ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 86

π

ολύγυρος ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Λ Α Ο Γ ΡΑ Φ Ι Κ Ο Υ Ο Μ Ι Λ Ο Υ Π Ο Λ Υ Γ Υ Ρ Ο Υ Έτος 17ο - Τεύχος 86ο Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2016

πολύγυρος Περιεχόμενα: Αντί προλόγου, ο εκδότης του Π., Γιάννης Κανατάς, ..............................................................................................3 Χριστούγεννα: Μέσα από τον Ορθόδοξο λόγο, Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη ...........................................................4 Χριστουγεννιάτικα στιγμιότυπα στον Πολύγυρο της δεκαετίας του ‘30, Γιάννης Δ. Κανατάς ..............................6 Το μικρό το μαγαζί (Η χριστουγεννιάτικη απογείωση), Γιάννης Τσίκουλας .............................................................9 Μια βόλτα στον χειμωνιάτικο Πολύγυρο του χθες, Δήμητρα Χαριστού ................................................................12 Αναστάσης Ιωαννίδης, «ο πατερούλης όλων των Εγγλέζων», Γιάννης Δ. Κανατάς .............................................16 Γραφείο Επισιτισμού Πολυγύρου, Χρήστος Αλβανός ...........................................................................................20 …Να τις σώσουμε; Αντώνιος Ι. Παλαμήδης ..........................................................................................................24 Η ζωγράφος Ελένη Μαυρογιάννη, επιμέλεια Γιάννη Δ. Κανατά ..........................................................................27 Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ....................................................................................................31 Στοιχεία από την ίδρυση, λειτουργία και προσφορά του Δικηγορικού Συλλόγου Χαλκιδικής, Νικόλαος Θ. Τάσιος ................................................................................36 Μια εικόνα = χίλιες λέξεις, Άγγελος Φ. Μάντσιος ...............................................................................................40 Η «Ταμένη», Ελένη Δημητριάδου ..........................................................................................................................42 Λαογραφικές συλλογές από τον Πολύγυρο Χαλκιδικής στο Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, Μ.Γ. Βαρβούνης .............................44 Το σχολείο των Σιπετνικίων, Ιωακεὶμ Αθ. Παπάγγελος .........................................................................................48 Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) .................................................................................................49 Το τελευταίο βραδινό, Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη .............................................................................................52 Τα νέα του ομίλου ..................................................................................................................................................53 Οι χορηγοί του περιοδικού .....................................................................................................................................55

O ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ INTERNET ppoligiros.blogspot.com Περιοδική έκδοση Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου Διανέμεται δωρεάν Συνδρομές προαιρετικές Επιστολές Επιταγές - Εμβάσματα: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου

«για το περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» Τ.Κ.: 63100 Πολύγυρος Εξώφυλλο-οπισθόφυλλο: Έργα της ζωγράφου Ελένης Μαυρογιάννη Κωδικός: 6084 Υπεύθυνος ύλης Επιμέλεια κειμένων: Γιάννης Δ. Κανατάς Φιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Χριστιανός, Φιλόλογος Ιδιοκτήτης: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου Εκδότης: Γιάννης Δ. Κανατάς Τηλ. / Φαξ: 6945-822836 / 23710 21075 & 23713 50783 Ε-mail: ikanatas@yahoo.gr

2

Κρίνεται χρήσιμο να γνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι τα εξής: -Καλό θα είναι τα κειμενα να μην υπερβαίνουν τις 3-4 σελίδες του περιοδικού.

-Στα κείμενα που αποστέλλονται για δημοσίευση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται η ιδιότητα του συντάκτη. Ο τελευταίας, εφόσον υπογράφει, έχει την ευθύνη των απόψεών του.

-Κείμενα, είτε δημοσιεύονται είτε όχι, δεν επιστρέφονται.

-Σε περίπτωση που η εργασία είναι γραμμένη σε υπολογιστή, καλό είναι να συνοδεύεται με το σχετικό cd, ή να αποστέλλεται με mail στο περιοδικό.

-Ο χρόνος δημοσίευσης ενός κειμένου, που έχει εγκριθεί, δεν προσδιορίζεται από την ημερομηνία κατάθεσής του στο Περιοδικό, αλλά από τη χρησιμότητά του, την επικαιρότητά του, τη δυνατότητα να ενταχθεί σε μια ενότητα κ.λπ.

-Τα κείμενα που δε φέρουν υπογραφή ή ψευδώνυμο είναι γραμμένα από τον εκδότη του περιοδικού.

πολύγυρος

Αντί προλόγου

(Από τη συλλογή σκαλιστών του Γιάννη Τσίκουλα).

Ο «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» μπαίνει αισίως στο 18ο έτος της κυκλοφορίας του και είναι πλέον ένα από τα μακροβιότερα εν ενεργεία περιοδικά πανελληνίως, σύμφωνα με τον έγκριτο Πολυγυρινό φιλόλογο Τάκη Κοσμά– εξαιρείται η σχεδόν αιωνόβια (από το 1927) Ν. ΕΣΤΙΑ. Συγχρόνως ο «Πολύγυρος» μπαίνει σε μια νέα εποχή, καθώς τα δεδομένα οικονομικά προβλήματα, που διογκώνονται διαρκούσης της κρίσης, προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε με τη συνδρομή του Δήμου Πολυγύρου, του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης και των πολλών φίλων μας. Η λύση της χορηγίας σήμερα φαντάζει αναγκαία περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Ένα δεύτερο πρόβλημα – ίσως το σημαντικότερο – είναι η θεματολογία του περιοδικού μας, που σίγουρα δεν είναι ανεξάντλητη. Όπως θα διαπίστωσαν οι αναγνώστες μας, ο «Π» κυκλοφορεί κάθε τρεις μήνες (Μάρτιο – Ιούνιο – Σεπτέμβριο – Δεκέμβριο) και παρ’ όλα αυτά η θεματολογία του πολλές φορές κρίνεται «αδύνατη». Για την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού, τον τελευταίο καιρό, αρχίσαμε να φιλοξενούμε θέματα όλων των κοινοτικών διαμερισμάτων του Δήμου Πολυγύρου. Αρχή κάναμε με το «Μικρό αφιέρωμα στην ηρωική… Λούκουβ’» (τ.80/2015) και μεμονομένα αρκετές φορές προηγούμενα με μεγάλη επιτυχία. Ελπίζουμε η «πολιτική» αυτή να πετύχει και η κυκλοφορία του «Π» να εξακολουθήσει για πολλά χρόνια ακόμα. Ευχόμαστε στους φίλους-αναγνώστες του περιοδικού μας – ιδιαίτερα αυτούς της διασποράς – χρόνια πολλά, αίσιον και ευτυχές το νέον έτος. Ο εκδότης του «Π» Γιάννης Δ. Κανατάς 3

πολύγυρος Χριστούγεννα: Μέσα από τον Ορθόδοξο λόγο

Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη

Χριστούγεννα! “Τούτο εορτάζομεν, επιδημίαν Θεού προς ανθρώπους, ίνα προς Θεόν ... επανέλθομεν”

Γρηγορίου Νανζιαζηνού.Λόγος ΛΗ’ Πέρασαν οι 40 ημέρες της προπαρασκευής και της αναμονής. Οι άνθρωποι, σύμφωνα με την παράδοση, έχουν κληθεί να προετοιμαστούν, για το πνευματικό γιορτάσι των Χριστουγέννων. Έχουν γυρίσει απ’ τις δουλειές, άλλαξαν τα εργατικά τους ρούχα και λαγοκοιμούνται στο παραγώνι. Είναι λίγες οι ώρες του ύπνου, αυτή τη μεγάλη νύχτα, που καρτερούν με Ιερό πόθο να πάνε στην εκκλησία για ν’ ατενίσουν με τα μάτια της ψυχής το Αστέρι, που θα τους οδηγήσει για προσκύνημα στη Φάτνη της Βηθλεέμ, εκεί που ο Θεός κατέβηκε και πορεύτηκε προς τον άνθρωπο, για να τον ανεβάσει προς την υπερκόσμια περιοχή. Έξω είναι ξαστεριά. Ένα Δεκεμβριανό αεράκι, τσουχτερό χαϊδεύει απαλά τα στολισμένα δένδρα και κουνάει απαλά τα πολύχρωμα λαμπάκια που στολίζουν τον πεζόδρομο. Το άγγιγμά του στα πρόσωπα των ανθρώπων, που πηγαίνουν στην εκκλησία, μοιάζει δοξαστικό για την αξίωσή τους, μια νύχτα, σαν κι απόψε, να βρεθούν στην εκκλησία έτοιμοι να προσφέρουν τους θησαυρούς της καρδιάς τους στο νεογέννητο Βασιλιά της Δόξας, να νιώσουν τη μεγαλύτερη ευδαιμονία, γιατί θα συμπεριληφθούν σ’ αυτούς που ευλαβούνται το Θεό και γίνονται με την προσευχή δεκτικοί του ελέους του. Οι καμπάνες ηχούν γιορταστικά και χαροποιούν τις πικραμένες και αδικημένες καρδιές τους από τους ισχυρούς των ημερών. Ουράνιο τραγούδι ο ήχος τους. Προμηνάει την κάθοδο του Θεού στη γη. Ο Θεός ανάμεσά μας, ας είναι και μέσα μας. Η εκκλησία, κατάφωτη, γεμάτη κόσμο. Το θυμιατήρι, με το ευωδιαστό θυμίαμα, πάλλεται στα χέρια του ιερέα, καθώς γοργοκίνητος διέρχεται ανάμεσα στο πλήθος και συντονίζει με τους γλυκούς του ήχους τη μελωδία που βγαίνει από τα στόματα των ψαλτών και του λαού. Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός ημών... Αινείται Κύριον... αλληλούια Στο τρεμουλιαστό φώς των λαμπάδων και των καντηλιών λάμπουν οι εικόνες των Αγίων. Γλυκείς, σοβαρές και ευφρόσυνες οι μορφές τους. “Χριστός γεννάται, δοξάσατε” Σαν πιστοί που είναι, αισθάνονται, βλέπουν, ζουν το μυστήριο, συμπονούν την Μητέρα Παναγία, νιώθουν υπερκόσμια χαρά. Προσκυνούν την εικόνα της γέννησης, που ιστορεί τη νύχτα της Θείας ενανθρώπησης. Άγγελοι Κυρίου φανερώνονται σε απλοϊκούς και κατατρεγμένους ανθρώπους, στους ποιμένες, που ζούσαν στους κοντινούς λόφους της Βηθλεέμ για να τους αποκαλύψουν “το σημείον”. Τους μεταφέρουν το διάγγελμα, “Μη φοβείσθε! ιδού γαρ ευαγγελίζομαι υμίν χαράν μεγάλην ήτις έσται παντί τω λαώ, οτι ετέχθη υμίν σήμερον Σωτήρ, ός εστίν Χριστός Κύριος.... και τούτο υμίν το σημείον ευρήσετε βρέφος εσπαργανωμένον κείμενον εν φάτνη” ( Λουκ. β’ 10-12 ) Ο Χριστός μαζί μας! Ας γιορτάσουμε για την ευεργεσία. Ο Ιερός Χρυσόστομος επισημαίνει ότι, “ Η ενσάρκωση του Θεού είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη και τιμιότερη από τη δημιουργία του κόσμου, αφού από την πρώτη αποκτήσαμε το ζην, ενώ από την Θεία ενανθρώπιση το “ευ ζην”.

4

πολύγυρος Ας χαρούμε για τη γέννησή Του. Ας παρακολουθήσουμε την πορεία των Μάγων και τη λαχτάρα τους να τον προσκυνήσουν. Απαλλαγμένοι από τη συνήθεια της αδιαφορίας, ας τρέξουμε μακρύ δρόμο, όπως οι Μάγοι, και παρακολουθώντας το φώς του Χριστού και το λόγο του θα φθάσουμε στην αγκαλιά του. Η θεϊκή αγάπη ξεπερνάει τα ολέθρια λάθη μας και μας προστατεύει. Το γεγονός της ενανθρώπισης του Θεού, ενέπνευσε, κατά καιρούς, θεολόγους, ζωγράφους, ποιητές, μουσικούς και δημιούργησαν αριστουργήματα του λόγου και της τέχνης. Ο Γ. Βερίτης με τη λυρική αύρα των στίχων του εκφράζεται: Ω ! Σύ, μεγάλε Αναμενόμενε του δύστυχου πεσμένου ανθρώπου! Για Σε ψαλμοί ωδές και σίβυλλες για Σένα οι θρύλοι κάθε τόπου... Και ο Κ. Χατζόπουλος στο ποίημά του “Χριστούγεννα στο χωριό”: Μα ξάφνου, πέρα απ’ το βουνό, γλυκύς σημάντρου ήχος γροικιέται ωσάν βαθειά απ’ τον ουρανό, μέσα στην νύχτα να σκορπιέται Κι αντιλαλεί τερπνά-τερπνά, γύρω στη άφωνη την πλάση και το χωριό γλυκοξυπνά την Άγια μέρα να γιορτάση.

Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να ζήσει κοντά μας. Εμείς ας του ανταποδώσουμε την αγάπη. Ο Ιερός Αυγουστίνος γράφει: “Ας μη ζούμε πια κατά σάρκα, υπερήφανοι, φιλάργυροι, αδιάφοροι, αλλά με Εκείνον, δια Εκείνον, εις Εκείνον”. Δρασκελίζουμε το κατώφλι του 2017. Τα όνειρά μας εφιαλτικά... με στυφή γεύση, μιας ανείπωτης και πρωτόγνωρης πικρίας. Μήπως αναγκαστούμε να γίνουμε κρυφοχριστιανοί; Εγκαταλείψαμε τις απαιτήσεις μας, υποταχθήκαμε δουλικά στα γεγονότα που μας πικραίνουν. Δεν είναι ο πόνος γιατί χάσαμε υλικά. Είναι ο πόνος της συνειδητοποίησης ότι χάνουμε κάθε τι πνευματικό που αναδύεται μέσα από τις μακραίωνες ρίζες της πίστης μας, της γλώσσας, της ιστορίας, της παράδοσης. Μα ο πόνος γεννά την ελπίδα, που τη χαρίζει ο νεογέννητος Χριστός, την ελπίδα που ξεπηδά μέσα από τα αθάνατα λόγια Του. “Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι κα ‘γώ αναπαύσω υμάς” Καλή Χρονιά. Με απαντοχή, πίστη, αγάπη, αλληλοβοήθεια. Σύμφωνοι πάντα με την πατρική προτροπή του Αποστ. Παύλου, “Αδελφοί ως τέκνα φωτός περιπατείτε... δοκιμάζοντες τι εστίν ευάρεστον τω Κυρίω”.

Φώτο Αργύρη Βογιατζή.

5

πολύγυρος Χριστουγεννιάτικα στιγμιότυπα στον Πολύγυρο της δεκαετίας του ‘30

Γιάννης Δ. Κανατάς

Φέτο είπαμε, με την ευκαιρία των εορτών και της έντονης συναισθηματικής φόρτισης που δημιουργούν, στο τεύχος αυτό να παραλείψουμε τη μόνιμη στήλη μας «Κάποτε στον Πολύγυρο» και αντ’ αυτής να κάνουμε μια βουτιά στην εποχή του μεσοπολέμου και να παρακολουθήσουμε πώς καλοπερνούσαν οι Πολυγυρινοί τα χρόνια της δεκαετίας του ’30, μέσα από δημοσιεύματα εφημερίδων. Ελπίζουμε οι παλαιότεροι να αναπολήσουν τα νιάτα τους, οι δε νεότεροι να πάρουν μια ιδέα του γιορτινού Πολύγυρου της εποχής εκείνης. Και του χρόνου με υγεία!!!

29/12/1930: Ήλθον και παρήλθον αι εορταί των Χριστουγέννων/ Και μας βρήκαν και τη φορά αυτή όπως πάντα … αβόλευτους/ Πυρετώδης κίνησις παρατηρείται εκ μέρους των φίλων του …31/ Εις το πλησίασμα της Πρωτοχρονιάς λόγω της συμπτώσεως των αριθμών παιχνιδιού και πρωτοχρονιάς/ Πολύ χαλάστρα μας έκανε αυτός ο ελεεινός καιρός/ Ούτε οι έμποροί μας μπόρεσαν να πάνε να ψωνίσουν/ Ούτε οι σωφέριδες δεν κατάφεραν να βγάλουν τα στραβά τα έξοδα/ Ούτε ο κόσμος μπορούσε να ξεμυτίση απ’ τη διαρκή βροχή/ Ούτε οι μικροί να πάνε να πούνε τα Κάλαντα/ Μονάχα ο Αντωνάκης μας βρήκε τη χαρά του μ’ αυτόν τον καιρό/ Με το να ξελασπώνη τα διαρκώς λασπωμένα παπούτσια μας/ Όσο πήραν και ησύχασαν λίγο τα καλντερίμια μας/ Από τους αναχωρήσαντες λόγω των εορτών μαθητάς, βρήκαν πάλιν τον μπελιά τους από τους επανακάμψαντας Φοιτητάς.

18/1/1931: Το ταχυδρομικόν αυτοκίνητον μέχρι της λήξεως του 1930/ Έφθανε μέχρι τον Άγιον Πρόδρομον/ Μόλις μπήκαμε στο 1931 φθάνει μέχρι Ανθεμούντος… Και ο αχάριστος κοσμάκης/ παραπονείται ότι δεν έχωμεν τακτικήν συγκοινωνίαν… Ο καιρός εξακολουθεί να κλαίει νύχτα… μέρα/ Φέρων μεγάλην ενόχλησιν στον κοσμάκη/ Και προ παντός των μαθητών του Γυμνασίου/ Που αναγκάζονται να παίρνουν τον καθαρόν τους/ Στην κορυφή του κήπου της τέως Φιλοδασικής Ενώσεως… Φωνή της Χαλκιδικής

Χιονοπόλεμος στα πέριξ του Πολυγύρου.

6

πολύγυρος 27/1/1932:Υπό την προεδρίαν του Μητροπολίτου Κασσανδρείας κ.κ. Ειρηναίου Επιτροπή αποτελουμένη εξ εγκρίτων μελών της κοινωνίας ήτοι του Δημάρχου κ. Μαγδάλη, Προέδρου πρωτοδικών κ. Οικονομοπούλου, Εισαγγελέως κ. Μάντζαρη, Νομιάτρου κ. Παπανικολάου, κ. Ι. Κοσμά Δημ. Συμβούλου και άλλων συνέλλεξαν χρήματα και είδη τροφίμων… Ταύτα διένειμαν εις τας απόρους οικογενείας και ούτως διήλθον και αύται τας εορτάς του Δωδεκαημέρου με σχετικήν ανακούφισιν. Η επιδειχθείσα αύτη πλουσία φιλανθρωπία και αλληλεγγύη των κατοίκων του Πολυγύρου, εις δυσκόλους στιγμάς τιμά τούτους εξαιρετικά. Εις την φιλάνθρωπον ταύτην δράσιν ο κ. Εισαγγελεύς δεν ελησμόνησεν και τους «φυλακισμένους» του. Διά περιφοράς δίσκου εν τω Μητροπολιτικώ Ναώ και ενισχύσεως της επιτροπής προσέφερεν εις τούτους κατά τας μεγάλας εορτάς, Χριστούγενα, Νέον έτος και Θεοφάνεια, πλούσια γεύματα. Μακεδονικά Νέα 29/12/1935:Τα Χριστουγεννιάτικα κάλανδα… υπέρ των απόρων μαθητών του: Μια επαινετή προσπάθεια κατεβλήθη εφέτος από τους διδασκάλους και διδασκαλίσσας του Δημοτικού Σχολείου Πολυγύρου υπέρ των απόρων μαθητών αυτού κατά τας ημέρας των Χριστουγέννων, δια της οποίας και πολλά φτωχά νηστικά και ρακένδυτα παιδιά θα προστατευθούν από τα ψύχη του χειμώνος και εις την νεκράν πόλιν του Πολυγύρου εδόθη η ευκαιρία κάποιας ευχαρίστου συγκεντρώσεως, με το χριστουγεννιάτικο δένδρο και τα χριστουγεννιάτικα κάλανδα… Κατά την 10ην π.μ. της πρώτης ημέρας των Χριστουγέννων, ομάς μαθητών και μαθητριών των της Εης και ΣΤης τάξεων συνοδευομένη από τον διευθυντήν του Δημοτικού Σχολείου κ. Αικατερινάρην και από όλους τους διδασκάλους και διδασκαλίσσας περιήλθε όλας τας συνοικίας του Πολυγύρου περιφέρουσα μίαν μεγάλην και θαυμασίαν φάτνην, εντός της οποίας αναπαρίστατο, με όλα τα πρόσωπα, η Γέννησις του Θεανθρώπου ενώ η ομάς των μαθητών και μαθητριών έψαλε το δίφωνον άσμα «Δόξα εν Υψίστοις Θεώ». Η καινοτομία αύτη ενεθουσίασε και κατεσυνεκίνησε τους Πολυγυρινούς, οι οποίοι προθύμως εισέφερον τον οβολόν των υπέρ των απόρων μαθητών, συλλεγεισών ούτω περί τας 3.000 δραχμών… Χαλκιδική

Στις νεόδμητες φυλακές Πολυγύρου (σήμ. Κέντρο Νεότητας).

Χωροφύλακες της εποχής στα πέριξ του Πολυγύρου.

7

πολύγυρος 8/1/1937: Αν έχεις τύχη διάβαινε και ριζικό περπάτα. Αυτή θα σ’ εύρη έστω κι αν είσαι στον… Πολύγυρο… Και ο πράκτωρ των εφημερίδων κ. Καραγκάνης ο οποίος εξαργύρωσε τα λαχεία μας το επιβεβαίωσε… Ο δεύτερος λαχνός του δημοτικού λαχείου έπεσε στον Πολύγυρο ολόκληρο. Οι τυχεροί εις τον κόσμον αυτόν είναι τόσον ολίγοι, ώστε θα άξιζε τον κόπον να τους ιδούμε… Νικολαΐδης, τυπογράφος εις το τυπογραφείον του κ. Καραγκάνη, εκ Θάσου, η δωδεκαέτης Φανή Κούλα, ο γέρων κτηματίας Τζερβελής και ένας γνωστότατος εις πολλούς Θεσσαλονικείς… ο εν αποστρατεία ανθ/στής της χωροφυλακής κ. Φουράκης. Είναι οι τυχεροί του δεύτερου λαχνού και οι άνθρωποι … της ημέρας δια τον Πολύγυρον. Φως της Θεσσαλονίκης 31/12/1939: Θρήνος και οδυρμός των χοίρων/ Ακούστηκε προχθές του Αγίου Στεφάνου/ Είναι η μέρα που θυσιάζονται οι ατυχείς/ Για να γίνουν τα νόστιμα λουκάνικα και ο παστός… Πολύ μαλακός ο χειμώνας που περνούμε/ Ούτε παγωνιές, ούτε πολλά χιόνια/ Κι έτσι νοιώθουμε πιο χαρούμενες τες γιορτές και βρίσκουμε καιρό/ Να μαζέψουμε τις ελιές…

4/1/1940: Ο καινούργιος χρόνος ενεφανίσθη κάτασπρος/ Δια να μας αποδείξει ίσως/ Ότι είναι αθώος και αμέτοχος των δεινών του προκατόχου του 1939. Παρ’ όλη όμως την παγωνιά/ Είναι πολλοί που υφαίνονται ζεστοί/ Πρόκειται για εκείνους τους οποίους ηυνόησε η τύχη… Ο φόβος του γλιστρήματος/ Ηνάγκασε πολλούς να προμηθευτούν από ένα μπαστούνι/ Το οποίο αδιάφορον αν τους κάμνει γέρους/ Τους προφυλάσσει ως τόσο από το ακούσιο και οδυνηρό ξάπλωμα… Πρωτοπόρος

Ο Πολύγυρος από μια σπάνια γωνία λήψης.

8

πολύγυρος Το μικρό το μαγαζί (Η χριστουγεννιάτικη απογείωση)

Γιάννης Τσίκουλας Ομ. καθηγητής Παιδιατρικής ΑΠΘ

“Η ψυχή μου ξαναζεί μόνον όταν μπαίνω μέσα στο μικρό το μαγαζί. Τόσες θύμισες παλιές απ’ τα παιδικά μου χρόνια, καραγκιόζης, ζωγραφιές* και πολύχρωμα χαρτόνια. Στο μικρό το μαγαζί!” Αυτά ήταν τα λόγια ενός τραγουδιού, που το τραγουδούσε με τη θεία της φωνή η Νανά Μούσχουρη κατά τη δεκαετία του 1950. Κι εγώ μαθητής τότε στον Πολύγυρο ζούσα την υπέρτατη μαγεία σ’ ένα αντίστοιχο “μικρό μαγαζί” της μικρής μας πόλης, όπου πραγματικά, όταν έμπαινα μέσα, “ξαναζούσε η ψυχή μου” όπως έλεγε το τραγούδι, με τα λόγια του οποίου ταυτιζόμουν απόλυτα. Το μικρό αυτό μαγαζί έρχεται στη μνήμη μου ιδιαίτερα κατά τη Χριστουγεννιάτικη περίοδο γιατί αποτελούσε για εκείνη την εποχή κυριολεκτικά την απογείωσή μας. Το μαγαζί αυτό το γνώριζα από τα πρώτα μου παιδικά χρόνια. Ήταν το μαγαζί- ψιλικατζίδικο της κυρίας Χρυσάνθης. Βρισκόταν στον κεντρικό δρόμο του Πολυγύρου στο ισόγειο του σπιτιού του αείμνηστου Γεροχρίστου, του εκδότη της “Φωνής της Χαλκιδικής”, στο σημείο που ο κεντρικός δρόμος τέμνεται από τον δρόμο που ξεκινάει από το διατηρητέο σπίτι του Κότσιανου και προχωρεί μέχρι τον ξακουστό μέχρι σήμερα φούρνο του Θάνου. Το μαγαζί αυτό, όπως είπα, ήταν της κυρίας Χρυσάνθης. Η κυρία Χρυσάνθη Μουταφτσή, μητέρα του Οδοντίατρου Μουταφτσή, ήταν μία από τις δυο τρεις γυναίκες, που είχαν μαγαζί στο κέντρο του Πολυγύρου, κόντρα στο ανδροκρατούμενο εκείνα τα χρόνια επάγγελμα του μαγαζάτορα εμπόρου. Κυρία Χρυσάνθη! Έτσι ήταν γνωστή, έτσι την αναφέραμε, έτσι την προσφωνούσαμε: Κυρία Χρυσάνθη. Ήταν η επιτομή της πραγματικής κυρίας. Τη θυμάμαι πάντα μαυροντυμένη, αρχοντική, ευγενική, γελαστή και ολοπρόθυμη να εξυπηρετήσει τους πελάτες της. Ήμουν τακτικότατος “θαμών” του μικρού μαγαζιού. Υπήρχαν δύο βασικοί λόγοι γι’ αυτό. Ο πρώτος λόγος ήταν η άμεση γειτνίαση του μικρού μαγαζιού με το κρεοπωλείο του πατέρα μου, που, όταν πήγαινα εκεί, δεν παρέλειπα ποτέ να ρίχνω μια ματιά στην βιτρίνα του μαγαζιού. (Εξωτερικός

Στο ψιλικατζίδικο της κυρίας Χρυσάνθης (δεξιά). Δίπλα της η Βάνα και ο Αντώνης Σταυρινός.

