σειρά μας το μεταγράψαμε (με την πολύτιμη βοήθεια του Δρ. Αρχαιολογίας Ιωακείμ Παπάγγελου) και με τις σχετικές υποσημειώσεις-διευκρινίσεις σας το παρουσιάζουμε, ως έχει. Με λίγα λόγια το έγγραφο, υπογεγραμμένο από 155 κατοίκους, αναφέρεται στην περίπτωση του διδασκάλου Λιβγιεράτου, απολυθέντος το προηγούμενο έτος εκ των σχολών Πολυγύρου, ο οποίος, συνοδευόμενος υπό καβάση (κλητήρα) του εν Θεσ/νίκη προξενείου της Μ. Βρετανίας, εισήλθε νύκτωρ και δια της βίας στην οικία του Γεωργάκη Κύρκου, απαίτησε να φιλοξενηθεί και να του παραδοθούν τα έγγραφα του πατρός του, Γιαννάκη Κύρκου, ενός εκ των 29 θυμάτων της θηριωδίας των Τούρκων κατά το προηγούμενο έτος (1854). Εκ των σκοπών του Λιβγιεράτου ήταν να συκοφαντηθεί ο μητροπολίτης Κασσανδρείας Ιγνάτιος, ως συνεργάτης και συνένοχος του Τσάμη Καρατάσου κατά την επανάσταση της Χαλκιδικής του 1854. Οι κάτοικοι δια του εγγράφου αιτούνται την ευσπλαχνίαν του υψηλοτάτου αφθέντου, δηλούντες δια βίου πιστότεροι ραγιάδες, με την ελπίδα να μην υποστούν όσα κατά το παρελθόν έτος υπέστησαν. Γιάννης Δ. Κανατάς

«Υψηλότατε Ντουβλετίου Αυθέντη μας

Οι υποφαινόμενοι πιστοί υπήκοοι του Κραταιού Δουβλετίου και ευπηθείς δούλοι της υμετέρας υψηλότητος κάτοικοι της χώρας Πολυέρου της επαρχίας Κασανδρίας σπεύδομεν διά της παρούσης μας να καθυποβάλλωμεν υπ᾽ όψιν της υμ. Υψηλότητος την ακόλουθον υπόθεσίν μας, και να επικαλεσθώμεν την άμεσον και Ισχυράν προστασίαν της. Ο προ ενός έτους διατελών εις το χωρίον μας Διδάσκαλος Κύριος Ιωάννης Λιβγεράτος, όστις και αποδειχθὴς μετά ταύτα σχισματικός και ταραξίας εξώσθη της χώρας μας με κοινήν όλων των κατοίκων συναίνεσιν, περί την Τρίτην ώραν της Νυκτός της 24 του παρελθόντος Μηνός και έτους, ήλθεν εις το χωρίον μας συνοδευόμενος από τον καβάζην του εν Θεσσαλ(ονίκη) προξενείου της Μ. Βρετανίας και με άλλον τινά άγνωστον εις ημάς, και διευθυνθείς εις την οικίαν του συμπολίτου μας Γεωργάκη Κύρκου εζήτησε να εισέλθη μετά των συνοδοιπόρων του δια της βίας. Ο Γεωργάκης Κύρκου αγνοών τους ανθρώπους ηρώτησε τίνες είναι και τι ζητούσι, και ότι εις τοιαύτην ώραν δεν δύναται να ανοίξη την θύραν, αλλ᾽ ο διδάσκαλος φανερώσας το όνομά του εζήτησε να φιλοξενηθή υπό του Γεωργάκη Κύρκου, όστις και δεν ήργησε να τον υποδεχθή μετά των συνοδοιπόρων του. Αλλ᾽ οποία εστάθη η έκπληξίς του, ότε εισελθόντων εις την οικίαν ο μεν Διδάσκαλος και ο Καβάζης ανέβησαν εις το δωμάτιόν του αφήσαντες τον τρίτον εις το προαύλιον παρά τη θύρα της οικίας και ήρχισαν αμέσως να κακολογώσι και κατακρίνωσι παραλόγως τον Σεβασμιώτατον ημών Μητροπολίτην1 βιάζοντες τον Γεωργάκην κύρκου να τους παραδώση όλα τα έγγραφα του πατρός του, και απειλούντες τον ότι εάν δεν τους τα δώση, θέλουν τον συλλάβει και μεταφέρει σηδηροδέσμιον εις την Θεσσαλονίκην. ο γεωργάκης Κύρκου βλέπων τον αυθαίρετον και θηριώδη τρόπον των εις την οικίαν του εισβαλλόντων εν είδει κακούργων και ότι ηδύναντο να κακοπάθωσι και τα γυναικόπεδα εκ του φόβου των, προσέπεσε και τους παρεκάλει να μεταβώσιν εις άλλην οικίαν προς διανυκτέ4

πολύγυρος ρευσιν ως και μετά πολλά εξιλεωθέντες απεσύρθησαν εις την οικίαν του Γεωργάκη Σπυρή2 αλλά την επιούσαν πρωίας επανελθόντες επανέλαβον το αυτό ζήτημα, και άνευ της εμφανίσεως του σούμπαση της χώρας Αλύ τζιαούση και ημών προσδραμόντων όλων εις την σκηνήν ταύτην δεν ήθελε λάβη θάρρος ο Γεωργάκης Κύρκου να αποπέμψη της οικίας του απολογούμενος ότι δεν έχει μήτε χρεωστεί να παραδώση έγγραφα πατρικά του εις ουδέναν. (εκτός μόνον αν ήθελε διαταχθή υπό της αρχής του) αγνοούμεν πως ήθελε τελειώσει η Σκηνή αύτη: Αναχωρησάντων των ειριμένων εκ του χωρίου μας επληροφορήθημεν με πολήν δυσσαρέσκειάν μας ότι ο σκοπός των άλλος δεν ήτον, καθ᾽ ά αυτοί οι ίδιοι εκοινολόγησαν, ειμή να κατάσχωσι τα έγγραφα του Μακαρίτου Γιαννάκη Κύρκου3 δια να εύρωσιν τάχα εν αυτοίς μυστικήν ανταπόκρισιν του Σεβ ημών Γέροντος μετά του αρχηγού των ανταρτών τζάμη καρτάση4 ενοχοποιούσαν τον πρώτον ως συνένοχον και συνομότην. η ανύπαρκτος και όλως υπό ατομικών παθών κινουμένη διακύρηξις του διδασκάλου ούσα συκοφαντία αναίσχυντος κατά του Σεβαστού ημών αρχιερέως, του συντελέσαντος λόγω και έργω και διακινδυνεύσαντος την ζωήν του εις την κρίσιμον εκείνης περίστασιν, προς το να καταπραΰνη τα πνεύματα του λαού, και επαναφέρη την πρώτην υσυχίαν και ευταξίαν του χωρίου μας και όλων των εις την δικαιοδοσίαν του υπαγομένων χωρίων, επέφερε γενικήν αγανάκτησιν κατά του ραδιούργου, διότι εις τον αγαθότερον φιλύσυχον και δια την εις την κραταιάν Κυβέρνησιν πιστήν αφοσίωσίν του αποδεδειγμένον ποιμενάρχην μας χρεωστούμεν όχι μόνον την διατήρησιν του χωρίου μας αλλά και αυτήν ακόμη την ιδίαν ύπαρξιν ημών. Παρακαλούμεν όθεν θερμώς την Υμετ. Υψηλότητα όπως λάβη ταύτα εις ώρυμον σκέψιν και διατάξη να μας δωθή η αποχρώσα ικανοποίησις και τιμωριθώσιν οι ένοχοι κατά νόμον το μόνον άσυλον ενός ησύχου και ανεπιλύπτου διαγωγής ανθρώπου εν μέσω Νυκτός· πράξις ήτις ηδύνατο να συνεπιφέρη ολεθρίας συνεπείας και διαταράξη την κοινήν υσυχίαν. να διαταχθή πρός δε ο ειρημένος Κυρ Ιωάννης Λιβγεράτος εις το να δώση λόγον περί τινος συμπολίτου μας Βασιλείου Νικολάου αθετήσαντος πρότινος καιρού τους νόμους της κοινωνίας αλλά τάχιστα εις μεταμέλειαν επανελθόντος, όστις κατά την Μαρτυρίαν του Ούνμπαση αλύτζιανου συνελήφθη υπό του ειρημένου διδασκάλου και έγινεν άφαντος μέχρι τούδε. Ελπίζωντες να επιτύχωμεν την έμετρον ευσπλαχνίαν του υψηλοτάτου αυθεντός μας πειθόμεθα ότι θέλη ευαρεστηθή να δώση ορισμόν τόσον δια την ποθουμένην υσυχίαν του χωρίου μας όσον και δια την ικανοποίησιν της απόπειρας ταύτης προς παντελή εξάλιψιν τοιούτων τολμηρών καταχρήσεων.

Η «Ασπροβόλα», όπου σφαγιάστηκε ο Γιαννάκης Κύρκου.

5

πολύγυρος Λαμβάνουσι την τιμήν να διακηρυχθώσι διά βίου Πιστότατοι ραγιάδες και μετά βαθυτάτης υποκλίσεως και ταπεινότητος καί υποσημειούσιν ευσεβάστως Της ημετέρας Υψηλότητος Δουβλετίου Εφέντη μας5 Εν Πολυγύρω την 7: Ιανουαρίου 1855» Υποσημειώσεις:

1.Ιγνάτιος (1851 – 1860). Αναδείχθηκε μητροπολίτης Κασσανδρείας το Φεβρουάριο του 1851 (μετά την παραίτηση του Ιερεμία). Το Δεκέμβριο του 1860 μετετέθη στην μητρόπολη Ελασσόνας. Πέθανε τον Ιανουάριο του 1867 και ετάφη στη Χαλκηδόνα, τόπο καταγωγής του. Τον επικήδειο λόγο εξεφώνισε – τύχη αγαθή – ο άγ. Δευτερεύων Κων/νος Γαζής, μετέπειτα μητροπολίτης Κασσανδρείας 18731892.

2.Πιθανότατα Γεωργάκη Σφυρή.

3.Γιαννάκης Κύρκου: (έρευνα π. Συνεσίου Γενατά) Πρωτότοκος γιός τοῦ Κύρκου Παπαγιαννάκη, ἐγγονός τοῦ Παπαγιαννάκη, πατέρα τοῦ Κύρκου καί τῶν ἄλλων πρωτεργατῶν τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ Πολυγύρου στά 1821 Μαυρουδῆ καί Ἰωάννη Λογοθέτη. Εἶναι ἐπίσης τρισέγγονος τοῦ παλαιοῦ Παπαγιαννάκη, αὐτοῦ πού μνημονεύεται σέ ἔγγραφο ἀγοραπωλησίας τοῦ ἔτους 1727, τό παλαιότερο, πού εὑρέθη στό ἀρχεῖο Μοδικοῦ(βλ. Πολύγυρος, τ.68, Μάρτιος-Ἀπρίλιος 2012, σ.6). Ὁ Γιαννάκης Κύρκου σέ ἀδημοσίευτο ἔγγραφο τοῦ 1851 ὑπογράφει ὡς Γιαννάκης Κύρκου, ἐνῶ σέ ἔγγραφο τοῦ 1859 τά παιδιά του ὑπογράφουν ὡς ἑξῆς: α. Γεωργάκης Γ.Κύρκου, β. Κύρκος Γιαννάκη καί γ. Δῆμος Γ.Κύρκου, δηλαδή πατέρας καί παιδιά ὑπογράφουν ἔχοντας ὡς ἐπίθετο τό ὄνομα τοῦ πατέρα καί τοῦ παπποῦ τους ἀντιστοίχως. Μόνο ὁ ἐγγονός Κύρκος(β) ὑπογράφει μέ ἐπίθετο τό ὄνομα τοῦ πατέρα του Γιαννάκη. Ὁ Γιαννάκης Κύρκου ἀκολούθησε τά ἴχνη καί τήν τύχη τοῦ πατέρα του Κύρκου. Ὄντας ἕνας ἀπό τούς προεστούς καί ἐπιφανεῖς ἄνδρες τῆς κοινωνίας τοῦ Πολυγύρου, διορίστηκε ἀπό τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο ΣΤ’ γενικός κηδεμόνας ὅλων τῶν χηρῶν καί τῶν ὀρφανῶν τῆς Χαλκιδικῆς καί συγχρόνως προεστός ὅλων τῶν χωριῶν της. Ἔπεσε, μετά τήν ἀτυχῆ ἔκβαση τοῦ β’ ἐπαναστατικοῦ κινήματος τῆς Χαλκιδικῆς ὑπό τόν περίφημο ὁπλαρχηγό Τσάμη Καρατάσο, στίς 22 Ἀπριλίου 1854. Τήν ἡμέρα αὐτή μαζί μέ τούς ἄλλους προκρίτους τοῦ Πολυγύρου, εἴκοσι ἐννέα τόν ἀριθμό, ὑποδέχθηκε στή θέση Λιβάδι, ὅπου σήμερα τό Γυμνάσιο καί τό Μουσεῖο τοῦ Πολυγύρου καί τό δημοτικό πάρκο, τόν Πασᾶ τῆς Θεσσαλονίκης Χασάν Ἀγᾶ, πού ἦρθε μέ στρατιωτική δύναμη στόν Πολύγυρο ὀργισμένος γιά τό πρόσφατο ἐπαναστατικό ἐγχείρημα τῶν Χαλκιδικιωτῶν καί ἀποφασισμένος γιά σκληρά ἀντίποινα στούς κατοίκους τοῦ Πολυγύρου. Κατά τή συνάντησή του μέ τούς πολυγυρινούς Προεστούς ὁ Πασᾶς διέταξε πρῶτα νά κόψουν τά χέρια τοῦ Γιαννάκη καί στή συνέχεια νά τόν ἀποκεφαλίσουν στή ριζιμιά ἀσπροβόλα πέτρα, πού ὑπῆρχε καί ὑπάρχει ἀκόμη σήμερα ἐκεῖ (πίσω ἀπό τό κτίριο τοῦ Μουσείου). Τήν τύχη τοῦ ἀποκεφαλισμοῦ εἶχαν καί οἱ ὑπόλοιποι πρόκριτοι: Β.Τσίγκας, Ν.Κολοβόντας. Πέτρος Ὁπλαρχηγός, Β.Τσιόλας. Ἰ.Γαλανός, Μ.Χατζῆς, Ν. Παπαλεωνίδας, Δ.Μπανάβας, Μ.Μαρέτης, Κ.Νέστος, Ν.Γαλανός, Δ.Δαούτης, Ν. Ἁγιομαμίτης, Κ.Καρίτης, Ν.Κοῦτλος, Δ. Μπαντές, Ν.Κατσίκας, Μ.Συκιώτης, Θ. Θεοδοσούδης, Ἰ.Κουροῦς, Δ.Σουληνάρης, Ἀ.Τάσιος, Π.Κουτσουμπός, Ἰ.Καλθῆς, Ἄ.Μουχτῆς, Δ.Μάντης, ἐκτός ἀπό δύο, τούς Σφυρῆ καί Ν.Τσακνῆ, πού πρόλαβαν καί διέφυγαν. Οἱ παρακάτω στίχοι, πολύ λιτά, ὁμιλοῦν γιά τή θυσία τοῦ Γιαννάκη: Στά χίλια ὀκτακόσια πενήντα τέσσερα σκοτῶσαν τό Γιαννάκη τό Γραμματικό, πού ἦταν στῦλος στόν Πολύγερο καί φλάμπουρο στήν Πόλη. Κατερνάρη, Κατερνάρη καί Πολυγερ΄νό καμάρι. Ἀλλά καί τό ἑπόμενο ἐκτενέστερο στιχούργημα στό ἴδιο γεγονός ἀναφέρεται: Στά χίλια ὀκτακόσια τέσσερα καί πενήντα εἰκοσιδύο τ΄ Ἀπριλιοῦ ἡ ὥρα εἰς τάς δέκα βγῆκαν οἱ ἄνθρωποι σεμνοί, σεμνοί καλοντυμένοι οἱ κάτοικοι τῆς Παζαριᾶς κι αὐτοῦ τοῦ Πολυγύρου, βγῆκαν ὅλοι αὐτοί μαζί, πέρα εἰς τό Λιβάδι τούς πασιάδες καί τούς δυό γιά νά τούς χαιρετήσουν. Τότε καί ὁ Ἀχμέτ πασιάς εὐθύς τό κυάλι ἁρπάζει: 6

Αντίστοιχο έγγραφο της «Χώρας Βραστών την 9η Ιανουαρίου 1855».

πολύγυρος -Κι ἄλλους κλέφτες μᾶς ἔστειλαν αὐτοί οἱ ὀργισμένοι. Τότε καί ὁ Μεμέτ πασιάς εὐθύς τό βούρ* φωνάζει καί μέ μαχαίρια καί σπαθιά θυσία νά τούς κάμει. Ἄιντε, Τσιόλα καί Μαρέτη, ὁ Πολύγυρος δέν πρέπει, καί σύ, γέρο Κατερνάρη, Πολυγερ΄νό καμάρι. Στά ἀνωτέρω ποίηματα ὁ Γιαννάκης Κύρκου ἀναφέρεται ὡς Κατερνάρης, ἐπίθετο πού ἔλαβε ἀργότερα αὐτός καί ὅλοι οἱ ἀπόγονοί του ἀπό τή μητέρα του Αἰκατερίνη Κωστάρα ἤ Μπαλατζούκα, γυναίκα εὔσωμη, ὄμορφη καί πολύ δυναμική, τήν ὁποία στόν Πολύγυρο ἀποκαλοῦσαν ᾽Κατιρ΄νάρα. Γι΄ αὐτήν γράφει ὁ πεθερός της Παπαγιαννάκης ἀνάμεσα στίς ἄλλες σημειώσεις γιά τήν οἰκογένειά του: «1787 Ἀπριλίου 6 † Ἰδού σύν Θεῷ ἁγίῳ ἀρχήν ποιοῦμεν εἰς τά συνοικέσια τῶν υἱῶν ἡμῶν καί θυγατέρων. ἐν πρώτοις τόν Κύρκον μέ τοῦ κύρ Κώνστα τήν θυγατέρα τήν Αἰκατερίνην». (Βλ. Μοναχοῦ Συνεσίου Γεννατᾶ, Νερό ἀπό τίς Ἕξι Βρύσες, 2009, σσ.199-201 καί 413). *βούρ < (τουρκ.) vur˙ προστακτική τοῦ ρ. vurmak :χτυπῶ, πλήττω 4.Τον αρχηγό της επανάστασης του 1854 στη Χαλκιδική Τσάμη Καρατάσο, οι εφημερίδες των τουρκοκρατούμενων περιοχών τον αποκαλούσαν αρχηγό ανταρτών, λήσταρχο και τυχοδιώκτη.

5.Δεν διευκρινίζεται εάν αποδέκτης του εγγράφου είναι κάποιος τοπικός αξιωματούχος ή απευθύνεται στην Υψηλή Πύλη. (Για τη σύνταξη του παρόντος άρθρου – της τελευταίας στιγμής – συνέργησαν κατά σειρά, έκαστος εφ’ ώ ετάχθη, οι πολύτιμοι και τακτικοί συνεργάτες του «Π» Νικόλαος Εμ. Παπαοικονόμου, Ιωάννης Δ. Κανατάς, Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελος και π. Συνέσιος Γενατάς)

7

πολύγυρος Ἀρνησίχριστος στὴν Γαλάτιστα τὸ 1817

Ἰωακεὶμ Ἀθ. Παπάγγελος

Τὸ 1814 ἕνας μὴ κατονομαζόμενος, πιθανῶς Γαλατσιάνος, ἀπαρνήθηκε τὸν Χριστὸ στὴν Θεσσαλονίκη καὶ ἐγκατέλειψε τὸν ἀνήλικο γιό του, ὀνομαζόμενον Νικόλαον. Μετὰ τρία ἔτη, τὸ 1817, ἐμφανίσθηκε πάλι στὴν Θεσσαλονίκη δηλώνοντας ὅτι θὰ κάνει μουσουλμάνο, καὶ μάλιστα γενήτσαρον, καὶ τὸν γιό του, ὁ ὁποῖος ἦταν ἀκόμη ἀνήλικος. Ὁ τότε ἐπίσκοπος Ἀρδαμερίου Ἰγνάτιος ἀνέλαβε τὴν προστασία τοῦ ἀνηλίκου Νικολάου καὶ ἀπευθύνθηκε ἐγγράφως στὴν Μονὴ Βατοπεδίου, ἀπὸ τὴν ὁποία ἐζήτησε νὰ δεχθῆ τὸ παιδὶ καὶ νὰ τὸ περιθάλψει μέχρις ὅτου ἐνηλικιωθῆ. Τὴν ἐπιστολή, ἡ ὁποία φυλάσσεται στὸν φάκελλο 700, ἔγγρ. 254 τοῦ ἀρχείου τῆς Μονῆς Βατοπεδίου, τὴν παρέδωσε στὴν Μονὴ ὁ νεαρὸς Νικόλαος. Τὴν παραθέτω σὲ ἀκριβῆ μεταγραφή, προσθέτοντας τὰ ἀπαραίτητα διευκρινιστικὰ σχόλια. Ἡ ἐπιστολὴ ἀπευθύνεται: τοῖς ὁσιωτάτοις προεστῶσι καὶ προκρίτοις τοῦ Ἱεροῦ καὶ Σεβασμίου ἡμῶν μοναστηρίου τοῦ βατοπεδίου· καὶ τοῖς λοιποῖς πατράσιν, τέκνοις ἐν κ(υρί)ῳ ἡμῶν ἀγαπητοῖς καὶ περιποθήτοις· εὐχετικῶς Τῇ ὑμῶν Πανοσιότητι ἐπευχόμεθα ἐν Χ(ιστ)ῷ τὰ σωτηριώδη αὐτῇ ἐφετά. † Ἐγὼ δύω γράμματα τῆς ὑμῶν Πανοσιότητος ἔλαβον χωρίς τινος, οὐδὲ τῆς μικρᾶς παρ᾽ ὑμῶν πρὸ ἐμὲ ἐνοχλήσεως· ἐγὼ δὲ δι᾽ ἑνὸς τούτου πρὸς αὐτὴν καὶ ἐνοχλητικὸς καὶ βαρὺς ἐμφανίζομαι ἑκὼν ἀέκων, εἰς ἔπαινον ὅμως αὐτῆς καὶ μισθὸν ἐπίγειόν τε καὶ οὐράνιον, διὰ τὴν εἰλικρινῆ ἐν Χ(ριστ)ῷ καὶ ἰδιάζουσαν πρὸς αὐτήν, καὶ πρὸς πᾶσαν τὴν Σεβασμίαν ὑμῶν Λαύραν ἀγάπην μου, διὸ καὶ θαῤῥούντες βαρύνω αὐτὴν διὰ τοῦ παρόντος μου τὸ σωτήριον τοῦτο καὶ ἔμμισθον βάρος. Τοῦ παιδὸς τούτου ὁ πατὴρ πρὸ τριῶν ἤδη χρόνων ἔγινεν εἰς Θεσσαλονίκην ἀρνησίχριστος· περιπλανηθεὶς δὲ τῇδε κᾳκεῖσε, ὥστε ἔδοξε καὶ ἀπολωλέναι καὶ τὴν σωματικὴν ἀπώλειαν, ἤδη παρὰ πᾶσαν ἐλπίδα ἀνεφάνη πάλιν εἰς Θεσσαλονίκην, ἐπαπειλῶν ἑλκύσαι εἰς τὴν αὑτοῦ πλάνην καὶ τὸν υἱὸν αὑτοῦ, ὅς ἐστιν ὁ παρών, καὶ ποιῆσαι μέγαν γιανιτζάριν. Ἵνα οὖν φύγῃ τὸν περὶ ψυχῆς τοῦτον μέγαν κίνδυνον, στέλλομεν αὐτὸν ὡς εἰς ἄσυλον καταφύγιον εἰς τὴν Σεβασμίαν ὑμῶν Λαύραν, πεπληροφορημένοι ὄντες, ὅτι δι᾽ ἀγάπην μου θέλετε δεχθῇ αὐτὸν καὶ ἀνήλικον ὄντα εἰς τὴν Σεβασμίαν ὑμῶν Λαύραν, καὶ θέλετε συστήσει αὐτὸν εἰς ἀνάλογον καὶ τῇ ἡλικίᾳ αὑτοῦ κατάλληλον Σεβάσμιον ὑποκείμενον, ὃν ἂν κρίνητε ἱκανὸν εἰς ἀνατροφὴν τοῦ τε(...) καὶ σωματικὴν καὶ πνευματικήν, εἴτε τῶν ἐντός, εἴτε τῶν ἐκτὸς τῆς Σεβασμίας ὑμῶν Λαύρας ὄντων, ἕως οὗ ἡλικιωθεὶς ἐκλέξηται τὸν κατὰ Θ(εό)ν μονήρη βίον, θεόθεν προσκληθείς. Εὔελπις δὲ ὤν, ὅτι (.........) τῆς πρὸς ὑμᾶς ταύτης αἰτήσεως περὶ τοῦ νέου τούτου Νικολάου, μένω ἔστ᾽ ἂν δῷη, ὡς ὑποσημειοῦμαι τῆς ὑμῶν Πανοσιότητος ζέων ἐν Χ(ριστ)ῷ εὐχέτης ,αωιζ’ αὐγ. ζ’ ἐν Γαλατίστῃ: ὁ Ἁρδαμ(ερίου) Ἰγνάτιος Κάτω ἀριστερὰ τῆς σελίδος, λοξά, προσθέτει: Τὸν σοφολογιώτατον διδάσκαλον κ(ύριο)ν Ἰωσήφ, καὶ τὸν (λογ)ιώτατον κ(ύριο)ν Δημήτριον ἐκ ψυχῆς εὐχόμεθα ἐν (.........) πρὸς τὸ εὐκταῖον τῶν εὐτελῶν ὑποθέσεων (......) ἔτι κεχῃνότες ἐσμέν. Σχόλια: - Ἰγνάτιος ἐπίσκοπος Ἀρδαμερίου (1805-1825). Ἕδρα τῆς Ἐπισκοπῆς του ἡ Γαλάτιστα. Χαρακτηρίζεται ὡς «ἀφιλοχρήματος, ἀσκανδάλιστος, λόγιος, ἐμψυχωτής, φλογερὸς πατριώτης, ἀνέστιος καὶ πένης, μὴ ἐπιδιώκων σισύρας καὶ λιβανωτοὺς καὶ τίτλους καὶ ἐπισκοπικὰ δικαιώματα, ἀναλισκόμενος εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τοῦ Γένους, διδάσκων τοὺς νέους τὰ ὅσα ἐγνώριζεν ἑλληνικά (καὶ ἰταλικά) γράμματα» (Τωμαδάκης). Δὲν πρέπει νὰ συγχέεται μὲ τὸν ὁμώνυμο καὶ διάδοχόν του στὴν Ἐπισκοπὴ Ἰγνάτιο (±1830-1865).

-Λαύρα: ὁ λόγιος Ἰγνάτιος χρησιμοποιεῖ τὸν λόγιο καὶ ἀρχαΐζοντα ὅρον 8

Δρ. Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελος.

πολύγυρος «Λαύρα» ἀντὶ τοῦ συνήθους ὅρου «Μονή».

-Ὁ διδάσκαλος Ἰωσήφ, Ἀρχιμανδρίτης Πελοποννήσιος, ἀδελφὸς τοῦ Μελετίου, τοῦ πρωτοστατήσαντος γιὰ τὴν ἵδρυση τῆς Ἀθωνιάδος, ἄνδρας λόγιος, ἐχρημάτισε διδάσκαλος τῶν τέκνων καὶ ἀνεψιῶν δύο Ἡγεμόνων τῆς Μολδαυίας. Ἐπανελθὼν στὸ Βατοπέδι τὸ 1784 καὶ τιμώμενος ὡς ἄνδρας φρονιμώτατος, ἐχρησίμευσεν ὡς σύμβουλος τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος· διότι καὶ πρὸ καὶ κατὰ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, ἡ Ἱερὰ Κοινότης κάθε φορὰ ποὺ βρισκόταν σὲ δύσκολη θέση, τὸν προσκαλοῦσε μὲ παρακλητικὴ ἐπιστολὴ νὰ ἀνεβῆ στὶς Καρυὲς καὶ νὰ «βγάλει» τὴν Κοινότητα ἀπὸ τὴν δύσκόλη θέση. Ἔζησε πάνω ἀπὸ 90 ἔτη καὶ ἀπέθανε τὸ 1833. Στὴν ἁγιορειτικὴ ζωή του χρησιμοποιοῦσε πάντα καὶ ὑπερηφάνως τὸν τίτλο τοῦ Διδασκάλου. (Ἀρκάδιος) -Ὁ (λογ)ιώτατος κ(ύριο)ς Δημήτριος, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ταυτισθῆ μὲ βάση τὰ λίγα στοιχεῖα ποὺ ἔχουμε. Πρόκειται γιὰ κάποιον κοσμικό, ὁ ὁποῖος διαμένει προσωρινῶς στὸ Βατοπέδι, πιθανῶς φιλοξενούμενος τοῦ Ἰωσήφ.

- πρὸς τὸ εὐκταῖον τῶν εὐτελῶν ὑποθέσεων: νομίζω ὅτι πρόκειται γιὰ τὴν πλέον ἐνδιαφέρουσα παράγραφο τῆς ἐπιστολῆς. Ποιὲς ἦταν αὐτὲς οἱ «εὐτελεῖς ὑποθέσεις», οἱ ὁποῖες ἄφησαν τὸν Ἐπίσκοπο μὲ τὸν στόμα ἀνοικτό (ἔτι κεχῃνότες ἐσμέν), ὅταν τὶς ἄκουσε; Ὁ φλογερὸς πατριώτης, ὁ ἀναλισκόμενος εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τοῦ Γένους, γιὰ ποιὸ θέμα «ἐκ ψυχῆς εὔχεται»; Δύο λέξεις ποὺ δὲν μπόρεσα νὰ διαβάσω μοῦ στέρησαν τὴν χαρὰ τῆς πληροφορίας. Ἥμαρτον!..

Ι.Μ. Βατοπεδίου.

9

πολύγυρος Συμβολή στην έρευνα της Εθνικής Αντίστασης

Γιάννης Δ. Κανατάς

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο στην έρευνα που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια από τον «Π» για την Εθνική Αντίσταση της περιόδου 1941-1945 στη Χαλκιδική και ειδικότερα στην περιφέρεια Πολυγύρου. Είναι χειρόγραφο, δεκατριών σελίδων, ανυπόγραφο και έρχεται να συμπληρώσει τις σχετικές εργασίες1 που εκπονήθηκαν κατά καιρούς με θέμα την διάσωση, φιλοξενία και εν συνεχεία φυγάδευση προς τη Μ. Ανατολή στρατιωτών και αξιωματικών των συμμαχικών δυνάμεων, που ξέμειναν στα μέρη μας μετά την κατάρρευση του Αλβανικού μετώπου και κινδύνευαν να πέσουν στα χέρια των Γερμανών. Το πρωτότυπο χειρόγραφο βρίσκεται στην κατοχή της κ. Αρετής Παλαμήδους, η οποία πιστεύει πως το συνέταξε ο αδελφός της, δικηγόρος Γιαννίκος Παλαμήδης με τη συνδρομή του έτερου αδελφού Τάκη Παλαμήδη, πρωταγωνιστή των γεγονότων στη Μ. Ανατολή και τη Χαλκιδική. Με την ευκαιρία αυτή, ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας την κ. Αρετή, στην οποία επί τόσα χρόνια προστρέχαμε να μας βοηθήσει με το σπουδαίο αρχείο της και τις πολύτιμες γνώσεις της. «Ως γνωστόν μετά την εισβολήν των Γερμανών κατά Απρίλιον του 1941 και την οπισθοχώρησιν των Ελληνικών Στρατευμάτων, εκ των συμμαχομένων και συνοπισθοχωρούντων Άγγλων αξιωματικών και στρατιωτών, όσοι δεν κατόρθωσαν να επιβιβασθώσι των πλοίων και αναχωρήσωσι δι’ Αίγυπτον, διεσκορπίσθησαν καθ’ άπασαν την Ελλάδα και κατέφευγον εις τα δάση και χαράδρας, διά να αποφύγωσι την αιχμαλωσίαν και τα επακόλουθα δεινά και κακουχίας. Εκ τούτων όσοι συνελαμβάνοντο, απεστέλοντο εις τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως αιχμαλώτων Θεσσαλονίκης και εκείθεν εις Γερμανίαν. Οι εκ τούτων τραυματίαι ετοποθετούντο εις τα νοσοκομεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Ένεκεν της απροόπτου εισβολής των Γερμανών, της αναστατώσεως των πάντων εν τη χώρα και του διασκορπισμού και επανόδου εις τας εστίας των, των Ελλήνων στρατιωτών και διά την κρατούσαν γενικήν σύγχυσιν των πάντων, δεν υπήρξεν επίσημος οργάνωσις περισυλλογής και διασώσεως των Άγγλων αιχμαλώτων. Παρ’ όλα ταύτα όμως δεν έλειψεν απανταχού της Ελλάδος η προθυμία και η παρ’ όλους τους κινδύνους αυτοθυσία του Ελληνικού λαού, όστις και με τας στερήσεις και πενίαν του, έσπευδε να εκτελέσει το πατριωτικόν του καθήκον, περισυλλέγων εις τας πόλεις, κωμοπόλεις, χωρία, αγρακτήματα και στάνας, εκ των δασών και φαράγγων, τα περιπλανώμενα τέκνα της Συμμάχου και προστάτιδος ημών Μεγάλης Βρετανίας τους διαφυγόντας της αιχμαλωσίας ως και τη βοηθεία πάλιν του ιδίου Ελληνικού Λαού δραπετεύοντας εκ των στρατοπέδων και νοσοκομείων. Πάντας τους ανωτέρω περιέθαλπον και έκρυβον εις τας οικίας και κτήματά των μέχρις ότου ευρίσκετο μέσον διαφυγής και αποστολής των εις Τουρκίαν δια θαλάσσης και εκείθεν εις Συρίαν και Αίγυπτον. Οι πέριξ και προς Νότον του Ολύμπου περισυλλεγόμενοι εφυγαδεύοντο διά των παραλίων και των νήσων, παρά των θαλασσινών Ελλήνων και μεταφέροντο εις Τουρκίαν. Οι δε Βορείως του Ολύμπου και εν Μακεδονία αποκοπέντες εν γένει οδηγούντο προς την Χαλκιδικήν. Κατ’ αρχάς διευθυνόμενοι προς το κεντρικόν όρος Χολωμών (Υψίζωνος) Χαλκιδικής αρωγή των κατοίκων των Μαδεμοχωρίων, μετά τας δεούσας περιθάλψεις και συνδρομάς, απεστέλοντο εις αποβάθραν Άγιος Δημήτριος του κόλπου Αγίου Όρους, εις την παραλίαν κωμόπολιν Ιερισσού και εις Άγιον Όρος οπόθεν διά πλοίων εφυγαδεύοντο εις Τουρκίαν.

10

Αγγελάκης Αγαπητός.

πολύγυρος Αλλ’ ένεκεν την πληθώρας των διευθυνομένων και καταφευγόντων προς την κατεύθυνσιν ταύτην οι Γερμανοί επληροφορήθησαν παρά των κατασκόπων των τα γενόμενα και απέστειλαν μυστικούς πράκτορας και στρατόν, εντοπισθέντα εις διάφορα μέρη των Μαδεμοχωρίων και εισήλθον εις Άγιον Όρος και ενήργησαν διαφόρους ερεύνας αλλ’ άνευ αποτελέσματος, καθότι οι Αγιορείται Πατέρες εν τω θερμώ αυτών πατριωτισμώ με πάσαν προσπάθειαν και ζώντες αλληλοειδοποιούμενοι έσπευσαν και κατέκρυψαν πάντας τους Άγγλους αιχμαλώτους εις τα απρόσιτα εκεί δάση και ερημητήρια και τους περιέθαλπον μέχρι της εκείθεν αναχωρήσεώς των. Τούτου ένεκεν η κατεύθυνσις των αιχαμλώτων έλαβε κατόπιν την άγουσαν προς την Νότιον Χαλκιδικήν και εις τα μέρη, όπου δεν υπήρχον εισέτι Γερμανικά στρατεύματα και επαρκής επιτήρησις. Οι περισσότεροι εξ αυτών κατέφθανον κατόπιν πολλών περιπλανήσεων μόνοι των, εξηντλημένοι, κατάκοποι και άνευ επαρκών ενδυμάτων και υποδημάτων εις το εν αποβάθρα Πολυγύρου (Μολυβόπυργος) αγρόκτημα του κ. Αθανασίου Παλαμήδους. Άλλοι πάλιν δια των αφθορμήτως προσφερομένων χωρικών των πέριξ χωρίων, οδηγούντο και μεταφέροντο εκεί, όπου περιεθάλποντο και ανεκουφίζοντο προσωρινώς, κατόπιν δε μετεφέροντο νύκτωρ παρά των υιών αυτού Ιωάννου και Τάκη (Δημητρίου) και παρεδίδοντο εις τους εν Ορμυλία ανεψιούς του ιδίου, Άγγελον και Αγαπητόν υιούς Δημητρίου Αγαπητού. Προς αυτούς κατέφευγον απ’ ευθείας και οδηγούντο και πολλοί άλλοι αιχμάλωτοι Άγγλοι εκ Θεσσαλονίκης και των πέριξ αυτής περισυλλεγομένων. Οι αδελφοί Αγαπητού εν συνεργασία εμπίστων συγγενών των, των Δημητρίου Ανέγρου, Αλέκου, Αργυρίου και Ιωάννου Μαρδά ως και λοιπών κατοίκων Ορμυλίας και Συνοικισμού γειτονικού Βατοπεδίου2 και κυρίως του δραστηρίου αγροφύλακος Αναστασίου (Ιωαννίδη) και του εκ του χωρίου Βραστών κτηματίου Κωστάρα, κατασκεύασαν καταφύγιον ΒΑως της Ορμυλίας εν τω δάσει και εις πυκνήν λόχμην παρά τινα πηγήν ύδατος καταφύγιον, εις το οποίον οδηγούντο και εγκαθίσταντο, ού μόνον Άγγλοι αιχμάλωτοι αλλά και πολλοί Έλληνες Στρατιωτικοί καταδιωκόμενοι, προοριζόμενοι να διαφύγωσιν εις Μέσην Ανατολήν. Διά την τροφοδότησιν και γενικήν περίθαλψιν των αιχμαλώτων τούτων, οι κάτοικοι Ορμυλίας και Βατοπεδίου, παρ’ όλας τας τότε στερήσεις των, προσέφερον μετά προθυμίας ό,τι ηδύνατο έκαστος. Εκείνος όμως όστις διέθεσεν άπασαν την περιουσίαν αυτού, δια την διατροφήν επένδυσιν και υπόδυσιν και την κάλυψιν πασών των αναγκών των Άγγλων αιχμαλώτων, ήτο ο Άγγελος Δ. Αγαπητός. Ούτος κάτοχος ελαιουργείου εργαζομένου τότε εντατικώς και λίαν προσοδοφόρως διέθεσε άπασαν την πρόσοδον του εργοστασίου του διά τον άνω σκοπόν. Προδοθείς

1942: Ο Γιαννίκος Παλαμήδης με τη σύζυγό του Σοφία Οικονομάκη και την αδερφή του, Αρετή.

Εδουάρδος Χάουελ ανάμεσα στους αδερφούς Αλέκο και Αργύρη Μαρδά και φίλους από την Ορμύλια.

