ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 85

π

ολύγυρος ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Λ Α Ο Γ ΡΑ Φ Ι Κ Ο Υ Ο Μ Ι Λ Ο Υ Π Ο Λ Υ Γ Υ Ρ Ο Υ Έτος 17ο - Τεύχος 85ο Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2016

πολύγυρος Περιεχόμενα: Με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, Γιάννης Κανατάς .................................................................................3 Συμφωνητικά προσλήψεως διδασκάλων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, Γιάννης Δ. Κανατάς ..............................4 Ἡ Σχολὴ τῆς Λόκοβης, Ἰωακεὶμ Ἀθ. Παπάγγελος ....................................................................................................7 Ο επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης Αναστάσιος Πετσάλας, Γιάννης Δ. Κανατάς .............................................9 Αριστοτελικό Συνεδριακό Κέντρο στα Αρχαία Στάγειρα, Διεθνών Προδιαγραφών, Αθανάσιος Τσαμουρτζής .........10 ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ Δ’, Ἱερομ. Συνεσίου Γεννατᾶ ..............................................14 Κάποτε στον Πολύγυρο ..........................................................................................................................................18 ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ. Σύντομη αναδρομή στη μεγάλη ιστορία των Μεταλλείων Γερακινής .............................19 Σχόλιο σε ένα κομμάτι της «πέτρας που άλλαξε τον τόπο» Η προσφορά των γυναικών στον λευκόλιθο, Γιώργος Μαθιουδάκης ....................................................................22 Η κεραμίστρια Χριστίνα Lansdale Willis, Επιμέλεια Στέλιος Σταύρου ...............................................................26 Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ....................................................................................................28 Βιβλιοπαρουσίαση ..................................................................................................................................................35 Τα 25χρονα του «Τσουκαλά» ................................................................................................................................37 Βροχή και δάκρυα. Ένα δειλινό στον Πολύγυρο, Ιωάννης Τσίκουλας ..................................................................38 Ο καθηγητής μου Βρασίδας Κυργιαφίνης (έναντι μνημόσυνου για τα εφτά χρόνια απουσίας του απ’ τη ζωή αυτή), Δήμητρα Χαριστού ...........................................................42 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ. Ιερεύς Παπαγιαννάκης (κατά κόσμον Ιωάννης Λεμονής του Γεωργίου). επιμέλεια Γιάννης Δ. Κανατάς .................................................44 Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) ................................................................................................46 Τα νέα του Ομίλου ..................................................................................................................................................48 Ο ταχυδρόμος πέρασε ............................................................................................................................................50 Οι χορηγοί του περιοδικού .....................................................................................................................................51

O ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ INTERNET ppoligiros.blogspot.com Περιοδική έκδοση Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου Διανέμεται δωρεάν Συνδρομές προαιρετικές Επιστολές Επιταγές - Εμβάσματα: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου

«για το περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» Τ.Κ.: 63100 Πολύγυρος Εξώφυλλο-οπισθόφυλλο: Φωτογραφίες του Νίκου Βαβδινούδη Κωδικός: 6084 Υπεύθυνος ύλης Επιμέλεια κειμένων: Γιάννης Δ. Κανατάς Φιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Χριστιανός, Φιλόλογος Ιδιοκτήτης: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου Εκδότης: Γιάννης Δ. Κανατάς Τηλ. / Φαξ: 6945-822836 / 23710 21075 & 23713 50783 Ε-mail: ikanatas@yahoo.gr

2

Κρίνεται χρήσιμο να γνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι τα εξής: -Καλό θα είναι τα κειμενα να μην υπερβαίνουν τις 3-4 σελίδες του περιοδικού.

-Στα κείμενα που αποστέλλονται για δημοσίευση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται η ιδιότητα του συντάκτη. Ο τελευταίας, εφόσον υπογράφει, έχει την ευθύνη των απόψεών του.

-Κείμενα, είτε δημοσιεύονται είτε όχι, δεν επιστρέφονται.

-Σε περίπτωση που η εργασία είναι γραμμένη σε υπολογιστή, καλό είναι να συνοδεύεται με το σχετικό cd, ή να αποστέλλεται με mail στο περιοδικό.

-Ο χρόνος δημοσίευσης ενός κειμένου, που έχει εγκριθεί, δεν προσδιορίζεται από την ημερομηνία κατάθεσής του στο Περιοδικό, αλλά από τη χρησιμότητά του, την επικαιρότητά του, τη δυνατότητα να ενταχθεί σε μια ενότητα κ.λπ.

-Τα κείμενα που δε φέρουν υπογραφή ή ψευδώνυμο είναι γραμμένα από τον εκδότη του περιοδικού.

πολύγυρος

Με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς «Ο μπάρμπα Νικόλας, για να πάει στου παζάρ’, περνούσε κάθε μέρα έξω από το σπίτι της κυρά Κατσίνας. Τελευταία όμως άκουγε ένα παράξενο βουητό και, όταν μια μέρα είδε την Κατσίνα έξω στην αυλή, τη ρώτησε με περιέργεια.

-Μαρή Κατσίνα, τι βαζούρα είνι αυτήν π’ ακούου κάθι μέρα; Τίπουτα πιριστέρια αγόρασις; -Αντι κι σι Ν’κόλα! Η μ’κρός είνι, μαθαίν’ τ’ν αλφαβήτα κι κόλ’σι στου βου!!!». Άνοιξαν επιτέλους και φέτος τα σχολεία – ο μικρός της Κατσίνας, δεν μπορεί, θα έμαθε το βου – τα πρωτάκια πανηγυρίζουν ενθουσιασμένα μη γνωρίζοντας τι τα περιμένει, οι «παλιοί» που… ξέρουν ούτε που θέλουν ν’ ακούσουν για μαθήματα, ενώ στα Γυμνάσια και στα Λύκεια τα πράγματα είναι ακόμα πιο ενθουσιώδη: Οι πρώτες καταλήψεις ετοιμάζονται με τη συνδρομή της υφυπουργού Παιδείας – εκείνης με τα μαλλιά – που δήλωσε μ’ όλη τη σοβαρότητα που η περίπτωση απαιτεί πως προτιμά τις καταλήψεις απ’ όσα γίνονται σε Γαλλία και Γερμανία και σ’ άλλες … υποανάπτυκτες χώρες, ούτε βέβαια οι γονείς θα ξαναπούν τα παιδιά τους βασιλόπουλα ή πριγκηπέσες σύμφωνα με τον «κώδικα Δημοκρατικού Ανθρωπισμού» του υπουργού Παιδείας. Με τέτοια και άλλα παρόμοια ασχολούνται οι αρμόδιοι περί την Παιδεία και η Παιδεία πετά χρόνια τώρα σε χαμηλά βαρομετρικά και με αυτόματο πιλότο: Τα παιδιά μας θα εκπαιδεύονται και θα κοινωνικοποιούνται μέσω κινητών, υπολογιστών, τηλεοράσεων και άλλων παρόμοιων συσκευών, θα τρέχουν από φροντιστήριο σε φροντιστήριο, στο ενδιάμεσο ο γύρος θα πάει σύννεφο, θα πηγαίνουν στο σχολείο για να διαβάζουν τα μαθήματα των φροντιστηρίων και πάει λέγοντας. Κι όταν με το καλό περάσουν στο πανεπιστήμιο θα πανηγυρίζουν πάλι ενθουσιασμένα, θα ψάχνουν για καθηγητές «κτισμένους» στα γραφεία τους, θα κάνουν κι αυτά καμιά τρέλα παραπάνω (ίσως να κτίσουν κι αυτά κάποιον καθηγητή έτσι για να ‘χουν να λένε) κι ύστερα από πεντέξι χρόνια ίσως πάρουν το πτυχίο τους, για να το κρεμάσουν στο σαλόνι του σπιτιού τους και να ψάχνουν όλα τα επόμενα χρόνια για δουλειά στα καφέ και τις ταβέρνες. Εάν θα θέλαμε να χαρακτηρίσουμε την Παιδεία στη χώρα μας με τίτλους κινηματο-θεατρικών έργων θα επιλέγαμε μεταξύ των «Σιγά η πατρίδα κοιμάται!» και «Ξεκινήστε την επανάσταση χωρίς εμένα!». Το θέμα είναι ποιος θα ξεκινήσει την επανάσταση: τα παιδιά; οι δάσκαλοι; οι γονείς; το υπουργείο με τα παιδαγωγικά ινστιτούτα; Ιδού η απορία! Κι ως τότε; Έχουμε καιρό μπροστά μας! Γιάννης Κανατάς

Στο προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Πολυγύρου τη δεκαετία του ’50.

3

πολύγυρος Συμφωνητικά προσλήψεως διδασκάλων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Γιάννης Δ. Κανατάς

Πρόσφατα η κ. Ηλέκτρα Παπαθανασίου ανέλαβε την επανέκδοση των τευχών 13-14/1967 και 15-16/1968, των «Χρονικών της Χαλκιδικής» της ΙΛΕΧ. Στους τόμους αυτούς περιλαμβάνεται διορθωμένη και συμπληρωμένη η εργασία του αείμνηστου πατρός της, Μαυρουδή Παπαθανασίου δασκάλου, υπό τον τίτλο «Λαογραφικά Αρναίας». Σημειώνουμε πως την εργασία του, (χειρόγραφη, εκτενέστερη και με σχεδιαγράμματα) ο κ. Παπαθανασίου υπέβαλε το πρώτον το 1954 στην Ακαδημία Αθηνών, απ’ όπου επαινέθηκε και δεκατέσσερα χρόνια αργότερα δημοσιεύτηκε στα «Χρονικά». Σύμφωνα με την προαναφερόμενη εργασία του Μαυρουδή Παπαθανασίου, (τόμος 13-14 σελ. 16-18) «…Η Εκκλησιαστική Επιτροπή καλουμένη Εφορεία εξελέγετο υπό του λαού δια βοής εις δημοσίαν συγκέντρωσιν εις την εκκλησίαν. Η εκλογή αύτη επικυρούτο υπό του Επισκόπου δια διοριστηρίου εγγράφου. Αύτη… ενήργει δια την εξεύρεσιν καταλλήλων διδασκάλων και διορισμόν αυτών … και εμισθοδότει… το διδακτικόν προσωπικόν…». Επί πλέον σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας των σχολών Πολυγύρου του 1906, η εφορεία είχε την άμεση διοίκηση και εποπτεία των σχολείων υπό την προεδρία του εκάστοτε μητροπολίτη, ο οποίος ήταν ο υπεύθυνος για όλα τα θέματα της εκπαίδευσης στην επαρχία του. Στην εφορεία επίσης ο διευθυντής του σχολείου υπέβαλε έκθεση για κάθε θέμα που προέκυπτε, όριζε τα τέλη εγγραφής των μαθητών, ενέκρινε τα διδακτικά βιβλία και το ωρολόγιο πρόγραμμα, διόριζε την επιτροπή εξετάσεων που ήλεγχε τις εξετάσεις του Ιουνίου, χορηγούσε δικαίωμα ψήφου στα μέλη της ως άνω επιτροπής περί αναδιορισμού ή απόλυσης του διδακτικού προσωπικού. Τέλος ενέκρινε τον κανονισμό λειτουργίας των σχολείων, τον οποίο επικύρωνε ο Δεσπότης. Μόνο από τα παραπάνω φαίνεται ότι η εφορεία των σχολείων αποτελούνταν από ανθρώπους που είχαν μεγάλη οικονομική και κοινωνική δύναμη και επί πλέον την εμπιστοσύνη του εκάστοτε επισκόπου. Από το… φρεσκοτυπωμένο λοιπόν αυτό τεύχος, που μας έκανε την τιμή να μας στείλει η κ. Ηλέκτρα Παπαθανασίου, επιλέξαμε να ασχοληθούμε με ένα θέμα που αφορά τον Πολύγυρο και αναφέρεται στα συμφωνητικά που συνυπέγραφαν η Εφορεία των εκπαιδευτηρίων και οι προσλαμβανό-

Δεξιά ο Μαυρουδής Παπαθανασίου με τη σύζυγό του Κατίνα σε χορό του Παγχαλκιδικού το 1970.

4

πολύγυρος μενοι διδάσκαλοι, και παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Πρώτα παρουσιάζουμε το σχετικό έγγραφο, από το τ. 13-14 των Χρονικών της Χαλκιδικής, του έτους 1832 και στη συνέχεια δύο παρόμοια του 1884 που εντοπίσαμε στο αρχείο του Ιδρύματος Στέφανου Κότσιανου. Συμφωνητικόν (1) (Υπογραφή του Επισκόπου Κασσανδρείας Εν καλλιτεχνικώ συμπλέγματι δυσανάγνωστος) Ο Κασσανδρείας επιβεβαιεί Οι υποφαινόμενοι Δημογέροντες και λοιποί πρόκριτοι και κάτοικοι της χώρας Πολυγύρου δηλοποιούμεν δια του παρόντος ημών Συμφωνητικού εγγράφου, ότι εσυμφωνήσαμε μετά του ελλογιμωτάτου Διδασκάλου κυρίου Ιωάννη Παρόδη Χίου, κατά τας ακολούθους συμφωνίας. Α΄. Ότι ο ειρημένος Διδάσκαλος κύριος Ιωάννης, ως παρ’ ημίν εκλεχθείς και διορισθείς δια να μαθητεύση τα παιδία του τόπου ημών, θέλει μαθητεύση ταύτα καθ’ όλην την έκτασιν της Ελληνικής παιδείας συμπεριλαμβανομένων ωσαύτως και εκείνα των εισαγωγικών αρχαρίων, τα οποία επίσης θέλει μαθητεύση με τους προς ταύτα ανήκοντας τρόπους της εκπαιδεύσεως της Αλληλοδιδακτικής. Β΄. Ότι δια της προς την Νεολαίαν ταύτην του τόπου ημών μαθητεύσεώς του, υποχρεούμεθα να δίδωμεν προς την Ελογιμότητά του τον χρονικόν του μισθόν γρόσια οκτακόσια αριθ. 800 εκ των οποίων τούτων γροσίων θέλει τω δίδονται παρά της Επιτροπής της Νεολαίας του Σχολείου καθ’ έκαστον μήνα γρόσ. εξήκοντα εξ αριθ. 66 και παράδες… αριθ… μέχρι της τελείας αυτών αποπληρώσεως των 12 μηνών του έτους. Γ΄. Ότι όσοι μαθηταί εκ των γειτνιαζόντων επιχωρίων και εξ άλλων οποιωνδήποτε μερών ήθελον προστρέξουν εις το ενταύθα της χώρας ημών σχολείον, δια να μαθητεύωνται παρά του Διδασκάλου ημών τούτου κυρίου Ιωάννου, οι τοιούτοι θέλουν συμφωνούν ιδιαιτέρως μετά του Διδ. δια να παραδέχωνται εις το Σχολείον μετά των οποίων ημείς δεν θέλομεν καμμίαν μέθεξιν συμφωνίας. Δ΄. Ότι δύο οικίαι, μίαν μεν δια να κατοική φαμελικώς ο Διδ. και άλλη δια να μαθητεύονται οι παίδες, υποχρεούται ο τόπος ημών δια να ταις φροντίζη, και να συνεννοείται μετά των κυρίων τούτων των οικιών, χωρίς να απαιτείται ο Διδ. το καθόλου. Ε΄. Ότι ο ειρημένος Διδάσκαλος κύριος Ιωάννης θέλει μείνη ανενόχλητος και ακαταζήτητος υφ’ όλας εκείνας τας συμπιπτούσας εις την Πατρίδα ημών κοινάς Βασιλικάς φορολογίας, χρέη τε και λοιπά μεθ’ όλην την ενταύθα ευρισκομένην ακίνητον ιδιοκτησίαν του, και καθ’ όλην εκείνην την εκ της ιδιοκτησίας του προσελπιζομένην απόλαυσιν, εκτός του χαρατζίου το οποίον θέλει ανταποκρίνεται. Εις ένδειξιν ουν ασφαλείας, εγένοντο δύο όμοια της συμφωνίας ενυπόγραφα, κατακρατούν έκαστον μέρος ανά έν, ίνα έχωσι το κύρος δια παντός. Εν Πολυγύρω τη α! Σεπτεμβρίου 1832 Ο Διδ. Ιωάννης Παρόδης Χίος βεβαιεί τα άνωθεν. Γιαννάκης Κύρης υποφένομε προεστώς μηχαλις μαρέτης υποφένομε Θεοδοσις Ιοάνου υποφένομε μηχάλις γιανι υποφένομε γιοργιος Τζολα υποφένομε Ανγγελίς λαβενίσιος υποφένομε Γιοργακις νικολαου υποφένομε Γεώργιος Στάμου υποφένομε (εκ του αρχείου οικογενείας Αλεξάνδρου εν Αρναία) 5