9

πολύγυρος θαμών!). Ο δεύτερος λόγος ήταν η εξυπηρέτηση της μάνας μου, αλλά και όλης της γειτονιάς, που με έστελναν συχνά να ψωνίσω κάτι από το μικρό το μαγαζί. (Εσωτερικός θαμών!). Όταν πήγαινα, λοιπόν, στο μαγαζί του πατέρα μου, είχα την ευκαιρία να χαζεύω και να θαυμάζω τη μεγάλη βιτρίνα-παράθυρο του μικρού του μαγαζιού, όπου ήταν εκτεθειμένα ποικίλα περιοδικά και πολύχρωμα παιδικά βιβλιαράκια καθώς και σειρές πολύχρωμων και πολυποίκιλων σκαλιστών με αγγελούδια, παιδάκια με ρόδινα γελαστά προσωπάκια, που κρατούσαν λουλούδια, ζωάκια και πολλά άλλα που συνιστούσαν έναν κόσμο μαγικό. Μέσω της βιτρίνας έβλεπα και ένα μέρος του εσωτερικού του μαγαζιού. Έβλεπα μια μεγάλη ποικιλία αντικειμένων διαφόρων χρωμάτων και σχημάτων, που με γοήτευε και με μάγευε χωρίς να ξεχωρίζω τι ακριβώς ήταν. Η στερημένη μας όραση εκείνης της εποχής εύρισκε τροφή στο κοίταγμα όλων αυτών των θαυμαστών, που εκθέτονταν στη βιτρίνα και αχνοφαίνονταν στο εσωτερικό του μαγαζιού. Η γειτνίαση, λοιπόν, του μαγαζιού της κυρίας Χρυσάνθης με το μαγαζί του πατέρα μου ήταν ο κύριος λόγος που μου έδινε την ευκαιρία να θαυμάζω απ’ έξω το μαγαζί της και τα ψώνια που με έστελνε να κάνω η μάνα μου ήταν ο λόγος που μου έδινε την ευκαιρία να εισέρχομαι στο μαγικό κόσμο του μαγαζιού, στον έγχρωμο παράδεισο που αχνοφαίνονταν απ’ έξω. Εκτός από τη μάνα μου, με έστελναν για ψώνια στο μαγαζί της κυρίας Χρυσάνθης οι πολυαγαπημένες μου θείες Τασούλα, που ήταν μοδίστρα και Μαριγούλα, που ήταν κεντίστρα. Έτσι οι επισκέψεις μου στο μαγαζί ήταν συχνές και γίνονταν συχνότερες γιατί πολλές φορές έκανα θελήματα και για τις γειτόνισσες. Και τι δεν είχε μέσα το μικρό το μαγαζί! Ήταν ένας πολύχρωμος, θαυμαστός κόσμος. Ράφια και πάγκοι γεμάτα από κουτιά διαφόρων μεγεθών, σχημάτων και χρωμάτων. Νήματα, κλωστές, βελόνες, κουμπιά, κορδέλες, καρούλια, μουλινέδες, μασουράκια. Πανηγύρι χρωμάτων και σχημάτων! Παιδικά ρουχαλάκια, καπελάκια, παπουτσάκια, βραχιολάκια, δαχτυλιδάκια. Παιχνίδια κάθε είδους. Εκείνα όμως που μάγευαν εμένα ήταν τα παιδικά παραμύθια και τα άλλα παιδικά βιβλιαράκια με τα φανταχτερά εξώφυλλα που κυκλοφορούσαν κάθε εβδομάδα (Γκαούρ Ταρζάν, Μικρός Ήρως, Καραγκιόζης κ.λπ.) Επίσης με μάγευαν οι αστραφτερές μπίλιες ή γκαζές (βώλοι) και τα σκαλιστά. Όλα τα άλλα μου προκαλούσαν μια οπτική πανδαισία, αλλά δεν με αφορούσαν. Τα εντυπωσιακά βιβλιαράκια, οι πολυποίκιλοι βώλοι και ιδίως τα σκαλιστά έδιναν χρώμα στη ζωή μου, έδιναν χώρο για τα όνειρα μου, για κάτι που δύσκολα περιγράφεται, αλλά ριγώ ακόμα, όταν έρχεται στη μνήμη μου. “Η ψυχή μου όντως ξαναζούσε” όταν έμπαινα μέσα στο μικρό το μαγαζί. Η μαγεία αυτή έφθανε στο ζενίθ την εποχή των Χριστουγέννων. Τότε γέμιζε η βιτρίνα του μικρού μαγαζιού με σκαλιστά απείρων μεγεθών, χρωμάτων και σχημάτων: “Παιδάκια” με χριστουγεννιάτικα δέντρα, “ΑιΒασίληδες” με σακούλες γεμάτες δώρα, “Γεννήσεις”, “Αγγέλες” (μεγάλοι άγγελοι), “αγγελούδια” (μικροί άγγελοι), δημιουργούσαν μια απόκοσμη ατμόσφαιρα και έδιναν τον τόνο των ημερών προσφέροντάς μας μια υπέρτατη ψυχική ευωχία, που μας απογείωνε. Ύστερα από κάποια εποχή έβλεπα, όταν πήγαινα στο μικρό το μαγαζί, να βρίσκεται δίπλα από την κυρία Χρυσάνθη και να εξυπηρετεί τους πελάτες μια κοπελούδα περίπου συνομήλική μου. Η κοπελούδα αυτή με εντυπωσίασε αμέσως. Ήταν πρόθυμη, γελαστή, καταδεκτική, εξωστρεφής και άμεσα εξυπηρετική. Τέλος έμαθα ποια ήταν! Ήταν η Βάνα η Σταυρινού, ανεψιά της κυρίας Χρυσάνθης. Με τον καιρό ανέλαβε την διεύθυνση του μαγαζιού η ίδια η Βάνα. Εγώ, εν τω μεταξύ, μεγάλωσα και έφυγα από τον Πολύγυρο για σπουδές. Πάντα όμως, όταν ερχόμουνα στον Πολύγυρο για διακοπές, ιδίως τα Χριστούγεννα, δεν παρέλειπα να σταματώ και να ονειροπολώ μπροστά στο μικρό μαγαζί, που υπήρξε ένας από τους θαυμαστούς κόσμους της παιδικής ηλικίας. Και τότε “ξαναζούσε η ψυχή μου”!

10

πολύγυρος Η Βάνα πλούτιζε συνεχώς το μαγαζί της με νέα προϊόντα και το εκσυγχρόνιζε για τις ανάγκες τις εποχής. Πήγαινε συχνά στη Θεσσαλονίκη και επέλεγε με προσοχή αυτά που θα έβαζε στο μαγαζί και πάντα βοηθούσε τους πελάτες με διακοσμητικές και πρακτικές γνώσεις. Πάντα με χαμόγελο, πάντα με χιούμορ, πάντα με φιλική διάθεση και διάθεση προσφοράς. Έχει πολλά χρόνια που δεν υπάρχει πια το μικρό το μαγαζί. Εγώ όμως το κράτησα μέσα μου σαν μια από τις ακριβότερες αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας. Ξαναζώ τη γοητεία του στην ανάμνηση του καθ’ όσον είναι ένας από τους αγαπημένους μου προορισμούς, όταν ταξιδεύω στο παρελθόν.

Το δικό μου μικρό μαγαζί

Τασούλα Μπακατσέλου-Τσίκουλα

Εγώ έζησα το μικρό μαγαζί, όταν ιδιοκτήτρια ήταν η Βάνα. Τα παιδικά μου χρόνια τα έζησα στη Θεσσαλονίκη. Όταν ήρθα στον Πολύγυρο με τον Γιάννη, το μαγαζί της Βάνας ήταν ίσως το μοναδικό μαγαζί, που με εντυπωσίασε και με ενθουσίασε. Ήταν το κάτι άλλο. Ήταν ένας ολόκληρος κόσμος, γεμάτος από ποικίλα αντικείμενα, γεμάτος χρώματα, σχήματα και φινέτσα. Εύρισκα πραγματικά ό,τι ήθελα για την καθημερινότητά μου, για τα χόμπι μου καθώς και περιοδικά και εφημερίδες. Αργότερα υπήρξε και αγαπημένο μέρος των παιδιών μου, που εύρισκαν εκεί όμορφα παιχνιδάκια και ρουχαλάκια. Ήταν μια όαση το μαγαζί της Βάνας, η οποία με την ευγένεια και το ζεστό της χαμόγελο με κέρδισε αμέσως και έγινε φίλη μου. Με συμβούλευε πάντα για ό,τι ήθελα να αγοράσω και η παραμονή στο μαγαζί της ήταν μια απόλαυση για μένα. Ήταν πάντα ενημερωμένη για τα καλύτερα αντικείμενα στο είδος τους και φρόντιζε να τα έχει για την εξυπηρέτηση των πελατών της. Είχε πραγματικά ταλέντο στην επιλογή του εμπορεύματός της. Νιώθω τυχερή που έζησα τη γοητεία του μικρού μαγαζιού της Βάνας. Νιώθω τυχερή που γνώρισα την Βάνα, η οποία εξακολουθεί να παραμένει φίλη αγαπημένη. *Ζωγραφιές ονόμαζαν στην Αθήνα και γενικά στην Νότια Ελλάδα, ό,τι εμείς ονομάζαμε σκαλιστά. Τα σκαλιστά ήταν μικρές χρωμολιθογραφίες, που παρίσταναν αγγελούδια, παιδάκια, ζωάκια, λουλούδια κλπ με τα οποία παίζαμε διάφορα παιχνίδια ή τα κολλούσαμε σε τετράδια, που τα ονομάζαμε λευκώματα. Ήταν πανέμορφα, πολύχρωμα και μας πρόσφεραν τη μαγεία. Έδιναν χρώμα στην ασπρόμαυρη ζωή μας, ιδίως κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, καθ’όσον τότε τα χρησιμοποιούσαμε για να στολίσουμε το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, του οποίου το κύριο στολίδι ήταν τα σκαλιστά.

11

πολύγυρος Μια βόλτα στον χειμωνιάτικο Πολύγυρο του χθες

Δήμητρα Χαριστού

Πάντα στην πρώτη θέση και πάντα να κοιτάς μπροστά για να μη ζαλίζεσαι. Εσύ όμως ζαλίζεσαι. Πάντα ζαλίζεσαι, όταν ταξιδεύεις στον Πολύγυρο. Χωμένη στο βαθύ κάθισμα του παλιού λεωφορείου ζαλίζεσαι απ’ τη μυρωδιά του τσιγάρου που σιγοκαίεται στα χείλη των επιβατών κι απ’ τη θέα της ξέχειλης μ’ αποτσίγαρα σταχτοθήκης που είναι στο πλάι σου. Ζαλίζεσαι απ’ το χαζούλικο λούτρινο αρκουδάκι που πάει ασταμάτητα πέρα δώθε στο τζάμι κι απ’ τις κλεφτές ματιές που σου ρίχνει απ’ τον καθρέφτη ο νεαρός εισπράκτορας με το λεπτό μουστάκι και το λιγδωμένο μαλλί. Άραγε να πείστηκε που του είπε η μάνα σου πως είσαι εφτάχρονών και σου έκοψε μισό εισιτήριο; Πάνω από σένα, στο δικτυωτό ράφι, ζακέτες και σακάκια των επιβατών, μια χαλασμένη κερματοθήκη, ένα μεγάλο κίτρινο φτερό ξεσκονίσματος και πλαστικές σακούλες, για το ενδεχόμενο του εμετού, τι άλλο; Κι όλα αυτά μαζί σε ζαλίζουν, έτσι καθώς κουνιούνται και τρέμουν από πάνω σου και τρέμεις και συ μαζί, από το φόβο μην πέσουν στο κεφάλι σου σε κάποια απότομη στροφή. Μα κι αυτός ο οδηγός! Πού τη βρίσκει την όρεξη πρωί-πρωί και περιγράφει λεπτομερώς στον νεαρό εισπράκτορα τις πίτες, τις μπύρες, τα κοψίδια κι όλα εκείνα που περιδρόμιασε το προηγούμενο βράδυ στο φίλο του το Νικόλα που γιόρταζε! Ήμαρτον Παναγία μου, νηστεία έχουμε, δε νηστεύουν αυτοί οι άνθρωποι! Και γιατί δε μένει σταθερός στην καρέκλα του μόνο κλωθογυρίζει πάνω της και σου χειροτερεύει τη ζάλη; Χάνεσαι μέσα στη βαθιά, μπλε θέση και προσπαθείς να σκεφτείς κάτι καλό και να ξεχάσεις την ανακατωσούρα στο στομάχι και τον εμετό που σκαρφαλώνει στο λαρύγγι σου. Να, άλλη μια στροφή έσβησε πίσω σας, όλο και πιο κοντά είναι τώρα πια ο Πολύγυρος. Θα κατεβείς, θα ανασάνεις τον κρύο αέρα και θα συνέρθεις. Το παλιό λεωφορείο ασθμαίνοντας κι αγκομαχώντας όλο και τρώει τα χιλιόμετρα, όλο και ζυγώνει. Τελευταία στροφή και φτάνει στην ισάδα. Περνάει τον Αϊ-Βλάση, τώρα τον Αϊ Θανάση κι επιτέλους σκάει μύτη μπροστά σας «το μεγάλο χωριό». Οι καμινάδες του λερώνουν αλύπητα τον ουρανό που κουβαλάει άσπρα βαριά σύννεφα κι εσύ ελπίζεις πως ίσως σήμερα σταθείς τυχερή και δεις χιόνι. Η παλιά σακαράκα δυσκολεύεται λιγάκι, καθώς μπαίνει στους δρόμους της πόλης. Όχι πως είναι μεγάλο το όχημα, όχι. Οι δρόμοι είναι στενοί & τα μπαλκόνια των σπιτιών χώνονται μέσα τους και τους κάνουν στενότερους. Περνάτε τη μικρή πλατεία με το μεγάλο πλατάνι κι ανηφορίζετε στο τελευταίο κομμάτι του δρόμου. Να το χαμηλό σπιτάκι με τα βότσαλα στους τοίχους και την περίφραξη, το πρακτορείο, το στενό ζαχαροπλαστείο με τις τριγωνικές τυρόπιτες και το μαγειρείο του Ιωακείμ, που σου σπάει τη μύτη με τις μυρωδιές του. Μ’ ένα θριαμβευτικό «μπαμ» σβήνει η μηχανή, ακινητοποιείται το όχημα δίπλα σ’ άλλα σταματημένα κι ο οδηγός με τον εισπράκτορα τρέχουν σαν τρελοί ν’ απολαύσουν ένα καφεδάκι πριν το επόμενο δρομολόγιο. Όχι που θα σας περίμεναν να κατεβείτε! Πριν εγκαταλείψετε τη ζεστασιά του λεωφορείου, η μάνα σου σού φοράει το σκουφί, σφίγγει γερά το κασκόλ γύρω από το λαιμό σου, να σε πνίξει θέλει; σε βοηθάει να βάλεις σωστά τα δάχτυλα στα γάντια κι ύστερα παίρνετε τον ανήφορο για το παλιό ΙΚΑ. Καθώς ανεβαίνετε, στα δεξιά σας, σας χαιρετούν οι γυμνές λεύκες κι η ησυχία του μεγάλου πέτρινου σχολείου. Ξεχωρίζεις μικρά κεφαλάκια στη μέσα μεριά των παραθυριών. «Τα παιδιά κάνουν μάθημα», σκέφτεσαι. «Υπομονή παιδάκια, σε λίγες μέρες κλείνουμε, έρχονται τα Χριστούγεννα.»

12

«...πάντα ζαλίζεσαι όταν ταξιδεύεις στον Πολυγυρο...»

πολύγυρος Ο παγωμένος αέρας σε συνεφέρνει αμέσως και τώρα νιώθεις ένα κενό στο στομάχι σου που αρχίζει να διαμαρτύρεται σιγανά. Δε λες τίποτα γιατί ξέρεις από άλλες φορές πως μετά την Εθνική Τράπεζα, που θα πάτε να κάνετε ψιλά το πενηντάρικο, θα πεταχτείτε κι απέναντι στο φούρνο του Κατερτζή να πάρετε τα αγαπημένα σου «σκαντζοχοιράκια». Εσύ τα λες έτσι, όμως δεν είναι παρά κάτι αφράτα ψωμάκια, σαν τα σημερινά ψωμάκια του σάντουιτς, πασπαλισμένα με μπόλικο σουσάμι. Δύσκολη η ανηφόρα, σου «κόβει» τα αδύναμα γονατάκια σου. Τρως και το «σκαντζοχοιράκι» σου! Αρχίζεις να ιδρώνεις κάτω απ’ τα πολλά ρούχα που φοράς και προσπαθείς να ξελασκάρεις το κασκόλ, αλλά σε παίρνει είδηση η μάνα σου και σου το σφίγγει περισσότερο. «Στο γιατρό πάμε, να χειροτερέψεις θες;» Επιτέλους φτάνετε στα ζεστά ιατρεία του κοινωφελούς ιδρύματος, οι σόμπες πετρελαίου εδώ καίνε στο φουλ. Ξέρεις τι πρόκειται να ακολουθήσει, θα κάνεις υπομονή για να τελειώσει γρήγορα. Ο γιατρός Δήμος θα σ’ εξετάσει, θα σου δώσει φάρμακα για να απαλλαγείς από τις πυώδεις αμυγδαλές που σε ταλανίζουν, εσύ θα τον χαιρετίσεις ευγενικά κι ύστερα θα είσαι ελεύθερη να χαρείς τη βόλτα σου στην πόλη. Επιτέλους κατηφόρα. Πρώτη στάση στου Παπαγιάννη. Μικρό, στενόχωρο μαγαζάκι με ξύλινο πάτωμα που τρίζει, παραφορτωμένο με εμπόρευμα. Σήμερα δε θα αγοράσετε κάτι. Θα δώσετε λίγα χρήματα να ξεπέσει το χρέος. Ακούς τη σύντομη κουβέντα που κάνει η μάνα σου με τον Μαυρουδή, τα χαιρετίσματα που της δίνει για τον πατέρα σου και ταυτόχρονα χαζεύεις τα σακάκια που κρέμονται ψηλά-ψηλά, σχεδόν από το ταβάνι. Και πάλι έξω στο δρόμο. Κατεβαίνετε κι άλλο προς τα κάτω. Η επόμενη στάση είναι το βιβλιοπωλείο του Νύχτα. Η κυρα-Καίτη έχει λιγάκι αγριωπή ματιά και σε φοβίζει, αλλά χρειάζεσαι καινούριο μπλοκ ζωγραφικής. Άδικα όμως τη φοβάσαι γιατί στην πραγματικότητα είναι καλή και πολύ καλαμπουρτζού. Εδώ ανταλλάσσονται περισσότερες κουβέντες, γυναίκες γαρ. Αγοράζετε το μπλοκ και πάτε παρακάτω. Από πού θα ψωνίσετε τα φρούτα σας; Ο Κοσμάς κι η Γιαννούλα έχουν εξαιρετικό εμπόρευμα, αλλά σήμερα έχει σειρά ο Παπαδόπουλος. Περίεργο μαγαζί. Ένας ορθογώνιος χώρος, χωρισμένος διαγώνια από τα δυο αδέρφια. Κι οι δυο να έχουν πρόσβαση στο δρόμο. Το ένα κομμάτι είναι μανάβικο, το άλλο ζαχαροπλαστείο. Σήμερα σου έταξε η μάνα σου πως θα σου αγοράσει τετράγωνα μπισκότα και λουκούμια ροζ με γεύση τριαντάφυλλο για να κάνεις το μπισκοτολούκουμο που αγαπάς. Όμως θα τα αγοράσετε στο γυρισμό, έχετε αλλού να πάτε τώρα.

«...Υπομονή παιδάκια, σε λίγες μέρες έρχονται Χριστούγεννα».

«Ο Κοσμάς και η Γιαννούλα έχουν εξαιρετικό εμπόρευμα, αλλά σήμερα έχει σειρά ο Παπαδόπουλος...», (αρχείο: ομάδα facebook «Παλιές φωτογραφίες Πολυγύρου), 13

πολύγυρος Πιο κει, στο κρεοπωλείο του Τζώρτζη η ανθρώπινη ουρά κάλυψε το γύρω πεζοδρόμιο. Την βλέπεις κι αναρωτιέσαι και πάλι: «έχουμε ή δεν έχουμε νηστεία;» Εσείς όμως νηστεύετε, γι’ αυτό παρακάμπτετε τον κοσμάκη που περιμένει και προχωράτε. Λίγα μέτρα πιο κει το ψιλικατζίδικο της Βάνας. Χρειάζεστε μια «κόκκινη κούκλα» μαλλί για το γιλεκάκι που σου πλέκει. Όσο η μάνα σου ψωνίζει εσύ θαυμάζεις τριγύρω το πλούσιο εμπόρευμα. Μεγάλα μπουκάλια με χύμα κολόνιες. Άλλη κίτρινη, άλλη πράσινη, άλλη λευκή. Έχουν και βρυσούλα τα μπουκάλια. Πιο κει άδεια μπουκαλάκια για να μπουν οι κολόνιες, τοποθετημένα σαν στρατιωτάκια ανά μέγεθος: πίσω τα ψηλά, μπροστά τα κοντά. Στις γυάλινες βιτρίνες κοκαλάκια, χτένες, καθρεφτάκια, κεντήματα, εταμίνες, καμβάδες, κλωστές DMC, κουβάρια μικρά, κουβάρια μεγάλα, πολύχρωμα, άσπρα, μαύρα και πάνω στον πάγκο τα εβδομαδιαία περιοδικά. Μην ξεχάσετε ν’ αγοράσετε κι ένα Ρομάντζο. Και προπαντός μην ξεχάσετε τα φάρμακα. Ευθεία πάνω. Αλλά πρώτα ψωμί απ’ το Θάνο κι ύστερα τα σιρόπια. Στο φούρνο του Θάνου δε χωράς να μπεις, μένεις έξω, στο στενό δρομάκι, το πλακόστρωτο. Κρυώνεις λιγάκι, αλλά δε νοιάζεσαι και πολύ, σου φτάνει που η μύτη σου οσφραίνεται τα ξύλα που καίγονται, το ζεστό ψωμί. Νιώθεις κάτι κρύο να πέφτει στο πρόσωπό που σου φέρνει ανατριχίλα. Χιονόνερο σκέφτεσαι κι ανατριχιάζεις κι από τη χαρά σου. Για να μπεις στο φαρμακείο της Κατσαούνη πρέπει ν’ ανέβεις δυο τρία ψηλά σκαλοπάτια. Δυσκολεύεσαι λιγάκι κι αναρωτιέσαι πώς μπορούν και τα ανεβαίνουν οι κοπέλες που δουλεύουν εκεί με τα ψηλά τακούνια που φορούν. Δε σ’ αρέσει καθόλου η μυρωδιά εκεί, βιάζεσαι να βγεις να ανασάνεις και πάλι τον κρύο αέρα, να νιώσεις τη γλυκιά ανατριχίλα του χιονόνερου. Και τώρα επιστροφή. Γίνεται να έρθεις στον Πολύγυρο και να μην μπεις στον Βερροιώτη να πάρεις κατιτίς; Θεέ μου! Τι ζεστό μαγαζί. Έξω κρύο πολύ, μέσα ζέστη, έχουν θαμπώσει τα τζάμια. Να δεις δεν μπορείς έξω. Και τι ωραία που μυρίζει! Γάλα και κανέλλα από τις κρέμες και τα ρυζόγαλα που φτιάχνει η κυρα-Μαγδαληνή. Και πάστες βλέπεις στο ψυγείο, αλλά αυτές είναι ακριβές για το δικό σας πορτοφόλι. Να αρκεστείς στο γιαουρτάκι που θ’ αγοράσετε. Αυτό επιτρέπεται γιατί είσαι αρρωστούλα. Τελευταία στάση το μαναβικοζαχαροπλαστείο των αδερφών Παπαδόπουλων. Πορτοκάλια από τον έναν, μπισκότα και λουκούμια από τον άλλον και τέλος τα ψώνια. Τώρα γραμμή για το πρακτορείο, το λεωφορείο και πίσω στο χωριό.

«Λίγα μέτρα πιο κει το ψιλικατζίδικο της Βάνας...».

«...χιονόνερο σκέφτεσαι κι ανατριχιάζεις απ’ τη χαρά σου».

14

πολύγυρος Στη στενόμακρη αίθουσα του πρακτορείου τσιγαρίλα κι αποπνικτική ατμόσφαιρα. Καρέκλες τριγύρω στους τοίχους, παγκάκια, καναπέδες με καμηλό πέτσινα μαξιλάρια. Οδηγοί κι εισπράκτορες που συζητούν δυνατά και το άγρυπνο μάτι του σταθμάρχη, του κυρ Παναγιώτη, που σαν το μάτι του Βούδα παρακολουθεί τους πάντες κι αγριεύει, όταν βλέπει τσάντες πάνω στα καθίσματα. Όμως εσείς σήμερα είστε άτυχες. Ή μήπως είστε τυχερές; Το χάσατε το λεωφορείο των έντεκα, το επόμενο είναι στις δυόμισι. Και μέχρι τότε; Μην ανησυχείς, η μάνα σου έχει γνωστές, κάπου θα πάτε να περάσει η ώρα. Λίγο πιο κει από το πρακτορείο, είναι το σπίτι της γιαγιάς Ευθυμίας. Παλιό, παραδοσιακό πολυγυρινό σπίτι, με πορτάρα, εσωτερική σκάλα και παράθυρο πάνω στο δρόμο, βλέπεις όλη την κίνηση από κει. Αν πάτε εκεί η γιαγιά Ευθυμία θα σου δώσει και λεπτοκάρυα, φουντούκια δηλαδή. Καλά, δεν τρελαίνεσαι γι’ αυτά αλλά είσαι ευγενικό παιδί, θα τα πάρεις και θα πεις ευγενικά ευχαριστώ. Θα κάτσεις και στο περβάζι του παραθυριού και θα ξομπλιάζεις τους περαστικούς. Μήπως να πηγαίνατε στην κυρα-Μαρία που είναι λίγο πιο κάτω; Κοντούλα και χοντρούλα, γυναίκα της εκκλησίας. Γεμάτοι με εικόνες οι τοίχοι και στο μικρό παραθυράκι που βλέπει στο δρόμο ένα κεντητό κουρτινάκι που κάθε φορά θαυμάζεις το σχέδιό του. Για να δεις την κίνηση από δω θα πρέπει στην κυριολεξία να σκαρφαλώσεις στο ψηλό σιδερένιο κρεβάτι που είναι μπροστά απ’ το παραθύρι, αλλά σίγουρα αξίζει τον κόπο. Έχει κι έναν γιο στην ηλικία σου, αλλά τέτοια ώρα θα είναι στο σχολείο, μη βλέπεις που εσύ σήμερα «είσαι εκδρομούλα». Κι αν πάτε εκεί θα σου δώσει να φας και κατσικίσιο τυρί που φτιάχνει με τα χεράκια της, σκληρό αλλά νόστιμο πολύ. Όπου κι αν πάτε καλά, θα είναι. Μια μεγάλη βόλτα είναι όλα αυτά και χαράσσονται βαθιά στη μνήμη σου. Ποτέ δεν πρόκειται να σβήσουν όσα χρόνια κι αν περάσουν. Μια βόλτα στον χειμωνιάτικο Πολύγυρο του χθες κι αλίμονο! Πόσο λίγο του μοιάζει ο σημερινός!

«Στου Κοσμά το μαγαζί!» Λευτ. Φαρδογιάννης, Κοσμ. Σχοινάς, Κοσμάς Χλιάπας.

«Μια βόλτα στον χειμωνιάτικο Πολύγυρο του χθες...»