11

πολύγυρος όμως παρά μυστικών πρακτόρων εις τους Γερμανούς, μετέβησαν ούτοι κατά Φεβρουάριον 1943 να τον συλλάβωσιν εις το ελαιουργείον του και ειδοποιηθείς μόλις κατόρθωσε να διαφύγει την σύλληψιν και καταφύγει και αυτός εις το δάσος. Εκεί παρέμεινεν επί τινας ημέρας και κατόπιν ελθόντος βενζινοπλοίου ανεχώρησεν παραλαβών και άλλους 25 εις Τουρκίαν και εκείθεν εις Αίγυπτον. Αι Στρατιωτικαί και Πολιτικαί Αγγλικαί Αρχαί, πληροφορημέναι εκ των προ αυτού διασωθέντων και μεταβάντων εκεί αιχμαλώτων τα των υπέρ αυτών θυσιών και προσπαθειών του, τον ετίμησαν δεόντως και τον επαρασημοφόρησαν. Δυστυχώς παρ’ όλα ταύτα επειδή ετύγχανε και εκ των ανωτέρων Ελλήνων αξιωματικών και παρεσύρθη, καίτοι εθνικιστής εις το έπακρον, παρά των δημιουργησάντων το εν Αιγύπτω κίνημα κρατείται και αυτός μετά των άλλων κινηματιών περιορισμένος εις τα εκεί στρατόπεδα. Δεν ήργησαν οι Γερμανοί να πληροφορηθώσι την δράσιν και των υπολειφθέντων εν Ορμυλία συνεργατών του Αγγέλου Αγαπητού (αδελφού του Αγαπητού, συγγενών του Δημητρίου Ανέγρου και αδελφών Μαρδά κ.λ. ως και του αγραφύλακος Βατοπεδίου Αναστασίου) και ήρχισαν να καταζητώσι και αυτούς, ως και τον δικηγόρον Ιωάννης Αθ. Παλαμήδης. Πάντες οι ανωτέρω πλην του Ιωάννου Παλαμήδους, ανεχώρησαν δια πλοίου ελθόντος εις Σιθωνίαν, προς Τουρκίαν και εκείθεν εις Αίγυπτον, όπου κατετάγησαν εις τον Ελληνικόν Στρατόν. Εξ αυτών ο Δημήτριος Ανέγρου εφονεύθη κατά τα Δεκεμβριανά εν Αθήναις3 ότε οδήγει Αγγλικόν αυτοκίνητον, διά σφαίρας ριφθείσης από τινος παραθύρου παρά των εαμοκομμουνιστών. Κατά τας ημέρας της αναχωρήσεως των ανωτέρω είχε γίνει συμπλοκή παρά το χωρίον Βραστά μεταξύ ανταρτών ΠΑΟ και Εαμοκομμουνιστών, και οι της ΠΑΟ αντάρται καίτοι νικήσαντες υπό τον αρχηγόν Σκόδρα ή Σκόρδαν, ως εγκαταλειφθέντες άνευ ουδεμιάς συνδρομής παρά τε της εν Αιγύπτω Ελληνικής Κυβερνήσεως και των Αγγλικών Στρατιωτικών Αρχών ανεχώρησαν και αυτοί συγχρόνως δι Αίγυπτον. Προλαβόντως είχεν αναχωρήσει εις Τουρκίαν και εκείθεν εις Αίγυπτον ο εκ των υιών Αθ. Παλαμήδους Δημήτριος (Τάκης) τότε έφεδρος ανθυπίλαρχος, καταταγείς εις τον εκεί Ελληνικόν Στρατόν. Αλλά κατά Φεβρουάριον του 1943 αποσπασθείς εις την Αγγλοελληνικήν υπηρεσίαν Πληροφοριών, απεστάλη κριθείς κατάλληλος μετά εγγράφων και προφορικών οδηγιών ως και αρκετών χρημάτων και αφίκετο εις Χαλκιδικήν και εκ του αγροκτήματος του πατρός του μετέβη εις Θεσσαλονίκην προς την παρά της εν Καίρω Κυβερνήσεως συσταθείσαν επιτροπήν παρ’ ανωτέρων και ανωτάτων αξιωματικών. Ο ρηθείς έφερε μαζί του και ασύρματον και ασυρματιστήν και εγκατεστάθη εν Θεσσαλονίκη, όπου επί εξάμηνον έδρα χωρίς να γίνει αντιληπτός και μετά το πέρας της αποστολής του, επανελθών εις το αγρόκτημα του πατρός του, ανεχώρησε διά πλοίου εκ Σιθωνίας μετ’ άλλων καταφευγόντων τότε, εις Τουρκίαν και Αίγυπτον. Μετ’ αυτόν αφίκοντο εις Χαλκιδικήν και άλλοι αξιωματικοί με ασυρμάτους, οδηγίας και χρήματα και εγκαθίσταντο εν Θεσσαλονίκη και εις άλλα καθοριζόμενα μέρη. Τοιούτοι ήσαν ο Στεφανίδης, ο Ζώγας, ο Ορέστης Λεβίτης κ.ά. Ο τελευταίος ούτος συνελήφθη εν Θεσσαλονίκη ανακαλυφθέντος και του μέρους όπου παρά την Πυλαίαν είχεν εγκατεστημένον τον ασύρματόν του και όπου εφονεύθησαν αντισταθέντες ο ασυρματιστής του μετά τινος άλλου. Άπαντες οι ασύρματοι, έγγραφα και χρήματα εξ Ορμυλίας και του αγροκτήματος Αθ. Παλαμήδους μετεφέροντο δια των σωφέρ Δημ. Ανέγρου, Τσέλιου Κουρού τη συνοδεία Αλέκου Μαρδά εις την εν Πολυγύρω οικίαν Αθ. Παλαμήδους και εκείθεν τη φροντίδι του δικηγόρου υιού του Ιωάννου, διά των ιδίων μέσων και προσώπων απεστέλλοντο εις Θεσσαλονίκην χωρίς να αντιληφθώσι ουδέν τι τότε οι εν Πολυγύρω πολυπληθείς Γερμανοί. Είχεν συσταθεί και εν Πολυγύρω επιτροπή ΠΑΟ εξερτωμένη εκ της εν Θεσσαλονίκη τοιαύτης, αποτελουμένη από τους δικηγόρους Χρηστίδην, 12

Δημήτριος Ι. Ανέγρου.

πολύγυρος Λαμπρόπουλον και Χριστιανόν και από τον Αθ. Καραγκάνην. Η επιτροπή αύτη μόλις συνεστήθη δεν επρόλαβε να εργασθεί καθότι συγχρόνως είχε γίνει και η εν Βραστά συμπλοκή και οι Αντάρται της ΠΑΟ ως είπομεν ανωτέρω ανεχώρησαν. Ένεκεν δε της χλιαρότητος και ανικανότητος της εν Θεσσαλονίκη Επιτροπής ουδέν τι άλλο επετεύχθη, αλλ’ αφέθη το στάδιον ελεύθερον εις τους εαμοκομμουνιστάς να εξαπλωθώσι και δρώσι και εν Χαλκιδική ως και εις την λοιπήν Μακεδονίαν. Η εν Πολυγύρω Επιτροπή εκ φόβου κακοποιήσεων παρά των κομμουνιστών μετέβη εις Θεσσαλονίκην. Εκεί κατέφυγε και επί διετίαν εκρύπτετο και ο Ιωάννης Παλαμήδης, ίνα μη συλληφθεί παρά των Γερμανών. Είς των καταδιοκόντων αυτόν υπήρξεν και ο ίλαρχος του Ελληνικού Στρατού Γεώργιος Καρύπης. Ούτος μετ’ άλλου τινος πράκτορος των Γερμανών εξήρχετο με αυτοκίνητον εις Πολύγυρον και Ορμύλιαν και κατεδίωκε να συλλάβει τον Ιωάννη Παλαμήδη, τον Αγαπητόν Αγαπητού και τον εκ Πολυγύρου Αθανάσιον Κ. Ιατρού ή Κατσαρόν, αλλά δεν κατόρθωσε να συλλάβει κανένα εξ αυτών. Ο τελευταίος Αθανάσιος Κ. Ιατρού διέτρεφε επί μήνας Άγγλον τινα αιχμάλωτον εις το κτήμα του και άλλους ερχομένους οδήγει εις το αγρόκτημα Παλαμήδους και προς τους εν Ορμυλία αδελφούς Αγαπητού. Επί κατακρύψει και υποθάλψει Άγγλων αιχμαλώτων εν Ν. Μουδανιά συνελήφθησαν κατόπιν καταδώσεως αρκετοί των εκεί προκρίτων και μετεφέρθησαν εις Θεσσαλονίκην παρά των Γερμανών. Κατόπιν όμως δωροδοκίας σοβαράς του καταδότου εμπίστου των Γερμανών απελευθερώθησαν. Άπαντες οι κάτοικοι Χαλκιδικής όλων των περιφερειών ειργάσθησαν μετά πάσης προθυμίας και εχεμυθίας υπέρ της διασώσεως και περιθάλψεως των Άγγλων αιχμαλώτων, προσφέροντες πάντες ό,τι ηδύναντο παρ’ όλας τας τότε στερήσεις και ελλείψεις τροφίμων. Εις τα πέριξ Ν. Μουδανίων εν Κασσάνδρα και Σιθωνία εν Μαδεμοχωρίοις και Αγίω Όρει, ως και εις τα χωρία και κωμοπόλεις Ανατολικής Θεσσαλονίκης και μέχρι Πολυγύρου, μόλις ενεφανίζοντο Άγγλοι αιχμάλωτοι έσπευδον να τους περισυλλέγωσι και τους οδηγώσι εις τα παράλια μέρη οπόθεν ηδύναντο να διαφύγωσι. Δεν γνωρίζομεν λεπτομερείας της δράσεως των πρωτοσταντησάντων εις την διάσωσιν και περίθαλψιν των Άγγλων αιχμαλώτων εις απάσας τας περιφερείας Χαλκιδικής. ευχαρίστως δε θέλομεν δημοσιεύσει πάσαν αποσταλησομένην ημίν λεπτομέρειαν και σχετικήν περιγραφήν, προς βεβαίωσιν συν τοις άλλοις του γενικού φρονήματος και των συμπαθειών του Ελληνικού λαού προς τους Άγγλους αιχμαλώτους.

Αγαπητός Αγαπητός.

Ο Εδ. Χάουελ κατά την επίσκεψή του στις Καλύβες το 1989, με την Αρετή Παλαμήδους, Βασίλη Ντούνα και τη σύζυγό του. (βλ. τ.32/2006).

13

πολύγυρος Πολλοί των Άγγλων αιχμαλώτων άφησαν και ιδιοχείρως τα ονόματα και τας συστάσεις αυτών εις τας πατρίδας των. Μερικά εξ αυτών μας έδωκεν ο Αθανάσιος Παλαμήδης, διασωθέντα εις τι ημερολόγιόν του. καθότι πολλά άλλα ονόματα και συστάσεις εξηφανίσθησαν κατά την κατάληψιν του αγροκτήματός του παρά των Βουλγάρων, ως και κατεστράφησαν εν Ορμυλία. Αναγράφομεν ως έχουσι τινά εξ αυτών: R.R. STACEY B SPRW FIELA AVENUE POTTS POINT SYDNEY AUSTRALIA

LIONEL MURPHY 86 HUDSON ROAD SPOTS WOOD VICTORIA AUSTRALIA

DEREK SCOTT ROUSE STREET TENTERFIELD NEW SOUTHWALES AUSTRALIA

3617-195 B.J. CROWULEY 27 SGNARYS RD HERVE BAY AUCKLAND NEW ZEALAND

MAKKUS JAMES KNIGHT THE SPIT BATHS MOSMAY N.S.W. SYDNEY

N.K. 9838 L. S. Lumbnell Cary bay Toronto Lahe Meguatia N.S.W. Australia

LESLIE LOCKHART 32 SA.T. HILLIERS RD. MELBURN N.S.W. AUSTRALIA

Εδουάρδος Χόουελ Σκώτος Ταγματάρχης αεροπορίας Πρώην διοργανωτής αεροπορίας Τουρκίας.

Οι περισσότεροι των καταφθανόντων εις τα ανωτέρω μέρη ήσαν Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί. Ο πρώτος των ανωτέρω αναφερομένων R.R. STACEY εξεκίνησεν εξ Ορμυλίας με οδηγόν δια να μεταβεί εις Πολύγυρον και εκείθεν εις Θεσσαλονίκην, όπου διετείνετο ότι είχεν εργασίαν τινά. Δεν κατόρθωσε να διέλθει εκ Πολυγύρου, διότι εκεί υπήρχε μεγάλη κίνησις των Γερμανών τότε και παρέμεινε κρυπτόμενος εις το δάσος παρά το ερημοκλήσιον Αγίου Βλασίου. Εκεί πληροφορηθείς ο Ιωάννης Παλαμήδης μετέβη και τον μετέφερεν εις το αγρόκτημά των, όπου παρέμεινεν επί τινας ημέρας και εις την επιμονή του να τον αποστείλωμεν εις Θεσσαλονίκην οι αδελφοί Παλαμήδους τον επιβίβασαν εις το αυτοκίνητον Τσέλιου Κουρού μεταμφιεσμένου και τον μετέφερον εις Πολύγυρον, εκείθεν δε διά του ιδίου αυτοκινήτου απεστάλη εις Θεσσαλονίκην και απεβιβάσθη εις τον συνοικισμόν Χαριλάου. Αλλά δυστυχώς ότε μετέβη εις την οικίαν όπου είχε διαμείνει κατά εκ των στρατοπέδων δραπέτευσίν του, συνελήφθη παρά των Γερμανών και απεστάλη εις Γερμανίαν. Ο τελευταίος Σκώτος ταγματάρχης αεροπορίας Εδουάρδος Χάουελ, διοικητής εν Κρήτη ετραυματίσθη εις αμφοτέρας τας χείρας πλησίον των ώμων και συλληφθείς αιχμάλωτος μετεφέρθη και παρέμεινεν εις το εν Αθήναις νοσοκομείον Ν. Ιωνίας επί τετράμηνον εκείθεν δε ανάπηρος καταστάς μετεφέρθη εις Θεσσαλονίκην τη συνδρομή νοσοκόμου τινος εδραπέτευσεν εκείθεν και μετά περιπλανήσεις επτά ημερών κατέφθασεν οδηγούμενος παρά διαφόρων χωρικών εις το αγρόκτημα Παλαμήδους, εξηντλημένος καθ’ ολοκληρίας. Του παρεσχέθη εκεί κάθε περίθαλψις και ότε επληροφορήθη ότι και άλλοι συνάδελφοί του αεροπόροι συλληφθέντες εν Κρήτη εδραπέτευσαν των στρατοπέδων και έφθασαν εις το αγρόκτημα και απεστάλησαν εις το καταφύγιον Ορμυλίας, εζήτησε να τον οδηγήσωσιν εκεί. παραλαβών αυτόν νύκτωρ ο Τάκης Παλαμήδης τον έφερεν εις Ορμύλιαν 14

Τσέλιος Κουρούς.

πολύγυρος και εκείθεν οδηγήθη εις το καταφύγιον, όπου άμα τον είδον οι λοιποί Άγγλοι αιχμάλωτοι ηγέρθησαν τον εχαιρέτησαν με αγάπην και σεβασμόν ως ανώτερον αξιωματικόν και τον εξυπηρέτουν μετά πάσης προθυμίας. Το Πάσχα προσεκλήθη και κατήλθεν εις την εν Ορμυλία οικίαν των αδελφών Αγαπητού και συνεόρτασε μετ’ αυτών. αλλ’ ότε παρέμεινεν επί αρκετάς ημέρας εις το καταφύγιον και αντιλαμβάνετο ότι οι πόροι του Αγγέλου Αγαπητού εξηντλήθησαν ως και οι χωρικοί ευρίσκοντο εις στεναχωρίας από τρόφιμα, πλοία δε προς αναχώρησιν δεν ήρχοντο, εκάλεσεν ενώπιόν του άπαντας τους Άγγλους αιχμαλώτους, τους ανέφερε τα ανωτέρω και τους συνέστησε όπως οι μη τραυματίαι εξ αυτών αναχωρήσωσι του καταφυγίου και περιέρχονται εις τα παράλια χωρία μέχρις εξευρέσεως πλοίων προς αναχώρησιν. Ανεχώρησαν ούτω αρκετοί εκείθεν και άλλοι μεν κατέφυγον εις το αγρόκτημα Παλαμήδους και τα πέριξ χωρία, άλλοι δεν προς Ν. Τένεδον και άλλοι προς Σιθωνίαν. Εκ των τελευταίων τούτων τέσσαρες μετέβησαν εις Νικήτην και περιθάλποντο εκεί παρά των κατοίκων. Ότε όμως κατέφθασαν Γερμανοί εις Νικήτην ηναγκάσθησαν να εξέλθωσι του χωρίου και κατευθύνθησαν ανατολικώς κρυπτόμενοι εις το δάσος. Ιδών χωρικός τις αυτούς και νομίσας ότι πρόκειται περί κακοποιών ειδοποίησε τους αγροφύλακας Νικήτης, οίτινες συνοδευόμενοι και παρά του χωροφύλακος Χρήστου Σταμοπούλου μετέβησαν και τους εύρον, ανεγνώρισαν δε ότι πρόκειται περί Άγγλων αιχμαλώτων και οι αγροφύλακες απεφάσισαν να τους αφήσωσι ανενόχλητους. Ο χωροφύλαξ όμως δεν εδέχθη και επέμενε να τους μεταφέρωσιν εις Νικητην, όπου κατέστη γνωστόν τοις πάσι η έλευσίς των και όπου δεν ήτο δυνατόν πλέον να τους διασώσωσι, καθότι κατέφθασαν πληροφορηθέντες οι Γερμανοί και τους συνέλαβον. Έτερος Άγγλος αιχμάλωτος ασθενών από μακρού και μη δυνάμενος να παραμείνει εις το καταφύγιον, μετέβη εις Γερακινήν και παρεδόθη εις τους Γερμανούς μόνος του. Πλην των Άγγλων αιχμαλώτων μετέβαινον εις το αγρόκτημα Παλαμήδους και εις Ορμύλιαν και πολλοί Έλληνες καταδιωκόμενοι αξιωματικοί και στρατιώται ως και πολίται διαφεύγοντες εκείθεν προς Σιθωνίαν και άλλας αποβάθρας και μεταβαίνοντες δια Τουρκίας εις Αίγυπτον. Ότε αφίχθησαν επί φορτηγού αυτοκινήτου εις το αγρόκτημα Παλαμήδους ο εκ Βάλτας Κασσάνδρας ταγματάρχης Κώνστας μετά 17 άλλων Ελλήνων Αξιωματικών προορισμένοι να αναχωρήσωσι δια Τουρκίαν και Αίγυπτον με το εξευρεθέν βενζινόπλοιον του εξ Αθύτου Ακλιβιάδους Αργυρούδη, τη συστάσει των Παλαμηδαίων παρελήφθη παρ’ αυτών και ο ως ανωτέρω μνημονευθείς ταγματάρχης Χόγουελ. Επίσης δια των συστάσεων των ιδίων παρελήφθη τότε και ο υπίλαρχος Ορέστης Λεβίτης περί ού είπομεν ότι συνελήφθη μετά ταύτα με τον ασύρματόν του εν Θεσσαλονίκη. Το πλοίον ανεχώρησεν αφ’ εσπέρας από της παραλίαν της Σιθωνίας και περί την αυγήν κατέφθασεεν εις τας εσχατιάς Αγίου Όρους, την δε δευτέραν νύχτα εκκινήσαν εκείθεν έφθασεν εις Τένεδον, απεβίβασε τους επιβάτας και ανεχώρησεν αμέσως επανελθών εις Σκόπελον και Κασσάνδραν. Αλλά οι εν Τενέδω αποβιβασθέντες συνελήφθησαν παρά των Τούρκων και μετεφέρθησαν εις την εκεί Διοίκησιν. Ο ταγματάρχης Χόγουελ, ο ως προείπομεν διατελέσας οργανωτής Τουρκικής αεροπορίας, εζήτησε να τον φέρωσι τηλεγραφικώς εις επαφήν με τον εν Τσανάκαλε Άγγλον πρόξενον και ανώτερον Τούρκον Διοικητήν, οίτινες απέστειλαν αμέσως πλοίον και μετέφερον πάντας εις Τσανάκαλε. Και ο μεν ταγματάρχης Χόγουελ απεστάλη αμέσως εκείθεν εις Συρίαν και Αίγυπτον, οι δε Έλληνες αξιωματικοί απεστάλησαν και εκρατήθησαν εις Καισάρειαν επί μήνα, οπόθεν ακολούθως τους παρέλαβον Άγγλοι πράκτορες και τους μετέφερον εις Αίγυπτον. Τίνος ένεκεν εκρατήθησαν ούτοι παρά των Τούρκων κατέστη άγνωστον. Ίσως εγένοντο αντιληπτοί παρά των Γερμανών πρακτόρων και προς συγκάλυψιν ευμενών προς τους Συμμάχους διαθέσεών των, να τους περι-

Ψάχνοντας με τον Χριστόφορο Στεφανίδη (φωτο) την «Κλαδούπολη», τόπο συγκέντρωσης, περίθαλψης και φυγάδευσης των συμμάχων προς τη Μ. Ανατολή.

15

πολύγυρος ώρισαν προσωρινώς οι Τούρκοι εις Καισάρειαν. Μεταξύ των εργασθέντων εις την περισυλλογήν και διάσωσιν των Άγγλων αιχμαλώτων ήσαν: και ο Κωνσταντίνος Δουραμάνης κάτοικος Θεσσαλονίκης απότακτος τότε αξιωματικός και ήδη εν ενεργεία. Ούτος ακούραστος και αεικίνητος και με πάσαν προθυμίαν και διακρίνουσαν αυτόν ενεργητικότητα, έσπευδεν αμέσως όπου παρουσιάζετο ανάγκη περισυλλογής και περισώσεως αιχμαλώτων, ήρχετο εις επαφήν και συνεργασίαν μετά των προς τούτο εργαζομένων πρακτόρων και συνωδών των αιχμαλώτων, τόσον εντός της Θεσσαλονίκης όσον και εις τα πέριξ και εις Χαλκιδικήν και προσέφερεν ανεκτιμήτους υπηρεσίας. Ο ίδιος εν Θεσσαλονίκη σύνδεσμος τυγχάνων κατετόπιζε και τα μέλη της επιτροπής Αντιστάσεως, παρελάμβανε τους ερχομένους εξ Αιγύπτου αξιωματικούς της υπηρεσίας Πληροφοριών, ως και τους ασυρματιστάς και ασυρμάτους, εξεύρισκε τα κατάλληλα οικήματα προς εγκατάστασιν και δράσιν των και γενικώς υπήρξε είς των κυριωτέρων παραγόντων της δράσεως. Ανακαλυφθείς εν τέλει και αυτός και καταδιωκόμενος παρά των Γερμανών κατέφυγεν εις Αίγυπτον. Δεύτερος τελωνοφύλαξ του Αγίου Νικολάου Αλέξανδρος Θανόπουλος. Ούτος με πάσαν αυτοθυσίαν παρορών τους κινδύνους ούς διέτρεχεν, είχε καταστεί κατά την περιφέρειαν Σιθωνίας, ο κυριώτερος εξυπηρετητής της αναχωρήσεως των τε Άγγλων αιχμαλώτων και των καταδιωκομένων Ελλήνων. Αυτός εδέχετο εις τας εκεί παραλίους κρύπτας των νήσων Δαπόρου τα ερχόμενα εκ Τουρκίας βενζινόπλοια και αυτός ειδοποίει δια των εκεί εμπίστων τους εν Ορμυλία και αλλαχού περί της αφίξεως εκάστου πλοίου και εμερίμνα δια τους εκεί προσερχομένους μέχρι της αναχωρήσεώς των. Αλλά και ούτος καταδιωχθείς τελευταίως δια να αποφύγει την σύλληψίν του παρά των Γερμανών ανεχώρησεν οικογενειακώς δι Αίγυπτον. Επίσης και ο εν όρμω Χρουσους Κασσάνδρας υποτελώνης Στυλιανός Δονδουλάκης, ειργάσθη μετά προθυμίας και αυταπαρνήσεως εις την διάσωσιν και διαφυγήν και Άγγλων και Ελλήνων, ως και εις την εξυπηρέτησιν ερχομένων εκ Μ. Ανατολής αξιωματικών Υπηρεσίας Πληροφοριών. Πολλοί είναι εν Χαλκιδική ως οι προαναφερθέντες, εργασθέντες εις την πρώτην γραμμήν κατά την εποχήν εκείνην αλλά δεν κατορθώσαμεν επί του παρόντος να έχωμεν λεπτομερείας και πληροφορίας και περί αυτών δια να δημοσιεύσομεν τας ευχαρίστως.» Υποσημειώσεις:

1.Το κείμενο αυτό μαζί με: α) Παρμενίωνος Ι. Παπαθανασίου, «Για τον Ελληνικό Βορρά, Μακεδονία 1941-44…», 1988, β) Εδουάρδου Χάουελ, «Η φυγή προς τη ζωή», 1948, γ) Πέτρου Παπαπολυβίου, «Αναζητώντας την ελευθερία», 2009, δ) Όσα σχετικά κείμενα περιλαμβάνονται στα βιβλία του Άγγελου Φ. Μάντσιου «Νικητιανών Θαλασσινές διαδρομές», 2010 & «Προσωπογραφήματα», 2015 ε) Χριστόφορου Στεφανίδη, «Για την ΥΒΕ-ΠΑΟ» τ.80/2015 του «Π» στ) Όσα έχουν δημοσιευθεί στον «Π», με επιμέλεια του εκδότη του όπως: «Η φυγή προς τη ζωή» τ.32/2006, «Ανέκδοτα ιστορικά ημερολόγια», τ.53/2009, «Κων/νος Ασλανίδης», τ.63/2011, «Τάκης Παλαμήδης», τ.78/2014, «Ι. Παπαθανασίου..» & «Η ΠΑΟ…» τ.79/2015 κ.ά., θεωρούμε πως καλύπτουν ικανοποιητικά το θέμα «Η συμβολή της Χαλκιδικής στη φυγάδευση συμμάχων προς τη Μ. Ανατολή».

2. Σύμφωνα με δήλωση του Γιάννη Ιωαννίδη με αποδέκτη το Αγγλικό Προξενείο Θεσ/νίκης, την «ομάδα Βατοπεδίου» αποτελούσαν οι αδελφοί Αναστάσης, Γιάννης, Γιώργος Ιωαννίδη και οι Αναστάσης και Μιχάλης Αλεκτορίδη και συστάθηκε με υπόδειξη του Άγγελου Αγαπητού. Ο Αναστάσης Αβραάμ Αλεκτορίδης γεννήθηκε στη Νίγδη Μ. Ασίας το 1905 και πρόσφερε πολλά στην οργάνωση δικτύου διαφυγής στην περιοχή. Ένας ακόμα από τους αφανείς ήρωες της Εθνικής Αντίστασης. (βλ. Π.Παπαπολυβίου ό.π. σελ.152) 3.Τον Δημήτριο Ανέγρου τον βρήκε νεκρό εντελώς τυχαία ο φίλος του από τον Πολύγυρο Τσέλιος Κουρούς και τον ανέσυρε μέσα από τα χαλάσματα μπροστά από την είσοδο ενός νοσοκομείου. Σήμερα βρίσκεται σε κενοτάφιο στην Κοκκινιά.

16

Αναστάσιος Αλεκτορίδης.

πολύγυρος

ΚΑΠΟΤΕ στον ΠΟΛΥΓΥΡΟ

Επιλογή ειδήσεων, τοπικών νέων, σχολίων, λογοτεχνικών κειμένων, στίχων, ευτράπελων και άλλων τινών, από τις σελίδες της εβδομαδιαίας εφημερίδας του Πολυγύρου «Φωνή της Χαλκιδικής» (1930-1977), αλλά και άλλων εφημερίδων τοπικής ή πανελλήνιας κυκλοφορίας. Την επιμέλεια της στήλης εξακολουθούν να έχουν οι: Γιάννης Δ. Κανατάς, υπεύθυνος του περιοδικού και ο Χρίστος Ν. Γεροχρίστος, ιδιοκτήτης του αρχείου της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής». Σημαντική χαρακτηρίζεται τελευταία και η συνδρομή των Γιάννη Δ. Σαράφη από τον Άγ. Πρόδρομο και Βασίλη Πλάτανου από την Ελασσόνα με τη διάθεση των αρχείων τους στο περιοδικό μας. Επομένως αυτοδίκαια θεωρούνται τακτικοί συνεργάτες και συνυπεύθυνοι της στήλης αυτής. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 9 Δεκεμβρίου 1920: Ο ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΔΙΑ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΑ Πολύγυρος 7. (ιδ. Τηλ.) – Χθες περί ώραν 1 μ. μ. ετελέσθη ενταύθα δοξολογία επί τη αφίξει της Α. Μ. του Βασιλέως Κωνσταντίνου και Βασιλικής οικογενείας. Μετά την δοξολογίαν εξεδηλώθησαν διαδηλώσεις υπέρ των Βασιλέων. Ο ενθουσιασμός των κατοίκων ήτο αφάνταστος. (Επρόκειτο για τα μεθεόρτια των αντιβενιζελικών στον Πολύγυρο, μετά τις κρισιμότερες ίσως εκλογές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τον Νοέμβριο του 1920). ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ 1 Δεκεμβρίου 1939: ΓΕΝΙΚΟΣ ΕΠΟΠΤΗΣ ΕΟΝ ΔΙΑΤΑΓΗ: Έχων υπ’ όψιν ότι οι κάτωθι συναγωνισταί ού μόνον θετικήν υπηρεσίαν δεν προσφέρωσιν εις την Οργάνωσιν, αλλά και δια του παραδείγματός των ίσως προσφέρωσιν αρνητικήν τοιαύτην. Διαγράφω της δυνάμεως της Οργανώσεως τους: Λοχίτας: 1) Γεροχρήστον Κων/νον, 2) Κατάκαλον Αλέξανδρον

Από τις εκδηλώσεις της ΕΟΝ Χαλκιδικής.

17

πολύγυρος Φαλαγγίτας: 3) Παπατζίκον Κωνστ., 4) Τσάχον Κωνστ., 5) Σκιαθίτην Στυλιανόν, 6) Καραμίχον Αλέξανδρον, 7) Χαλκιάν Ιωάννην, 8) Μπότην Περικλήν, 9) Βουζιούκαν Θεόδωρον. Η παρούσα να αναγνωσθεί παρά πάντων των Τμημάτων εις πρώτην Γενικήν συγκέντρωσιν και να δημοσιευθεί δια της εφημερίδος «Πρωτοπόρος». Ο Νομάρχης και Γεν. Επόπτης ΕΟΝ Χαλκιδικής ΠΕΤΡΟΣ ΤΖΙΚΑΚΗΣ ΛΑΙΚΗ ΦΩΝΗ 28 Νοέμβρη 1944: ΜΙΑ ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΓΙΟΡΤΗ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟ Στις 14 του Νοέμβρη με την ευκαιρία της Εθνικής γιορτής των Ινδών, οι εδώ εγκαταστημένοι Ινδοί στρατιώτες της Μεγ. Βρετανίας δόσανε μια γιορτή με χορούς και τραγούδια του τόπου τους. Παρ’ όλο που οι προσκλήσεις ήσαν περιορισμένες… η αίθουσα γέμισε από άνδρες του ΕΛΑΣ και Εθνικής Πολιτοφυλακής, που κατά παράκληση τόσο του Άγγλου Διοικητή, όσο και των φίλων Ινδών, οι άντρες μας χορέψανε και τραγούδησαν ελληνικά και αντάρτικα τραγούδια και στους οποίους αποτεινόμενος ο Ινδός ανθ/γός είπε: …Εδώ και 3 χρόνια πολεμούμε το φασισμό. Είμαστε περήφανοι που λευτερώσαμε πολλές χώρες, εκτός από τη δική σας που λευτερώσατε μόνοι σας… Στα πολιτικά σας ζητήματα δεν θα αναμιχθούμε (η αίθουσα τράνταξε από χειροκροτήματα) θα σας παρακαλέσουμε να μην μας επιβαρύνετε με ζητήματα που αφορούν εσάς και μόνο… ΠΛΑΤΩΝ

Στέφανος Πετρουλάς.

ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 23 Νοεμβρίου 1958: ΤΟ ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟΝ ΕΦΟΠ Την παρελθούσαν Κυριακήν ετελέσθησαν τα εγκαίνια του εντευκτηρίου του Εκπολιτιστικού Φυσιολατρικού Ομίλου Πολυγύρου (ΕΦΟΠ) εις τα οποία προσήλθε πλήθος συμπολιτών μας…

20 Δεκεμβρίου 1959: Ε.Φ.Ο.Π. Η δοθείσα κατά την παρελθούσαν εβδομάδα εν τη μεγάλη αιθούση των δημοτικών σχολείων της πόλεώς μας διάλεξις του κ. Βασδραβέλη πλήρως επιτυχούσα, διοργανώθη υπό του λαμπρού σωματείου της πόλεώς μας «ΕΦΟΠ», όστις ανήγγειλεν ότι προσεχώς θέλουσι γίνει άλλαι δύο διαλέξεις. Ομολογουμένως ο Εκπολιτιστικός Φυσιολατρικός Όμιλος Πολυγύρου εξακολουθεί με πίστιν, ως ετόνισεν ο πρόεδρος αυτού κ. Κάρολος Αλεξιάδης, την λίαν αξιέπαινον εκπολιτιστικήν προσπάθειάν του…

Ο κ. Βασδραβέλης κατά τη διάλεξή του στον Πολύγυρο.

18

πολύγυρος 6 Νοεμβρίου 1960: ΕΚΛΙΠΟΥΣΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑΙ – ΣΤΕΦΑΝΟΣ Ν. ΠΕΤΡΟΥΛΑΣ Έσβησε εν Αθήναις ήρεμα την 20ην Ιουνίου ε.ε. μια εκλεκτή φυσιογνωμία της Χαλκιδικής, ο Στέφανος Ν. Πετρουλάς, κηδευθείς εν μέσω ειλικρινών εκδηλώσεων θλίψεως. Ο μεταστάς εγεννήθη εν Πολυγύρω εν έτει 1894. Διήκουσε τα εγκύκλια μαθήματα εις το ονομαστόν την εποχήν εκείνην Γαλλικόν Λύκειον της Θεσσαλονίκης «Σ. Νούκα» και εν συνεχεία ενεγράφη εις την Νομικήν Σχολήν του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανακηρυχθείς διδάκτωρ αυτής μετά λαμπράς σπουδάς… Διετέλεσε ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών, μετείχε μάλιστα όλων των οικονομικών αποστολών της Ελλάδος εις Ευρώπην μετά τον Α΄ Παγκόσμιον πόλεμον. Εχρημάτισε Νομάρχης Φλωρίνης κατά τα έτη 1933-35, επιδείξας πλουσίαν εθνικήν δράσιν… Από του 1935 ανώτερος υπάλληλος της Αγροτικής Τραπέζης. Κατά τη διάρκεια της κατοχής συνελήφθη δις υπό των Ιταλών και άπαξ ως όμηρος υπό των Γερμανών δια την εθνική του δράσιν.

27 Δεκεμβρίου 1964: ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΓΙΟΡΤΗ Την παρελθούσαν Τρίτην εις την αίθουσα τελετών των Δημοτικών Σχολείων Πολυγύρου εδόθη Χριστουγεννιάτικη γιορτή… Κατ’ αυτήν ομίλησε ο Δ/ντής των Δημοτικών Σχολείων κ. Α. Αξιώτης… Επίσης διένειμαν δώρα σε φτωχά παιδιά, ασθενείς και φυλακισμένους… ΝΕΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 21 Δεκεμβρίου 1970: ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ, ΜΙΧΑΗΛ ΖΑΜΠΟΥΝΗΣ Ένα όνομα που ετίμησε κι αυτό τον Πολύγυρο με τις υπηρεσίες του, είναι ο Μιχαήλ Ν. Ζαμπούνη, πατρός του σεβαστού μας φίλου μπάρμπα Κώστα Ζαμπούνη, ο οποίος, συν τοις άλλοις, υπήρξε ο ακούραστος επιστάτης του αειμνήστου Μητροπολίτου Ειρηναίου, μέχρι του τέλους της κατασκευής του ωραίου Δημοτικού Σχολείου εκεί, που όλοι καμαρώνουμε: Άρχισε τον Ιανουάριο του 1908 και ετελείωσε τον Ιανουάριο του 1910. Ιδού τι έγραφε τότε, την 3ην Μαρτίου 1910, η Εφημερίς της Θεσσαλονίκης «Ο ΦΑΡΟΣ» όταν απέθανε ο Μιχαήλ Ζαμπούνης: « …Ο μακαρίτης ειργάσθη αόκνως υπέρ της ανθηράς εκείνης κοινότητος και ιδίως μετά της Α.Σ. του Μητροπολίτου κ. Ειρηναίου ειργάσθη εις την αποπεράτωσιν της αυτόθι Ελληνικής σχολής, δια τούτο δε και η κηδεία αυτού εγένετο πάνδημος… Φόρον αποτίουσα η κοινότης Πολυγύρου ηκολούθησε σύσσωμος την κηδείαν, καθώς και οι διδάσκαλοι μεθ’ όλων των μαθητών και μαθητριών…». (βλ. κ΄ Αικ. Ζαμπούνη, «Όταν ο παππούς ανακάλυψε το μολύβι», 2008).

Ινδοί στρατιώτες στον Πολύγυρο.

Μιχαήλ Ζαμπούνης (18501910) με τη σύζυγό του Αναστασία Ζωγράφου.

19

πολύγυρος Το Α΄ Παγχαλκιδικό Συνέδριο Φιλελευθέρων Μακεδονίας στον Πολύγυρο Γιάννης Δ. Κανατάς

Ο Σύλλογος Φιλελευθέρων Μακεδονίας, έχοντας ως σκοπό τη μελέτη των αναγκών και των προβλημάτων που απασχολούσαν τη μακεδονική ύπαιθρο, έλαβε την παράτολμη απόφαση να διοργανώσει επαρχιακά συνέδρια στις έδρες των υποδιοικήσεων των Νέων Χωρών, στα οποία θα συμμετείχαν αντιπρόσωποι των κατά τόπους κοινοτήτων. Οι αποφάσεις των συνεδρίων αυτών θα αποστέλλονταν με τη μορφή ψηφίσματος στην κεντρική κυβέρνηση των Φιλελευθέρων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο για τα περαιτέρω. Το πρώτο από τα επαρχιακά αυτά συνέδρια αποφασίστηκε να το οργανώσει ο Σύλλογος Φιλελευθέρων Θεσσαλονίκης στον Πολύγυρο στις 14&15 Σεπτεμβρίου του 1919. Ήταν η εποχή της παντοδυναμίας του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος εκείνες τις μέρες του Σεπτεμβρίου βρισκόταν στο Παρίσι και… παζάρευε με τους ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων τα όρια της Μεγάλης Ελλάδας. Υποψιάζομαι βάσιμα πως οι διοργανωτές επέλεξαν τον Πολύγυρο ως τόπο τέλεσης του Α΄ συνεδρίου τους, με σκοπό αφ’ ενός την άμβλυνση των διαφορών μεταξύ των… τριών παρατάξεων που είχαν σχηματισθεί στις τάξεις των Φιλελευθέρων Πολυγύρου (ορθοδόξων, λαϊκών και ουδετέρων ή αμερόληπτων) και αφετέρου να απολογηθούν τρόπον τινά για τα τραγικά γεγονότα που προξένησαν στη Χαλκιδική και ιδιαίτερα στον Πολύγυρο το φθινόπωρο του 1916 με τη βίαιη επιστράτευση των κατοίκων από τον λοχαγό Γ. Κονδύλη και τους Κρήτες στρατιώτες του. Τα γεγονότα αυτά, ως γνωστόν, στοίχισαν ανεπανόρθωτα το κόμμα των Φιλελευθέρων στη Χαλκιδική, με αποκορύφωμα την πρωτοφανή συρρίκνωση των ποσοστών τους κατά τις κρίσιμες για το έθνος εκλογές του 1920… Η μετάβαση των Θεσσαλονικέων διοργανωτών στον Πολύγυρο εξελίχθηκε σε πραγματική Οδύσσεια, αναδεικνύοντας το τεράστιο συγκοινωνιακό πρόβλημα που αντιμετώπιζε από δεκαετίες η Χαλκιδική και οι κάτοικοί της το κατέτασσαν πρώτο στα υπομνήματα που υπέβαλαν κατά καιρούς από την εποχή της τουρκοκρατίας ακόμα. Υπό δυσμενεστάτους λοιπόν οιωνούς και υπό την χλεύη αντιφρονούντων και… μη της Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν χαράματα της Παρασκευής 13 Σεπτεμβρίου 1919 οκτώ μέλη του Συλλόγου Φιλελευθέρων Θεσ/νίκης: ήσαν οι κύριοι Σπύρος Δούμας, Ιωάννης Γεωργιάδης, Σωτήρης Κουτρούμπας, Αθανάσιος Αγγελάκης, Κων/νος Ζάννας1, Κων/νος Ζάχος2, Θεόδωρος Οικονόμου και Αλέξ. Λέτσας3, επιβαίνοντες των αυτοκινήτων του κ. Τζαβάρα και συνοδευόμενοι από τον Διοικητή Χωροφυλακής Θεσ/νίκης κ. Παπαδάκη, έναν χωροφύλακα και τέσσερις δημοσιογράφους εφημερίδων της Θεσσαλονίκης: τους κ.κ. Ι. Μπήτο, Β. Μεσολογγίτη, Μ. Ασέο και Γ. Φαρδή. Η διαδρομή που επέλεξαν οι τολμηροί φιλελεύθεροι εκδρομείς ήταν αυτή διαμέσου των χωριών της «Καλαμαριάς»… Μετά δε «διάσπασιν ατελευτήτου αλυσίδος μετοχίων ιερών και απαραβιάστων», έφθασαν μετά πολύωρη ταλαιπωρία στο Μυριόφτο (σήμ. Όλυνθος), όπου ήταν προγραμματισμένο να τους περιμένουν ισάριθμα υποζύγια από τον Πολύγυρο. Οποία απογοήτευση όμως! Ούτε σκιά όνου υπήρχε και κάποιοι… περισσότερο φιλελεύθεροι, άρχισαν να δυσανασχετούν και να σκέπτονται σοβαρά το δρόμο της επιστροφής. Ο πρόεδρος όμως κ. Δούμας με θετική διάθεση, ενθαρρύνει και καλεί τους συνοδοιπόρους του να «τσιπουρίσουν» και να τσιμπολογήσουν, στρώνοντας συγχρόνως κατάχαμα τις προμήθειές του. Τον ακολουθούν και οι άλλοι συνεπικουρούμενοι από τον ενοικιαστή του Μυριοφύτου, Μιχαήλ Ρίτου. Το τσιπούρισμα, όντως, συμβάλει καταλυτικά να ξεχαστεί η ταλαιπωρία, η διάθεση επανέρχεται και ομού αποφασίζουν 20

πολύγυρος να… μεταμφιεσθούν σε επιδρομείς και να μεταβούν στον Πολύγυρο πεζή. Η ώρα ξεπέρασε τις 4 μ.μ., αλλά η πίστη που τους διακατέχει πλέον δείχνει ακαταμάχητη. Το …τσιπούρισμα γαρ! Το συνέδριο ό,τι και να γίνει… θα γίνει!!! Και να ο από μηχανής Θεός: επιστολή εκ Πολυγύρου αγγέλλει ότι εντός ολίγου καταφθάνουν τα υποζύγια που περίμεναν. Ο πρόεδρος μειδιά με νόημα, καθώς μαζεύει τα υπολείμματα των προμηθειών του και ω του θαύματος ομάδα όνων και ημιόνων εμφανίζεται και παραλαμβάνει τους φιλελευθέρους εκδρομείς. Κάλλιο αργά παρά ποτέ, καθώς η νύχτα κατεβαίνει επικίνδυνα! Ο μουλαρόδρομος από Μυριόφ’το εις Πολύγυρον είναι ανηφορικός και δύσβατος, αλλά η αγωνιστική διάθεση των εκδρομέων δεν περιγράφεται…. «Είναι η ώρα 8 μ.μ., οπότε οι εκ περάνων απόστολοι εισέρχονται εις την πόλιν του μαρτυρίου…»! Πολλοί φιλελεύθεροι του Πολυγύρου όλων των αποχρώσεων βγαίνουν στις παρυφές του χωριού για να τους υποδεχτούν κα ερίζουν ποιος θα τους πρωτοφιλοξενήσει. Η νύχτα έρχεται μετά από μια περιπετειώδη ημέρα και ο ύπνος «παραπέμπει ες αύριον τα σπουδαία…».