πολύγυρος Συμφωνητικόν (2) Δι ού γίνεται δήλον ότι μεταξύ της κοινότητος της εφορείας Πολυγύρου και του κ. Α. Παπαδοπούλου δημοδιδασκάλου συνεφωνήθησαν τα εξής: α΄. Ο κ. Παπαδόπουλος αναδέχεται να διδάξη εις το Δημοτικόν Σχολείον Πολυγύρου επιμελώς και αόκνως κατά το πρόγραμμα του προτύπου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης, εφ’ όσον η υπάρχουσα κατάστασις του σχολείου και τα μέσα θα επιτρέπωσι τούτο. β΄. Η έναρξις των μαθημάτων γενήσεται την πρώτην ερχομένου Σεπτεμβρίου, αι δε εξετάσεις την 29ην Ιουνίου του 1885. γ΄. Οφείλει ο διδάσκαλος ίνα ανά παν Σάββατον εσπέρας και Κυριακήν πρωί, ως και πάσαν εορτήν φροντίζει όπως οι μαθηταί παρευρίσκονται εις την εκκλησίαν δ΄. Οφείλει ο διδάσκαλος να ψάλλη εις την εκκλησίαν ανά πάσαν εορτήν και Κυριακήν. ε΄. Η Κοινότης οφείλει να πληρώση τω διδασκάλω κ. Α. Παπαδοπούλω μισθόν ετήσιον λίρας τουρκίας πεντήκοντα και πέντε πληρωτέας κατά τριμηνίαν υπό των εφόρων των Σχολείων Πολυγύρου των υπογεγραμμένων στ΄. Η συμφωνία αύτη ισχύει διά έν και μόνον σχολικόν έτος. Εγένοντο δύο όμοια εις ένδειξιν. Εν Πολυγύρω τη 16η Ιουλίου 1884 ο Διδάσκαλος Α. Παπαδόπουλος Συμφωνητικόν (3) Οι υποφαινόμενοι αφ’ ενός μεν οι έφοροι των εκπαιδευτικών καταστημάτων της κωμοπόλεως Πολυγύρου αφ’ ετέρου δε ο ελληνοδιδάσκαλος κ. Δημήτριος Κ. Αναστασίου στνεφώνησαν ως εξής: Αον Ο ειρημένος διδάσκαλος αναδέχεται την διεύθυνσιν της ενταύθα Ελληνικής Σχολής των αρρένων δι έν ολόκληρον σχολικόν έτος αρχόμενον από της 25ης Αυγούστου 1884 υποσχόμενος να διδάξη επιμελώς και μετά ζήλου κατά το υπ’ αυτού και της εφορίας συνταχθησόμενον πρόγραμμα συναμ. εκ του εν Θεσ. προγράμματος. Βον Η εφορία θέλει πληρώνει τω ρηθέντι διδασκάλω δια μισθόν λίρας οθωμανικάς εξήκοντα (αριθ. 60) δι’ ολόκληρον το έτος εις τέσσαρας δόσεις ανά τριμηνίαν. Γον Αι παύσεις ορίζονται κατά το σύνηθες μετά τας δημοσίας εξετάσεις γενησομένας, ως είθισθαι κατά τα τέλη του μηνός Ιουνίου. Δον Αμφότερα όμως τα συμβαλλόμενα μέρη προ δύο μηνών εκ της λήξεως της προθεσμίας θέλουσι συνενοείσθαι περί της ανανεώσεως ή μη της συμφωνίας. Όθεν εγένοντο δύο παρόμοια υπογραφόμενα παρ’ αμφοτέρων και επιβεβαιούμενα παρά της αυτού Πανιερώτητος αγίου Κασσανδρείας ίνα έκαστον των συμβαλλομένων μέρος έχει ανά έν. Εν Πολυγύρω τη 5 Ιουλίου 1884 Οι έφοροι Γεώργιος Επίκουρος …………………….. Δούκας Δημήτριος Ιωάννης Αργύρης Αθανάσιος Σαμαράς

6

Οι Πρόκριτοι Νικόλαος Πέτρου Βασίλειος Νικολάου Κύρκος Αικατερινάρης Πέτρος Σαμαράς Δήμος Αικατερινάρης Παύλος Συριάννης

πολύγυρος Ἡ Σχολὴ τῆς Λόκοβης

Ἰωακεὶμ Ἀθ. Παπάγγελος

Ἡ Λόκοβη (σήμερα Ταξιάρχης) ἦταν ἕνα φτωχὸ χωριὸ τῆς κεντρικῆς Χαλκιδικῆς, τοῦ ὁποίου οἱ κάτοικοι ἐπεβίωναν, κυρίως προσφέροντες ἀγροτικὲς ὑπηρεσίες στοὺς Πολυγυρινοὺς καὶ σὲ ἄλλους εὐέχοντες Χαλκιδικιῶτες. Τοὺς πρωτοσυνάντησα κατὰ τὴν δεκαετία τοῦ 1950, ὅταν κατέβαιναν ἀπὸ τὸ χωριό τους γιὰ νὰ ἐργασθοῦν στὴν ἐλαιοσυγκομιδὴ στοὺς πολυγυρινοὺς ἐλαιῶνες. Λαὸς ἐργατικός, φιλότιμος, ὑπομονετικός, μὲ «σπιρτάδα» στ7ὸν λόγο καὶ ὑψηλὴ αἴσθηση χιοῦμορ. Ἴσως ἡ ἀνέχεια τοῦ χωριοῦ τους, ὤθησε πολλοὺς Λουκοβίτες νὰ ἀναζητήσουν τὴν τύχη τους στὰ γράμματα καὶ ἔτσι ἔχουμε μιὰ σειρὰ ἀπὸ ἀξιόλογους συμπατριῶτες τους, οἱ ὁποῖοι πρόκοψαν ὡς διδάσκαλοι, τυπογράφοι, δημοσιογράφοι, ἐκδότες καὶ σὲ ἄλλα συναφῆ ἐπαγγέλματα. Ἡ κρατοῦσα ἄποψη εἶναι ὅτι στὴν Λόκοβη λειτουργοῦσε σχολεῖο ἀπὸ τὸ 1870 (Πολύγυρος, 80/2015, σ. 43). Προσφάτως, ξεφυλλίζοντας τὸν κώδηκα 19 (11) τῆς ἀλληλογραφίας τῆς Μονῆς Βατοπεδίου, τοῦ 1853 (φφ. 104 καὶ 251), ἐντόπισα δύο ἐπιστολὲς ἀπὸ τὴν Λόκοβη, ἀπὸ τὶς ὁποῖες πληροφορούμαστε ὅτι τὸν Φεβρουάριο τοῦ 1853 λειτουργοῦσε ἤδη ἐκεῖ σχολεῖο, μὲ «παιδαγωγό» κάποιον Δοσίθεο. Γιὰ τὸν Δοσίθεο δὲν γνωρίζουμε κάτι. Τὸ ὄνομά του φαίνεται νὰ εἶναι καλογερικό. Προφανῶς εἶναι ὁ συντάκτης καὶ γραφεὺς τῶν δύο ἐπιστολῶν. Ὁ γραφικὸς χαρακτῆρας του εἶναι καλός, ἀλλὰ καταφανῶς εἶναι ὀλιγογράμματος. Τὸ πρῶτο ἔγγραφο, μὲ τὸ ὁποῖο ζητεῖται ἡ οἰκονομικὴ συνδρομὴ τοῦ Βατοπεδίου, τὸ ὑπογράφει καὶ τὸ σφραγίζει μὲ τὴν ὀθωμανικὴ σφραγίδα τοῦ χωριοῦ (τοῦ 1835-1836, κατ’ ἀνάγνωση τοῦ ἐκ Δουμπιῶν Νίκου Παπαοικονόμου) ὁ πρόεδρος τῆς Λόκοβης Χρῆστος Γεωργίου (ἴσως Οἰκονόμου). Μὲ τὸ δεύτερο ἔγγραφο (γραμμένο ἐπίσης ἀπὸ τὸν Δοσίθεο), ὁ ἐπίτροπος τοῦ Σχολείου Γεώργιος Παναγιώτου, ὁ ὁποῖος συγκέντρωσε τὶς Βατοπεδινὲς συνδρομές, ζητεῖ βεβαίωση ἀπὸ τὴν Μονὴ γιὰ τὰ χρήματα ποὺ συγκέντρωσε στὴν Μονή, διότι τίθεται ἐν ἀμφιβόλῳ ἡ ἐντιμότης του καὶ μάλιστα πρωτοστατούντων τριῶν ἀδελφῶν τῆς μητέρας του. Ἀπὸ τὴν προσεκτικὴ ἀνάγνωση τοῦ δευτέρου ἐγγράφου, σὲ συνδυασμὸ μὲ πληροφορία τῆς Ληψοδοσίας τῆς Μονῆς τοῦ ἴδιου ἔτους (1853) προκύπτει ὅτι τὸ Βατοπέδι χορήγησε «ἀπὸ τὴν κάσσα» τῆς Μονῆς «88 γρόσια εἰς βοήθειαν τοῦ Σχολείου τῆς Λώκοβης». Ὁ ἐπίτροπος Γεώργιος παρέδωσε στὸ Σχολεῖο, ὡς προερχόμενα ἀπὸ τὸν ἔρανο στὸ Βατοπέδι, 209 γρόσια, δηλαδή, 88 (ἀπὸ τὴν κάσσα) + 121 (ἀπὸ ταῖς κάβγιαις τῶν Πατέρων). Παραθέτω σὲ ἀκριβῆ μεταγραφὴ τὸ κείμενο τῶν δύο ἐπιστολῶν.

Το α΄ έγγραφο του 1853.

ἔγγρ. α’ (φ. 104) Τοῖς Σεβασμιωτάτοις ἡμῖν Ἁγίοις Ἐπιτρόποις τῆς Ἰερᾶς καὶ Βασιλεικῆς Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου, ταπεινῶς προσκυνοῦμεν ευλαβῶς ἀσπαζόμεθα τὴν Ἁγίαν ὑμῶν Δεξιάν. ,,Διὰ τοῦ παρόντος μας ἐρχόμεθα Πρῶτον νὰ ζητήσωμεν τὰς ἁγίας εὐχάς, καὶ εὐλογίας Δεύτερον νὰ σᾶς γνωστοποιήσωμεν ὅτι καὶ ἡμεῖς, εἰς τὸ οὐτιδανὸν χωρίον μας ἐσηστήσάμε παραμικρὸν σχολίον, διὰ νὰ διαβάζουν τὰ παιδίαμας, μάλιστα ἐξ αὑτῶν καὶ πάμπτωχα καὶ ὀρφανὰ πολλά· καθῶς καλλὰ τὸ γνωρίζετε καὶ ἡ Σεβασμιώτητάσας ὅτι ἐπάνω εἰς ἕνα τοιοῦτον διστηχεισμένον χορίον, τὶ κατάστασιν ἔχωμεν· διὰ τουτο λοιπὸν καὶ ἡμεῖς, ὡς Οἰκιακοὶ καὶ τὸ θάρος ἔχωντες, προσπεύτομεν εἰς τὴν εὐμένιάνσας καὶ παρακαλοῦμεν, να βοηθήσετε ὅτι προαιρείσθαι, καὶ ἡ ἀνταπόδοσις παρὰ τοῦ Οὐρανίου Βασιλέως· διότι ἡμεῖς δὲν εἴμεσθαι ἄξιοι νὰ Σᾶς ἀνταμίψωμεν οὖτε τὸ παραμικρὸν πολλὰ καλλὰ τὸ γνωρίζωμεν ὅτι ἐνωχλητικοι καὶ βαραιτοι γενώμεσθεν ἀπὸ τὰ τοιαῦτα, πλὴν τὶ νὰ καμωμεν ἡ πτωχεία μὰς ἀναγκαζη καὶ νὰ μὰς συγχωρήσεται ταῦτα καὶ αι ἁγίαι εὐχαὶ ὑμῶν εἴησαν μεθ᾽ ἡμῶν εἰς φιλατύριον.

7

πολύγυρος τη 17 φευρουαριου 1853 ἐν λώκοβι ,,χρήστους γεοργηου πρ (τίθεται ὀθωμανικὴ σφραγ. τῆς κοινότητος τῆς Λόκοβης, τοῦ 1835-1836) οικονω και ει ληποι (στὸ ἀριστερὸ περιθώριο): Ἰδοῦ ἐπιταυτοῦ στέλνωμεν καὶ τον ημέτερον γεώργιον Παναγιώτου μάλιστα καὶ ἐπίτροπον τοῦ σχολίουμας. ἔγγρ. β’ (φ. 251) Τοῖς Σεβασμιωτάτοις ἁγίοις Ἐπιτρόποις τῆς Ἰερᾶς Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου προσκυνητῶς εἰς ἅγιον ὅρος Ταπεινῶς προσκυνῶ ‘’Εἰς ἀμαρτίαν μοι ἐλογίσθει Σεβασμιώτατοί μοι Πατέρες διὰ τὸν κόπον ὁποῦ ἔλαβα καὶ ἦλθα εἰς τὸ Ἱερὸν ὑμῶν Μοναστήριον νὰ ζητήσω διὰ τὸ σχολίον μας βοήθειαν, ὡς φιλόπατρις, τυχῶν καὶ ἐπίτροπος τοῦ σχολίου· ἐπροσπάθησα ὅσον τὸ δυνατόν μου νὰ μὴν ἐντροπιαστοῦμεν ἀπὸ τὸν διδάσκαλον ὁμοίως καὶ ἀπὸ τὸν κόσμον, λοιπὸν ἀντὶ νὰ ἀκούσω τὴν εὐχαρίστισιν ηὔρα τὸν μπελάμου ὅτι τά : 209: γρόσια ὁποῦ μὲ ἔδωσέτε ἦτον μόνον ἀπὸ τὴν κάσσα, καὶ εἰδιετέρως ἀπὸ ταῖς κάβγιαις τῶν Πατέρον ἐσύναξα ἄλλα :700: καὶ δὲν ἔχω ἡσυχίαν ἀπὸ τὸν κόσμον, καὶ οἱ κατήγοροί μου δὲν εἶναι ξένοι καὶ διὰ τοῦτο πρέπει νὰ μὴ με κακοφαίνεται ὁ πρῶτος εἶναι ὁ Κύριος γέρο Πέτρος καὶ ὁ δεύτερος Παππᾶ Παραδείσις καὶ ὁ τρίτος ἀδελφός τους μάλιστα ἀδέλφια τῆς μητρός μου, μὲ ἐκύρηξαν εἰς τὸν Κόσμον ὅτι πῶς δὲν ἔφερα :209 γρόσια ἀλλὰ :900: διὰ τοῦτο μὴν ἔχοντας ἄλον καταφύγιον νὰ κλάψω τὸν πονονμου, ἔρχομαι πρὸς τὴν ὑμετέραν Σεβασμιωτητά σας νὰ μὲ ἀπαλάξετε ἀπὸ τὴν συμφωρὰν ταύτην, νὰ γράψετε βεβαιοτικὸν γράμμα εἰς τὸν κόσμον νὰ βεβαιοθοῦν καὶ αὐτοὶ τὴν ἀλήθειαν καὶ ἐγὼ νὰ εὕρω τὴν ἡσυχίαν μου. Ταῦτα μὲν ἐπὶ τοῦ παρόντος αἱ δὲ ἅγιαι ευχαι ὑμῶν εἴησαν μοι εἰς φυλακτήριον. τῇ 25 Ἰουνίου 1853 Τὸ εὐχετικόνσου τέκνον ἐν Κυρίω γεώργιος Παναγιότου ἐν λώκοβι Ἐλάχιστος δοσίθεος καὶ παιδαγογὸς τῆς αὐτῆς χῶρας ἐδαφιαίως προσκυνῶ καὶ ἀσπάζομαι τὴν ἁγίαν ὑμῶν δεξιάν Εὐκαιριακῶς παραθέτω καὶ τὶς ἑπόμενες πληροφορίες γιὰ τὴν Λόκοβη, προερχόμενες ἐπίσης ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τῆς Μονῆς Βατοπεδίου: -Ληψοδοσία 1818: Δόσις 10 γροσ. τοῖς λοκοβίταις διὰ τὴν ἐκκλησίαν των. Ἔχω τὴν γνώμη ὅτι πρόκειται γιὰ ἔρανο ἀποσκοποῦντα στὴν ἀνέγερση τῆς ἐνοριακῆς ἐκκλησίας τοῦ χωριοῦ. Ὑπενθυμίζω ὅτι κατὰ τὴν δεκαετία τοῦ 1810 κτίσθηκαν περὶ τοὺς 18 ἐνοριακοὶ ναοὶ στὴν Χαλκιδική, οἱ ὁποῖοι πυρπολήθηκαν τὸ 1821.

-Ληψοδοσία 1835: Δόσις 15 γροσ. εἰς ἕναν Ἱερέαν Λοκοβίτην, καὶ δύο ἄλλους. Ἔχω τὴν γνώμη ὅτι πρόκειται γιὰ ἔρανο ἀποσκοποῦντα στὴν ἀνακατασκευὴ τῆς προαναφερθείσης πυρπολημένης ἐκκλησίας. Ὑπενθυμίζω ὅτι κατὰ τὴν δεκαετία τοῦ 1830, οἱ πυρποληθέντες νεόδμητοι ἐνοριακοὶ ναοὶ ἀνακατασκευάσθηκαν, διότι οἱ τοιχοποιΐες τους ἄντεχαν.

-Ληψοδοσία 1853: Λήψις 2.000 γροσ. ἀπὸ τόκον τῆς ὁμολογίας τῶν Λοκωβιτῶν διὰ κεφάλαιον 20.000.

-Ληψοδοσία 1855: Λήψις 4.000 γροσ. ἀπὸ διετὴ τόκον τῆς ὁμολογίας τῶν Λοκοβιτῶν, κεφάλαιον 20.000 γρ. Τὸ δάνειο τῶν 20 χιλιάδων γροσίων (μὲ ἐτήσιο τόκο 10%) συνήφθη μετὰ τὸ 1840 καὶ πρὸ τοῦ 1853. Δὲν γνωρίζω τὶ ἀνάγκες τῆς Λόκοβης καλύφθηκαν μὲ αὐτὸ τὸ δάνειο.

-Ληψοδοσία 1897: Δόσις γρόσια 19, εἴς τινα Χρῆστον Βανταβέλλαν συλλέγοντα συνδρομὰς ὑπὲρ τῆς Σχολῆς Λοκόβης. Προφανῶς πρόκειται γιὰ κάποιον «Ρανταβέλλαν», τῆς γνωστῆς ἱστορικῆς οἰκογενείας τῆς Λόκοβης.

8

Λεπτομέρεια του α΄ εγγράφου.