15

πολύγυρος Αναστάσης Ιωαννίδης, «ο πατερούλης όλων των Εγγλέζων»

Γιάννης Δ. Κανατά

Κατά την πρώτη περίοδο της κατοχής, μετά την κατάρρευση του Αλβανικού μετώπου, πολλοί αξιωματικοί και στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στα μέρη μας με άμεσο τον κίνδυνο να συλληφθούν από τους Γερμανούς κατακτητές. Αυτούς λοιπόν τους άνδρες φιλοξένησαν, περιέθαλψαν και φυγάδευσαν στη Μ. Ανατολή πολλοί Χαλκιδικιώτες με κίνδυνο της ζωής τους και μοιράζοντας μαζί τους το ελάχιστο φαγητό που διέθεταν την εποχή της πείνας. Ένας από τους αφανείς αγωνιστές, που προσέφερε αφιλοκερδώς φιλοξενία σε Εγγλέζους και Κυπρίους συμμάχους, υπήρξε ο Αναστάσιος Ιωαννίδης (του Παναγιώτη και της Αναστασίας) από το Βατοπέδι Χαλκιδικής, τον οποίο οι ίδιοι τον βάπτισαν «πατερούλη», αναγνωρίζοντας στο πρόσωπό του τον άνθρωπο που τους φρόντισε όσο κανένας άλλος στα μέρη μας μέχρι τη διαφυγή τους στη Μέση Ανατολή. Ο Αθανάσιος Παλαμήδης στο εσώφυλλο του βιβλίου «Η φυγή προς τη ζωή», Αθήνα 1948, του Εδουάρδου Χάουελ (Σκώτου αεροπόρου που φιλοξενήθηκε στην περιοχή και φυγαδεύτηκε στη Μ. Ανατολή) σημειώνει πως ο συγγραφέας «… ελησμόνησε τον «Πατερούλη» αγροφύλακα Βατοπεδίου Ιωαννίδη Αναστάσιον, αποθανόντα εξ όσων συνεκόμισεν κρυολογημάτων… και περιερχόμενος νυχθημερόν δι εξεύρεσιν τροφίμων των συναδέλφων του…».

Αναστάσιος Ιωαννίδης.

Ο Αναστάσιος Ιωαννίδης γεννήθηκε στη Νίγδη της Μ. Ασίας το 1901 και σε νεαρή σχετικά ηλικία στάλθηκε στα Τουρκικά τάγματα εργασίας1 (Αμελέ Ταμπουρού), απ’ τα οποία απέδρασε και μετά μύριες περιπέτειες ήρθε μόνος του στην Ελλάδα. Μόνο δε μετά την Μικρασιατική καταστροφή συναντήθηκε με την οικογένειά του που κατέφθασε εν τω μεταξύ και εγκαταστάθηκαν όλοι μαζί στο Βατοπέδι Χαλκιδικής. Εκεί παντρεύτηκε την Μαρία Χαλεπλή επίσης απ’ τη Νίγδη, με την οποία απέκτησαν το 1942 μία κόρη, την Αναστασία, σήμερα σύζυγο Γεωργίου Δέα (βλ. τ. 83ο/2016 του «Π») κατοίκους Βατοπεδίου. Η μεγάλη και αφιλοκερδής προσφορά του Αναστάση Ιωαννίδη στη φιλοξενία και προώθηση συμμάχων προς τη Μ. Ανατολή προκύπτει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου «Η φυγή προς τη ζωή» του Εδουάρδου

Ο Αναστάσιος Ιωαννίδης με τον Κύπριο Γεώργιο Πέτρου (Κάιρο 1944) και τον Αργύρη Μαρδά από την Ορμύλια, αντίστοιχα.

16

πολύγυρος Χάουελ, Σκώτου αεροπόρου που φιλοξενήθηκε και φυγαδεύτηκε από την περιοχή του Βατοπεδίου προς τη Μ. Ανατολή με τη συνδρομή και του Αναστάση. Αναφέρει σχετικά ο Ε. Χάουελ: «…Ο σύντροφός του είχε γίνει δεκτός με επευφημίες απ’ τους άλλους… Μου τον σύστησαν με το όνομα Αναστάσης και με το παρατσούκλι «ο πατερούλης όλων των Εγγλέζων». Ήταν κοντούλης, με μάτια που σπιθοβολούσαν και φορούσε την ανοιχτόγκριζα στολή του Έλληνα αγροφύλακα. Είχε για καθήκον να επιτηρεί την ύπαιθρο και να επιβάλει το νόμο και την τάξη. Αλλά ο ρόλος, που είχε αναλάβει μόνος του, ήταν να μας φροντίζει. Όλο το χειμώνα ο Αναστάσης είχε οδοιπορήσει εκατοντάδες μίλια μέσ’ στα χιόνια, μαζεύοντας τρόφιμα από παράμερα χωριά για να συντηρούνται οι σύντροφοί μου. Ήταν ακούραστος στις προσπάθειές του και αψηφούσε την υγεία του και την ασφάλειά του. Οι αγώνες του τον είχαν εξαντλήσει και πριν λίγες εβδομάδες είχε πάθει μία καρδιακή προσβολή και λίγο έλειψε να πεθάνει. Σήμερα πρωτοερχόταν ύστερα από τόσον καιρό και έπρεπε ακόμη να περπατά σιγά…». Επίσης σε χειρόγραφο του Τάκη (Δημητρίου) Παλαμήδη2, μεταξύ άλλων αναφέρονται και τα εξής: «… Οι αδελφοί Αγαπητού εν συνεργασία εμπίστων συγγενών των, των Δημητρίου Ανέγρου, Αλέκου, Αργυρίου και Ιωάννου Μαρδά ως και λοιπών κατοίκων Ορμυλίας και Συνοικισμού γειτονικού Βατοπεδίου, και κυρίως του δραστηρίου αγροφύλακος Αναστασίου και του εκ του χωρίου Βραστών κτηματίου Κωστάρα, κατασκεύασαν καταφύγιον ΒΑως της Ορμυλίας εν τω δάσει και εις πυκνήν λόχμην παρά τινα πηγήν ύδατος, καταφύγιον, εις το οποίον οδηγούντο και εγκαθίσταντο, ού μόνον Άγγλοι αιχμάλωτοι αλλά και πολλοί Έλληνες Στρατιωτικοί καταδιωκόμενοι, προοριζόμενοι να διαφύγωσι εις Μέσην Ανατολήν…» Και σε επόμενη σελίδα του ίδιου χειρογράφου: «… Δεν ήργησαν οι Γερμανοί να πληροφορηθώσι την δράσιν και των υπολειφθέντων εν Ορμυλία συνεργατών του Αγγέλου Αγαπητού (αδελφού του Αγαπητού, συγγενών του Δημητρίου Ανέγρου και αδελφών Μαρδά κ.λ. ως και του αγροφύλακος Βατοπεδίου Αναστασίου)… Πάντες οι ανωτέρω… ανεχώρησαν δια πλοίου ελθόντες εις Σιθωνίαν, προς Τουρκίαν και εκείθεν εις Αίγυπτον όπου κατετάγησαν εις τον Ελληνικόν Στρατόν…». Η κ. Αρετή Παλαμήδους, που γνώρισε τη δράση του Αναστασίου Ιωαννίδη από τη συνεργασία του με τον πατέρα της Αθανάσιο και αδελφό της Δημήτριο (Τάκη), κεντρικά πρόσωπα της οργάνωσης φιλοξενίας και φυγάδευσης των συμμάχων στη Χαλκιδική, θυμάται: «Ο Αναστάσης ήταν άνθρωπος πανέξυπνος, κινούνταν χωρίς να τον καταλαβαίνεις, εχέμυ-

«Ο πατερούλης όλων των Εγγλέζων», αριστερά.

Ο Αναστάσιος Ιωαννίδης (στο μέσον) σε θεραπευτήριο του Καΐρου, το 1944.

17

πολύγυρος θος, δεν του έβγαζες λέξη, ήταν αέρας στο περπάτημα, δεν λογάριαζε κόπο, ούτε καν την υγεία του, ήθελε μόνο να προσφέρει. Ο Τάκης (Παλαμήδης) του είχε απόλυτη εμπιστοσύνη και ο Χάουελ κάθε φορά που ερχόταν σ’ εμάς πήγαινε και συναντούσε την οικογένεια της κόρης του Αναστασίας στον Πολύγυρο ή στην Γαλάτιστα…». Το Νοέμβριο του 1943, αφού προηγουμένως ξέφυγε την τελευταία στιγμή μέσα από τα χέρια των Γερμανών πηδώντας από το παράθυρο της κουζίνας του σπιτιού του στο Βατοπέδι, πήρε το δρόμο, μαζί με τον αδελφό του Ιωάννη, για τη Μ. Ανατολή. Εκεί, από την 1η Φεβρουαρίου 1944 μέχρι την 12η Απρλίου 1945 κατετάγη στο στρατό Μέσης Ανατολής, απ’ όπου και απελύθη3. Μεγάλο διάστημα της παραμονής του στην Αίγυπτο νοσηλεύτηκε σε διάφορα θεραπευτήρια, όπως προκύπτει από προσωπικό του ημερολόγιο που διατηρούσε τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο του ’44, καταπτοημένος από τις κακουχίες της κατοχής στην Ελλάδα. Σύμφωνα με αυτό τον επισκέφτηκαν κατά καιρούς ο Άγγελος Αγαπητός από την Ορμύλια, ο Γιώργος Φιλιππίδης από Νικήτη (Αρχίατρος), ο αντ/ρχης Ιωάννης Κώνστας από Βάλτα (ως Φρούραρχος στο Κάιρο μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Τσουδερού) και πολλοί άλλοι συνεργάτες του στην Ελλάδα. Επίσης νοσηλευόμενος έζησε τα γεγονότα του κινήματος της Μ. Ανατολής, όπως τα κατέγραψε στο ημερολόγιό του με ημερομηνία 1η Απριλίου 1944: «…Σήμερα έγινε δια τετάρτην φοράν επανάστασις αυτήν την φοράν εις το σύνταγμα πυροβολικού και τους έχουν υπό περιορισμόν οι Άγγλοι και τι θα απογένει δεν ξέρει κανείς. Πάντως όμως κατάλαβα εγώ είναι δάκτυλος κομμουνιστών διότι ενεργούσαν από μέρες και είναι μεγάλο ζήτημα Κυβερνητικόν και Εθνικόν. Τέλος πήραν όπως ακούσαμε 200 Στρατιώτας οι Άγγλοι και πού τους πήγαν δεν ξέρει κανένας και 10 αξιωματικοί οι οποίοι θα περάσουν από στρατοδικείον. Αυτά είναι τα γεγονότα της Μέσης Ανατολής…».

Αναστάσιος Ιωαννίδης.

Ευρισκόμενος στην Αίγυπτο δέχθηκε επιστολή από τον Έντουαρντ Χάουελ με την οποία επιβεβαιώνεται η συμβολή του Ιωαννίδη στην διαφυγή των Εγγλέζων από τα μέρη μας και τη σχέση αληθινής φιλίας που αναπτύχθηκε μεταξύ τους: 1η Μαΐου 1944 Αγαπητέ Τάσο Έλαβα το γράμμα σου το πρωί και με χαροποίησε να μάθω πως είσαι καλά. Συχνά θυμάμαι τις μέρες που περάσαμε και ανυπομονώ να συναντήσω εσένα και τους άλλους ξανά.

Η Αναστασία Ιωαννίδου Δέα με τα παιδιά της και τον Έντουαρντ Χάουελ κατά την επίσκεψή του το 1986, στη Χαλκιδική.

18

πολύγυρος Η απελευθερωμένη και ενωμένη Ελλάδα θα αποτελεί «σπίτι» για μένα. Εκτιμώ και φιλώ ως θησαυρό τα πράγματα που έμαθα εκεί περισσότερο από καθετί. Είμαι ευγνώμων για το αίμα που έχυσα για τον κοινό σκοπό μας. Τα όσα υποστήκαμε αποτελούν τις κοινές οικείες εμπειρίες μας. Σε σένα και τους άλλους φίλους στέλνω τους θερμότερους χαιρετισμούς. Ο Στιούαρτ Μπράουν πολεμάει στη Νέα Γουινέα ως αξιωματικός. Ο Μπιλ Γουάτσον στην Αυστραλία. Ο Χάρι Μπράουν (όπως έμαθα πρόσφατα από τη μονάδα του) στη Μ. Ανατολή. Οι άλλοι είναι αιχμάλωτοι στη Γερμανία. Έλαβα γράμματα από τον Λες τον Λεν και τον Ντέρεκ. Θα ήθελα να έχω τη φωτογραφία. Ας κρατήσουμε επαφή. Να πεις και «γεια σου» στους άλλους.

Οι θερμότερες ευχές

Με εκτίμηση Έντουαρντ Χάουελ

Το μετάλλιο του Αν. Ιωαννίδη από τις Συμμαχικές Δυνάμεις.

Στην πατρίδα, ο «Πατερούλης όλων των Εγγλέζων» επέστρεψε τον Απρίλιο του ’45 και τον επόμενο μήνα πέθανε ή κατ’ άλλους αυτοκτόνησε. Η σύζυγός του είχε πεθάνει ήδη από το 1943, αφήνοντας την εννέα μηνών κόρη τους, Αναστασία,4 ορφανή. Η τελευταία ζει σήμερα στο Βατοπέδι και μας διηγήθηκε όσα θυμόταν κι όσα έμαθε εκ των υστέρων για τους αγώνες και την προσφορά του πατέρα της στον αγώνα των συμμάχων κατά του φασισμού. Η προσφορά του Αναστάση Ιωαννίδη αναγνωρίστηκε από τις Συμμαχικές Δυνάμεις μετά θάνατον με μετάλλιο «ως δείγμα ευγνωμοσύνης και εκτίμησης για τη δοθείσα βοήθεια στους ναύτες, στρατιώτες και αεροπόρους του Βρετανικού Τάγματος Μέριμνας των Εθνών που τους επέτρεψε να διαφύγουν της αιχμαλωσίας από τον εχθρό», όπως γράφει το σχετικό πιστοποιητικό. Από το Ελληνικό κράτος δε πολλά χρόνια αργότερα, όταν δι’ αποφάσεως ΥΕΘΑ του 1972, αναγνωρίστηκε η υπηρεσία του ως Αγωνιστή Εθνικής Αντίστασης στις τάξεις της ΕΟΕ-ΠΑΟ Χαλκιδικής.

Υποσημειώσεις:

1. Στα τάγματα εργασίας, τα οποία στην ουσία επεδίωκαν την εξόντωση των επιταγμένων, έχασε τη ζωή του ο αδελφός του Αναστάση, Αβραάμ Ιωαννίδης.

2. Το συγκεκριμένο σπουδαίο χειρόγραφο, από το αρχείο της κ. Αρετής Αθ. Παλαμήδους, θα το δημοσιεύσουμε σε επόμενο τεύχος, καθώς αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο για την έρευνα της Εθνικής Αντίστασης στη Χαλκιδική την περίοδο 1941-44.

3. Σχετική βεβαίωση υπογεγραμμένη από τον λοχαγό Πεζικού Εμμανουήλ Μαθιουδάκη, Αθήνα 13 Απριλίου 1945. (αρχείο Αναστασίας Ιωαννίδη-Δέα) 4. Την Αναστασία, κόρη Αναστασίου Ιωαννίδη, την κράτησαν μέχρι την Α΄ Δημοτικού τα αδέρφια του πατέρα της, Γεώργιος και Ιωάννης, στην Ορμύλια και από το 1949 η αδελφή της μητέρας της (Μαρία), Άννα Χαλεπλή, σύζυγος Συμεών Συμεωνίδη, στον Πολύγυρο. Βιβλιογραφία: Εδουάρδου Χάουελ, «Η φυγή προς τη ζωή», Αετός ΑΕ, Αθήναι 1948 (αρχείο Αρετής Παλαμήδους). Πέτρου Παπαπολυβίου, «Αναζητώντας την ελευθερία», επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2009. Προφορικές πληροφορίες: Αναστασία Ιωαννίδου-Δέα, Αρετή Παλαμήδους. Μετάφραση από τα Αγγλικά: Κατερίνα Γουλέτη, Δρ. Τμήματος Αγγλικής Α.Π.Θ.

19

πολύγυρος Γραφείο Επισιτισμού Πολυγύρου

του Χρήστου Αλβανού, δικηγόρου

Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής ιδρύθηκε Γραφείο Επισιτισμού Χαλκιδικής με έδρα στον Πολύγυρο. Η ίδρυση έγινε μετά από εντολή των Γερμανικών αρχών κατοχής. Σκοπός του γραφείου ήταν η εξυπηρέτηση των επισιτιστικών αναγκών των κατοίκων της Χαλκιδικής. Στη συνέχεια ιδρύθηκαν και παραρτήματα στην Αρναία, Ιερισσό, Αγ Νικόλαο, Ν. Μουδανιά και Κασσάνδρα. Η διεύθυνση επισιτισμού έμελε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην προστασία του πληθυσμού από τη λιμοκτονία. Από τα έγγραφα που διασώθηκαν, προκύπτει ανάγλυφα η ζοφερή κατάσταση στην έλλειψη βασικών αναγκών επιβίωσης, αλλά και η εκμετάλλευση των αναγκών αυτών από μαυραγορίτες. Το σιτάρι, το κριθάρι, η βρώμη, το καλαμπόκι, τα ρεβίθια, οι φακές, ο τοματοπολτός, το σησάμι, τα μήλα, τα δαμάσκηνα, το λάδι, οι ελιές, το πετρέλαιο, η σόδα ήταν τα βασικότερα προϊόντα που διατίθεντο από το Γραφείο επισιτισμού. Υπήρχε γνωμοδοτικό συμβούλιο από κατοίκους του Πολυγύρου που ιεραρχούσε τις ανάγκες διάθεσης των προϊόντων και το οποίο αποτελείτο: 1) Από τον εκπρόσωπο των ελαιοπαραγωγών Νικόλαο Τσακνή, 2) των γεωργών Νικόλαο Μελά, 3) των κτηνοτρόφων Χρήστο Β. Τσίκουλα, 4) των μελισσοτρόφων Μιχαήλ Εμ. Μανωλούτσιο, 5) των κτηματιών Στυλιανό Χαλάτη. Τα μέλη του συμβουλίου εγκρίθηκαν από τον εκπρόσωπο της Γερμανικής αρχής στον Πολύγυρο (Φρούραρχο φυλακίου). Απαγορευόταν αυστηρώς κάθε διακίνηση προϊόντος από τόπο σε τόπο χωρίς την έγκριση των αρχών κατοχής, οι οποίες έθεταν συνήθως ως όρο την παρακράτηση ποσοστού επί της αξίας της συναλλαγής. Όταν η συναλλαγή γινόταν τοπικά η παρακράτηση ανήρχετο σε ποσοστό 15%. Με την από 5 Νοεμβρίου 1942 απόφαση της διεύθυνσης επισιτισμού Μακεδονίας επεβλήθη παρακράτηση 20% σε όλη την ποσότητα των αλιευμένων ψαριών από τα αλιευτικά σκάφη της Χαλκιδικής με σκοπό τη διάθεσή τους στους άπορους κατοίκους της Χαλκιδικής. Οι Γερμανικές αρχές κατοχής επέταξαν τα γραφεία του γραφείου επισιτισμού που βρισκόταν σε οίκημα του Χρήστου Γαβρίλη, και η διεύθυνση μετά από σχετική έγκριση και αλληλογραφία μίσθωσε «τον ισόγειον όροφον της οικίας της Αικατερίνης Χλίχλια» στο κέντρο του Πολυγύρου. Ο Χρήστος Γαβρίλης ήταν ιδιοκτήτης του πρώτου φορτηγού αυτοκινήτου στον Πολύγυρο και το οποίο μετέφερε προϊόντα από και προς τη Θεσσαλονίκη. Στην οικία του άλλωστε είχε τα γραφεία του και το γραφείο επισιτισμού μέχρι τη στιγμή που επιτάχθηκε από τους Γερμανούς. Η πρώτη μεγάλη μεταφορά τροφίμων για την Χαλκιδική έγινε με το καΐκι του Δημητρίου Μελισσίδη, με δρομολόγιο από Θεσσαλονίκη στα Ν. Μουδανιά. Τον Ιανουάριο του 1943 επιχειρήθηκε μεταφορά λαδιού με το καΐκι «Άγιος Παντελεήμων». Οι Γερμανοί όμως, επειδή δεν είχε άδεια μεταφοράς, κατέσχεσαν όλο το φορτίο και ο γνωστός Διοικητής Θεσσαλονίκης Μέρτεν με έγγραφό του στις 20 Ιανουαρίου1943 επικύρωσε την κατάσχεση και απαγόρευσε την παράδοση του λαδιού στον ιδιοκτήτη της. Επί του πλοίου «Αγιος Ιωάννης» που θα μετέφερε ποσότητα 10.000 οκάδων μήλων από τις αποθήκες μηλεμπόρου στα Ν. Μουδανιά, στις 31 Μαΐου 1943 διαπιστώθηκε ότι ποσότητα 800 οκάδων (έντεκα σάκοι) ήσαν σάπια και διενεργήθηκαν ανακρίσεις χωρίς να γνωρίζουμε το αποτέλεσμα. Με το από 18 Αυγούστου 1943 έγγραφό της προκύπτει ότι η Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Χαλκιδικής μετά από συμφωνία με το γραφείο επισιτισμού Πολυγύρου απέστειλε ποσότητα γεωργικών προϊόντων στο Στρατώνι για τις ανάγκες της επαρχίας Αρναίας με το πλοίο «Άγιος Δημήτριος» του πλοιάρχου Μελισσίδη. Όμως «κατά την παραλαβήν δια20

Το φορτηγό του Δημ. Γαβρίλη. Ο ιδιοκτήτης στον μέσον.

πολύγυρος πιστώθηκε υπεξαίρεσις προϊόντων κατά την μεταφοράν.». Από τις 54.000 οκάδες σίτου έλλειπαν 1.125 οκάδες και από τις 5.000 οκάδες ρεβιθιών έλειπαν 78 οκάδες. Ταυτόχρονα όμως προέκυψε και έλλειμμα στις αποθήκες Στρατωνίου που δικαιολογήθηκε ως απομείωση λόγω φυσιολογικής φθοράς ένεκα της μακράς παραμονής των προϊόντων σ’ αυτές. Το Γραφείο επισιτισμού Πολυγύρου είχε μισθώσει για τις ανάγκες του την αποθήκη του Νικολάου Τσακνή. Ένα δωμάτιο από τα τέσσερα που διέθετε το γραφείο επισιτισμού εκμισθώθηκε στο δικηγόρο Χρήστο Τσάτσαρη, με ετήσιο μίσθωμα 6.000 δρχ. Τα τρόφιμα που διατίθεντο για τις ανάγκες της Χαλκιδικής ήταν αναλογικά ελάχιστα. Χαρακτηριστικό είναι και το έγγραφο του γραφείου προς τη διεύθυνση επισιτισμού Μακεδονίας και στο οποίο γίνεται προσπάθεια δικαιολόγησης των μυλωθρών, που δεν επέδιδαν τα αλεστικά δικαιώματα.

Νικόλαος Τσακνής.

Κράις Κομμαντατούρ Στρατιωτική Διοικητική ομάς Γραφείον Επισιτισμού Νομού Χαλκιδικής ΑΠ 2173 Ανωτέραν Φελκομαντατούρ 395 Τμήμα Στρατιωτικής Διοικήσεως Θεσσαλονίκη Εν Πολυγύρω 1-12-1943 Λαμβάνομεν την τιμήν να αναφέρωμεν υμίν τα κατωτέρω σχετικώς με την επισιτιστικήν κατάστασιν κατοίκων Ν Χαλκιδικής. Η επισιτιστική κατάστασις κατά τον παρελθόντα μήνα δυστυχώς επεδεινώθη και πάλιν και τούτο διότι ουδεμία διανομή σιτηρών εγένετο εις τους αρτοδοτούμενους Χαλκιδικής. Το γραφείον Πολυγύρου από οκταμήνου περίπου πλην μιας ποσότητας πλην ανεπαρκούς την οποίαν διένειμεν κατά το ανωτέρω χρονικό διάστημα και σταφιδίνης ουδέν άλλο διένειμεν εις τους αρτοδοτούμενους. Το γεγονός όμως τούτο προκαλεί τας διαμαρτυρίας και τα παράπονα όλων των κατοίκων Χαλκιδικής και ιδιαιτέρως των Δημοσίων υπαλλήλων και εργατών οι οποίοι απροκαλύπτως εκδηλώνουν την δυσφορίαν των κατά της υπηρεσίας μας διαμαρτυρόμενοι ότι εγκαταλείφθησαν τελείως εις την τύχην των. Επίσης το γεγονός ότι εις την Θεσσαλονίκην διανέμονται πλην της αρτοδοτήσεως ήτις είναι κανονική και άλλα είδη τροφίμων π.χ. ζάχαρις 100 δράμια, μηνιαίως, μπιζέλια κ.λπ. επιτείνει δικαίως άλλωστε την δυσφορίαν του κοινού. Επανειλημμένως έχομεν αναφέρει υμίν ότι το βιοτικόν επίπεδον εις τα αστικά κέντρα της υπαίθρου είναι κατά πολύ υψηλότερον της Θεσσαλονίκης και η εξεύρεσις οιουδήποτε είδους επί χρήμασι είναι σχεδόν αδύνατος διότι όλαι αι πράξεις διενεργούνται δι’ ανταλλαγής πράξις το οποίον επιδεινώνει την επισιτιστικήν κατάστασιν των εργατουπαλλήλων της υπαίθρου.

Από αριστερά Χρήστος Γαβρίλης και Νικολάκης Κορέντης.