Αργύρης Παπαδόπουλος, ιατρός.

14 Σεπτεμβρίου Σάββατο, ημέρα του Σταυρού και οι φιλελεύθεροι… επιδρομείς μετά των συντρόφων των Πολυγυρινών προσέρχονται με ευλάβεια στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου για τη θεία λειτουργία. Ο Κασσανδρείας Ειρηναίος τους καλοδέχεται και μετά το πέρας της εκκλησίας τους υποδέχεται στη Μητρόπολη, όπου μετά το κέρασμα και τις εκατέρωθεν φιλοφρονήσεις, τους συστήνει ομόνοια και υποδεικνύει μέτρα που θα ωφελήσουν την επαρχία και την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων βεβαίως! (Ας μην ξεχνούμε ότι ο Ειρηναίος εκτός από εξέχων ιεράρχης υπήρξε και εξέχων πολιτικός με γνωστή η πολιτική του θέση αυτή την περίοδο). Και το Α΄ Συνέδριο των Φιλελευθέρων αρχίζει τις εργασίες του: πράξη πρώτη, η πάσει θυσία συμφιλίωση των δύο συλλόγων του κόμματος στον Πολύγυρο. Η από πολλών ετών κοινωνική διάκριση μεταξύ των Ορθοδόξων Φιλελευθέρων (των τσορμπατζήδων κατά τους λαϊκούς) και των Αιρετικών (κατά τους… τσορμπατζήδες) αμβλύνεται με την παρότρυνση των Θεσσαλονικέων, δίνουν τα χέρια, συγχωνεύονται ως δια μαγείας και αποφασίζουν ομού την αναγνώριση ενός μόνου και αδιαίρετου συλλόγου. Τα Δ.Σ. των δύο συλλόγων παραιτούνται, διορίζεται κοινή επιτροπή υπό την προεδρία του γιατρού Αργύρη Παπαδόπουλου για τη διενέργεια εκλογών την επόμενη Κυριακή. Η από ετών διχόνοια τερματίζεται χάριν της φιλελεύθερης ιδεολογίας!

Τέταρτος εξ αριστερών ο Κων/νος Ζάχος, ένας εκ των κατηγορουμένων μαζί με τους Δελμούζο, Σαράτση κ.ά. στη δίκη του Ναυπλίου (1914).

21

πολύγυρος 4:00 ακριβώς το απόγευμα και στη μεγάλη αίθουσα του Γυμνασίου (συστεγαζόταν με το Δημοτικό, σήμ. Δημαρχείο)4 προσέρχονται οι αντιπρόσωποι των κοινοτήτων. Τελευταίος προσέρχεται ο Κασσανδρείας Ειρηναίος και παρουσία των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών τελεί αγιασμό και εύχεται υπέρ της Κυβερνήσεως και του προέδρου της. Αναλύει το έργο του Ε. Βενιζέλου και τον αποκαλεί «εκλεκτόν γόνον της ελληνικής φυλής και αιρετόν της Θείας Προνοίας, ήτις τον απέστειλε προς αποκατάστασιν της Ελληνικής φυλής». Τον Μητροπολίτη διαδέχεται στο βήμα ο πρόεδρος του Συλλόγου Φιλελευθέρων Θεσσαλονίκης, κ. Σπύρος Δούμας, ο οποίος κηρύττει την έναρξη του συνεδρίου και αναπτύσσει το πρόγραμμα των Φιλελευθέρων. Τέλος προτείνει στο Συνέδριο να αποστείλει εις Παρισίους χαιρετιστήριο τηλεγράφημα5 προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, όπερ και εγένετο! Με την αποχώρηση του Ειρηναίου, ο πρόεδρος διατάσσει την ανάγνωση των ονομάτων των παρευρισκομένων συνέδρων (βλ. τα ονόματα στο τέλος), γίνεται ψηφοφορία για την εκλογή προεδρείου, πρόεδρος εκλέγεται ο… πρόεδρος κ. Σπύρος Δούμας και η συνεδρίαση διακόπτεται για την επομένη. Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου: Άρχεται η συνεδρίαση περί την 9ην πρωινή, αναγιγνώσκεται ο κατάλογος των αντιπροσώπων και ο καθηγητής κ. Ιωάννης Τραγανός ζητεί την επικύρωση των χθεσινών πρακτικών, πράγμα που επιτυγχάνεται εν μέσω εγκλήσεων και αντεγκλήσεων και μπαίνουμε στο ουσιωδέστερο μέρος του Συνεδρίου. Ο κ. Αγγελάκης εισηγείται το Συγκοινωνιακό πρόβλημα της Χαλκιδικής, το οποίο βίωσε και ο ίδιος κατά την προηγούμενη ημέρα με τον πιο επώδυνο τρόπο, διανύοντας τη διαδρομή από Θεσσαλονίκης εις Πολύγυρον σε 12… μόνον ώρες. Εξηγεί τους λόγους που Τουρκία και Ελλάς δεν ενδιαφέρθηκαν: για την μεν Τουρκία αναφέρει ως δικαιολογία ότι η Χαλκιδική δεν παρουσίαζε στρατιωτικό ενδιαφέρον και εθεωρείτο «χώρα γκιαούρηδων» για δε την Ελλάδα τον διαρκή περισπασμό του κράτους εις εξωτερικά ζητήματα. Ζητεί την άμεσο κατασκευή της οδού ΓαλατίστηςΠολυγύρου δια Ρεσετνικίων, Θεσ/νίκης-Νικήτης δια μέσου Καλαμαριάς, την κατασκευή γεφύρας του χειμάρρου Ορμυλίας ζητεί, ζητεί…! Ακολούθως αναφέρει μελέτες που εκπονήθηκαν και τα μέτρα που θα… λάβει η κυβέρνηση, τάχιστα! Τέλος συζητείται το ζήτημα της ακτοπλοΐας και κατηγορείται η εταιρεία που εκτελεί τα δρομολόγια δια του ατμοπλοίου «Αλέξανδρος». Το Γεωργικό ζήτημα αναλύει ο κ. Λέτσας «όστις διδάσκει ρητορεύων και ρητορεύει διδάσκων»! Παραλληλίζει τον Βενιζέλο με τον Περικλή και τον Μ. Αλέξανδρο, και αναφέρει μία κινέζικη φιλοσοφία που… κουφαίνει το ακροατήριο: Με την πολιτική μας, λέγει… «θα αναγκασθεί το σπαθί των πολεμιστών μας να εισαχθεί στην θήκην του και ν’ αρχίζει να σκωριάζει, το δε υνί του αλετριού του γεωργού να γυαλίζει και οι σκάλες των δικαστηρίων και των φυλακών να χορταριάζουν»! Επιτίθεται κατά των μετοχίων και προτείνει να διαμοιραστούν αμέσως σε γεωργούς και ακτήμονες. Συνιστά ίδρυση Γεωργικής Σχολής, Αγροτικής Τράπεζας, καταφέρεται κατά της δεκάτης και εγκωμιάζει την απόφαση της Κυβέρνησης να ιδρύσει αγροτικούς συνεταιρισμούς. Τον κ. Λέτσα διαδέχεται στο βήμα ο πρόεδρος του Συνδέσμου Γεωργών Πολυγύρου «Η Δήμητρα», κ. Ιωάννης Αικατερινάρης,6 «ένας αληθής ιδεολόγος, εκ της άκρας μάλιστα αριστεράς». Επιτίθεται κι αυτός κατά των μετοχίων, τα οποία θεωρεί κέντρα διαφθοράς και κακοηθείας! Μετά αρκετές παρεμβάσεις ο αντιπρόσωπος της εφημερίδας «Ν. Αλήθεια» κ. Ι. Μπήτος εκφράζει τις ευχαριστίες του τύπου της Θεσ/νίκης για τα καλά λόγια του κ. Σάλτη κι έτσι λύεται η προμεσημβρινή συνεδρίαση.

22

Αλέξ. Λέτσας (1884-1965).

πολύγυρος Περί ώραν 31/2 μ.μ. επαναλαμβάνεται η συνεδρίαση και μετά πολλές συζητήσεις άρχεται η εισήγηση επί του εκπαιδευτικού ζητήματος. Τα στοιχεία συντριπτικά: η Άθυτος ενώ επί Τουρκίας είχε 3 διδασκάλους, ήδη έχει 1 επί 180 μαθητών. Η Γαλάτιστα έχει μίαν διδασκάλισσα επί υπερδιακοσίων μαθητριών. Άλλη μαρτυρία αναφέρει ότι πλήρης αταξία επικρατεί στα σχολεία, οι μαθητές αποθρασύνθηκαν και πρέπει να ληφθούν μέτρα καταστολής. Ο κ. Αικατερινάρης διαμαρτύρεται και χαρακτηρίζει την πρόταση τσορμπαδιστικήν… Ο Ιμπραήμ Χαλήλ και Σουλεϊμάν Ισμαήλ αντιπρόσωποι του Μπαρακλή εκφράζουν την ευχή η Κυβέρνηση να επιδιορθώσει το τζαμί των και αποστείλει χότζαν διδάσκαλον… Ακολουθεί συζήτηση επί ειδικών θεμάτων (ίδρυση σχολείων, ειρηνοδικείων, Πρωτοδικείου εις Πολύγυρο, εκχερσώσεις δασικών εκτάσεων) και πολλών άλλων της τελευταίας στιγμής. Με το κλείσιμο του Συνεδρίου ο κ. Λέτσας αναγιγνώσκει τα αιτήματα των επιτροπών, τα οποία συνοψίζονται σε ενιαίο ψήφισμα. Τα αιτήματα γίνονται δεκτά με ουρανομήκεις ζητωκραυγές και παταγώδη χειροκροτήματα.

Νικ. Καζάνης, αντιπρόσωπος κοινότητας Νικήτης.

Την επομένη, Δευτέρα 16 Οκτωβρίου, ημέρα εργάσιμη, οι εκ Θεσσαλονίκης σύνεδροι και εκδρομείς συνάμα, αναχωρούν από τον… φιλελεύθερο Πολύγυρο, όπως νομίζουν, αποκομίζοντες τις καλύτερες των εντυπώσεων. Τους ξεπροβοδίζουν στα όρια της πόλεως πολλοί κάτοικοι κατασυγκινημένοι! Το προαναφερθέν ψήφισμα του Παγχαλκιδικού Συνεδρίου τυπώθηκε σε κομψότατο φυλλάδιο το οποίο εστάλη στην Κυβέρνηση και άλλες αρμόδιες αρχές. Αυτό (το φυλλάδιο) μαζί με το περιπετειώδες της εξορμήσεως των Θεσσαλονικέων εις Πολύγυρον ήταν μάλλον τα μόνα που απόμειναν από εκείνο το ιστορικό Συνέδριο, καθώς απ’ όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τίποτα σχεδόν δεν πραγματοποιήθηκε τα επόμενα χρόνια. Από το υπόμνημα αυτό πάντως (μας το παραχώρησε ευγενώς ο κ. Μιχάλης Κ. Ζαμπούνης) ενδιαφέρον παρουσιάζουν μεταξύ άλλων πολλά από τα ονόματα των εκπροσώπων που το υπογράφουν, η καταγωγή τους, η… πολιτική τους τοποθέτηση, γι αυτό και τα καταγράφουμε στη συνέχεια ως έχουν: ΤΟ ΠΡΟΕΔΡΕΙΟΝ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Σπ. Δούμας Πρόεδρος αντιπρόσωπος Συλλόγου Φιλελευθέρων Μακεδονίας Ζ. Ζαφειρόπουλος Αντιπρόεδρος » » Πολυγύρου Ν. Σέρπης » » » Μακεδονίας Κ. Μήτσιου » » » Λιαριγκόβης Β. Δαράς αντιπρόσωπος κοινότητος Βάλτης Κ. Ζάχος Γραμματεύς Συλλόγου Φιλελευθέρων Μακεδονίας Σ. Κουτρούμπας » » » » Α. Λέτσας » » » » Μ. Βόκας αντιπρόσωπος κοινότητος Ισβόρου ΤΑ ΜΕΛΗ Κ. Ζάννας Αντιπρόσωπος Συλλόγου Φιλελευθέρων Μακεδονίας Α. Αγγελάκης » » » » Θ. Οικονόμου » » » » Γ. Γεωργιάδης » » » » Γ. Κατσίκας » » » Πολυγύρου Μ. Χρηστίδης » » » » Α. Παπαδόπουλος » » » » Γ. Καραγκάνης » ανοργανώτων Φιλελευθέρων » Π. Γκλάβας » » » » Γ. Σάλτης » » » » Ι. Τραγανός » κοινότητος » » 23

πολύγυρος Γ. Ζάμπας » » » » Κ. Νάκος » » » » Ι. Μπήτος » Τύπου Θεσσαλονίκης Β. Μεσσολογγίτης » » » Μ. Ασέο » » » Γ. Φαρδής » » » Β. Δαράς » Κοινότητος Βάλτης Ν. Λειβαδειώτης » » » Ν. Δεληγιάννης » » Καλάνδρας Ι. Γεράκης » » Ιερισσού Χρηστάκης Αδάμ » » » Χ. Τσιράπας » » Δουμπιών Γ. Δασκαλούδης » » » Χ. Μαυρογιάννης αντιπρόσωπος Κοινότητος Ρεσιτνικίων Α. Οικονόμου » » » Δ. Νικολέτος αντιπρόσωπος Κοινότητος Κασσανδρινού Ν. Ι. Καζάνης » » Νικήτης Ιβραήμ Χαλήλ » » Μπαρακλή Σουλ. Ισμαήλ » » » Σ. Αρσένης » » Αγίου Νικολάου Ι. Οικονομίδης » » Ορμυλίας Χ. Στεργιούδης » » » Α. Καραγιαννίδης » » »

Θ. Τσιρωνάς » » Βάβδου Ν. Σαρρής » » » Ευ. Ευαγγελινός » » Νεοχωρίου Θ. Παπαργυρίου » » » Κλεάνθ. Βοεβόδας » » Χανιώτη Α. Πλαταμώνας » » Ραβνών Α. Πατσιάς » » » Α. Χρυσάφης » » Αγίας Παρασκευής Μ. Μαυρομάτης » » » Γ. Μ. Πεγιάς » » Βραστών Γ. Τριανταφύλλου » » Πολυχρόνου Ν. Αποξούδης » » Αθύτου Ι. Χασιώτου » » Στανού Ν. Οικονόμου » » » Δ. Σιώπης » » Λιαριγκόβης Κ. Μαχαιράς » » » Χ. Παπαγεωργίου » » Ρεβενικίων Ι. Κατρανικιώτης » » » Γ. Γαλιανός » » Βαρβάρας Κ. Δεληγιάννης » » » Α. Παπαργυρίου αντιπρόσωπος Κοινότητος Παλαιοχωρίου Α. Μοσχόπουλος » » » Α. Παπακωνσταντίνου » » Γαλατίστης Γ. Βλογιάρης » » Λοκόβης

Οικογένεια Γ. Δασκαλούδη, αντιπροσώπου των Δουμπιών στον Α’ Παγχαλκιδικό Συνέδριο.

24

πολύγυρος Γ. Καραγκάνης » » » Μ. Χρυσάφης » » Παλαιοχώρας Χ. Δεληχρήστου » » » Ι. Δ. Αικατερινάρης Αδελφότητος γεωργών η «Δήμητρα» Ι .Δ. Τσιρβηλής » » » Χ. Μπανάβας » » » Π. Πειραλής » » Ορμυλίας Κ. Μιμίλας » χωρίου Αγ. Μάμαντος Α. Γαροφάλου » » » Α. Αποστολούδης » » Γοματίου Ν. Γκιοζέπας » » » Υποσημειώσεις:

1. Κων/νος Δ. Ζάννας (1885-1966) της γνωστής οικογένειας της Θεσσαλονίκης, έλκουσα την καταγωγή της από το Λειβάδι Ολύμπου 2. Ο Κων/νος Ι. Ζάχος με καταγωγή απ’ τη Σιάτιστα, γεννήθηκε το 1881 στο Βόλο, όπου υπήρξε πρόεδρος της εργατικής οργάνωσης «Η Αδελφότης» και διευθυντής της εφημερίδας «Ο Εργάτης». Η εφημερίδα εξέφραζε τις σοσιαλιστικές τάσεις στην Ελλάδα και από τις στήλες της παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1908 το Κομμουνιστικό Μανιφέστο σε μετάφραση του Κ. Χατζόπουλου. Ήταν ένας από τους κατηγορούμενους μαζί με τον Δελμούζο στη δίκη του Ναυπλίου (βλ. Αθεϊκά του Βόλου) όπου αθωώθηκε (1914). Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου μέχρι το 1958. Πέθανε το 1966.

3. Το μέλος του Συλλόγου Φιλελευθέρων Θεσσαλονίκης, Αλέξ/ρος Λέτσας γεννήθηκε στο Βογατσικό το 1884, εγκαταστάθηκε από νωρίς στη Θεσσαλονίκη και από την εποχή που εξέδιδε την εφημερίδα της εφημερίδα Νέα Ελλάς εντάχθηκε στο κόμμα των Φιλελευθέρων παρά το πλευρό του Ελ. Βενιζέλου. Διετέλεσε επί πολλά χρόνια πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Θες/νίκης και εκ των ιδρυτών της ΔΕΘ. Έργο ζωής υπήρξε η δημιουργία και η ανάπτυξη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, της οποίας διετέλεσε επί 26 χρόνια Γεν. Γραμματέας. Η ιδέα δημιουργίας του κτηριακού συγκροτήματος της ΕΜΣ είναι δική του, όπως και η υλοποίηση του μεγαλόπνοου αυτού έργου.

4. Τάκη Κοσμά, Η Δευτεροβάθμια εκπαίδευση στον Πολύγυρο, 2000, σελ. 68: «…Από το 1911 έως το 1925 η συστέγαση Δημοτικού και Ημιγυμνασίου είναι γεγονός…»

5. Το τηλεγράφημα έχει ως εξής: «Ελευθέριον Βενιζέλον, Παρισίους. Το πρωτοβουλία του Συλλόγου Φιλελευθέρων Μακεδονίας συγκροτηθέν Α΄ Παγχαλκιδικόν Συνέδριον, μετ’ επίκλησιν Υψίσοτυ δια του Σ. Μητροπολίτου Κασσανδρείας Ειρηναίου, δι εμπνευσμένης αγορεύσεως εξυμνήσαντος Εθνικόν έργον Κυβερνήσεων Φιλελευθέρων και Υμών, εκλεκτού γόνου ως απεκάλεσε του έθνους ημών, πριν ενάρξεως εργασιών του αποκαλούμενον εκ των προτέρων και το υμέτερον προσωπικόν ενδιαφέρον προς ικανοποίησιν των αποκρυσταλλοθησομένων αιτημάτων του δια την θεραπείαν των αναγκών της ακρεφνώς Ελληνικής και φιλελευθέρας Χαλκιδικής, εκφράζει συγχρόνως την αδιάσειστον πολιτικήν πίστιν του προς το υπό την ηγεσίαν ημών πολιτικόν κόμμα των φιλελευθέρων και την λατρείαν και τον θαυμασμόν του προς υμάς, ούτινος τον υπεράνθρωπον εθνικόν αγώνα και την ευγενικήν πάλην προς επικράτησιν των δικαίων του Ελληνισμού, παρακολουθεί μετά συγκινήσεως αλλά και ακραδάντου πεποιθήσεως προς τον τελικόν θρίαμβον, ούτινος η αμάραντος δάφνη εύχεται ταχέως να στεφανώση άπαξ έτι το ένδοξον και μεγαλοφυές μέτωπόν σας.»

6. Γιάννη Αικατερινάρη, «Γιάννης Δήμου Αικατερινάρης 1878-1954, λόγιος αγωνιστής και πολίτης του κόσμου», περιοδικό Πολύγυρος, τ.59/2010..

Ν. Σέρπης, αντιπρόεδρος Συλλόγου Φιλελευθέρων Μακεδονίας.

Πηγές:

Ψήφισμα του Α΄ Παγχαλκιδικού Συνεδρίου, εν Πολυγύρου 14-15 Σεπτεμβρίου 1919. (αρχείο Μιχαήλ Κ. Ζαμπούνη) Εφημερίδες: Έθνος, Μακεδονία, Ν. Αλήθεια. (Στο άρθρο αυτό διατήρησα, σχεδόν χωρίς να το θέλω, το γλαφυρό ύφος με το οποίο οι δημοσιογράφοι της Θεσσαλονίκης, που παρακολούθησαν τις εργασίες του συνεδρίου, έστελναν τις ανταποκρίσεις τους από τον Πολύγυρο).

25

πολύγυρος Η πρώτη εμφάνιση κομμουνιστικής ιδεολογίας στη Χαλκιδική

Γιάννης Δ. Κανατάς

Οι συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της Χαλκιδικής κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ήταν πολύ δύσκολες: Το συγκοινωνιακό, το προσφυγικό, η διανομή των γαιών σε ακτήμονες (γηγενείς και πρόσφυγες), το ζήτημα των μετοχίων που έφερναν σε αντιπαράθεση μοναχούς και αγρότες ήσαν κάποια απ’ τα ζητήματα που απασχόλησαν επί πολλά χρόνια τους κατοίκους και τους αρμόδιους φορείς. (Τα ζητήματα αυτά περιγράφονται γλαφυρά στα ψηφίσματα των δύο Παγχαλκιδικών Συνεδρίων – Φιλελευθέρων και Γεωργοκτηνοτροφικό αντίστοιχα – που έγιναν στον Πολύγυρο το Σεπτέμβριο του 1919 και το Μάιο του 1927 με τη συμμετοχή όλων των κοινοτήτων). Κοντά στα προαναφερθέντα ζητήματα, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης μικροκαλλιεργητών, αγροτών και κτηνοτρόφων, οι απάνθρωπες συνθήκες εργασίας κυρίως στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις, τα μικρά μεροκάματα για εργασία από νύχτα σε νύχτα, η επαχθής φορολογία της δεκάτης, η ελονοσία, η αναλγησία του κράτους και όσα προκάλεσε ο μεγάλος σεισμός του ‘32 καθιστούσαν τη ζωή των κατοίκων ανυπόφορη. Όσοι δε δεν μετανάστευαν στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, επαφίονταν στη μοίρα τους, κι όσες φορές ξεσηκώνονταν για να διεκδικήσουν το δίκιο τους με συγκεντρώσεις, απεργίες, σύσταση σωματείων κλπ., έβρισκαν μπροστά τους το σκληρό πρόσωπο του κράτους και της εργοδοσίας. όπου φτωχός κι η μοίρα του που λένε! Μέσ’ απ’ αυτές τις συνθήκες ήταν φυσικό να βρει πρόσφορο έδαφος και να ανθίσει η νεοεμφανισθείσα Μαρξιστική θεωρία, που είχε εξαπλωθεί σ’ ολόκληρη την Ευρώπη και πολύ σύντομα στην Ελλάδα με την ίδρυση του ΣΕΚΕ και αργότερα του ΚΚΕ. Οι θεωρίες αυτές επηρέασαν όχι μόνο τα φτωχά λαϊκά στρώματα αλλά και πολλούς διανοούμενους, ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Οι προτάσεις: για μια κοινωνία χωρίς την εκμετάλλευση από άνθρωπο σε άνθρωπο, χωρίς φτώχεια και ανεργία, για τη δύναμη των καταπιεσμένων, για την κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης, για την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας κλπ., βρήκαν ευήκοα ώτα σ’ όλα τα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας, πόσο μάλλον στη Χαλκιδική, όπου, ιδιαίτερα στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις, οι συνθήκες εργασίας χαρακτηρίζονταν απάνθρωπες από τον μετριοπαθή και συντηρητικό τύπο της εποχής (Μακεδονία, Φως, Φωνή της Χαλκιδικής κλπ.). Στη Χαλκιδική οι θεωρίες του κομμουνισμού δεν άργησαν να διαδοθούν κυρίως από ανθρώπους μυημένους στο «Κεφάλαιο» του Μαρξ και στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» και να δημιουργηθούν πυρήνες νέων μελών σε αρκετά μέρη του νομού. Σιγά-σιγά οι εξεγέρσεις των εργαζομένων και οι απεργίες άρχισαν να παίρνουν μορφή χιονοστιβάδας, τις οποίες δύσκολα μπορούσε πλέον να αντιμετωπίσει η εργοδοσία και ο κρατικός μηχανισμός, καθώς για πρώτη φορά είχαν να αντιμετωπίσουν οργανωμένες κινητοποιήσεις υπό τη σκέπη και την καθοδήγηση του νεοσύστατου Κ.Κ.Ε. (Εξεγέρσεις αγροτών και εργατών έχουμε βέβαια από την εποχή της τουρκοκρατίας, πλην όμως η αντιμετώπισή τους, με το… καλό ή με το βούρδουλα, ήταν εύκολη υπόθεση για τις αρχές και τις κάθε είδους εργοδοσίες). Τέτοιους πυρήνες υπό την καθοδήγηση ανθρώπων εμφορούμενων από αριστερές ιδέες συναντάμε στη Χαλκιδική από τα τέλη της δεκαετίας του ’20 και εντεύθεν. Οι σημαντικότεροι δημιουργήθηκαν στα χωριά πέριξ των Μεταλλείων Ισβόρου (Νεοχώρι, Μ. Παναγία, Παλιοχώρι, Στρατώνι κ.α.) υπό την καθοδήγηση του γιατρού Κω/νου Γυφτοδήμου1, μετέπειτα κορυφαίου στελέχους του ΚΚΕ και διευθυντή του «Ριζοσπάστη», στην περιοχή Πολυγύρου με επίκεντρο το Γυμνάσιο της πόλης, όπου τη δεκαετία του 26

Κων/νος Γυφτοδήμος ή Καραγιώργης.

πολύγυρος ‘30 υπηρέτησε μια φουρνιά αριστερών καθηγητών (Ευάγγελος Λαδάς, Μιχάλης Ξυπολυτάς, Φίλλιπος Τάσιος κ.ά.), στα μεταλλεία Γερακινής, στην Εταιρία Τερεβινθελαίου Κολοφωνίου και σε άλλα μέρη, όπου οι εργαζόμενοι μπορούσαν να οργανωθούν ευκολότερα και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, όπως οι εργάτες γης και οι αλιείς της Ιερισσού, οι συλλέκτες ρητίνης Σιθωνίας, οι αλιείς Αγ. Νικολάου, οι αγρότες Πολυγύρου υπό την καθοδήγηση του Γιάννη Δ. Αικατερινάρη2, οι αγρότες ΕπανωμήςΓαλάτιστας υπό την καθοδήγηση του Μιχάλη Σινάκου3 οργανωτή της Αγροτικής Συνδιάσκεψης Επανωμής-Γαλατίστης το 1928, κλπ. Η αντίδραση του κράτους έναντι της… ενοχλητικής κομμουνιστικής δραστηριότητας δεν άργησε να έρθει από την κυβέρνηση Βενιζέλου με το περίφημο Ιδιώνυμο4, όπως περιγράφηκε στο Ν. 4229/1929 «Περί μέτρων ασφαλείας κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας της ελευθερίας των πολιτών». Ήταν το πρώτο νομοθέτημα κατά του νεοεμφανισθέντος ΚΚΕ με απτά αποτελέσματα. Έτσι, με την επίκληση του Ιδιωνύμου διαλύθηκαν οι περισσότερες εργατικές οργανώσεις, καθώς ποινικοποιήθηκε η διάδοση κομμουνιστικών ιδεών και προβλέφθηκαν ποινές φυλάκισης και εξορίας σε άγονα και απομακρυσμένα νησιά του Αιγαίου. Με βάση το Ιδιώνυμο διώχθηκαν όλοι σχεδόν οι κομμουνιστές που δραστηριοποιήθηκαν στη Χαλκιδική, τους οποίους θα γνωρίσουμε παρακάτω μέσα από δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής. Είναι θα λέγαμε οι πρώτοι Χαλκιδικιώτες που μυήθηκαν στην Μαρξιστική ιδεολογία, οι οποίοι έθεσαν τις βάσεις για την εξάπλωσή της στην περιοχή μας. Κάποιους απ’ αυτούς θα τους συναντήσουμε αργότερα, πρωτεργάτες της Εθνικής Αντίστασης, μεγαλοστελέχη επί ΕΑΜοκρατίας και καπεταναίους κατά τον δεύτερο εμφύλιο. Διαβάζουμε από τις εφημερίδες της εποχής κατά χρονολογική σειρά και υπογραμμίζουμε τα ονόματα των πρώτων κομμουνιστών της Χαλκιδικής, οι οποίοι έγραψαν, ο καθένας ξεχωριστά τη δική του ιστορία στο εργατικό κίνημα:

1945: Φίλιππος Τάσιος (δεξιά) στις Φυλακές Πολυγύρου.

1 9 2 9 Ριζοσπάστης 26/1/29: «…κατεδικάσθησαν υπό του Πλημελειοδικείου Χαλ/κής οι εργάται Κολοδιάκης (αλλού αναφέρεται Κολοντάτης) εις 2 χρόνια και 7 μήνας φυλάκισιν και Σκοτίλης (αλλού αναφέρεται Σκοτούρης) εις 2 χρόνια και 5 μήνας φυλάκισιν… Συνελήφθη εξ άλλου ο γραμματεύς του Σωματείου Μεταλλωρύχων Πέτρος Παυλίδης όλως αυθαιρέτως.

1936. «Άγιος ΕυστράτιοςΑκροναυπλία». Σύμφωνα με την αρίθμηση της φωτογραφίας: 1. Χαϊδευτός Λαγογιάννης (Μ. Παναγία), 2. Δημ. Γληνός, 3. Μανώλης Τριανταφυλλίδης, 4. Άγγελος Μάρκου (Μ. Παναγία) 5. Ναπολέων Σουκατζίδης 6. Γεώργιος Καραπαναγιώτης (Παλιοχώρι) 7. Γιάννος Κοντόγιαννος (Μ.Παναγία)…

27

πολύγυρος Μακεδονία 22/3/29: «…Εις το Πανεργατικό Κέντρον κατηγγέλθη ότι η Εταιρεία Μεταλλείων απέλυσε τους εργάτας Σηνάθη, Αναγνωστόπουλον, Κολοντάτην, Σκοτούρην, Κέρκυραν, Γερμανόν και Συρόπουλον, οίτινες εργάζονται εις τα Μεταλλεία από δεκαετίας. Εναντίον δε των αθωωθέντων υπάρχει απόφασις της Επιτροπής Ασφαλείας Χαλκιδικής, απελάσεως αυτών εις Ανάφην…»

1 9 3 0 Φωνή της Χαλκιδικής 7/12/30:Υπό της Χωροφυλακής Στρατονίκης συνελήφθησαν και απεστάλησαν ενταύθα οι Δημήτριος Γυφτοδήμος, Διονύσιος Καρδαράς, Γεώργιος Βαβδινός, Αλέξ. Αργυρόπουλος και Φρ. Δρεπανιώτης εργάται της εταιρείας Κασσάνδρας, οίτινες μυηθέντες εις τον κομμουνισμόν συνήρχοντο εις την εν Στρατωνίω οικίαν του πρώτου… και συνεσκέπτοντο περί προσηλυτισμού νέων οπαδών και έκαμνον διαλέξεις σκοπούσας την βιαίαν ανατροπήν του Καθεστώτος. Φωνή της Χαλκιδικής 14/12/30:Συμφωνούντων Ανακριτού και Εισαγγελέως προεφυλακίσθησαν οι επί παραβάσει του νόμου 4229 κατηγορούμενοι Δ. Γυφτοδήμος, … κλπ. Κατά τινας πληροφορίας εις τας ανατρεπτικάς τοιαύτας κινήσεις του Στρατωνίου ανεμίχθη και ο ιατρός Κων/νος Γυφτοδήμος, όστις προ τινος χρόνου αναχώρησε στο εξωτερικόν.

1 9 3 2 Παγχαλκιδική 19/6/32: «Κατά την παρελθούσαν Τρίτην εξεδικάσθη ενώπιον του ενταύθα Πλημμελειοδικείου η επί αθεΐα και προσυλητισμώ εις τον κομμουνισμόν αποδοθείσα κατηγορία κατά των Νικ. Δ. Σγούρου, Διαμαντή Αυγολούπη5 δημοδιδασκάλων Μ. Παναγιάς, Δημ. Θ. Σγούρου, Αγγ. Μάρκου, Δ. Κατραντσώτη και Αθ. Παπαστεργίου απάντων κατοίκων Μ. Παναγιάς ως και Παναγ. Πεφάνη πρώην καθηγητού του εν Αρναία Ημιγυμνασίου… Εφ’ όσον όμως δεν απεδείχθη τίποτε εκ των αορίστων κατηγοριών...απηλλάγησαν άπαντες οι κατηγορούμενοι…»

1 9 3 5 Χαλκιδική 26/5/35: Κατά την 22αν Μαΐου συνελήφθησαν εις το Νεοχώριον οι κομμουνισταί Παντελής Π. Τσέγας εκ Μ. Παναγίας, Χρ. Χαρδαλούπας, Παύλος Αδάμου και Κωνστ. Αγγέλου εκ Νεοχωρίου, Αντώνιος Μήτρης ή Γεωργίου εκ Σερρών (η Φ.τ.Χ. αναφέρει και τον Νικόλαο Σγούρο από Μ. Παναγία) διότι κατά την νύκτα της 21ης Μαΐου… συνεγκεντρώθησαν μετ’ άλλων ομοφρόνων των εις το δάσος του Νεοχωρίου εις σύσκεψιν προς καθορισμόν της δράσεως αυτών κατά την περίοδο των εκλογών και την υποστήριξιν των υποψηφίων του Ενιαίου Μετώπου Χαλ/κής…. Επί τη βάσει των ως άνω… οι κατηγορούμενοι κρίνονται εκικίνδυνοι δια την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν του καθεστώτος, διότι εντός διετίας θα παρέσυρον προς τον κομμουνισμόν όλο το χωριό, κατεδικάσθησαν εις τας εξής ποινάς. Ο Παντ. Τσέγας και Χρ. Χαρδαλούπας, εις δύο ετών φυλάκισιν και ενός έτους εκτόπισιν εις νήσον Γαύδον οι δε Π. Αδάμου, Κ. Αγγέλου και Αντ. Μήτρης εις ενάμισυ έτος φυλάκισιν και ενός έτους εκτόπισιν εις την νήσον Ανάφη. Απηλλάγη λόγω αμφιβολιών ο Νικόλαος Ιωάν. Σγούρος. (Φ.τ.Χ. 26/5/35). Φωνή της Χαλκιδικής 1/9/35: Την παρελθούσαν Πέμπτην συνεκεντρώθησαν εις Αρναίαν αρκετοί εργάται της ανοικοδομήσεως ίνα διαμαρτυρηθούν δια την καθυστέρησιν των πληρωμών των δόσεων των σεισμοπλήκτων…. Εις την συγκέντρωσιν όμως παρεσύρφησαν ανατρεπτικά τινά στοιχεία και η Αστυνομική αρχή ηναγκάσθη να διαλύσει βιαίως την συγκέντρωσιν συνελήφθησαν ως υποκινούντες τους εργάτας εις εκνόμους ενεργείας οι: Αγγέλου Δημ., Ρούτσιος Αλέξ. ή Αλεξίου, Παύλος Αδάμου, Αντ. Μήτρου ή Γεωργίου κομμουνισταί. Φωνή της Χαλκιδικής 1/9/35: Η Επιτροπή Δημοσίας Ασφαλείας του Νομού Χαλκιδικής, απαρτιζομένη εκ του Νομάρχου, Διοικητού Χωροφυλακής και του Εισαγγελεύοντος κ. Χαλολάκου, συνελθούσα 28

Παντελής Τσέγκας.

πολύγυρος χθες απεφάσισε την εκτόπισιν των κάτωθι κομμουνιστών ως επικινδύνων δια την Δημοσίαν τάξιν: α) Τους Χαιδευτόν Λαγογιάννην και Παντελήν Τσέγαν, κατοίκους Μ. Παναγίας, Κωνστ. Αγγέλου, Παύλον Αδάμου, Χρήστον Χαρδαλούπαν κατοίκους Νεοχωρίου και Γεώργιον Καραπαναγιώτην κάτοικον Παλαιοχωρίου εις εξάμηνον εκτόπισιν εις νήσον Γάβδον β) Τους: Δημήτριον Αγγέλου, Γρηγόριον Κούτμαν, Αλέξανδρον Ρούτσιον κατοίκους Νεοχωρίου και Γεώργιον Τσιπινιάν κάτοικον Μεγ. Παναγίας εις τρίμηνον εκτόπισιν εις νήσον Φολέγανδρον. Οι διαλαμβανόμενοι στα παραπάνω δημοσιεύματα μυήθηκαν από τον γιατρό Κων/νο Γυφτοδήμο, μετέπειτα ιστορικό στέλεχος του ΚΚΕ και διευθυντή του «Ριζοσπάστη». Αυτό προκύπτει, εκτός από τις προφορικές πληροφορίες συντρόφων του και από γραπτές πληροφορίες του ιδίου: «… Το Φλεβάρη του ’29 έφθασα στη Χαλκιδική. Πρωτοσυνδέθηκα με τον Καράσο… Πήρα επαφή με την οργάνωση μ’ έναν αρτεργάτη Κυπρίδημο. Στην Ιερισσό και Αν. Χαλκιδική δεν υπήρχε τίποτα. Απ’ το Φλεβάρη με Μάρτη του ’29 μέχρι το Δεκέμβρη ήμουνα γιατρός. Μαζί μ’ έναν τηλεγραφητή Στρατή Παπαθεοδώρου φτιάξαμε μαζί τον πυρήνα με 12-13 παιδιά ντόπια. Έγινα γραμματέας στον πυρήνα. Μέσω του αδελφού μου ιδρύσαμε πυρήνα στο Στρατώνι και φτιάξαμε κι άλλο στα Μεταλλεία από εργάτες. Επίσης γερό πυρήνα στη Μ. Παναγιά. Η οικογένειά μου ήταν στην Ιερισσό και ο πατέρας μου ειρηνοδίκης… Ήμουνα γραμματέας στην Αν. Χαλκιδική, Αχτιδική Επιτροπή δεν υπήρχε. Το 1930 κάναμε στην Μ. Παναγιά Αχτιδική Συνδιάσκεψη και Αχτιδική Επιτροπή. Ένας δάσκαλος Σγούρος ήταν εκεί, θαυμάσια παιδιά…» Το Νοέμβρη του ’30 φίλοι του πατέρα μου από τον Πολύγυρο τον ειδοποίησαν ότι επίκειται η σύλληψή μου και καλά θα κάνω να φύγω. Και πραγματικά έφυγα. Σε λίγο πιάστηκε ο αδελφός μου και μερικά άλλα παιδιά που δικάστηκαν σε μερικούς μήνες φυλακή. Εγώ δικάστηκα ερήμην σε δυο χρόνια φυλακή και εξορία στη Γαύδο. Στο μεταξύ είχα βγει στο εξωτερικό…» (Φάκελος Καραγιώργη σελ. 239 &262) Η δράση του Γυφτοδήμου ήταν έντονη, καθώς βλέπουμε κατά τη διάρκεια του ’30 να στέλνονται από την Ιερισσό ανταποκρίσεις προς τον «Ριζοσπάστη» με ποικίλη θεματολογία («Η ζωή των εργατών της Ιερισσού» 17/7, «Το κράτος βάζει σε τσακωμούς ντόπιους και πρόσφυγες χωριάτες» 7/8, «Η εκμετάλλευση των μεταλλωρύχων Στρατονίκης» 30/9), καθώς επίσης να έχει ιδρυθεί στην Ιερισσό Όμιλος Φίλων του «Ριζοσπάστη», εκ των δεκατριών που υπήρχαν σ’ όλη την Ελλάδα. Είναι βέβαιο ότι ο Γυφτοδήμος έστησε όλη την κομματική οργάνωση στη Β. Χαλκιδική, μύησε

Νίκος Σγούρος.

Πιθανότατα εποχή ΕΑΜοκρατίας. Αναγνωρίζονται Αλέκος Λιάλιος, Νίκος Παπαμάξιμος, Μιλτιάδης Τάσιος.