πολύγυρος Ο επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης Αναστάσιος Πετσάλας

Γιάννης Δ. Κανατάς

Μια σημαντική προσωπικότητα για τον Πολύγυρο και τη Χαλκιδική γενικότερα, που πέρασε όμως σχεδόν απαρατήρητη λόγω της σεμνότητας του ανδρός, υπήρξε ο Αναστάσιος Πετσάλας, επιθεωρητής της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Χαλκιδικής από τον Ιούλιο του 1945 μέχρι το 1948, εποχή κατά την οποία το Δημοτικό Σχολείο Πολυγύρου και έδρα του εκάστοτε επιθεωρητή είχε πυρποληθεί και τα εκπαιδευτικά πράγματα είχαν περιέλθει σε τραγική κατάσταση. Για το λόγο αυτό τα δύσκολα εκείνα χρόνια ως γραφείο της Επιθεωρήσεως χρησιμοποιείτο το ισόγειο της οικείας Δημ. Ναλμπάντη και ο πρώτος όροφος ως κατοικία του επιθεωρητή1. Ο Αναστάσιος Πετσάλας γεννήθηκε το 1907 στη Φτέρη Σπερχειάδος και καταγόταν από ιστορική οικογένεια, καθώς ο ομώνυμος οπλαρχηγός προπάππος του βρήκε μαρτυρικό θάνατο περί τα 1818 επειδή δεν υπέγραψε υποταγή στον Αλή Πασά. Σπούδασε στο Διδασκαλείο Λαμίας και το 1926 πήρε το πτυχίο του με άριστα. Το 1934 πήρε το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο Αθηνών μετά διετή μετεκπαίδευση. Στη συνέχεια επανήλθε στη θέση του και τόπο καταγωγής του, τη Φτέρη Σπερχειάδος. Το 1936, λόγω των εξαιρετικών προσόντων και αρετών του εκλήθη από το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου προσέφερε τις υπηρεσίες του μέχρι το 1940. Το έτος αυτό η πολιτεία του εμπιστεύτηκε το αξίωμα του Επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων και τον τοποθέτησε για πρώτη φορά στην εκπαιδευτική περιφέρεια Έδεσσας, όπου κατά την περίοδο της κατοχής σημείωσε αξιοσημείωτη εθνική δράση, παρότι καταδιώχθηκε από τους Γερμανούς. Τον Ιούλιο του 1945 μετετέθη στην εκπαιδευτική περιφέρεια Χαλκιδικής, όπου προσέφερε πολυποίκιλο εκπαιδευτικό έργο. Ανάμεσα στις δράσεις του συγκαταλέγεται και η ιδέα ανεγέρσεως ανδριάντα του Αριστοτέλη στα Στάγιρα από το 1946. Για το σκοπό αυτό διενήργησε έρανο κατά τον οποίο συγκεντρώθηκαν 17.000 δρχ. αλλά το μεγαλεπήβολο αυτό έργο θα ολοκληρωθεί πολύ αργότερα2. Η δασκάλα Αντωνία Στογιάννη-Ρήγα που ορκίστηκε μαζί με τον συνάδελφό της Αξιώτη Αξιώτη στον εν λόγω επιθεωρητή τον Ιανουάριο του 1947, θυμάται έναν άνθρωπο χαμηλών τόνων που άφησε αγαθή μνήμη, ευγενή και πολυάσχολο, καθώς εκείνα τα χρόνια ήταν δύσκολα και οι ανάγκες όλων των σχολείων μεγάλες.

Αναστάσιος και Ελισάβετ Πετσάλα.

9

πολύγυρος Μετά τη Χαλκιδική3, ο Αναστάσιος Πετσάλας μετετέθη στην εκπαιδευτική περιφέρεια Λειβαδιάς, όπου και εργάστηκε καταβάλλοντας υπεράνθρωπες προσπάθειες για την αναγέννηση της Παιδείας της περιοχής και μετά από δικές του ενέργειες στήθηκε στη Χαιρώνεια προτομή του αρχαίου ιστορικού Πλούταρχου. Το 1952 σε ηλικία σαράντα πέντε ετών προάχθηκε σε Γενικό Επιθεωρητή Στοιχειώδους Εκπαίδευσης και τοποθετήθηκε στην Κομοτηνή. Εκεί μερίμνησε, ώστε να εντειχιστεί αναμνηστική πλάκα εις την οικία όπου γεννήθηκε ο μέγας εθνάρχης του ελληνικού Πόντου και μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος. Ακολούθως μετετάγη στην Πάτρα, ως Γενικός Επιθεωρητής της Ζ΄ Περιφέρειας Στοιχειώδους Εκπαίδευσης. Πέθανε το 1957, χωρίς να προλάβει να δει τους καρπούς της εμπνεύσεώς του στη Χαλκιδική, καθώς ο ανδριάντας του Αριστοτέλη στα Στάγιρα, έργο του γλύπτη Νικόλα, στήθηκε λίγους μήνες μετά το θάνατό του, το Σεπτέμβριο του 1957. Η επαγγελματική του αρτιότητα, η καλοσύνη του και ο αδαμάντινος χαρακτήρας του εκτιμήθηκαν από τους διδασκάλους και επιθεωρητές της Ζ΄ Περιφέρειας Πατρών και ένα χρόνο από το θάνατό του ανήγειραν την προτομή του στην γενέτειρά του Φτέρη, ως ελάχιστο φόρο τιμής για το εκπαιδευτικό του έργο. Η επιγραφή στην προτομή του γράφει: «Αοιδίμω παιδαγωγώ και παγκάλω προϊσταμένω Αναστασίω Δ. Πετσάλα Γενικώ Επιθεωρητή Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως Πανευφήμω στοχαστή, των εν παιδεία και έθνει βελτίστων. Επιθεωρηταί και διδάσκαλοι τιμής ένεκεν 1907 – 1957.» Σημειώσεις:

1.Σήμερα η οικία με αριθμ. 7 επί της οδού 17ης Μαΐου 1821.

2.Βλέπε περισσότερα: περιοδικό «Παγχαλκιδικός Λόγος» τ. 27ο/2016, Ι. Κανατά, «Το άγαλμα του Αριστοτέλη στο άλσος των Σταγείρων», σελ. 36-39.

3.Με την αποχώρηση του Αν. Πετσάλα, χρέη διευθυντή, για μικρό χρονικό διάστημα (αρχές του ’49) άσκησαν οι Ελευθέριος Σκοτεινιώτης και Δημήτριος Διαβάτης. Πηγές: Φωνή της Χαλκιδικής (29-9-1957), Ιστοσελίδα: www.fteri-fthiotidos.gr Προφορικές πληροφορίες: Αντωνία Στογιάννη-Ρήγα, Τάκης Κοσμάς.

Αριστοτελικό Συνεδριακό Κέντρο στα Αρχαία Στάγειρα, Διεθνών Προδιαγραφών

Αθανάσιος Τσαμουρτζής

Η φετινή χρονιά, το 2016, γιορτάζεται σ όλο τον κόσμο με απόφαση του ΟΗΕ σαν το έτος του Αριστοτέλη με ομιλίες και Συνέδρια παντού και στην Ελλάδα βεβαίως, ιδιαίτερα δε στη Θεσσαλονίκη, όπου βρίσκεται και το Ελληνικό Πανεπιστημιακό Αριστοτελικό Κέντρο Μελετών. Η γιορτή της Θεσσαλονίκης είχε ιδιαίτερη σημασία, διότι σ αυτή ανακοινώθηκε η εύρεση του τάφου του Αριστοτέλη στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου είχε τοποθετηθεί η τέφρα του και απ όπου προφανώς διασκορπίστηκε αργότερα στη γύρω περιοχή με την πάροδο του χρόνου. Η ανακοίνωση της ανακάλυψης του τάφου του Αριστοτέλη είχε τεράστιο αντίκτυπο και παγκόσμιο ενδιαφέρον. Το site της εφημερίδος ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ, που αποκάλυψε το γεγονός, ήταν μπλοκαρισμένο επί μέρες από το μεγάλο ενδιαφέρον, που είχε εκδηλωθεί διεθνώς στο θέμα. Η προσπάθεια ίδρυσης του ως άνω Αριστοτελικού Κέντρου Μελετών στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης ήταν παλαιά προσπάθεια, πολύ 10

Καρτ ποστάλ της δεκαετίας του ’60.

πολύγυρος παλαιά. Υπήρξαν πολλές ενέργειες από πολλές πλευρές, από τοπικούς φορείς και από διακεκριμένες προσωπικότητες. Έγιναν πολλές συσκέψεις στη Νομαρχία Χαλκιδικής. Έχουν γίνει και πολλές δημοσιεύσεις στον τύπο. Ήταν γενικά ένα πολύ παλαιό και επίμονο αίτημα της Χαλκιδικής. Το αίτημα ικανοποιήθηκε πρόσφατα με την ίδρυση του Αριστοτελικού Κέντρου Μελετών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το Κέντρο είναι πλέον μία πραγματικότητα. Αναμφίβολα δόθηκε στο θέμα μία λύση και αυτή η λύση είναι ασφαλώς η καλύτερη. Εμείς σ όλα αυτά θα επιθυμούσαμε να προσθέσουμε και τα εξής: Παλαιότερα είχαμε την ίδρυση ενός άλλου παρόμοιου κέντρου του Δελφικού Κέντρου Μελετών, το οποίο με ΦΕΚ είχε άριστη γραφειοκρατική υποστήριξη και επαρκή χρηματοδότηση. Σ αυτό υπηρέτησαν πολλές διακεκριμένες προσωπικότητες του κλάδου, η αφρόκρεμα του Ελληνισμού. Σήμερα κανείς δεν το θυμάται πλέον. Εμείς τουλάχιστο δεν έχουμε ακούσει τίποτε το σχετικό εδώ και πολλά χρόνια. Παρόμοια ιστορία είχε και το Αριστοτελικό Κέντρο Ερευνών της Μίεζας, της λεγόμενης Σχολής του Αριστοτέλη, στη Νάουσα Οι δυσχέρειες επί του προκειμένου και για το Αριστοτελικό Κέντρο, που ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, είναι προφανείς. Οι απόψεις και οι γνώσεις του Αριστοτέλη είναι γνωστές εδώ και πολλούς αιώνες. Το σχετικό γνωστικό αντικείμενο δεν έχει σήμερα πολλά περιθώρια περαιτέρω διερεύνησης ή αποσαφήνισης. Ήταν το αντικείμενο της τρέχουσας επιστημονικής πρακτικής και μελέτης πάνω από 1500 χρόνια, ναι 1500 χρόνια χωρίς υπερβολή. Από τον Αριστοτέλη ξεκίνησαν όλες σχεδόν οι επιστήμες. Αυτός συγκέντρωσε και ταξινόμησε τις πρώτες γνώσεις με επιστημονική μεθοδολογία, η οποία ακόμη και σήμερα τηρείται ευλαβώς απ όλους. Ίδρυσε και ανάπτυξε κλάδους της Επιστήμης, μερικοί των οποίων λίγο αναπτύχθηκαν έκτοτε. Εκπληκτικό ήταν το μέγεθος της εργασία του. Έγραψε τριακόσια τόσα βιβλία. Ο Αριστοτέλης υπήρξε ένας και μοναδικός. Ήταν μία ανεπανάληπτη επιστημονική προσωπικότητα. Σήμερα παραμένει ακόμη έντονα ζωντανό το όνομά του. Κατά γενική παραδοχή, ο Αριστοτέλης υπήρξε ο μέγιστος των επιστημόνων. Τιμάται και αναγνωρίζεται έτσι απ όλους, απ όλα τα πανεπιστημιακά Ιδρύματα σ όλο τον κόσμο χωρίς καμία εξαίρεση. Δεν υπάρχει άλλη ιστορική προσωπικότητα με τέτοια καθολική αναγνώριση στο χώρο της επιστήμης. Η προτομή του, σε περίοπτη θέση, κοσμεί τις επίσημες αίθουσες τελετών όλων των πανεπιστημίων. Το όνομά του είναι συνεχώς στην επικαιρότητα. Αυτό το ουσιώδες στοιχείο πρέπει να εκμεταλλευτούμε εμπλέκοντας και την ιδιωτική πρωτοβουλία προς όφελος της Χαλκιδικής, για να καταστεί βιώσιμο και το Αριστοτελικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Πρότασή μας είναι παράλληλα με το ιδρυθέν Κέντρο ν’ αναζητηθεί επενδυτής, ένας εξειδικευμένος επενδυτής, προκειμένου αυτός να δημιουργήσει ένα μεγάλο Συνεδριακό Κέντρο, διεθνών προδιαγραφών στη γενέτειρα του Αριστοτέλη, στα Αρχαία Στάγειρα, που τυχαίνει και σήμερα ακόμη να βρίσκονται σε μια περιοχή με απίθανο φυσικό κάλος Λέγοντας Συνεδριακό Κέντρο Διεθνών προδιαγραφών εννοούμε ένα μεγάλο Ξενοδοχειακό Κέντρο με πολλές μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες (πολλών εκατοντάδων δωματίων) και με πολλές μεγάλες και μικρότερες αίθουσες διαλέξεων. Ποιός καθηγητής πανεπιστημίου, ποιός μελετητής, κάθε επιστημονικού τομέα, δεν θα ήταν υπερήφανος, δεν θα ονειρεύονταν, δεν θα ήθελε να παρουσιάσει την εργασία του ή ν’ ακούσει τις εργασίες άλλων συναδέλφων του σ’ ένα μεγάλο και καλά οργανωμένο Αριστοτελικό Συνεδριακό Κέντρο κοντά, σχεδόν μέσα στη γενέτειρα του Αριστοτέλη, στα Αρχαία Στάγειρα, πατώντας ενδεχομένως το έδαφος του γενέθλιου σπιτιού του ή και τη στάχτη του.

Το άγαλμα του Αριστοτέλη (13-5-2009) στον Πολύγυρο.

11

πολύγυρος Συγχρόνως θα ήταν μία ευκαιρία γι’ αυτόν, σε κάθε σύνεδρο, να περάσει τις διακοπές του σ ένα μαγευτικό μεσογειακό περιβάλλον με δυνατότητα να γνωρίσει το μοναδικό Άγιον Όρος και τη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη. Και όχι μόνο αυτά. Μπορεί ακόμη να επισκεφθεί την Αμφίπολη με το μεγάλο και μοναδικό Τύμβο της, παγκοσμίου προβολής, και τον γύρω θαλάσσιο χώρο παγκοσμίου επίσης προβολής. Ήταν το μεγαλύτερο λιμάνι της εποχής, ήταν το λιμάνι απ όπου ξεκίνησε ο στρατηλάτης των Εθνών για τη μεγάλη περιπέτεια του με την οποία σφράγισε ανεξίτηλα την παγκόσμια ιστορία. Το συγκρότημα αυτό θα συνέβαλε αποφασιστικά και στην προβολή της ανεπανάληπτης πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής μας Στάγειρα – Αμφίπολη - Άγιον Όρος - Βυζαντινή Θεσσαλονίκη στην οποία θα μπορούσε να ενταχθούν και δύο άλλες μεγάλες επίσης πολιτιστικές μας κληρονομιάς της ευρύτερης περιοχής μας εκείνης των Φιλίππων με τον Απόστολο Παύλο κ.ά. (Μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς) και των Αιγών με τους τάφους του Φιλίππου και άλλων επιφανών Μακεδόνων, με παγκόσμια και αυτών προβολή. Ξεχωριστές εντυπώσεις, που παραμένουν εσαεί στη μνήμη κάθε επισκέπτη και ιδιαίτερα αυτών που θα συμμετείχαν στα συνέδρια ως και σε κάθε άλλο διερχόμενο, που θα επισκέπτονταν την περιοχή. Η υλοποίηση όλων αυτών θα μπορούσε να γίνει απλά και γρήγορα με την παραχώρηση σ έναν μεγάλο και εξειδικευμένο επενδυτή μιας έκτασης κατάλληλης γης στην περιοχή - μάλλον παραθαλάσσιας γης - π.χ. γύρω στα 100 στρέμματα (περισσότερα καλύτερα) για 100 χρόνια - και με την προκήρυξη ενός διεθνούς διαγωνισμού για τη δημιουργία ενός μεγάλου Συνεδριακού Κέντρου, του Αριστοτελικού Συνεδριακού Κέντρου των Αρχαίων Σταγείρων, με πολλά ξενοδοχεία υψηλών προδιαγραφών και με πολλές μεγάλες και μικρότερες αίθουσες συνεδρίων. Η εύρεση της κατάλληλης γης δεν είναι ανυπέρβλητο πρόβλημα. Η συγκεκριμένη περιοχή έχει σήμερα μικρό σχετικά εμπορικό ή τουριστικό ενδιαφέρον. Θα δημιουργηθούν εκατοντάδες θέσεις εργασίας. Θα είναι ένας από τους πρώτους τουριστικούς προορισμούς υψηλού επιπέδου, παγκοσμίου προβολής με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη Χαλκιδική και για την Ελλάδα γενικότερα. Το συγκρότημα αυτό θα απευθύνεται κατά βάση στη πανεπιστημιακή κοινότητα όλου του κόσμου, σε χιλιάδες πανεπιστήμια, σε εκατομμύρια πανεπιστημιακών δασκάλων και ερευνητών όλου του Κόσμου, ως και άλλων βεβαίως ενδιαφερομένων, που θα ήθελαν να επισκεφθούν την περιοχή. Θα μπορούσε να εξελιχθεί ακόμη και σε μεγάλο κέντρο, φιλοξενίας και άλλων μεγάλων ή και μικρότερων διεθνών συνεδριακών συναντήσεων, που ευδοκιμούν τελευταία στην Πατρίδα μας. Θα βρίσκεται ακόμη: - σε χώρο εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς (θαλάσσιας και ορεινής), - θα είναι σε εύκολα προσπελάσιμη περιοχή κοντά σε αυτοκινητόδρομο υψηλών προδιαγραφών, - θα βρίσκεται όχι μακριά, στο μέσον δύο μεγάλων αεροδρομίων Θεσσαλονίκης και Καβάλας, - στη περιοχή υπάρχουν ακόμη και τρία λιμάνια, στα οποία μπορούν να προσεγγίζουν μεγάλα κρουαζιερόπλοια (Θεσσαλονίκης, Καβάλας ίσως και του Σταυρού), - θα είναι πολύ κοντά στο Άγιον Όρος και στην Αρχαία Αμφίπολη. Όλα αυτά είναι μεγάλα κίνητρα που συνηγορούν και ενισχύουν τη βιωσιμότητα της Μονάδας. Θα ήταν το μοναδικό Συνεδριακό Κέντρο σ όλο τον κόσμο, που θα μπορούσε να φέρει το προνομιακό όνομα του Αριστοτέλη, γεγονός που θα συνέβαλλε και αυτό στην προβολή και βιωσιμότητα της Μονάδας. Θα μπορούσε στο Κέντρο αυτό, με υποχρέωση του Αναδόχου και με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, να δημιουργηθεί 12

πολύγυρος μεταξύ άλλων και μία Αριστοτελική Βιβλιοθήκη ψηφιακής μορφής με σκοπό τη συγκέντρωση σ’ αυτήν όλων των κειμένων του Αριστοτέλη και των συναφών δημοσιευμάτων όλων των εποχών όλου του κόσμου, γεγονός που θα ενίσχυε τα επιστημονικά ενδιαφέροντα και σε τελική ανάλυση θα ήταν προς το συμφέρον και του ιδίου του επενδυτή. Ένας συνολικός σχεδιασμός αξιοποίησης της συγκεκριμένης αυτής τεράστιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς, που βρίσκεται συγκεντρωμένη μέσα και γύρω από τη Χαλκιδική, θα ήταν προφανώς χρήσιμος και επιβεβλημένος από πολλές πλευρές. Η βαθμιαία δε υλοποίησή του θα ήταν η μόνη πρακτική αντιμετώπιση του μεγάλου αυτού σχεδίου προς όφελος όλου του Ελληνισμού. Λόγω της σπουδαιότητας και του μεγέθους της προσπάθειας πολύ χρήσιμο θα ήταν, εάν με πρωτοβουλία ενός ή περισσοτέρων θεσμικών οργάνων της περιοχής μας, δημιουργείτο μία σοβαρή συγκροτημένη ομάδα προβολής και προώθησης του έργου. Το έργο είναι πολύ μεγάλο και σπουδαίο. Δεν είναι προφανώς ανταγωνίσιμο άλλων υφιστάμενων Τουριστικών Μονάδων, διότι αυτό θ’ απευθύνεται βασικά σ άλλο κοινό, το οποίο σήμερα δεν έχει την δυνατότητα να έλθει και να παραμένει στην Ελλάδα. Συνήθως τα έξοδα τέτοιων εκδηλώσεων καλύπτονται από τα ίδια τα Πανεπιστήμια. Χρειάζεται λοιπόν εξ αρχής καλά οργανωμένη προσπάθεια για να έχουμε καλά και γρήγορα αποτελέσματα. Πρέπει κάποτε να ξεκινήσουμε. Αξίζει τον κόπο. Το όφελος θα είναι προφανώς τεράστιο για όλους.