21

πολύγυρος Υποβάλωμεν την παράκλησιν όπως έχοντες υπόψιν τ’ ανωτέρω και όσα εις προηγουμένας μας αναφοράς μας έχομεν εκθέσει υμίν αναφορικώς με την επισιτιστικήν κατάστασιν των αρτοδοτούμενων Χαλκιδικής μεσολαβήσατε παρά της ΚΕΠΕΣ και της επιτροπής συντονισμού ίνα χορηγή υμίν μηνιαίως τουλάχιστον 100 οκάδων σιτηρών ποσού μόλις επαρκούν δια την συντήρησιν εις την ζωήν και ούτω θα απομακρυνθεί το φάσμα της πείνας του διαρκώς προβάλλοντος προ του οφθαλμού των και δεν θα καταδικασθεί ούτω εις τον εξ ασιτίας θάνατον. Επίσης κατά τον παρελθόντα μήνα διένειμεν εις τους Δημοσίους υπαλλήλους μακαρόνια προερχόμενα εκ της μακαρονοποιήσεως των 70 οκ. σίτου. Όσον αφορά την εφαρμογήν της εισπράξεως των αλεστικών δικαιωμάτων εις είδος εξεδόθη η υπ’ αριθ. 9896 απόφασις της Νομαρχίας Χαλκιδικής κοινοποιηθείσαν και υμίν καθορίζουσα αφενός μεν την είσπραξιν των αλεστικών δικαιωμάτων κατ’ αποκοπήν και αφετέρου την αναλογούσα εις τους μύλους εκάστης Κοινότητος ποσότητα αλεύρων εξ αλεστικών δικαιωμάτων. Η εφαρμογή του ανωτέρω συστήματος της εισπράξεως των αλεστικών συναντά μεγάλας δυσκολίας εις την εφαρμογήν του διότι οι μυλωθροί ισχυρίζονται ότι αι καθορισθείσαι ποσότητες είναι μεγάλαι κυρίως όμως λόγω της εκρύθμου καταστάσεως ένεκα της οποίας είναι αδύνατος σχεδόν η εξάσκησης βίας και η επιβολή οιασδήποτε κυρώσεως εις τους δυστροπούντας να συνεμορφωθώσι με τας εκδιδομένας αποφάσεις. Εις μεν τον Πολύγυρον ελπίζομεν να επιτύχωμεν την είσπραξιν της καθορισθείσης ποσότητας αλεύρου εξ αλεστικών δικαιωμάτων ημών προς διανομήν τόσον εις τους αρτοδοτούμενους Χαλκιδικής όσον και εις τους Δημοσίους υπαλλήλους, Κοινοτικούς πρόσφυγες εκ Βουλγαροκρατουμένων μερών, θύματα και αναπήρους πολέμους πλην του σίτου, του οποίου την χορήγησιν και διανομήν θεωρώμεν απολύτως αναγκαίων και άλλα είδη διατροφής. Επανειλημμένως εζητήσαμεν αρτύματα δια τους Δημοσίους υπαλλήλους εν τούτοις μέχρι σήμερον ουδεμία ποσότης εχορηγήθη. «Υποβάλλομεν την παράκλησιν όπως χορηγήτε ημίν παρά της ΚΕΠΕΣ μηνιαίως τουλάχιστον ποσότης 120.000 οκάδων σιτηρών ίνα διανέμωμεν κατ’ άτομο τουλάχιστον 10 οκάδες μηνιαίως διότι θα μας επιτραπεί να εκφράσωμεν την γνώμην μας, ότι κατά το διαρρεύσαν τρίμηνον Απριλίου-Ιουνίου δεν δύναται να γίνει καν λόγος ότι οι κάτοικοι της Χαλκιδικής αρτοδοτήθηκαν.», Ο προϊστάμενος του γραφείου επισιτισμού Δημήτριος Κωνσταντινίδης Ο μαυραγοριτισμός κατά την περίοδο της κατοχής ήταν η χειρότερη μορφή εκμετάλλευσης της ανθρώπινης ανάγκης και κυρίως γινόταν από ανθρώπους με μειωμένο πατριωτικό φρόνημα και από συνεργάτες των ναζί. Ακόμη και ο Γεωργικός Συνεταιρισμός Πολυγύρου, θέλησε να επωφεληθεί της καταστάσεως και προσέφερε 400 οκάδες γυφτοφάσολα προς 1200 δρχ. το κιλό καθώς επίσης προσέφερε τα ρεβίθια προς 1000 δρχ. την οκά και το σησάμι προς 2000 δρχ. την οκά. Ο προϊστάμενος όμως της υπηρεσίας Δ. Κωνσταντινίδης απέρριψε τις προσφορές ως ασύμφορες με τον ισχυρισμό ότι στην «ελεύθερη» αγορά εύρισκε κανείς φτηνότερα τα παραπάνω προϊόντα. Η Αγροτική Τράπεζα χορηγούσε λιπάσματα στους καλλιεργητές αγροτικών προϊόντων με την ανταλλαγή αγροτικών προϊόντων, τα οποία στη συνέχεια αγόραζε το γραφείο επισιτισμού για περαιτέρω δωρεάν διάθεση στους έχοντας ανάγκη. Όπως δε προκύπτει από τη σχετική αλληλογραφία το γραφείο επισιτισμού το χειμώνα αντιμετώπιζε αξεπέραστα προβλήμα22

Στυλιανός Χαλάτης.

πολύγυρος τα στην διάθεση προϊόντων σε ορεινές κοινότητες λόγω του κλεισίματος των δρόμων απ’ το χιόνι. Για να υπάρχει δυνατότητα αναδιανομής της παραγόμενης ποσότητας σίτου προς όφελος των πενομένων πολιτών το γραφείο επισιτισμού επέβαλε τη θέσπιση αλεστικών δικαιωμάτων στους αλευρόμυλους του νομού σε ποσοστό 8% για το σιτάρι και 7% για τα υπόλοιπα δημητριακά. Για το γραφείο του Πολυγύρου καθορίσθηκαν οι παρακάτω υποχρεώσεις: Αλευρόμυλος Ηλεκτροελ. 300 οκάδες το μήνα, Αλευρόμυλος Εμμανουήλ 600, Αλευρόμυλος Μπασλή 60, Αλευρόμυλος Ν. Δέλλιου 90, Αλευρόμυλος Καρανικόλα 60, Αλευρόμυλος Χατζηοσμάν 75, Αλευρόμυλος Γ. Κούτλου 400, Κοινότητα Αγ. Προδρόμου 400, Βάβδου 450, Βατοπεδίου 180, Βραστών 560, Γαλάτιστας 980, Γεροπλατάνου 155, Δουμπιών 255, Ριζών 255, Ταξιάρχου 460, Ορμύλιας 810, Πετροκεράσων 260, Σανών 155, Παλαιοχώρας 315, Γαλαρινού 110, Κρήμνης 110, Παλαιοκάστρου 155. Σε κάθε κοινότητα ορίστηκε Επιτροπή αποτελούμενη από τον Πρόεδρο της κοινότητας, τον πρόεδρο του Γ. Συνεταιρισμού και τον ιερέα η οποία συνέτασσε κατάσταση με τα ονόματα κάθε αρχηγού οικογένειας που δεν είχε παραγωγή δημητριακών, ώστε να τύχει της ανάλογης βοήθειας. Εξαιρούντο: 1) οι κτηνοτρόφοι που είχαν πάνω από 50 αιγοπρόβατα ή 10 μεγάλα ζώα ή χοίρους, 2) οι μελισσοτρόφοι που είχαν πάνω από 10 κοφίνια η κυψέλες, 3) οι ελαιοπαραγωγοί που παρήγαγαν πάνω από 70 οκάδες λάδι, 4) οι μηλοπαραγωγοί που παρήγαγαν πάνω από 100 οκάδες μήλα, εκτός από τις κοινότητες Ταξιάρχου, Αρναίας, Παλαιοχωρίου και Νεοχωρίου στις οποίες διατάχθηκε συγκέντρωση των μήλων, 5) οι παραγωγοί κρεμμυδιών άνω των 100 οκάδων. Για να αρτοδοτηθούν οι παραπάνω παραγωγοί έπρεπε: 1) Οι κτηνοτρόφοι για κάθε δύο οκάδες σιτάρι να παραδίδουν μία οκά κρέας. 2) Οι μελισσοτρόφοι για κάθε δύο οκάδες σιτάρι να παραδίδουν μια οκά μέλι.

3) Οι ελαιοπαραγωγοί για κάθε δυόμιση οκάδες σιτάρι να παραδίδουν μια οκά λάδι ή για μια οκά σιτάρι να παραδίδουν ενάμιση οκά ελιές. 4) Οι παραγωγοί μήλων για κάθε μια οκά σιτάρι να παραδίδουν δύο οκάδες μήλα. 5) Οι παραγωγοί κρεμμυδιών για κάθε οκά σιτάρι να παραδίδουν δύο οκάδες κρεμμύδια. Ας αναλογισθούμε όμως τι συνέβαινε στους κατοίκους των πόλεων που δεν είχαν τη δυνατότητα ανταλλαγής προϊόντων για να επιβιώσουν. Η πείνα της κατοχής δεν θα πρέπει να αποτελεί μια απλή ιστορική αναφορά αλλά μια σοβαρή υπενθύμιση στους εν δυνάμει κινδύνους που ελλοχεύουν σε στιγμές εθνικής ύπνωσης και κατάπτωσης, στην οποία βρισκόμαστε τα τελευταία χρόνια.

Ο Ντίνος Μπασλής με το φορτηγό του.

Έγγραφο που υπογράφει ο Μαξ Μέρτεν, διαβόητος εκτελεστής χιλιάδων Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

23

πολύγυρος …Να τις σώσουμε;

Αντώνιος Ιωάννου Παλαμήδης, ιατρός

Στα παιδικά και εφηβικά μας χρόνια τις βλέπαμε να λικνίζονται στη θάλασσα της Γερακινής και τώρα, στο προχωρημένο της ηλικίας μας τις ξανασυναντήσαμε να περιμένουν υπομονετικά… το τέλος τους. Τις επισκεφθήκαμε προσφάτως, σταθήκαμε κοντά τους, τις αγγίξαμε και θαυμάσαμε τις υπέροχες γραμμές τους, που διατηρούνται ακόμη. Εντυπωσιασθήκαμε για την αντοχή των στο χρόνο και θυμηθήκαμε με νοσταλγία τις χαρές και τις όμορφες στιγμές που μας χάρισαν, όταν ήταν ακόμη νεαρές και ξεκουράζονταν μετά το τέλος της εργασίας των κατά την περίοδο των δεκαετιών ‘50 και ’60. Τις διακρίναμε ακόμη και στον πίνακα του Πολυγυρινού ζωγράφου Νίκου Κόκκαλη, που κόσμησε το εξώφυλλο του 81ου τεύχους του περιοδικού «Πολύγυρος». Πρόκειται για τις μαούνες του άριστου ναυτικού εκείνης της εποχής, του καπετάν Θωμά από τα Νέα Μουδανιά. Έτσι τις γνωρίζαμε εκείνα τα χρόνια. Τα καλοκαίρια που βρισκόμασταν στο οικογενειακό μας κτήμα στο «Αναστασίτικο», με τα αδέλφια και τους φίλους μας, τις βλέπαμε κάποιες ημέρες, συνήθως απογευματινές ώρες, να αρμενίζουν όλες μαζί στη σειρά, στο απέραντο γαλάζιο της θάλασσας του κόλπου της Κασσάνδρας με κατεύθυνση προς τη Γερακινή, αφού προηγουμένως είχαν διασχίσει το κανάλι της Ποτίδαιας και καταλαβαίναμε ότι αναμενόταν άφιξη πλοίου στη Γερακινή για να φορτώσει λευκόλιθο από το μεταλλείο της περιοχής ή του Τρικόρφου ή ακόμη και από αυτό του Πατελιδά. Τα φορτία αυτά προορίζονταν για τις βιομηχανίες της Ευρώπης που κατασκεύαζαν κυρίως πορσελάνη αρίστης ποιότητος και για πολλές ακόμη άλλες χρήσεις, ακόμη δε και για την παρασκευή φαρμακευτικών προϊόντων. Τα περισσότερα από αυτά τα φορτηγά πλοία τότε ήταν της Εταιρίας “Prodromos Lines” και, κατά πληροφορίες, συμφερόντων των εταιρειών Μποδοσάκη. Λόγω μη ύπαρξης οργανωμένου λιμένος στην περιοχή εκείνα τα χρόνια, ήταν αδύνατη η προσέγγιση αυτών στην υπάρχουσα, ακόμη και σήμερα, σιδηρά «σκάλα» και γι αυτό «έδεναν» σε μεγάλο σιδηρούν βαρέλι, το οποίο επέπλεε και ήταν αγκυροβολημένο σε απόσταση ενός μιλίου περίπου από τη σκάλα και το αποκαλούσαμε «η σημαδούρα».

15 Ιουλίου 1953. Πηγαίνοντας με μαούνα από τη Σκάλα της Γερακινής σε πλοίο δεμένο στη σημαδούρα. Όρθιοι: Νίκος & Ευμορφία Παλαμήδη. Καθήμενος Αντώνης Παλαμήδης και εκατέρωθεν ο καπετάνιος και εργάτης της μαούνας.

Οι μαούνες του καπετάν Θωμά, όπως είναι σήμερα (φωτο Αύγουστος 2015) στη «Σκάλα της Γερακινής». (Όλες οι φωτογραφίες του άρθρου προέρχονται από το αρχείο του Αντωνίου Ι. Παλαμήδη).

24

πολύγυρος Το μετάλλευμα-λευκόλιθος μεταφερόταν με τρενάκι από τους φούρνους (τότε λειτουργούσανε με μόνη καύσιμη ύλη τα κλαδιά), ή από τις αποθήκες της Εταιρείας της Γερακινής μέχρι τη σκάλα. Εκεί φορτώνονταν στις μαούνες χύμα σε μεγάλα σιδηρά δοχεία ή εντός σάκων κατά σορούς και μεταφέρονταν στο πλοίο, όπου οι γερανοί με τους οποίους ήταν εξοπλισμένο, παραλάμβαναν τα φορτία και τα τοποθετούσαν στα αμπάρια του. Αυτός ήταν ο ρόλος των θαυμάσιων αυτών σκαριών εκείνη την εποχή. Έμπειροι και στιβαροί καπετάνιοι εκτελούσαν τα δρομολόγια σκάλαςπλοίου ολημερίς και συνεχώς επί δύο-τρεις ημέρες, μέχρι περάτωσης της φόρτωσης. Η εμπειρία, η εφαρμογή των κανόνων πλεύσης και η δέουσα προσοχή, απέτρεπε τυχόν ναυτικά ατυχήματα και την διατάραξη «των μπάνιων του λαού», κυρίως των Πολυγυρινών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες που γέμιζαν την παραλία της Γερακινής. Παιδιά και έφηβοι εμείς τότε, κολυμπούσαμε και προσπαθούσαμε να φθάσουμε όλο και πιο κοντά στο πλοίο, με σκοπό να ικανοποιήσουμε την περιέργειά μας για ένα τόσο μεγάλο… πλεούμενο, που έφθανε στην περιοχή μας. Πολλές φορές οι μαουνιέρηδες καταλάβαιναν αυτή μας την επιθυμία και είχαν την καλοσύνη να μας μεταφέρουν με τις μαούνες μέχρι το πλοίο. Έτσι είχαμε την ευκαιρία να… θαυμάσουμε εκ του πλησίον τον όγκο, την αρχιτεκτονική, τον εξοπλισμό και να παρακολουθήσουμε την διαδικασία φόρτωσης του λευκόλιθου από τις μαούνες στα αμπάρια του. Άλλες εποχές τότε, άλλες εμπειρίες, άλλες εντυπώσεις!!! Και, όταν πλέον τελείωνε η φόρτωση και το πλοίο έφευγε για τον προορισμό του, οι μαούνες, πεντέξι που ήτανε όλες κι όλες, ξεκουράζονταν αγκυροβολημένες στη θαλάσσια περιοχή απέναντι από το σημερινό «Γερακινιώτικο Στέκι», περιμένοντας το επόμενο πλοίο. Εκεί, τα καλοκαίρια τις συναντούσαμε και κολυμπούσαμε κοντά τους με τις παρέες μας, αγόρια και κορίτσια. Σκαρφαλώναμε και ξαπλώναμε επάνω τους για να ξεκουραστούμε, να κάνουμε ηλιοθεραπεία, να κουβεντιάσουμε, να φλερτάρουμε, να κάνουμε τις βουτιές μας, επιδεικνύοντας τις κολυμβητικές μας ικανότητες και για να συναγωνισθούμε μεταξύ μας. Ήταν οι ωραιότερες στιγμές μας όταν κολυμπούσαμε! Αυτή με λίγα λόγια είναι η ιστορία των μαουνών του καπετάν Θωμά στα χρόνια της αθωότητός μας.

Ιούλιος 1956: Η σκάλα στην παραλία Γερακινής, απ’ όπου γινόταν η φόρτωση λευκολίθου στις μαούνες και μεταφερόταν στα πλοία που έδεναν στη σημαδούρα.

Τώρα που όλα έχουν αλλάξει στη διακίνηση του λευκόλιθου και όλα γίνονται πλέον από το λιμάνι των Ν. Μουδανιών με σύγχρονα μέσα, δεν γνωρίζω ακριβώς με ποια διαδικασία, απόμαχες πια και αυτές τις συνα-

Στο Τουριστικό περίπτερο Γερακινής, ατενίζοντας τις μαούνες του καπετάν Θωμά. Καθήμενοι: Ι. Κάλφας, Μ. Μιχαηλίδης, πίσω Λάκης Στάικος, Ευτέρπη Σαμαρά, Στέργιος Αγγελίδης. Όρθιοι: Μυρτώ Εμμανουήλ, άγνωστος, Μιχ. Κ. Σοφωνίου, πίσω Γιώργος Γαβρίλης, Αντώνης Παλαμήδης, Νίκος Παλαμήδης, Θόδωρος Θεοδωρούδης, Γιώργος Σολεμετζίδης, Νίτσα Συριάννη, Νίκος Σολεμετζίδης, Παντελής Παπαδόπουλος. (Φωτο Μιχαήλ Γ. Δέλλιος, Πολύγυρος, 18 Αυγούστου 1963).

25

πολύγυρος ντήσαμε ύστερα από πολλά χρόνια και πάλι. Η «Όλυνθος», η «Ποτίδαια», η «Τορώνη», η «Σκιώνη», η «Σερμίλη» και μία ανώνυμη, είναι τα ονόματά των, εύστοχες ονομασίες της αρχαιότητας του τόπου μας, είναι τώρα έξω από τη θάλασσα, όπου τόσα χρόνια… εργάσθηκαν και που τόσες υπηρεσίες προσέφεραν στην οικονομία του τόπου μας. Θα τις συναντήσετε στη στεριά, στην περιοχή «Σκάλα της Γερακινής», έξω από τις υπάρχουσες αποθήκες, να στέκουν δίπλα-δίπλα και η μία να στηρίζει την άλλη, ανήμπορες πλέον και μοιάζουν σαν να υπέστησαν έξωση από τη θάλασσα και να αναζητούν στέγη προστασίας στις παρακείμενες αποθήκες. Εκτεθειμένες στις καιρικές συνθήκες της περιοχής, στον αέρα, τον ήλιο, τη βροχή, την αλμύρα της θάλασσας, την κακοήθη ανθρώπινη επέμβαση επάνω τους, από αυτούς που δεν γνωρίζουν και δεν σέβονται την ιστορία τους και με τη βοήθεια της φθοράς του χρόνου περιμένουν υπομονετικά το τέλος και την εξαφάνισή τους. Όποιος ξέρει την ιστορία τους είμαι σίγουρος ότι πληγώνεται σε αυτή τη θέα. Δεν γνωρίζω πού ανήκουν σήμερα και το καθεστώς ιδιοκτησίας των. Όμως η ιστορία και η συμβολή των στην υπερεκατονταετή λειτουργία των μεταλλείων, στην οικονομική ευρωστία της περιοχής και της πατρίδος μας, επιβάλλουν την διαφύλαξη και τη σωτηρία των. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η Εταιρία συμφερόντων Πόρτολου που έχει σήμερα την εκμετάλλευση των μεταλλείων Γερακινής και που στο παρελθόν έχει δώσει πολλά θετικά δείγματα σε περιβαλλοντολογικά και πολιτιστικά προβλήματα του τόπου μας, σε αγαστή συνεργασία με πολιτιστικούς φορείς και όλους τους ανθρώπους των τεχνών, τέκνα της περιοχής μας και όχι μόνο, όπου και να ευρίσκονται (εδώ θα μπορούσα να αναφερθώ στον διακεκριμένο πατριώτη μας κ. Μάριο Σπηλιόπουλο, εικαστικό, καθηγητή Ανωτέρας Σχολής Καλών Τεχνών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου), οφείλουν να ενώσουν τις δυνάμεις τους για τη διάσωση, προβολή και ανάδειξη αυτών των σκαριών, χάριν της ιστορίας του τόπου μας. Έχουν υποχρέωση! Έχουν καθήκον! Τώρα, πριν είναι αργά!!! Υ.Γ. (Το άρθρο αυτό αφιερώνεται στη μνήμη του αδελφού μου Νίκου Ι. Παλαμήδη και των συμμαθητών και φίλων της γενιάς μας Μυρτώς Εμμανουήλ και Μιχάλη Κ. Σοφωνίου που έφυγαν προσφάτως από τη ζωή).

26

Γερακινή, Αύγουστος του ’75. Αργύρης Βογιατζής, φωτογράφος. Στο βάθος οι μαούνες αραγμένες απέναντι από το «Γερακινιώτικο Στέκι».

15 Ιουλίου 1953. Βαπόρι στο λιμάνι της Γερακινής περιμένει να φορτώσει λευκόλιθο από το Μεταλλείο.

πολύγυρος Η ζωγράφος Ελένη Μαυρογιάννη

επιμέλεια Γιάννη Δ. Κανατά

Την Ελένη Μαυρογιάννη τη γνωρίσαμε από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του Λαογραφικού Ομίλου και της έκδοσης του «Π», τότε που είχαμε την ευκαιρία να συνεργαστούμε σε διάφορες εκδηλώσεις με το Σύλλογο Αγιοπροδρομιτών, του οποίου υπήρξε πρόεδρος επί σειρά ετών. (βλ. τ.

6&7/2001 του «Π»). Από τότε γνωρίσαμε και το ζωγραφικό της έργο, αλλά μια η απόσταση, μια η αμέλεια ημών, μια η ταπεινότης της ιδίας, δεν μπορέσαμε να κάνουμε μια ολοκληρωμένη παρουσίαση του έργου της. Την ευκαιρία μας την έδωσε μια τυχαία συνάντησή μας τον περασμένο Οκτώβριο στον «Παγχαλκιδικό», η ανταλλαγή φωτογραφιών για ένα καλό εξώφυλλο κατ’ αρχάς και θα βλέπαμε. Αυτό που προέκυψε τελικά ήταν κάτι το ανέλπιστο, γιατί εκτός από τους εξαίρετους πίνακες, γνωρίσαμε και έναν καταπληκτικό άνθρωπο. Είναι νομίζουμε ο πιο τέλειος συνδυασμός! ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ: Η Ελένη Μαυρογιάννη γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη και οι γονείς της κατάγονταν από τον γειτονικό μας Άγιο Πρόδρομο. Ασχολήθηκε και ασχολείται με τα κοινά, διετέλεσε επί πολλά χρόνια πρόεδρος του Συλλόγου Αγιοπροδρομιτών και σήμερα είναι ταμίας του Συλλόγου Ζωγράφων Θεσσαλονίκης & Β. Ελλάδος. Η αγάπη της για την ζωγραφική από τα παιδικά της χρόνια ήταν μεγάλη, γεγονός που την έκανε να ασχολείται όλο και περισσότερο με αυτήν. Ζωγραφίζει με ιδιαίτερη ευαισθησία παραδοσιακά λαϊκά κτίσματα, σοκάκια, νεκρές φύσεις αλλά και θέματα από την ελληνική παράδοση. Είναι αυτοδίδακτη, ζωγραφίζει αποκλειστικά με λάδι σε μουσαμά και έχει παρακολουθήσει πολλά σεμινάρια ζωγραφικής, ακουαρέλας, ψηφιδωτό ξυλογλυπτικής, αγιογραφίας, συντήρηση εικόνας, γλυπτική με πηλό, ζωγραφική με αερογράφο. Έχει πάρει μέρος σε πάρα πολλές εκθέσεις. Έργα της βρίσκονται σε δημοτικές και ιδιωτικές συλλογές, σε Δήμους και σε Ευαγή ιδρύματα. Είναι μέλος του Συλλόγου Ζωγράφων Θεσσαλονίκης και Βόρειας Ελλάδας περισσότερα από 15 χρόνια.

27

πολύγυρος Η ίδια δεν ήθελε να μας πει πολλά για τη δουλειά της κι έτσι καταφύγαμε στον πρόεδρο του Συλλόγου ζωγράφων Θεσσαλονίκης & Β. Ελλάδος, ΠΕΡΙΚΛΗ ΜΠΑΛΑΦΑ, ο οποίος μας είπε: «Η Ελένη Μαυρογιάννη ζει και δραστηριοποιείται καλλιτεχνικά στη Θεσσαλονίκη. Με τη ζωγραφική τη συνδέουν ακατάλυτοι δεσμοί αγάπης, θαυμασμού, ή και λατρείας από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Η ενασχόληση με αυτήν την μαγική τέχνη ήταν γι αυτήν μια ευχαρίστηση που γέμιζε τον ψυχικό της κόσμο με μιαν ανείπωτη ικανοποίηση. Όσο περνούσε ο καιρός και τα χρόνια, τόσο εμπέδωνε την ανάγκη να εκφρασθεί μέσα από τους τρόπους που υπαγορεύει ο χρωστήρας και τα χρώματα, μια πανάρχαια συνταγή με την οποία αυτή η διαχρονική τέχνη μεγαλούργησε μέσα στους αιώνες. Στην προσπάθειά της να κάνει κτήμα της τα βαθύτερα μυστικά της ζωγραφικής, μελετάει τους μεγάλους Έλληνες και ξένους, σύγχρονους αλλά και παλαιότερους ζωγράφους. Επίσης χρησιμότατες πληροφορίες και σημαντικά μυστικά της διαχρονικής αυτής τέχνης, η Ελένη Μαυρογιάννη θα αποκομίσει από τις επισκέψεις σε εκθέσεις ζωγραφικής και πινακοθήκες της χώρας μας. Πληροφορίες και μυστικά, που φροντίζει να αφομοιώνει μ’ έναν σωστό τρόπο, έτσι που η μετουσίωση σε έργο τέχνης να αναδεικνύει την προσωπική της άποψη μ’ έναν δικό της τρόπο έκφρασης. Μέσα από μια επίμονη έρευνα και μιαν αγωνιώδη αναζήτηση σ’ αυτό το απέραντο περιβόλι των ρευμάτων και των τεχνοτροπιών, απ’ το οποίο συντίθεται και το ενιαίο πρόσωπο της ζωγραφικής, η Ε. Μαυρογιάννη επιλέγει να εκφραστεί μ’ ένα αμάλγαμα ιμπρεσιονισμού και ρεαλισμού.

28

πολύγυρος Και αυτό γιατί έτσι μόνο θα μπορούσε να εκφρασθεί, να βγάλει και ν’ αποτυπώσει επάνω στον καμβά τις ενδόμυχες επιθυμίες και ανησυχίες της. Θα μπορούσαμε ανεπιφύλακτα να πούμε πως μ’ αυτόν τον τρόπο έκφρασης, η καλλιτέχνης εναρμονίζεται πλήρως με τον χαρακτήρα και το χαμηλό της προφίλ, καθώς βρίσκεται σε πλήρη αντιδιαστολή με έννοιες όπως ο κομπασμός, η έπαρση, η αλαζονεία, ενώ είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένη με τη σεμνότητα, την προσήνεια, τη σοβαρότητα, την υπευθυνότητα. Δεν αρέσκεται στις υπερβολές, τις μεγαλοστομίες, τους εντυπωσιασμούς, ποτέ δεν κραυγάζει, ούτε μέσα από το έργο της ούτε με τον τρόπο που ζει. Όπως διαφαίνεται και μέσα από το έργο της Ελένης Μαυρογιάννη, ως καλλιτέχνης και ως άνθρωπος είναι οπαδός της ισορροπίας και μιας ισορροπημένης ζωής. Στοιχείο που φανερώνει με την όλη της στάση και συμπεριφορά στο καθημερινό της γίγνεσθαι, αλλά και στις σχέσεις της τόσο με το έργο όσο και με τον παράγοντα άνθρωπος. Η θεματογραφία της Ελένης φανερώνει μιαν αγάπη για τη φύση, για το ελληνικό τοπίο, για την παράδοση και μιαν άκρατη ευαισθησία για το κεφάλαιο θάλασσα με ό,τι αυτό σημαίνει και συνεπάγεται ως αντικείμενο θεματογραφίας και χειροπιαστής πραγματικότητας. Ο τρόπος που επιλέγει τα θέματά της και κύρια ο τρόπος που τα αποτυπώνει πάνω στον καμβά αποδεικνύει μια ζωγράφο με ευαισθησίες, με αρετές, ικανότητες και απόλυτη γνώση του χρωστήρα. Το κάθε θέμα που επιλέγει να απεικονίσει έχει μιαν ιδιαίτερη αξία και σημασία. Γι αυτό πριν ζωγραφίσει προ-

29

πολύγυρος ηγείται ένας σιωπηλός δίαυλος που αγγίζει την ευαίσθητη ψυχή της για να ακολουθήσει αμέσως μετά με αγάπη και ζήλο ο χρωστήρας της να επιτελεί το δημιουργικό της έργο. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνει, εκτός από ένα θαυμάσιο αισθητικό αποτέλεσμα, το σημαντικότερο δε είναι ότι οι στιγμές της δημιουργίας γίνονται συνώνυμες με την απόλαυση, τη χαρά και την ικανοποίηση. Στην όλη της προσπάθεια, πρώτα να επικοινωνήσει τόσο με τον ορατό κόσμο αυτής της μαγικής τέχνης, όσο και με τον αόρατο και με την αρωγή του αμέσως μετά να δημιουργήσει, καθοριστικό ρόλο παίζει και η χρωματική της γκάμα. Η γκάμα αυτή είναι πλούσια σε ευαισθησία και σε χυμώδη χρώματα και λεπτές αποχρώσεις, στοιχείο που κάνει πιο εύκολο και ευχάριστο το έργο της. Η Ελένη Μαυρογιάννη είναι ένας ευαίσθητος δέκτης και πομπός των μηνυμάτων που πραγματεύεται ο μαγικός κόσμος των χρωμάτων και συγκινεί με το έργο της. Όπως επίσης συγκινεί με την ανεκτίμητη προσφορά της στα διοικητικά του Συλλόγου Ζωγράφων Θεσσαλονίκης & Β. Ελλάδος, που με υποδειγματικό τρόπο υπηρετεί επί σειρά ετών από τη θέση της Ταμία. Γενικότερα η Ε. Μαυρογιάννη ως ζωγράφος και ως άνθρωπος αποτελεί έννοια ταυτισμένη με τη συνέπεια, την υπευθυνότητα, το κύρος, την αξιοπρέπεια. Στέκεται με απόλυτο σεβασμό πάνω στις αρχές και τις αξίες μιας τέχνης, όπως είναι αυτή η πανάρχαια και διαχρονική τέχνη που συνοψίζεται στον όρο ζωγραφική και με πραγματική αγάπη υπηρετεί. Η Ελένη Μαυρογιάννη είναι εντέλει ένας άνθρωπος ταυτισμένος με τον πολιτισμό και τον πολιτισμένο άνθρωπο και μια ζωγράφος με άριστη σχέση με τη σκέψη και τη δημιουργία.