29

πολύγυρος πολλά στελέχη, τα οποία συνέχισαν το έργο του, όταν αυτός διέφυγε στο εξωτερικό. *** Δεύτερος σημαντικός κομμουνιστικός πυρήνας στήθηκε στον Πολύγυρο με επίκεντρα το Γυμνάσιο Πολυγύρου και τα μεταλλεία Γερακινής. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’30 στο Γυμνάσιο Πολυγύρου τοποθετήθηκαν καθηγητές εμφορούμενοι την κομμουνιστική ιδεολογία. Μεταξύ αυτών ο Ευάγγελος Λαδάς – γυμνασιαρχών το σχ. έτος 1932-33 – γνωστός του Κων/νου Γυφτοδήμου τα επόμενα χρόνια (1936-38) από την κοινή παρουσία τους στην εξορία (Κίμωλος)6. Λέγεται πως προσπάθησε να οργανώσει τον πρώτο πυρήνα της κομμουνιστικής νεολαίας (ΟΚΝΕ). Ο Ε. Λαδάς7 μαζί με τους Φίλιππα Τάσιο, Μιχάλη Ξυπολυτά, Βαγγέλη Γρηγοράκη και ορισμένους άλλους καθηγητές μύησαν πολλούς μαθητές στην κομμουνιστική ιδεολογία και το «Κεφάλαιο» του Μαρξ μπαινόβγαινε κρυφά στις αίθουσες και τα γραφεία του Γυμνασίου και στα σπίτια πολλών μαθητών. Η έντονη αυτή δραστηριότητα των αριστερών καθηγητών και των μυημένων μαθητών τους παρά τον συνωμοτικό χαρακτήρα της, δεν ήταν δυνατόν να παραμείνει για πολύ καιρό μυστική. Έτσι ήρθε εις γνώσιν του μητροπολίτη Ειρηναίου, ο οποίος εξεμάνη. Κατά την δοξολογία υπέρ του Βασιλέως Γεωργίου τον Οκτώβριο του 1935 εντός του Μητροπολιτικού ναού καταφέρθηκε με έντονο ύφος κατά των καθηγητών του Γυμνασίου. Διαβάζουμε από τη Φ.τ.Χ. 20/10/35: «…ο Σεβασμιότατος δι εμπνευσμένου λόγου εξήρε να αγαθά της Βασιλείας… Ιδιαιτέρως κατεφέρθη κατά των μαλλιαροκομμουνιστών εκπαιδευτικών, οίτινες επιλήσμονες γενόμενοι της υψηλής αποστολής των, ετοποθετήθησαν εις τα σχολεία και ενεφύτευσαν εις την μαθητιώσαν νεολαίαν αρχάς αντεθνικάς…».8 Μεταξύ των μαθητών που φοιτούσαν τότε στο Γυμνάσιο Πολυγύρου και έγιναν αποδέκτες των νέων ιδεών ήσαν οι Γεώργιος Γκράτσιος (1917)9, γιος του Γυμνασιάρχη, Μιλτιάδης Τάσιος (1915), Κων/νος Παπαργύρης (1915), Κων/νος Παπαγεωργίου (1917), Βασίλης Μαυρίδης (1914), Ιωάννης Αντ. Παλαμήδης (1914), Τάκης Παλαμήδης (1916), Γεώργιος Αποστολίδης (1916), Νίκος Παπαμάξιμος (1916), Μιχάλης Βογιατζής (1915), Αλέκος Λιάλιος (1915), Σωκράτης Αικατερινάρης (1914), Νίκη Σουληνάρη (1919), Τάκης Ζηνόζης (1920), Άγγελος Αποστολίδης (1920), Βασίλης Τσίκουλας (1922), Ακριβή Βούλγαρη (1917), Κλεάνθης Θεμελής (1918), Ευριππίδης Αικατερινάρης (1917), Κων/νος Θάνος (1916), Χρήστος Μπαρής (1917), Χαρίλαος Βατζόλας (1917), Γεώργιος Τσιαμούρης (1913), Λευτέρης Καλατζής (1915), Γεώργιος Ριγάνης (1914), Κων/ος Σοφωνίου (1914), Κων/νος Τσερβελής (1913), Μιχάλης Ιατρού (1912), Πέτρος Παπαγεράκης(1912), Κων/νος Σφέτσιος(1917), (μετέπειτα Κων/νος Ασλανίδης μέλος της κυβέρνησης της χούντας των συνταγματαρχών), οι οποίοι τα επόμενα χρόνια αναδείχθηκαν σε πρωταγωνιστές των πολιτικών και πολεμικών εξελίξεων στη Χαλκιδική από τη μια ή από την άλλη πολιτική ή στρατιωτική παράταξη. Ο τελευταίος, συνεπαρμένος από τις νέες ιδέες ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο μεταξύ των συμμαθητών του και για αρκετό χρονικό διάστημα είχε να επιδείξει έντονη δραστηριότητα. Συνελήφθη στα Ν. Μουδανιά με τον Αλέξ/δρο Λιάλιο για αφισοκόλληση, τον μετέφεραν στον Πολύγυρο και μετά διήμερη κράτηση αφέθη ελεύθερος. Η δράση του συνεχίστηκε με το τέλος της φοίτησής του ως εργαζόμενος στα μεταλλεία Γερακινής, όπου κατηγορήθηκε για κομμουνιστική προπαγάνδα, για προσπάθεια σύστασης σωματείου, διανομή του «Ριζοσπάστη», προσπάθεια έκδοσης τοπικής εφημερίδα κλπ. κλπ. Με τις κατηγορίες αυτές συνελήφθη τον Αύγουστο του ’35 «επί κομμουνισμώ», παρέμεινε προφυλακισμένος επί 7 περίπου μήνες και τον Φεβρουάριο του ’36 προσήχθη σε δίκη στο Πλημμελειοδικείο Χαλκιδικής: «…κατηγορούμενοι οι εργάται των εν Γερακινή Μεταλλείων Ιωάν. Χρ. Τζουράς εκ Σιατίστης, Κωνστ. Αλ. Σφέτσιος ετών 18 και 30

Κων/νος Τσερβελής.

πολύγυρος Νικ. Κ. Αδαμίδης εκ Μ. Παναγίας, … διότι ενήργησαν εν Γερακινή και Ορμυλία προσηλυτισμόν… υπέρ εφαρμογής ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν την δια βιαίων μέσων ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού συστήματος..» (εφ. «Χαλκιδική 23/2/1936). Με μάρτυρα υπεράσπισης τον καθηγητή του Φίλλιπο Τάσιο και συνήγορο τον Στέφανο Κότσιανο, ο Κων/ος Ασλανίδης θα αθωωθεί λόγω αμφιβολιών και θα αποφυλακισθεί. Οι περισσότεροι από τους προαναφερόμενους προπολεμικούς κομμουνιστές, (καθηγητές, μαθητές και εργάτες) θα λάβουν μέρος στον Ελληνοιταλικό πόλεμο και κάποιοι απ’ αυτούς θα διάγουν τον βίο τους μεταξύ φυλακής, εξορίας και τανάπαλιν, ακόμα και στα χρόνια της κατοχής. Την τελευταία αυτή περίοδο, συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 1943, οργανώθηκε από το Μακεδονικό Γραφείο ΚΚΕ η απόδραση των κρατουμένων στον Αϊ-Στράτη, οι οποίοι παρέμεναν στο νησί ξεχασμένοι από τα χρόνια της Μεταξικής δικτατορίας. Την επιχείρηση ανέλαβε μια ομάδα παράτολμων συντρόφων τους, αποτελούμενη από τους Βασίλη Υψηλάντη, τους ΕΛΑΝίτες Θανάση Στράντζαλη, Νίκο Χουρμούζη και Νίκο Σοφιά ιδιοκτήτη και κυβερνήτη του σκάφους, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στο νησί το βράδυ της 17ης Ιουνίου. Η επιχείρηση στέφτηκε με επιτυχία και την επομένη 62 λιμοκτονούντες εξόριστοι αποβιβάστηκαν στον Αγιορείτικο κόλπο στη Χαλκιδική, όπου τους περίμενε ο Παντελής Τζέγας, υπεύθυνος για την υποδοχή και την φιλοξενία τους. Ανάμεσα στους φυγάδες και οι γνωστοί μας από τα προαναφερόμενα Κώστας Αγγέλου, Μήτσος Αγγέλου, Αλέκος Ρούτσης, Χρήστος Χαρδαλούπας και Νίκος Σούστας άπαντες από το Νεοχώρι.10 Οι παραπάνω μαζί με άλλους συντρόφους τους, υπό την καθοδήγηση του Παντελή Τσέγα (μέλος του Μακεδονικού Γραφείου ΚΚΕ), αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα του ΕΑΜ Χαλκιδικής. Μετά δε την επικράτηση του ΕΛΑΣ επί της ΠΑΟ το Νοέμβριο του ίδιου έτους στη Χαλκιδική, οι περισσότεροι από τους παραπάνω εντάχθηκαν στα αντάρτικα σώματα του ΕΛΑΣ κατέλαβαν κορυφαίες θέσεις στην οργάνωση Χαλκιδικής και Θεσσαλονίκης και συμμετείχαν σ’ όλα τα τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο μέχρι το τέλος του εμφυλίου, το 1950.

Διαμαντής Αυγολούπης.

Τι απέγιναν όμως όλοι οι παραπάνω, τι εξέλιξη είχαν και πού κατέληξαν είναι ένα ζήτημα με μεγάλο ενδιαφέρον και αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο, που απαιτεί περαιτέρω ενδελεχή έρευνα.

Άγγελος Αποστολίδης και Βασίλης Τσίκουλας με τη στολή της ΕΟΝ.

31

πολύγυρος Υποσημειώσεις:

1. Ο Κων/νος Γυφτοδήμος γεννήθηκε το 1905 στη Λίμνη Ευβοίας, το πραγματικό του όνομα ήταν Κώστας Γυφτοδήμος, (στην Αντίσταση πήρε το ψευδώνυμο Καραγιώργης και το διατήρησε ως επίθετο), και αναδείχθηκε σε κορυφαίο και μοιραίο συγχρόνως στέλεχος του ΚΚΕ. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κίνημα από τα 15 του, που οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ. Έζησε διώξεις ως κομμουνιστής κατά τον μεσοπόλεμο και το ιδιώνυμο καθώς και κατά τη Μεταξική δικτατορία μέχρι τον Εμφύλιο. Υπήρξε διωκόμενος στη Γερμανία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και μετά τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ κατέφυγε στο Παρίσι και στη Μόσχα, απ’ όπου θα επιστρέψει στην παρανομία της Αθήνας, για να καταλήξει εξόριστος από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Η γερμανική κατοχή τον βρίσκει στην Κίμωλο, απ’ όπου θα δραπετεύσει στις 20 Απρίλη 1941 και θα ενταχθεί στον απελευθερωτικό αγώνα. Θα καθοδηγήσει με εξαιρετική επιτυχία την οργάνωση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στη Θεσσαλία διορισμένος από την Κ.Ε. του ΚΚΕ, ως Γεν. Γραμματέας της Περιφερειακής Οργάνωσης Θεσσαλίας. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και τον Νοέμβρη του ‘44 θα διοριστεί από το Π. Γ. του ΚΚΕ, διευθυντής του Ριζοσπάστη και θα παραμείνει στη θέση αυτή μέχρι τα τέλη του ‘47, οπότε θα βγει στο βουνό με το ΔΣΕ. Στη σύσκεψη των Τρικάλων του ΚΚΕ πριν την συμφωνία της Βάρκιζας ήταν υπέρμαχος της συνέχισης των συγκρούσεων. Στις αρχές του 1948 θα αναλάβει με το βαθμό του στρατηγού τη διοίκηση του ΚΓΑΝΕ του ΔΣΕ με ζώνη ευθύνης τη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα. Το Δεκέμβριο του ‘48 διηύθυνε την επιχείρηση κατάληψης της Καρδίτσας. Λίγο πριν την επιχείρηση κατάληψης του Καρπενησιού μετέβη στο Γράμμο για την 3η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Στη συνέχεια παρέμεινε στο Γεν. Αρχηγείο του ΔΣΕ στο Γράμμο, με το βαθμό του αντιστράτηγου και στις μάχες του καλοκαιριού του ‘49 θα τραυματιστεί σοβαρά. Μετά την ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949 θα βρεθεί πολιτικός πρόσφυγας στη Ρουμανία, όπου οι διαφωνίες του με τον Ζαχαριάδη θα γίνουν η αφορμή να οδηγηθεί από το Κόμμα στα βασανιστήρια και στο θάνατο. Το Πολιτικό Γραφείο αποφάνθηκε: «Το Κόμμα κατέβαλε πολλές προσπάθειες για να γίνει κομμουνιστής ο Καραγιώργης. Αυτό δεν το κατόρθωσε γιατί ο Καραγιώργης ήταν ύποπτης ποιότητας αριβίστας συνοδοιπόρος, που νόμιζε ότι θα γίνει ηγέτης του Κόμματος. Όλη η ζωή του Καραγιώργη είναι βασικά αντικομματική». Η απόφαση αυτή -κατά τη θεώρηση ορισμένων μελετητών- θα αποτελέσει τη θανατική του καταδίκη. Θα ακολουθήσει η σύλληψη, η ανάκριση στο κελί της ρουμάνικης ασφάλειας και το τέλος του, το 1954, στις φυλακές του Μαρτζινένι στο Πιτέστι της Ρουμανίας. Με απόφαση της ηγεσία του ΚΚΕ το 1958 αποκαταστάθηκε η μνήμη του Καραγιώργη.

2. βλ. σχετικό άρθρο «Γιάννης Δήμου Αικατερινάρης (1878-1954) Λόγιος, αγωνιστής και πολίτης του κόσμου» του Γιάννη Κύρκ. Αικατερινάρη στο περ. «Π», τ.59/2010. Σύμφωνα με αυτό ασπάστηκε από πολύ νωρίς τις ιδέες του Μαρξισμού, πήρε μέρος σε κοινωνικούς αγώνες σε Ελλάδα και εξωτερικό και μετά το 1926 εντάχθηκε στους «Αρχειομαρξιστές». Υπήρξε πρόεδρος της Αδελφότητος Γεωργών Πολυγύρου «Η Δήμητρα» και ασχολήθηκε πολύ με τα προβλήματα του αγροτικού κόσμου, δημοσιεύοντας τολμηρά για την εποχή του κείμενα όπως «Τα μετόχια της Χαλκιδικής», «Το Αγροτικόν Συνέδριον». Στις εκλογές του ’35, ως υποψήφιος του Ενιαίου Μετώπου Εργατών-Εργατών Χαλκιδικής, συνελήφθη επί προσηλυτισμώ, αλλά αθωώθηκε από το πλημελειοδικείο Πολυγύρου. (Φ.τ.Χ.

23/6/36).

3. Ο Μιχαήλ Σινάκος (1897-1973) μπήκε στις γραμμές του επαναστατικού αγροτικού κινήματος το 1922 και το 1924 έγινε μέλος του Κομμ. Κόμματος. Υπήρξε ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και το 1936 εξελέγη βουλευτής με το ΠΑ.ΜΕ. Το 1944 εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος Θεσσαλονίκης τηςΠΕΕΑ. Στην περίοδο του εμφυλίου ήταν μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και είχε εγκατασταθεί με την ηγεσία του κόμματος στο Γράμμο. Μετά την ήττα του ΔΣΕ, εγκαταστάθηκε σαν πολιτικός πρόσφυγας στη Ρουμανία. Συνέχισε να βρίσκεται στην ηγεσία του ΚΚΕ μέχρι το 8ο Συνέδριο το 1961. Πέθανε στη Ρουμανία το 1973.

4. Ιδιώνυμο= ειδικό αδίκημα όπως περιγράφεται στο Ν. 4229/29, ΦΕΚ 245/ 25-7-1929. Στόχος του η ποινικοποίηση των «ανατρεπτικών» ιδεών, ιδιαίτερα η δίωξη κομμουνιστών, αναρχικών και η καταστολή των συνδικαλιστικών κινητοποιήσεων. Ιδιώνυμο στη Νομική Επιστήμη ονομάζεται το έγκλημα εκείνο για το οποίο προβλέπονται ιδιαίτερες ποινές σε σχέση με τα εγκλήματα της γενικής κατηγορίας, όπου αυτό υπάγεται. Ο Μεταξάς αντικατέστησε το ιδιώνυμο με το Α.Ν. 117/1936 «Περί μέτρων καταπολέμησης του κομμουνισμού…».

5. Ο Διαμαντής Κ. Αυγολούπης γεννήθηκε το 1902 στη Μ. Παναγία και υπηρέτησε ως δάσκαλος σε πολλά χωριά της Χαλκιδικής και Θες/νίκης. Μυήθηκε στον 32

Ακριβή Βούλγαρη.

1947 Άη Στράτης.

πολύγυρος κομμουνισμό από τις αρχές της δεκαετίας του ’30 και από το 1941 υπήρξε μέλος του ΚΚΕ. Κατά τη διάρκεια της κατοχής διετέλεσε υπεύθυνος ΕΤΑ στην περιοχή Μ. Παναγίας-Ιερισσού και έφερε το ψευδώνυμο καπετάν Δήμος. Το 1945 προφυλακίστηκε στις φυλακές Πολυγύρου και αφέθη ελεύθερος μετά 4μηνο.

6. Διαβάζουμε από το «Φάκελος Καραγιώργη»: «…Στον καθηγητή Βαγγέλη Λαδά που αφέθηκε το 1938 από την εξορία ανέθεσε (ο Καραγιώργης) να φροντίσει και να βρεθεί ένας οποιοσδήποτε τρόπος να φύγει από την εξορία γιατί του είναι αδύνατο να ζήσει εκεί…». (Δημοσίευμα του περιοδικού «Νέος Κόσμος», όπου περιλαμβάνονται αποσπάσματα από τις ανακρίσεις που υπέστη ο Καραγιώργης και οι απόψεις του κόμματος γι αυτόν.)

7. Ο Ευάγγελος Λαδάς, φιλόλογος Κεφαλονίτης, εκτός από τον Πολύγυρο, υπηρέτησε στη Θεσσαλονίκη και στην κατοχή στην Αθήνα, όπου τον έπιασαν οι Γερμανοί και τον βασάνισαν μέχρι που πέθανε.

8. Τον Ειρηναίο, στο σημείο αυτό, διέκοψε ο γυμνασιάρχης Κων/νος Γκράτσιος, επικεφαλής καθηγητών και μαθητών του Γυμνασίου. Το επεισόδιο έκανε μεγάλη εντύπωση και δίχασε την κοινωνία του Πολυγύρου. Έληξε δε μετά από διενέργεια ανακρίσεων που ανετέθησαν στον πρώην Γυμνασιάρχη Κων/νο Μικρού.

9. Σε παρένθεση το έτος γέννησης εκάστου μαθητή.

10. Τον κατάλογο των 62 εξορίστων φυγάδων συνέταξε ο Κ. Γκριτζώνας με ορισμένους συντρόφους του, που συμμετείχαν στην απόδραση. Ο κατάλογος περιλαμβάνει «ονοματεπώνυμο», «καταγωγή» και «τι απέγινε».

Νίκη Σουλινάρη (δεξιά), Αγγελική Μαυρουδή.

Βιβλιογραφία:

Γιώργου Οικονομίδη, «Τώρα που όλα κόπασαν, θυμάμαι…», Θεσσαλονίκη 1988. Μαρίας Καραγιώργη, Κατερίνας Ζωιτοπούλου-Μαυροκεφαλίδου, «Κώστας Καραγιώργης 1905-1955…», Αθήνα 2011. Λευτέρη Μαυροειδή, «Φάκελος Καραγιώργη», Αθήνα 1990. Γκριζώνα Κώστα, «Κόκκινοι δραπέτες 1920-40», Αθήνα 1985. Πουρνάρα (Μπόση) Κώστα, α) «Αη Στράτης, η μάχη της πείνας των πολιτικών εξορίστων στα 1941», Αθήνα 1977 και β) «Αναμνήσεις», Αθήνα 1978. Χιούτη Κων/νου, «Προσωπογραφία του Νεοχωρίου Χαλκιδικής», Θεσσαλονίκη 2001. Γιώργου Ζωγραφάκη, «Εθνική Αντίσταση στη Χαλκιδική», Πολύγυρος 2006. Τάκη Κοσμά-Δεμίρη, «Η Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στον Πολύγυρο…», Πολύγυρος 2000. Στεφανίδη Χριστόφορου, «Ο Καραγιώργης στην Ιερισσό», περιοδικό Κύτταρο, τ. 15/2017. (σελ. 10). Γιώργη Καζάκου, «Αη Στράτης», Αθήνα 2013. Γιάννη Αικατερινάρη, «Γιάννης Δήμου Αικατερινάρης 1878-1954, λόγιος αγωνιστής και πολίτης του κόσμου», περιοδικό Πολύγυρος, τ.59/2010. Εφημερίδες: Μακεδονία, Παγχαλκιδική, Παρατηρητής (εκδότης Α.Β.Στιβαχτάρης), Ριζοσπάστης, Φωνή της Χαλκιδικής, Χαλκιδική.

Μαθητές Γυμνασίου Πολυγύρου. Πίσω οι καθηγητές Φίλιππας Τάσιος και Μιχαήλ Ξυπολυτάς.

33

πολύγυρος Ο ταχυδρόμος πέρασε…

Για το τελευταίο τεύχος του «Π» μας έγραψαν: Η προσφορά του περιοδικού «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» στους Πολυγυρινούς και στους άλλους κατοίκους του Πολυγύρου, άλλα και στους Πολυγυρινούς όλου του πλανήτη καθώς και σε όλους τους Χαλκιδικιώτες και σε όλους τους Έλληνες υπήρξε μοναδική και τεράστια. Το ‘ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ’’ διέσωσε και πρόβαλε μνήμες από την ιστορία του Πολυγύρου, έφερε σε επικοινωνία τους Πολυγυρινούς μεταξύ τους, τους συγκίνησε, τους διασκέδασε και τους ενημέρωνε συνεχώς για το πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης μας. Υποκλίνομαι στο έργο αυτό του δασκάλου-συγγραφέα Γιάννη Κανατά, ο οποίος με υπεράνθρωπες και άοκνες προσπάθειες και με πολλή γνώση και ταλέντο κράτησε τόσα χρονιά το «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» σε τόσο υψηλό επίπεδο. Λυπάμαι πολύ που ανακοινώθηκε από τον ίδιο η πιθανή διακοπή της κυκλοφορίας του. Νιώθω ότι χάνω κάτι πολύτιμο από τη ζωή μου. Νιώθω όμως συγχρόνως και μεγάλη ικανοποίηση και ευγνωμοσύνη για αυτά που προσέφερε και για αυτά που θα εξακολουθήσει να προσφέρει καθ’ όσον «SCRIPTA MANENT». Γιάννης Τσίκουλας, Ομ. Καθηγητής Παιδιατρικής Α.Π.Θ.

Έλαβα έξ (6) τεύχη του «Π» και σ’ ευχαριστώ θερμώς για την πρωτοβουλία σου. «Διεξήλθα» (διάβασα ή και μελέτησα) όλες τις δημοσιευθείσες μελέτες. Εντυπωσιάζει η ποιότητα και η μεγάλη ποικιλία τους. Επισημαίνω, ειδικότερα, ότι το εύρος των πρωτότυπων συνεργασιών ενθουσιάζει, ασφαλώς, όχι μονάχα τους Πολυγυρινούς…, αλλά θα συγκινούν κυρίως όσους-ες διαμένουν στο εξωτερικό… Συγχαίρω, λοιπόν, εσένα που ενσωματώθηκες τελείως εκεί, ως έχοντα την επιμέλεια της ύλης, η οποία εμπλουτίζεται, άλλωστε πολλές φορές, με ενδιαφέροντα σημειώματά σου. Εξάλλου και τα βιβλία σου είναι σημαντικά, διότι επιτυγχάνεις να αναδείξεις παραμελημένους πρωτεργάτες της τέχνης, των γραμμάτων, άξιους αγωνιστές της ειρήνης και των πολέμων… Γιώργος Χ. Χιονίδης, σ. δικηγόρος, συγγραφέας, πολιτικός, Βέροια. Ἀξιότιμε καί ἀγαπητέ μου κ. Γιάννη, Τιμᾶ ἰδιαιτέρως τή Μονή μας τό ὅτι ἐπιθυμεῖτε τή συνεργασία μας μέσῳ κάποιων κειμένων, πού κατά καιρούς σᾶς δίνω γιά δημοσίευση στόν ἀγαπημένο μας Πολύγυρο. Δέν εἶναι ἴσως τυχαῖο τό γεγονός ὅτι ἔχετε πάντα τήν καλή διάθεση καί τήν προθυμία γιά τή δημοσίευση καί θρησκευτικῆς ὕλης (π.χ. ἑορταστικούς λόγους καί μηνύματα ἐν ὄψει τῶν Χριστουγέννων, τοῦ Πάσχα καί ἄλλων ἑορτῶν) ὡς πρῶτο ἄρθρο στίς σελίδες τοῦ ἔγκριτου περιοδικοῦ σας. Αὐτό ἐπιβεβαιώνει τήν ἄρρηκτη σύνδεση καί συμπόρευση τοῦ λαϊκοῦ μας πολιτισμοῦ μέ τήν πνευματική του Μητέρα, τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας. Γι΄ αὐτό καί σπάνια θά βρεῖ κανείς, πού μελετᾶ σοβαρά τήν ἑλληνική παράδοση, κάποιο ἔθιμο, πού νά μήν ἔχει θρησκευτική χροιά, ξεχασμένη πολλές φορές μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου. Ἀκόμη καί τό γεγονός τῶν Ἀπόκρεων, κατάλοιπο ἀρχαίων εἰδωλολατρικῶν τελετῶν, καταδικασμένων ἀπό τήν Ἐκκλησία, ὅταν εἰδωθεῖ καί μελετηθεῖ στήν παλαιά καί γνήσια μορφή του, ἔτσι δηλαδή ὅπως τό γιόρταζαν καί τό βίωναν οἱ παπποῦδες μας, θά βρεθοῦν σ΄ αὐτό ἐμφανέστατα τά σημεῖα τοῦ ἐπηρεασμοῦ του ἀπό τήν θρησκευτική παράδοση. Π.χ. ἡ ἡμερολογιακή ταύτισή του μέ τήν πρώτη περίοδο τοῦ Τριωδίου, ἡ ἀποχή ἀπό τήν κρεωφαγία μετά τήν πρώτη Κυριακή τῆς Ἀποκριᾶς, ἡ κατανάλωση τυροκομικῶν προϊόντων μέχρι τήν Κυριακή τῆς Τυρινῆς-οἱ πίτες εἶχαν τά πρωτεῖα σε ὅλα τά νοικοκυριά- καί ἡ αὐστηρή νηστεία πού ἄρχιζε ἀπό τά χαράματα τῆς Καθαρᾶς Δευτέρας.

34

Γιάννης Τσίκουλας.

Γιώργος Χιονίδης.

π. Συνέσιος Γενατάς.

πολύγυρος Ἔτσι λοιπόν μιά πιό ἐπισταμένη προσέγγιση τῆς ἑλληνικῆς μας παραδόσεως φέρνει στό φῶς τή μεγάλη ἀληλλεπίδραση τοῦ ἑλληνισμοῦ καί τοῦ χριστιανισμοῦ, τό πόσο δηλαδή ἔχει διαποτιστεῖ ὁ λαός μας σέ ὅλες σχεδόν τίς ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς του ἀπό τά ζωήρρυτα νάματα τῆς Ἐκκλησίας. Τά ἀνωτέρω περιγραφόμενα, ὄντας αὐτονόητα καί μή χρήζοντα περαιτέρω ἐξηγήσεων, αὐτά πού ἐπί αἰῶνες κράτησαν τήν Ρωμιοσύνη κάτω ἀπό τήν χάρη τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ, πολεμοῦνται σκληρά στίς μέρες μας, συστηματικά ἐκριζώνονται ἀπό τίς ψυχές κυρίως τῶν νέων καί τῶν παιδιῶν μας καί ἀπεμπολοῦνται ὡς ἄχρηστα καί μή βιώσιμα ἀπολιθώματα τοῦ παρελθόντος. Ἐπειδή λοιπόν μέσα ἀπό τίς σελίδες τοῦ περιοδικοῦ σας ἐπιτυγχάνεται σέ μεγάλο βαθμό ἡ συνέχιση καί διάδοση τῆς ὑγιοῦς παραδόσεώς μας, μποροῦμε ἀβίαστα νά ὑποστηρίξουμε ὅτι ἡ ἐν γένει προσφορά τοῦ ἐντύπου αὐτοῦ καθίσταται πολύ σημαντική στήν τοπική καί ὄχι μόνο κοινωνία. Εἶναι σάν ἕνα κεράκι ἀναμμένο, πού στέκει ἀκόμη καί φωτίζει μέ τό ἱλαρό του φῶς τά πνευματικά σκοτάδια τοῦ σύγχρονου ὑλισμοῦ καί τῆς ἀπόλυτης τεχνοκρατίας. Βεβαίως, ὅπως ὅλα τά ἀνθρώπινα ἔργα, δέν εἶναι τέλειο. Ἡ παρουσία του ὅμως στά πολιτιστικά δρώμενα τοῦ τόπου μας, ἤδη ἀπό τίς ἀρχές τῆς 3ης χιλιετίας, κρίνεται θετική καί ὠφέλιμη. Εὐχόμαστε ὁλόψυχα νά συνεχίσει νά δίνει τήν ποικίλη πνευματική προσφορά του. Καί ἐσεῖς, ὡς βασικός ὑπεύθυνος τῆς ὕλης καί τῆς ἐκδόσεώς του, νά ἔχετε τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ στήν προσωπική καί οἰκογενειακή σας ζωή, στό λειτούργημα τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ πού ἐπιτελεῖτε καί στίς πνευματικές σας ἀναζητήσεις καί δημιουργίες. Μετά τιμῆς, Συνέσιος μοναχός Ἱ. Μ. Ὁσίου Ἀρσενίου Βατοπαίδι Χαλκιδικῆς Νοέμβριος 2015 Αυλαία… Πληροφορήθηκα πως η περιοδική έκδοση του «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» έφτασε στο τέλος της. Ελπίζω πως θα είναι ένα μικρό χρονικό διάστημα ανάπαυσης, μια ανάπαυλα ανασύνταξης… όλων των διαθέσιμων δυνάμεων, και πως πάλι θα δούμε το νέο «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» στα χέρια των αναγνωστών του. Πέραν από κάποιες… επεισοδιακές επιστολές που ανταλλάσσαμε στα μέσα της δεκαετίας του ’60 με κάποιον συγγενή μου, όταν αυτός… θήτευε, μαθητής στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού (λίγο αργότερα διακεκριμένος Έφεδρος Αξιωματικός των «κομάντος», των Λ.Ο.Κ.), [ο γράφων μαθητής στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πυροβολικού (λίγο αργότερα Έφεδρος Αξιωματικός του Πυροβολικού, θητεύων στον Έβρο, στα σύνορα)], δεν είχα την ευκαιρία να γράψω ούτε μια σειρά, ούτε μια «αράδα». Ο συγγενής μου αυτός, που δεν άλλος από τον Δρ. αρχαιολογίας Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελο, ο οποίος είχε «φακελωμένες» τις επιστολές μου και θεωρούσε ότι αποτελούν τεκμήριο της καλής - υποφερτή την λέω γραφής μου, και ο εκδότης του «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ», ο Γιάννης Δ. Κανατάς, ήταν οι… δράστες που μ’ έσπρωξαν να… εκτεθώ στο αναγνωστικό κοινό αυτού του θαυμάσιου περιοδικού. Να σημειώσω, πως είχα και την ηθική στήριξη, που μείωνε κάπως την εγγενή μου ανασφάλεια, από τους καλούς Πολυγυρινούς φίλους: Από τον Θανάση Χριστιανό φιλόλογο, τον Δημήτρη Κοσμά φιλόλογο και συγγραφέα, τον Γιάννη Τσίκουλα ομότιμο καθηγητή της Παιδιατρικής του Α.Π. Θεσσαλονίκης, τον Γιάννη Κ. Αικατερινάρη αρχιτέκτονα… Άρχισα τον Ιούλιο του 2006 με το άρθρο: Μαθητικές Θεατρικές Παραστάσεις – Αναμνήσεις (Γυμνάσιον Πολυγύρου 1959 και 1960) (Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ», τεύχος 34ο, Ιούλιος Αύγουστος 2006, σελ.29)

Άγγελος Μάντσιος.

35

πολύγυρος Τον Οκτώβριο του 2011 στο άρθρο με τίτλο «Εισαγωγικές…» έγραφα: «…Εμείς οι Νικητιανοί, που θα δίναμε εισαγωγικές, φυσιογνωμικά τον γνωρίζαμε τον Γιώργη Φιλιππακόπουλο. Τα καλοκαίρια παραθέριζε στην Παραλία της Νικήτης, στο δίπατο σπίτι της καλλίγραμμης Λεμονιάς, πλάι στη θάλασσα, με το κύμα να γλύφει το ντουβάρι του. «Παρά θιν’ αλός», όπως το έλεγαν οι αρχαίοι μας και όπως ο ίδιος ο Φιλιππακόπουλος μας το δίδαξε…». (Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ, τεύχος 65ο, Οκτώβριος 2011, σελίς 17). Τον Δεκέμβριο του 2013, στο άρθρο με τίτλο «Εμείς και τα… καλάθια» άρχιζα: «Στον Πολύγυρο ήρθα, μόνος μου, τον Σεπτέμβριο του 1954, πριν καλά – καλά κλείσω τα δώδεκά μου, μαθητής στο Γυμνάσιο. Μικρούλης, λιπόσαρκος, κουρεμένος με την ψιλή, απληροφόρητος, ήρθα με κοντό παντελονάκι και τρεμοχουχούλιαζα. Να ‘ναι καλά ο κύριος Στεριανόπουλος που μου προμήθευσε, με δόσεις, ένα μακρύ παντελόνι, γκολφ. Παιδάκι ήρθα στον Πολύγυρο κι έφυγα, ύστερα από 6 χρόνια – τα καλύτερα - , ένας ολοκληρωμένος έφηβος. Εδώ γνώρισα κι έκανα φίλους καλούς. Τον Γιάννη, τον Χρίστο, τον Νίκο, τον Παύλο, τον Φώτο, τον Σπύρο, τον Μενέλαο, τον Χριστάκο, τον Τάκη, τον Μαυρουδή… Τον Πολύγυρο τον αγάπησα και τον έβαλα στην καρδιά μου, δεύτερη πατρίδα μου…». (Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ», τεύχος 75ο, Δεκέμβριος 2013) Συνέχισα μέχρι και σήμερα, γράφοντας και δημοσιεύοντας 25 άρθρα και 3 επιστολές. Τώρα μετά από 11 χρόνια συνεργασίας, επιτρέψτε μου ένα μικρό άρθρο, αφιερωμένο στη μνήμη της παπαδιάς μας της Ευγενίας.

Νικόλαος Χρ. Καζάνης και Ευγενία Τρ. Μητσιάρα. Λεμονιά Βαφείδου, Αγγελική Παπανικολάου στην εκατονταετηρίδα του 1954 στον Πολύγυρο.

36

πολύγυρος Η παπαδιά μας η Ευγενία Η Ευγενία Μητσιάρα του Τριανταφύλλου γεννήθηκε στη Νικήτη τον Ιανουάριο του 1923. Ήταν αδελφή της μάνας μου της Μαρίας. Ορφανή από πατέρα, νεαρή, 16χρονη, η Ευγενία, ήρθε στο Πολύγυρο και μαθήτευσε στο… «ατελιέ» της Πολυγυρινής μοδίστρας, της κυρίας Κουγιουμτζή, αδελφής της συζύγου του Γιώργη Φιλιππακόπουλου, του καθηγητού μας. Στις επισκέψεις του στο εργαστήριο της κουνιάδας του, ο Φιλιππακόπουλος, δεν παρέλειπε να υπενθυμίζει στην μικρή Ευγενία την… καταγωγήν της… «πειράζων αυτήν και λέγων»: «Τί νέα από τον σκ… - λακκα;», αναφερόμενος συνειρμικά, προφανώς στο… υπερσύχρονο, τότε, αποχετευτικό μας σύστημα. Αφού ολοκλήρωσε τα μαθήματά της στον Πολύγυρο η Ευγενία, επέστρεψε στη Νικήτη και πρωτοπόρος, ίδρυσε ένα καλά οργανωμένο εργαστήριο ραπτικής. Μεγάλο πάγκο κοπτικής, χάρακες, τρίγωνα, καμπυλόγραμμα, κι όλα αυτά ξύλινα φτιαγμένα από κάποιον από τους παραδοσιακούς ξυλομαραγκούς μας. Σημαδευτήρια, ψαλίδια μεγάλα, βάτες, φόδρες, σίδερο μεγάλο επαγγελματικό με τρυπούλες στις δυο πλευρές να διατηρούνται αναμμένα τα κάρβουνα και μεγάλη ραπτομηχανή SINGER, επαγγελματική κι αυτή, που της την αγόρασε η μεγαλύτερη αδελφή της, η Μαρία, η μάνα μου… Λίγο αργότερα, όταν η SINGER οργάνωσε σεμινάριο-επίδειξη στον Πολύγυρο, κάλεσε και την Ευγενία. Στην γνωστή, ιστορική φωτογραφία της εκδήλωσης ανάμεσα στις μοδίστρες, διακρίνεται και η νεαρή Ευγενία. Μαθήτριες της, πολλές νέες κοπέλες Νικητιανές, που αργότερα συνέχισαν την παράδοση της Ευγενίας. Θυμάμαι τη Μορφούλα, τη Δέσποινα, τη Φιλίτσα, την Αγγελική, τη Λεμονιά… Η Λεμονιά, η καλλίγραμμος, η καλλιπάρειος, ήταν η σπιτονοικοκυρά, όπως είδαμε, του Γιώργη Φιλιππακόπουλου, τότε που περνούσε τα καλοκαίρια του στη Νικήτη. Η Ευγενία διέκοψε απότομα και σχετικά νωρίς τη θαυμάσια σταδιοδρομία της. Η καλή της τύχη την οδήγησε τον Φεβρουάριο του 1951, σε γάμο με τον Νικητιανό Νικόλαο Χρ. Καζάνη (1921 – 2017). Το 1952 ο Νικόλαος Χρ. Καζάνης, χειροτονήθηκε ιερέας στον Πολύγυρο, στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Νικολάου, από τον Μητροπολίτη Κασσανδείας Καλλίνικο Χαραλαμπάκη, και έγινε ο για πολλά χρόνια ιερέας του Αγίου Νικήτα, της Νικήτης. Ο παπα-Νίκος όπως απλά τον λέγαμε. Έτσι η θεία μου η Ευγενία ήταν η παπαδιά μας, όπως κι αυτή τη λέγαμε. Ήταν υπόδειγμα πρεσβυτέρας, συζύγου, μητέρας και γιαγιάς. Απεβίωσε τον Οκτώβριο του 2014. Επανερχόμενος στα της έκδοσης του περιοδικού «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ», ας ευχηθούμε και να ελπίσουμε πως η Αυλαία που θα πέσει, να είναι η Αυλαία της Πρώτης Πράξης…

Άγγελος Μάντσιος του Φιλώτα Γιάννη, σου στέλνω αυτό το σχέδιο για το εξώφυλλο του τελευταίου τεύχους του περιοδικού. Έχει για μένα μεγάλη σημασία, έγινε στα εννιάμερα του πατέρα μου. Είναι ένα όνειρο που είδα εκείνο το βράδυ. Είναι πολύ καλό για το τέλος της εποχής του περιοδικού. Εύχομαι το περιοδικό να μη κλείσει, γιατί είναι ένα καλό περιοδικό. Για μένα ήταν ένα ανοιχτό παράθυρο στην Γενέθλια γη μου, την πατρίδα μου, τον Πολύγυρο. Σου εύχομαι ολόψυχα να συνεχίσεις το ίδιο δημιουργικά σε ότι η ζωή θα φέρει μπροστά σου. Σε ασπάζομαι χιαστί!!!!! Καλό ξημέρωμα Πολύγυρε !!!! Μάριος Σπηλιόπουλος, καθηγητής ΑΣΚΤ

«...όταν η SINGER οργάνωσε σεμινάριο-επί δειξη στον Πολύγυρο...».

Μάριος Σπηλιόπουλος.

37

πολύγυρος Ο ζωγράφος Θανάσης Μπιτσιός

επιμέλεια Γιάννης Κανατάς

Τον Θανάση Μπιτσιό τον γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια στον Πολύγυρο, μέσα από τις ατομικές του εκθέσεις, τις συμμετοχές του σε ομαδικές εκθέσεις και τη δραστηριότητά του από διάφορες θέσεις στο Δ.Σ. του ΣΚΕΤΠ (σήμ. ΣΚΕΤΧ). Αφορμή για την παρουσίαση αυτή η τελευταία του έκθεση υπό τον τίτλο ΔΕΣΜΩΤΕΣ. Το άγνωστο που εξέπεμπαν τα έργα του σ’ εμάς τους… αμύητους πλην φιλότεχνους, οι ενδιαφέροντες συνδυασμοί συμβόλων και χρωμάτων, αλλά και η αναγνωρισιμότητα της ζωγραφικής του – κρυφός πόθος κάθε ζωγράφου – ήσαν οι λόγοι που μας ώθησαν να γνωρίσουμε καλύτερα το έργο του με την μικρή αυτή παρουσίαση: Αυτοσχόλιο: Γεννήθηκα το καλοκαίρι του 1979 στον Πολύγυρο, όπου ζω μέχρι και σήμερα. Σπούδασα Νοσηλευτική στο ΤΕΙ Λάρισας και συνέχισα της μεταπτυχιακές μου σπουδές στο ΤΕΦΑΑ Κομοτηνής. Εργάζομαι στο Γενικό Νοσοκομείο Χαλκιδικής. Όπως όλα τα παιδιά, ζωγράφιζα για να περάσω την ώρα μου. Στην ηλικία των 10 ετών, ο πατέρας μου με πήγε για πρώτη μου φορά σε έκθεση ζωγραφικής. Ήταν η έκθεση του Πολυγυρινού ζωγράφου Γιώργου Γαβρίλη με θέμα τη Χαλκιδική. Είχα μείνει έκθαμβος με το θέαμα! Ακόμα θυμάμαι τις αποχρώσεις που χρησιμοποιούσε για να αποτυπώσει τον ουρανό και τα χωράφια. Επίσης, στο παιδικό μυαλό μου, φαινόταν μαγικό που ένας ενήλικας , και μάλιστα γείτονάς μου που γνώριζα, ήταν ΖΩΓΡΑΦΟΣ ! Μέχρι τότε θεωρούσα πως οι ζωγράφοι ήταν κάποιοι πολύ «μακρινοί και ξένοι» . Η εμμονή μου με την ζωγραφική συνεχίστηκε για πολύ καιρό, μετά την έκθεση αυτή. Ο δάσκαλός μου στο 2ο Δημοτικό σχολείο Πολυγύρου, κύριος Θανάσης Μαγδάλης, το πρόσεξε αυτό και ενημέρωσε τους γονείς μου, ότι «το παιδί ζωγραφίζει ιδιαίτερα θέματα και με ωραίο τρόπο». Οι γονείς μου το πρώτο πράγμα που έκαναν ήταν να ενισχύσουν τη δημιουργικότητά μου αυτή και με έγραψαν στο εργαστήρι ζωγραφικής της κυρίας Καίτης Ζγέμπα. Δίπλα της, έμαθα ένα νέο για εμένα υλικό, τα ελαιοχρώματα και την ανάμειξή τους. Έμαθα τις δυνατότητες του υλικού αυτού, κάτι το οποίο έδωσε νέα ώθηση στη ζωγραφική μου. Οι οικονομικές συνθήκες όμως, μου επέτρεψαν να παρακολουθήσω μόνο για λίγους μήνες τα μαθήματα του εργαστηρίου.