Ιωακείμ Δέλιος, Πολύγυρος 2009.

Ο γλύπτης Νικόλας, περί τα τέλη του 1956, δίνει την τελική μορφή του αγάλματος του Αριστοτέλη.

13

πολύγυρος ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ Δ’

Ἱερομ. Συνεσίου Γεννατᾶ Ἱ. Μ. Ὁσίου Ἀρσενίου

Ἕνα ἀκόμη προεπαναστατικό ἔγγραφο τοῦ Πολυγύρου Χαλκιδικῆς δημοσιεύεται ἀπό τό ἀρχεῖο Μοδικοῦ1, πού βρέθηκε τόν Ἰανουάριο τοῦ 2011, στό παρόν τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ. Εἶναι πωλητήριο ἔγγραφο, μέ τό ὁποῖο δύο ἀδέλφια, ὁ Παῦλος καί ὁ Χρῆστος, γιοί τοῦ Ἀθανάση, μεταβιβάζουν στόν Μαυρουδή, γιό τοῦ Παπαγιαννάκη, ἕνα μέρος τῆς ἰδιοκτησίας τους ἐντός τοῦ οἰκισμοῦ τοῦ Πολυγύρου. Τό κείμενο ἔχει μεταγραφεῖ καί δίνεται μέ διόρθωση, στίξη καί σχόλια: Μέ τό παρόν φανερώνομε ἡμεῖς, τά δύο ἀδέλφια, ὁ Παῦλος καί ὁ Χρῆστος τοῦ Ἀθανάση υἱοί2, ὅτι ἐπουλήσαμεν τόν τόπον τοῦ Μαυρουδῆ3 παπᾶ Γιαννάκη τόν υἱόν, ἀπό τήν αὐλόπορτα4, τό ἄνω κανάτι5 τῆς πόρτας, ἕως εἰς τόν τοῖχον τοῦ Γεωργάκη Κασσανδρία6 διά γρόσια 300, ἤγουν τριακόσια, καί τόν ἐπουλήσαμεν τέλεια ξεπούληση καί κανείς τάβι νιζά7 νά μήν ἔχει νά κάμει. Καί δύο ἀσκαμνιές8 ἔχει καί αὐλή ὁμοῦ καί αὐτές μέ τόν τόπον. Καί διά τό βέβαιον τῆς ἀληθείας ἐδώσαμεν τήν ὁμολογίαν εἰς χεῖρας τοῦ Μαυρουδῆ Παπαγιαννάκη διά νά ἔχει τό κῦρος καί τήν ἰσχύν ἐν παντί. 1819 Μαρτίου 24

Ἡ ὀπισθογράφηση τοῦ ἐγγράφου.

Πωλητήριο ἔγγραφο τοῦ 1819.

14

πολύγυρος Γεώργιος Χρήστου μαρτυρῶ ὁ Χρῆστος τοῦ Νικόλα γράψας καί μάρτυρας9 ὀπισθογράφηση10: ἡ ὁμολογία τοῦ Παύλου καί τοῦ Χρήστου, γείτονά μας ἀπό τόν τόπον Σημειώσεις:

1. Βλ. Πολύγυρος, τ. 68, Μάρτιος-Ἀπρίλιος 2012, σσ. 6-7.

2. Γιά τά ἀδέλφια Παῦλο καί Χρῆστο, τά παιδιά τοῦ Ἀθανάση δέν ἔχουμε πληροφορίες. Πιθανόν νά ταυτίζονται μέ τούς Παῦλο τοῦ Ἀθανάση καί Χρῆστο Ἀθανασίου, πού ὑπογράφουν ὡς μάρτυρες σέ δύο ἄλλα, ἀδημοσίευτα ἀκόμη ἔγγραφα τοῦ ἀρχείου Μοδικοῦ τῶν ἐτῶν 1820 (ὁ Παῦλος) καί 1818 (ὁ Χρῆστος). Σέ ἔγγραφο τοῦ 1763, δημοσιευθέν στό Πολύγυρος, τ. 77, Μάιος-Ἰούλιος 2014, σσ. 7-8, μνημονεύεται ὁ Θανάσης, τοῦ γερο-Παύλου υἱός, ὁ ὁποῖος πωλεῖ στόν παπα-Γεωργάκη, παππού τοῦ Μαυρουδῆ Παπαγιαννάκη «τόπον εἰς τό πατηρόσπιτο ἀπό τήν στράτα ἕως τήν βερυκοκκιά». Ἡ ἐναλλαγή τῶν ὀνομάτων Παῦλος καί Ἀθανάσιος καί ἡ παλαιότερη πώληση ἰδιοκτησίας αὐτῶν στήν ἴδια οἰκογένεια (τοῦ Παπαγιαννάκη) ἀποτελοῦν εὐλογοφανεῖς ἐνδείξεις ὅτι πρόκειται γιά μεταβιβάσεις πού ἀφοροῦν στίς ἴδιες οἰκογένειες.

3. Μαυρουδής, νεώτερος γιός τοῦ παπα-Γιαννάκη, γεννηθείς τό 1782, σύζυγος τῆς Γερακίνας καί πατέρας δύο θυγατέρων, μελισσουργός καί ἀσχολούμενος μέ τό ἐμπόριο στό μεγάλο κατάστημα, πού διατηροῦσε ἠ οἰκογένειά του στόν Πολύγυρο. Κατά τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἔδρασε ὡς ὁπλαρχηγός, ἔδωσε μάχες μέ τό πολεμικό σῶμα, πού εἶχε στίς διαταγές του, στή Χαλκιδική καί κατέφυγε μέ ἄλλους Χαλκιδικιῶτες στή νότιο Ἑλλάδα μετά τήν ἀτυχῆ ἔκβαση τῆς ἐπαναστάσεως καί τήν πυρπόληση τοῦ Πολυγύρου. Πολέμησε καί ἔπεσε μαχόμενος τόν Σεπτέμβριο τοῦ ἴδίου ἔτους κατά τήν πολιορκία τῆς Τριπολιτσᾶς. Ἀπό τήν ἐν γένει δράση τοῦ Μαυρουδῆ μνημονεύεται ἰδιαιτέρως ὁ ἄκρατος ἐνθουσιασμός του, ἡ φλογερή φιλοπατρία του καί ἡ σταθερή ἀπόφασή του νά προχωρήσει ἡ οἰκογένειά του στή μύηση στή Φιλική Ἑταιρεία τίς παραμονές τῆς ἐπαναστάσεως. Ὑπάρχουν καί ἄλλα, ἀδημοσίευτα ἀκόμη ἔγγραφα, στά ὁποῖα φαίνεται ὅτι ὁ Μαυρουδής εἶχε τήν οἰκονομική εὐχέρεια νά μεγαλώνει τήν κτηματική του περιουσία, ἀγοράζοντας διάφορα ἀκίνητα ἐντός τοῦ Πολυγύρου καί εἰδικά στήν περιοχή πού ἀναφέρουμε στό ἑπόμενο σχόλιο.

4. Ἡ περιγραφή τῶν ὁρίων τοῦ πωληθέντος τόπου εἶναι σαφής γιά τούς συμβαλλομένους, ἀόριστη ὅμως γιά μᾶς σήμερα, πού ἐπιχειροῦμε δύο αἰῶνες ἀργότερα τή μελέτη τῶν ἐγγράφων αὐτῶν. Ὑποθέτουμε ὅτι ὁ πρός πώλησιν τόπος εὑρίσκεται στήν περιοχή τῆς ἰδιοκτησίας τῆς οἰκογένειας Παπαγιαννάκη, δηλαδή στό κέντρο τοῦ Πολυγύρου καί εἰδικότερα στόν χῶρο, πού ὁριοθετεῖται σήμερα ἀπό τά πλατάνια καί τή βρύση τοῦ Κουροῦ, τόν κάποτε κεντρικό δρόμο τοῦ Πολυγύρου, τήν σημερινή ὁδό 17ης Μαΐου 1821, καί τήν περιοχή τοῦ παλαιοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου καί νῦν Δημαρχείου.

5. κανάτι, τό ξύλινο παραθυρόφυλλο.

6. Δέν ἔχουμε ἄλλη πληροφορία γιά τό πρόσωπο αὐτό. Ὑποθέτουμε μόνο ὅτι πρόκειται γιά κάτοικο τοῦ Πολυγύρου, ἕλκοντα τήν καταγωγἠ ἀπό τή χερσόνησο τῆς Κασσάνδρας.

7. Τάβι νιζά <(τουρκ.) tav-i niza: νά μήν ἔχει, νά μήν ἐγείρει ἀμφισβήτηση 8. Οἱ ἀσκαμνιές (μουριές) ἴσως νά εἶναι κάποιες ἀπό αὐτές, πού ὑπάρχουν μέχρι σήμερα στόν χῶρο, πού μνημονεύσαμε παραπάνω (σχόλιο 4), καί πού ἀποτελεῖ ἰδιοκτησία τῶν σημερινῶν ἀπογόνων τῆς οἰκογένειας Παπαγιαννάκη. Σημειωτέον ὅτι λόγῳ τῆς ἀκμάζουσας τήν ἐποχή ἐκείνη στόν Πολύγυρο καί σχεδόν σέ ὅλη τήν Χαλκιδική σηροτροφίας, ἀσκαμνιές ὑπῆρχαν σέ ὅλες τίς πολυγυρινές αὐλές. Τό πλούσιο φύλλωμά τους τήν περίοδο τῆς ἄνοιξης ἦταν ἡ βασική τροφή τῶν μεταξοσκωλήκων, πού ἐκτρέφονταν σέ μικρές ἤ καί μεγάλες μονάδες οἰκογενειακῆς βιοτεχνίας. Ὁ δέ φλοιός τῶν μεγάλων καί εὐθυτενῶν κλάδων τους, οἱ λεγόμενες σφεντόνες, κατάλληλα ἐπεξεργασμένος χρησίμευε σάν ὑλικό πλέξης στήν τεχνική κατασκευῆς τῶν καλαμωτῶν, ἐπάνω στίς ὁποῖες ζοῦσαν καί ἀναπτύσσονταν οἱ μεταξοσκώληκες, κοινῶς τά μαμμούδια.

9. Δέν ἔχουμε πληροφορίες ἤ ἀναφορές γιά τά πρόσωπα αὐτά πού ὑπογράφουν ὡς μάρτυρες, σέ κείμενα τῆς ἴδιας χρονικῆς περιόδου.

10. Ἡ ὀπισθογράφηση εἶναι ἀπό διαφορετικό μέ ἐκεῖνον τοῦ ἐγγράφου γραφικό χαρακτήρα, ἴδιο μέ τίς ὀπισθογραφήσεις καί ἄλλων ἐγγράφων τοῦ ἀρχείου, πού ἐξετάζομε.

Τα πλατάνια και η βρύση του Κουρού.

15

πολύγυρος

ΚΑΠΟΤΕ στον ΠΟΛΥΓΥΡΟ

Επιλογή ειδήσεων, τοπικών νέων, σχολίων, λογοτεχνικών κειμένων, στίχων, ευτράπελων και άλλων τινών, από τις σελίδες της εβδομαδιαίας εφημερίδας του Πολυγύρου «Φωνή της Χαλκιδικής» (1930-1977), αλλά και άλλων εφημερίδων τοπικής ή πανελλήνιας κυκλοφορίας. Την επιμέλεια της στήλης εξακολουθούν να έχουν οι: Γιάννης Δ. Κανατάς, υπεύθυνος του περιοδικού και ο Χρίστος Ν. Γεροχρίστος, ιδιοκτήτης του αρχείου της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής». Σημαντική χαρακτηρίζεται τελευταία και η συνδρομή των Γιάννη Δ. Σαράφη από τον Άγ. Πρόδρομο και Βασίλη Πλάτανου από την Ελασσόνα με τη διάθεση των αρχείων τους στο περιοδικό μας. Επομένως αυτοδίκαια θεωρούνται τακτικοί συνεργάτες και συνυπεύθυνοι της στήλης αυτής.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ 18 Ιουλίου 1925: (ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟ) Ετελέσθησαν σήμερον και τα εγκαίνια του νέου εκ Γερμανίας παραγγελθέντος τυπογραφείου, του μοναδικού ίσως σ’ όλη τη Χαλκιδική, όπερ απέκτησεν ο Πολύγυρος χάριν εις τον μεγαλεπήβολον επιχειρηματίαν κ. Ν. Σαμαράν. Με την νέα αυτή συσκευή του Βετεμβεργίου ο Πολύγυρος κάνει ακόμη ένα βήμα προς την πρόοδο. Και πόσας ανάγκας και κενά δεν έρχεται να συμπληρώση το νέον αυτό τυπογραφείον, όπερ απέκτησεν ο Πολύγυρος, χάρις εις την γενναίαν αυτήν χειρονομίαν του κ. Ν. Σαμαρά και όπερ δέον να τύχη πάσης υποστηρίξεως. Πόσα πρωτόλεια, πραγματείαι και εκλογικά προγράμματα μέλλουν να ίδουν το φως υπό τα πιεστήριά του και να διασκορπισθούν σε κάθε γωνία της Χαλκιδικής. Αχ. Γαθαν.

(H «Φωνή της Χαλκιδικής» από την αρχή της έκδοσής της, (20 Απρ.

1930) μέχρι το φύλλο της 16ης Νοεμβ.1930 τυπωνόταν σε μικρό μέγεθος.

Θεσσαλονίκη 20 Σεπτεμβρίου 1955. Νικόλαος Σαμαράς, Ευθυμία και Ιωάννα Γεροχρήστου στη ΔΕΘ.

16

πολύγυρος Πιθανότατα τα 31 αυτά πρώτα φύλλα τυπώθηκαν στο προαναφερόμενο τυπογραφείο του Ν. Σαμαρά, καθώς από το επόμενο η εφημερίδα θα κυκλοφορεί σε μεγάλο σχήμα, «…μετά την αποπεράτωσιν των εγκαταστάσεων των νέων πιεστηρίων», όπως αναγράφει η «Φ.τ.Χ.» σε πρωτοσέλιδο άρθρο της υπό τον τίτλο «Προς την Πρόοδον» (φύλλο 32ο/2311-30). Ο Νικόλαος Π. Σαμαράς γεννήθηκε στον Πολύγυρο το 1890 και ήταν γιος του Πέτρου Σαμαρά και της Ευθυμίας Συκιώτου, κόρης του Νικολάου Συκιώτη. Αδέρφια του ήταν η Αικατερίνη (σύζ. Γεωργίου Αικατερινάρη), Κωνσταντίνος (παντρεύτηκε στη Μ. Παναγία τη Μηλιά Τσιπινιά), Τριανταφυλλιά (κάτοικος Πολυγύρου) ο Αθανάσιος (κάτοικος Θεσσαλονίκης, εργάστηκε στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου) και η Μαρία (σύζ. Νικολάου Χ. Γεροχρήστου). Ο Νικόλαος υπήρξε αξιόλογος άνθρωπος με επιχειρηματικό πνεύμα, διατηρούσε μεγάλο εμπορικό κατάστημα στον Πολύγυρο και υποκαταστήματα στη Μ. Παναγία και Ν. Μουδανιά. Με το κραχ του 1929 πτώχευσε και φοβούμενος τις επιπτώσεις, κατέφυγε κρυφά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, χωρίς να γνωρίζει κανείς επί μία εικοσαετία ότι βρισκόταν εκεί. Σύμφωνα με τον Χρ. Ν. Γεροχρίστο που τον επισκέφτηκε περί τα 1950 διατηρούσε εκεί πολυτελές ζαχαροπλαστείο. Στον Πολύγυρο η τεράστια περιουσία του εξανεμίστηκε από τους πιστωτές του, οι οποίοι τον κυνήγησαν ανελέητα κι όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’50 επέστρεψε στη γενέτειρά του. Πέθανε λίγα χρόνια αργότερα στη Λήμνο, τόπο καταγωγής της γυναίκας του, χωρίς να αποκτήσει απογόνους.)

1930. Ο Ν. Γεροχρήστος με τον τυπογράφο Δ. Χατζηχρήστο.

ΕΘΝΟΣ 2 Αυγούστου 1938: Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ 4ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Αθρόα καταφθάνουν τηλεγραφήματα λαϊκών επιτροπών Νομού δ’ιών αναφέρεται καταρτισμός προγράμματος πανηγυρικοτέρου εορτασμού ιστορικής επετείου 4ης Αυγούστου. Προγράμματα περιλαμβάνωσι διαλέξεις, εξάρσεις ιστορικών γεγονότων μεταβολής 4ης Αυγούστου, δοξολογίας, παρελάσεις τμημάτων ΕΟΝ, λαμπαδηφορίαν, παράθεσιν λαϊκών δείπνων καθ’ ημέραν εορτασμού, χορούς εθνικούς κλπ. Εορτασμός προμηνύεται μεγαλειώδης άνευ προηγουμένου και ανάλογος προς το ιστορικό γεγονός μεταβολής 4ης Αυγούστου και προς αίσθημα πίστεως και αφοσιώσεως Λαού Χαλκιδικής προς Α.Μ Βασιλέαν και Εθνικόν Κυβερνήτην.

Νομάρχης Κορφιωτάκης.

Από τις εκδηλώσεις της ΕΟΝ στον Πολύγυρο.