30

πολύγυρος Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού «ΤΑ 700 ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ»: Στο προηγούμενο τεύχος παρουσιάσαμε εν ολίγοις την εικαστική παρέμβαση του Μάριου Σπηλιόπουλου, στο Γυαλί Τζαμί των Χανίων. Σ’ αυτό το τεύχος επανερχόμαστε με περισσότερες λεπτομέρειες. Η κεντρική ιδέα του έργου προέρχεται από τις 700 προσφωνήσεις προς τον Θεό που συγκέντρωσε ο Θεόδωρος Β΄ Δούκας Λάσκαρης Βυζαντινός αυτοκράτορας το 1254. Στην πρωταρχική του μορφή εκτέθηκε το 2002 στο ΕΜΣΤ μαζί με άλλους σημαντικούς καλλιτέχνες – Δ. Αληθεινός, Μ. Βαιόλα, Σ.Νεσάτ, Β. Ζαχάροφ κ.ά. – στα πλαίσια της έκθεσης “Θεολογίες Σύνοψις 2”. Επρόκειτο για μια εγκατάσταση που θα προσαρμόστηκε στο χώρο του μνημείου – Γιαλί Τζαμί – χώρος αφιερωμένος στην λατρεία του θείου, υπερβαίνοντας την διαφορετικότητα των θρησκειών. Σε επιλεγμένα σημεία ήταν γραμμένα τα θεονύμια: ο παναίτιος, ο κυριοκράτωρ, ο κηδεμών, ο ψυχοτερπής, η αρχή της σοφίας κ.ά. Στον τοίχο σε μεγάλη επιφάνεια υπήρχε βιντεοπροβολή, όπου προβάλλονταν μια θάλασσα με ορίζοντα, που το κύμα της σκάει στο δάπεδο ενώ στο κέντρο της θάλασσας, ανάμεσα στα κύματα, μια φλογίτσα από αναμμένο καντήλι. Στο δάπεδο υπήρχαν μεταχειρισμένα παπούτσια από κατοίκους της πόλης που τα ονόματα τους αναφέρονταν σε ειδικό φυλλάδιο. Από τα ηχεία ακουγόταν ο ήχος των κυμάτων, ενώ η φωνή του καλλιτέχνη απήγγειλε τα θεονύμια. Την κεντρική εγκατάσταση πλαισίωναν μερικά ακόμα στοιχεία που τόνιζαν τον μυστηριακό χαρακτήρα του όλου εγχειρήματος. Για το συγκεκριμένο έργο ο Αρης Μαραγκόπουλος έγραψε: “...εκ κατασκευής αναδεικνύονται τα βασανισμένα παπούτσια, τα χειροπιαστά ίχνη του πεπερασμένου και του φθαρτού στην αιωνιότητα... Οι ψυχές αυτές βαδίζουν προς την αιωνιότητα με μόνη τη σιγουριά του μέλλοντος τους, διασχίζοντας την εικονική θάλασσα, υπερβαίνοντας τον άσβεστο λύχνο, αφήνοντας πίσω ως μνήμα και μνήμη τα χρησιμοποιημένα τους παπούτσια.” “Αν η θρησκεία σήμερα παρακμάζει αυτό συμβαίνει επειδή έχει συρρικνωθεί το επίγειο βασίλειο του Ιερού και διότι τα κοινά συναισθήματα και οι συγκινησιακοί δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων έχουν γίνει διάχυτοι και ασθενικοί. Τα πρωτογενή εκείνα στοιχεία που χάριζαν στους ανθρώπους ταυτότητα και συγκινησιακή αμοιβαιότητα- η οικογένεια, η συναγωγή και η εκκλησία η κοινότητα- έχουν αδυνατίσει, και οι άνθρωποι έχουν χάσει την ικανότητα να συντηρήσουν τις σχέσεις που υφίστανται μεταξύ τους τόσο στο χρόνο όσο και στο χώρο. Το να ισχυριζόμαστε λοιπόν ότι “ο Θεός είναι νεκρός” είναι ουσιαστικά σαν να λέμε ότι οι κοινωνικοί δεσμοί έχουν σπάσει και ότι η κοινωνία είναι νεκρή”.

«...τα βασανισμένα παπούτσια, τα χειροπιαστά ίχνη του πεπερασμένου και φθαρτού στην αιωνιότητα...».

ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΗΤΑ, που διοργάνωσε ο Δήμος Σιθωνίας την Κυριακή 19 Σεπτεμβρίου στο Πολιτιστικό Κέντρο Νικήτης, παρουσιάστηκαν τα βιβλία του εκδότη του «Π» Γιάννη Κανατά α) «Ο καπετάν Γιωργάκης Δημόπουλος από τη Νικήτη», από τον δρ. Αρχαιολογίας Ιωακείμ Παπάγγελο και β) «Το ροδάκινο που έγινε ντομάτα» από τους φιλολόγους Τάκη Κοσμά και Θανάση Χριστιανό. Τα έσοδα από τις πωλήσεις δόθηκαν στον Σύλλογο Γυναικών Νικήτης για να τα διαθέσει κατά την κρίση του. ΑΝΤΙΟ ΓΙΑΓΙΑ ΣΟΥΡΕΛΗ: (γράφει η Δήμητρα Χαριστού). Η μεγάλη μας παραμυθού, η Γαλάτεια Γρηγοριάδου Σουρέλη, μας «άφησε» πριν λίγο καιρό, για να πάει να συναντήσει το Θεό που τόσο πολύ αγαπούσε. Ήταν πολυγραφότατη παιδική συγγραφέας που ξεχώριζε για τη σταθερότητα της θεματογραφίας της, η οποία είχε κέντρο την 31

πολύγυρος αγάπη προς την πατρίδα και την πίστη στο Θεό. Όσα κι αν επιχειρήσω να γράψω γι’ αυτήν θα είναι λίγα. Εξάλλου το διάστημα που ακολούθησε μετά το θάνατό της έγραψαν πολλοί, πολλά καλά. Και θα συνεχίζουν να γράφουν ακόμα. Θέλω να γράψω μόνο για την ωραία εμπειρία που είχαμε, δάσκαλοι και παιδιά, όταν πριν από δώδεκα-δεκατρία χρόνια επισκέφτηκε το σχολείο μας. Μας εξέπληξε με την απλότητά της και το σεμνό παρουσιαστικό της. Κανείς μας δεν την γνώριζε και περιμέναμε να δούμε κάποια που θα είχε ύφος μεγάλο, ανάλογο του έργου της, αυτό το ύφος που έχουν οι περισσότεροι όταν αποχτούν «μεγάλο όνομα». Και, ω!!! Αυτή η γλυκιά κυριούλα με τα χαμηλά παπουτσάκια, τη μακριά φούστα, το αμάνικο γιλέκο και τα άσπρα μαλλιά είναι η Γαλάτεια Σουρέλη; Μοιάζει με τη μαμά μας, τη γιαγιά μας, τη γειτόνισσα που βλέπουμε το πρωί όταν ανοίγουμε το παράθυρό μας. Όταν όμως μπήκε στις τάξεις κι άρχισε να επικοινωνεί με τα παιδιά και να φτιάχνει ιστορίες μαζί τους τότε είπαμε πως, ναι, αυτή είναι η μεγάλη Γαλάτεια. Μόνο με ένα τέτοιο απλό παρουσιαστικό θα μπορούσε να συνυπάρχει το κοφτερό της πνεύμα, η μεγάλη της ψυχή, η ζεστή της καρδιά. Μας μίλησε για το Θεό, την αγάπη, την ανάγκη να έχουμε πίστη κι ελπίδα. Η μεγαλύτερη περιουσία, μας είπε, είναι η οικογένεια κι οι αληθινοί φίλοι, στόχος της ζωής μας πρέπει να είναι η περιφρούρηση των αξιών που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές. Πόσο κερδισμένοι βγήκαμε όλοι από αυτή τη γνωριμία, πόσο τυχεροί υπήρξαμε! Η Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη έφυγε από κοντά μας, αλλά άφησε πίσω της τα βιβλία της που θα μας συνοδεύουν, θα μας ταξιδεύουν, θα μας διδάσκουν και θα μας καθοδηγούν με τα βαθιά τους μηνύματα. Τεράστια, ανεκτίμητη κληρονομιά. Σ’ ευχαριστούμε γιαγιά Σουρέλη!!! ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Γιάννη Τσίκουλα, «Ο δικός μου Πολύγυρος, “Πράματα και θάματα της παιδικής μου ηλικίας”», Θεσσαλονίκη 2016. Πρόκειται για την τρίτη συγγραφική απόπειρα του Πολυγυρινού ομότιμου καθηγητή Παιδιατρικής ΑΠΘ., Γιάννη Τσίκουλα (μετά τα: «Μαθήματα Αναπτυξιακής Παιδιατρικής», 2004 και «Οι δική μου Παιδιατρική – Ιστορίες μιας ζωής», 2011), και περιλαμβάνει πενήντα περίπου διηγήματα που όλα, λίγο-πολύ, περιστρέφονται γύρω από τα «πράματα και θάματα» μιας ευτυχισμένης παιδικής ζωής του συγγραφέα στον Πολύγυρο κοντά στους δικούς του αγαπημένους ανθρώπους. Όλα τα διηγήματα είναι αληθινά και μέσα απ’ αυτά αποκαλύπτεται η ευαισθησία, η σεμνότητα, η διακριτικότητα και η αγάπη του συγγραφέα

Γαλάτεια Σουρέλη.

Η Γαλάτεια Σουρέλη στο 3ο Δημοτικό Σχολείο Πολυγύρου το έτος 2005.

32

πολύγυρος για τον Πολύγυρο. Τα περισσότερα δε από τα διηγήματα αυτά δημοσιεύθηκαν στον «Πολύγυρο» του Λαογραφικού Ομίλου και στον «Παγχαλκιδικό Λόγο» του Παγχαλκιδικού Συλλόγου, γεγονός που περιποιεί μεγάλη τιμή για τα δυο περιοδικά. Η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου έλαβε χώρα στην αίθουσα του «Παγχαλκιδικού» στη Θεσσαλονίκη το βράδυ της Τετάρτης 19 Οκτωβρίου, όπου συνέρευσε πολύς κόσμος. Στο πάνελ της παρουσίασης τον συγγραφέα πλαισίωσαν οι διακεκριμένοι επιστήμονες: Χρήστος Παπαγιάννης, στρατιωτικός γιατρός και συμμαθητής του συγγραφέα, Σταύρος Αυγολούπης καθηγητής Αστρονομίας στο Α.Π.Θ. και ο φιλόλογος Γιάννης Καραμίχος. Στην εκδήλωση υπερίσχυσε η συγκίνηση καθώς οι παρουσιαστές αφηγήθηκαν γλαφυρά μικρές γλυκόπικρες ιστορίες του βιβλίου, που άγγιξαν τις ευαίσθητες χορδές και των πιο … δύσκολων ακροατών. Την παρουσίαση έκλεισε ο συγγραφέας με μια πραγματικά συγκινητική εκδήλωση συναισθημάτων, που ήταν φανερό πως τον κατέκλυσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίασης. Τον συγγραφέα τίμησαν με την παρουσία τους ο δήμαρχος Πολυγύρου Αστέριος Ζωγράφος, ο βουλευτής Γιώργος Βαγιωνάς, ο οικοδεσπότης Μιχάλης Καρτσιώτης, διακριτικός πλην αεικίνητος και πλήθος κόσμου. Ανάμεσά τους διακρίναμε τους Άγγελο Μάντσιο, Χρήστο Κουτσό, Κων/ νο Κοντογιαννόπουλο, Απόστολο Κελιαφάνο, Ελένη Μαυρογιάννη, και πολλούς άλλους. Στυλιανής-Χριστίνας Α. Αποστολίδου, «Δωρόθεος Πρώιος, ένας επιφανής Λόγιος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού», Θεσσαλονίκη 2016. Η μελέτη αυτή αναφέρεται στη ζωή και τη δράση του μητροπολίτη Φιλαδελφείας και μετέπειτα Ανδριανουπόλεως, Δωροθέου Πρώιου. Το τελευταίο και πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο αναφέρεται στη σύλληψη και το μαρτυρικό του θάνατο κατά την Επανάσταση του 1821. Η Χριστίνα Αποστολίδη, κόρη του Πολυγυρινού τ. καθηγητή της Σχολής Θετικών Επιστημών του Α.Π.Θ. Απόστολου Αποστολίδη, γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στο Τμήμα ΙστορίαςΑρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ με ειδίκευση στην Ιστορία. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. με κατεύθυνση στην «Ιστορική Θεολογία» και ειδίκευση στην «Ιστορία». Είναι υποψήφια διδάκτορας στον ίδιο κλάδο του ίδιου τμήματος.

Από την παρουσίαση του βιβλίου «Ο δικός μου Πολύγυρος...» στον Παγχαλκιδικό.

33

πολύγυρος Θεόδωρου Γ. Καράογλου, «Ορκίζομαι (Στο Σύνταγμα και τους Νόμους)», Θεσσαλονίκη Σεπτέμβριος 2016. Το βιβλίο του βουλευτή Θεσσαλονίκης και π. υπουργού Μακεδονίας & Θράκης παρουσιάστηκε την Κυριακή 16 Οκτωβρίου στην αίθουσα του Επιμελητηρίου Χαλκιδικής στον Πολύγυρο. Το συντονισμό της εκδήλωσης είχε η δημοσιογράφος Μαρία Παπαδημητρίου και το βιβλίο παρουσίασαν ο δήμαρχος Πολυγύρου Αστέριος Ζωγράφος, ο δικηγόρος και πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Δημήτρης Γαρούφας και ο βουλευτής Καρδίτσας Κώστας Τσιάρας. Χαιρετισμό απηύθυναν ο βουλευτής Χαλκιδικής Γιώργος Βαγιωνάς και ο πρόεδρος της ΝΟΔΕ Χαλκιδικής Απόστολος Τζιρίτης. Το «Ορκίζομαι» αφηγείται την ιστορική εξέλιξη των ελληνικών Συνταγμάτων από το 1822 μέχρι σήμερα και καταλήγει στην παρουσίαση 19 προτάσεων του συγγραφέα για τον εκσυγχρονισμό του καταστατικού χάρτη της χώρας. Χρήστου Τούβε, «Της ζωής τα παράξενα παιχνίδια», Θεσσαλονίκη 2014, γ΄ έκδοση: Το βιβλίο παρουσιάστηκε την Παρασκευή 4 Νοεμβρίου στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημαρχείου με τη συνεργασία του Συλλόγου Γυναικών και του Δήμου Πολυγύρου. Στο πάνελ βρέθηκαν ο Γιώργος Διαμαντουλάκης, ο οποίος συντόνισε την εκδήλωση, η πρόεδρος του Συλλόγου Γυναικών, Ρούλα Αμαραντίδου, που καλωσόρισε τον συγγραφέα και τους παρευρισκόμενους, ενώ το κύριο βάρος της παρουσίασης ανέλαβε η ποιήτρια Μαρία Τζίκα και ο συγγραφέας. Αποσπάσματα του βιβλίου διάβασαν ενδιάμεσα τα μέλη του Συλλόγου Γυναικών Ρούλα Τυροβούζη και Ιφιγένεια Κομπόγιαννου. Ο Χρήστος Τούβε είναι Θεσσαλονικιός και «Της ζωής τα παράξενα παιχνίδια» είναι το πρώτο του μυθιστόρημα. Συντονιστική Επιτροπή Βορειοηπειρωτών Χαλκιδικής, «Βορειοηπειρώτες στη Χαλκιδική – Γεφυρώνοντας δύο πατρίδες», Πολύγυρος, Νοέμβριος 2016. Την Κυριακή 13 Νοεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου έλαβε χώρα η παρουσίαση του βιβλίου με την παρουσία πλήθους κόσμου απ’ όλη σχεδόν τη Χαλκιδική. Την εκδήλωση συντόνισε ο Γ. Διαμαντουλάκης και σύντομο χαιρετισμό απεύθυνε η Βίκυ Καπλάνη-Ζαχαρία, η οποία στη συνέχεια τίμησε με ειδική πλακέτα την χορηγό του βιβλίου Χρυσάνθη Καπλάνη, η οποία ήρθε από τον Καναδά για την συγκεκριμένη εκδήλωση. Ο λόγος της τελευταίας λιτός πλην συγκινητικός, άγγιξε τις καρδιές όλων και αφιέρωσε το βιβλίο στη μνήμη του πατέρα της.

Χρήστος Τούβε, Σύλλογος Γυναικών Πολυγύρου...

34

πολύγυρος Στο πάνελ της εκδήλωσης βρέθηκαν δυο κορίτσια της τρίτης γενιάς Βορειοηπειρωτών του Πολυγύρου θα λέγαμε, η αρχιτέκτων Α.Π.Θ. Μαριτίνα Σαλτέα και η Δημοτική υπάλληλος Ελένη Διμηνά, οι οποίες αντεπεξήλθαν με μεγάλη επιτυχία το δύσκολο έργο της παρουσίασης. Στο βιβλίο γίνεται ιστορική αναδρομή για την περιοχή της Β. Ηπείρου και παρουσίαση των γεγονότων που οδήγησαν στον ξεριζωμό των κατοίκων της και τη μετακίνηση και εγκατάσταση πολλών εξ αυτών στη Χαλκιδική. Επίσης παρουσιάζεται το σπουδαίο έργο των Βορειοηπειρωτών μαστόρων της πέτρας και του ξύλου και τα γενεαλογικά δένδρα των οικογενειών που εγκαταστάθηκαν σε διάφορα χωριά του νομού μας στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι αφηγήσεις και τα αφιερωματικά κείμενα, τα αποσπάσματα ημερολογίων και τα ντοκουμέντα εμπλουτίζονται με φωτογραφικά στιγμιότυπα οικογενειών, γάμων, εκδρομών, εκδηλώσεων, αλλά και έργων γόνων Βορειοηπειρωτών. Το βιβλίο αποτελεί μια διαχρονική πηγή πληροφοριών για τους νεότερους και λεύκωμα αναμνήσεων για τους μεγαλύτερους ελπίζοντας να αποτελέσει παρακαταθήκη τόσο για τις σημερινές όσο και για τις επόμενες γενιές. Η εκδήλωση πλαισιώθηκε καλλιτεχνικά από το γυναικείο μουσικό σχήμα ΔΙΩΝΗ με τα γνωστά πολυφωνικά τραγούδια της Ηπείρου. (Θα ήταν ευχής έργο, κάποιο από τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής να δημοσιεύσει στο επόμενο τεύχος του «Π» ένα εμπεριστατωμένο άρθρο για τους Βορειοειπηρώτες του Πολυγύρου)

Ο Χρήστος Τούβε, με την πρόεδρο του Συλλόγου Γυναικών Πολυγύρου, Ρούλα Αμαραντίδου και την ποιήτρια Μαρία Τζίκα.

«Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης “Ο Τσουκαλάς” 25 χρόνια ζωής», αυτοέκδοση, Θεσσαλονίκη 2016. Το βιβλίο, που αναφερθήκαμε εκτενώς στο προηγούμενο τεύχος (85ο), παρουσιάστηκε με τους ίδιους συντελεστές στην αίθουσα του «Παγχαλκιδικού» Συλλόγου Θεσσαλονίκης το βράδυ της Τετάρτης 9 Νοεμβρίου. (Την τελευταία ομιλία της προέδρου Μ. Μπουλάκη, βλ. σελ. 52-53). Σάββα Κοτζαμανίδη (επιμέλεια), «Μνήμες Γαλάτιστας, με το φακό του φωτογράφου Δημητρίου Γαβανά», Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος 2016. Φωτογραφικό λεύκωμα με χρήσιμα ιστορικά στοιχεία της Γαλάτιστας, σύντομο βιογραφικό του φωτογράφου Δημητρίου Γαβανά και πολλές φωτογραφίες, χωρισμένες θεματικά, της περιόδου από τη δεκαετία του ’40 έως αυτή του ’90. Πολύτιμη συλλογή και όχι μόνο για τους Γαλατσιάνους. Ευχαριστούμε την Μαρία Κουνάδου που μας το έστειλε.

Από την εκδήλωση της Συντονιστικής Επιτροπής Βορειοηπειρωτών Χαλκιδικής. Αριστερά: Βίκυ και Χρύσα Καπλάνη. Δεξιά: Ελένη Διμηνά το γένος Ντρέκου και Μαριτίνα Σαλτέα το γένος Χρηστίδη.

35

πολύγυρος Στοιχεία από την ίδρυση, λειτουργία και προσφορά του Δικηγορικού Συλλόγου Χαλκιδικής

του σ. δικηγόρου Νικολάου Θ. Τάσιου

Ο Δικηγορικός Σύλλογος Χαλκιδικής ιδρύθηκε το έτος 1923. Μετά τον νικηφόρο για την Ελλάδα Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και την υπογραφή της σύμβασης ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας την 1-11-1913 στην Αθήνα, η οποία επικυρώθηκε με τον νόμο ΔΣΙΓ(4213) /1913, η Ελλάδα εφαρμόζοντας τους όρους της σύμβασης ψήφισε τον νόμο 147/1-2-1914 «περί της εις προσηρτημένας χώρας εφαρμοστέας νομοθεσίας και της δικαστικής οργανώσεως αυτών». Ο νόμος προέβλεπε την σύσταση με Βασιλικά Διατάγματα δικαστηρίων στις αποκαλούμενες «Νέες Χώρες», κατά τον Νόμο ΓΤΙΖ (3317)/23/27-12-1908 και την λειτουργία αυτών σύμφωνα με τον Οργανισμό Δικαστηρίων που ίσχυαν στην υπόλοιπη Ελλάδα (παλαιά). Σε εφαρμογή του ανωτέρω νόμου με Β.Δ. που εκδόθηκε στη συνέχεια στις 18/23-5-1914 «προς συγκρότησιν των δικηγορικών συλλόγων στας Νέας Χώρας» ιδρύθηκαν δικηγορικοί σύλλογοι στις πόλεις των «Νέων Χωρών» στις οποίες είχαν συσταθεί Πρωτοδικεία. Η σύσταση Πρωτοδικείου στην Χαλκιδική καθυστέρησε περίπου μία δεκαετία διότι με το Β.Δ. 7/11-4-1914 (ΦΕΚ 88 τ.Α΄) «περί συστάσεως Δικαστηρίων στη Μακεδονία» συστάθηκε το Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης με έδρα την Θεσσαλονίκη και δικαιοδοσία στις επαρχίες Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής, η οποία τότε και μέχρι το έτος 1924, που έγινε Νομαρχία με τον Ν.3226/1924 (ΦΕΚ 212 τ. Α΄) με έδρα τον Πολύγυρο (Π.Δ. 16-9-1924)1, αποτελούσε περιφερειακή Υποδιοίκηση υπαγόμενη στην Υποδιοίκηση Θεσσαλονίκης. Το έτος 1923 με το Ν.Δ. της 29-5-1923 (ΦΕΚ 245/4-8-1923 «περί συστάσεως Πρωτοδικείου Χαλκιδικής» συστάθηκε «Δικαστήριον Πρωτοδικών υπό το όνομα Πρωτοδικείον Χαλκιδικής εδρεύον εν Πολυγύρω». Επακόλουθο της σύστασης του Πρωτοδικείου Χαλκιδικής ήταν η ίδρυση του Δικηγορικού Συλλόγου Χαλκιδικής με έδρα την έδρα του Πρωτοδικείου κατ’ εφαρμογή του πιο πάνω αναφερόμενου Β.Δ. 18/23-5-1914, το οποίο καθόριζε και τις σχετικές διαδικασίες που έπρεπε να τηρηθούν για την ίδρυση. Σύμφωνα με αυτές ο Γραμματέας της Εισαγγελίας Πρωτοδικών έστελνε στον αρχαιότερο δικηγόρο κατάλογο των διορισμένων δικηγόρων στο Πρωτοδικείο για τη διεξαγωγή αρχαιρεσιών2. Από το υπάρχον αρχείο στον

Ιωάννης Λαμπρόπουλος.

Ν. Γεροχρήστος, Δ. Αποσκίτης, Γ. Λιάτσης, Κων/νος Διαλυνάς (πρόεδ. Πρωτοδικών), Αριστ. Τσανάκας, Νικ. Χριστιανός, Κύρκ. Αικατερινάρης, Νικ. Ζαχαρίας.