38

πολύγυρος Η δική μου όμως καλλιτεχνική ανησυχία συνεχίστηκε κι εκτός εργαστηρίου. Συνέχιζα να ζωγραφίζω στο σπίτι και να καταπιάνομαι με θέματα που μέχρι τότε δεν είχα διδαχθεί. Προσπάθησα να επισκεφθώ οτιδήποτε εικαστικό παρουσιαζόταν στον Πολύγυρο ώστε να εμπλουτίσω και να βελτιώσω την τεχνική μου. Από τότε η ανάμειξη των χρωμάτων και ο σχεδιασμός ανθρώπινων κυρίως μορφών είναι αυτά που πλαισιώνουν την καθημερινότητά μου και αποτυπώνουν τις ιδέες μου. Πειραματίζομαι με διάφορες μεθόδους και τεχνικές. Κεντρικός άξονας της δουλειάς μου είναι η ζωγραφική απεικόνιση ανθρώπινων ψυχικών καταστάσεων και ιστοριών και ο τρόπος με τον οποίο αυτές αποδίδονται σε εικαστικό έργο. Ψυχικές καταστάσεις οικείων προσώπων καθώς και προσωπικές τις οποίες επιδιώκω να μεταφέρω με τρόπο παραστατικό στον καμβά. Μέχρι σήμερα έχω παρουσιάσει ατομικές εκθέσεις και συμμετείχα σε πολλές ομαδικές είτε με ανεξάρτητη πρωτοβουλία, είτε ως μέλος του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Χαλκιδικής, στον οποίο είμαι Γεν. Γραμματέας επί σειρά ετών. Παράλληλα οργανώνω και συντονίζω εθελοντικά την Ομάδα Ζωγραφικής του Κέντρου Ημέρας «Ανατολή», την οποία στελεχώνουν άτομα με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες. Η ψυχολόγος MSc Ιωάννα Τσίγγανου, μας έγραψε για το έργο του Σάκη Μπιτσιού με την ευκαιρία της τελευταίας του έκθεσης, ΔΕΣμΩτΕΣ: Σαν ένα ταξίδι… Ο Edgar Degas, Γάλλος ζωγράφος και γλύπτης, πίστευε ότι η τέχνη δεν είναι αυτό που βλέπεις, αλλά αυτό που κάνεις τους άλλους να δουν. Μπαίνοντας στην έκθεση ΔΕΣμΩτΕΣ συνειδητοποιείς αυτή την αλήθεια. Ο επισκέπτης ταξιδεύει μέσα από τους συνδυασμούς των συμβόλων και των χρωμάτων εκεί που επιθυμεί η ψυχή να ταξιδέψει, εκεί που επιθυμεί η ψυχή να ανακαλύψει, εκεί που επιθυμεί η ψυχή να ξεκουραστεί. Είναι πράγματι απελευθερωτικό για την ανθρώπινη ψυχή να μπορεί να εκφραστεί μέσα από τη δύναμη της τέχνης και μέσω αυτής να αναδυθούν τα αυθεντικά συναισθήματα, οι ασυνείδητες σκέψεις και συγκρούσεις. Είναι πράγματι θεραπευτικό για την ανθρώπινη ψυχή να μπορεί να εκφραστεί μέσα από την επικοινωνία που δημιουργείται ανάμεσα στο θεατή και το έργο τέχνης και να μπορέσει να πει όλα όσα ο λόγος αδυνατεί. Στην έκθεση ΔΕΣμΩτΕΣ ο επισκέπτης δεν παρακολουθεί απλά 45 διαφορετικούς πίνακες αλλά συνδέεται βαθιά με τις ιστορίες που κάθε πίνακας εξιστορεί. Ο επισκέπτης μπορεί να προβάλλει πάνω τους τις δικές του

39

πολύγυρος ιστορίες, το δικό του υλικό και έτσι ταξιδεύει στα άδυτα της ύπαρξής του συμβάλλοντας στην αυτοπραγμάτωση. Δεν είναι μόνο η θέαση ενός πίνακα με όμορφα χρώματα και σχέδια. Γίνεται μέσο επικοινωνίας με το δημιουργό αλλά και το ίδιο σου τον εαυτό καθώς η εσωτερικότητα των έργων οδηγούν το επισκέπτη σε ένα εσωτερικό μονόλογο όπου μπορεί να φτιάξει τη δική του ιστορία. Και αυτή δεν είναι άλλωστε η ουσία της Τέχνης, να εμπνέει και να καλλιεργεί το πνεύμα και την ανθρώπινη ύπαρξη; Να ωθεί το νου να σκέφτεται και την καρδιά να νοιώθει… Ο Αισχύλος στην τραγωδία του Προμηθεύς Δεσμώτης πραγματεύεται την ηρωική αντίσταση του αλυσοδεμένου Προμηθέα που αρνείται να υποκύψει στο θέλημα του Δία και προσφέρει στους ανθρώπους τη φωτιά. Ο Προμηθέας υφίσταται σιωπηλός το αναπότρεπτο μαρτύριο που έχει συνειδητά επιλέξει καθώς γνώριζε τις συνέπειες που θα είχε η πράξη του. Στην έκθεση ΔΕΣμΩτΕΣ ο δημιουργός της μας μιλά για μια άλλη επιλογή… την επιλογή των ανθρώπων να παραμένουν δεσμώτες χωρίς να χάνουν την αισιοδοξία και τη θετικότητά τους. Ο ΔΕΣμΩτΗΣ του τόπου επιλέγει να νοιώσει σιγουριά και ασφάλεια στον τόπο που μεγάλωσε και αυτό του γεννά ανακούφιση. Ο ΔΕΣμΩτΗΣ του Μέλλοντος προχωρά έχοντας επιλέξει να αντιμετωπίσει το παρελθόν για να πατά με σταθερά βήματα στο μέλλον. Ο ΔΕΣμΩτΗΣ του Συναισθήματος επιλέγει να αγαπά και τις δυο πλευρές του εαυτού του, επιλέγει να αποδεχτεί και να καλωσορίσει στη ζωή του τόσο την καταθλιπτική όσο και την έντονη-κεφάτη πλευρά του και αυτό τον κάνει να σπάει τις νόρμες που συχνά θέτουμε σε σχέση με το τι πρέπει και τι δεν πρέπει να είμαστε. Ο ΔΕΣμΩτΗΣ Φίλος επιλέγει να

40

πολύγυρος είναι πλάι στους αγαπημένους του ανθρώπους αγγίζοντας με τα λόγια ή τις σιωπές του, υποστηρίζοντας με ευαισθησία, ευγένεια, διακριτικότητα και αγάπη. Ο ΔΕΣμΩτΗΣ του Εαυτού επιλέγει να αποδεχτεί την αρνητική πλευρά του εαυτό του, το θηρίο του και έτσι το θηρίο γίνεται σύμμαχος στην προσωπική του ανάπτυξη… Πόσες σκέψεις μπορεί να κάνει ο θεατής μέσα από την ανάγνωση ενός πίνακα! Σε πόσα μονοπάτια ή σημαντικούς σταθμούς της ζωής του μπορεί να βρεθεί αν αναλογιστεί τα δικά του δεσμά; Και μέσα από αυτό το ταξίδι μόνο νικητής μπορεί να βγει… ακόμη και αν μερικές φορές πρέπει να πονέσει… μπορεί να ξαναδιαβάσει μια δική του ιστορία και να δώσει μια άλλη ερμηνεία… να φωτίσει πλευρές που είχαν σκοταδοποιηθεί… να κλείσει κεφάλαια και να διαβεί νέους δρόμους… Σε κάθε ιστορία ο δημιουργός της έκθεσης μας μιλά για την επιλογή, την επιλογή του να ζούμε τη ζωή μας μέσα από την αισιοδοξία, τη θετικότητα, τη δύναμη… την επιλογή να αντιμετωπίζουμε τις περιπέτειες της ζωής και τα προβλήματα της όχι με μεμψιμοιρία και κακομοιριά αλλά με πάθος και δύναμη… την επιλογή να είμαστε πρωταγωνιστές της ζωής μας και όχι θεατές. Στην έκθεση αυτή τα έργα δεν είναι απλά αντικείμενα θαυμασμού, είναι ζωντανές αναπαραστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης που δημιουργούν στο θεατή σκέψεις, συναισθήματα, αναμνήσεις και τον βοηθούν να ταξιδέψει στο εσωτερικό του κόσμο. Σαν ΔΕΣμΩτΗΣ του Τόπου και ΔΕΣμΩτΗΣ Φίλος νοιώθω τυχερή που μου δόθηκε η ευκαιρία μπαίνοντας στο χώρο της έκθεσης να ταξιδέψω σε τόσα διαφορετικά μέρη και να φύγω γεμάτη με σκέψεις και μνήμες!

41

πολύγυρος Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΦΙΛΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ: Με την υπ’ αριθμ. 26/2017 Διάταξη του Ειρηνοδικείου Πολυγύρου ιδρύθηκε Σωματείο με την ανωτέρω επωνυμία και έδρα τον Πολύγυρο. Σκοπός του Σωματείου η ηθική και υλική ενίσχυση του Μουσείου, η παροχή διαρκούς υποστήριξης και ο εμπλουτισμός των συλλογών του. Στο πλαίσιο των σκοπών του Σωματείου εντάσσονται και ενέργειες προς όλες τις Αρχές για την γρηγορότερη επαναλειτουργία του Μουσείου στο ανακαινισμένο και αποπερατωμένο κτίριο, καθώς και η διοργάνωση συνεδρίων, διαλέξεων, ημερίδων και εκθέσεων. Το προσωρινό Δ.Σ. αποτελούν οι: Νικόλαος Τάσιος, Κων/νος Μπογδάνος, Δήμητρα Βούλτσου, Αναστασία Βορδού και Ιωάννης Παπαθεοδώρου. Οι εκλογές για την ανάδειξη αιρετής διοίκησης θα διεξαχθούν στις 17 Δεκεμβρίου 2017.

Άννα Μπότου, δια χειρός Παράσχου Καραδήμου του Φωκαέως.

«ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ & ΔΡΩΜΕΝΑ στην ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ»: Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους στο πλαίσιο των δράσεων, που για 5η συνεχή χρονιά προγραμματίζει ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) με αντικείμενο την προβολή του πολυσχιδούς έργου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, προσκάλεσε τους μαθητές των Δημοτικών Σχολείων και Γυμνασίων της Περιφερειακής Ενότητας Χαλκιδικής στην εκπαιδευτική παρουσίαση της περιοδικής έκθεσης, υπό τον ανωτέρω τίτλο. Η ανταπόκριση της εκπαιδευτικής κοινότητας υπήρξε εντυπωσιακή, καθώς μέχρι σήμερα επισκέφθηκαν το Αρχαιολογικό Μουσείο πολλά από τα σχολεία της περιοχής. Η ΑΝΝΑ ΜΠΟΤΟΥ ΣΤΗ ΣΚΤΘ: Με χαρά πληροφορηθήκαμε ότι η πρόεδρος του Σ.Κ.Ε.Τ. Χαλκιδικής, Άννα Μπότου πέρασε πρώτη στη Σχολή Καλών Τεχνών Θεσσαλονίκης. Της ευχόμαστε πάντα επιτυχίες! ΕΚΘΕΣΗ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΤΕΛΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ: Τα εγκαίνια της έκθεσης του Πολυγυρινού καλλιτέχνη, με τίτλο «Ο Πολύγυρος σε 26 χαρακτικά», πραγματοποιήθηκαν την Τετάρτη 4 Οκτωβρίου στον Εκθεσιακό χώρο της ΦΑΑΘ (Φιλόπτωχος Αδελφότης Ανδρών Θεσσαλονίκης). Την έκθεση προλόγισε ο Νικόλαος Σγουρός εκ μέρους της Αδελφότητας, ενώ ο Γιώργος Αρσένης αναφέρθηκε στην τέχνη της χαρακτικής και στην δουλειά του καλλιτέχνη. Παρευρέθηκαν πολλοί φιλότεχνοι κυρίως από τον Σ.Κ.Ε.Τ.Β. Ελλάδος,

Από την επίσκεψη μαθητών του 3ου Δημ. Σχολείου Πολυγύρου στο Αρχαιολογικό Μουσείο.

42

πολύγυρος παλιοί συνάδελφοι-ταχυδρομικοί του καλλιτέχνη, η πρόεδρος του Σ.Κ.Ε.Τ.Χ. Άννα Μπότου και αρκετοί Πολυγυρινοί. Η έκθεση διήρκησε μέχρι τις 11 Οκτωβρίου. Στον εισαγωγικό του σημείωμα ο καλλιτέχνης σημειώνει: «Η ιδέα είναι παλιά και αφορά τον τόπο που γεννήθηκα. Δεν είναι παρά εικόνεςχώροι, που έπαιξα, που έκλαψα, που χάρηκα, που δούλεψα και γι’ αυτό έχουν «χαραχθεί» στο μυαλό μου και έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του είναι μου. Άφησαν με κάποιο τρόπο το «αποτύπωμά» τους μέσα μου. Έτσι τώρα, με τη μορφή των χαρακτικών, σε υλική πλέον μορφή, επιστρέφονται σαν μια μικρή ανταπόδοση στον γενναιόδωρο αυτό τόπο». Ο Στέλιος Σταύρου είναι μέλος του ΣΚΕΤΧ, του ΣΚΕΤΒΕ και του ΕΕΤΕ. Το έργο του παρουσίασε ο «Π» στο 28ο/2005 τεύχος του.

Η Μαρία Μπουλάκη στην έκθεση χαρακτικής του Στ. Σταύρου.

ΈΚΘΕΣΗ ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΥΡΙΑΦΙΝΗ: Ο γνωστός Πολυγυρινός ζωγράφος, δέκα χρόνια από την τελευταία του έκθεση, παρουσίασε έργα του με χάραξη σε γυαλί και προσθήκη ακρυλικών, υπό τον τίτλο «Ρωγμές» από 18 έως 25 Νοεμβρίου στον ατμοσφαιρικό χώρο της οικίας Παραλή. Τα εγκαίνια έγιναν την Παρασκευή 18/11 με την παρουσία πολλών καλλιτεχνών και φιλότεχνων της πόλης μας. Στη νέα του δουλειά ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει τα θέματά του χαράσσοντάς τα σε γυαλί και τα εμπλουτίζει με ακρυλικά χρώματα και πάστες. Το αποτέλεσμα, εκτός από πρωτότυπο, είναι και ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Εξαιτίας των διαφορετικών ειδών χάραξης, τα έργα του αποκτούν ζωντάνια και λειτουργούν σαν «μαγικές εικόνες» ανάλογα με την έκθεσή τους στο φως και τη γωνία θέασής τους. Το έργο του Δημήτρη Κυριαφίνη παρουσίασε ο «Π» στο 29ο/2005 τεύχος του. ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ Φ. ΖΟΓΛΟΠΙΤΗ ΣΤΟ ΒΑΦΟΠΟΥΛΕΙΟ: Το Βαφοπούλειο πνευματικό κέντρο τίμησε τον Πολυγυρινό ζωγράφο με αναδρομική έκθεση έργων του. Ο Φ. Ζογλοπίτης ήταν ένας τοπιογράφος που αγάπησε τις φόρμες και τα χρώματα της χαλκιδικιώτικης φύσης, ένας καλλιτέχνης που αποτύπωσε το ίχνος της Ελλάδας, με χρωματοσκιές, στα έργα του, αλλά και ένας δημιουργός που μίλησε για τον άνθρωπο. Η επιμέλεια έδωσε έμφαση στον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε ο Ζογλοπίτης τις εκδοχές των τοπίων, κυρίως της Χαλκιδικής. Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν την Τετάρτη 8 Νοεμβρίου, τη γενική επιμέλεια είχε ο ιστο-

Στην έκθεση του Δημήτρη Κυριαφίνη οι Χρ. Πειραλής και Έφη Λιάρα.

43

πολύγυρος ρικός τέχνης Νίκος Μυκωνιάτης και η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου. ΜΝΗΜΗ ΤΑΚΗ ΠΕΤΡΙΔΗ: (γράφει ο Γιάννης Αικατερινάρης) Ολοκληρώθηκε την Κυριακή 22 Οκτωβρίου η τριήμερη εκδήλωση «Μνήμη Τάκη Πετρίδη», στην αίθουσα του ΣΚΕΤΧ. Τη μνήμη του τίμησαν με την παρουσία και την προσφορά τους για την ευόδωση των σκοπών της εκδήλωσης εκατοντάδες πολίτες. Ο σκοπός της εκδήλωσης, διττός. Απότιση φόρου τιμής σε ένα σπάνιο άνθρωπο και επιστήμονα και μια μικρή συμβολή στην ενίσχυση της Παθολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου, που με τόση αξιοσύνη και αυταπάρνηση υπηρέτησε για είκοσι περίπου χρόνια. Η προσωπικότητα, άλλωστε, του Τ. Πετρίδη ήταν ο βασικός λόγος της αθρόας προσέλευσης των Χαλκιδικιωτών και της συγκέντρωσης ενός ανέλπιστα σεβαστού ποσού από την πώληση έργων και βιβλίων, που προσέφεραν πολλοί καλλιτέχνες και φίλοι του. Σ’ αυτούς τους συμπολίτες μας, στους μουσικούς που ήρθαν και έπαιξαν αγαπημένα τραγούδια του, στους επαγγελματίες που πρόσφεραν εδέσματα, στον Ιατρικό Σύλλογο Χαλκιδικής που εξέδωσε το βιβλίο του Τάκη «13 κείμενα για τον άνθρωπο και την επιστήμη» και σε όσους βεβαίως εργάστηκαν για την επιτυχία της έκθεσης, αξίζει ένα μεγάλο ευχαριστώ. Γιατί, αν μη τι άλλο, έδειξαν ότι σε δύσκολους καιρούς υπάρχει και ο δρόμος της αλληλεγγύης και του εθελοντισμού, ο δρόμος που δικαιώνει αληθινά την ύπαρξη του ανθρώπου. Ο ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ Ο ΖΟΡΜΠΑΣ & Η ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ήταν ο τίτλος της εκδήλωσης που απόλαυσε το κοινό το βράδυ της Παρασκευής 3 Νοεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου. Άνθρωποι όλων των ηλικιών χάρισαν το πιο θερμό χειροκρότημα σε όσους πήραν μέρος στην εκδήλωση, την οποία οργάνωσαν ο Δήμος Πολυγύρου & το Νομικό Πρόσωπο «Αριστοτέλης», η Δ/νση Α΄/θμιας Εκ/σης, η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Ν. Καζαντζάκη και ο Σύλλογος Κρητών Χαλκιδικής. Η Γιούλη Ιεραπετριτάκη, μίλησε με θέμα «Ο Καζαντζάκης, ο Ζορμπάς και η Χαλκιδική», ο Γιώργος Ζωγραφάκης, «Ο Νίκος Καζαντζάκης στο Άγιον – Όρος» και η Σταυρούλα Καλπακίδου, «Ο Νίκος Καζαντζάκης στα προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων». Στην εκδήλωση συμμετείχαν οι Μίλτος Μαρέτας, Μένη Χριστολιάκου, Δημήτρης Μακρής (λύρα), Λευτέρης Στεργιανόπουλος (λαούτο), Χορευτικός Όμιλος Πολυγύρου και Σύλλογος Κρητών Χαλκιδικής.

Οι συντελεστές της εκδήλωσης – αφιέρωμα στον Καζαντζάκη.

44

πολύγυρος ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑΤΑ ΑΡΣΗΣ ΒΑΡΩΝ: Για δεύτερη χρονιά ο Πολύγυρος φιλοξένησε από 8 έως 10 Δεκεμβρίου στο Κλειστό Γυμναστήριο Πολυγύρου τη μεγαλύτερη διοργάνωση στο άθλημα της Άρσης Βαρών στις κατηγορίες Ανδρών, Γυναικών, Νέων Ανδρών, Νέων Γυναικών, Εφήβων, Νεανίδων, Παίδων, Κορασίδων με τη συμμετοχή των σπουδαιότερων αθλητών της χώρας, προεξάρχοντος του πολυολυμπιονίκη μας, Πύρρου Δήμα. Την Πέμπτη 7 Δεκεμβρίου, μαθητές σχολείων του Πολυγύρου πήραν μέρος στη δράση «Ευ αγωνίζεσθαι και ορθοσωμική», ενώ το Σάββατο 9 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε η Τελετή των Αγώνων με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου, που χειροκρότησε και επιβράβευσε τις προσπάθειες όλων των αθλητών. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ & ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ: Την Πέμπτη 19 Οκτωβρίου ξεκίνησε το πρόγραμμα βιβλιοπαρουσιάσεων στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πολυγύρου, μια σειρά δράσεων που υλοποιεί το Νομικό Πρόσωπο του Δήμου Πολυγύρου «Αριστοτέλης» σε συνεργασία με ελληνικούς εκδοτικούς οίκους. Συγγραφείς νέων και παλαιότερων βιβλίων θα επισκέπτονται τη βιβλιοθήκη, θα μιλούν για το έργο τους και θα συζητούν με το αναγνωστικό κοινό. Την πρεμιέρα έκανε η Κατερίνα Καριζώνη με την παρουσίαση των μυθιστορημάτων της «Η πόλη των αθώων» και «Βαλς στην ομίχλη». Την πολυγραφότατη συγγραφέα παρουσίασαν ο Χαλκιδικιώτης δικηγόρος και συγγραφέας, Χριστόδουλος Λιτζερίνος και ο βιβλιοθηκονόμος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, Νίκος Πιτσιόρλας, ο οποίος είναι η ψυχή της δράσης αυτής. Ακολούθησαν οι συγγραφείς Γλυκερία Κακούρη, με το βιβλίο της «Έδωσα υπόσχεση» στις 3/11, Μάρθα Πατλάκουτζα με «Το μερτικό των Αγγέλων» στις 23/11, Βούλα Παπατσιφλικιώτη με το «Ποιος αξίζει να είναι βασιλιάς» στις 2/12. Η παρουσία του γνωστού συγγραφέα Ισίδωρου Ζουργού, την Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου στο δημαρχείο Πολυγύρου, για την παρουσίαση του νέου του βιβλίου «Λίγες και μία νύχτες», αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον. (Εκτενή και ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Ισίδωρου Ζουργού στην Μαρία Μήτρου για το βιβλίο του «Η σκιά της πεταλούδας», που κατά πολλούς αποτελεί τομή στα νεοελληνικά γράμματα, δημοσιεύτηκε στο 39ο/2007 τεύχος του «Π»).

Η Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πολυγύρου, Μαρία Σαράντη, κηρύσσει την έναρξη των αγώνων.

Από την πρεμιέρα βιβλιοπαρουσιάσεων στη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Στο πάνελ η συγγραφέας Κατερίνα Καριζώνη με τους Χριστόδ. Λιτζερίνο και Νίκο Πιτσιόρλα.

45

πολύγυρος ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΛΕΣΧΗ ΔΗΜΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ: Με την ιταλική κωμωδία «Τα παράπονα στον Δήμαρχο» του Φικάρα Πικόνε ξεκίνησε την Τετάρτη 8 Νοεμβρίου το πρόγραμμα προβολών της Κινηματογραφικής Λέσχης του Δήμου Πολυγύρου για την περίοδο 2017 -2018, παρουσία του δημάρχου Αστέριου Ζωγράφου και άλλων παραγόντων του Δήμου. Ακολούθησαν οι ταινίες «Μέσα στις φλόγες» του Ντένις Βιλνέβ στις 15/11, «Σύμμαχοι» του Ρόμπερτ Ζέμεκις στις 22/11, «Αόρατος επισκέπτης» του Όριο Πάουλο στις 29/11, «Μικροαπατεώνες» του Γούντι Άλεν στις 13/12 κλπ. Οι σινεφίλ της πόλης θα έχουν την ευκαιρία μέχρι τον Μάρτιο 2018 να παρακολουθήσουν στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου δεκαπέντε (15) βραβευμένες ταινίες, που έχουν διακριθεί σε φεστιβάλ ανά τον κόσμο, τα τελευταία χρόνια με ελεύθερη είσοδο. Οι προβολές γίνονται κάθε Τετάρτη στις 19:30. Αναλυτικές πληροφορίες για το πρόγραμμα της Κινηματογραφικής Λέσχης μπορείτε να βρείτε στο site του δήμου www.polygyros.gr. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Το τελευταίο διάστημα έφθασαν στα χέρια μας τα παρακάτω βιβλία, έργα Χαλκιδικιωτών συγγραφέων, ή έχοντα άμεση σχέση με τον τόπο μας: Ναπολέοντα Ντέμου, «Το ευχαριστώ του Ναπολέοντα», εκδόσεις Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2017. Μια προσπάθεια ετών έφερε, την άνοιξη του 2017, στην κυκλοφορία το ογκώδες βιβλίο του Ναπολέοντα Ντέμου, που καλύπτει την πορεία 65 ετών στον αθλητισμό. Ο ίδιος ο συγγραφέας, πρωταθλητής Ελλάδος στον ακοντισμό επί τρία συνεχή έτη (1956-58), καθηγητής, προπονητής, αλλά κυρίως παιδαγωγός, στο μεγάλου σχήματος και 320 σελίδων βιβλίο του, επιτυγχάνει να σκιαγραφήσει την πολυκύμαντη διαδρομή του στον αθλητισμό, από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50. Το βιβλίο παρουσιάζει και… πολυγυρινό ενδιαφέρον, καθώς στις σελίδες του περιλαμβάνονται πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό από την πενταετή θητεία του στον Πολύγυρο, ως αναπληρωτή διευθυντή Φυσικής Αγωγής Χαλκιδικής και ως προπονητή σημαντικών αθλητών της πόλης μας. Γιώργου Ζωγραφάκη, «13.878 + 10 ημέρες», μια σύντομη, προσωπική αναφορά στην οικογενειακή ιστορία, Πολύγυρος 2016. Το βιβλίο παρουσιάστηκε πρόσφατα στο χωριό καταγωγής του συγγραφέα, το Ζαρό Κρήτης. Είναι μια αναφορά του Γ.Ζ., στο θάνατο της μάνας του στα

Η Κινηματογραφική Λέσχη Δήμου Πολυγύρου στο Δημοτικό Θέατρο.

46

πολύγυρος Ιεροσόλυμα, πριν από 13.878 + 10 ημέρες, όταν ως μέλος γκρουπ προσκυνητών, πραγματοποιώντας το τάμα μιας ζωής, πήγε να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους, «εκεί που γεννήθηκε και έζησε ο Χριστός», αλλά, απροσδόκητα έσβησε η ζωή της, στα μισά του προσκυνήματος. Πέρα από τις αναμνήσεις αυτές, ο Γ.Ζ. επεκτείνει τις αναφορές του σε πρόσωπα και γεγονότα του απώτερου παρελθόντος, ανατρέχοντας ως τις παρυφές της επανάστασης του 1866-69 στην Κρήτη, στα τέλη του 19ου αιώνα, στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α΄ Παγκ. Πόλεμο, και τελικά στην Αλβανία, όπου, ανάμεσα στους «άταφους νεκρούς» ήταν και ένας αγαπημένος του αδελφός. Η αυτοέκδοση του βιβλίου, η παρουσίασή του, μπροστά σε πλήθος συγγενών, φίλων, και των τοπικών αρχών, ήταν «…ένα πνευματικό μνημόσυνο, όχι μόνο για τη μάνα και τον πατέρα, αλλά και για όλους που έχουν φύγει, και συχνά πυκνά τους φέρνουμε στο νου και στην καρδιά μας». Αντωνίας Ζεβόλη-Νταουντάκη, «Η Φαμέγια», εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2014. Η κ. Ζεβόλη το τελευταίο διάστημα ασχολείται με την τραγική ιστορία της οικογένειας Αρίσταρχου Παραθυρά, ο «Π» έστειλε όσα στοιχεία κατείχε, παρακαλούμε και τους αναγνώστες μας να πράξουν το ίδιο. Ιωακείμ Χ. Χονδρογιώργη (επιμέλεια), «Σιθωνία: Ένας προορισμός, χίλιες εικόνες…», έκδοση Δήμου Σιθωνίας, Μάιος 2017. Πρόκειται για ένα ιστορικό πολιτιστικό λεύκωμα της Σιθωνίας, που αποτυπώνει την ιστορία, την παράδοση, την φυσική ομορφιά, τις σύγχρονες τουριστικές υποδομές των έξι δημοτικών διαμερισμάτων του Δήμου. Η παρουσίαση του λευκώματος έγινε την Κυριακή 21 Μαΐου, στο ΕΠΑΛ Νικήτης με εισηγητές τους Ιωακείμ Παπάγγελο, Νίκο Μερτζιμέκη, Ιωακείμ Κρικελίκο και τον συγγραφέα, που επωμίστηκε το κύριο βάρος της παρουσίασης. Γιάννη Βούρου, «Κλαίνε οι μέλισσες;», εκδόσεις Ιανός, 2016: Πρόκειται για την τρίτη λογοτεχνική απόπειρα του αρχιτέκτονα και ζωγράφου, που παρουσίασε ο «Π» στο 66ο/2011 τεύχος του. Η Όλγα Κούρτογλου έγραψε σχετικά: Το «Κλαίνε οι μέλισσες» είναι ένα βιβλίο στο οποίο ο συγγραφέας εκθέτει μια σειρά από βιογραφικές ιστορίες και στιγμιότυπα της προσωπικής του ζωής που αφορούν σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού βίου: … Χρήσιμη συμβουλή του συγγραφέα: Το βιβλίο διαβάζεται καλύτερα με ένα ποτήρι κόκκινο κρασί».

1. Θόδωρος Αυγίδης, 3. Ναπολέων Ντέμος. Από τους καθηγητές Φυσικής Αγωγής που άφησαν εποχή στο Γυμνάσιο Πολυγύρου της δεκαετίας του ’70.

47

πολύγυρος ΤΑ ΓΟΝΙΜΑ ΦΘΙΝΟΠΩΡΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ 114 ΚΑΙ ΤΟΥ 15% (γράφει ο Γιάννης Αικατερινάρης) Συχνά συλλογίζομαι ότι σε μια ισορροπημένη φύση τα φθινόπωρα φέρνουν γευστικούς καρπούς, γεμάτους με τους χυμούς που τους τροφοδότησαν η άνοιξη και το καλοκαίρι. Μια ωστόσο απάντηση μπορώ να δώσω στο ερώτημα: Γιατί αρνούνται ορισμένοι να αποδεχθούν μια τέτοια αλήθεια, γιατί δεν πιστεύουν ότι και το φθινόπωρο της ζωής του ανθρώπου μπορεί να είναι το ίδιο γόνιμο, όταν μάλιστα είναι εμπλουτισμένο με τις εμπειρίες μιας ολόκληρης ζωής και ζωντανά τα όνειρα της νιότης; Πιστεύω ότι αυτά τα αμφισβητούν οι οπαδοί του «μη ανακατεύεσαι», όσοι περιμένουν από τους άλλους τις ανατροπές καταστάσεων που δεν τους βολεύουν. Και όσοι φροντίζουν πάντα να βρίσκονται έξω από τις κοινωνικές δράσεις της εποχής τους – ουδετερότητα οι ίδιοι την αποκαλούν – δεν αφήνουν αυτή την αδράνειά τους ανεκμετάλλευτη… Την χρησιμοποιούν για ιδιοτελείς σκοπούς, ως ευαγγέλιο των δικών τους ανύπαρκτων «πιστεύω» και ως πιστοποιητικό καλών σχέσεων με την εκάστοτε εξουσία… Με αφορμή την προχθεσινή συνάντηση (3 Νοεμβρίου) σκέφτηκα ότι όσο κι αν πέρασε από τότε πολύς χρόνος, μεγαλύτερος κι από μισό αιώνα, ότι όσο κι ο αν ο καθένας μας ακολούθησε τη δική του πορεία σε μια ζωή που άλλαζαν πολλά, κάτι έμεινε. Τα πιστεύω και οι προσδοκίες της γενιάς του 114, για την τήρηση του Συντάγματος και του 15% του προϋπολογισμού για την παιδεία, σημάδεψαν για πάντα τη ζωή μας. Οι δυσοίωνες διεθνείς εξελίξεις, αποτέλεσμα ανταγωνισμών χωρίς όρους, οι άδικες πολεμικές επεμβάσεις, αλλά και τα γεγονότα των τελευταίων χρόνων στη χώρα μας, δικαίωσαν εν πολλοίς όσους συμμετείχαμε στα κινήματα Ειρήνης, στις φοιτητικές οργανώσεις και στις Σπουδάζουσες νεολαίες της Αριστεράς και των συνοδοιπόρων τότε δυνάμεων, όσους παλεύαμε για μια καλύτερη εκπαίδευση και για μια δίκαιη κοινωνία. Οι σκέψεις αυτές ήρθαν στο νου και στην καρδιά μου, καθώς ανταμώσαμε στη Θεσσαλονίκη πολλοί από εκείνους που πρωτοστατούσαν στους φοιτητικούς αγώνες. Πήγαμε να μιλήσουμε με τον Μάκη Τρικούκη, παλαιό μας σύντροφο, φίλο και άνθρωπο του Πολιτισμού, που περνάει δύσκολες ώρες. Θα αναφέρω τα ονόματα όσων ήρθαν στη συνάντηση κι αν ενδεχομένως ξεχάσω κάποιους, είμαι βέβαιος ότι θα με συγχωρέσουν, γιατί γνωρίζουν ότι όταν τα χρόνια περνούν, οι μνήμες ασθενούν, αλλά τα συναισθήματα αγάπης παραμένουν.

Γιάννης Αικατερινάρης, Διονύσης Σαββόπουλος, Μάκης Τρικούκης στη συνάντηση «συναγωνιστών» στη Θεσσαλονίκη.

Από την παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Ζωγραφάκη στο Ζαρό της Κρήτης.

48

πολύγυρος Εκτός από τον Μάκη Τρικούκη, στη συνάντηση παραβρέθηκαν οι Φιντίας Βελίκης, Σπύρος Σακέτας, Μπάμπης Καλλιπολίτης, Δώρα Κουλμαδά (Καλλιπολίτη), Καίτη Τσαρουχά, Φωτεινή Παπαντωνίου, Μιχάλης Λιάκος, Αλέκος Περτσινίδης, Αλέκος Γρίμπας, Κώστας Ιορδανίδης, Κώστας Ζουράρις, Σταύρος Βουλασίκης, Μάριος Μαρκοβίτης, Νίκος Παπαμίχος, Διονύσης Σαββόπουλος, Μίλτος Αρβανιτάκης, Τάκης Σιμώτας, Ηλίας Πενιρτζής, Ανδρέας Παπακωνσταντίνου, Κρίτων Σαλπιγκτής, Σταύρος Βουλασίκης και ο υπογράφων… Στη μνήμη μας ωστόσο ανακαλέσαμε τις εποχές της άδολης νιότης, ξαναφέραμε ανάμεσά μας όσους χάθηκαν, τον Κωστή Μοσκώφ, το Γιώργο Γκουνταρούλη, το Θανάση Αγγελινούδη, το Νίκο Αικατερινάρη, το Σταμάτη Μιχαηλίδη, το Μιχάλη Σπυριδάκη, το Χρήστο Παραθυρά, το Γιώργο Σαββίδη, τον Ντίνο Τριαρίδη, τους καθοδηγητές μας Χρόνη Μίσιο, Αργύρη Μπαρή, Στέφανο Στεφάνου, Κώστα Λαχά, Γιάννη Τριάρχου και τόσους άλλους. Μαζί μας και ο Τάκης Πετρίδης, του οποίου το πρόσφατο βιβλίο του με τα «13 άρθρα για την ζωή και τον άνθρωπο», κρατούσαμε στα χέρια μας «εις μνημόσυνον αιώνιον»…

ΜΑΡΙΟΣ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ… ΠΟΛΙΤΗΣ ΣΕ ΑΝΑΣΤΟΛΗ! Με τον Μάριο Σπηλιόπουλο, ζωγράφο, εικαστικό, σκηνογράφο και καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών, χάσαμε επαφή το τελευταίο διάστημα, τον αναζητήσαμε, τον εντοπίσαμε κάπου στην Αθήνα – είναι πάντα ζωηρός, πολυλογάς, πληθωρικός, και προ πάντων… φανατικός Πολυγυρινός και Παοκτσής – του ζητήσαμε και μας έστειλε ένα παλιό του έργο για το εξώφυλλο του τελευταίου «Π», μας μίλησε για τις δουλειές του και για μια συνέντευξή του που επρόκειτο να δημοσιευτεί. Εμείς βρήκαμε τη συνέντευξη αυτή, (την παραχώρησε στη δημοσιογράφο Κυριακή Μπεϊκόγλου και δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» της 19ης Νοεμβρίου υπό τον τίτλο «Είμαι πολίτης σε αναστολή….») και σας παρουσιάζουμε αποσπάσματα που μας και σας ενδιαφέρουν: «….Γιατί παρακολουθείς τις μέλισσες; Είμαι εικαστικός μελισσοκόμος. Γεννήθηκα στη Χαλκιδική που προσδιορίζεται από δύο πράγματα: από την ωραιότητά της και από το μέλι της. Η χρυσή τρίαινα. Έχει και χρυσό. Πάντα είχε. Έχει το 78% της παραγωγής του ελληνικού μελιού. Ποια περιοχή έχει το καλύτερο μέλι; Ε, στη Νικήτη και στα Βραστά! Πολύγυρος, τι σημαίνει για σένα; Εκεί γεννήθηκα. Ήταν ο τόπος αυτοεξορίας του πατέρα μου. Γιάννης Σπηλιόπουλος. Είχε μπει στη Νομική.

Μάριος Σπηλιόπουλος, πολίτης… σε αναστολή, με πολίτες του κόσμου.

49

πολύγυρος Ορφανός, είχε προστάτη τον Χρίστο Χωμενίδη, ιδρυτικό μέλος του ΕΑΜ. Άφησε τη Νομική και τον ακολούθησε στο βουνό. Πήγε στον Πολύγυρο για να ξαναρχίσει τη ζωή του. Έφτασε χειμώνα, χωρίς παλτό, με μια σακούλα βιβλία και δυο αλλαξιές. Συνάντησε κι άλλους αριστερούς εκεί, διανοούμενους εκτοπισμένους, που έκαναν παρέα. Παντρεύτηκε τη μητέρα μου. Χάιδω Βερροιώτη, κούκλα. Τι να σου λέω; Ακροδεξιοί μέχρι το κόκαλο το σόι της. Να φανταστείς ότι ο παππούς μου ο Νικόλας ηρωοποιήθηκε γιατί έδιωχνε τους πρόσφυγες το ’22, ήταν ο έμπορος της περιοχής. Εραστής και χαρτοπαίχτης. Μέχρι στο Γεντί Κουλέ μπήκε. Τα καλύτερα πάρτι έκανε εκεί. Μετά το έριξε στη θρησκεία. Ο νονός μου, ένας λειτουργικός δεξιός, είχε κάνει το προξενιό των γονιών μου. Ποιος είναι ο λειτουργικός δεξιός; Δημοκράτης. Που θέλει να φέρει σε συνεννόηση τις δύο πλευρές. Περνούσε καλά με τους μορφωμένους αριστερούς γιατί είχε κάνει στο εξωτερικό και καταλάβαινε καλύτερα τα πράγματα. Είσαι μοναχοπαίδι; Ναι. Κακό πράγμα. Κουβαλάς σε όλη σου τη ζωή του γονείς σου στους ώμους. Ακόμα και μετά τον θάνατό τους. Είχα τον κομμουνιστή πατέρα από τη μια μεριά, «αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαΐ σου και διάβαζε πολύ», έδιωξε από το σπίτι όλους τους ακροδεξιούς συγγενείς. Σε ηλικία πέντε χρονών με ανέβαζε στο τραπέζι στις γιορτές κι έλεγα σαν ποίημα: «Γεννήθηκα στις 17 Οκτωβρίου, ημέρα της κατάληψης των θερινών ανακτόρων από τους μπολσεβίκους με το παλιό ημερολόγιο». Το έκανα και έργο αυτό, ακούγεται η 3η Διεθνής και ένα παιδάκι ρωτάει: Τι είναι οι μπολσεβίκοι μπαμπά; Μαζί και τον μπάρμπα μου, τον «αιμοσταγή Καπετάν Λάμπρο» που λέγανε πως κατάσφαξε τους δεξιούς. Κι από την άλλη μεριά, με το σόι της μητέρας μου είχα τα λείψανα, την εκκλησία, την Ακροδεξιά. Κατέβαινα από το τραπέζι των μπολσεβίκων και πήγαινα στην εκκλησία, στη γιαγιά που μου έδινε χαρτζιλίκι… Η μεγάλη αντίφαση, όπως συνέβαινε σε όλη την Ελλάδα. Οι επιπτώσεις του Εμφυλίου; Ναι. Και βλέπω να δημιουργείται και τώρα ένα πολωμένο κλίμα. Πολύ επικίνδυνο. Δυστυχώς ο εμφύλιος είναι στο DNA μας. Παράνοια. Οι χώρες που έχουν περάσει εμφύλιο, έχουν πάνω τους μια μεγάλη κατάρα. Βοήθησαν οι αντιφάσεις στην οικογένεια να γίνεις καλλιτέχνης; Μα ναι! Πιστεύω όμως πως το σκληρά προσωπικό μπορεί να είναι και παγκόσμιο και οικουμενικό. Βαθύς εγωιστής ο πατέρας μου, με είχε σαν στρατιωτάκι. Ο ακροδεξιός θείος Τζώρτζης το λαμόγιο, με το μότο «Δ’λειά κι αλήθεια» (αυτός δεν δούλεψε ποτέ!) με είχε στα όπα-όπα. Μεγάλες αντιφάσεις, έπρεπε να μπω στα παπούτσια και των δύο πλευρών για να επιβιώσουμε σαν οικογένεια…. Ποια εικόνα θυμάσαι από πιο παλιά; Θυμάμαι καθαρά την πρώτη φορά που ο Κύρκος Αικατερινάρης, ο γοητευτικός θείος μου, με πήγε στη ΔΕΘ. Έπαθα πολιτισμικό σοκ, είδα το περίπτερο με το Σπούτνικ, το μεγάλο λούνα-παρκ, μαύρη μπίρα και χοτ-ντογκ. Νόμιζα πως πήγα στο μέλλον. Και την εικόνα του πατέρα μου όταν βγήκε από το σανατόριο με άδεια, πολύ αδύνατος, πάλι μπροστά στη ΔΕΘ. Την έχω αυτήν τη φωτογραφία. Ποιοι εξηγούν τον κόσμο καλύτερα, οι ποιητές, οι καλλιτέχνες ή οι πολιτικοί; «Σαν μαρσεγιέζα κόκκινη στον ουρανό ψοφάει σφαδάζοντας η δύση, όλα πια είναι μια τρέλα». Μαγιακόφσκι, αναρχικός, φουτουριστής. Οι ποιητές είναι οι ακρίτες, οι φύλακες των συνόρων της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.… Πώς νιώθεις τον τελευταίο καιρό; Νιώθω σαν τον «Άγγελο της Ιστορίας» του Μπένιαμιν. Έχει απλωμένα τα φτερά, έχει τρόμο στα μάτια, θέλει πολύ να γυρίσει πίσω να αναστήσει τους νεκρούς και να ταχτοποιήσει τα ερείπια άλλα έρχεται ένας άνεμος από τον παράδεισο και τον πάει μπροστά. Αυτό το έγραψε το ‘40 πριν τον πόλεμο, το εμπνεύστηκε από τον πίνακα Angelus Novus του Κλέε. Έτσι νιώθω, τελευταία…

50

Έργο από τα εφηβικά χρόνια του Μ. Σπηλιόπουλου.