17

πολύγυρος ΛΕΥΤΕΡΗ ΖΩΗ 29 Σεπτεμβρίου 1944: Ο ΕΛΑΣ ΚΑΘΑΡΙΖΕΙ ΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ Ο τελευταίος μήνας ήταν πλούσιος σε μαχητική δράση του ΕΛΑΣ. Το 31ο Σύνταγμα συνεχίζει την λαμπρή του ιστορία των Αλβανικών και δίνει χτυπήματα πυκνά και δυνατά στον Βουλγαρικό επιδρομέα… Στις 15/8 ο 3ος λόχος σε ενέδρα έξω από τον Πολύγυρο σκότωσε 23 Βουλγάρους κι έπιασε 17 αιχμαλώτους μαζί με τον αισχρό προβοκάτορα αξιωματικό τους. Την ίδια μέρα ο 2ος λόχος ενεδρεύοντας κοντά στη Βόζινα έπιασε 4 Βουλγάρους… ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 6 Ιουλίου 1958: Η ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΙΣ Η μαθητική έκθεσις των δημοτικών σχολείων του Νομού μας, τα εγκαίνεια της οποίας… ετελέσθησαν την παρελθούσαν Κυριακήν, έχει προκαλέσει το γενικό ενδιαφέρον όλων των κατοίκων της πόλεώς μας, οίτινες μετά την επίσκεψίν της, εκφράζουν τον θαυμασμόν των δια τας καλλιτεχνικάς επιδόσεις των μικρών μαθητών. Ο θαυμασμός ούτος των επισκεπτών δεν είναι αδικαιολόγητος. Πράγματι πάρα πολλά έργα ξυλογλυπτικής, ψαθοπλεκτικής, ζωγραφικής, κεντητικής κλπ. των μικρών παιδιών είναι τόσον ωραία, ώστε καταπλήσουν λίαν ευχαρίστως τον επισκέπτην… Λίαν διαφωτιστικώς ανέπτυξεν το σχετικόν θέμα ο Επιθεωρητής των δημοτικών σχολείων του νομού μας κ. Μελετόπουλος, όστις εξήρε την ευεργετικήν επίδρασιν της καλλιτεχνικής ενασχολήσεως των παιδιών εις την ανάπτυξιν των πνευματικών και ψυχικών δυνάμεών των…

4 Αυγούστου 1963: ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΥΜΠΟΛΙΤΩΝ ΜΑΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ Οι συμπολίται μας 1) Τγ/ρχης κ. Γεώργιος Φανής και 2) Λοχαγός κ. Ιωάννης Δημόπουλος επέτυχον εις τας εξετάσεις της Ανωτέρας Σχολής Πολέμου…

21 Αυγούστου 1966: Η ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΜΑΡΟΥΛΑΣ Την προσεχή Τετάρτη 24 Αυγούστου ο θίασος του Βασίλη Διαμαντόπουλου θα παρουσιάση στην πόλιν μας το θεατρικό έργο «Η ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΜΑΡΟΥΛΑΣ» με μουσική του Μάνου Χατζηδάκι.

9 Αυγούστου 1970: ΚΥΡΚΟΣ ΧΡ. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΑΡΗΣ Απεβίωσε εν Πολυγύρω και εκηδεύθη την 6ην Αυγούστου… ο συνταξιούχος δικηγόρος Κύρκος Αικατερινάρης. Γόνος παλαιάς οικογενείας εδικηγόρησε ευδοκίμως εις τα δικαστήρια Χαλκιδικής επί τριάκοντα και πλέον συναπτά έτη… διατελέσας Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και Πρόεδρος της Ενώσεως Γεωργικών Συν/ σμών Πολυγύρου...

Κύρκος Χρ. Αικατερινάρης.

Από τη μαθητική έκθεση των Δημοτικών Σχολείων Χαλκιδικής το 1958.

18

πολύγυρος ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ Σύντομη αναδρομή στη μεγάλη ιστορία των Μεταλλείων Γερακινής Ο «Π» από χρόνια συγκέντρωνε στοιχεία για τα Μεταλλεία Γερακινής, ώστε κάποτε να παρουσιάσει εμπεριστατωμένα την ιστορία τους. Πλην η προσπάθεια αυτή δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, τα στοιχεία ήταν αποσπασματικά και κάθε φορά αναβάλαμε τη δημοσίευση για επόμενο τεύχος. Την δυστοκία μας αυτή ήρθε – ως μάνα εξ ουρανού – να λύσει ο διευθυντής της εταιρίας κ. Γεώργιος Τσακωνίτης με την ομιλία του που παρακολουθήσαμε στην 4η Εικαστική Έκθεση του Σ.Κ.Ε.Τ.Πολυγύρου. Ήταν ακριβώς αυτό που θέλαμε, μια σύντομη αναδρομή στη μεγάλη ιστορία του μεταλλείου Γερακινής, από την οποία παρουσιάζουμε το τμήμα που αναφέρεται στην ιστορία του παλαιότερου εν ενεργεία μεταλλείου της χώρας μας. Πιο κάτω δημοσιεύουμε την ομιλία, από την ίδια εκδήλωση του μεταλλειολόγου Γεωργίου Μαθιουδάκη, που είναι αφιερωμένη στις γυναίκες των μεταλλείων. Γιάννης Κανατάς «…Το ταξίδι μας ξεκινά πριν από 125 χρόνια περίπου με την εξόρυξη λευκολίθου στη Γερακινή που τότε ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Τούρκοι, λαός μάλλον έξυπνος, επειδή δεν ασχολούνταν με βαριές εργασίες, είχαν αναθέσει την εξόρυξη στον Ιταλό-Εβραίο Αλλατίνι, ο οποίος πλήρωνε φόρο στις Τουρκικές Αρχές ανά τόνο εξορυγμένου λευκολίθου. Ο Αλλατίνι ήταν ο γνωστός (εκείνη την εποχή) επιχειρηματίας και τραπεζίτης, ο οποίος είχε στην κατοχή του και το Κεραμοποιείο στην περιοχή Χαριλάου καθώς και τους Αλευρόμυλους στην οδό Ανθέων στη Θεσσαλονίκη. Η ιστορία με τον Αλλατίνι τελειώνει το 1911, μετά την εισβολή της Ιταλίας στη Λιβύη (κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), οπότε οι Οθωμανοί τον απελαύνουν και κατάσχουν όλες τις επιχειρήσεις του. Το ταξίδι συνεχίζεται. Το μεταλλείο αλλάζει χέρια και η Βρετανική ANGLOGREEK συνεχίζει την εκμετάλλευση του κοιτάσματος του Λευκολίθου. Το 1913 στην απελευθερωμένη, Ελληνική πια Χαλκιδική, αναλαμβάνει τη διεύθυνση του μεταλλείου ο Γιάννης Λαμπρινίδης και παραμένει σε αυτή τη θέση μέχρι το 1925. Σας παρακαλώ να συγκρατήσετε αυτό το όνομα γιατί θα το συναντήσουμε αργότερα.

Στελέχη της ANGLOGREEK ...εν πλήρει παρατάξει το έτος 1930.

19

πολύγυρος Η διαδρομή του Μεταλλείου στο χρόνο συνεχίζεται και η ANGLOGREEK, εκτός από την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής (1941-1944), εκμεταλλεύεται το Μεταλλείο μέχρι το 1959, οπότε και δηλώνει πτώχευση και καταθέτει την άδεια παραχώρησης στο Ελληνικό Δημόσιο. Οι τράπεζες σφραγίζουν τις αποθήκες και οι εργασίες αναστέλλονται. Στο δημόσιο διαγωνισμό που ακολουθεί, ένας νέος επιχειρηματίας καταθέτει την καλύτερη προσφορά και παίρνει την άδεια παραχώρησης του Μεταλλείου. Το όνομα του Γεώργιος Πόρτολος και το όνομα της εταιρίας που ιδρύει ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ. Δίπλα του η σύζυγός του, Φωφώ Λαμπρινίδη, κόρη του πρώτου Έλληνα Διευθυντή του Μεταλλείου. Ο Γεώργιος Πόρτολος, με μια ομάδα 6-7 εργοδηγών, που έμειναν απλήρωτοι για επτά συνεχόμενους μήνες και τους οποίους ποτέ δεν ξέχασε, ξεκινά τη λειτουργία του Μεταλλείου κάτω από συνθήκες εξαιρετικά δύσκολες. Με την οξυδέρκεια που τον διακρίνει και με συνετά επιχειρηματικά βήματα, επενδύει πια τα κέρδη της εταιρίας σε περιστροφικούς κλιβάνους, μηχανήματα διαχωρισμού με Laser και ότι πιο σύγχρονο υπάρχει στην Μεταλλευτική Βιομηχανία.

Μαούνα φόρτωσης μεταλλεύματος.

Στις δεκαετίες 70 και 80 η εταιρία απογειώνεται. Οι επενδύσεις διαδέχονται η μια την άλλη. Με τον επί 30 χρόνια Διευθυντή, τον πρόσφατα εκλιπόντα Μιχάλη Τσίντσιφα, και τον Δημήτριο Πόρτολο, γιο του Γεώργιου Πόρτολου και άξιο συνεχιστή του στην κορυφή της πυραμίδας της Διοίκησης της εταιρίας. Η μικρή αυτή γωνιά της Χαλκιδικής, «…οι κάβες της Γερακινής», όπως λέει και ο ποιητής, στέλνει την ‘’άσπρη πέτρα’’, τον Λευκόλιθο, στα πέρατα της γης. Από την Αργεντινή και τη Βραζιλία μέχρι την Κίνα και από τον Βορά της Ρωσίας μέχρι τη Νότια Αφρική, για να γίνουν λιπάσματα, ζωοτροφές, φάρμακα, ηλεκτρόδια, για να γεμίσουν τις αντιστάσεις των θερμαντικών στοιχείων ή για να ντύσουν τους κλίβανους της Χαλυβουργίας, εκεί που λιώνουν το ατσάλι. Τα λέω αυτά γιατί υπάρχει εσφαλμένα η εντύπωση ότι με το λευκόλιθο φτιάχνουν πιάτα και πορσελάνες. Η σφραγίδα «ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΙ» που βρίσκεται τυπωμένη στα σακιά που ταξιδεύουν στις άκρες της γης δεν διαφημίζει μόνο μια ελληνική εταιρία αλλά δείχνει το μόχθο, την αγωνία και την περηφάνεια της δημιουργίας των εργαζομένων αυτής της επιχείρησης. Η εταιρία δεν είναι κάτι απρόσωπο. Είναι οι άνθρωποί της, χωρίς το έργο και τη συνέπεια των οποίων θα ήταν αδύνατη η πορεία της.

Γερακινή, δεκαετία του ’30. Στη σκάλα φόρτωσης μεταλλεύματος.

20

πολύγυρος Και μια και μιλάμε για τους ανθρώπους μας, υπάρχουν οικογένειες που έδωσαν τρεις γενιές εργαζομένων και άλλοι που έδωσαν ακόμη και την ζωή τους. Εκείνο όμως, που πιστεύω ότι προσφέρουμε στην τοπική κοινωνία, είναι ότι δημιουργούμε τεχνογνωσία λόγω των πολλών ειδικοτήτων που χρησιμοποιούμε, εξειδικεύοντας μεγάλο αριθμό προσωπικού, πλεονέκτημα το οποίο δεν είναι μετρήσιμο. Αλλάζει το κοινωνικό γίγνεσθαι της περιοχής. Δικαίως θα μπορούσατε να με ρωτήσετε πως μπορεί να υφίσταται η εταιρία τόσα χρόνια. Ξεκίνησε στο τέλος του 19ου αιώνα, κάλυψε τον 20ο και συνεχίζει στον 21ο. Δεν υπάρχει μυστικό. Τα πράγματα είναι απλά. Διαχειρίζεσαι το κοίτασμα ορθολογικά, δηλαδή χωρίς να κυνηγάς τα πλούσια μέρη του κοιτάσματος και να αφήνεις τα φτωχά. Αν το κάνεις, η φύση θα σε τιμωρήσει. Θα πρέπει να σέβεσαι το κοίτασμα και το περιβάλλον γιατί όπως και η θάλασσα κρύβει τρικυμίες, συχνά μοιραίες.

Γεώργιος Πόρτολος, ιδρυτής της εταιρείας «Ελληνικοί Λευκόλιθοι».

Σήμερα ο Σύλλογος Καλλιτεχνών, Εικαστικών Τεχνών Πολυγύρου έδωσε έναν ενδιαφέροντα και εύστοχο υπότιτλο στην εκδήλωση αναφέροντας « …τη διαχρονική συμβίωση». Οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις, όπως η δική μας, συνδέονται με το κοίτασμα, επομένως αναπόφευκτα η συμβίωση με την τοπική κοινωνία είναι δεδομένη. Το κοίτασμα δεν μεταναστεύει. Στη συμβίωση αυτή, ανάμεσα στην εταιρία και την τοπική κοινωνία, ο ένας σέβεται τα όρια του άλλου και αφού έχει παρθεί η απόφαση ότι είμαστε στην ίδια μεριά του ποταμού, μπορούμε να στηριχθούμε ο ένας στον άλλο. Συμβίωση είναι να δίνεις αυτό που έχεις εσύ και δεν έχει ο άλλος και να μάθεις να παίρνεις αυτό που σου δίνει και δεν έχεις εσύ. Να επικοινωνείς μερικές φορές, έστω και χωρίς λόγια. Η συμβίωση είναι ένα συμβόλαιο που δεν προϋποθέτει ίδιες απόψεις, ίδια συμφέροντα, ίδια ενδιαφέροντα. Η συμβίωση είναι μια απόφαση και αυτή την απόφαση την έχουμε πάρει μαζί εδώ και καιρό…».

Εργαζόμενοι μπροστά από τα γραφεία της εταιρείας προπολεμικά.

21

πολύγυρος Σχόλιο σε ένα κομμάτι της «πέτρας που άλλαξε τον τόπο»

Η προσφορά των γυναικών στον λευκόλιθο*

Γιώργος Μαθιουδάκης

«Πολύφερνη» Χαλκιδική. έτσι προλογίζεται ο ευλογημένος αυτός τόπος με ήπιο κλίμα στα παράλια και αψύ στα ορεινά, που θα τον διάλεγαν πολλοί για πατρίδα. Οι πάνω από 50 πόλεις της, από τους αρχαίους χρόνους δείχνουν την αξία της για τους προγόνους μας, ενώ εμείς ανασκάψαμε μέχρι σήμερα μόνο μία και κάτι ψιλά. Το λάθος της ήταν, ότι υπήρξε μακριά από την Αθήνα και την παλιά Ελλάδα. Λιμάνια, δάση, μεταλλεύματα, εκτός από το λευκόλιθο ήταν τα φυσικά προικιά της που την ανέδειξαν. Η μεταλλεία εμφανίζεται πολύ νωρίς στη Χαλκιδική που από αυτήν παίρνει πιθανότατα και το όνομά της. Συνεχίζει με τα σιδηροκαύσεια της ρωμαιοκρατίας και γύρω στα 1500 μ.Χ. έχουν μαζευτεί γύρω στα 6.000 άτομα στην περιοχή Στρατωνίου, και όταν μειώνονται τα αποθέματα, δημιουργούνται τα Μαντεμοχώρια από περίπου 12 χωριά της περιοχής που εξασφαλίζουν την εξόρυξη αργύρου και την παραδίδουν στην πύλη με αντάλλαγμα μία σχετική ελευθερία... ...Πιο πάνω ανέφερα για τα μεταλλεία της Χαλκιδικής και είπα «εκτός από τον λευκόλιθο». Είναι το μετάλλευμα το οποίο αποκτά αξία λίγο μετά τον χρωμίτη που συνυπάρχει γύρω στα 1870. Στην αρχή ωμός, μετά σαν καυστική μαγνησία και τελικά σαν δύπηρος μαγνησία. Δεν θέλω να επεκταθώ στην ιστορία του στη Χαλκιδική. Θέλω μόνο να χωρίσω σε δύο τομείς την όλη περιγραφή. Στον άνθρωπο και στα άψυχα υλικά που συνυπήρξαν μέσα στο χώρο για να βγει ένα αποτέλεσμα... επικεντρώνομαι στον άνθρωπο, άνδρες και γυναίκες. Και για τους πρώτους αντιγράφω μία παράγραφο από το βιβλίο: «Ένας ίσως ήταν ο πιο σταθερός και πολύτιμος παράγοντας που δημιούργησε και τα λιγότερα προβλήματα στους Λευκολίθους της Χαλικιδικής. Ο άνθρωπος, και του ανήκει πραγματικά έπαινος, γιατί με την συνετή συμπεριφορά του δεν δίνει το δικαίωμα σε κανέναν να του αποδώσει έστω κι ένα μικρό μέρος ευθύνης για το κλείσιμο μεταλλείων στο χώρο αυτό». Αυτά για τους άνδρες, γιατί σκοπός μου ήταν να πω για τις γυναίκες πιο πολλά. Κόρες από τα δώδεκα χρόνια τους (παλιός νόμος) μπαίνουν στη σκληρή δουλειά του μεταλλείου με πολύ κέφι και χαρά, γιατί βλέπουν ότι μπορούν να κερδίσουν τη ζωή μόνες τους. Κόρες που στα αστικά κέντρα στην ηλικία

Κοπέλες στην κλούβα μεταφοράς προσωπικού.