36

πολύγυρος Σύλλογο δεν προκύπτουν στοιχεία ειδικά για τις διαδικασίες της ίδρυσής του. Ωστόσο από τα υπάρχοντα Μητρώα προκύπτουν τα πρώτα μέλη του Δικηγορικού Συλλόγου Χαλκιδικής – πρέπει να ήταν και τα ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου – τα οποία κατά χρονολογική σειρά εγγραφής τους είναι: 1) Ιωάννης Λαμπρόπουλος του Ηλία (20-10-1923), 2) Χρίστος Χριστίδης του Γεωργίου (7-11-1923), 3) Δημήτριος Αποσκίτης του Βασιλείου (5-121923), από δε το Μητρώο ασκουμένων δικηγόρων του Συλλόγου προκύπτει ότι ήδη υπήρχαν δικηγόροι στον Πολύγυρο στους οποίους έκαναν την άσκησή τους δικηγόροι του Συλλόγου, οι οποίοι όμως δεν φέρονται εγγεγραμμένοι στo Μητρώο δικηγόρων, όπως ο Σταμάτιος Αναγνωσταράς στον οποίο έκανε άσκηση ο Ιωάννης Τσίκουλας, ο Γεώργιος Μαρίνος στον οποίο έκανε άσκηση ο Αθανάσιος Γεροχρίστος, ο Στέφανος Πετρουλάς στον οποίο έκανε άσκηση ο Νικόλαος Χριστιανός. Μάλιστα ο Στέφανος Πετρουλάς εκπροσώπησε τον Δικηγορικό Σύλλογο Χαλκιδικής, πολύ πιθανόν ως πρώτος Πρόεδρος του Συλλόγου, στο Α΄ Συνέδριο των Δικηγορικών Συλλόγων του Κράτους στις 18-22 Δεκεμβρίου 1927 στην Αθήνα, στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός»3. Την πρώτη δεκαετία της λειτουργίας του και μέχρι το 1940 ο Σύλλογος αριθμούσε περί τα είκοσι μέλη. Πάντοτε ο Σύλλογος ήταν ολιγομελής με μέλη που ασκούσαν πραγματική δικηγορία, διότι πολλοί διαγράφονταν είτε λόγω μεταθέσεώς των σε άλλους συλλόγους, κυρίως στον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης, είτε διότι επέλεγαν άλλους σχετικούς με τη νομική επιστήμη επαγγελματικούς κλάδους (δικαστικό, συμβολαιογραφικό, υπαλληλικό κ.α.). Από τη δεκαετία όμως του 1980 και μετά άρχισε αθρόα και συνεχώς αυξανόμενη η προσέλευση και οι εγγραφές στο Σύλλογο νέων, κατά κύριο λόγο, δικηγόρων αλλά και δικηγόρων από μετάθεση, κυρίως από τον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης, αντίθετα δηλαδή με αυτό που συνέβαινε στο παρελθόν, με αποτέλεσμα ο άλλοτε μικρός και ολιγάριθμος Σύλλογος να προσεγγίσει τα 200 μέλη και σήμερα να αριθμεί 170. Έτσι τα άλλοτε τριμελή και πενταμελή Διοικητικά Συμβούλια, που προβλέπει ο Κώδικας περί Δικηγόρων ανάλογα με τον αριθμό των μελών, αυξήθηκαν σταδιακά σε εννεαμελή. Πρόεδροι του Συλλόγου κατά χρονολογική σειρά από τον χρόνο ίδρυσής του διετέλεσαν εκτός από τον Στέφανο Πετρουλά που αναφέρεται πιο πάνω,οι Αθανάσιος Γεροχρίστος 1935-1937, Δημήτριος Αποσκίτης 1938-1942, Χρίστος Χριστίδης 1943-1944, Αθανάσιος Γεροχρίστος 19451947, Δημήτριος Αποσκίτης 1948-1951, Χρίστος Χριστίδης 1952-1953, Νικόλαος Παπαμάξιμος 1954-1957, Γεώργιος Μυλωνάς 1958-1960,

Νικόλαος Παπαμάξιμος.

Αθανάσιος Γεροχρήστος.

Κων/νος Διαλυνάς.

Χρίστος Χριστίδης.

Στέφανος Πετρουλάς.

37

πολύγυρος Ιωάννης Λαμπρόπουλος 1961 -1966, Νικόλαος Παπαμάξιμος από 9-31967 έως 21-4-1967, οπότε η δικτατορία έπαυσε το αιρετό συμβούλιο και διόρισε στις 26/6/1967 μέχρι το 1974 Διοικητικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον Γεώργιο Μυλωνά, Κωνσταντίνος Γεροχρίστος από 25/11/1974-1981, Λάζαρος Μπουλάκης 1982-1985, οι Παύλος Εμμανουήλ και Βασίλειος Φτίκας, ως αναπληρωτές πρόεδροι 1982-1986, Χρίστος Φυργάδης 19871993, Γεώργιος Ζαγκαρέτος 1993-1995, Θεοχάρης Σιώζος 1996-2007, Γεώργιος Λαγάνης 2008-2013 και ο Παντελής Ζήσης 2014 έως σήμερα. Έδρα του Συλλόγου ήταν το Πρωτοδικείο το οποίο αρχικά στεγάστηκε σε τμήμα του ορόφου του κτηρίου των Δημοτικών Σχολείων Πολυγύρου (σημερινό Δημαρχείο), έως την 15 Μαρτίου 1945 που το κτήριο καταστράφηκε ολοσχερώς από εμπρησμό4, με αποτέλεσμα να καταστραφούν και τα αρχεία του Πρωτοδικείου. Μετά το 1945 οι Δικαστικές Υπηρεσίες και ο Σύλλογος εγκαταστάθηκαν και άρχισαν να λειτουργούν στο Νέο κτήριο του Πρωτοδικείου, που είχε αρχίσει να ανεγείρεται κατά τη δεκαετία του 1920 από την Επιτροπή επί των Κοινωφελών Καθιδρυμάτων Πολυγύρου υπό την Προεδρίαν του αειμνήστου Μητροπολίτη Ειρηναίου, όπως αυτό προκύπτει από το υπ’ αριθμ. πρωτ. 21886/1-6-1928 έγγραφο του Υπουργείου Εσωτερικών και την αναφερόμενη σε αυτό 4637/15-5-1928 έκθεση της Νομαρχίας Χαλκιδικης5, μάλιστα «δι ιδίων της εξόδων και επί ιδιοκτήτου οικοπέδου της με τον αποκλειστικόν σκοπόν όπως χρησιμεύση αυτό διά την στέγασιν του Πρωτοδικείου Χαλκιδικής και του Ειρηνοδικείου Πολυγύρου», όπως αναφέρεται στο υπ’ αριθμ.9109/12 Νοεμβρίου 1938 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Πολυγύρου Αριστείδη Τσανάκα. Με το συμβόλαιο αυτό μεταβιβάστηκε από την Επιτροπή με δωρεά στο Ελληνικό Δημόσιο αλλά και με τους ρητά αναφερόμενους στο συμβόλαιο όρους «επ’ ουδενί λόγω μεταβάλει τον αρχικόν ως άνω προορισμόν» και «εν ή τυχόν περιπτώσει ήθελεν διηνεκώς εκλείψει εν τω μέλλοντι ο σκοπός της τοιαύτης του δωρουμένου χρησιμοποιήσεως η επ αυτού κυριότης θα επιστρέψη αυτοδικαίως εις την δωρήτριαν Επιτροπήν», γεγονός που συνέβη με την ανέγερση του νέου Δικαστικού Μεγάρου σε οικόπεδο που δώρισε και πάλι ο Δήμος Πολυγύρου και ως εκ τούτου αυτοδικαίως κατέχει σήμερα ο Δήμος Πολυγύρου το παλαιό κτήριο. Εξάλλου και ο Υπουργός Δικαιοσύνης την ημέρα της θεμελίωσης του νέου Δικαστικού Μεγάρου στην ομιλία του δήλωσε δημοσίως ενώπιον αρχών και λαού ότι «το παλαιό ανήκει και θα αποδοθεί στον λαό του Πολυγύρου» και «ο ακηκοώς μεμαρτύρηκεν». Το έτος 1980 ο Σύλλογος απέκτησε ιδιόκτητη στέγη στην οδό Δημάρχου

Γεώργιος Μυλωνάς.

38

Χρήστος Καζάνης.

Κων/νος Γεροχρήστος.

Άγγελος Κάργας.

πολύγυρος Αθανασίου Καραγκάνη 31, όπου το 1984 μετέφερε τις υπηρεσίες του με τις δύο τότε υπαλλήλους του Σοφία Υψηλάντη και Μαρία Τσιολάκη, παραχωρώντας τα γραφεία που είχε στο παλαιό κτήριο στις υπηρεσίες του Πρωτοδικείου, προς εξυπηρέτηση αυτών λόγω στενότητας χώρου. Στις 17-11-2003 οι Δικαστικές Υπηρεσίες και ο Δικηγορικός Σύλλογος εγκαταστάθηκαν στο Νέο σύγχρονο, επιβλητικό και άνετο Δικαστικό Μέγαρο που κοσμεί την πόλη του Πολυγύρου, το οποίο κατασκευάστηκε ύστερα από συνεχείς σύντονες και αποτελεσματικές ενέργειες του τότε Διοικητικού Συμβουλίου, αποτελούμενο από τους Θεοχάρη Σιώζο, Πρόεδρο, Νικόλαο Τάσιο, Γεν. Γραμματέα, Γεώργιο Μανώλα, Ταμία και μέλη τους Δημήτριο Μήτσιου και Δημήτριο Φωτακίδη, με άριστη συνεργασία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης χάρις στο ιδιαίτερα θερμό ενδιαφέρον και την αμέριστη υποστήριξη του τότε Υπουργού Δικαιοσύνης αείμνηστου Ευάγγελου Γιαννόπουλου, που το θεμελίωσε ο ίδιος στις 30-10-1998 και ο οποίος στην πρώτη επίσκεψη του Προεδρείου του Συλλόγου στο Υπουργείο στις 14-3-1997 δήλωσε ότι «μέσα σε πέντε χρόνια θα μπούμε μέσα» όπως και έγινε, αλλά δεν έζησε να το εγκαινιάσει και να κάνει πράξη και τυπικά την δήλωσή του6. Ο Δικηγορικός Σύλλογος διοργάνωσε και πραγματοποίησε με μεγάλη επιτυχία στις 14,15 και 16 Ιουνίου 2002 Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος. Αλλά και άλλες εκτός στενού επαγγελματικού ενδιαφέροντος κοινωνικές και επιστημονικές εκδηλώσεις πραγματοποίησε, όπως λογοτεχνικούς διαγωνισμούς, διαλέξεις, συνεστιάσεις, χορούς, εκδρομές κ.λ.π.. Παράλληλα ενίσχυσε οικονομικά Συλλόγους και Σωματεία ( Αγροτικές Φυλακές, ΙΛΕΧ για επανέκδοση εξαντλημένων τόμων των Χρονικών της Χαλκιδικής, Παγχαλκιδικό Σύλλογο για τον ανδριάντα Αριστοτέλη στο ΑΠΘ, Ιερό Ναό Αγίου Στεφάνου Αρναίας για την αποκατάστασή του από την πυρκαγιά κ.α.) και γενικά είχε παρουσία στην κοινωνία, ιδιαίτερα του Πολυγύρου λόγω έδρας, άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο έντονη ανάλογη πάντα με τα εκάστοτε Διοικητικά Συμβούλια..

Παύλος Εμμανουήλ. Πίσω του ο βουλευτής και υπουργός Νικ. Τερζόγλου.

Υποσημειώσεις:

1. Πέτρος Τρ. Τσιολάκης περιοδ. ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ τ. 34 σ. 3.

2. Τζων Γ. Θωμάς, «Συμβολή στην Ιστορία του Δ.Σ. Θεσσαλονίκης» τ. Α΄ σ. 5.

3. Τζων Γ. Θωμάς, «Συμβολή στην Ιστορία του Δ.Σ. Θεσσαλονίκης» τ. Α΄ σ. 19.

4. Δημ. Κοσμάς, «Η Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στον Πολύγυρο», σ. 69.

5. Π. Στάμου, «Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος», βιογραφία σ. 96, 104.

6. Ο Δήμος Πολυγύρου θα έπρεπε ήδη να έχει τιμήσει τον Ε. Γιαννόπουλο, δίνοντας το όνομα του σε μια από τις παρακείμενες του κτηρίου οδούς.

Ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Ευάγγελος Γιαννόπουλος, στον Πολύγυρο μαζί με τους δικηγόρους Λάζαρο Μπουλάκη, Νίκο Τάσιο και Γιώργο Μανώλα.

39

πολύγυρος Μια εικόνα = χίλιες λέξεις

Άγγελος Φιλώτα Μάντσιος

Λένε πως μια εικόνα, φωτογραφία στην περίπτωσή μας, ισοδυναμεί με 1.000 λέξεις. Εδώ, θα διασπάσω το δεύτερο μέρος της ισότητας, και θα αποπειραθώ να αποκαλύψω, σ’ όσους δεν γνωρίζουν τα πρόσωπα και τα… πράγματα, τις 300 περίπου λέξεις. Τις άλλες 700 θα τις αφήσω κρυμμένες στη φωτογραφία και οι φίλοι αναγνώστες του “ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ” ας τις… αποκαλύψουν. Είμαι βέβαιος πως οι πολλοί και καλοί φίλοι μας στον Πολύγυρο, ανάμεσά τους και ο Γιάννης ο καθηγητή της Παιδιατρικής, και ο άλλος Γιάννης ο Αρχιτέκτονας, θα την χαρούν τη φωτογραφία αυτή. Υπότιτλο θα βάλω το… “Τα παιδιά… τα φιλαράκια τα καλά”, δανειζόμενος τον τίτλο άσματος του αοιδού και τραγουδοποιού Γιώργου Κοινούση. Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος του 1970, Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός. Στο παράθυρο του «κουπέ» του τρένου, από αριστερά, ο Νικητιανός Απόστολος Ι. Σμαραγδής, γνωστός ως ο Λάκης ο “Μανίκας”, και ο Γερμανός φίλος του Eckhard Biermann, «καθ’ έξιν» τουρίστας, λάτρης της Ελλαδίτσας μας, λάτρης του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος, μελετητής των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, ιστορικών και συγγραφέων. Αναχωρούν με προορισμό την τότε Δυτική Γερμανία, όπου ο χαριτωμένος, δημοφιλής και αξιαγάπητος Λάκης θα υπηρετήσει, αποσπασμένος από το Υπουργείο Παιδείας, δάσκαλος. Στην συνέχεια ο Λάκης μετά από 15ετή ευδόκιμο υπηρεσία στα Δημοτικά σχολεία της Δ. Γερμανίας, επιστρέφει στην Ελλάδα, ιδρύει και λειτουργεί στη Νικήτη την Ξενοδοχειακή μονάδα “ΤΟΡΟΝΑΙΟΣ”, εκλέγεται μέλος της Ένωσης Ξενοδόχων Χαλκιδικής, και εκτός άλλων, αναπτύσσει φιλία και οικογενειακές σχέσεις (κουμπάρος), με τον Πολυγυρινό τ. Νομάρχη και Βουλευτή, Αργύρη Λαφαζάνη. Ο Eckhard συνεχίζει να έρχεται, και μάλιστα δυο φορές τον χρόνο, τις εορτές του Πάσχα και τις καλοκαιρινές διακοπές, στη Νικήτη επί 46 συνεχή χρόνια, μέχρι και σήμερα. Ο Eckhard έχει μελετήσει την Ελληνική γλώσσα, ομιλεί, διαβάζει και γράφει τα Ελληνικά. Πολύγλωσσος, εκτός από τα Ελληνικά, είναι γνώστης της Αγγλικής, της Γαλλικής και βεβαίως της Γερμανικής γλώσσας. Έχουν «χτίσει» μια πραγματική και ακλόνητη φιλία με τον Λάκη. Έγινε κι αυτός αγαπητός και δημοφιλής στη Νικήτη, έγινε έτσι «Νικητιανός εξ επιλογής» και χαρακτηρίστηκε από τον

Απόστολος Ι. Σμαραγδής μαθητής στο Γυμνάσιο Πολυγύρου.

«Τα παιδιά... τα φιλαράκια τα καλά...».

40

πολύγυρος Πολυγυρινό φίλο του Φώτη Κλάψα ως ο… “Μανίκας της Γερμανίας”. Στην αποβάθρα του Σταθμού, έχουν έρθει να τους αποχαιρετήσουν, το λέμε και «ξεπροβοδίσουν», οι φίλοι τους: Ο Νικητιανός Άγγελος (Λάκης) Αθ. Φιλιππίδης (2ος στη φωτογραφία, από αριστερά), απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ., κορυφαίος ποινικολόγος στη Θεσσαλονίκη, σήμερα. Ο Νικητιανός Γιώργος Π. Δεληθανάσης (3ος από αριστερά), γνωστός ως ο Γιώργος ο “Σκούντζος“, επιτυχημένος τραγουδιστής, συνεργάτης στα ποιοτικά μουσικά συγκροτήματα του Πολυγυρινού μουσικού Βασίλη Λαφαζάνη. Ο Νίκος Κασάπης (5ος από αριστερά), διεθνής ποδοσφαιριστής του Ηρακλή Θεσσαλονίκης. Συνοδεύει την αδελφή του Έλενα (1η από αριστερά), και την φίλη του τότε, και αργότερα σύζυγό του Φανή ( 4η από αριστερά), αθλήτρια του Π.Α.Ο.Κ Θεσσαλονίκης. Ο Νικητιανός Χρήστος (Τάκης) Δ. Ξανθόπουλος (6ος από αριστερά), τελειόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., αργότερα ο ανιδιοτελής Χειρουργός Ορθοπεδικός, που πρόσφερε τις ιατρικές του υπηρεσίες στους Χαλκιδικιώτες, και όχι μόνον, υπηρετώντας για πολλά χρόνια στο Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο Χαλκιδικής, στον Πολύγυρο. Συνοδεύει τις όμορφες ξαδερφούλες του, τις αδερφές Εριφύλλη και Αφροδίτη Καλογεροπούλου (στη φωτογραφία κάτω, σε πρώτο «πλάνο»). Ο Θεσσαλονικιός φίλος του Λάκη, ο Διογένης (8ος από αριστερά). Συνοδεύει την φίλη του (7η από αριστερά). Απουσιάζει από την φωτογραφία ο… «έτερος Καππαδόκης», όπως συνήθιζε να το λέει ο καθηγητής μας της φιλολογίας στο Γυμνάσιο Πολυγύρου, εκείνα τα χρόνια, ο μεγάλος δάσκαλός μας, ο Γιώργης Φιλιππακόπουλος. Ήθελα να πω, πως απουσιάζει από την φωτογραφία, ο άλλος της… «παληοπαρέας», ο Γιώργος Λιάνης, με σπουδές τότε, στο τμήμα της Χημείας του Α.Π.Θ, το περίφημο “Χημικό”, δημοσιογράφος ταυτόχρονα, αργότερα Βουλευτής και Υφυπουργός Αθλητισμού, καταξιωμένος δημοσιογράφος και συγγραφέας, σήμερα. Ίσως η απουσία του να οφείλεται στο γεγονός ότι η δημοσιογραφική του λαμπρή σταδιοδρομία τον οδήγησε, σχετικά νωρίς, στην ξελογιάστρα Αθήνα. Μια φωτογραφία, με τα… «παιδιά… τα φιλαράκια τα καλά» = χίλιες λέξεις… Υ. Γ.: Αφιερώνεται με αγάπη και εκτίμηση στους εικονιζόμενους στην φωτογραφία, καθώς και στον Γιώργο Λιάνη. Αφιερώνεται με ιδιαίτερη συγκίνηση στη μνήμη του Γιώργου του “Σκούντζου”.

Ο Γιώργος Λιάνης ...προ αμνημονεύτων χρόνων.

«Τα φιλαράκια τα καλά» μαζί και με τον Γιώργο το Σκούντζο, πίσω αριστερά, καθώς το άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του.

41

πολύγυρος Η «Ταμένη»

Ελένη Δημητριάδου, τ. Σχολική Σύμβουλος Μαθηματικών

Για τα στοιχεία της γέννησής μου πολύ λίγα πράγματα ήξερα. Ότι γεννήθηκα στον Πολύγυρο, μέσα στο σπίτι μας που βρισκόταν στον κεντρικό δρόμο κοντά στην εκκλησία, ότι με ξεγέννησε μια μαμή και όχι γιατρός, και ότι ήταν παρούσα η αδελφή της μητέρας μου, η θεία μου η Χρυσάνθη Τσίκουλα, που πολύ καλά τα πήγαινε με θέματα ιατρικά! Αργότερα έμαθα ότι μόλις ανακοινώθηκε στον πατέρα μου το φύλο μου, εκείνος πιστός στις επιταγές της εποχής του, παρά τα πτυχία και τη μόρφωσή του ανέκραξε: «Και το δεύτερο κορίτσι; Πετάξτε το από το παράθυρο!». Πολύ γρήγορα όμως, όπως με διαβεβαίωνε η ίδια η μητέρα μου, τα αισθήματά του άλλαξαν για μένα και μου είχε ιδιαίτερη αδυναμία, κάτι που μπορώ κι εγώ με βεβαιότητα να το πιστοποιήσω. Μόνο στην ύστερη εφηβεία μου πληροφορήθηκα έμμεσα, ότι η γέννα της μητέρας μου ήταν πολύ δύσκολη και κινδυνέψαμε λέει κι εγώ κι εκείνη. Η αφορμή για να το μάθω, ήταν όταν πληροφορήθηκα για ένα ανεκπλήρωτο τάμα μιας άλλης αδελφής της μητέρας μου, που είχε κάνει σε εκείνες τις δύσκολες στιγμές του τοκετού, για να ελευθερωθούμε εγώ και η μαμά μου. Είχε τάξει να ανέβει, μόλις τελειώσει ο τοκετός, με τα πόδια στον Αηλιά και να ανάψει τα καντήλια του. Το τάμα αυτό ξεφύτρωσε για μένα από το πουθενά. Φαίνεται ότι η αδελφή εκείνη της μητέρας μου άρχισε να αισθάνεται άσχημα που είχε αφήσει τόσα χρόνια να περάσουν - τα τάματα πρέπει να εκπληρώνονται στην ώρα τους - και έτσι τώρα ήμουν εγώ αυτή που έπρεπε να το φέρει σε πέρας, καθόσον ήμουν εγώ η ταμένη. Όφειλα δηλαδή, σύμφωνα με το τάμα της θείας, να ανεβώ πάνω στον Αηλιά με τα πόδια και να λειτουργηθώ. Πες, πες λοιπόν πείστηκε η μητέρα μου, και με μένα το καμάρι της ξεκινήσαμε μια μέρα, αρχές της δεκαετίας του 70, από τη Θεσσαλονίκη, όπου μέναμε πλέον, για τον Πολύγυρο. Εκεί μας περίμεναν, όπως πάντα, οι θείες μου με τις αγκαλιές και τα καλούδια τους. Αλλά αυτή τη φορά τα πράγματα ήταν σοβαρά, δεν είχαμε έρθει για διακοπές και χαρούμενες βόλτες. Ήμουν το τιμώμενο πρόσωπο και ένιωθα το βάρος της κατάστασης. Οι θείες είχαν ετοιμάσει τα απαραίτητα για την περίσταση, είχαν κλείσει τον παπά και την εκκλησία και έτσι ξεκινήσαμε όλοι μαζί, θείες κι εξαδέλφια, μια περίεργη κουστωδία – σαν όνειρο το θυμάμαι – για τον Αηλιά, όπου θα πήγαινα για πρώτη

Δήμητρα Μανέ, Χαράλαμπος Δημητριάδης με την κόρη τους Ελένη.

1956:Η «ταμένη» (Ελένη Δημητριάδου) με την αδερφή της Φιφή.

42

πολύγυρος και τελευταία μάλλον φορά. Ακόμη νιώθω την καθαρή ατμόσφαιρα της φύσης, το κελάηδημα των πουλιών, τον ανοιχτό ορίζοντα και την καταπληκτική θέα που αντίκρισα, και τέλος τη λευκή λαμπρότητα της μικρής εκκλησίας, που πλουσιοπάροχα με αποζημίωσαν για τις προσπάθειές μου να βαδίσω χωρίς να τσακιστώ στις πέτρες – πράγμα καθόλου εύκολο για μένα που μεγάλωσα σε πολυκατοικία. Κάτι άλλο, που έμεινε χαραγμένο στη μνήμη μου από αυτή τη μικρή περιπέτεια, ήταν η εναλλαγή των αισθημάτων: αρχικά η αίσθηση της αγαλλίασης όταν έφτασα επί τέλους στον Αηλιά, που για μένα ήταν συνδυασμένος με διηγήσεις της μητέρας μου για ευχάριστες εξορμήσεις στα νεανικά της χρόνια. Παράλληλα ένιωθα ένα μικρό αίσθημα ενοχής, που χωρίς να το θέλω ταλαιπωρούσα τόσους αγαπημένους ανθρώπους, και απορούσα γιατί οι ίδιοι δεν έδειχναν καθόλου να ενοχλούνται, αντίθετα μάλλον απολάμβαναν την όλη κατάσταση. Ενώ μετά το τέλος της λειτουργίας, από την οποία τίποτε δεν έμεινε στο μυαλό μου, και όταν άρχισε η κατάβαση, ένα αίσθημα ανακούφισης με πλημμύρισε που επιτέλους το τάμα είχε εκπληρωθεί και όλα τελείωσαν αισίως. Δυστυχώς δεν ήταν εκεί ο πατέρας μου για να καμαρώσει το βλαστάρι του – τον είχαμε χάσει λίγα χρόνια πριν – κι έτσι, στο βάθος της εφηβικής ψυχής μου, η απουσία του σαν να εμπόδιζε θαρρείς να κλείσει αισίως αυτή η αλυσίδα που αφορούσε στην περιπέτεια της γέννησής μου. Αργότερα στο σπίτι της θείας και νονάς μου Ζαφείρως Δέα, όπου καταλύσαμε, μας επισκέφτηκε ο ίδιος ο ιερέας, με κάλεσε κοντά του και μου χάρισε, χαμογελώντας γαλήνια, έναν υπέροχο ξύλινο σκαλιστό σταυρό από το Άγιο Όρος. Αυτή η αναπάντεχη ενέργεια του δέσποτα, φάνταξε μέσα μου ως ευλογία. Και έτσι από ταμένη έγινα πλέον ευλογημένη!

Δήμητρα Μανέ στο λόφο του προφήτη Ηλία.

1958. Πάνω: Φιφή Δημητριάδου, Ι. Τσίκουλας, Καίτη Ταρκάση, Τάκης Δέας, Τάκης Τσίκουλας. Κάτω: Δάφνη Δέα, Τασούλα Μητσακάνου, Χρ. Μανές, Λένα Δημητριάδου, Μαρία Μητσακάνου.

43

πολύγυρος Με ιδιαίτερη χαρά φιλοξενούμε στο παρόν τεύχος του περιοδικού μας το άρθρο του εκλεκτού καθηγητή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στην έδρα της Λαογραφίας κ. Εμμανουήλ Γ. Βαρβούνη, που αναφέρεται στις υπάρχουσες στο αρχείο του λαογραφικές εργασίες φοιτητών του Τμήματος με θέμα τον Πολύγυρο Χαλκιδικής. Συνεργάτης του περιοδικού μας επισκέφθηκε τον κ. Βαρβούνη στην Κομοτηνή, όπου εδρεύει το Τμήμα Λαογραφίας και ζήτησε την βοήθειά του στην εξεύρεση λαογραφικών πηγών από το αρχείο του, που αφορούν στην πρωτεύουσα του νομού μας. Ανταποκρινόμενος πρόθυμα και άμεσα ο κ. καθηγητής στο αίτημα αυτό, έστειλε το παρακάτω κείμενο. Τον ευχαριστούμε θερμά και ευχόμαστε την συνέχιση της πολύτιμης προσφοράς του στο χώρο της επιστήμης του. Τέλος ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα επαναλάβει αυτήν την ευγενή του χειρονομία, όταν θα έχει στη διάθεσή του και άλλο αρχειακό υλικό για τον τόπο μας.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΣΤΟ «ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ» ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΡΑΚΗΣ

Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ Καθηγητής Λαογραφίας Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης / Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας

Σε όσα ακολουθούν θα παρουσιαστεί το λαογραφικό υλικό από τον Πολύγυρο Χαλκιδικής, το οποίο απόκειται στο «Λαογραφικό Αρχείο», που έχει ιδρυθεί στο «Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας», στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης1, στη Κομοτηνή, από το 1993 κ. εξ. Συλλογείς είναι φοιτητές του Τμήματος, οι οποίοι καλούνται να καταγράψουν λαογραφικό υλικό στα πλαίσια ειδικού σεμιναρίου για την επιτόπια λαογραφική έρευνα, που διδάσκεται στο πρώτο εξάμηνο των σπουδών τους, παράλληλα με το μάθημα «Εισαγωγή στη Λαογραφία». Τα χειρόγραφα αυτού του αρχείου από τον Πολύγυρο αναφέρονται στη συνέχεια, ώστε να διευκολυνθεί η μελλοντική ερευνητική και επιστημονική χρήση τους. Πρόκειται, όπως προαναφέρθηκε, για συλλογές φοιτητών, γεγονός που έχει ιδιαίτερη σημασία για την πιθανή επιστημονική χρήση τους. Και τούτο επειδή απουσιάζει από τους συλλογείς η επιστημονική πείρα, η πρακτική εμπειρία και γνώση των ερευνητών, που συχνά αναπληρώνεται από την αντιγραφή παλαιοτέρων σχετικών δημοσιεύσεων, με την εντύπωση ότι αυτό δυσκόλως θα αποκαλυφθεί. Χρειάζεται λοιπόν διασταύρωση και λεπτομερής έλεγχος πριν την χρήση κάθε πληροφορίας, ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχουν αντιγραφές και σε ποιο βαθμό, για την καλύτερη χρήση των καταγραφών. Παραλλήλως, η απειρία των συλλογέων οδηγεί στην ελλιπή άντληση πληροφοριών, που συχνά δεν καλύπτουν όλο το εύρος της ζωής στον οικισμό η δεν προχωρούν σε μεγάλο βάθος, αρκούμενοι στην δειγματοληπτική παράθεση ειδήσεων, χωρίς να εξαντλούν κάθε ζήτημα. Τέλος, οι φοιτητές συχνά ταυτίζουν το παραδοσιακό με το παλιό, κάτι που γενικότερα παρατηρείται στους ερασιτέχνες συλλογείς λαογραφικού υλικού, ώστε να μην παρέχουν πληροφορίες για σύγχρονες και αστικές μορφές παραδοσιακότητας, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που ορισμένη σχετική θεματολογία τους έχει υποδειχθεί 2. Οι αρνητικές αυτές παρατηρήσεις περιορίζουν βεβαίως την επιστημονική αξία των συλλογών που εδώ παρουσιάζουμε, η σημασία όμως των μαρτυριών τους για την επιστημονική μας λαογραφία δεν ακυρώνεται. Μέσα απ’ αυτές διαθέτουμε μαρτυρίες για την ύπαρξη εθιμικών μορφών σε οικισμούς που δεν έχουν ξανά προσελκύσει το ενδιαφέρον της επιτόπιας έρευνας. Αλλά και στους οικισμούς εκείνους για τους οποίους διαθέτουμε και παλαιότερες καταγραφές, μπορούμε να παρακολουθήσουμε την πιθανή εξέλιξη της τοπικής παράδοσης στον χρόνο3, ώστε να διατυπώσουμε 44

Μανώλης Γ. Βαρβούνης.