πολύγυρος Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως)... Η στήλη «Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως)», είναι περιοδική και περιλαμβάνει ποιήματα επιλεγμένα με ευθύνη της σύνταξης του περιοδικού. Σ’ αυτό το τεύχος φιλοξενούμε ποιήματα των: Νίκου Αντ. Βασιλάκη, Γιώργου Οικονόμου, Γιάννη Καραμίχου, Βαλάντη Βορδού, Μαρίας Τζίκα, Χρήστου Αλβανού, Παύλου Εμμανουήλ και Άννας Τσολάκη - Τσαμακδά. Τα έλατα Όλη τη νύχτα χιόνιζε. Τα γέρικα έλατα το πρωί πρώτη φορά ένιωσαν τόση ομορφιά στα κλαδιά τους. Κρύα η νύχτα σαν γυαλί. ήρθε χειμώνας.

Χειμώνας

Παύλος Τάσιος εκ Πολυγύρου σκηνοθέτης «Το στίγμα» «Παραγγελιά» ...................................... μα αυτή τη φορά οι μπάτσοι θα ‘ναι διαβασμένοι και θα τελειώσουν το κυνηγητό πριν τους πάρει αμπάριζα η φαλτσέτα του ποιητή Νίκου Κοεμτζή...

Το κοτσύφι Μοναχό στο χιόνι το κοτσύφι κρυώνει.

Άτιτλο Απ’ τις παλιές μου αγάπες κυνηγημένος το βάζω στα πόδια κι όλο σ’ αυτές επιστρέφω...

Όσο βραδιάζει Όσο βραδιάζει μεγαλώνουν τα μάτια μου που σε ψάχνουν στο σκοτάδι.

Ολον τον κόσμο να γυρίσω διαβάζοντας διευθύνσεις Παραλήπτη και Αποστολέα.

Θα ξαναβρεθούμε Θα ξαναβρεθούμε την ώρα που τα παιδιά μαθαίνουν το άλφα. Μ’ ένα χαμόγελο και άδολη ματιά ρούχα καθαρά, νύχια κομμένα κανέναν δεν έχουμε να καταδώσουμε ποιήματα παλιά μας νανουρίζουν Θα ξαναβρεθούμε σε μια αιώνια άνοιξη την ώρα της Ανάστασης θα είμαι φαντάρος και θα ‘σαι απολυτήριο θα είμαι λάθος και θα ‘σαι συγγνώμη διψασμένος κι εσύ νερό κυνηγημένος κι εσύ κρυψώνα Θα ξαναβρεθούμε σπουργίτι εσύ ψίχουλο εγώ. Γιώργος Οικονόμου

Μια ανάκριση Λέγε ρε! τι ξέρεις για τη Γώγου; Δώς την επιτέλους αυτήν την πουτάνα!

-Σας το είπα απ’ την πρώτη στιγμή Έχω μια ανιψιά πεθαμένη Μυρτώ την είπανε Μυρσίνη με την ευχή να βρει τα Κύθηρα μα αυτή πήρε το επίθετο του μπαμπά της

Θράσος Πούλησαν το σαρκίο τους στο ηδονικό σήμερα, πυρπόλησαν τις αφίσες των επετείων, διαπραγματεύθηκαν την ιστορία, ποδοπάτησαν τη σκέψη στους αλαλαγμούς των γηπέδων,

Η βροχή Σιγοκλαίει η βροχή στο παραθύρι κρυστάλλινη κλωστή πίσω απ’ το τζάμι.

Νίκος Βασιλάκης

Δεύτερη ζωή μνήμη Γιάννη Σκαρίμπα ...Ταχυδρόμος, σ’ένα μικρό χωριό της Χαλκιδικής. Καλύβες Πολυγύρου.

51

πολύγυρος αφέθηκαν στο όπιο της εγωπάθειας και άφησαν το καράβι χωρίς ρότα. Και έχουν το θράσος να μιλούν για το αύριο.

σου κρανίο θα γελάσουμε και σίγουρα κάποιος θα προτείνει να παίξουμε μπάλα μ’ αυτό

Ομολογία ενοχής Είμαι ένοχος για τα προνόμια των λευκών, τους απάτριδες πρόσφυγες, τον τηλεοπτικό εθισμό στην εξαθλίωση. Για τα ορύγματα στις ψυχές, το μισό χαμόγελο των παιδιών και τις διεσταλμένες κόρες των μικρών μαύρων αγγέλων. Είμαι ένοχος για το μαύρο καπνό του ολέθρου, του χαμαιλέοντα το ένδυμα, την ασύνορη συνείδηση. Τον αγκυλωτό σταυροφόρο, τον πορθητή της αξιοπρέπειας. Ένοχος γιατί ενθάρρυνα τους ενόχους για την ενοχή μου.

Φόβος Η άχνα της ζέστας κάνει το τοπίο ανυπόφορο κι η γαζέλα στο βάλτο κρεμάει το λαιμό να πιεί νερό το’ να μάτι ανήσυχο και το στομάχι συσπάται Το επόμενο είναι ακαριαίο μαύρο εδώ ο φόβος δεν προλαβαίνει να ξεδιπλωθεί ολόκληρος και μένει το αίμα λεπτές γραμμές στα χόρτα για λίγο

Δις εις θάνατον Αυτόπτης μάρτυρας της κηδείας του ο αποδημήσας. Θρήνος και οιμωγή της χήρας το αργόσυρτο ελεγείο. Θλιμμένα τα πρόσωπα των οικείων και διαρκής η επωδός : Ήσουν καλός, ήσουν χρυσός … και ο παπάς στη στοχαστική αποκορύφωση της εξόδιας ακολουθίας να επιμένει. «Αιωνία σου η μνήμη αξιομακάριστε αδερφέ …». Κάτι για προδοσία ακούστηκε από τα πετρωμένα χείλη κάποιου. και «μόνον εγώ σε ήξερα» μέσα από τα σφιγμένα δόντια κάποιου. «Πουλημένε, δοσίλογε» η υπόκωφη χλαλοή. «Δις εις θάνατον» ψέλλισε ο αποδημήσας και αποσύρθηκε στα τάρταρα. Γιάννης Καραμίχος Eμφύλιος Η ψυχή έχει βάρος Αυτουνού ζύγιζε χιλιάδες τόνους σκουριάς απ’ όλα τα εργοτάξια της επικράτειας Ανώμαλε εργοδότη κακιά σπορά του καπιταλισμού χτύπα το κεφάλι σου πάνω σ’ έναν τοίχο με καρφιά να ελαφρύνει η ψυχή σου κι όλοι μας πάνω απ’ το άδειο 52

Θάνατος Αυτός ο σκύλος μες στα σπλάχνα μου κουνάει την ουρά του

Βαλάντης Βορδός

Μαλακά σημεία Στα μαλακά του σημεία ο κόσμος φλέγεται Εκείνοι που συναντήσαμε υπήρξανε τρωτοί όπως η βλέννα που μας σκέπαζε στην αποκάλυψη μας Εκείνοι που συναντήσαμε δεν ήταν όλοι δυνατοί να μας φυλάξουν και μας σηκώσανε από τη γη με έκθετα τα μέλη μας στη βλοσυρότητα και με όλα τα μαλακά μας σημεία φανερά στους εμπρηστές των ανθρώπων. Ο άγνωστος ποιητής Αιώνες πριν έζησε ένας άγνωστος σε όλους ποιητής ξέχωρος υμνητής του τόπου σφάλιζε με το νου του το βουνό και πήγαινε, πήγαινε χαμηλό παιδί στο θαύμα του ύψους, στων αισθήσεων τις αναβάσεις αγνάντευε το όριο της πλάσης πάντα πιστός στην χρηστότητα του Σαν απάγγελε τρανταζόταν το ανήλιο υπέδαφος κι άνοιγε μίσχους άλλος θνητός δεν του περιέγραφε ωραιότερο τον κόσμο καλύτερο κι από τα σμήνη των πουλιών που αφήναν πάνω του των ήχων τις κρυπτογρα-

πολύγυρος φήσεις.

μα ακόμη δεν ξημέρωσε.

Τι σπάνιο χάρισμα να συνομιλεί με το ποτάμι, στα ίδια νερά συμπλέοντας οι χροιές τους κι εκείνο όλο αργούσε την ροή παρέλαυνε εφησυχασμένο δίπλα στην παινεμένη χλόη και στο σεβάσμιο γυρίνο την μέρα που αφέθηκε κατάσαρκα της μούσας του, ομοιορρίζωτος της αγριάδας κι έσκυψε όλες τις χάρες του στην σήψη δεν πέθανε, όχι επειδή για το ταλέντο του έμαθαν οι άνθρωποι όχι επειδή τον μνημονεύουν ακόμη χασμουριώντας παιδεμένους στίχους αλλά γιατί τα φύλλα, το ποτάμι και η πέτρα τον κράτησαν μέσα τους όψη ζεστή των ασμάτων του κι είναι από τότε που τα φύλλα θροΐζουν τα ποτάμια κελαρύζουν και η πέτρα μπορεί και ραγίζει. Μαρία Τζίκα Ζητείται άνθρωπος Πέρασαν χιλιάδες χρόνια με μίση, πάθη και διχόνοια Κι ακόμη ψάχνει ο Διογένης στα πέρατα της οικουμένης, άνθρωπο να βρει το μεσημέρι, με αναμμένο το φανάρι του στο χέρι. Στην αγορά των Αθηνών αναζητούσαν το τερπνόν εταίρων και παλλακίδων, στον πίθο των Δαναΐδων. Φιλόσοφοι και ποιητές ρήτορες και στοχαστές περί παντός τυρβάζουν, τον Διογένη κράζουν. Ακόμη και οι Στωικοί έμειναν εκστατικοί. Όταν τον είδανε σκυφτό μέσα στον ήλιο τον καυτό να ψάχνει με φανάρι, τον είπαν ξεκουτιάρη. Και αυτός τους έδειξε τον ήλιο και έβαλε το χέρι αντήλιο Μπορεί, είπε, να γέρασε,

Χρήστος Αλβανός

Μητέρα Σήμερα είναι η γιορτή σου κι ήρθα να πάρω την ευχή σου. Μητέρα στου τάφου την κρυάδα σ’ άναψα καντήλι και μια λαμπάδα. Σήμερα εννιά του Δεκέμβρη το φιλί μου μητέρα πού θα σ’ εύρει; Στο στέλνω με του αεριού του κύμα καθώς υποκλίνομαι στο μνήμα. Εκεί στ’ ουρανού την απέραντη χώρα της ζωής η συννεφιά η μαύρη μπόρα δεν θα σ’ αγγίζει άγια μητέρα θα ζεις σε γλυκιά ηλιόλουστη ημέρα. Παύλος Εμμανουήλ Του θείου βρέφους γέννηση Μικρό πουλί τι μου χτυπάς το τζάμι επίμονο, στην παγωνιά και στης καρδιάς το καταχείμωνο; Του θείου βρέφους γέννηση μου φέρνεις μήνυμα! Εικόνα του μικρού Χριστού το ταπεινό προσκύνημα. Στρώνω τραπέζι στη γωνιά με λίγα ψίχουλα μ’ αγάπη να τα μοιραστώ με σένα ‘νε και το Χριστό! Νιφάδα του χιονιού Λευκή νιφάδα του χιονιού επλάνεψ’ ένα αστέρι κι εκείνη το ερωτεύτηκε θε να το κάνει ταίρι. Της δίνει ολόγυμνο φιλί μα πριν καλά τελειώσει με το καυτό του άγγιγμα η νιφάδα έχει λιώσει. Μύριες νιφάδες του χιονιού χορεύουν στην αράδα μα εκείνο του ‘μεινε στο νου η μικρή λευκή νιφάδα. Άννα Τσολάκη-Τσαμακδά (Η Άννα Τσολάκη-Τσαμακδά γεννήθηκε το 1959 στα Βραστά, φοίτησε στο Γυμνάσιο Πολυγύρου και ασχολήθηκε από τα παιδικά της χρόνια με την ποίηση [ποιήματά της δημοσιεύθηκαν στη «Ζωή του παιδιού»]. Σήμερα επανέρχεται με μια σειρά ποιημάτων από τα οποία επιλέξαμε δύο με επίκαιρη θεματολογία).

53

πολύγυρος Παιδικές αναμνήσεις

Αθανάσιος Απ. Αμπαράς

Βρισκόμαστε στο έτος 1943. Η Ευρώπη εδώ και δυο χρόνια ασφυκτιά κάτω από τη μεγάλη πίεση της ναζιστικής μπότας. Η Ελλάδα κι αυτή από το 1941 βρίσκεται υπό την κατοχή των Γερμανών. Οι πρώτοι Γερμανοί ήρθαν στον Πολύγυρο στα μέσα του ’41, η Διοίκηση των οποίων εγκαταστάθηκε στο επιταγμένο σπίτι ιδιοκτησίας Χρήστου Γαβρίλη. Εκεί θα βρισκόταν στο εξής η λεγόμενη «κομαντατούρα» των Γερμανών. Οι Γερμανοί επίταξαν δωμάτια σε διάφορα σπίτια και εγκατέστησαν Γερμανούς στρατιώτες. Στη γειτονιά μας, τα «Ανήλια», επίταξαν ένα δωμάτιο στο σπίτι του ζεύγους Παναγιώτη και Ευθυμίας Λειβαδιώτη για την εγκατάσταση ενός στρατιωτικού γιατρού που έφερε το όνομα Σούλτς. Απέναντι από το σπίτι του, σε απόσταση περίπου τριάντα μέτρων υπήρχε μια μικρή αλάνα (υπάρχει και σήμερα) στην οποία εμείς τα παιδιά παίζαμε διάφορα παιχνίδια από το πρωί μέχρι το βράδυ. Ο Σούλτς κάθε απόγευμα έβγαινε στο μπαλκόνι του σπιτιού και έπινε τον καφέ του. Από εκεί μας έβλεπε να παίζαμε ώρες ατέλειωτες. Ο Σούλτς αγαπούσε πολύ τα παιδιά. Κάθε που γύριζε από το γραφείο-ιατρείο του μας έφερνε καραμέλες και μας τις μοίραζε. Αυτό γινόταν σε καθημερινή βάση. Εμείς, ενώ παίζαμε, υπολογίζαμε την ώρα που γύριζε ο Σούλτς στο σπίτι του και ρίχναμε καμιά ματιά κατά του «Δέλλιου τη βρύση», μήπως φανεί ο γιατρός. Ο πρώτος που τον έβλεπε να ξεπροβάλει, φώναζε: «Παιδιά, ο Σούλτς»! Τότε αφήναμε το παιχνίδι και τρέχαμε κοντά του. Μπροστά στις βρύσες του Δέλλιου γινόταν η διανομή των καραμελών. Από εκεί εν πομπή και παρατάξει οδηγούσαμε τον γιατρό στην αλάνα, φωνάζοντας ρυθμικά το όνομά του: «Σούλτς, Σούλτς, Σούλτς»! Αυτός καμάρωνε και γελούσε γιατί έβλεπε ότι τα μικρά παιδιά της αλάνας αναγνώριζαν την καλοσύνη του. Εκεί στην αλάνα χωρίζαμε. Αυτός έπαιρνε το δρόμο για το σπίτι του κι εμείς συνεχίζαμε το παιχνίδι μας. Ο Σούλτς σπούδασε στρατιωτικός γιατρός με ειδικότητα χειρουργού. Γνώριζε άριστα την ελληνική γλώσσα και στο θρήσκευμα ήταν ορθόδοξος Χριστιανός. Όταν κάποτε τον ρώτησε η μητέρα μου από πού έμαθε τόσο καλά τα ελληνικά, ο Σούλτς της εκμυστηρεύτηκε πως τη γλώσσα την ελληνική και το ότι ήταν ορθόδοξος χριστιανός τα οφείλει στη μητέρα του, η οποία ήταν ελληνίδα που παντρεύτηκε Γερμανό. Ο Σούλτς ήταν παντρεμένος με Γερμανίδα και είχαν ένα παιδί στην ηλικία τη δική μας περίπου. Ο γιατρός αγαπούσε πολύ τους γείτονές του. απόδειξη αυτού ήταν ότι σε μικρό χρονικό διάστημα τους γνώρισε από κοντά και τους έκανε φίλους. Τους γνώριζε όλους με τ’ όνομά τους. Όμως η μεγάλη του αδυναμία ήταν τα παιδιά. Τα αγαπούσε υπερβολικά. Ζούσε γι αυτά τα παιδιά. Τα φρόντιζε και τα προστάτευε από κάθε κίνδυνο. Δεν ανεχόταν να τα βλέπει να υποφέρουν και να στερούνται τα απαραίτητα. Την εποχή εκείνη είχα βγάλει στο δεξί μου πόδι ένα σπυρί από το οποίο έτρεχε πύον. Με πονούσα πολύ κι όταν έτρεχα στην αλάνα κούτσαινα λίγο. Μια μέρα που ο γιατρός έπινε τον καφέ του στο μπαλκόνι με είδε. Αμέσως κατέβηκε και με ρώτησε: «Γιατί Θανασάκη όταν τρέχεις, κουτσαίνεις;». «Να γιατρέ, έχω αυτό το παλιοσπυρί που με πονάει, γι αυτό κουτσαίνω», του είπα. «Για να δω παιδί μου», είπε και έσκυψε για να το δει καλά. Το είδε από δω, το είδε από κει και μου είπε: «Εντάξει, μπορείς να πας στο παιχνίδι σου». Έπειτα έφυγε και επέστρεψε στο μπαλκόνι της κυρά-Ευθυμίας. Σε λίγο ήρθε η ώρα για φαγητό και όλοι φύγαμε για τα σπίτια μας. Όταν έφτασα στο σπίτι, η μάνα μου είχε κιόλας στρωμένο το τραπέζι και μια ωραία φασολάδα μας περίμενα αχνιστή. Μόλις αρχίσαμε να τρώμε, ακούσαμε στο βάθος του δρόμου τη φωνή της Ευθυμίας: «Λιφτιρία μαρή 54

Ο μικρός Θανασάκης με τη στολή της ΕΟΝ.

πολύγυρος Λιφτηρία, πού είσι μαρή;». Η μάνα μου βγήκε αμέσως στο κατώφλι και τη ρώτησε τι θέλει! «Να, μ’ έστειλε ο Σούλτς να σι πω να πάρ’ς του Θανασάκ’ κι να έρθιτι του απόγιμα στου σπίτ’»! «Καλά, να τουν πεις θα ‘ρτουμι», απάντησε η μάνα μου. Εκείνη τη στιγμή βλέπω τη μάνα μου να μπαίνει στο σπίτι με ένα νευρικό βάδισμα. Με πλησιάζει, με πιάνει απ’ τ’ αυτί, και μου λέει: «Λέγι, τι έκαμις του γιατρό». «Δεν τουν έκαμα τίπουτα», της λέω έντρομος. «Λέγι γρήγουρα γιατί θα σι σκουτώσου». «Δεν τουν έκαμα τίπουτα σι λέου! Να, σι ουρκίζουμι: μα τω Θεώ». «Καλά, θα πάμι του απόγιμα κι θα διούμι»! Η μάνα μου είχε εν μέρει δίκιο, γιατί όταν περνούσε κανένας Γερμανός απ’ το δρόμο, εμείς τα παιδιά κρυβόμασταν πίσω από μαντρότοιχους και τους πετούσαμε πέτρες. Όταν τους πετυχαίναμε, άλλοι γελούσαν, άλλοι όμως μας κυνηγούσαν να μας πιάσουν για να μας ξυλοφορτώσουν. Κάναμε κι εμείς τη δική μας… αντίσταση τότε κατά του κατακτητή! Ήρθε λοιπόν το απόγευμα. Η μάνα μου μ’ έβαλε τα καλά μου ρούχα. Μ’ έβαλε και το καλό μου παντελόνι, εννοώ αυτό με τα λιγότερα μπαλώματα. Διότι εκείνα που φορούσαμε στο παιχνίδι, δεν ξεχώριζες ποιο ήταν το παντελόνι και πιο το μπάλωμα. Όταν φτάσαμε, ο γιατρός μας υποδέχτηκε με ένα χαμόγελο και μας έβαλε να καθίσουμε. Τότε, απευθυνόμενος στη μητέρα μου, είπε: «Ελευθερία, όπως θα ξέρεις κι εσύ, ο Θανασάκης έχει ένα σπυρί, το οποίο έχει μολυνθεί και χρειάζεται το γρηγορότερο να γίνει εγχείρηση. διαφορετικά ο Θανασάκης θα μπει σε περιπέτειες, μπορεί ακόμα και να… Δεν θα την πω την λέξη! Και μόνο που το σκέφτομαι ανατριχιάζω». Η μητέρα μου αναστατωμένη είπε: «Ναι γιατρέ μου να γίν’ η εγχείριση αλλά ιδώ δεν έχουμι τέτοιου γιατρό που κάν’ εγχειρίσεις». «Την εγχείρηση θα την κάνω εγώ, διότι είμαι χειρουργός. Βέβαια, δεν έχω όλα τα εργαλεία, όμως και μ’ αυτά που έχω θα το τολμήσω. Ελευθερία, πρέπει να σώσουμε το μικρό. Αύριο θα σχολάσω νωρίτερα και θα σας περιμένω. Όμως θέλω να φέρεις μαζί και τον σύζυγό σου». Στην απορία της μάνας μου τι τον ήθελε, εκείνος με χαμόγελο της απάντησε: «Ελευθερία, θέλω τουλάχιστον 4 άτομα για να ακινητοποιήσουν τον Θανασάκη. Εσύ, ο σύζυγός σου μαζί με τον Παναγιώτη και την Ευθυμία πιστεύω ότι θα τα καταφέρετε». Την επαύριο ήμασταν όλοι στην ώρα μας στο σπίτι του Σούλτς. Ο γιατρός πήγε στην κουζίνα, έπλυνε τα χέρια του με σαπούνι και γύρισε στο πρόχειρο χειρουργείο του. Φόρεσε την άσπρη μπλούζα, τα χειρουργικά γάντια και αφού έκανε το σταυρό του, είπε: «Κυρίες και κύριοι η εγχείριση αρχίζει». Πήρε ένα κομμάτι βαμβάκι, το βούτηξε σ’ ένα φάρμακο και

Ο μικρός Θανασάκης με τον Χρ. Τσιάτρα.

Οι Γερμανοί στο προαύλιο του Γυμνασίου Πολυγύρου. Δεξιά διακρίνεται το παλιό Νοσοκομείο.

55

πολύγυρος καθάρισε το δέρμα γύρω από το σπυρί. Μετά μου έκανε μια ένεση κοντά στην πληγή, για να αναισθητοποιήσει την περιοχή του τραύματος. Δεν θα περιγράψω την εγχείρηση για να μην μακρηγορήσω και για ευνόητους λόγους… Θα μπω λοιπόν κατευθείαν στον επίλογο. Η διαδικασία κράτησε περίπου μία ώρα. Αφού τελείωσαν όλα, ο γιατρός με βοήθησε να σηκωθώ απ’ το «χειρουργικό κρεβάτι», που ήταν ένα τραπέζι, και μου είπε: «Θανασάκη, τα βάσανά σου τελείωσαν». Και στη μητέρα μου: «Ελευθερία έγινε καλή δουλειά. Ο Θανασάκης μας σώθηκε». Τότε η μάνα μου με δάκρυα στα μάτια τον ευχαρίστησε. Έπιασε το χέρι του και επιχείρησε να το φιλήσει. Εκείνος το τράβηξε πίσω, λέγοντας: «Ελευθερία δεν είμαι παπάς!». «Γιατρέ μου, για μένα είσαι όχι μόνο παπάς, αλλά ο ίδιος ο Χριστός που έσωσε το παιδί μου», είπε συγκινημένη. Αφού λοιπόν ο γιατρός μας όρισε τις ημέρες για αλλαγές της πληγής, με τη βοήθεια των γονιών μου ξεκινήσαμε για το σπίτι μας. Οι μέρες περνούσαν. Η πληγή όλο και καλυτέρευε, ώσπου έφτασε η μέρα που σταμάτησαν και οι αλλαγές. Η πληγή μου έθρεψε κι άρχισα να πηγαίνω στην αλάνα. Τα παιδιά μόλις με είδαν από τη χαρά τους άρχισαν να φωνάζουν ρυθμικά: «Θα-να-σης, Θα-να-σης!». Για αρκετές μέρες δεν συμμετείχα στο παιχνίδι, μόνο καθόμουν σε ένα πεζούλι κι έβλεπα τους φίλους μου να παίζουν. Ύστερα από λίγες μέρες όμως μπήκα κι εγώ δυναμικά στο παιχνίδι. Οι μέρες περνούσαν, ώσπου μια μέρα ήρθε η κυρά-Ευθυμία και μας είπε πως ο γιατρός ήθελε να πάμε σπίτι του το απόγευμα για να μας ανακοινώσει κάτι. Η μάνα μου τη ρώτησε με απορία κι αυτή απάντησε: «Δεν ξέρου μαρή Λιφτιρία. Κάτ’ τουν απασχουλεί! Τουν είδα πουλύ σλουισμένου κι μι φάν’καν τα μάτια τ’ δακρυσμένα»!.. Το απόγευμα, το σπίτι του γιατρού ήταν γεμάτο κόσμο. Δεν τους χωρούσε, καθώς είχε γεμίσει ο διάδρομος και το δωμάτιο. Σε λίγο βγήκε απ’ το δωμάτιό του ο γιατρός χωρίς εκείνο το μόνιμο χαμόγελο, δακρυσμένος. Σκυθρωπός και με φωνή τρεμάμενη άρχισε να λέει: «Καλοί μου φίλοι, σας κάλεσα εδώ για να σας ανακοινώσω κάτι δυσάρεστο που μου συμβαίνει. Σήμερα ήρθε στα γραφεία μας διαταγή να φύγω απ’ τον Πολύγυρο και να μεταβώ στο μέτωπο της Ρωσίας, εκεί που κάθε μέρα σκοτώνονται χιλιάδες άνθρωποι. Εκεί δύσκολα γλυτώνει κανείς. Είμαι όμως στρατιώτης και πρέπει να υπακούσω στις εντολές των ανωτέρων μου. Αύριο κιόλας φεύγω. Δεν θα ξαναδείτε τον φίλο σας τον Σούλτς, που τόσο αγαπήσατε και σας αγάπησε κι αυτός. Όμως ορκίζομαι στο Θεό πως όταν τελειώσει ο πόλεμος θα πάρω τη γυναίκα και το γιο μου και θα ‘ρθω κοντά σας για να ξαναζήσουμε τις ωραίες μέρες που περάσαμε μαζί. Αν όμως δείτε ότι ο φίλος σας δεν φαίνεται πουθενά, να πιστέψετε ότι έχασε τη ζωή του στο μέτωπο της Ρωσίας. Τότε το λόγο πήρε η κυρά-Ευθυμία, η σπιτονοικοκυρά του: «Γιατρέ μου, είσι καλός άνθρουπους, γι αυτό ο Θεός θα σι φ’λάει. Κι μεις απού δω θα τουν παρακαλούμι να σι προυστατεύ’ απού κάθι κακό». Ο Σούλτς ευχαρίστησε για τη φιλία που του έδειξαν τόσο καιρό και άρχισε να τους αγκαλιάζει και να τους φιλάει έναν-έναν με δάκρυα στα μάτια. Αφού πέρασαν όλοι, ήρθε η σειρά του μικρού Θανασάκη. Τον πήρε στην αγκαλιά του, τον έσφιξε και τον φιλούσε συνεχώς. Ο Θανασάκης, βλέποντας πως θα έχανε τον μεγάλο σωτήρα του, άρχισε κι αυτός να δακρύζει. Μετά τον άφησε κάτω λέγοντάς του να μην τον ξεχάσει κι ο Θανασάκης του το υποσχέθηκε γιατί του έσωσε τη ζωή. Την επόμενη ο γιατρός Σούλτς έφυγε για το μέτωπο της Ρωσίας. Ύστερα από λίγο καιρό τελείωσε ο πόλεμος κι όλα τα κράτη άρχισαν να επουλώνουν τις πληγές που άφησε πίσω του. Τα χρόνια περνούσαν και οι φίλοι του γιατρού στον Πολύγυρο τον περίμεναν να φανεί. Όμως ο γιατρός δεν φαινόταν και όλοι πίστεψαν ότι συνέβη εκείνο που φοβόταν… Τα χρό56

ΟΑυστριακός στρατιώτης Γκοτ Ρίστας έξω από το παντοπωλείο του Νικ. Τσακνή.

πολύγυρος νια εξακολουθούσαν να περνούν και οι φίλοι του Σουλτς στον Πολύγυρο άρχισαν να φεύγουν σιγά-σιγά απ’ αυτόν τον κόσμο για τον άλλο… τον επουράνιο. Όμως έμεινε ένας, ο μικρός Θανασάκης, που κι αυτός δεν είναι σήμερα μικρός, αλλά κουβαλάει στους ώμους του ογδόντα ένα χρόνια ζωής. Αγαπητέ και σωτήρα μου γιατρέ, είθε ο Θεός να σ’ αναπαύει εν κόλποις Αβραάμ και Ισαάκ. Είμαι σίγουρος ότι βρίσκεσαι στον Παράδεισο, διότι έκανες όλα τα καλά για να απολαύσεις την αιώνια ζωή και το μέγα έλεος του Θεού. Έκανες όλα όσα θέλει ο Χριστός να κάνουν οι άνθρωποι για να σώσουν την ψυχή τους. Ο Χριστός λοιπόν θέλει ο άνθρωπος να αγαπάει τον συνάνθρωπό του όπως τον εαυτό του. Εσύ αυτό έκανες. αγάπησες τον συνάνθρωπό σου περισσότερο κι από τον εαυτό σου. Και όχι μόνο τον αγάπησες, αλλά του έσωζες και τη ζωή του όταν αυτή απειλούνταν, όπως του μικρού Θανασάκη. Μας λέει ο Χριστός να ελεούμε τους φτωχούς και να τους προσφέρουμε ένα πιάτο φαγητό. Κι αυτό εσύ το έκανες: τις κονσέρβες που σου έδινε η υπηρεσία σου δεν τις έτρωγες εσύ. τις μοίραζες στους πεινασμένους και εξαθλιωμένους συνανθρώπους σου. το έκανες γιατί ήθελες να τους κρατήσεις στη ζωή. Ήξερες πως οσονούπω ο πόλεμος τελειώνει και ότι καλύτερες μέρες περιμένουν τους ανθρώπους. Έκανες και άλλα πολλά, τα οποία ουκ έστιν αριθμός. Καλέ μου γιατρέ και σωτήρα μου δεν έχω άλλα λόγια να σου πω, δυο λέξεις ακόμα και τελειώνω: ΚΑΛΗ ΑΝΤΑΜΩΣΗ!

Γερμανός στρατιώτης στον Πολύγυρο.

Έτκαρ Κάλις και Μισέλ... Γερμανοί στρατιώτες που βρέθηκαν την περίοδο της κατοχής στον Πολύγυρο.

57

πολύγυρος Η εξαδέλφη μου Νίνα Σπηλιώτη-Σχοινά θυμάται

Ελένη Δημητριάδου τ. Σχολική Σύμβουλος Μαθηματικών

Η εξαδέλφη μου η Νίνα1 κατέχει ρεκόρ πρωτιάς στην οικογένεια της μητέρας μου, της Δήμητρας Μανέ. Ήταν το πρώτο εγγόνι της γιαγιάς μου Ξάφως (Χρυσάφως) και του παππού μου Χρήστου Μανέ, και κατά συνέπεια η πρώτη στη σειρά από τα 17 συνολικά ξαδέλφια μας. Επί πλέον είναι το πρώτο παιδί της Μαρίκας, αδελφής της μαμάς μου, η οποία με τη σειρά της ήταν το πρώτο παιδί των παππούδων μας, ανάμεσα σε 6 αδελφές και ένα αδελφό. Η Νίνα γεννήθηκε το 1932, «με το μεγάλο σεισμό της Ιερισσού», συνήθιζε να λέει η μαμά μου, και έχει το πλεονέκτημα να έχει ζήσει μεγάλα διαστήματα από τα παιδικά της χρόνια στο σπίτι των παππούδων μας στον Πολύγυρο που ήταν και πατρικό σπίτι της μαμάς μου. «Η Νίνα σε μας μεγάλωσε», της άρεσε να λέει, και γέμιζε με τόση τρυφερότητα το βλέμμα της! Η μαμά έτρεφε μια παθολογική αγάπη για τη Νίνα. Στην πραγματικότητα είχαν μόνο 9 χρόνια διαφορά και θαρρώ πως ήταν για τη μαμά κάτι σαν τη μικρή της αδελφή που έπρεπε να την προστατεύει. Εγώ, από την πλευρά μου, την αγαπούσα και την ξεχώριζα από όλα τα εξαδέλφια μου και επειδή μας χωρίζουν 23 χρόνια, μιας και είμαι από τα τελευταία στη σειρά, για πολλά χρόνια την αποκαλούσα «θεία Νίνα». Μου άρεσε να χαζεύω την αγγελική καλλονή της κάτι μεταξύ Ελίζαμπεθ Τέιλορ και Σιλβάνα Παμπανίνι, να χάνομαι στα υπέροχα πράσινα μάτια της και να ακούω τη γλυκύτατη φωνή της, χαρίσματα που σας βεβαιώ δεν τα έχασε με τα χρόνια.

1957. Νίνα Σπηλιώτη και Χρήστος Σχοινάς.

Της μαμάς της άρεσε να διηγείται περιστατικά από τη ζωή στο πατρικό της σπίτι, και σε πολλά από αυτά πρωταγωνιστούσε η Νίνα. Τέσσερα χρόνια μετά το θάνατό της μαμάς μου, σε μια προσπάθεια να περισώσω κάτι από το παρελθόν της, ζήτησα από την αγαπημένη της ανιψιά, να μου χαρίσει τις δικές της μνήμες από τα χρόνια εκείνα τα παλιά, στο σπίτι της γιαγιάς της Ξάφως. Και η Νίνα πρόθυμα, με αγάπη, μου άνοιξε ένα παράθυρο στο παρελθόν της οικογένειάς μου. Το κείμενο που ακολουθεί είναι αυτούσια η διήγηση της Νίνας.

Μητροπολιτικός Ναός Αγ. Νικολάου Πολυγύρου.

58

πολύγυρος Η ιστορία της οικογένειας Μανέ Η γιαγιά μας Ξάφω, ήταν από αρχοντικό σπίτι. Την έκλεψε ο παππούς ο Χρήστος Μανές, πολύ πλούσιος, μεγαλέμπορος. Είχε και μια αντιπροσωπεία με μπίρες που τις έφερνε από τη Θεσσαλονίκη. Είχαν ελιές, ζώα, γίδια, υπηρέτες, βοηθούς. Πήγαιναν με μουλάρια στον Άγιο Μάμα να αγοράσουν από εκεί τα ζώα. Έβαζαν επάνω ωραίες καρπέτες, τα καβαλίκευαν και πήγαιναν. Ο παππούς ήταν γαλαντόμος, πολύ φιλότιμος. Έμπαινε εγγυητής σε αγορές ακινήτων και πλήρωσε πολλές φορές τέτοια φέσια. Ήταν «βασιλικός», και όταν οι βασιλικοί ερχόταν στην εξουσία, έβγαζε βαρέλια με κρασί έξω από το σπίτι και μοίραζε στον κόσμο. Η μαμά μου έζησε πλούσια, πολύ πλούσια. Αν δεις τις φωτογραφίες της με τσάρλεστον φορέματα, με ωραίες τσάντες-φακέλους πανάκριβους, με καπέλα! Πολύ κοκέτα ήταν. Της έφερνε ο παππούς του κόσμου τα πράγματα, πολύ χουβαρντάς. Μου έλεγαν όταν ήμουν μικρή οι γειτόνισσες: «Δεν ήσουν τυχερή να ζει ο παππούς. Βασίλισσα θα ήσουν!». Τη γιαγιά μου τη λάτρευε ο παππούς. Ήταν πολύ όμορφη γυναίκα. Χήρεψε όμως νωρίς και ήταν η καημένη όλο με ένα μαύρο μαντίλι. Ο παππούς πέθανε 42 χρονών. Βγήκε μια νύχτα να κάνει την ανάγκη του κι έπαθε εγκεφαλικό. Όταν μπήκε στο σπίτι, ξάπλωσε και δεν ξανασηκώθηκε για 7 χρόνια. Τότε δεν ξέρανε από αυτά τα πράγματα και είπαν ότι «τον βρήκε η κακιά ώρα, το κακό πνεύμα, το αερικό πέρασε και τον άγγιξε», επειδή βγήκε έξω μέσα στη νύχτα. Η γιαγιά μου πίστευε όμως, ότι του είχαν κάνει μάγια. Μετά το θάνατό του, οι συγγενείς του διεκδίκησαν την περιουσία του, και οι μέρες της ευημερίες τελείωσαν οριστικά για τη γιαγιά μου και τα ορφανά της. Ήταν πάρα πολύ δυστυχισμένη η γιαγιά. «Νίνα κοριτσάκι μου», μου έλεγε, «Όπου πατάει η χήρα το χώμα της είναι μαύρο». Μια φορά μου έδειχνε τα κουτιά όπου είχαν παλιά τις λίρες και τα φλουριά: «Αυτά ήταν γεμάτα δε σηκωνόταν». Η μαμά μου πήγαινε και μάθαινε μοδίστρα απέναντι από το αστυνομικό τμήμα κι εκεί συναντήθηκε με το μπαμπά μου το Γιώργο Σπηλιώτη, που υπηρετούσε τότε ως αξιωματικός Χωροφυλακής κι ερωτεύτηκαν. Επειδή ήταν μικρή και δεν ήθελαν οι γονείς της να την παντρέψουν από αυτή την ηλικία, την κούρεψαν για να μην τον βλέπει, κι ο μπαμπάς μου τότε πήρε χάπια να πεθάνει. Τόση αγάπη είχαν. Εν τω μεταξύ τη μαμά μου την αγαπούσε και ένας μουσικός. «Αν δεν ήξερες να κάνεις μακαρόνια, τι τον ήθελες τον άντρα με γαλόνια», της τραγουδούσε κάθε βράδυ, γιατί αρραβωνιάστηκε με τον πατέρα μου.

1951, Τασούλα Τσίκουλα.

Η Λουίζα και η Νίνα με τα πασχαλινά τους φορέματα.