22

πολύγυρος τους είναι παιδιά ακόμα και αργότερα κεντούν με τα λεπτά τους δάχτυλα τα προικιά τους, περιμένοντας τον εκλεκτό τους, εδώ με το άσπρο τσεμπέρι στο κεφάλι, που αφήνει μόνο τα μάτια να φαίνονται, αντί για βελονάκι κρατούν τσουκάνι και αντί για δαντέλα λευκόλιθο. Είναι μία γενιά αξιέπαινων γυναικών. Είναι οι θηλυκοί σκαπανείς της βιομηχανικής κοινωνίας που αναπτύσσονταν μέσα σε ένα τόσο ξένο και αταίριαστο περιβάλλον. Έως το 1960 πηγαινοέρχονται με τα πόδια από τα χωριά τους εκτός απ’ όσες προέρχονται από μακρινά χωριά και μένουν στα καταλύματα των εταιριών. Αλλιώς ποδαρόδρομος 2 ωρών το πρωί και το ίδιο το απόγευμα, μετά τη δουλειά, τον χειμώνα και το καλοκαίρι φυσικά. Η δουλειά στο ύπαιθρο χωρίς καμία προστασία ιδιαίτερη. Οι εταιρίες αδυνατούσαν να προσφέρουν στεγασμένους χώρους και θέρμανση. Αυτά ήρθαν πολύ αργότερα. Και κατά παράξενο τρόπο η διαλογή ήταν το αντικείμενο που τελευταία ακολουθούσε τη μηχανοποίηση και ίσως για τους λευκόλιθους της Χαλκιδικής, για κάποιους ιδιαίτερους λόγους θα είναι η εργασία που τελευταία θα απαρνηθεί το χάιδεμα των γυναικείων χεριών. Μου φαίνεται ότι ο λευκόλιθος της Χαλκιδικής είναι το πιο αρσενικό μετάλλευμα, αφού αρνείται επίμονα με όλες τις τεχνικές προόδους να στερηθεί το χάιδεμα των γυναικείων χεριών, (αυτό το πολύτιμο χάδι). Δεν ξέρουμε σήμερα ποια θα ήταν η τύχη των λευκολίθων της Χαλκιδικής χωρίς την προσφορά των γυναικών. Ο λευκόλιθος χρωστάει πολλά στο «αδύνατο φύλλο». Χωρίς αυτό ίσως θα ήταν ένα «αδύνατο μετάλλευμα». Η σκάλα της καρότσας, αρκετά απότομη, και τα κουρασμένα χέρια της κυρά Ελπίδας γλίστρησαν κι έπεσε στο χώμα. Ευτυχώς δεν τραυματίστηκε αλλά μας κατατρόμαξε με λίγους μώλωπες. Ήξερα ότι είχε πέντε παιδιά και ο άντρας της άνεργος. Της πρότεινα να φέρει τον άντρα της για δουλειά. Πού να φανταστώ ότι θα την προσέβαλα! «Με συγχωρείς κυρ’ μηχανικέ αλλά εμείς είμαστε Καραμανλούδες κι ο άντρας πρέπει να ναι ξηκούραστος το βράδ’» μου είπε όλο νόημα! Σκέφτηκα ότι στην επόμενή μου ζωή προτεραιότητα θα έχει η επιλογή καταγωγής. Πιστεύω ότι είναι οι πιο αξιέπαινες και αξιοθαύμαστες γυναίκες των αγροτικών περιοχών της χώρας μας, χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω τις υπόλοιπες εργαζόμενες γυναίκες της πατρίδας μας, που έτσι κι αλλιώς συγκριτικά με τους άντρες θα έπρεπε να κολλάνε διπλά ένσημα, τα πρώτα του ΙΚΑ και τα δεύτερα τα υποτιθέμενα «οικόσημα» για τη δουλειά στο σπίτι. Τα αστείο είναι ότι κι αυτές με τα διπλά ένσημα όταν αναθρέφουν γιούς τους φτιάχνουν σαν τους πατεράδες τους. Θαρρείς ότι από θυμό για όσα τράβηξαν θέλουν προκαταβολικά να εκδικηθούν τις μελλοντικές τους νύφες.

*(Από την ομιλία του συγγραφέα του βιβλίου «Η πέτρα που άλλαξε τον τόπο» το Σάββατο 30 Ιουλίου στη «Σκάλα της Γερακινής» στα πλαίσια της εκδήλωσης του ΣΚΕΤΠ «Στις κάβες της Γερακινής 2016).

Κορίτσια στην πλατεία διαλογής.

23

πολύγυρος Η κεραμίστρια Χριστίνα Lansdale Willis

Επιμέλεια Στέλιος Σταύρου

Η Χριστίνα Willis κατάγεται από τις Η.Π.Α., αλλά τους περισσότερους μήνες του χρόνου διαμένει στη Χαλκιδική. Ο πατέρας της υπήρξε διευθυντής της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής Θεσσαλονίκης. Ήρθε σε επαφή με τον τόπο μας, τον αγάπησε και τον θεωρεί σαν δεύτερη πατρίδα της. Σήμερα διδάσκει στο τμήμα κεραμικής της Αμερικανικής Σχολής, όπου παρακολούθησαν και αναδείχθηκαν πολλές κεραμίστριες από τη Χαλκιδική, μεταξύ των οποίων και η δική μας Δέσποινα Χουλιαροπούλου. Στο φετινό Φεστιβάλ Ολύμπου, στο Δίον, η Χ. Willis, παράλληλα με την έκθεση του ΣΚΕΤΠ, διοργάνωσε Whork Shop με την ομάδα της και έδειξε διάφορες τεχνικές κεραμικής στους παρευρισκόμενους. Γιάννης Κανατάς Η δημοσιογράφος και εικαστική συντάκτης Μάγδα Μυστικού έγραψε σχετικά: Η κεραμίστρια Χριστίνα Lansdale Willis, ένα ανήσυχο πνεύμα της τέχνης, λάτρεψε τον πυλό και τον καθυπόταξε μέσα από τις προσωπικές αναζητήσεις στον κόσμο της κεραμικής. Νεαρή το 1970 στην Σίφνο τη μάγεψε ο παραδοσιακός κεραμίστας Βασίλης Λουκιανός στο χωριό Φάρος με τον ποδοκίνητο τροχό του. Το επόμενο βήμα ήταν το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στην Σάντα Κρουζ το 1978 όπου και σπούδασε κεραμική. Το 1981 εργάζεται δασκάλα κεραμικής στην σχολή του ΕΟΜΜΕΧ της Θεσσαλονίκης. Την ίδια εποχή δημιουργείται το πρώτο εργαστήριο κεραμικής στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή όπου διδάσκει έως και σήμερα. Το προσωπικό της εργαστήρι λειτουργεί από το 2004, δημιουργώντας ένα φυτώριο νέων κεραμιστών αλλά και σεμιναρίων σε σχέση με τον αρχαίο τρόπο ψησίματος. Αυτό σημαίνει μεγάλες απώλειες κεραμικών από τη φωτιά αλλά και δυνατότητες στους ιριδισμούς από την καύση με αποτέλεσμα μοναδικό. Οι εκθέσεις της έως σήμερα είναι διαρκείς εντός και εκτός Ελλάδος. Φοίτησε στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για την μεταπτυχιακή της εργασία με θέμα: «Η Ιστορία, η Γεωγραφία και η Τέχνη της Μαύρης Θάλασσας από την Αρχαιότητα έως και Σήμερα» και διδάσκει στο πανεπιστήμιο Κεραμική. Οι πολιτισμοί του κόσμου που μελέτησε στα ταξίδια της έγιναν αιτία προσαρμογής στα έργα της με την πνοή του αέρα από ταφικά κτερίσματα τις κυκλαδίτικες φιγούρες και την αρχαία Μινωική

Christine Willis.

Molela Mural.

24

πολύγυρος τέχνη. Αυτό που κάνει ξεχωριστή την δουλειά της είναι η τεχνική στις φόρμες, η λείανση και ο σχεδιασμός σύγχρονης γραφής με τα μάτια της στραμμένα πάντα στην παράδοση της ελληνικής κεραμικής σε βάθος χρόνου. Ο καμένος πυλός με τις αποχρώσεις της ίριδας και την αισθητική του εκλεπτυσμένου χειροποίητου αντικειμένου ανασταίνει μνήμες, αισθήσεις και προσδιορίζει την απόλυτη ομορφιά της ερωτικής σχέσης της Χριστίνας Willis με τις προσωπικές της αναζητήσεις. Η κεραμίστρια ζει και εργάζεται στην Λακιά Θεσσαλονίκης με τον σύζυγό της David Willis. Αυτοσχόλιο: Καλλιτεχνική έμπνευση από τα ταξίδια: Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη και για μεγάλα διαστήματα ζούμε από πολλά χρόνια στο σπίτι μας, στη Μεταμόρφωση της Χαλκιδικής. Στα 16 μου, πήγα στην Σίφνο και είδα έναν αγγειοπλάστη να δουλεύει στον τροχό. Πέρασα 10 χρόνια μαγευτικά, ψάχνοντας τον εαυτό μου, μέχρι να καταλάβω πως αυτό ήθελα πραγματικά στην ζωή μου. Βρήκα ένα καταπληκτικό πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Santa Cruz και σπούδασα κεραμική για δυο χρόνια. Όταν επέστρεψα στην Θεσσαλονίκη, το 1981, η δασκάλα της κεραμικής στην Σχολή του ΕΟΜΜΕΧ έφυγε και έτσι έγινα και δασκάλα της κεραμικής τέχνης. Κάπως έτσι πήρα τα πρώτα βήματα μου. Θυμάμαι πως ο Δάσκαλος μου έλεγε ότι χρειάζονται 7 χρόνια για να γίνεις κεραμίστας. 35 χρόνια αργότερα ακόμα παίζω με την φωτιά, τα χρώματα, τον πηλό και το σχέδιο, ψάχνοντας για το τέλειο κεραμικό. Η δουλειά μου είναι εμπνευσμένη από τα πολλά αρχαία και βυζαντινά κεραμικά που έχω δει σε διάφορα μουσεία, εντός και εκτός Ελλάδας. Από

Kalamatiano, C. Willis.

Triumverate, C. Willis.

25

πολύγυρος τα διάφορα ταξίδια πάντα παίρνω καινούργιες ιδέες και πληροφορίες. Το πιο πρόσφατο ταξίδι ήταν τον Ιανουάριο το 2016, για ένα μήνα στην Ινδία. Πάντα είχα πάθος να επισκεφθώ την Ινδία. Τον περασμένο Απρίλιο είχαμε την ευκαιρία να συναντήσουμε και να φιλοξενήσουμε μία καλλιτέχνη από το Νέο Δελχί, την Sangeeta Gupta. Ήταν στη Θεσσαλονίκη για να εκθέσει τη δουλειά της στην Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών. Αυτή ήταν μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε από τον Σύλλογο Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Βορείου Ελλάδος, όπου είμαι μέλος. Είχα οργανώσει ένα εργαστήριο κεραμικής στο στούντιο μου για τους μαθητές μου και κάλεσα την Sangeeta να έρθει και να περάσει την ημέρα μαζί μας. Δημιουργήθηκε δεσμός φιλίας και πολλές φορές μας προσκάλεσε να πάμε στην Ινδία και να μείνουμε μαζί της. Έτσι ένας σπόρος φυτεύτηκε. Ήμουν ιδιαίτερα πρόθυμη να επισκεφθώ αγγειοπλάστες στην Ινδία για να μάθω νέες τεχνικές και επίσης να αντιμετωπίσω τον τρόπο ζωής τους. Μια μέρα, στην σελίδα Διεθνών Καλλιτεχνών στο Facebook βρήκα τις πρόσφατες φωτογραφίες του Γκάγκαν Dadich, κεραμίστα και καθηγητή στο Ινστιτούτο Τέχνης Nathdwara. Είχε μόλις φιλοξενήσει ένα διεθνές workshop στο μικρό χωριό της Molela στο Rajasthan. Μου άρεσε αυτό που είδα, επικοινώνησα μαζί του και τελικά συμμετείχα στο εργαστήριό του. Στο Δελχί, επισκεφθήκαμε μια Πινακοθήκη, όπου είχαμε το μεγάλο προνόμιο να δούμε τα έργα του Κεραμίστα καλλιτέχνη G. Reghu. Δεν είχα δει ποτέ τέτοια υπέροχα συγκινητικά εικονιστικά γλυπτά. Ο κατάλογος από την έκθεση έλεγε ότι ο Reghu σαν κεραμίστας αναλαμβάνει την ευθύνη να εργάζεται με αυτό το αρχέγονο υλικό, επικαλούμενος την βοήθεια των τεσσάρων στοιχείων (γη, φωτιά, νερό, αέρας) μέσα από το θέμα που αναζητάει ο άνθρωπος για την ουτοπία της αθωότητας. Έφυγα από την Πινακοθήκη πιο πλούσιο άτομο, που είχα δει και βιώσει αυτά τα γλυπτά του Reghu, από πρώτο χέρι.

Torso (1), C. Willis.

Μετά από πέντε γεμάτες ημέρες στα αξιοθέατα της έκθεσης και εμπειρίες στο Δελχί, επιβιβαστήκαμε σε ένα τρένο με κατεύθυνση νότια προς Udaipur. Εκεί συνάντησα τον Γκάγκαν και κατάλαβα αμέσως από την λάμψη των ματιών του, πως θα γίνουμε καλοί φίλοι, όπως και έγινε. Την επόμενη εβδομάδα μείναμε στο Nathdwara όπου γνωρίσαμε την τοπική αγορά, τρώγαμε ινδικό πρωινό με chai και samosas και στη συνέχεια πηγαίναμε στο χωριό Molela για να δουλέψουμε στο εργαστήριο κεραμικής. Ήταν μια απόλαυση για μένα να παρακολουθώ τους αγγειο-

Abundance, C. Willis.

26

πολύγυρος πλάστες στο χώρο εργασίας τους. Κυρίως ήταν η δημιουργία κεραμικών πινάκων για θρησκευτικούς σκοπούς διαφόρων Ινδουιστικών θεοτήτων. Μερικοί από τους μεγαλύτερους πίνακες είχαν διάσταση 1Χ2μ.. Το προηγούμενο έτος ο Γκάγκαν είχε πάει με δύο τοπικούς αγγειοπλάστες σε εκδρομή στη Γαλλία, όπου συμμετείχαν σε ένα εργαστήριο για να μοιράζονται τις ικανότητές τους. Έτσι ξεκίνησε και η ιδέα να φέρουμε αγγειοπλάστες από την Ελλάδα να εργαστούν επίσης στο χωριό και να έχουν μια δημιουργική εμπειρία και να μοιραστούν τις γνώσεις τους μαζί. Η επόμενη στάση μας ήταν στο Jodphur έτσι μπήκα στο Google και πληκτρολόγησα «κεραμική στο Jodhpur» και το πρώτο site ήταν το Chhotaram Homestay στην Salewas, μόλις 20 χλμ. έξω από την πόλη. Ήταν το τέλειο μέρος για εμάς. Είχαν κατασκευαστεί 9 παραδοσιακές καλύβες Rajasthani style, απο πηλό, μόλις ένα υπνοδωμάτιο και μπάνιο με οροφή από άχυρα. Τρώγαμε με όλη την οικογένεια πάνω από ανοικτή εστία στην κουζίνα. Δεν ήταν μόνο το χωριό γεμάτο υφάντρες, αλλά υπήρχε επίσης ένας καλός αριθμός των οικογενειών αγγειοπλαστών, που έκαναν μεγάλα πήλινα δοχεία για το μαγείρεμα και την αποθήκευση νερού. Δυστυχώς, αυτοί οι αγγειοπλάστες προέρχονται από μια χαμηλή κάστα στην Ινδία, έτσι ακόμα κι αν εργάζονται απίστευτα σκληρά το εισόδημα από την εργασία τους είναι πολύ μικρό. Μία μεγάλη στάμνα για νερό περίπου 5 λίτρα υγρού θα την πουλήσει για 2 ευρώ. Βίωνα την τεράστια απόκλιση μεταξύ της ανώνυμης τοπικής λαϊκής τέχνης του αγγειοπλάστη, που είχε κάνει χειρωνακτική εργασία ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση και του καλλιτέχνη όπως ο Reghu ο οποίος επιδεικνύει σε γκαλερί. Τις δύο τελευταίες ημέρες στο Νέο Δελχί μείναμε στο Ίδρυμα Sanskriti, ένα ήσυχο καταφύγιο, τόπο γαλήνης και τέχνης. Ο κ Jain, ένας πλούσιος Ινδός επιχειρηματίας, είχε επενδύσει τα χρήματά του για τη δημιουργία ενός μουσείου τερακότα από όλη την Ινδία. Θαυμάσια αγάλματα και λειτουργικά κεραμικά κομμάτια στόλιζαν τον εσωτερικό χώρο και το υπαίθριο μουσείο. Ήταν ένας τέλειος τρόπος για να τελειώσει το ταξίδι μας. Η αληθινή γενναιοδωρία του πνεύματος του Ινδικού λαού θα παραμείνει πάντα στις καρδιές μας. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, το πρώτο έργο που βγήκε από μέσα μου ήταν μια θηλυκή Βούδα εμπνευσμένη από τα κομμάτια που είδα στο Sanskriti Foundation, και τον τρόπο που δουλεύανε οι αγγειοπλάστες στο Molela. Πιστεύω πως η καλλιτεχνική έμπνευση προέρχεται από τα ταξίδια.

Torso (2), C. Willis.

Camel Ride.

27

πολύγυρος Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού Ο «Π» ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: Μετά από πολύχρονη προσπάθεια του Γιώργου Διαμαντουλάκη, όλα τα τεύχη του περιοδικού «Πολύγυρος» έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο και στη διεύθυνση ppoligiros.blogspot.com Έτσι οι αναγνώστες του «Π» θα έχουν τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε όλα τα τεύχη ηλεκτρονικά και να ανατρέχουν στα τεύχη που δεν είχαν την δυνατότητα να αποκτήσουν. ΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ 8ου ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ «ΨΑΡΙ ΣΤΑ ΧΕΙΛΗ»: Με το έργο του Θεσσαλονικιού συγγραφέα Βασίλη Τσικάρα σε σκηνοθεσία Δημήτρη Κουτσούρη άνοιξε την αυλαία του το φετινό Φεστιβάλ Πολυγύρου από τον Θεατρικό & Πολιτιστικό Οργανισμό Ορμύλιας «Πολύτροπον» την Παρασκευή 1 Ιουλίου στο Ανοιχτό Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου. Διάφορες συγκυρίες (το έργο παίχτηκε στην Ορμύλια αρκετές φορές, πολλές εκδηλώσεις την ίδια μέρα κλπ.) δεν βοήθησαν στην αναμενόμενη προσέλευση του κόσμου, πλην όμως η παράσταση ήταν εξαιρετική, οι θεατές απόλαυσαν την παράσταση και γέλασαν μέχρι δακρύων και έκαναν καλό ποδαρικό στο φετινό φεστιβάλ. Στη διανομή των ρόλων οι: Τζένη: Τζένη Θεοδώρου, Φώτης: Νίκος Δεληάγγελος, Αδιαφορία: Αλεξάνδρα Φωτιάδου, Ζήλια: Κατερίνα Καμαριώτου, Έρωτας: Δημήτρης Παρθενιώτης. Την «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» του Σοφοκλέους είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν οι Πολυγυρινοί και οι πέριξ, το Σάββατο 16 Ιουλίου στο Ανοιχτό Θέατρο Πολυγύρου. Η παράσταση ανέβηκε σε νέα μετάφραση της Παν. Πανταζή, σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη και επρόκειτο για μια σύγχρονη ανάγνωση της κορυφαίας τραγωδίας, μέσα σε ένα ποιητικό εικαστικό περιβάλλον και τη σύγχρονη μουσική εκδοχή του Σταύρου Γασπαράτου. Στη διανομή των ρόλων οι γνωστοί ηθοποιοί: Nικήτας Τσακίρογλου, Ιωάννα Παππά, Σταύρος Ζαλμάς, Ν. Αρβανίτης, Ελ. Ζαραφίδου, Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου, Κ. Φαλελάκης, Κ. Βελέτζας, Γ. Παπαπαύλου, Μάνος Καρατζογιάννης, Γ. Νούσης. Ίσως η αρτιότερη παράσταση του φεστιβάλ που την παρακολούθησε πολύς κόσμος.