πολύγυρος συγκριτικές και διαχρονικές παρατηρήσεις για την πορεία των εθιμικών μορφών και για τους παράγοντες εκείνους που οδηγούν στη μετεξέλιξη των εθιμικών μορφών και για τους παράγοντες εκείνους που οδηγούν στην μετεξέλιξη και στον μετασχηματισμό τους. Αλλά και νεωτερικές λαογραφικές μορφές, όπως η δράση των συλλόγων, οι φολκλοριστικές αναπαραστάσεις παλαιοτέρων εθίμων και εισηγμένες λαογραφικές μορφές από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, και ιδιαίτερα την τηλεόραση, απαντούν συχνά στις συλλογές μας. Απαντούν μάλιστα και σε φωτογραφίες, κασέτες ήχου και μαγνητοσκοπήσεις εθίμων, που συχνά συνοδεύουν τις συλλογές και φυλάσσονται σε ιδιαίτερα μικρότερα αρχεία, προς χρήση και πάλι των ερευνητών4. Αλλά και η καταλογογράφηση που ακολουθεί έχει την δική της σημασία, καθώς μπορεί να λειτουργήσει όχι μόνο ενημερωτικά αλλά και ως ένα είδος προσδιορισμού για τον σχεδιασμό μελλοντικών ερευνών, αφού με βάση αυτήν ο ερευνητής του μέλλοντος μπορεί να διαπιστώσει πού υπάρχουν κενά, ώστε να προσπαθήσει να τα καλύψει με δικές του αποστολές. Και αυτό ισχύει όχι μόνο για τόπους, αλλά και για θέματα που δεν έχουν ακόμη μελετηθεί επαρκώς ή σε ανάλογο βάθος. Απαιτείται γι’ αυτό η καταλογογράφηση όλων των σχετικών συλλογών διαφόρων αρχείων, και η δημοσίευση αυτών των αναλυτικών καταλόγων, ώστε να χαρτογραφηθεί το υπάρχον υλικό και να σχεδιαστούν ορθότερα οι μελλοντικές λαογραφικές καταγραφές στην περιοχή5. Σε τελικό στάδιο, απαιτείται η ηλεκτρονική καταχώριση και η αποδελτίωση όλου αυτού του υλικού, ώστε να μπορεί ο καθένας να έχει πρόσβαση στις πολλές και συνδυασμένες πληροφορίες του. Και τούτο επειδή, σε ορισμένες περιπτώσεις, αρκεί η απλή και μόνο αναφορά της ύπαρξης ενός εθίμου, στην διάρκεια της μελέτης της γεωγραφικής του εξάπλωσης, ώστε να εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα για την τυπολογία και την μορφολογία του. Το ίδιο συμβαίνει και με αναφορά άλλων στοιχείων, που εκ πρώτης όψεως δεν φαίνονται να έχουν ιδιαίτερη αξία από μόνα τους, συνδυαζόμενα όμως παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τον λαογράφο6. Αναφέρομαι στα βιογραφικά στοιχεία και τις λαϊκές αυτοβιογραφίες των πληροφορητών κάθε συλλογής, που περιέχουν για σημαντική βιωματική προσέγγιση του παραδοσιακού μας πολιτισμού και ανήκουν σε ένα είδος του έντεχνου λαϊκού μας λόγου, το οποίο απασχολεί τη νεώτερη λαογραφική έρευνα. Στις λαϊκές αυτές αυτοβιογραφίες συναντούμε πολλά στοιχεία, που συνήθως διαφεύγουν από τις οργανωμένες με ερωτηματολόγιο έρευνες, γι’ αυτό και μένουν στο περιθώριο της επιστημονικής λαογραφίας. Πρόκειται κυρίως για την βιωματική παραδοσιακή εμπειρία, η οποία συχνά μας παρουσιάζει μια διαφορετική όψη του παραδοσιακού μας πολιτισμού, εξίσου όμως σημαντική και ενδιαφέρουσα. Όσον αφορά την θεματολογική κατανομή της ύλης τους, αυτή προέρχεται κυρίως από τον εθιμικό βίο και τον έντεχνο λαϊκό λόγο, καθώς πρωτίστως περιλαμβάνει ήθη και έθιμα, προλήψεις και δεισιδαιμονίες, παροιμίες, παραδόσεις, παραμύθια και δημοτικά τραγούδια. Σε μικρότερη έκταση τους συλλογείς απασχολεί ο υλικός βίος, τα επαγγέλματα, τα εργαλεία και οι διάφορες μορφές της λαϊκής χειροτεχνίας κάθε τόπου. Αντιστρόφως ανάλογη είναι η σύνθεση των φωτογραφιών κάθε συλλογής, όπου κυριαρχούν βεβαίως όσα μπορούν να φωτογραφηθούν, δηλαδή αντικείμενα και εργόχειρα7. Σε γενικές γραμμές, οι συλλογές του «Λαογραφικού Αρχείου» στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, που παρουσιάζονται εδώ, περιλαμβάνουν ένα λαογραφικό πανόραμα του Πολύγυρου. Καθώς μάλιστα η επιτόπια έρευνα έχει διεξαχθεί με βάση ενιαίο ερωτηματολόγιο, στηριγμένο στις παλαιότερες οδηγίες για συλλογή λαογραφικής ύλης του καθηγητή Γ. Κ. Σπυριδάκη8, παρουσιάζουν και εσωτερική ομοιομορφία, που διευκολύνει τον ερευνητή να συλλάβει εύκολα την δομή τους και να τις χρησιμοποιήσει ανετότερα και αποτελεσματικότερα.

Άννα Μιχαλούδη-Τσίκουλα, Φρόσω Ζήση-Πλατσά.

45

πολύγυρος Ας δούμε τις ίδιες τις συλλογές: 1. ΛΑΤΙΕ [: Λαογραφικό Αρχείο Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας ΔΠΘ] χφ. 239, Αναστασία Βορδού, Πολύγυρος Χαλκιδικής, σχ. 8ο, σελ. 99, 1997-1998.

Υλικός βίος, κατοικία, ένδυμα, υπόδεση, τροφές, γεωργία, αμπελουργία, ελαιοκομία, ποιμενικός βίος, κοινωνική οργάνωση, γέννηση, γάμος, θάνατος, πνευματικός βίος, θρησκεία, λαϊκό εορτολόγιο, λαϊκή ιατρική, δημώδης ποίηση, φωτογραφικό υλικό.

2. ΛΑΤΙΕ χφ. 814, Θεανώ Ζούνη, Πολύγυρος Χαλκιδικής, σχ. 8ο, σελ.

64, 2000-2001 Υλικός βίος, κατοικία, σχεδιάγραμμα, ενδυμασία, επαγγελματικός βίος, γεωργία, αμπελουργία, ελαιοκομία, άλλες γεωργικές ασχολίες, ποιμενική ζωή, μελισσοκομία, κυνήγι, ζωικός κόσμος, βιοτεχνία, άλλα επαγγέλματα, κοινωνικός βίος, γέννηση, γάμος, θάνατος, κοινωνική οργάνωση, πνευματικός βίος, θρησκεία, έθιμα του λαϊκού εορτολογίου, μαγεία και σχετικές δεισιδαίμονες αντιλήψεις, λαϊκή ιατρική, αστρολογία, μετεωρολογία, μαντική, δημοτικά τραγούδια, ανέκδοτα 3. ΛΑΤΙΕ χφ. 2919, Ιωάννης Χρηστίδης, Πολύγυρος Χαλκιδικής, σχ. 8ο, σελ. 138, 2015-1206 Εισαγωγή, υλικός βίος, κατοικία, ένδυμα, υπόδεση, κόμμωση, καλλωπισμός, τροφές, επαγγελματικός βίος, γεωργία, αμπελουργία, ελαιοκομία, άλλες γεωργικές καλλιέργειες, έθιμα των γεωργών, φυτικός κόσμος, ποιμενική ζωή, μελισσοκομία, κυνήγι, βιοτεχνία, κοινωνικός βίος, γέννηση, γάμος, θάνατος, κοινωνική οργάνωση, πνευματικός βίος, θρησκεία, έθιμα του λαϊκού εορτολογίου, μαγεία, λαϊκή ιατρική, αστρολογία, μετεωρολογία, μαντική. Η προφανής λαογραφική και εθνική σημασία των καταγραφών αυτών, που συχνά αποτυπώνουν εθιμικές και πολιτισμικές μορφές είτε στην ύστατη ώρα τους, είτε στην καθοριστική διαδικασία μετασχηματισμού τους, τις αναδεικνύουν σε πηγή για την επιστημονική μας λαογραφία. Σε κάθε περίπτωση, στο «Λαογραφικό Αρχείο» του «Εργαστηρίου Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας» του Πανεπιστημίου Θράκης συντελείται ένα μεγάλο καταγραφικό έργο, του οποίου τα αποτελέσματα δεν είναι το ίδιο έγκυρα πάντοτε, αποτελούν όμως μαρτυρίες, με όση αξία αλλά και σχετικότητα μπορεί ο όρος αυτός να περιέχει. Μαρτυρίες που συχνά περικλείουν και καταγραφές της προφορικής ιστορίας του τόπου, άρα παρέχουν υλικό και για τον ιστορικό της περιοχής, και που κάθε μια έχει την σφραγίδα του συλλογέα της, άρα διακρίνεται από μοναδικότητα και αυτοτέλεια. Το λαογραφικό υλικό που παρέχουν οι συλλογές πρωτογενούς λαογραφικής ύλης του «Λαογραφικού Αρχείου» του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας από τον Πολύγυρο είναι σημαντικότατο, σε ορισμένες δε περιπτώσεις ακόμη και πολύτιμο, αρκεί να χρησιμοποιείται σωστά, δηλαδή κατόπιν επαληθεύσεως και συγκρίσεως, στα πλαίσια μιας κριτικής ανάγνωσης των πηγών της λαογραφίας9. Μόνο υπό την προϋπόθεση αυτή είναι δυνατόν να μην παρασύρει τον εκάστοτε ερευνητή, αλλά να βοηθήσει σημαντικά το έργο του, και μάλιστα στο πλαίσιο γενικών λαογραφικών μονογραφιών, αλλά και στα όρια τοπικών μονογραφικών θεωρήσεων του λαϊκού πολιτισμού μας10. Και μόνο έτσι μπορούν να δικαιώσουν τον λόγο για τον οποίο συγκεντρώθηκε το υλικό και καταρτίστηκαν οι συλλογές αυτές, που δεν είναι άλλος από την συμβολή στο επίπονο και δυσχερές έργο της καταγραφής των εκδηλώσεων του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, σε όλο το εύρος και σε ολόκληρη την ποικιλία τους11. Σε τελική ανάλυση, η επιτόπια έρευνα, η «έρευνα πεδίου» αποτελεί μια μέθοδο που απασχολεί συνεχώς τις κοινωνικές και τις ανθρωπολογικές επιστήμες, και επιδέχεται βελτιώσεις, συμπληρώσεις και αλλαγές τόσο στην θεωρία, όσο και στην πράξη της12. Όλα αυτά, δια της πανεπιστημιακής διδασκαλίας περνούν και στους συλλογείς-φοιτητές, και ενίοτε είναι 46

Τάσος Καστρέτσιος.

πολύγυρος ορατά ως αποτελέσματα στις σελίδες των συλλογών που μας απασχολούν εδώ, και οι οποίες καταλογογραφούνται στη συνέχεια, ως μικρή συμβολή στην παρουσίαση νέου λαογραφικού υλικού για την επισταμένη και σε βάθος μελέτη του λαϊκού πολιτισμού του Πολυγύρου. Υποσημειώσεις:

1. Βλ. L. Sauka, «Territorial dimensions in a work of folklore», Tautosakos Darbai 5:12 (1996), σ. 12-15. Derek Clifford, «Methods in oral history and social work», Oral History. Journal of the Oral History Society 23:2 (1995), σ. 65-70. Marg. Yokom, «Fieldwork, gender, and transformation», Southern Folklore 47 (1990), σ. 33-35.

2. Πρβλ. Μ. Γ. Μερακλής, «Λαογραφικές εργασίες φοιτητών για τη Β. Ελλάδα. Ορισμένα γνωρίσματά τους», Πρακτικά Ε΄ Συμποσίου Λαογραφίας του Βορειοελλαδικού χώρου, Θεσσαλονίκη 1989, σ.145-157. Γενικότερα για τα πανεπιστημιακά λαογραφικά αρχεία βλ. Μ. Γ. Βαρβούνης, «Πανεπιστημιακά Λαογραφικά Αρχεία: Συγκρότηση, περιεχόμενο και αξιολόγηση», Λαογραφία 42 (2010-2012). Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου 100 χρόνια Ελληνικής Λαογραφίας 1909-2009 (Πανεπιστήμιο Αθηνών, 11-13 Μαρτίου 2009) – Πρακτικά Ημερίδας «Η έρευνα των λαϊκών διηγήσεων στον ελληνικό και τον διεθνή χώρο». Επιστημονική επιμέλεια: Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης – Γ. Χ. Κούζας, σ. 113-127.

3. Μ. Γ. Μερακλής, «Διαβρώσεις και επιβιώσεις στο λαϊκό πολιτισμό της Βόρειας Ελλάδας», Λαογραφία 29 (1974), σ. 85-92 (= Ο ίδιος, Λαογραφικά Ζητήματα, Αθήνα 1989, σ. 204-213).

4. Μ. Γ. Βαρβούνης, Μελετήματα ελληνικής λαογραφίας 4. Λαογραφικά, θεωρητικά, μεθοδολογικά και ποικίλα, Ξάνθη 2004, σ. 97-112.

5. Πρβλ. Δ. Β. Βαγιακάκος, «Το γλωσσικόν υλικόν εκ της Μακεδονίας και Θράκης εις το Κέντρον της Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών και τα σχετικά προβλήματα», Πρακτικά Α΄ Συμποσίου Γλωσσολογίας του βορειοελλαδικού χώρου, Θεσσαλονίκη 1977, σ. 97-161, με βιβλιογραφία και παραδείγματα.

6. Μ. Γ. Βαρβούνης, «Λαογραφική έρευνα και συλλογή πρωτογενούς λαογραφικού υλικού στην Εύβοια», Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 30 (1992-1993), σ.15-30.

7. Μ. Γ. Βαρβούνης, «Κατάλογος χειρογράφων συλλογών πρωτογενούς λαογραφικού υλικού της Εύβοιας από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης», Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 35 (2003-2004), σ.222.

8. Βλ. σχετικά Μ. Γ. Βαρβούνης – Γ.Χ. Κούζας, Το αρχείο του «Λαογραφικού Φροντιστηρίου» του Γ.Α. Μέγα. Αναλυτικός κατάλογος, Αθήνα 2007. Γ. Χ. Κούζας, Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία. Η ιστορική διαδρομή της (1908-2008), Αθήνα 2008, σ. 193-195.

9. M. Knecht, «Ethnologische Forschung in offentlich umstrittenen Bereichen», Ethnologie Europas. Grenzen, Konflikte, Identitaten. Berlin 1996, σ. 225-230. Πρβλ. σχετικά Ed. Armstrong, «Technique for ascertaining the Age of Folklore», Folklore 70 (1959), σ. 534.

10. Th. Hojrup, Concerning the development of life-mode analysis. Kobenhavn 1995, σ. 134-135. Πρβλ. επίσης και St. Damianakos, «Rural community studies in Greece», RCStE 3 (1985), σ. 73-123, με σημαντικές παρατηρήσεις και σχετική βιβλιογραφία.

11. Από τους καταλόγους παρόμοιων φοιτητικών συλλογών άλλων ελληνικών περιοχών βλ. Μ. Μηλίγκου-Μαρκαντώνη, «Λαογραφικαί συλλογαί εκ Λευκάδος», Επετηρίς Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών 1 (1971), σ. 111-114. Η ίδια, «Κατάλογος Λαογραφικών Συλλογών εκ Κύπρου εν τω Σπουδαστηρίω Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών», Επετηρίς Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών 6 (1972-1973), σ. 457-462. Η ίδια, «Κατάλογος χειρογράφων συλλογών λαογραφικής ύλης εκ Στερεάς Ελλάδος (1968-1972) του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών», Επετηρίς Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών 3 (1974), σ. 397-437. Η ίδια, «Κατάλογος Λαογραφικών Συλλογών εκ Κρήτης από του έτους 1965-1972, αποκειμένων εν τω Σπουδαστηρίω Λαογραφίας», Επιστημονική Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών 24 (19731974), σ. 1057-1100. Η ίδια, «Κατάλογος χειρογράφων συλλογών λαογραφικής ύλης εκ Δωδεκανήσου (1965-1975) του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας», Δωδεκανησιακόν Αρχείον 6 (1976), σ. 143-172.

12. Πρβλ. Μ. Γ. Βαρβούνης, «Επιτόπια λαογραφική έρευνα: από τη θεωρία στην πράξη», στον τόμο Μαρία Σ. Άνθη (επιμ.), Επιστημονικές εργασίες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Αθήνα 2012, σ. 73-81, όπου και η σχετική ελληνική και ξένη βιβλιογραφία.

Η μητέρα (Μ. Σουλινάρη) «παίρνει» μετάνοια. (Από τη βάφτιση του Γ. Σουλινάρη, 1959).

47

πολύγυρος Τὸ σχολεῖο τῶν Σιπετνικίων

Ἰωακεὶμ Ἀθ. Παπάγγελος

Στὸ «Τετράγωνο Ζ’» τοῦ ἀρχείου τῆς Μονῆς Βατοπεδίου φυλάσσεται ὁ «Κώδηξ 5, (παραδόσεις ταξιδιωτῶν)». Τὸν κώδηκα τὸν συνέστησε τὸ 1681, ὁ Προηγούμενος καὶ Σκευοφύλαξ τῆς Μονῆς Χριστόφορος, ὁ καταγόμενος ἀπὸ τὴν Γαλάτιστα, μὲ σκοπὸ τὴν καταγραφὴ τῶν ὅσων παρέδιδαν στὴν Μονὴ οἱ «ταξιδιῶτες» ὅταν ἐπέστρεφαν ἀπὸ τὸ «ταξίδι» τους. Μὲ τοὺς ὅρους «ταξίδι» καὶ «ταξιδιῶτες» οἱ Ἁγιορεῖτες ἀναφέρονταν στοὺς συμμοναστές τους, οἱ ὁποῖοι, συναποκομίζοντες ἱερὰ λείψανα, ἀποστέλλονταν γιὰ «ζητεία» σὲ μακρυνὲς περιοχὲς καὶ πολλὲς φορὲς γιὰ μακροχρόνια ταξίδια. Στὸ φ. 76α’ τοῦ κώδηκος διάβασα καὶ τὴν ἑξῆς σημείωση, τὴν ὁποία μεταγράφω ὡς ἔχει: ,αψνη Αὔγουστος (=Αὔγουστος τοῦ 1758) + ἦλθεν ὁ παπὰ κὺρ Χρύσανθος ἀπὸ χωρίον σιπετνίκια ὁπου ἐδιάβαζεν παιδία καὶ μᾶς ἔφιρεν λυπαραῖς διὰ γρόσια πενῆντα. Τὰ «σιπετνίκια» εἶναι τὰ γνωστὰ Ριζᾶ τῶν Ζερβοχωρίων. Δὲν γνωρίζω ποιὸ εἶναι τὸ παλαιότερο σχολεῖο τῆς Χαλκιδικῆς, ἀλλὰ μοῦ φαίνεται ὅτι ἡ μαρτυρία, ποὺ παρουσιάζουμε σήμερα γιὰ ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία στὰ Σιπουτνίκια τὸ 1758, εἶναι μία ἀπὸ τὶς παλαιότερες γνωστές στὴν χερσόνησο. Ὁ Δ. Τσιότρας καταγράφει μαρτυρία ὅτι «τό (κατεδαφισμένο) παλιὸ Δημοτικὸ Σχολεῖο (τῶν Ριζῶν) εἶναι μέσα στὴν ἴδια μὲ τὴν ἐκκλησία περίφραξη καὶ στὴ νότια πλευρά της. Εἶναι διώροφο. Κάτω ἔχει ἀποθῆκες, “ἀμπάρια’’, γιὰ τὰ γεννήματα καὶ ἐπάνω δύο αἴθουσες διδασκαλίας καὶ ἕνα δωμάτιο γιὰ κατοικία τοῦ δασκάλου. Ὁ ἀείμνηστος Χρῆστος Γ. Βασιλικὸς ἔλεγε ὅτι κτίσθηκε γύρω στὰ 1870-72», (Χρονικὰ τῆς Χαλκιδικῆς, τ. 31-32/1977, σ. 49, καὶ τ. 7/1964, σ. 22). Ὅσο γιὰ τὶς «λυπαραῖς», πρόκειται γιὰ τὸ γνωστὸ σαρδελοειδὲς λιμνήσιο ψάρι, τὸ ὁποῖο καταναλωνόταν φρέσκο ἢ παστωμένο (ὅπως στὴν προκειμένη περίπτωση) καί, προφανῶς, προερχόταν ἀπὸ τὴν γειτονικὴ Βόλβη. Οἱ σχέσεις τῶν Σιπουτνικίων μὲ τὸ Βατοπέδι συνεχίζουν, ὅλο καὶ πιὸ στενές, κατὰ τὸν 19ον αἰῶνα. Τὸ 1810 ἐνοικιάζουν τὸν «γιαγλᾶ» τοῦ χωριοῦ γιὰ 13 χρόνια καὶ τὸ 1819 παρατείνουν τὴν μίσθωση. Στοὺς ναοὺς τοῦ χωριοῦ ὑπάρχουν πολλὰ ἐκκλησιαστικὰ βιβλία, δωρεὲς βατοπεδινῶν μοναχῶν ἢ καὶ τῆς Μονῆς. Περὶ τὸ τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰ. οἱ Σιπουτνικιῶτες δανείσθηκαν ἀπὸ τὸ Βατοπέδι ἕνα σεβαστὸ χρηματικὸ ποσό, πιθανῶς γιὰ νὰ οἰκοδομήσουν τὸ σχολεῖο τοῦ χωριοῦ. Ἀλλὰ τὰ περὶ γιαγλᾶ καὶ δανείων ἂς τὰ ἀφήσουμε γιὰ τὸ ἑπόμενο τεῦχος τοῦ Πολυγύρου.

1929. Μερική άποψη της αυλής της Μονής Βατοπεδίου.

48

πολύγυρος Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) Η στήλη «Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως)», είναι περιοδική και περιλαμβάνει ποιήματα επιλεγμένα με ευθύνη της σύνταξης του περιοδικού. Σ’ αυτό το τεύχος φιλοξενούμε ποιήματα των: Γιάννη Χ. Καραμίχου, Βαλάντη Βορδού, Χρήστου Αλβανού, Παύλου Εμμανουήλ, Νίκου Αντ. Βασιλάκη, Μαρίας Τζίκα και του πρωτοεμφανιζόμενου νεαρού ποιητή, Αντώνη Κίτσιου, ο οποίος βραβεύτηκε πρόσφατα στον 4ο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό Εφηβικού Διηγήματος & Ποίησης “Γρηγόρης Πεντζίκης”.

Ο μελαψός Χριστός *

Μελαψός ο Χριστός γεννήθηκε και το όνομα αυτού Σακούρ. Λαοί ενυπνούντες ηγέρθησαν. Μεγαλόσχημοι αδρανούντες, κίβδηλα δακρυρρόησαν. Μικρές οθόνες κατάπιαν το χθόνιο Χριστό! Επιθανάτιο σιγόντο στα έγκατα της γης οι κλαυθμοί. Στα χαλάσματα εκέκραξεν γοερά το νήπιο ζωσμένο τα πυρφόρα ωστικά κύματα του ορυμαγδού και τη στάχτη του ολέθρου. Νωρίς γεννήθηκες φέτος, Χριστέ. Δίχως σκουφί, δίχως σπάργανα, δίχως το γαλατρόφο στήθος της Μάνας. Ματωμένη παπαρούνα ξεφύτρωσες στα αποκαΐδια του τρόμου, τυλιγμένος την αιδώ του κόσμου. Χριστός γεννάται σήμερον… * Με αφορμή τη διάσωση του μωρού στο Χαλέπι της Συρίας μέσα από τα χαλάσματα της καθημαγμένης πόλης. (Σεπτέμβριος 2016)

Γιάννης Χ. Καραμίχος

Πανδαμάτορας

Τριμμένο μπλου τζιν, ζώνη φαρδιά Κόκκινο φουλάρι, αχτένιστα μαλλιά. Πουκάμισο καρό και μπλούζα ζιβάγκο. Το πανό δεμένο στο χέρι να μην φύγει το σύνθημα. Βλέμμα ανήσυχο. Θολωμένο μυαλό. Δογματική προσήλωση στα πιστεύω. Ατέλειωτες συζητήσεις, ξύλινη γλώσσα. Αντίδραση στο σύστημα και στους διδάσκοντες. Σύννεφο καπνού στα ανήλιαγα στέκια. Ευέξαπτοι στους αντιφρονούντες, μα δειλοί στον έρωτα. Με το χαρτί στο χέρι ήρθε η ώρα της ενσωμάτωσης. Όρκος στη νομιμότητα. Το άδικο σύστημα άνοιξε την ομπρέλα του. Δρασκελισμός στην απέναντι όχθη. Γραβάτα, παπιγιόν και επώνυμα σύνολα. Προλετάριοι εργοδότες σε φτωχικές λιμουζίνες. Γραφειοκράτες και μανδαρίνοι στην εξυπηρέτηση του πολίτη. Συμμετοχή στα δρώμενα της εξουσίας. Συμμετοχή στο μοίρασμα της πίτας. Αχ αυτός ο πανδαμάτορας!!!.