59

πολύγυρος Η μαμά μου παντρεύτηκε τελικά 18 χρονών, στον Πολύγυρο. Εγώ γεννήθηκα το 1932, στη Νέα Τρίγλια. Στη Στρατονίκη, όπου υπηρετούσε ο πατέρας μου, γέμιζα ψείρες. Πήγαινα καθαρή στο σχολείο και τα άλλα παιδιά με κολλούσαν. Στην πραγματικότητα μάλλον κολλούσα από μια ψυχοκόρη που είχαμε. Μια φορά η μαμά μου έβαλε πετρέλαιο στα μαλλιά και μου τα έδεσε, κόντεψα να πάθω έγκαυμα και ασφυξία. Η μαμά μας έντυνε εμένα και τη μικρότερη αδελφή μου τη Λουΐζα, πολύ καλά. Το Πάσχα φορούσαμε φορέματα από βελούδο με άσπρους γιακάδες, άσπρες κορδέλες, και μαύρα γυαλιά. Η Λουΐζα σκοτώθηκε στον Πολύγυρο μαζί με δύο άλλες εξαδέλφες μου από μια χειροβομβίδα, κατάλοιπο του εξοπλισμού κάποιων ανταρτών της περιοχής, που την πέρασαν για παιγνίδι. Ήταν πανέμορφη με μεγάλα καστανά χρυσαφένια μάτια. Είχαμε 2,5 χρόνια διαφορά. Έφυγε 10 χρονών. Στην κατοχή οι αντάρτες άρχισαν να βγαίνουν στα βουνά. Ήμασταν στη Στρατονίκη τότε, όταν ο νονός του Νίκου του αδελφού μου, μεγάλος τσέλιγκας που ήρθε από την Καβάλα λόγω των Γερμανών, είπε στον πατέρα μου πως άκουσε από ένα βοσκό ότι αγριεύουν οι αντάρτες. «Πάρε την οικογένειά σου να φύγουν», τον συμβούλεψε. Ήρθε να μας πάρει η θεία Δήμητρα με άλογα: εμένα που ήμουν 12 χρονών, τη Λουΐζα που πήγαινε Δ΄ τάξη, το Νίκο που ήταν ενός έτους και τη μαμά που ήταν έγκυος στη Χριστίνα. Το βράδυ κάναμε μια στάση στην Αρναία και μείναμε σε κάποιους γνωστούς του πατέρα μου. Μας τάισαν τραχανά, μας περιποιήθηκαν και το πρωί πήγαμε στον Πολύγυρο. Δεν πήγα τότε ούτε σχολείο, ούτε τίποτε. Η Λουΐζα πέθανε την 28η Οκτωβρίου του 1944. Την είχαμε μεταφέρει από τον Πολύγυρο στο Δημοτικό Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης, βαριά τραυματισμένη από τη χειροβομβίδα. Κάποια στιγμή είπε στον πατέρα μου: «Μην κλαις μπαμπά, αύριο θα έρθω σπίτι. Δος μου λίγο νεράκι να πιώ», γύρισε και ξεψύχησε. Σε 40 μέρες είδα το όνειρο με τη Λουΐζα: Ήταν σε ένα δρόμο με πολλά - πολλά λουλούδια στις δύο πλευρές και στη μέση κενό, με πήρε από το χέρι και βαδίζαμε και μετά φτάσαμε στις πύλες του Παράδεισου, όπου έβγαινε μια ευωδία. «Θα έρθω κι εγώ μαζί σου», της είπα. «Εσύ δεν θα έλθεις μαζί μου, θα πάω μόνη μου», μου είπε. Τότε ήμουν μικρή και δεν ήξερα ότι οι ψυχές μένουν μαζί μας 40 μέρες, για αυτό φαίνεται ήρθε η Λουΐζα στον ύπνο μου. Η διαμονή στον Πολύγυρο και οι λιχουδιές στο σπίτι της γιαγιάς μου Ξάφως Μανέ Όλα τα καλοκαίρια πήγαινα στον Πολύγυρο. Εκεί τελείωσα την Α΄ και Β΄ Δημοτικού. Και βέβαια έμενα στο σπίτι της γιαγιά μου μαζί με τις ανύπαντρες τότε αδελφές της μητέρας μου Χρυσάνθη, Ζαφείρω, Δήμητρα και Λούλα. Είχα τρέλα να πάω στον Πολύγυρο. Τρελαινόμασταν για το λιστί με λαδόξυδο. Η γιαγιά το ξεφλούδιζε, το έκοβε κομμάτια και άφηνε στην άκρη το «λιστοπάτσι». Σκοτωμός γινόταν ποιος θα το φάει. Οι θείες έβαζαν μπόλικο λαδάκι και ξυδάκι. Πώς μ’ άρεσε, και βουτούσα και ψωμάκι ζυμωτό. Στο πατρικό μου σπίτι ήμουν άφαγη, αν και είχαμε πολύ καλά φαγητά και γλυκά. Προτιμούσα όμως το λιστί από το βούτυρο με τη μαρμελάδα της μαμάς μου! Και ο παστός μου άρεσε. Σκέτο χοιρινό πάχος, χωρίς καθόλου κρέας, σαν μπέικον, κομμένο σε τετράγωνα, στερεά κομμάτια παχιά, που τα αλάτιζαν με χοντρό αλάτι. Έκοβε η γιαγιά ένα κομμάτι, το έβαζε στο πιρούνι και το έψηνε στο τζάκι να καβουρντιστεί. Αχ! Κι έσταζε το λίπος! Και μετά πάνω στο ψωμί, και γινόταν νόστιμοοοο! Λίγο – λίγο έτρωγα το ψωμί, να μην τελειώσει ο παστός. Ωραίο ψωμί! Όταν ζύμωναν οι θείες τα ψωμιά, τα έβαζαν ψηλά σε ένα μεγάλο μακρόστενο ξύλο, που κρέμονταν με δύο σχοινιά από την οροφή. Η γιαγιά έκανε πίτες, κι έβαζε κι εκείνα τα κουλουράκια, «κλικούδια» 60

1949. Χρυσάνθη Τσίκουλα με τους μικρούς Τάκη και Γιάννη.

πολύγυρος τα λέγαμε: με το ζυμάρι που περίσσευε όταν άνοιγε φύλλο, έκανε 3-4 κουλουράκια στρογγυλά, λάδωνε ένα μεγάλο σινί, τα έβαζε από κάτω και από πάνω έστρωνε το πρώτο φύλλο, μετά τη γέμιση άλλοτε με σπανάκι, άλλοτε με τραχανό, και την έκλεινε. Την έψηνε στο τζάκι, στη στάχτη, και τη γύριζε με μια σπάτουλα για να δει αν ψήθηκε. Μετά την αναποδογύριζε σε ένα πλατύ ξύλο που το λέγαμε «πλαστήρι». Τότε εμείς ορμούσαμε να πάρουμε τα κλικούδια. Τα Χριστούγεννα έβλεπα τα λουκάνικα κρεμασμένα σε μια βέργα, την «κουνταρίδα», και τα λαχταρούσα. Τότε ανάβαμε φωτιά στο τζάκι να κάψουμε τους καλικατζαρέους. Μου έλεγαν ότι ήταν μαύροι με μια ουρά μεγάλη που κατέληγε σε ένα τρίγωνο, άσχημοι, λίγο μεγαλύτεροι από μικρά σκυλάκια. Φόβο και τρόμο εγώ να βγω έξω το βράδυ. Μου έλεγε η γιαγιά: «Να! Θα κατεβούν τα καλικατζαρούδια να φαν τα λουκάνικα. Θα πρέπει να περιμένουμε να ‘ρθει ο παππάς να τ’ αγιάσει για να τα φάμε». Κι έβαζα κι εγώ καμία καραμέλα κάτω από το μαξιλάρι για να τη φάνε και να μη φάνε τα λουκάνικα. Ερχόταν Λουκουβίτες, πάμφτωχοι εκείνα τα χρόνια: «Θειάααα! Να λίγα δαμασκηνούδια, να λίγα μανιταρούδια, να λίγη ριγανούδα, και δος μας λίγο λαδούδι». Έφερναν και μαύρα φασουλάκια, τα μαυρομάτικα. Καθαρά Δευτέρα ερχόταν οι γύφτοι και μάζευαν τα φαγητά που δεν ήταν νηστίσιμα. Ότι είχαμε, λίγο λουκάνικο, αν περίσσευε. Τότε νήστευε πολύ ο κόσμος, αν και τι νομίζεις δεν είχε πολλά να φάει, δε θυμάμαι να μας έκανε ποτέ κρέας η γιαγιά. Αλλά ήταν τόσο νόστιμα τα φαγητά!

«…λουκάνικα κρεμασμένα…»

Τα τραγούδια στο μπαλκόνι Το βραδάκι, αφού επέστρεφα από τη βόλτα που γινόταν κάθε βράδυ στο κεντρικό δρόμο του Πολυγύρου, με ένα μαντώ στο χέρι γιατί είχε ψύχρα, μου έλεγε η θεία Δήμητρα: «Έλα να τραγουδήσουμε». Η Γκιβιζίνα με τη μαμά της, η Φερενίκη, η Σταμούλου και η Χαρίκλεια με τα παιδιά τους και άλλες γειτόνισσες έβγαιναν στα παράθυρα να μας ακούσουν. Τραγουδούσαμε κυρίως εγώ με τη θεία Δήμητρα σεκόντο. Το σουξέ μας ήταν το «Μη μαδάς τις μαργαρίτες»: Μη μαδάς τις μαργαρίτες, μη πιστεύεις παραμύθια κοίταξέ με μες τα μάτια, για να μάθεις την αλήθεια. Άσε τις μελαγχολίες, πάψε πια νάσαι δειλή σ’ αγαπώ κι εγώ πολύ. Κοίτα γύρω μας τρελή, πως για μας χαμογελάει η ζωή. Αγάπες και λουλούδια, ζωή παραμυθένια... Αγάπες και τραγούδια, μοναδική μας έννοια!

1942 στο μπαλκόνι: Πρώτη η Νίνα, τρίτη η Ζαφείρω Μανέ ανάμεσα στις κουνιάδες της. Τελευταία η Δήμητρα Μανέ.

61

πολύγυρος Σε μια μικρή γωνίτσα, θα χτίσουμε φωλίτσα, ...θα ζούμε με τραγούδια, μ’ αγάπες και λουλούδια! Επίσης τραγουδούσαμε το «Είσαι άγγελος ωραίος, κι έχεις μάτια γαλανά, κι έχεις χείλια κοραλλένια κι ολόξανθα μαλλιά». Φαίνεται ότι αυτές οι βραδινές «συναυλίες» των Μανέδενων, που αραδιαζόταν στο πίσω μπαλκόνι πάνω σε στρωμένες κουρελούδες, ήταν η ατραξιόν της γειτονιάς. Η θεία Δήμητρα έλεγε πως όταν αργούσαν να βγουν, τις καλούσαν οι γειτόνισσες: «Άντε κορτσούδια, πότε θα βγείτε να τραγουδήσετε;». Η λάτρα, η αυλή μας, η κατσίκα, τα γιατροσόφια Κάθε μήνα βγάζαμε τα στρώματα και ζεματούσαμε τα ξύλα από τα κρεβάτια γιατί είχαμε κοριούς, αυγά, εκατομμύρια! Τα στρώματα ήταν παραγεμισμένα με ξερά χόρτα από στάχυα και αερίζονταν. Για τις μπουγάδες κουβαλούσαμε από βραδύς νερό από τη μικρή πλατεία, μπροστά στο σπίτι. Έβαζαν οι θείες τα ασπρόρουχα σε ένα μεγάλο ψηλό πανέρι και το ακουμπούσαν στην ξύλινη σκάφη. Πάνω από το πανέρι τέντωναν ένα άσπρο πανί, το σταχτόπανο, όπου έβαζαν στάχτη καθαρή χωρίς κάρβουνα, φύλλα από λεβάντα για άρωμα, και τσόφλια από αυγά για να μην πρασινίσουν τα ρούχα από τα φύλλα. Έριχναν από πάνω καυτό νερό, και μετά τα έπλεναν. Ίσως να τα είχαν πλύνει προηγουμένως 1-2 χέρια. Τα ρούχα γινόταν λευκά, υπέροχα, μοσχοβολούσαν. Στην αυλή μας η θεία Δήμητρα φύτευε λουλούδια κι εμείς τα ποτίζαμε. Όπως κατέβαινες τη σκάλα, στα σκαλοπάτια από πάνω ως κάτω είχε μολόχες σε γλάστρες και τενεκέδες. Σε όλα τα χρώματα. Έβαζα κι εγώ ένα άσπρο λουλούδι μολόχας στα μαλλιά κι έβγαινα έξω. Κάτω στην αυλή εκεί που ήταν το πλυσταριό, ήταν ένα κομμάτι χώμα. Εκεί είχαμε δεντράκια με φρούτα και πασχαλιές και πρέπει να υπήρχαν και ηλιοτρόπια. Όλη η άλλη αυλή ήταν καλυμμένη με μεγάλες πέτρες. Στα κενά ανάμεσα στις πέτρες η θεία Δήμητρα φύτευε λουλούδια. Υπήρχε μια πορτάρα μεγάλη στην αυλή που έκλεινε με δύο σιδερένιες αμπάρες. Ο κήπος μας ήταν πιο πέρα. Είχαμε φασουλιές που τις ποτίζαμε, μια δαμασκηνιά με κίτρινα δαμάσκηνα και δύο καρυδιές. Σκουπίζαμε τις αυλές με σουσούρα. Το νερό το κουβαλούσαν οι θείες με γκαζοτενεκέδες από τη βρύση της γειτονιάς. Ήταν πολύ κουραστικό, αλλά χαιρότανε να το κουβαλάνε γιατί έτσι πότιζαν τα λουλούδια και τα καμάρωναν.

1942, στις σκάλες με τα λουλούδια. Από κάτω Ζαφείρω Μανέ, Νίνα, στο μέσον οι κουνιάδες της Ζαφείρως και πάνω Χρυσάνθη και Δήμητρα Μανέ.

Η γιαγιά μου έδινε ψωμάκι και τυράκι και πήγαινα να βοσκήσω την κατσίκα μας, παρέα με δύο φίλες που έβοσκαν τις δικές τους και λέγαμε ιστορίες να περάσει η ώρα, γιατί καθόμασταν πολλές ώρες.

Στο εξωκλήσι της Παναγίας.

62

πολύγυρος Μια φορά αρρώστησα και η γιαγιά μου έβαλε κοφτές βεντούζες, κι εγώ φώναζα: «Γιαγιά με σφάζεις! Γιαγιά με σφάζεις!». Το πρώτο βέβαια γιατροσόφι ήταν πάντα το ξεμάτιασμα. Οι γιορτές και τα πανηγύρια Στο πανηγύρι της Παναγίας πηγαίναμε κυρίως με τη θεία Δήμητρα και τη θεία Λούλα στις 15 Αυγούστου. Το πανηγύρι μου άφησε ωραίες εντυπώσεις, αλλά υπήρχαν και κάποια μελανά σημεία, που στην ηλικία που βρισκόμουν με φόβιζαν: οι γύφτοι που έτρεμα μη με κλέψουν, ο ζητιάνος με το ξύλινο πόδι, και κάποιοι άντρες που μεθούσαν, παρεξηγιόταν μεταξύ τους, έβγαζαν μαχαίρια, κτυπιόντουσαν. Στον Αη-Λιά πηγαίναμε με τις Τσικουλίνες, την Τασούλα και τη Μαριγούλα. Ήταν πολύ καλές φίλες με τη θεία Δήμητρα και κάναμε παρέα. Η Τασούλα ήταν ντερμπεντέρισσα, λεβεντιά, ωραίος χαρακτήρας. Η Μαριγούλα ήταν πολύ γλυκούλα, στρογγυλοπρόσωπη, με σγουρό μαλλί. Με έπαιρναν και ανεβαίναμε στη γιορτή του Προφήτη Ηλία με τα πόδια. Πολύς δρόμος, σιγά-σιγά με πολλή κουβέντα, πολύς κόσμος. Και θυμάμαι ότι είχαν φρέσκα αμύγδαλα τα κορίτσια γιατί είχαν αμυγδαλιές, τα καθαρίζαμε και τρώγαμε. Δεν γινόταν πανηγύρι, κουρμπάνια κλπ. Προσευχή μόνο. Αλλά μου άρεσε πάρα πολύ! Τα καρναβάλια γινόταν στις δύο βρύσες στον πλάτανο, έξω από το εστιατόριο του Καλαμάρα. Ντυνόταν καρναβάλια και χόρευαν αγόρια και κορίτσια. Εγώ σαν κοριτσάκι πήγαινα και χάζευα. Είχε μουσική, γραμμόφωνο.

1941, στις σκάλες με τα λουλούδια: Δήμητρα και Ζαφείρω Μανέ, Μαριγούλα Τσίκουλα.

Επίλογος Αυτή ήταν η αφήγηση της Νίνας. Μέσα από τα λόγια της, μικρές ή μεγάλες πολύτιμες ψηφίδες στο πάζλ της παιδικής και νεανικής ζωής της μητέρας μου και της ιστορίας της οικογένειάς της, γνώρισα τον παππού μου τον Χρήστο Μανέ, τις ευτυχισμένες και τις τραγικές στιγμές της οικογένειας, άκουσα τη γιαγιά Ξάφω να μιλάει, ένιωσα τις γεύσεις και τις μυρωδιές του σπιτιού, απόλαυσα τα χρώματα των λουλουδιών που με περισσή φροντίδα και αγάπη φύτευε η μαμά μου, τραγούδησα τα τραγούδια της, πήγα μαζί της στα πανηγύρια και ανέβηκα στον Αη-Λιά. Σ΄ ευχαριστώ θερμά καλή μου Νίνα! Υποσημείωση

1. Η Νίνα ζει σήμερα στην Κασσανδρεία με το σύζυγό της Χρήστο Σχοινά, πρώην αξιωματικό του Στρατού και πρώην Δήμαρχο Κασσανδρείας.

1941: Δήμητρα και Ζαφείρω Μανέ και Μαριγούλα Τσίκουλα στην αυλή.

63

πολύγυρος Δείγματα χρόνου Οι προσκλήσεις γάμου: χθες, σήμερα, αύριο;

Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη

Έβρεχε, ήταν ένα από κείνα τα βροχερά κρύα απογεύματα του Δεκέμβρη, που αν έχεις στέγη και θέρμανση έχεις τη βοήθεια του Θεού, όταν ξαφνικά χτύπησε το τηλέφωνο. Είστε η κυρία Μαρία Μπουλάκη του Ιωάννη και της Χάιδως, το γένος Αγγέλου Μπαντέ; Με ρώτησαν. Ναι, απάντησα διστακτικά, αλλά εσείς; Γεια σου Μαρία. Είμαι ο Αντώνης Παλαμήδης και θέλω να σου κάνω ένα δώρο. Έχω στα χέρια μου το προσκλητήριο γάμου του πατέρα σου, 26-1-1930. Είναι κι αυτό ένα από τα μυστικά του συρταριού του πατέρα μου. Είπαμε κάποιες κουβέντες και κλείσαμε το τηλέφωνο. Στάθηκα στη μέση του δωματίου και άρχισα να ενσαρκώνω τις λέξεις, τα φαντασιόπληκτα οράματά μου και τις μνήμες μου. Εκείνο το μαγικό «ξανά», που δεν πρόκειται να βιωθεί ποτέ «ξανά», με συνεπήρε και ζεστό το αίμα της νοσταλγίας ανέβηκε στο κεφάλι μου. Ένας αναστεναγμός, ένα αχ! βγήκε από μέσα μου για την αμετάκλητη απώλεια. Αναστατώθηκα, αλλά έτσι ορίζεται η ζωή μας είπα, ανάμεσα στο χθες, το σήμερα και το αύριο. Ώστε, ο πατέρας μου είχε ξεπεράσει την εποχή του, που την πρόσκληση στο γάμο την έκανε ένας νέος φίλος του γαμπρού ή της νύφης που γύριζε στα σπίτια κρατώντας ένα μπουκάλι ρακί. Έπινε αυτός μια γουλιά, έκανε την πρόσκληση, κερνούσε και τον καλεσμένο. Προφανώς, πιες και κάλεσε, πιες και ξαναπιές, στο τελευταίο σπίτι δεν θα ήταν σε θέση να πει το λόγο της επισκέψεώς του! Δεν πείραζε όμως, τα χρόνια εκείνα τα νέα μαθαίνονταν «απ’ τουν ένα στουν άλλου». Όσο για τα κουτσομπολιά; κυκλοφορούσαν γρηγορότερα από το να τα φώναζε «η τιλάλ’ς». Τόσα χρόνια πριν είχε τυπογραφείο στον Πολύγυρο! Να ένα άλλο ευχάριστο νέο: ήξερα ότι πολλοί εγγράμματοι γονείς έκαναν χειρόγραφες προσκλήσεις γάμου. Η μητέρα μου ήταν ένα απλοϊκό κορίτσι, όμοφρο, μεγαλωμένο με φροντίδα και αρχές, μοναχοκόρη. Για το γάμο ήξερε τα τυπικά. Πως η συμβολή της γυναίκας στην κοινωνία εξαντλείται σχεδόν στο ρόλο που την όρισε η φύση. Να γίνει σύζυγος και μητέρα. Ν’ αποκατασταθεί κοινωνικά με το γάμο. Για να φθάσει όμως κάθε κόρη στην ώρα της, φρόντιζαν οι γονείς της, το περιβάλλον της, ή, ξεπερνώντας τις κοινωνικές προκαταλήψεις, η ίδια κατάφερνε να πραγματοποιήσει το μοναδικό για τη φύση της όνειρο, τη δημιουργία οικογένειας. «Να μην απουμείν’ η δόλια ανύπαντρ’ κι δεν αξίζ’ ούτι καλημέρα να τ’ πεις, αφού δε στάθ’κι ικανή ούτι έναν άντρα να βρει κι να τρανέψ’ ένα πιδί», ύστερα προχωρούσαν και παρακάτω: «αλλά τέτχην που ‘ταν ποιος τ’ν έπιρνι». Έτσι λοιπόν και οι γονείς της μητέρας μου δέχτηκαν προξενιά και η Χάιδω βρέθηκε στην κρίσιμη στιγμή να διαλέξει ανάμεσα στο μεγάλο ναι ή στο μεγάλο όχι! Αλλά, «ό,τ’ πήτι ισείς», ήταν η απάντηση. Κι όταν τη ρωτήσαμε αργότερα, μας είπε: «τι μαρή ήξιρα ιγώ τι θα πει άντρας;». Είπαν «ναι» όλοι μαζί. Έτσι η Χάιδω αποκαταστάθηκε και δικαιώθηκε κοινωνικά και στο εξής θα λέγονταν «παντρεμένη γυναίκα» και βρέθηκε, από την αγκαλιά της μάνας της, στην αγκαλιά ενός άντρα, τον οποίο, όπως την είπαν, έπρεπε να υπηρετεί σιωπηλά, πιστή στην υπόσχεση που έδωσε μπροστά στο Θεό, με σεβασμό και ευσέβεια στο μυστήριο του γάμου. Στο γάμο, μας έλεγε, ο πατέρας σας κάλεσε πάρα πολύ κόσμο. Τους 64

Το ζεύγος Ιωάννη και Χάιδως Μπουλάκη (όρθιοι) περί τα 1935.

πολύγυρος πιο πολλούς δεν τους ήξερα. Το γλέντι κράτησε τρεις ημέρες: «η Δημητράκ’ς η Συργιάν’ς ανέβ’κι απάν’ στ’ν αγριντιά, σκνίπα στου μυθίσ’, τρόμαξαν να τουν κατιβάσ’ν. Η παππούς σας έβλιπι του κρασί να τιλιών’ κι αφνοί να μη φεύγ’ν κι ήταν ούλου γινάτ’, γιατί ήθιλι να κοιμ’θεί. Τ’ν άλλ’ μέρα ήθιλι να πάει στου χουράφ’», τα γλέντια τα θεωρούσε χασομέρια, «αυτά είνι για τ’ς παζαρίσ’» έλεγε… Μας είπε επίσης ότι ο πατέρας μας την έκανε ωραία γαμήλια δώρα «πούδρα κι κουκ’νάδ’ κι άρουμα», τα οποία ούτε καν ήξερε να χρησιμοποιήσει. (Τα θυμάμαι υπολείμματα που τα χρησιμοποιούσα όταν γινόμουν καρναβάλι). Ό,τι ήθελε την αγόραζε: λούσα, φορέματα που τα έραψε στις καλύτερες μοδίστρες, την Άννα Κουγιουμτζή και Πηνελόπη Βερροιώτη. Η ζωή της απέκτησε προορισμό και πληρότητα μετά την γέννηση των παιδιών της. Όμως επειδή δεν έφυγε από το σπίτι της, ουσιαστική και υπεύθυνη θέση στην οικογένειά της κράτησε ο παππούς και η γιαγιά κι αυτό πολλές φορές προβλημάτιζε τον πατέρα μου, σώγαμπρος γαρ! Όταν μεγαλώσαμε τη ρωτούσαμε: «Καλά, αφού εσύ δεν ήξερες τίποτε για τον άντρα, τι έκανες τη νύχτα του γάμου;». Κι ενώ εμείς τη ρωτούσαμε «για γούστο», εκείνη θύμωνε. Αυτές, αλλοίμονο, ήταν απαγορευμένες συζητήσεις, ήταν ντροπή να λέγονται! Η απάντηση ήταν: «Άμα σι τα’νάξου έναν μπάτσου θα δ’γεις τι έκαμα! Ντιπ τσίπα δε σας απόμ’νι. Άμα παντριφτείς θα δ’γεις τι κάμν’». Κι ύστερα από λίγο με ύφος: «Σ’ αφήν’ του σκ’λί άμα σι γιουρντίσ’ για να σ’ αφήκ’ κι η άντρας;» Τότε είχαν κι ένα ωραίο έθιμο. Να βοηθούν με δώρα τους νιόπαντρους να στήσουν το νοικοκυριό τους. Τους έστελναν «του πιάτου» όπως έλεγαν. Συνήθως ήταν σκεύη κουζίνας που συνοδεύονταν με πολλές ευχές, όπως «να ζήστι ριζουμέν’, μι πουλλούς απουγόνους, να είστι βλουγημέν’». Τα δώρα ήταν γεμάτα ρύζι, βαμβάκι, κουφέτα. Για να είναι ριζωμένοι, ν’ ασπρίσουν όπως το βαμβάκι, δηλαδή να γεράσουν μαζί και να είναι η ζωή τους γλυκιά σαν τα κουφέτα. Υπήρχαν όμως και εξεζητημένες ευχές που γράφονταν από τους ρομαντικούς εγγράμματους της εποχής, όπως: «Ευχόμεθα να μην υπάρξουν σύννεφα στη ζωή σας κι αν υπάρξουν , άς έχουν το χρώμα και το άρωμα των τριαντάφυλλων», ή απλά «βίον ανθόσπαρτον».

Πρόσκληση του 1925.

Προσκλήσεις γάμου του 1903 και 1910 αντίστοιχα.

65

πολύγυρος Κατ’ αυτό τον τρόπο περνούσαν τα χρόνια. Οι γάμοι, στα δύσκολα χρόνια του πολέμου, γίνονταν στα σπίτια. Ούτε πολλά καλέσματα, ούτε τραπέζι, φτώχεια, φόβος. Σιγά-σιγά πέρασαν και τα δύσκολα και η ζωή ξαναβρήκε το δρόμο της. Καινοτόμες ιδέες, συ συνδυασμό με την παράδοση, εισχώρησαν και στην κοινωνία του Πολυγύρου. Τα μυστικά του γάμου αποκωδικοποιήθηκαν. Οι νέοι άρχισαν να ζουν ελεύθεροι. Να ερωτεύονται. Να δημιουργούν σχέση και συναναστροφή, πριν το γάμο. Κι αν διαπιστώσουν ότι μπορούν να συμβιώσουν, προχωρούν σε γάμο, αλλιώς αποχωρούν έντιμα μ’ ένα απλό «άντε γεια»! Αν όμως αποφασίσουν να παντρευτούν, κάνουν ωραία προσκλητήρια, καλούν πολύ κόσμο, γεμίζουν οι εκκλησίες τούλια, λουλούδια, τουαλέτες, χαρούμενους γονείς, παρανυφάκια, δώρα. Ακολουθούν γεύματα ή δείπνα σε ανθοστολισμένα κέντρα διασκέδασης με μουσική. Οι νεόνυμφοι ανοίγουν το χορό «με διστακτικό βαλς», ακολουθούν παραδοσιακοί χοροί, κόψιμο τούρτας κλπ. Όμως η ζωή προχωρά. Ψηφίζονται νέοι νόμοι: πολιτικός γάμος. Χωρίς εκκλησίες και νταβαντούρια. Το κίνημα για την απελευθέρωση και τα δικαιώματα της γυναίκας κυριάρχησε σε πόλεις και χωριά. Σήμερα οι γυναίκες δεν στηρίζουν τη ζωή τους στην ισόβια συμβίωση. Δεν δέχονται την καταφρόνηση «του αφέντη συζύγου για να μην πατήσουν το στεφάνι», δεν δέχονται «το ρόλο της δούλας». Η γυναίκα δεν δαπανά τον εαυτό της στην υπηρεσία του άνδρα, όταν διαπιστώσει ότι δεν είναι ικανός να κάνει μαζί της την οικογένεια που φαντάστηκε. Δεν ζητά καταφύγιο στην οικογένεια και κοινωνική προβολή με το γάμο. Υπάρχουν ακόμη πολλά ζευγάρια που ακολουθούν τα έθιμα του γάμου με μικρές τροποποιήσεις. Στο προσκλητήριο του γάμου π.χ. σε εμφανές σημείο γράφεται ο αριθμός λογ/σμού τραπέζης, ή λίστα γάμου ή το πρακτορείο ταξιδιών για κάθε προσφορά στο ζευγάρι. Αυτό αντικαθιστά «το πιάτο» που προαναφέραμε…. Άραγε, θα γίνονται προσκλήσεις γάμου για να παραβρεθούμε όταν υπογράφεται το Σύμφωνο Συμβίωσης στον συμβολαιογράφο και θα κρατούμε δώρα και λουλούδια; Ύστερα απ’ όλα αυτά που γίνονται σήμερα, πώς να φανταστώ το αύριο; Φαντάζομαι την πρόσκληση με e-mail ή sms!!! Ακόμη και με τηλεφωνική επικοινωνία όπως άκουσα, μια μέρα, έναν συνεπιβάτη μου στο λεωφορείο: «Έλα δικέ μου, τι κάνεις; Πού θα βρίσκεσαι την Πέμπτη;». «Γιατί ρε;». «Σε θέλω ρε μαλ… να ‘ρθεις στο δημαρχείο κατά τις 11 να μαρτυρήσεις ότι θα κρεμαστώ»! «Το αποφάσισες ρε; Πώς κι έτσι, μπράβο…»…. Αυτό φαντάζομαι πως είναι το λιγότερο! Σκεφτείτε την ημέρα που οι γονείς θα καλούν στους γάμους του υιού τους Χρήστου που θα τελεσθεί με τον Γιώργο ή της θυγατρός Άννας μετά της Μαρίας. Δεν φαντάζομαι να φθάσουν σε εκκλησία. «Ποιος παπάς και ποιος κουμπάρος», έλεγαν για τα μπερδεμένα πράγματα. Τώρα θα λέμε «ποιος νύφη ποιος γαμπρός»! Τι λέτε, δεν θα οργισθεί ο Θεός; Μπράβο, «πρόοδος», θα πουν πολλοί! Το πλήθος των μορφών που παίρνει με το πέρασμα των χρόνων η κοινωνία, μας δημιουργεί ποικίλα συναισθήματα. Τι θεωρείτο ντροπή χθες, τι σήμερα. Πολύμορφη η ηθική στάση. Αλλιώς μετριέται η ηθική και η εντιμότητα. Άλλη αντίληψη για την προσωπική ευτυχία. Τελικά θα παραδεχθούμε ότι όλη αυτή η ηθική άμβλωση και η νοσηρή υποκρισία είναι ο δρόμος της απελευθέρωσης και της προόδου; Ας ζήσουμε για να δούμε. Ο χρόνος δίνει δείγματα.

66

Πρόσκληση του 1928.

πολύγυρος Η ζωή μου στον Πολύγυρο με έναν Πολυγυρινό

Τασούλα Μπακατσέλου-Τσίκουλα

«Εγώ δεν πρόκειται να ξαναπατήσω ποτέ στον Πολύγυρο. Δεν μου αρέσει. Δεν μπορώ και τις στροφές του δρόμου του. Ζαλίζομαι. Δεν θα έρθω ξανά μαζί σας αν πάτε στον Πολύγυρο». Αυτή την μεγαλόστομη και επαναστατική δήλωση έκαμα στους γονείς μου τω καιρώ εκείνω. Πρέπει να ήμουν τότε στην τρίτη η τέταρτη δημοτικού. Οι γονείς μου και ιδιαίτερα ο πατέρας μου αγαπούσε πολύ την Χαλκιδική και ιδιαίτερα τον Πολύγυρο. Ήταν γοητευμένοι με το κλίμα του, με το άφθονο πράσινό του, με τα άφθονα νερά του και με την ομορφιά του, όπως έλεγαν. Έτσι, πηγαίναμε συχνά εκεί κατά τις κυριακάτικες εκδρομές μας. Εμένα, γεννημένη στην Θεσσαλονίκη και μεγαλώνοντας εκεί, δε με συγκινούσε ιδιαίτερα, σε εκείνη την ηλικία, ούτε το κλίμα, ούτε η αφθονία του πράσινου και των νερών, ούτε η ομορφιά του Πολυγύρου. Εκείνο όμως που με εξουθένωνε και με έκανε να τον αντιπαθώ ήταν οι ατέλειωτες στροφές του δρόμου μέσα από τα βουνά μέχρι να φτάσουμε στον Πολύγυρο, που με ζάλιζαν, με κούραζαν και με έκαναν τελικά να αποφασίσω κάποια στιγμή και να δηλώσω επίσημα ότι δεν θα ξαναπατήσω ποτέ στον Πολύγυρο. Έτσι, στέρησα και από την οικογένεια μου και ιδίως από τον πατέρα μου τις εκδρομές στον Πολύγυρο. Ο λαός μας όμως αποδείχτηκε και στην περίπτωση μου ακόμα μία φορά πολύ σοφός έχοντας ήδη πει το «μεγάλη μπουκιά να φας, μεγάλο λόγο να μην πεις». Και εγώ είχα πει μεγάλο λόγο, καθώς ήταν γραφτό μου να παντρευτώ Πολυγυρινό! Ο Πολυγυρινός αυτός λεγόταν Γιάννης Τσίκουλας, ήταν γιατρός και την εποχή της γνωριμίας μας ετοιμαζόταν να υπηρετήσει ως αγροτικός γιατρός στο χωριό Βαρβάρα της Χαλκιδικής. Έτσι η πρώτη μου ουσιαστική γνωριμία με τους Χαλκιδικιώτες και την Χαλκιδική άρχισε από την Βαρβάρα.

Η Βαρβάρα μου άφησε πολύ καλές αναμνήσεις. Το απαράμιλλο τοπίο, η φιλοξενία και η αυθεντικότητα των ανθρώπων. Οι Βαρβαριώτες, μας έδειξαν πολλή αγάπη. Θα θυμάμαι πάντα ιδιαίτερα την Μαρίκα την μαία και τον άντρα της τον Γιώργο και την Μαρία την Παπά που έγινε φίλη μου και μου έμαθε μεταξύ άλλων το κους κους που έκαναν στη Βαρβάρα, το ζεύγος Καρίνα τους δασκάλους, τον Γιάννη τον δασικό, την Ρήνα, την Βαγγελιώ και πολλούς άλλους. Θα με συνοδεύει πάντα η ευωδιά της ρίγανης και του φλαμουριού, που μας πρόσφεραν σε κάθε ευκαιρία. Μετά

1966. Αναστασία και Κατερίνα Μπακατσέλου στις «Έξι Βρύσες».

1966. Ελένη και Περικλής Μπακατσέλος, Αναστασία Σαχίνογλου, Αναστασία Μπακατσέλου-Τσίκουλα.

67

πολύγυρος την Βαρβάρα ήρθε η γνωριμία μου με την ιδιαίτερη πατρίδα του Γιάννη, τον Πολύγυρο. Τότε άρχισε να μου ανοίγεται ένας καινούργιος κόσμος καθώς γνώριζα σε βάθος την ψυχή, τη γλώσσα, τα έθιμα, τις συνήθειες και την κουλτούρα των Πολυγυρινών και των υπολοίπων Χαλκιδιωτών. Εκτός βέβαια από το Γιάννη δύο άλλα άτομα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για να μπω στην ψυχή και τις συνήθειες του τόπου. Το ένα άτομο ήταν η πεθερά μου η Χρυσάνθη, που μου στάθηκε σαν δεύτερη μάνα, με γνώρισε με τις φιλενάδες της και μου έμαθε την γοητεία των αλληλοεπισκέψεων μεταξύ τους, τον πρωινό καφέ και τον απογευματινό σόμπορο. Μου έμαθε τις ανεκτίμητες χωριάτικες συνταγές για φαγητά και γλυκά και πολλά άλλα. Το άλλο άτομο ήταν η συνυφάδα της πεθεράς μου η Νίτσα, η οποία ήταν σχεδόν συνομήλική μου. Αυτή μου στάθηκε σαν αδελφή με γνώρισε και αυτή με τις φιλενάδες της και με εισήγαγε στην κοινωνική ζωή του Πολυγύρου της νεότερης γενιάς. Θα αναφέρω κάποια ιδιαίτερα στοιχεία της Πολυγυρινής ζωής, τα οποία ήταν πρωτόγνωρα για μένα και τα οποία, είτε με παραξένεψαν, είτε με γοήτευσαν, είχαν, μαζί με πολλά άλλα, σαν τελικό αποτέλεσμα να μπω στην ψυχή του τόπου και στις συνήθειες του και να νιώσω την ζεστασιά της ανθρώπινης συνύπαρξης. Από τις πρώτες εντυπώσεις μου ήταν το «ακλείδωτο» στις εξώπορτες των σπιτιών. Μεγαλωμένη στο κέντρο της Θεσσαλονίκης το έβρισκα αδιανόητο να αφήνουν στα σπίτια τους τις εξώπορτες ξεκλείδωτες, με αφημένο μάλιστα μερικές φορές και το κλειδί στην κλειδαριά. Επίσης οποιαδήποτε στιγμή ήθελε κάποιος γείτονας, φίλος ή συγγενής, μπορούσε να επισκεφτεί ένα σπίτι χωρίς προειδοποίηση. Και ήταν πάντα ευπρόσδεκτος σε οποιαδήποτε κατάσταση κι αν βρισκόταν οι οικοδεσπότες. Ήταν συνηθισμένο να ακούς «Περνούσα από το δρόμο σας και είπα να μπω να σας πω μια καλημέρα» ή «σας επιθύμησα και ήρθα να δω τι κάνετε». Αυτά με παραξένευαν αλλά με έκαναν να νιώθω μία συνεχώς αυξανόμενη οικειότητα και ζεστασιά με τους Πολυγυρινούς. Απολαυστικός ήταν ο πρωινός καφές. Οι γειτόνισσες, πότε στο σπίτι της μιάς, πότε στης άλλης, έπιναν τον καφέ, έβλεπαν το φλιτζάνι και σχολίαζαν την επικαιρότητα του μικρού τους κόσμου. Η μεταξύ τους ενημέρωση άρχιζε πάντα με το «τι καλό φαΐ έχετε σήμερα», που ρωτούσε η μία την άλλη. Ήταν μία κλασική ερώτηση της πρωινής αυτής συγκέντρωσης. Ήταν βασική έγνοια της νοικοκυράς τότε η ετοιμασία του καθημερινού φαγητού καθ’ όσον και περισσότερος χρόνος χρειαζόταν για να παρασκευαστεί και περισσότερος κόπος να βρεθούν τα υλικά. Είναι αξέχαστη η ευωδία που έβγαινε από τα σπίτια από τα φαγητά που μαγειρεύονταν.

1966, στην «Παναγία».

Κατερίνα Μπακατσέλου, Αναστασία Σαχίνογλου, Αναστασία και Περικλής Μπακατσέλος.

68

πολύγυρος Με όχι ιδιαιτέρα εξεζητημένα υλικά, αλλά με πολλή τέχνη και μεράκι οι νοικοκυρές παρουσίαζαν πιάτα γευστικότατα και λαχταριστά. Και πως να μην είναι πεντανόστιμα όταν όλες οι συνταγές αρχίζουν με το κλασσικό «τσιγαρίζουμε ένα κρεμμύδι, μετά προσθέτουμε τη σάλτσα» ή «τσιγαρίζουμε το κρέας» ή «τηγανίζουμε τις πατάτες». Εκείνη η μυρωδιά του τσιγαρισμένου κρεμμυδιού, του τσιγαρισμένου κρέατος και της τηγανητής πατάτας που έβγαινε από τα Πολυγυρινά σπίτια εκείνης της εποχής ήταν μεθυστική. Τώρα απαγορεύτηκαν τα τσιγαριστά, απαγορεύτηκαν τα τηγανητά, η ανάμνησή τους όμως χαϊδεύει τις αισθήσεις. Συναρπαστικότερη από την πρωινή συγκέντρωση ήταν η απογευματινή συγκέντρωση ο σόμπουρους. Κάτι πρωτόγνωρο και γοητευτικό για μένα. Με τον ερχομό του δειλινού, οι γυναίκες της γειτονιάς, πότε στο σπίτι της μιάς πότε της άλλης, κάθονταν στο κατώφλι του σπιτιού, στα σκαλοπάτια, σε σκαμνάκια ή σε καρέκλες όπου συνέχιζαν την πρωινή αλληλοενημέρωση, ενώ στους γύρω δρόμους και τις αλάνες τα παιδιά της γειτονιάς ξεσήκωναν τον κόσμο με τα παιχνίδια τους και τις χαρούμενες φωνές τους. Ερχόταν σιγά σιγά η νύχτα γοητευτική με ήχους τριζονιών, γαβγίσματα σκυλιών και φωτάκια από πυγολαμπίδες, που ακόμα υπήρχαν στις γειτονιές του Πολυγύρου. Στην ιεροτελεστία του πρωινού καφέ και του σόμπουρου με εισήγαγε, όπως είπα, η αλησμόνητη πεθερά μου, η οποία ήταν μία γυναίκα συντηρητική, μετρημένη, νοικοκυρά, οικονόμα αλλά γενναιόδωρη και φιλόξενη. Έμαθα πολλά από αυτήν. Έπλεκε και κεντούσε κυριολεκτικά αριστουργήματα. Από αυτά λίγα μπόρεσα να μάθω. Φυλάω όμως σαν ανεκτίμητο θησαυρό τα κεντήματά της και τα πλεκτά της. Περισσότερα έμαθα για την παραδοσιακή κουζίνα του Πολυγύρου. Έτσι έμαθα να βάζω πάντα στις χορτόπιτες λίγο γλυκό τραχανά. Θυμάμαι να μου λέει: «Ζήσεις χρονίσεις, κορίτσι μ’, να βάζεις λίγα τραχανά στις χορτόπιτες για να απορροφούν τα υγρά». Οι χορτόπιτες με τον τρόπο αυτό γίνονται πράγματι πεντανόστιμες και έχουν μία θεσπέσια διαφορετική γεύση. Μέχρι τώρα έχω πάρει πολλούς επαίνους όταν κάνω τις χορτόπιτες με τη συνταγή της πεθεράς μου! Άλλη υπέροχη συνταγή της ήταν οι τουρσί μελιτζάνες γεμιστές με ψιλοκομμένα λαχανικά και τυλιγμένες με σέλινο. Ανεκτίμητες γεύσεις προσφέρουν τα φιογκάκια, τα κλικούδια, τα πτάρια, τα τυροπίτια, τα απαράμιλλα γλυκά της του κουταλιού, στα οποία οι Πολυγυρινές γενικά είναι μαστόρισες. Μαγείρευε πάντα σε μασίνα η οποία έδινε μία άλλη διάσταση στα φαγητά και στο χώρο. Αξέχαστη θα μου μείνει την συμβουλή που μας έδινε όταν γευματίζαμε μαζί: «Ποτέ να μην αφήνετε αφάγωτη την τελευταία χαψιά γιατί θα σας αφήσει το τυχερό!».