Από τη θεατρική παράσταση «Ψάρι στα χείλη» του Πολιτιστικού Οργανισμού Ορμύλιας «Πολύτροπον».

28

πολύγυρος «ΕΡΩΦΙΛΗ»: Το αριστούργημα του Γεωργίου Χορτάτση παρουσίασε το Θέατρο ΑΙΧΜΗ, την Τετάρτη 20 Ιουλίου στο κλειστό Θέατρο Πολυγύρου, λόγω του άστατου καιρού. Η σκηνοθεσία ήταν του Γιάννη Νικολαΐδη και στη διανομή των ρόλων η Φωτεινή Φιλοσόφου στο ρόλο της Ερωφίλης και κοντά της οι Γ. Νικολαΐδης, Β. Ασημακόπουλος, Τζ. Οικονόμου και Γ. Τσιώμου. Την παράσταση παρακολούθησαν ελάχιστοι θεατές και οι κριτικές αντικρουόμενες. «ΓΑΜΠΡΟΙ ΓΙΑ ΠΟΥΛΗΜΑ» ήταν ο τίτλος της ξεκαρδιστικής κωμωδίας των Θ. Παπαθανασίου –Μ. Ρέππα, που είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε το Σάββατο 23 Ιουλίου στο Ανοιχτό Θέατρο Πολυγύρου. «Ούτε αριστερά, ούτε δεξιά, ούτε πάνω, ούτε κάτω, ο εχθρός είναι μέσα μας και γι αυτόν ακριβώς τον λόγο και η λύση είναι μέσα μας», ήταν το μήνυμα που κατάφεραν να περάσουν οι συγγραφείς στο πολυπληθές ακροατήριο. Μεγάλο μέρος της επιτυχίας βέβαια οφείλεται και στο δημοφιλές καστ των ηθοποιών, όπως οι Κώστας Ευριπιώτης, Νικολέτα Βλαβιανού, Σοφία Βογιατζάκη, Μάνος Ιωάννου, Κώστας Κόκλας, Αντιγόνη Νάκα, Νίκη Λάμη, Σπύρος Πούλης, Γιάννης Τσιμιτσέλης, Παρθένα Χοροζίδου.

«BLACK OUT»: Μετά την επιτυχημένη παράσταση στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου τον Μάιο, η Θεατρική Ομάδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου επανέλαβε με μεγάλη επιτυχία την αστυνομική κωμωδία του Jack Sharkey την Τετάρτη 27 Ιουλίου στο Ανοιχτό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Ορέστη Τεάζη. Το έργο διαδραματίζεται σ’ ένα αριστοκρατικό αγγλικό σπίτι στις Βερμούδες, σύγχρονη εποχή. Έπαιξαν οι ερασιτέχνες ηθοποιοί Θανάσης Βορδός, Ζάφη Μουταφτσή, Μαρία Αικατερινάρη, Βασιλική Ταζαγκουλίδου, Γιώργος Γκιούρας, Ελένη Αικατερινάρη, Νάντια Αμπού-Ασάμπε, Στεργιάνα Βλάχου-Τσόπελα, Θανάσης Λαγάνης, Γιάννης Κουρούπας, Αναστασία Σαμπάνη, Ελπίδα Άμαλ-Ντανούρα.

«CAVEMAN»: του Rob Becker. Όλοι μέσα μας κρύβουμε έναν Caveman και αυτός ήταν ο λόγος που αρκετός κόσμος προσέτρεξε το βράδυ της Πέμπτης 4 Αυγούστου στο Ανοιχτό Θέατρο της πόλης μας. O Θανάσης Βισκαδουράκης προσέθεσε την προσωπική του σφραγίδα σε έναν από τους πιο επιτυχημένους ρόλους των τελευταίων δεκαετιών, βάζοντας στο παιχνίδι του έργου και πολλούς από τους θεατές. Μέσα από τα δικά του μάτια συνειδητοποιήσαμε ότι το μυστικό της συμβίωσης κρύβεται στην

Από τη θεατρική παράσταση «Black Out» του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου.

29

πολύγυρος κατανόηση της διαφορετικότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. «ΤΟ ΣΩΣΕ» του Μάικλ Φρέιν, σε σκηνοθεσία του Γρηγόρη Παπαδόπουλου, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε την Παρασκευή 12 Αυγούστου από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κασσάνδρειας στο… κλειστό Θέατρο Πολυγύρου, λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών. Στη διανομή των ρόλων οι ερασιτέχνες ηθοποιοί: Δήμητρα Σαμαρά, Στέφανος Διαμαντής, Δημήτρης Θεοδοσιάδης, Όλγα Κουρεντά, Δήμητρα Πετκοπούλου, Δημήτρης Γαλάνης, Αλεξάνδρα Πετκοπούλου, Στέλλα Τσιάλα, Γιώργος Ζτούπας. Για μια ακόμη χρονιά η θεατρική ομάδα της Κασσανδρείας άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις στο κοινό του Πολυγύρου, χάρισε άφθονο γέλιο για δύο σχεδόν ώρες και αποδέχτηκε την ανοιχτή πρόσκληση για το επόμενο φεστιβάλ. «ΣΤΙΣ ΚΑΒΕΣ ΤΗΣ ΓΕΡΑΚΙΝΗΣ 2016»: Ο Σύλλογος Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Πολυγύρου από 28 έως 31 Ιουλίου πραγματοποίησε την πρώτη θεματική καλοκαιρινή έκθεση, αφιερωμένη στην ιστορία των Μεταλλείων Γερακινής, τιμώντας έτσι την παρουσία και προσφορά της εταιρείας «Ελληνικοί Λευκόλιθοι» στον τόπο μας. Προηγήθηκε, το Μάιο, ξενάγηση των μελών του ΣΚΕΤΠ στο χώρο των μεταλλείων από στελέχη της Εταιρίας, έτσι ώστε να γνωρίσουν από κοντά το αντικείμενο της εικαστικής τους μελέτης. Η έκθεση υπό τον τίτλο «Ελληνικοί Λευκόλιθοι: εικαστικές προσεγγίσεις μιας διαχρονικής συμβίωσης» στήθηκε, όπως κάθε χρόνο, στις Αποθήκες των Μεταλλείων, στην παραλία Γερακινής, όπου 24 μέλη του συλλόγου παρουσίασαν τα έργα τους, εμπνευσμένα από το έργο και την δράση των μεταλλείων λευκόλιθου. Την Παρασκευή 29 Ιουλίου στον προαύλιο χώρο των Αποθηκών παρουσιάστηκε η μουσική παράσταση «Τσιτσάνη ραψωδία μετά μουσικής» με τους ίδιους συντελεστές που παρακολουθήσαμε στα Βραστά τον Ιούνιο. (βλ. «Π» τ. 84ο). Το Σαββάτο στον ίδιο χώρο μίλησαν για τα Μεταλλεία ο Διευθυντής της Εταιρίας, Δημήτρης Τσακωνίτης, ο Καθηγητής Φιλοσοφίας του Α.Π.Θ. Σωκράτης Δεληβογιατζής και ο μεταλλειολόγος Γεώργιο Μαθιουδάκης, συγγραφέας του βιβλίου «Η πέτρα που άλλαξε τον τόπο».

ΓΕΥΣΗ – ΠΑΡΑΔΟΣΗ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Με αυτόν τον τίτλο υποδέχθηκε ο Πολύγυρος τη 2η γιορτή ανάδειξης τοπικών προϊόντων και πολιτιστικών εκδηλώσεων από 18 έως 21 Αυγούστου, που διοργάνωσε το

Η Πρόεδρος του ΣΚΕΤΠ, Άννα Μπότου, στις «Κάβες της Γερακινής».

«Το σώσε» από τη Θεατρική Ομάδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Κασσανδρείας.

30

πολύγυρος Νομικό Πρόσωπο του Δήμου Πολυγύρου «Αριστοτέλης» με τη συμμετοχή πλήθους συλλόγων, παραγωγών και εκθετών. Οι εκδηλώσεις άρχισαν στο προαύλιο του Δημαρχείου με τη «Ραψωδία Τσιτσάνη μετά μουσικής» την Πέμπτη 18 Αυγούστου και συνεχίστηκε την επομένη με τη «Γιορτή Μανιταριού» στην πλατεία του Ταξιάρχη με τη συμμετοχή των Πολιτιστικών Συλλόγων Ταξιάρχη, Πολυγύρου και του Λαογραφικού Ομίλου, υπό τους ήχους της μπάντας του Αλέκου Ζώρα. Το τελευταίο διήμερο των εκδηλώσεων περιλάμβανε πολλά …ιβέντ, όπως μαγειρική από σεφ της Λέσχης Αρχιμαγείρων Β. Ελλάδος, διαγωνισμό πίτας, επίδειξη ανοίγματος φύλλου, βραβεύσεις για τις καλύτερες πίτες, προετοιμασία και τηγάνισμα «κλικιών», ομιλία με θέμα «Συλλογή – διατήρηση παραδοσιακών σπόρων», πατινάδα με χορωδίες και χορευτικά συγκροτήματα και τέλος με παραδοσιακό γλέντι την Κυριακή 21 Αυγούστου με τη συμμετοχή των συλλόγων: Κρητών Χαλκιδικής «Ν. Καζαντζάκης», Ποντιακού Πολυγύρου, Λαογραφικού Ομίλου, Πολιτιστικού Πολυγύρου, Γαλάτιστας, Ριζών και όλου του κόσμου. Παράλληλα ο κόσμος είχε την ευκαιρία, περιδιαβαίνοντας τον πεζόδρομο και τα στενά του Πολυγύρου, να επισκεφθεί το Λαογραφικό Μουσείο, την οικία Παραλή, όπου εκτέθηκαν παλιές φωτογραφίες από την ομάδα Fb-Παλιές Φωτογραφίες Πολυγύρου και τον Σύλλογο Νεολαίας, να γνωρίσουν τη δουλειά του τμήματος Αγιογραφίας Γαλάτιστας, να θαυμάσουν καλλιτεχνικές δημιουργίες του ΣΚΕΤΠολυγύρου. Οι εκδηλώσεις μαγνητοσκοπήθηκαν και θα μεταδοθούν από την εκπομπή «Πολιτιστικό Ημερολόγιο» της TV-100 και αυτές του Σαββάτου από την «Οίνος & Γεύση» της TV Μακεδονία.

Η Πρόεδρος του «Αριστοτέλη», Ιφιγένεια Κυριάκου, στην εκδήλωση «Γεύση Παράδοση Πολιτισμός».

«ΤΟ…ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΑΓΚΟ» θα μπορούσε να είναι ο τίτλος της εκδήλωσης που διοργάνωσε ο Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς», την Τετάρτη 14 Ιουλίου, και παρουσίασε η «Μουσική Παρέα του Κώστα Τσολοδήμου» στο προαύλιο του Δημαρχείου, καθώς ο μεγάλος αυτός σύλλογος ανακοίνωσε το τέλος της λειτουργίας του. Στη βραδιά κυριάρχησε η συγκίνηση των ανθρώπων που ίδρυσαν το σύλλογο που, όπως ήταν φυσικό, μεταφέρθηκε και στους πολυπληθείς θεατές. Η εκδήλωση άρχισε με την συγκινητική ομιλία της προέδρου του «Τσουκαλά» Μαρίας Μπουλάκη και στη συνέχεια ο εκ των ιδρυτών του συλλόγου Απόστολος Κελιαφάνος, αναφέρθηκε στην 25χρονη διαδρομή του συλλόγου από το 1989 μέχρι σήμερα. (Η παρομοίωση του συλλόγου ως καιόμενη κτσούπα, άκρως επιτυχής). Ακολούθως ο Γιάννης Τσίκουλας παρουσίασε περιληπτικά το βιβλίο

«Τσιτσάνη ραψωδία μετά μουσικής», στις κάβες της Γερακινής.

31

πολύγυρος «Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης Ο Τσουκαλάς – 25 χρόνια ζωής», στους νέους «παραδείγματος χάριν», σύμφωνα με την αφιέρωση των εκδοτών. Την εκδήλωση έκλεισε ο δήμαρχος Πολυγύρου Αστέριος Ζωγράφος, ο οποίος ευχαρίστησε τον «Τσουκαλά» για τη γενικότερη προσφορά του και τα σημαντικά έργα και τις δωρεές προς την γενέτειρα πόλη. Τέλος, το Δ.Σ. του Α.Ο. Πολυγύρου, δια του προέδρου του Γιάννη Σφυρή, απένειμε στην πρόεδρο του «Τσουκαλά» Μαρία ΜπουλάκηΛυπηρίδη τιμητική πλακέτα ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την οικονομική ενίσχυση του ΑΟΠ. Στη συνέχεια η παρέα του Κώστα Τσολοδήμου, αποτελούμενη από τους/τις Μαρία & Ελευθερία Συρμαλόγλου, Μαριέτα Παπαστεφάνου, Μάκη Λαφτσόγλου, Αλμπέρτο Σεβή (φωνές), Δημήτρη Παπάζογλου (κιθάρα), Χρήστο Χαλκιαδάκη (μπουζούκι) και Γιώργο Ζιούπο (τραγούδι), παρουσίασαν το πρόγραμμά τους υπό τον τίτλο «Μουσικές Περιπλανήσεις» με αγαπημένα τραγούδια που συγκίνησαν τον κόσμο. Το γλέντι συνεχίστηκε τις μεταμεσονύκτιες ώρες στις «Έξι Βρύσες» με τους συντελεστές της εκδήλωσης και την εκλεκτή ορχήστρα. Με την ευκαιρία και ο «Π» ευχαριστεί το αδελφό σωματείο «Τσουκαλάς» για την 20ετή σχεδόν αγαστή συνεργασία και την οικονομική βοήθεια που μας παρείχε σε εποχές που δεν θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε μόνοι μας.

Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΤΩΝ ΑΝΩΓΕΙΩΝ ΣΤΗΝ «ΠΑΝΑΓΙΑ»: Ο λυρικός και ευαίσθητος τραγουδοποιός βρέθηκε στον Πολύγυρο καλεσμένος του Συλλόγου Κρητών Χαλκιδικής «Ν. Καζαντζάκης» και το βράδυ της Τρίτης 23 Αυγούστου μας χάρισε μια αλησμόνητη βραδιά υπό τον τίτλο «Ο Ίκαρος εξυψώθηκε με την πτώση του» μαζί με τους συνεργάτες του Αλίκη Ζωγράφου (τραγούδι), Αντώνη Μυτακίδη (κιθάρα), Γιώργο Κοντογιάννη (λύρα & κρουστά) και Μανώλη Μπαρδάνη (φυσαρμόνικα & αφήγηση). Το προαύλιο του εξωκλησιού γέμισε με κόσμο, «η Παναγιά πήρε τη βροχή που προέβλεπε η ΕΜΥ και άφησε μόνο τη δροσιά» κατά τα λεγόμενα του Λουδοβίκου, και η βραδιά κύλησε σαν μουσικό ταξίδι που δεν άφησε κανένα ασυγκίνητο. Με τα τραγούδια «Σαλώμη», «Πύλη της άμμου», «Ιούλιος κι ο άνεμος», «Το όχι αποκοιμήθηκε…» και τις ιστορίες, πότε ερωτικές, πότε αστείες, πότε παραμυθένιες, που μας αφηγήθηκε εναλλάξ, μας κράτησαν εκεί με αμείωτο το ενδιαφέρον παρά το κρύο που άρχισε να γίνεται αισθητό μετά τις 10. Εντέλει ήταν μια υπέροχη βραδιά για όλους για την οποία εκτός από

Η Πρόεδρος του «Τσουκαλά», Μαρία Μπουλάκη Λυπηρίδη.

Η παρέα του Κώστα Τσολοδήμου στην εκδήλωση του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης.

32

πολύγυρος το Σύλλογο Κρητών συνέβαλαν το «Τεχνοδρόμιο» και η «Νεολαία Πολυγύρου». Με αφορμή την παραπάνω εκδήλωση, ο Γιάννης Αικατερινάρης έγραψε υπό τον τίτλο «Ο Λουδοβίκος των Ανωγείων «συναντά» το Νίκο Μαμαγκάκη στην Παναγία Πολυγύρου»: «Η πρόσφατη συναυλία του Λουδοβίκου των Ανωγείων και των συνεργατών του ήταν ασφαλώς ανάμεσα στις πιο ποιοτικές εκδηλώσεις του φετινού καλοκαιριού στη Χαλκιδική. Παρουσίαζε ενδιαφέρον όχι μόνο μουσικό, αλλά και σημειολογικό! Οι ερωτικοί ψίθυροι των τραγουδιών έφταναν στους ακροατές απαλοί σαν χάδι. Η αίσθηση αυτή ενισχύονταν από ένα διακριτικό φωτισμό, στις αποχρώσεις του μπλε, και το θρόισμα των δέντρων που προκαλούσε ένας ήπιος και φιλικός αέρας. Δυο μεγάλοι κλώνοι δέντρων, από αυτά που ως μνημεία της Φύσης στολίζουν το τοπίο της Παναγίας Πολυγύρου, έγερναν πάνω από το πάλκο και έστεφαν τους μουσικούς «εις ανταπόδοσιν» της προσφοράς τους στον τόπο και στους ανθρώπους του! Ιδιαίτερα τα τραγούδια σε στίχους του Κρητικού ποιητή Βιτζέντζου Κορνάρου (1553 – 1614), ανακαλούσαν στους παλαιότερους μνήμες από ένα παρελθόν έξι δεκαετιών! Τον ίδιο τόπο επισκεπτόταν συχνά στα τέλη της δεκαετίας του ’60 ο επίσης Κρητικός και προικισμένος μουσικός μας Νίκος Μαμαγκάκης. Εμπνέονταν από το ιστορικό μνημείο - αρχέτυπο του ναού της Παναγίας και από τον υποβλητικό περιβάλλοντα χώρο του. Δεν είχαν αρχίσει, βλέπετε, οι «εξωραϊστικές» επεμβάσεις που αλλοίωσαν την τυπολογία και την μορφολογία του μνημείου, ούτε φυσικά ίσχυε η σημερινή απαγόρευση τέλεσης των γαμήλιων τελετών και άλλων μυστηρίων σε αυτό. Τα εξωκλήσια της Μητρόπολης Κασσανδρείας ήταν ακόμη ανοιχτά και συνδεδεμένα με την παράδοση και το πνεύμα του τόπου! Ο Μαμαγκάκης (Ρέθυμνο 1929 − Αθήνα 2013) έμενε εκείνη την περίοδο σε σπίτι της συνοικίας «Λιβάδι», στην περιοχή όπου κατασκευάστηκε αργότερα το σημερινό Διοικητήριο της Χαλκιδικής. Ήταν κοντά στο σπίτι της γιαγιάς μου Κυριακούς Βερροιώτη. Ετοιμαζόταν να φύγει ή ερχόταν από τον Μόναχο όπου ολοκλήρωσε τις μουσικές σπουδές του, δεν θυμάμαι... Προετοίμαζε τη σύνθεση για τον «Ερωτόκριτο» σε στίχους του Βιτζέντζου Κορνάρου. Αρετούσα ήταν τότε γι’ αυτόν μια μαθήτρια του Γυμνασίου Πολυγύρου, δυο τάξεις πιο πάνω από μένα. Όλγα θυμάμαι την έλεγαν… Ο γάμος τους στον Πολύγυρο, λίγο αργότερα, απετέλεσε ένα …«ιστορικό» γεγονός!