Χρήστος Αλβανός

Μνήμη Δ. Πετρίδη

Μπροστά αυτός ένας κουρελιάρης βοσκός καμπούρης και λιγδιασμένος με την κουκούλα κατεβασμένη ως τα μάτια τυφλός θα έλεγες μα το δρόμο ήξερε όπως το μωρό την θηλή της γυναίκας πίσω κοπάδι σιωπηλό ακολουθούσε της μέρας η αποτρόπαιη σοδειά των ανθρώπων Κοιτούσα τον Δημήτρη ως το περίγραμμα να χαθεί σαν ατμός. Λυπάμαι τίποτα τίποτα όμορφο δεν υπάρχει στον θάνατο.

Βαλάντης Βορδός

Προχωρούσαμε…

Ήμασταν νέοι με τη φωτιά στα στήθια, μ’ ελπίδες, όνειρα και σχέδια αισιόδοξα μεγάλα. Προχωρούσαμε ασταμάτητα ν’ αλλάξουμε τον κόσμο και νιώθαμε αποστροφή σε κάθε τι το παλιό που το λέγαμε «κατεστημένο». Ονειρευόμασταν ένα καινούριο κόσμο πιο σωστό, πιο αληθινό ανυπόκριτο κι ωραίο. Και προχωρούσαμε με πάθος στον κόσμο των αγνών ιδεών νιώθοντας ανείπωτη χαρά στο γκρέμισμα των παλιών στη μάχη με το «κατεστημένο».

49

πολύγυρος Και προχωρούσαμε ασυμβίβαστοι με τη ρομφαία του δίκιου στο χέρι χωρίς υποχωρήσεις χωρίς αναστολές. Τι κρίμα! Ούτε που το καταλάβαμε. Πέσαν πάνω μας τα χρόνια οι έγνοιες της ζωής, οι κοινωνικές ανθρώπινες συμβατικότητες. Έτσι γίναμε πιο άτολμοι σχεδόν αγνώριστοι!... Σιγά-σιγά έσβησε και η φωτιά που λαμπάδιαζε στα στήθια μας. Τώρα!.. Τώρα γίναμε κι εμείς «κατεστημένο». Ασήμαντα ανθρωπάκια στο περιθώριο της σύγχρονης ζωής. Κρίμα!.. Είχαμε πολλά ακόμη να κάνουμε… Η νέα γενιά πρέπει να προχωρήσει...

Τα μαλλιά

Η γέννηση του Χριστού

Τα πουλιά

Παύλος Εμμανουήλ

Αν δεν ήταν η γέννηση του Χριστού μέσ’ τον Δεκέμβρη πόσο μόνη θα ‘ταν η ψυχή μου στο χιονιά.

Άρχισαν να λιγοστεύουν τα ψαρά μαλλιά μου τη χτένα να κρατήσουν δεν μπορούν.

Ο Γκιώνης

Έφυγε το φεγγάρι βραχνή η φωνή του Γκιώνη στην ομίχλη.

Η καρδιά μου

Η καρδιά μου τραγουδάει ακόμη σαν πρωινό πουλί μα εσύ ακόμα κοιμάσαι. Δεμένα δυο πουλιά μαζί δεν μπορούν να πετάξουν κι ας έχουν τέσσερα φτερά.

Στου γέροντα Παΐσιου Αυτό είναι το σπίτι μου περάστε μέσα μικρό αλλά με χωράει έχει κι ένα παραθυράκι και βλέπω ουρανό.

Το έρημο σπίτι Κάτω από το χιόνι το έρημο σπίτι φαντάζει μαγικό.

Η καρδιά μου

Πεταλούδα η καρδιά μου πόσες φορές δεν κάηκε στη φλόγα της αγάπης.

Το σπουργίτι

Έφυγαν τα χελιδόνια άρχισε το κρύο στην άδεια χελιδονοφωλιά κοιμάται τώρα το σπουργίτι.

Στο ποτάμι

Έλα να καθίσουμε στην άκρη στο ποτάμι. Ας πλέξουμε τα χέρια μας τρέχει και διαβαίνει το ποτάμι, τρέχει και διαβαίνει η ζωή…

Άνοιξη

Τα δέντρα ντύθηκαν στα γιορτινά τους, τα χελιδόνια γύρισαν για ποια να χτενίσω τα μαλλιά μου;

Χριστούγεννα

Σε ένα γεμάτο ζώα στάβλο μοναχικό γεννήθηκε ένα βρέφος που ήταν θεϊκό. Ήταν ο Ιησούς μας, προστάτης της ζωής που μέσα στην αγάπη του μπορείς και να χαθείς. Και το αστέρι γλύκανε ετούτη την μαγεία με μια τόσο άγια και θεία ψαλμωδία, οι άγγελοι στον ουρανό γλυκά χαμογελούσαν και για την γέννηση αυτή προς τους πιστούς κινούσαν Μόλις το θέλημα αυτό, οι άνθρωποι ακούνε χαρούμενα για τον τόπο αυτό δεκάδες ξεκινούνε. Φέρνουνε δώρα κι ευχές για μια ζωή αγάπης και τον Χριστό επισκέπτονται από βοσκός σε ράφτης Και η μητέρα η Παναγιά σκύβει και τον φιλάει κι απέναντι ο Ιωσήφ γλυκά χαμογελάει, μονομιάς οι τρείς οι μάγοι στέλνουνε σμύρνα ,χρυσό, λιβάνι και η ζωή μας τώρα θα γλυκάνει… (Το ποίημα «Χριστούγεννα»

50

Νίκος Βασιλάκης

έγραψε η ποιήτρια Μαρία

πολύγυρος Τζίκα σε ηλικία 11 ετών , όταν ήταν μαθήτρια της έκτης τάξης του δεύτερου Δημοτικού Σχολείου Πολυγύρου με δάσκαλο της τότε τον συγγραφέα Γιώργο Ζωγραφάκη που ενίοτε ενθάρρυνε τους μαθητές του να γράφουν ποιήματα στην τάξη. Το απάγγειλε στην χριστουγεννιάτικη γιορτή του σχολείου, εκείνου του έτους).

Οι γυναίκες ποτέ δεν μιλούν

Οι γυναίκες ποτέ δεν μιλούν, στο ανάστημα τους σωριάζονται όταν ύψη ονειρεύονται ξενοκίνητων κόσμων. Οι γυναίκες ποτέ δεν μιλούν, είναι μυρωδάτες και κρεμιόνται από βλέμματα ανδρών όπως ένα πουγκί με λεβάντα συνοδεύει τυχαία τον χώρο. Οι γυναίκες ποτέ δεν μιλούν, η ρωγμή απ’ το στόμα νεανίζει τα πιεσμένα τους μέλη τραβώντας, κι εν τέλει αμίλητες γκρεμίζονται μέσα τους.

Περί θηλασμού

Το βρέφος δεν αυτοκτονεί. Το νεαρό του άγγιγμα ευθύς αφουγκράζεται τον χτύπο του γάλακτος στον πηχτό μαστό της μητέρας. Μπουσουλά ως την απέρριτη ρώγα με ανεπαίσθητη γλώσσα να αντλήσει συναίσθημα ως την συνέχεια του κόσμου. Η μητέρα πονά, η καινούργια θηλή της ακόμη μαθαίνει, την προσφορά αν εκείνη αντέξει της θεμέλιας ανάσας που το γάλα της δίνει το παιδί θα επιμείνει μακρόβιο στης αρχής του την βούληση , μα αν το βρέφος νωρίς η μητέρα αποδιώξει απ’ τα χεριά του στήθους, το παιδί θα μακρύνει από το στήθος της ύπαρξης και μεγάλος συχνά θα πεθαίνει ως αυτόχειρας.

Μαρία Τζίκα

Άτιτλο

Σήμερα θα φορέσω τη μάσκα της θλίψης ναι, θλίβομαι καθώς σαπίζω πίσω από ένα προσωπείο μία κενή βιτρίνα. Χωρίς ενδοιασμό θα κρυφτώ στον τοίχο μια περασμένη ώρα ενός απερπάτητου χρόνου μόνο για να δω τη θλίψη στα μάτια αυτών που θέλουν να λέγονται αγαπημένοι. Και αν τελικά ο τοίχος ξεφτίσει εγώ θα ακούω κάθε τους λέξη. Θα γίνω σκλάβος του τοίχου,

σκλάβος του ίδιου μου του εαυτού και τότε η μάσκα θα πέσει. Το μόνο πράγμα που θα με προδώσει είναι πως δε χρειαζόταν να κρυφτώ πίσω από κάτι που πάντα ήμουν. (ανέκδοτο)

Αντώνης Κίτσιος*

*Ο Αντώνιος Κίτσιος είναι γεννημένος στη Θεσσαλονίκη, ωστόσο διαμένει στο Πολύγυρο Χαλκιδικής. Είναι απόφοιτος ΓΕΛ Πολυγύρου και πλέον πρωτοετής φοιτητής του Α.Π.Θ. στο τμήμα Δημοσιογραφίας & Μ.Μ.Ε. Παρά το πρώιμο της ηλικίας του δε διστάζει να εκφράζει το ενδιαφέρον του για την τέχνη και κάθε έκφανσή της με ιδιαίτερη κλίση στη ποίηση, γεγονός που αποδεικνύει η πρόσφατη βράβευσή του. Η συμμετοχή του σε διαγωνισμούς συνεχίζεται με επιτυχία. Μας δηλώνει πως το να μπορείς να ερμηνεύεις τις υπαγορεύσεις της μούσας της Ποίησης είναι δώρο σημαντικό και γι’ αυτό χρειάζεται υπομονή, επιμονή, προσοχή στη χρήση των λέξεων που το εκάστοτε ποίημα απαιτεί αλλά και ταπεινότητα. Ο ίδιος, αποφεύγει την ομοιοκαταληξία καθώς τη θεωρεί συμβατική και πως προσιδιάζει περισσότερο σε παλαιότερες εποχές. Ακολουθεί ελεύθερη φόρμα και στηρίζεται στη ρεαλιστική, ωμή απεικόνιση της πραγματικότητας. Αντλεί θέματα από τη σύγχρονη εποχή, αλλά δεν αποκλείει την επιρροή και από παλαιότερες, όπως αυτή του μεσοπολέμου. Πραγματεύεται, συχνά, την αντίθεση ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο ενώ πειραματίζεται με τις ιστορίες καθημερινών ανθρώπων με έναν αντισυμβατικό-εξωραϊστικό τρόπο. Κρύβεται πίσω από το προσωνύμιο “Αλέξανδρος”, αφού γι αυτόν σημαίνει πολλά πράγματα και πρόσωπα, στιγμές και αναμνήσεις που τον ώθησαν στη τριβή με το λόγο. Από τους ποιητές, τη προσοχή του φαίνεται να ελκύει ο Κ. Καρυωτάκης, η Κ. Αγγελάκη-Ρουκ, η Μ. Λαϊνά και ο Δ. Βούλγαρης, χωρίς να αποκλείει και άλλους του είδους.

Όπως μας εκμυστηρεύεται, δοκιμάζει τον εαυτό του στο πρώτο του διήγημα που τιτλοφορείται “Ματωμένη άνοιξη” που θα συνοδεύει τα ποιήματα του στο πρελούδιο της καλλιτεχνικής του πορείας, στο πρώτο του βιβλίο. Τελειώνοντας, ευχαριστεί τον κ. I. Κανατά που του έδωσε την ευκαιρία να τον γνωρίσουν οι συμπολίτες του με ένα άλλο πρόσωπο, όπως και την κυρία Μ. Χαϊδευτού φιλόλογο του στο μάθημα της Λογοτεχνίας Β΄ Λυκείου που του έδειξε τη σπουδαιότητα της ποίησης με τις διδαχές της, με τα δικά της μάτια. Δεδομένου πως τα ποιήματα προετοιμάζονται για έκδοση και κρίση σε εθνικούς διαγωνισμούς δεν είναι δυνατή η δημοσίευση τους καθώς δεν έχουν κατοχυρωθεί ακόμη πνευματικά δικαιώματα και η δημοσίευση τους σημαίνει αποκλεισμό από τους διαγωνισμούς. Βέβαια, ο ίδιος προθυμοποιείται να τα παρέχει, ιδιωτικά, σε όσους ενδιαφέρονται.

51

πολύγυρος Το τελευταίο βραδινό Στις 9 Νοεμβρίου στην Εστία «Βρασίδα Κυριαφίνη» του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε η τελευταία Γ. Συνέλευση των μελών του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς», κατά την οποία παρουσιάστηκε και το βιβλίο «25 χρόνια ζωής του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης, Ο Τσουκαλάς», από τα μέλη του Δ.Σ. Πάνο Βερροιώτη και Γιάννη Τσίκουλα. Τη βραδιά τίμησαν ο πρόεδρος και μέλη του Παγχαλκιδικού καθώς μέλη και φίλοι του Συλλόγου μας, που έζησαν μαζί μας στις εκδηλώσεις στιγμές αξέχαστες, αδελφικές. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης παρουσίασε ο Γεν. Γραμματέας του Παγχαλκιδικού Ιωάννης Κοτσιάνης. Με λόγο συναισθηματικά φορτισμένο, απευθύνθηκα στα παρόντα μέλη, αλλά και σε όσα νοερά μας παρακολουθούσαν και έκανα τον απολογισμό όχι ενός έτους, αλλά είκοσι πέντε, όση και η ζωή του Συλλόγου μας. Το έργο μας, λεπτομερώς περιγράφεται στο βιβλίο που σας παρουσιάζουμε απόψε. Είναι έργο αξιοζήλευτο, που προέκυψε από συνεργασία, αλληλοϋποστήριξη, ομαδικό πνεύμα και αγάπη. Μ’ αυτόν τον τρόπο γράψαμε μια μικρή ιστορία, που θα εμπνέει και θα ενθαρρύνει άλλους ανθρώπους και παρέες να βρουν τη δική τους δυναμική, με ανάλογα αποτελέσματα. Το βιβλίο αυτό θα μείνει στις βιβλιοθήκες μας, για να θυμίζει τη διαδρομή 25 χρόνων μέσα στο Σύλλογο, που ήταν ένα σπουδαίο κομμάτι της ζωής μας. Κατά την παρουσίαση του βιβλίου ο κ. Βερροιώτης αναφέρθηκε στη διαδρομή, στα επιτεύγματα του Συλλόγου, αλλά και στους λόγους για τους οποίους διαλύονται σήμερα οι Σύλλογοι και αν δεν έχουν τη δύναμη τα Δ.Σ. να τους διαλύσουν, παραμένουν μόνο για κανένα γλεντάκι. Ο κ. Τσίκουλας αναφέρθηκε «στο γαλήνεμα της ψυχής του», όταν συναντήθηκε ξανά με τους συμπατριώτες, φίλους, συμμαθητές και έζησε μαζί τους ώρες γλεντιού και ψυχικής ανάτασης μέσα στο Σύλλογο. Τώρα όμως ήρθε το τέλος. Λόγοι πολλοί, που εκείνοι που παρακολουθούσαν την πορεία του Συλλόγου τους ξέρουν, οδήγησαν εμάς, το τελευταίο Δ.Σ. ν’ αναλάβουμε την ευθύνη της διάλυσής του, ένδοξα, νόμιμα, σύμφωνα με το καταστατικό. Η σπορά όλων αυτών των χρόνων, απέδωσε πλούσιο καρπό, τον οποίο μοιράσαμε για έργα, όπως η αναπαλαίωση του Παιδικού Σταθμού στα «Κότσαλα». Ο στολισμός του προαύλιου χώρου του θεάτρου με πρωτοποριακό καλλιτέχνημα, μικρό βοήθημα στη νεολαία του Α.Ο.Π. και στην επιτροπή γυναικών για την ανακαίνιση του εξωκκλησιού του Αγ.

Μαρία Μπουλάκη Λυπηρίδη.

Το τελευταίο Δ.Σ. του «Τσουκαλά». Την πρόεδρο Μαρία Μπουλάκη Λυπηρίδη πλαισιώνουν οι Αθανάσιος Διμηνάς, Απόστολος Κελιαφάνος, Γιάννης Τσίκουλας, Μαρία Τσαμουρτζή, Πάνος Βερροιώτης και Κώστας Τσολοδήμος.

52

πολύγυρος Αθανασίου. Θ’ αναφέρω και την βοήθειά μας κατ’ εξακολούθηση, στην έκδοση των περιοδικών «Παγχαλκιδικός Λόγος» και «Πολύγυρος», γιατί μέσω αυτών προβάλλονται η ιστορία, η λαογραφία και ο πολιτισμός του τόπου μας. Δίκαια λοιπόν ο Δήμαρχος Πολυγύρου, κ. Ζωγράφος, μας ονόμασε μοναδικό σύλλογο προσφοράς έργων και ο πρόεδρος του «Παγχαλκιδικού» κ. Καρτσιώτης διερωτήθηκε, πού είναι οι άλλοι σύλλογοι των χωριών της Χαλκιδικής; Έτσι φτάσαμε στο τέλος. Τον περιβόητο «Τσουκαλά» θα τον συνοδεύει στο εξής μια μικρή λεξούλα… «τέως»! Τα αρχεία του, τα βιβλία του, μαζί με τη Δικαστική Απόφαση για τη διάλυσή του, θα κλεισθούν σ’ ένα μπαούλο και θ’ αποτελέσουν Αρχείο του Δήμου Πολυγύρου. Ίσως κάποτε βρεθεί κάποιος «εύκαιρος», όπως γράφει ο κ. Κελιαφάνος κι αποτελέσουν όλα αυτά μια σπίθα για ν’ ανάψει ξανά μια φωτιά. Ευχαριστούμε τον κ. Γιώργο Διαμαντουλάκη για τη συνεργασία, τη σελιδοποίηση και την κυκλοφορία του βιβλίου. Ευχαριστούμε όλα τα μέλη και τους φίλους που ήταν μαζί μας μέχρι την τελευταία ώρα που ήπιαμε ένα κρασάκι και τσουγκρίσαμε τα ποτήρια στην υγειά μας και στην εξακολούθηση της φιλίας μας.

Το τέως Δ.Σ.

Η τέως πρόεδρος

Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη

Τα νέα του Ομίλου Ο 14ος (ΙΔ΄) ΤΟΜΟΣ του «Π» θα είναι έτοιμος τον πρώτο μήνα του νέου έτους και θα διατίθεται από τον εκδότη του περιοδικού. Ο τόμος περιλαμβάνει τα τεύχη από το 79ο έως το 86ο, όσα δηλαδή κυκλοφόρησαν τα έτη 2015 & 2016. ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΠΕΤΡΟΚΕΡΑΣΑ (συνέχεια): Στο προηγούμενο τεύχος αναφερθήκαμε στην καθιερωμένη συνάντηση συνεργατών του «Π» και του «Παγχαλκιδικού Λόγου» στα Πετροκέρασα, όπου μας περίμενε ο αγαπητός φίλος Μιχάλης Καρτσιώτης μετά της συζύγου του Άννας, πλην όμως εκ παραδρομής δεν δημοσιεύθηκε η σχετική φωτογραφία. Επαναφέρουμε λοιπόν το θέμα μετά φωτογραφίας, καταλογίζοντας την ευθύνη της παράλειψης στον… Γιώργο Διαμαντουλάκη!!!

Καφέ και τα συν αυτώ στο σπίτι του Μ. Καρτσιώτη στα Πετροκέρασα. Τον Πρόεδρο του Παγχαλκιδικού πλαισιώνουν οι Ν. Βασιλάκης, Γιάννης Τσίκουλας, Θανάσης Χριστιανός, Γιάννης Κανατάς, Τάκης Κοσμάς και Σταύρος Αυγολούπης.

53

πολύγυρος Ο ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΣΤΗ ΣΑΡΤΗ: το Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σάρτης «η Αφισιά» διοργάνωσε το 3ο Αντάμωμα Πολιτιστικών Συλλόγων, με την υποστήριξη του Δήμου Σιθωνίας και της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης. Από το αντάμωμα δεν θα μπορούσε να λείπει ο Όμιλός μας με πολυμελή σύνθεση και να εντυπωσιάσει τους παρευρισκόμενους, καθώς και τους λοιπούς συμμετέχοντες συλλόγους, οι οποίοι προσήλθαν από πολλά μέρη της Χαλκιδικής καθώς και τους νομούς Θεσσαλονίκης, Πιερίας και Πέλλας. ΜΟΥΣΙΚΕΣ & ΘΥΜΗΣΕΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ: Στην ωραία εκπομπή του Εκκλησιαστικού Σταθμού 4Ε της Θεσσαλονίκης συμμετείχε ο Όμιλός μας. Τα γυρίσματα ολοκληρώθηκαν την Κυριακή 9 Οκτωβρίου και η εορταστική εκπομπή προβλήθηκε το μεσημέρι ανήμερα του Αγίου Δημητρίου και σε επανάληψη τις επόμενες μέρες. Άπειρες ευχαριστίες στον παραγωγό της εκπομπής «Βυζαντινά Μελωδήματα» Πάρη Γκούνα και όλους τους συντελεστές, που προσέφεραν τα μέγιστα για την υλοποίηση αυτής της προσπάθειας.

6η ΠΑΓΚΡΗΤΙΑ ΕΚΘΕΣΗ: Στην μεγάλη έκθεση γεύσης, μουσικής, χορού και πολιτισμού, που έλαβε χώρα στο περίπτερο 12 της Δ.Ε.Θ. από 30 Οκτωβρίου έως 6 Νοεμβρίου, ανάμεσα στα πολλά σωματεία συμμετείχε και το Μικτό Τμήμα Χαλκιδικής του Ομίλου μας με χορούς από τη Χαλκιδική. Το τμήμα συνόδευαν οι χοροδιδασκάλισσες Έφη Κελιαφάνου και Βάγια Μιχάλη και οι μουσικοί Αρετή Καμηλάκη (βιολί), Χάρης Πορφυρίδης (λαούτο) και Χρυσοβαλάντης Ουζουνίδης (κιθάρα). ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΗ ΛΕΚΚΑ παρουσίασε ο Λαογραφικός Όμιλος την Πέμπτη 27 Οκτωβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου. Μαζί με τη Θεσσαλονικιά συνθέτρια Σοφία Νάτσιου, που είχε την επιμέλεια του προγράμματος, την Κατερίνα Δούκα, και τον ταλαντούχο τραγουδιστή και κιθαρίστα Οδυσσέα Μαυρομάτη, παρουσίασαν ένα εξαίρετο πρόγραμμα με συνθέσεις παλιών και σύγχρονων δημιουργών, που ενθουσίασε το κοινό που παρακολούθησε την εκδήλωση.

Ο Τάσος Ασανιώτης ανάμεσα στους Γρηγόρη Στιβαχτάρη και Παύλο Ρούσσο.

54

πολύγυρος ΠΕΝΘΙΜΑ ΤΑΚΗΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ: Την Κυριακή 23 Οκτωβρίου, ύστερα από δοκιμασία λίγων μηνών, έφυγε από κοντά μας ο Τάκης Πετρίδης. Για όσους τον γνώριζαν ως γιατρό του νοσοκομείου Πολυγύρου, θα έχουν να πουν για έναν ξεχωριστό, γλυκύ και ευαίσθητο άνθρωπο χαμηλών τόνων, που πρόσφερε απλόχερα την φροντίδα, την θαλπωρή και την ελπίδα σε όσους την είχαν ανάγκη. Υπήρξε συγγραφέας του βιβλίου «Ο Θάνατος, οι Θρησκείες & η ιδεολογία του φόβου», Θεσσαλονίκη 2008, (βλ. τ.51/2009 του «Π») ενώ τα τελευταία χρόνια διατηρούσε στο διαδίκτυο την ιστοσελίδα «Βόρειο Ιστολόγιο», όπου κατέγραφε εκτός των άλλων τις πολιτικές και κοινωνικές του απόψεις. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΑΣΣΑΝΙΩΤΗΣ: Το Νοέμβριο του περασμένου έτους έφυγε από κοντά μας ο αγαπητός και συμπαθέστατος φίλος του «Π» Τάσος Ασσανιώτης και λυπηθήκαμε πολύ, καθώς το θλιβερό γεγονός το μάθαμε εκ των υστέρων.! Με τον κ. Τάσο, παρά τα 95 του χρόνια, μιλούσαμε συχνά, σχεδιάζαμε να πάμε σε πολλά μέρη πέριξ του Πολυγύρου, να μας πει την ιστορία τους, μα δεν προλάβαμε! Θα τον θυμόμαστε πάντα ως έναν ευγενή και αγνό άνθρωπο με πολλές ευαισθησίες.

Τάκης Πετρίδης στην Πάφο.

Ο «Πολύγυρος» κυκλοφορεί για 15 και πλέον χρόνια χάρη στην αγάπη των αναγνωστών του και από φέτος τη στήριξη του Δήμου Πολυγύρου. Εμείς, σε ανταπόδοση, επιδιώκουμε να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα αξιοπρεπές τουλάχιστον τεύχος με ποικίλα θέματα που αφορούν τη μικρή μας πατρίδα, τον Πολύγυρο. Σας ευχαριστούμε όλους – ιδιαίτερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – για τη συγκινητική ανταπόκριση. ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟ 2016 ΕΙΝΑΙ:

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΜΑΡΤΙΟΣ: Σταύρος Σκυλίτσης 50, Σουλτάνα Σαμαρά 50, Πάνος Βερροιώτης 50, Κώστας Τσολοδήμος 20, Στέλιος Δέας 50, Αθανάσιος Φ. Δέλλιος 50, Άννα Δέλλιου-Καρνή 50, Δέσποινα Ασλανίδου 50, Χάιδω Χλιάπα 100, Μαρία Σταμνά-Χρυσάφη 20, Ι. Μ. Σίμωνος Πέτρας 40, Ευμορφία Μορένου-Νικολάου 50, Γεώργιος Λουκόπουλος 30, Βάκης Στιβαχτάρης 50, Μιχάλης (άγνωστος) 50, Χρήστος Κουτσός 20. ΑΠΡΙΛΙΟΣ – ΙΟΥΝΙΟΣ: Γεώργιος Δημούδης 150, Αρετή Παλαμήδους 100, Βάσω Λαμπροπούλου 50, Φώτης Ζογλοπίτης 50, Θεόδωρος Αυγερινός 20, Ι. Σ. Γ. 70, Γεώργιος Παπαμάξιμος 50, Άννα Τζηρίτη 50, π. Αρσένιος Μπουρμπούλιας 20, Δημήτριος (Μίμης) Σχοινάς 50, Σουζάνα Τζηρίτη 50, Γαλάτεια Μανασσή-Αξαρλή (Αυστραλία) 50. ΙΟΥΛΙΟΣ – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ: Μαρία Τσουγκράνη 100, Μαρία Μάντη 50, Πέτρος Αναγνωστάρας 50, Βασίλειος Κουγιώνης 50, Ασημίνα Καζάνη 20, Ελβίρα Μελά 50, Ιωάννα Βασιλικού 20, Βάνα Σταυρινού 30, Γεώργιος Κουκλιάτης 20, Φίλιππος Στράτος 50, Χάιδω Ταμπάλη 30, Αφοί Μανασσή 50, Παγώνα & Τούλα Ψαθά 30, Γαλάτεια Ανδρωνά (Αυστραλία) 100. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ: Μαρία Κυρκούδη 50, Γεώργιος Δέας 50, Αναστασία Μανασσή-Βαλασάκη 50, Μαρία Τοσσίδου 30, Δήμητρα Ασβεστά 50, Ευαγγελία Μανωλούτσιου-Τουμανίδου 50, Γιάννης Καραμάνος 50, Άννα Τσότσου-Κυργιαφίνη 20, Δάφνη Αγγελή 20, Ελένη Μαυρογιάννη 50, Ιωάννης Βασιλειάδης 30, Βάκης και Ασημίνα Στιβαχτάρη 50.

55