Περικλής Μπακατσέλος.

«Έξι Βρύσες» 1966. Κατερίνα και Περικλής Μπακατσέλος.

69

πολύγυρος Ο πεθερός μου ο Τζώρτζης ένας χρυσός άνθρωπος πάντα έφερνε από το κρεοπωλείο του για εμάς και τα εγγόνια του που τα λάτρευε, εκλεκτές λιχουδιές στις οποίες μόνο οι χασάπηδες είχαν πρόσβαση: γλυκάδια, αμελέτητα, σπληνάντερα, σκέπες κλπ. Παράλειψη θα ήταν να μην αναφέρω τα εκλεκτά Πολυγυρινά λουκάνικα που τα έκαναν με μία δική τους συνταγή και την συνέχισε ο αγαπημένος κουνιάδος μου ο Τάκης στο κρεοπωλείο του. Ο Τάκης επίσης είναι ο καλύτερος «ψητάς» που έχω γνωρίσει. Εντύπωση μου έκανε όταν πρωτοπήγα στον Πολύγυρο η βραδινή βόλτα που άρχιζε από τις Έξι Βρύσες και έφτανε για τους πιο ρομαντικούς μέχρι το εκκλησάκι του Αγίου Σπυρίδωνα και τη «Ράχη». Ήταν η καθημερινή διασκέδαση των Πολυγυρινών εκείνης της εποχής. Εκεί επιδείκνυαν τα καινούργια τους φορέματα οι δεσποινίδες και οι κυρίες, εκεί φλέρταραν οι νεαροί, εκεί συναντιόνταν οι φίλοι, εκεί μαθαίνονταν τα νέα. Ήταν εκπληκτικό. Μόλις σουρούπωνε γέμιζε ο κεντρικός δρόμος από πλήθος ανθρώπων που πηγαινοερχόταν. Ήταν η βραδινή βόλτα! Θεσμός ισχυρός και αδιαπραγμάτευτος! Τέλος η ντοπολαλιά των Πολυγυρινών υπήρξε για μένα μία ξένη, γοητευτική γλώσσα. Συνέχεια ρωτούσα να μου εξηγήσουν τι έλεγαν ιδίως οι παλιότεροι. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι, μεταξύ άλλων πολλών, χρειάστηκε να μάθω στα Πολυγυρινά όλη την ανατομία του ανθρώπινου σώματος για να συνεννοούμαι. Έτσι έμαθα ότι πατσί ή κρατούν’(ι) είναι το κεφάλι, αγκρέφαλους είναι το πρόσθιο μέρος του κεφαλιού, δηλαδή το μέτωπο, και ανικούτ’κας το οπίσθιο μέρος του κεφαλιού. Αχείλια είναι τα χείλια, στόμας είναι το στόμα, καταπιόνας ο οισοφάγος, καρίτζιφλους ο λάρυγγας, ψουμουσάκ’λου το στομάχι, άντιρου το έντερο, βούζα η κοιλιά, μπρικούδ’ το «πουλάκι» των αγοριών, ζ(ι)νίχ(ι) το σβέρκο, κατίνα η ωμοπλάτη, σταυρί το κάτω μέρος της σπονδυλικής στήλης και νουρίτσα το παρακάτω. Τα απολάμβανα και τα απολαμβάνω τα «Πολυγυρινά». Ο κόσμος του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής μας αντάμειψε με την αγάπη του, που την νιώθαμε και εξακολουθούμε να την νιώθουμε κάθε στιγμή. Ήταν συγκινητικά τα δώρα που μας έφεραν και που είχαν αρχίσει με τη ρίγανη και το φλαμούρι των κατοίκων της Βαρβάρας και συνεχίστηκαν με αυγά, ελιές, φρούτα, λαχανικά και άλλα καλούδια από την ευλογημένη γη της Χαλκιδικής. Όπου σταθώ και οπού βρεθώ διακηρύττω ότι δεν υπάρχει ωραιότερος τόπος από τον Πολύγυρο και την Χαλκιδική και ότι δεν υπάρχουν ωραιότεροι άνθρωποι από τους Πολυγυρινούς και τους Χαλκιδικιώτες. Είναι άνθρωποι ντόμπροι και αυθεντικοί. Σίγουρα δεν είμαι απόλυτα αντικειμενική. Πολλά ίσως τα ωραιοποιεί η αγάπη μου για τον Πολυγυρινό σύντροφό μου. Σίγουρα όμως αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα. Όσο για τη δήλωση που έκανα μικρή στους γονείς μου ότι «δεν θα ξαναπατήσω στον Πολύγυρο», την διέψευσα παταγωδώς και εμπράκτως. «Ξαναπάτησα και ξαναξαναπάτησα» χιλιάδες φορές έκτοτε και εύχομαι να αξιωθώ «να ξαναπατήσω» πολλές φορές ακόμα.

Στάμος Πιστολάς και Απόστολος Ρόκος. «Τα απολάμβανα και τα απολαμβάνω τα Πολυγυρινά…».

70

πολύγυρος Τι έγινε εκείνη τη χιονισμένη μέρα!

Γιάννης Τσίκουλας Ομ. Καθηγητής Παιδιατρικής ΑΠΘ

Στον Πολύγυρο της παιδικής μου ηλικίας τα χιόνια ήταν άφθονα. «Έβαζι ένα γόνα χιόν(ι) μέχρι κι ένα μπόι χιόν(ι) ικείνα τα χρόνια», ακούς να αβγιούντι1 οι παλιοί Πολυγυρινοί· ίσως υπερβάλλοντας λίγο! Εμείς τα παιδιά τρελαινόμασταν με τα χιόνια, κυρίως γιατί δεν θα είχαμε σχολείο και βέβαια γιατί θα παίζαμε χιονοπόλεμο και θα απολαμβάναμε τη μαγεία που προσφέρει το χιόνι. Οι μεγάλοι όμως αντιμετώπιζαν τα χιόνια με δέος για τα προβλήματα που τους προκαλούσαν. Δεν μπορούσαν να πάνε στις δουλειές τους, πάγωναν τα νερά, δυσκολεύονταν να ταΐσουν και να ποτίσουν τα ζώα τους, οι συγκοινωνίες σταματούσαν κλπ. Ένα από τα οξέα και απαιτούντα άμεση λύση προβλήματα, που προκαλούσε το πολύ χιόνι, ήταν η πρόσβαση στον απόπατο (στο αποχωρητήριο)! Εκείνα τα χρόνια όλα τα αποχωρητήρια βρίσκονταν εκτός σπιτιού. Ήταν στις αυλές των σπιτιών και για να προσεγγισθούν έπρεπε πολύ συχνά να κατεβούν οι άνθρωποι σκάλες και να διασχίσουν πολλές φορές μεγάλες αποστάσεις ανοίγοντας δρόμο μέσα στο χιόνι. Αυτό δεν σήκωνε αναβολή, δεν σήκωνε καθυστέρηση. Έπρεπε να γίνεται άμεσα κάθε φορά που χιόνιζε και μάλιστα πρωί πρωί! Πιστεύω ότι πολύ παραστατικά έδωσε με απλές και χαρακτηριστικές λέξεις την εικόνα μιας χιονισμένης μέρας και τα αισθήματα, που προκάλεσε στις διάφορες ηλικίες το χιόνι, η έκθεση του συμμαθητή μου, του Θανασιού, που την έγραψε όταν μας έβαλε ο δάσκαλος να γράψουμε έκθεση με τίτλο μια «Χιονισμένη μέρα» την οποία παραθέτω παρακάτω: «Μια χιονισμένη μέρα» (Έκθεση του μαθητή της Δ΄ τάξεως του Δημοτικού Σχολείου Πολυγύρου Αθανασίου Π.) Όταν ξημέρωσε η χιονισμένη μέρα ο πατέρας μου πήγε στο παραθύρι και είπε: «Μπω, μπω χιόν(ι)2. Δεν μπορώ να πάω στη δουλειά μου». Ύστερα πήγε στο παραθύρι η μάνα μου και είπε: «Μάρη3, τι χιον(ι). Πως θα πάμε στον απόπατο»; Ύστερα πήγε η γιαγιά μου στο παραθύρι και είπε: «Ούμπας4. Πάλι χιόν(ι). Το σιχάθηκα»!

«…εκείνα τα χρόνια όλα τα αποχωρητήρια …ήταν στις αυλές των σπιτιών…».

71

πολύγυρος Ύστερα πήγε ο παππούς μοιυ στο παραθύρι και είπε: «Ας κολσούν5 χιόν(ι)». Ύστερα πήγα εγώ στο παραθύρι και είπα: «Ουά6 χιόν(ι). Τι καλά, δε θα έχουμε σχολείο». Ύστερα ο πατέρας μου ξανακοιμήθηκε. Ύστερα η μάνα μου του είπε «Σήκω, ντεμπέλαρε, να φκιαρίσεις το χιόνι για να πάμε στον απόπατο να χέσουμε (sic)». Ύστερα ο πατέρας μου πήγε να φκιαρίσει το χιόνι για να πάμε στον απόπατο να χέσουμε (sic για δεύτερη φορά)! Ύστερα έψησαμε αρβύθια στο ατζάκι. Ο πατέρας μου και ο παππούς μου ζέσταιναν κρασί στο καφέμπρικο και το έπιναν. Ύστερα κοιμήθηκαν και η μάνα μου είπε πως «έφκιασαν του μπάτσου7». Έτσι πέρασε μια χιονισμένη μέρα και ήρθε μια χιονισμένη νύχτα. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Έτσι έμεινε στη μνήμη μου και στη ψυχή μου η έκθεση του Θανασιού και την παραθέτω με τις απαιτούμενες διορθώσεις και τα απαραίτητα σημεία στίξης. Τότε με είχε εντυπωσιάσει και είχα γελάσει πολύ. Τώρα αξιολογώ τη μεγάλη αξία της όσον αφορά στην περιγραφή από ένα παιδί των αισθημάτων που προκάλεσε το χιόνι και στην περιγραφή της αντιμετώπισης του άμεσου προβλήματος και στον τρόπο που κύλισε τελικά η «χιονισμένη μέρα» πριν έρθει η «χιονισμένη νύχτα». Υποσημειώσεις:

1. Αβγιούντι: αφηγούνται, διηγούνται 2. Μπω, μπω: Η Πολυγυρινή βερσιόν του επιφωνήματος «πω, πω» που λέγεται σε έκπληξη ευχάριστη ή δυσάρεστη 3. Μάρη: Επιφώνημα σε έκπληξη, συνήθως δυσάρεστη. Χρησιμοποιείται αποκλειστικά από γυναίκες.

4. Ούμπας: Επιφώνημα σε ξάφνιασμα δυσάρεστο ή για να δηλωθεί αηδία.

5. Ας κολσούν: Μπράβο, εύγε 6. Ουά: Επιφώνημα σε έκπληξη ευχάριστη ή δυσάρεστη. Χρησιμοποιείται κυρίως από παιδιά.

7. Έφκιασαν του μπάτσου: έφκιασαν τον πάτσο (πάτσος ή πατσί είναι το κεφάλι) δηλαδή μέθυσαν!

Χριστουγεννιάτικο όνειρο

Δήμητρα Χαριστού

Μέσα απ’ το τζάμι μια γαλανή ματιά κρυμμένη πίσω από κρύσταλλα πολυτελείας με χρυσό σκελετό, κι έξω απ’ αυτό παγωνιά κι οι αντικρινές κορυφές του Ολύμπου, χιονισμένες, να μοιάζουν τόσο κοντινές, έτσι που είχε καθαρίσει την ατμόσφαιρα το ασίγαστο φύσημα του Βαρδάρη. «Έτσι να κάνω θ’ αγγίξω το χιόνι κι ίσως αν κοιτάξω καλύτερα θα διακρίνω και τους Θεούς του Ολύμπου» έπιασε ο Κωστής τον εαυτό του να μουρμουρίζει και γέλασε με όσα τόλμησε να ξεστομίσει. Τόσο παιδικές κι αφελείς τού φάνηκαν οι σκέψεις του, τόσο ξένες προς αυτόν που τρόμαξε με τον εαυτό του κι έφραξε το στόμα με το χέρι του για ν’ αποφύγει ατυχή επανάληψη. Για τον υπόλοιπο κόσμο αυτό ήταν το πρωινό των Χριστουγέννων, για τον Κωστή ήταν ένα πρωινό όπως όλα τ’ άλλα. Βρισκόταν στην πολυτέλεια του πλούσιου σπιτιού του, παρέα με τη μοναξιά που διάλεξε και με μια κούπα αχνιστό καφέ. Τον περιέβαλαν δερμάτινοι καναπέδες και περσικά χαλιά, κρυστάλλινα μπιμπελό και πανάκριβα φωτιστικά, αυθεντικοί πίνακες ζωγραφικής και τόσα άλλα που δεν ταίριαζαν μεταξύ τους, ήταν όμως για τον ίδιο πολύτιμα ενθύμια των μακρινών ταξιδιών του. Ήταν αυτά με τα οποία κάποιες 72

πολύγυρος φορές έλεγε πως θα γεμίσει το κενό που όλο και πιο τακτικά ένιωθε μέσα του. Ο ένας τοίχος απέναντί του καλυπτόταν από μια βιβλιοθήκη που στέναζε από το βάρος εκατοντάδων τόμων ιατρικής, ενώ ο άλλος από τα πτυχία του, τα μεταπτυχιακά του κι όλες τις πιστοποιήσεις και τις βεβαιώσεις για τα διδακτορικά που έκανε, τα σεμινάρια που παρακολούθησε και τα συνέδρια που παραβρέθηκε. Πάνω από μισό αιώνα γιατρός κανέναν άλλον δεν έβαλε στη ζωή του παρά μόνο την επιστήμη του, τίποτα άλλο δεν ένιωσε παρά μόνο αγάπη κι απόλυτη αφοσίωση σε κείνη. Και νόμιζε πως ήταν ευτυχισμένος! Και ξαφνικά την είδε καθισμένη απ’ το πουθενά στον ωραίο πράσινο καναπέ του. Ωραία σαν άγγελο, αλλά χωρίς φτερά, χαμογελαστή σαν μια από τις τρεις Μοίρες που έβλεπε στο κάδρο της γιαγιάς του, αλλά χωρίς μακριά ξανθά μαλλιά. Ήταν μια καστανή μικρούλα, όχι πάνω από δεκαοχτώ, που καθόταν έχοντας τα χέρια στο στήθος και το κεφάλι γερμένο στο πλάι. Ένα δυνατό φως απλωνόταν τριγύρω της. Τρόμαξε. Του ‘ρθε ζάλη και ταραχή. Ένιωσε σφίξιμο στο στομάχι και χοντρές σταγόνες ιδρώτα περιέλουσαν το φαρδύ του μέτωπο. Μούδιασε όλο το κορμί του. Πώς βρέθηκε αυτή εκεί μέσα αφού είχε διπλοκλειδώσει; Σίγουρα θα ήταν μια παραίσθηση και σίγουρα θα έφταιξε γι’ αυτήν το φιλέτο που έφαγε στο ρεβεγιόν της προηγούμενης βραδιάς με τους εργένηδες φίλους του. Και το ‘δε που δεν ήταν ψημένο καλά. Ίσως να έφταιξε και η σαμπάνια που ήταν πολύ παγωμένη. «Συμβαίνει καμιά φορά ο άνθρωπος να νομίζει πως βλέπει διάφορα, όταν υπάρχει πρόβλημα με το στομάχι» ήταν η πρόχειρη εξήγηση που έδωσε στον εαυτό του και που δεν του φάνηκε και τόσο ιατρική. Σε λιγάκι η μορφή με το φως τριγύρω της θα εξαφανιστεί και θα μείνει και πάλι άδειος ο ωραίος πράσινος καναπές. Αλλά η μορφή δεν εξαφανίστηκε. Ώρες πολλές κάθισαν πλάι πλάι ο Κωστής με τη Μαρία, γιατί έτσι του είπε πως την έλεγαν κι είπαν για πράγματα πολλά. Εκείνος μιλούσε κι εκείνη άκουγε με καλοσύνη και κάθε φορά που εκείνος της έλεγε για πράγματα που τον πλήγωσαν η δική της ματιά βούρκωνε κι εκείνου η ψυχή ξαλάφρωνε. Γιατί ο Κωστής είχε πολύ βάρος στην καρδιά του κι ας μην το είχε πει ποτέ σε κανέναν κι ας νόμιζαν όλοι γύρω του πως η ζωή τού χαρίστηκε κι ήταν στρωμένη ροδοπέταλα. Και καθώς μιλούσαν η Μαρία εξαφάνιζε ένα ένα τα πτυχία του και τα μεταπτυχιακά του και στη θέση τους παρουσίαζε πότε μια σύζυγο γλυκιά,

73

πολύγυρος πότε παιδιά χαρούμενα και γελαστά, αγόρια και κορίτσια και πότε εγγόνια στρουμπουλά και χαριτωμένα που πατούσαν τους δερμάτινους καναπέδες, έσπαζαν τα κρυστάλλινα βάζα και μπιμπελό, μουντζούρωναν τους πίνακες ζωγραφικής κι έσχιζαν τους χρυσόδετους ιατρικούς τόμους. Κι ο Κωστής δε θύμωνε αλλά χαιρόταν και γελούσε ευτυχισμένος λέγοντας δυνατά πως μόνο η οικογένεια αξίζει στη ζωή. Ένας δυνατός κρότος από πορσελάνινη κούπα που σπάει σε καλογυαλισμένο μάρμαρο τον ξανάφερε στην πραγματικότητα. Όλα τα πρόσωπα που του έδωσαν χαρά έστω και για λιγάκι είχαν χαθεί. Μόνος και πάλι στο πολυτελέστατο σαλόνι του θυμήθηκε πως ήταν Χριστούγεννα και πως μια τέτοια μέρα μπορεί ο καθένας που το ‘χει ανάγκη να ζήσει το δικό του θαύμα.

Στον χιονισμένο Πολύγυρο της δεκαετίας του ‘50

Όταν συναντήθηκαν δυο … «σπουργίτια», μια καθηγήτριά μου κι ένα …πουλί Γιάννης Αικατερινάρης Σήμερα, ανήμερα της γιορτής μου, χιονίζει ακατάπαυστα, όπως συνέβη και πριν από εξήντα περίπου χρόνια, όταν ξανάρχιζε το σχολείο μετά τις Χριστουγεννιάτικες διακοπές. Με αφορμή τη χιονόπτωση και το βιβλίο «Εμείς του ’60 οι εκδρομείς», που μου χάρισε προχθές συνοδεύοντάς το μ’ ένα συγκινητικό σημείωμα η εξαιρετική φιλόλογος του Γυμνασίου Πολυγύρου και καθηγήτριά μου Βέτα Σταμπουλίδου, ζωντάνεψαν μνήμες από τα μαθητικά μου χρόνια. Μεταφέρω μια από αυτές, που αναφέρεται στα δυο αυτά περιστατικά. Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του ’50 όταν στο Γυμνάσιο Πολυγύρου κατέφθασε μια λεπτεπίλεπτη νεαρή καθηγήτρια. Ήταν η Βέτα Σταμπουλίδου. Η έλευσή της ήταν επόμενο να σταθεί, λόγω της ηλικίας της, αφορμή για ποικίλα σχόλια και πειράγματα. Οι συνήθειες στην καθημερινή ζωή της μικρής επαρχιακής πόλης, τα ήθη και τα έθιμα γενικότερα, παρέμεναν ακόμη τραχιά, καθώς δεν είχαν και περάσει και πολλά χρόνια από τον Εμφύλιο πόλεμο και τις δύσκολες καταστάσεις που άφησε. Όταν ωστόσο η Βέτα άρχισε να διδάσκει στην τάξη με τη βελούδινη φωνή, τις γνώσεις και το ήθος της, στοιχεία που πάντα αποτυπώνονται σ’ ένα ολοκληρωμένο κι ευαίσθητο πολίτη και δάσκαλο, μας καθήλωνε. Την ακούγαμε μαγεμένοι, χωρίς φασαρία, με απόλυτη συγκέντρωση και προσοχή στα όσα έλεγε. Η χαρακτηριστική σιωπή, που βασίλευε στο μάθημά της και η όχι και τόσο συνηθισμένη ευταξία για τους έφηβους της εποχής, διακόπηκε από ένα απρόσμενο γεγονός. Συνέβη μια μέρα που χιόνιζε, όπως και σήμερα. Η μυρουδιά του λουκάνικου γέμιζε την ατμόσφαιρα της τάξης μας και η κυρία Σταμπουλίδου μη αντέχοντάς την, άνοιξε το παράθυρο για να μπει καθαρός αέρας. Οι περισσότεροι είχαμε φάει το πατροπαράδοτο έδεσμα και είχαμε πιεί κόκκινο κρασί ζεσταμένο, στο τζάκι ή στην ξυλόσομπα και μέσα στο μεταλλικό κύπελλο, το γνωστό καρτούδ’. Αν όμως για τους παππούδες αυτό αποτελούσε μια ασπίδα προστασίας «για να ‘μαστε ζεστοί και να πολεμάμε τις αρρώστιες», όπως μας έλεγαν, η μυρουδιά που ανέδυε το πράσο του λουκάνικου και το κρασί δεν αντέχονταν απ’ όσους τουλάχιστον δεν είχαν ακολουθήσει το ίδιο διαιτολόγιο…. Τότε μπήκε ξαφνικά μέσα στην τάξη, από το ανοιχτό παράθυρο, ένα σπουργίτι για να βρει καταφύγιο και ν’ αποφύγει το χιονιά που λυσσομανούσε. Ήταν καταπαγωμένο και τρομαγμένο από την καταδίωξη των 74

πολύγυρος μαθητών. Να ο ένας να το πιάσει, να ο άλλος, βρέθηκα τελικά εξουθενωμένο κάτω από το παλτό ενός συμμαθητή, τη γνωστή πατατούκα. Η καθηγήτρια τον πλησίασε και του ζήτησε ευγενικά να της δώσει το σπουργίτι κι όταν αυτός αρνήθηκε επίμονα, λέγοντάς της «όχι μαρή δεν στου δίνου», κατάφερε να του το πάρει και πηγαίνοντας στο ανοιχτό παράθυρο, το άφησε να πετάξει ελεύθερο! Ο συμμαθητής μας άρχισε να κλαίει γοερά. Η Βέτα σάστισε και μετανιωμένη γιατί νόμισε ότι στέρησε από ένα μαθητή της τη χαρά να κρατά στα χέρια του ένα πουλάκι – οικολόγο φαντάζομαι τον θεώρησε – τον πλησίασε και με την απαλή φωνή της του είπε: «Συγχώρα με καλέ μου δεν ήξερα ότι ήσουν τόσο ευαίσθητος»! Κι εκείνος μέσα στα αναφιλητά του και …έμπλεος από οικολογικές ανησυχίες, της απάντησε με τη χαρακτηριστική ντοπιολαλιά: «Κι εγώ μαρή ου καημένος τι θα κάμου τώρα που λουγάριαζα να πάου του σπουργιτάνου στη μάνα μ’ να τουν τ’γανίσ’ με δυο αυγά»; Ακόμη θυμάμαι το συμβάν και γελάω! Την βαθμολόγηση, ωστόσο, του κειμένου της περιγραφής την αφήνω στην επιείκεια της λαμπρής καθηγήτριάς μας, στην οποία και το αφιερώνω με όλη μου την αγάπη και με τις θερμότερες ευχές μου για ό,τι καλύτερο! Ας με συγχωρέσει για τη δημοσιοποίηση των γεγονότων, αλλά έτσι αισθάνομαι ανήμερα της γιορτής μου και αποκ Εν Πολυγύρω 7 Ιανουαρίου 2016

Αθλητικός Όμιλος Χαλκιδικής (Μια δεύτερη ματιά)

Χρήστος Αλβανός, δικηγόρος

Ο Αθλητικός Όμιλος Χαλκιδικής ιδρύθηκε το 1969 από τον Ναπολέοντα Ντέμο, καθηγητή σωματικής αγωγής στο Γυμνάσιο Πολυγύρου και πρωταθλητή Ελλάδος στον ακοντισμό. Μετά την αναχώρησή του από τον Πολύγυρο ο ίδιος διετέλεσε καθηγητής της Αθλητικής Ακαδημίας και διευθυντής του Palais de spor της Θεσσαλονίκης. Βοήθησε δε και στήριξε ιδιαίτερα κάποιους αθλητές της Χαλκιδικής στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Το 1990 ο Α.Ο.Χ μετονομάστηκε σε Αθλητικό Ομιλο Πολυγύρου, και περιόρισε τις δραστηριότητές του στα όρια του Δημοτικού διαμερίσματος Πολυγύρου.

8 Νοεμ. 1970, γήπεδο Ν. Μουδανιών, οι αθλητές των Γυμνασίων Πολυγύρου Χρήστος Αλβανός και Μουδανιών Δημ. Κόκοτας πέφτουν μαζί στο νήμα…

75

πολύγυρος Ήταν η περίοδος της δικτατορίας και είχε δοθεί τότε προτεραιότητα στην ανάπτυξη του αθλητισμού. Οι γυμναστικές επιδείξεις είχαν ιδιαίτερη αίγλη και πλήθος κόσμου συνέρρεε σ’ αυτές. Το νεότευκτο τότε Εθνικό Στάδιο Πολυγύρου έδωσε τη δυνατότητα να αναδειχθούν πολλά ταλέντα και οι μαθητές απολάμβαναν τις καινούργιες αθλητικές εγκαταστάσεις. Βέβαια τότε δεν υπήρχε στον αγωνιστικό χώρο του στίβου ο ειδικός τάπητας που υπάρχει σήμερα, γεγονός που επηρέαζε και τις αθλητικές επιδόσεις. Το κυβερνητικό στέλεχος που ενίσχυσε τις αθλητικές υποδομές στον Πολύγυρο και σε ολόκληρη τη Χαλκιδική ήταν ο Χαλκιδικιώτης – αντισυνταγματάρχης του πεζικού – Κωνσταντίνος Ασλανίδης, που διετέλεσε και υφυπουργός Αθλητισμού και μετά την μεταπολίτευση είχε άδοξο τέλος, διωκόμενος, λόγω της συμμετοχής του στην τότε κυβέρνηση. Εγκαινιάστηκαν τα νέα στάδια του Πολυγύρου και των Ν. Μουδανιών και έγιναν γήπεδα σε πολλά χωριά. Υπήρξαν όμως και άλλοι γυμναστές – καθηγητές σωματικής αγωγής που συνέβαλαν στην πρόοδο του αθλητισμού ιδιαίτερα στον τομέα του στίβου, όπως η Ανδρομάχη Δόμβρου, ο Σωτήριος Γιάτσης, ο Γεώργιος Βασιλειάδης και ο Θεόδωρος Αυγίδης, η Αλεξάνδρα Γιαννέλη. Υπήρχε άμιλλα μεταξύ τους που έφθανε μέχρι τα όρια της διαμάχης. Στα εγκαίνια του Εθνικού Σταδίου Ν. Μουδανιών στις 8 Νοεμβρίου του 1970 στον αγώνα των 100μ. πάνω στο νήμα έπεσε ο αθλητής του Γυμνασίου Πολυγύρου και ο συναθλητής του από το Γυμνάσιο Ν Μουδανιών. Επειδή τότε δεν υπήρχε το foto finish έγινε ομηρικός καβγάς μεταξύ του Ναπολέοντα Ντέμου και της Ανδρομάχης Δόμβρου, για το ποιός τερμάτισε πρώτος. Ο καβγάς ακουγόταν σ’ όλο το γήπεδο. Τελικά μετά από συμβούλια και γνώμες των κριτών επικράτησε η άποψη του πρώτου. Πιστεύω ότι η απόφαση ήταν δίκαιη όπως προκύπτει και από τη φωτογραφία τερματισμού. Η διαφορά ήταν πράγματι… στήθους. Εκτός από τους τρείς-τέσσαρες γνωστούς και προβεβλημένους αθλητές, υπήρχαν και άλλοι μαθητές-αθλητές που για διαφόρους λόγους δεν θέλησαν να ασχοληθούν πιο ενεργά με τον αθλητισμό η δεν αντιμετωπίστηκαν και δεν στηρίχθηκαν, όπως έπρεπε. Οι προπονήσεις τους μπορεί να μην ήταν συστηματικές, ήταν όμως η ψυχή του Ομίλου που έδιναν το στίγμα ενός ζωντανού και δραστήριου οργανισμού. Η αγάπη και ο ενθουσιασμός τους για τον αθλητισμό καθρεφτιζόταν στην καθημερινή τους συμπεριφορά. Κάθε αγώνας ήταν και μια γιορτή. Αξίζει να τιμηθεί ο τότε Α.Ο.Χ, εμφανίζοντας αυτή τη φορά, την αληθινή του εικόνα. Ο αθλητισμός δεν είναι μόνο πρωταθλητισμός. Είναι κατά κύριο λόγο η συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα με την ταυτόχρονη εξάσκηση του σώματος και του πνεύματος. Ο Νίκος Παυλούδης στα 400μ., ο Αυγερινός Φαρδογιάννης στο ακόντιο και στη σφαίρα, ο Τρύφων Μαρίνος στο ακόντιο, ο Κων/νος Μαντέχος στη σφαίρα, ο Τριαντάφυλλος Στεργιούδης στο μήκος, ο Μιχαήλ Ζέπος στο μήκος, ο Χρήστος Αλβανός στα 100μ. και στο μήκος, ο Βασίλης Φαρδογιάννης στους δρόμους αντοχής, ο Ιωάννης Κοσμαρίκος, η Βάσω Μπουλάκη, ο Ιωάννης Βασιλάκης, ο Δημήτρης Καπετάνος, ο Αστέριος Πραβιτιανός, ο Ευάγγελος Καλατζής, ο Αθανάσιος Κοσμάς, ο Γεώργιος Κούρας, ο Δημήτρης Σχοινάς, και πολλοί άλλοι που σίγουρα διαφεύγουν της μνήμης μου, είχαν τότε δώσει πνοή και κύρος στον Αθλητικό Όμιλο Χαλκιδικής και είχαν αξιοσημείωτες για την εποχή επιδόσεις. Η φόρμα των αθλητών του Α.Ο.Χ ήταν πράσινη. Το κάτω μέρος είχε άσπρη διπλή ρίγα στο πλάι και το πάνω είχε διπλή άσπρη ρίγα στο πλάι και λευκό γιακά. Το φανελάκι είχε κάθετες πράσινες και άσπρες ρίγες και το σορτσάκι ήταν πράσινο. Στους αθλητές είχαν δοθεί και τα κατάλληλα αθλητικά υποδήματα με καρφιά (spikes). Θα κάνω ιδιαίτερη αναφορά στην αθλήτρια Μαρία Σαμαρά, κάτοικο 76

Φωτ. 1: Χρ. Αλβανός, Βαγγέλης Καλατζής, Λάκης Στεριούδας και κάτω Αστέριος Πραβητιανός. Φωτ. 2: Βαγγέλης Καλατζής, Γιώργος Κούρας (Νικήτη), Χρ. Αλβανός, Αθ. Κοσμάς.

πολύγυρος Πολυγύρου, που εκτός από το ήθος και τη σεμνότητά της, ξεχώριζε για τα αθλητικά της προσόντα και τις επιδόσεις στα 100 μ. και 110 εμπόδια. Ήταν ένα πολύ μεγάλο ταλέντο που δυστυχώς έμεινε αναξιοποίητο και δεν στηρίχτηκε, από τους τότε υπεύθυνους. Η Μαρία είχε τα προσόντα για πανελλήνια και όχι μόνο ρεκόρ. Ο Α.Ο.Χ συμμετείχε με επιτυχίες, σε πανελλήνιους και σε διασυλλογικούς αγώνες στη Θεσσαλονίκη, στην Κοζάνη, στα Ιωάννινα και αλλού και οι μαθητές-αθλητές ετύγχαναν ιδιαίτερης περιποίησης. Τότε η λέξη ντόπιγκ και τα αναβολικά ήταν άγνωστα σε μας. Ο αθλητισμός ήταν μια ενασχόληση που αφενός έδινε διέξοδο στις εφηβικές μας ανησυχίες και αφετέρου συνέβαλε στη διαμόρφωση ήθους και στην καλλιέργεια σωματικής και πνευματικής ευεξίας. Ακόμη όμως διερωτώμαι, τι περιείχε εκείνη η καραμέλα που λίγα λεπτά πριν τον αγώνα στους διασυλλογικούς αγώνες, έδινε ο τότε προπονητής-καθηγητής σωματικής αγωγής, στον αθλητή των 100 μ. Το σάκχαρο πάντως υποβοηθούσε την τόνωση του οργανισμού. Το αρχείο του Αθλητικού Ομίλου Χαλκιδικής, φυλασσόταν στο Εθνικό Στάδιο Πολυγύρου και περιελάμβανε το καταστατικό, τις καρτέλες όλων των μελών-αθλητών, φωτογραφίες από όλους τους αθλητικούς αγώνες, την αλληλογραφία του Συλλόγου, αναμνηστικές πλακέτες και κύπελλα, αθλητικές φόρμες κλπ . Δυστυχώς όμως το αρχείο αυτό, εξαφανίστηκε και κανένας από τους υπευθύνους δεν έδωσε σαφείς απαντήσεις για την τύχη του. Ένα αρχείο βέβαια δεν εξαφανίζεται ποτέ από μόνο του. Το αρχείο δεν είναι ιδιοκτησία κανενός και αποτελεί πολύτιμη ιστορική παρακαταθήκη για τον Πολύγυρο και ολόκληρη την Χαλκιδική και φυσικά πρέπει να επανέλθει στη θέση του. Καλώ όλους τους αθλητές της εποχής εκείνης να καταθέσουν ανάτυπα φωτογραφιών από αθλητικούς αγώνες του Α.Ο.Χ και ό,τι άλλο προσωπικό αθλητικό στοιχείο διαθέτουν, προκειμένου το υλικό αυτό να εκτεθεί δημόσια και στη συνέχεια να γίνει προσπάθεια μερικής έστω ανασύνθεσης του αρχείου το οποίο και θα διαφυλαχτεί με τον καλύτερο τρόπο. Εκείνη η αθλητική εποχή ήταν ανεπανάληπτη.

Η γυμνάστρια Μάχη Δόμβρου με τους δικούς μας Κείμη Τσερβελή και Τάκη Ψαθά.

«Η Μαρία Σαμαρά… ένα μεγάλο ταλέντο που δυστυχώς έμεινε αναξιοποίητο…».

77

πολύγυρος Τα νέα του Ομίλου… ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ: Πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Παρασκευής 20 Οκτωβρίου στο Κέντρο Νεότητας Πολυγύρου η Ανοιχτή Παρουσίαση παραδοσιακών μουσικών οργάνων από τους καταξιωμένους μουσικούς Αλέξανδρο Ριζόπουλο (κρουστά), Αρετή Καμηλάκη (βιολί) Βαλάντη Ουζουνίδη (λαούτο). Οι μουσικοί έδωσαν τα πρώτα ακούσματα παραδοσιακής μουσικής στους μικρούς μας φίλους και τους ξενάγησαν στους δρόμους της παράδοσης και τα παραδοσιακά όργανα. Επίσης τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά τα παραδοσιακά όργανα και να έχουν μια πρώτη επαφή με αυτά. ΤΜΗΤΑΤΑ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ: Ο Λαογραφικός Όμιλος με την πολύτιμη συμβολή της δασκάλας Βάγιας Μιχάλη, συνεχίζει να πρωτοπορεί με γνώμονα πάντα τα παιδιά. Τα καινούρια τμήματα Κινητικών Δραστηριοτήτων για ηλικίες 4-6 ετών έχουν στόχο την κινητική, γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη των μικρών μας φίλων μέσα από τη μαγεία του χορού. Ο μικρός αριθμός συμμετεχόντων (10-15 παιδιά/τμήμα) εξασφαλίζει το ευχάριστο κλίμα και την ιδιαίτερη προσοχή που χρειάζεται κάθε παιδί. Ο ΛΟΠ ΣΤΗΝ TV 100: Την Τρίτη 5 Δεκεμβρίου 2017 πραγματοποιήθηκε στον πολυχώρο «κτήμα Γραμμένου» στον Αγ. Πρόδρομο Χαλκιδικής το τηλεοπτικό γύρισμα της εκπομπής «Πολιτιστικο Ημερολόγιο» το οποίο θα προβληθεί την παραμονή της πρωτοχρονιάς. Την εκδήλωση τίμησαν μα την παρουσία τους: Ο Δήμαρχος Πολυγύρου, Αστέριος Ζωγράφος, οι αντιδήμαρχοι Πολυγύρου, Γαλάτιστας και Ανθεμούντα, Δημήτριος Ζαγγίλας, Ιωάννης Σιμώνης και Δημήτριος Κοντογιώργης. Σκηνοθεσία: Ζωή Γανίτη, παρουσίαση: Σουζάνα Καζάκα, βιολί: Αστέριος Τράκας, κλαρίνο Κώστας Αργύρογλου, λαούτο-τραγούδι Αργύρης Κόκορης, κρουστά: Σπύρος Τζιάτζιος, γκάιντα Χαλκιδικής: Γιάννης Μπούρας, τραγούδι: Κατερίνα Βλάχου.

Από την παρουσίαση παραδοσιακών οργάνων στο Κέντρο Νεότητας.

78

πολύγυρος ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΩΝ: Στη λεζάντα της φωτογραφίας της 11ης σελίδας της στήλης «Κάποτε στον Πολύγυρο» του προηγούμενου τεύχους (89ου) γράψαμε εκ παραδρομής «… 7ος Μαυρουδής Παπαθανσίου…» αντί του ορθού «…Μαυρουδής Παπαθανασίου…». Ζητούμε συγνώμη από την κόρη του εικονιζόμενου δασκάλου, Ηλέκτρα Παπαθανασίου, που μας επεσήμανε το σφάλμα.

Ο «Πολύγυρος» κυκλοφορεί εδώ και 18 χρόνια χάρη στην αγάπη και την οικονομική στήριξη των αναγνωστών του. Εμείς, σε ανταπόδοση, επιδιώξαμε να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα αξιοπρεπές τουλάχιστον τεύχος με ποικίλα θέματα που αφορούν τη μικρή μας πατρίδα, τον Πολύγυρο. Σας ευχαριστούμε όλους – ιδιαίτερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – για τη συγκινητική ανταπόκριση. ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟ 2017 ΕΙΝΑΙ:

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΜΑΡΤΙΟΣ: Γιαννούλα Χλιάπα 60, Νίκη Λασκαρίδη 50, Κοσμάς Χλιάπας 50, (εκ παραδρομής δεν δημοσιεύθηκε στο προηγούμενο τεύχος) Στέλιος Δέας 50, Ασημίνα Καζάνη 50, Άννα Τζηρίτη 50, Κούλα Μελά 20, Αλ. Άγνωστος 50, Παύλος Εμμανουήλ 50, Αθανάσιος Φ. Δέλλιος 50, Άννα Φ. Δέλλιου 50, Νίκος Κούρτης 50, Θεόδωρος Αυγερινός 20, Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας 40. ΑΠΡΙΛΙΟΣ – ΙΟΥΝΙΟΣ: Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσ/νίκης 203, Γεώργιος Δημούδης 120, Μαρία Σταμνά-Χρυσάφη 20, Σ. Ανώνυμος 100, Αλέκος Λάκας 50, Νικόλαος Κούρτης 50. ΙΟΥΛΙΟΣ – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ: Χρήστος Ν. Γεροχρήστος 100, Μαρέλια 100, Αθανάσιος Τσίγκας 20, Αστέριος Αγγελίδης 50, Βάκης & Μήνα Στιβαχτάρη 50, Νίνος Πούλιος (Αυστραλία) 50, Γιώργος Μπαντές 40, Βασίλης Κωνσταντινίδης 30. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ: Μαρία Μπουλάκη 100, Ηλέκτρα Παπαθανασίου 100, Αρετή Παλαμήδους 100, Δημήτριος Σταμνάς 50, Γεώργιος Λουκόπουλος 30, Βασίλειος Κουγιώνης 50, Αθανάσιος Αμπαράς 50, Γεώργιος Δέας 25, Βάνα Σταυρινού 20, Σουζάνα Τζηρίτη 50, Γιώργος Εμμανουήλ 50, Ευμορφία Μορένου-Νικολάου 50, Ευλαλία Ι. Δημοπούλου 50, Πάνος Βερροιώτης 50, Χρήστος Μπουρνούτης 50, Γιάννης Βασιλάκης 30, Χρήστος Ρανταβέλας 50, Κώστας Μεριβάνης 50, Σ. Ανώνυμος 150, Άγγελος Φιλ Μάντσιος 20. Το κόστος έκδοσης του τελευταίου αυτού τεύχους το εξοικονομήσαμε κουτσά-στραβά με τη συνδρομή φίλων και συνεργατών μας. Τώρα αναζητείται χορηγός-οί για τη βιβλιοδέτηση του Ιε΄ τόμου, ο οποίος θα περιλαμβάνει τα τεύχη του 2017, κόστους 400-500 περίπου ευρώ. Οι τόμοι αυτοί θα διατεθούν δωρεάν σ’ όσους κατέχουν ολόκληρη τη σειρά και στις βιβλιοθήκες που απόκεινται όλοι οι τόμοι επίσης.

Τέλος καί τῶ Θεῶ δόξα Φράση με την οποία ο αείμνηστος Απόστολος Μ. Ρόκος έκλεισε το ημερολόγιό του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Είναι και ο τίτλος του βιβλίου του Αθανασίου Κ. Γραμμένου (2010), στο οποίο παρουσιάστηκε το συγκεκριμένο ημερολόγιο.

79