Ο Λουδοβίκος των Ανωγείων στην «Παναγία» την Πολυγυρινή.

33

πολύγυρος Δεν πέρασε και πολύς καιρός όταν ο αδελφός της και συμμαθητής του αείμνηστου αδελφού μου Νίκου μου χάρισε ένα δίσκο βινυλίου της «LYRA» με τον «Ερωτόκριτο». Ήταν του γαμπρού του, του Νίκου Μαμαγκάκη. Βασικοί συντελεστές του δίσκου ήταν οι αγαπημένοι ηθοποιοί εκείνης της εποχής Μάνος Κατράκης (ποιητής) και Βέρα Ζαβιτζιάνου (Αρετούσα). Τον κρατάω ευλαβικά για να ζωντανεύει τις μνήμες μου!» «ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΗΤΡΗ»: Μ’ αυτό το σύνθημα όλη η κοινωνία της Γαλάτιστας και της γύρω περιοχής ένωσαν τις δυνάμεις τους και στήριξαν την προσπάθεια που κάνει ο μικρός Δημήτρης να κερδίσει και πάλι τη θέση του ανάμεσά μας. Ο Δημήτρης βρίσκεται σε κέντρο αποκατάστασης στη Λάρισα μετά από αυτοκινητιστικό ατύχημα που κόντεψε να του στοιχίσει τη ζωή. Για το σκοπό αυτό, την Παρασκευή 2 Σεπτεμβρίου στο Δημοτικό Γήπεδο της Γαλάτιστας «Ν. Αβέρης», διοργανώθηκε μεγάλη μουσική συναυλία με τη συμμετοχή των αγαπημένων καλλιτεχνών Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Γιάννη Ζουγανέλη και του μουσικού συγκροτήματος «No money No Funny» οι οποίοι τραγούδησαν αφιλοκερδώς σε μία συναυλία γεμάτη παλμό και συγκίνηση. Διοργανωτής της εκδήλωσης, που τελούσε υπό την αιγίδα του Δήμου Πολυγύρου, ήταν ο Σύλλογος Νεολαίας Γαλάτιστας με τη συνδρομή των αθλητικών συλλόγων της περιοχής «Ανθεμούς», «Αθλητικού Ομίλου Γαλάτιστας», καθώς και πολλών μεμονωμένων εθελοντών.

Έργο του Μάριου Σπηλιόπουλου.

«ΤΑ 700 ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ», ήταν ο τίτλος της έκθεσης του Πολυγυρινού εικαστικού Μάριου Σπηλιόπουλου, που εγκαινιάσθηκε το βράδυ του Σαββάτου 6 Αγούστου στο Γυαλί Τζαμί των Χανίων. Η πρωτότυπη έκθεση παραμένει στο χώρο του μνημείου έως τις 25 Σεπτεμβρίου για τον κόσμο που θα ήθελε να την επισκεφθεί. Στην εκδήλωση των εγκαινίων μίλησε ο πρόεδρος της Δημοτικής Πινακοθήκης κ. Γ. Βαρουδάκης, ενώ στη σπουδαιότητα της έκθεσης στάθηκε η αντιδήμαρχος Πολιτισμού κ. Β. Περράκη. Από τη μεριά του ο Μάριος Σπηλιόπουλος αφιέρωσε την έκθεσή του σε όλα τα παιδιά των Χανίων και σε όλα τα παιδιά του κόσμου και κατέληξε πως «αυτά τα έργα ούτε έρχονται από τον ουρανό, ούτε γίνονται από μόνα τους. Εκτός από τον καλλιτέχνη πρέπει να υπάρχουν συνέργειες και σε αυτήν την έκθεση υπήρχαν συνέργειες».

Ο Μάριος Σπηλιόπουλος και τα …700 ονόματα του Θεού.

34

πολύγυρος ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Δημήτρη Κοσμά, «Πλουτάρχου: Πώς αν τις διακρίνειε τον κόλακα του φίλου», των εκδόσεων Γλάρος, Θεσσαλονίκη Μάιος 2016. Πρόκειται για το 9ο βιβλίο του Πολυγυρινού φιλολόγου, (βλ. βιβλιογραφία στο 79ο /2015 τ. του «Π»), ο οποίος τιμά τη γενέτειρά του για την ποιότητα και το επίπεδο των συγγραμμάτων του. Στο έργο του αυτό καταπιάνεται με τον πολυγραφότατο Πλούταρχο τον Χαιρωνέα και συγκεκριμένα με μια από τις 85 πραγματείες του που περιλαμβάνονται στα «Ηθικά», υπό τον προαναφερόμενο τίτλο, «Πώς αν τις διακρίνειε τον κόλακα του φίλου». Αποδέκτης της πραγματείας του Πλουτάρχου είναι ο Αντίοχος Φιλόπαππος και ο συγγραφέας «…φιλοδοξεί να προσφέρει ένα εργαλείο στον σκεπτόμενο άνθρωπο, προκειμένου να εντοπίσει τον απρόβλεπτο και ραδιούργο κόλακα, που λειτουργεί υποχθόνια, αλλά διαφέρει από τον αδέξιο παράσιτο και τις γλοιώδεις φιλοφρονήσεις του. Η αποκάλυψη της φθοροποιού επίδρασης της κολακείας και η μείωση της εμβέλειάς της είναι εντέλει ο σκοπός της πραγματείας…». Ο κ. Κοσμάς μεταφράζει και σχολιάζει ενδελεχώς την πραγματεία και η επάρκειά του, ως φιλολόγου και μελετητή της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, εξασφαλίζει μια ποιοτική όσο και απολαυστική ανάγνωση του ενδιαφέροντος αυτού συγγράματος. Θανάση Μπαντέ, Α΄ τόμος: «Ο Αριστοτέλης & η γέννηση της Πολιτικής Επιστήμης», Β΄ τόμος: «Ο Αριστοτέλης & η αναζήτηση της ιδανικής Πόλης» εκδόσεις Ερανιστής, Σέρρες 2015. Πρόκειται για την δεύτερη συγγραφική προσπάθεια του Θανάση Μπαντέ φιλολόγου, μετά την «Ο Θουκιδίδης, ο πόλεμος και η πολιτική», καρπός της οποίας είναι το δίτομο έργο με τους προαναφερόμενους τίτλους. Στόχος του έργου αυτού, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι η επαναπροσέγγιση των εννοιών μέσα από την οπτική του Αριστοτέλη. Με βάση τα τέσσερα πρώτα βιβλία των «Πολιτικών» του, ο συγγραφέας επιδιώκει να καταδείξει τα θεμέλια της πολιτικής επιστήμης, όπως τέθηκαν εδώ και σχεδόν είκοσι τρεις αιώνες. Στον δεύτερο τόμο ο συγγραφέας, με βάση τα τέσσερα τελευταία βιβλία των «Πολιτικών», παρουσιάζει την πορεία της αριστοτελικής σκέψης και την τεκμηρίωση των δεδομένων προς την αναζήτηση της ιδανικής πόλης, δηλαδή του ιδανικού πολιτεύματος, ως προϋπόθεση της ανθρώπινης ευτυχίας. Έτσι ολοκληρώνει τον τρόπο με τον

Από την παρουσίαση του δίτομου έργου του Θ. Μπαντέ στην Ιερισσό.

35

πολύγυρος οποίο προσεγγίζει ο Αριστοτέλης τα πολιτεύματα, επισημαίνοντας το ρόλο του νομοθέτη, της παιδείας, της εξισορρόπησης των ταξικών διαφορών, των επιμέρους θεσμών κλπ. Και τα δυο βιβλία αποτελούν ολοκληρωμένη προσέγγιση των «Πολιτικών» του Αριστοτέλη, ωστόσο, είναι γραμμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να διαβαστούν ανεξάρτητα διατηρώντας τη νοηματική τους αυτονομία. Τα δύο βιβλία του Θ. Μπαντέ παρουσιάστηκαν σε Θεσσαλονίκη, Σέρρες και Ιερισσό. Ευελπιστούμε και σε μια παρουσίαση στον Πολύγυρο, πριν παρέλθει το 2016, το οποίο ανακηρύχτηκε από την Unesco ως έτος Αριστοτέλη, με αφορμή τη συμπλήρωση 2400 χρόνων από τη γέννηση του. Άσχετο:…Κι εκεί που νομίσαμε πως έκλεισε ο κύκλος των μεγάλων φιλολόγων στον Πολύγυρο (βλ. Τ. Κοσμάς, Θ. Χριστιανός, Τ. Βορδού κ.ά.), μας… προέκυψε, ο Θανάσης Μπαντές για να αναθεωρήσουμε την πεποίθησή μας και να αναθαρρήσουμε! Με την ευκαιρία, ο Θανάσης Μπαντές είναι γιος του γνωστού Πολυγυρινού μαθηματικού Γιώργου Μπαντέ (βλ. τ. 54/2009 του «Π») και της Μαρίνας, το 1994 ξεκίνησε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή Ιωαννίνων (τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής & Ψυχολογίας) απ’ όπου αποφοίτησε επιλέγοντας την κατεύθυνση της Φιλοσοφίας. Σήμερα ζει στις Σέρρες, αρθρογραφεί στην τοπική εφημερίδα «Ελευθερία» και στην ιστοσελίδα του Ερανιστή (eranistis.net). «Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς» 25 χρόνια ζωής», αυτοέκδοση, Θεσσαλονίκη 2016. Πρόκειται για τη μικρή όσο και ενδιαφέρουσα ιστορία του «Τσουκαλά» από την ίδρυσή του το 1989 μέχρι σήμερα και περιλαμβάνει δράσεις, εκδηλώσεις, επισκέψεις, παρεμβάσεις και προσφορές του συλλόγου με πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Το μεγαλύτερο βάρος της έκδοσης ανέλαβε η τελευταία πρόεδρος του συλλόγου Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη με άξιους συμπαραστάτες τους Απόστολο Κελιαφάνο, Πάνο Βερροιώτη, Γιάννη Τσίκουλα, Κώστα Τσολοδήμο και άλλους. Στόχος του βιβλίου, «…τα μέλη και οι φίλοι του συλλόγου να κρατήσουν μέσα τους άσβεστη την ανάμνηση της 25ετούς δράσης του συλλόγου μας…», όπως γράφει η Μ. Μπουλάκη στον σύντομο πρόλογο. Ως εξώφυλλο χρησιμοποιήθηκε το ζωγραφικό έργο του Γιάννη Τσίκουλα «Πολύγυρος». Τη φιλολογική επιμέλεια είχε η Ανθούλα Σεφεριάδου. Νίκου Κοντογιαννόπουλου, «Στην τροχιά των μεγάλων του Πνεύματος – Φιλοσοφική ποίηση & σατιρική φιλοσοφία», εκδόσεις Αμφικτιονία Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη 2015. Πρόκειται για ποιητική συλλογή, της οποίας, σύμφωνα με τον συγγραφέα, «τα ερεθίσματα προέκυψαν από τις εμπνευσμένες ρήσεις μεγάλων Ελλήνων φιλοσόφων της αρχαιότητας καθώς και ξένων σοφών, από την ερωτική διάθεση της ηλικίας, από εικόνες και περιγραφές γεγονότων ή από βιώματα… Αδυνατώντας να τα εκφράσω με άλλον τρόπο, βρίσκουν διέξοδο μέσα από τον ποιητικό μου λόγο…». Ο Ν. Κοντογιαννόπουλος γεννήθηκε στον Πολύγυρο και κατοικεί στη Θεσσαλονίκη. Είναι πτυχιούχος της Στρατιωτικής Ιατρικής Σχολής και έλαβε τις ειδικότητες Παθολογίας και Καρδιολογίας. Αποστρατεύτηκε με το βαθμό του Ανωτέρου Γενικού Αρχιάτρου. Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές και ποιήματά του έχουν συμπεριληφθεί σε ανθολογίες ποίησης.

36

πολύγυρος Τα 25χρονα του «Τσουκαλά» Ο Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς» συμμετείχε στο 8ο Φεστιβάλ του Δήμου Πολυγύρου με τη συναυλία «Καλοκαιρινές περιπλανήσεις» και την παρουσίαση του βιβλίου «Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς» 25 χρόνια ζωής». Την εκδήλωση χαιρέτισε η πρόεδρος του συλλόγου κ. Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη με την ακόλουθη ομιλία: «Και φέτος για Πέμπτη χρονιά, ο σύλλογός μας δίνει το παρόν στις καλοκαιρινές γιορτές του Δήμου Πολυγύρου. Απόψε, 13 Ιουλίου 2016, ενώπιον του Δημάρχου μας κ. Αστ. Ζωγράφου, του προστάτη μας προέδρου του «Παγχαλκιδικού» κ. Μιχ. Καρτσιώτη, άλλων επισήμων, μελών του συλλόγου μας και πλήθος συμπατριωτών μας, κάτω από τον καταγάλανο έναστρο ουρανό του Πολυγύρου, η ορχήστρα του Κ. Τσολοδήμου θα σκορπίσει κέφι και χαρά σε όλους. Είναι όλο το Δ.Σ. παρόν. Με επιδίωξη την επιτυχία της βραδιάς θέλουμε να κάνουμε μια εξομολόγηση. Να σας πούμε ότι οι σκοποί που υπηρετήσαμε ορίστηκαν το έτος 1989 με το καταστατικό ίδρυσης του συλλόγου κι απόψε στεκόμαστε μπροστά σας, όχι ταπεινά, αλλά με υπερηφάνεια, γιατί αναπτύξαμε δραστηριότητες σε όλους τους τομείς που αναφέρονται σ’ αυτό. Λαογραφία, ιστορία, πολιτισμός, κύκλος ομιλιών από επιστήμονες, προβάλαμε τις ομορφιές του Πολυγύρου, τα μουσεία του, διασκεδάσαμε κι έτσι κλείσαμε μια διαδρομή 25 χρόνων. Τη διαδρομή αυτή το Δ.Σ. αποφάσισε να την περιγράψει σ’ ένα βιβλίο, το οποίο θα παρουσιάσει στη συνέχεια ο αντιπρόεδρος κ. Γιάννης Τσίκουλας. Το βιβλίο δεν έχει απολογητικό σκοπό. Επιδίωξή μας είναι να μείνει η ιστορία του συλλόγου παντοτινή ανάμνηση. Να ενεργήσει σ...37υμβουλευτικά για την τυχόν δημιουργία ενός νέου ξεκινήματος, αυτός είναι και ο στόχος της αφιέρωσης του βιβλίου στους νέους «Παραδείγματος χάριν» και … για «σκόπελο στη λησμονιά», όπως γράφαμε στα μαθητικά μας λευκώματα. Ο κ. δήμαρχος, στο καλωσόρισμά του, μας είπε ότι «είμαστε ο μόνος σύλλογος που δεν του ζήτησε ενίσχυση, αντιθέτως τον βοήθησε, όπου μας υπέδειξε ότι είχε ανάγκη. Με την ευκαιρία επισημαίνω τις μεγάλες προσφορές μας προς τους συνδημότες μας. Το πρωτοποριακό καλλιτέχνημα του γλύπτη καθηγητή Γ. Τσάρα, που τοποθετήθηκε έξω από το θέατρο Πολυγύρου. Η τέχνη ανάβει φως στα μάτια των ανθρώπων. Το έργο αυτό ενώθηκε με το φως και τα χρώματα της γης του Πολύγυρου. Παντοτινό σημάδι φλογερής αγάπης, σύμπνοιας και μεγαλοφροσύνης για την παραγωγή του έργου.

Το πρωτοποριακό καλλιτέχνημα – προσφορά του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς» στην είσοδο του Δημοτικού Θεάτρου Πολυγύρου.

37

πολύγυρος Με χαρά επίσης συμμετέχουμε με μεγάλο χρηματικό ποσόν στην ανακαίνηση του Παιδικού Σταθμού στα «Κότσαλα». Η σημερινή μας παρουσία, θα μου ήταν πολύ ευχάριστο να πω, μας δίνει δυνάμεις να συνεχίσουμε. Όμως, παρά τις επανειλημμένες οχλήσεις μας, δεν βρέθηκαν συνεχιστές του έργου μας. Εμάς, ο χρόνος μας δίνει σημάδι πως πρέπει ν’ αποχωρήσουμε. Απόψε είναι η τελευταία παρουσία ενώπιόν σας. Είχε γίνει συνήθεια, εδώ και 5 χρόνια, να περνάμε μια όμορφη καλοκαιρινή βραδιά όλοι μαζί. Σας ευχαριστούμε για την παρουσία σας. Ευχόμαστε να περάστε μια όμορφη βραδιά ξένοιαστοι. Τα χειροκροτήματά σας θα επικυρώσουν τη συμφωνία σας, που δηλώνει ότι περάσατε ωραία όλες τις προηγούμενες χρονιές, γι αυτό είστε κι απόψε κοντά μας. Η μουσική αγγίζει τις ψυχές μας. Όταν θυμάμαι τα λόγια του Περικλή στον Επιτάφιο «ότι το σημαντικό δεν είναι τα μνημεία που αφήσαμε πίσω, αλλά οι ψυχές και τα πλάσματα που αγγίζουμε», είμαι εξαιρετικά ευτυχής που υπήρξα ενεγρό μέλος του συλλόγου μας που είχε «το άγγιγμα ψυχής» σαν κυριότερο σκοπό. Αυτό αποδεικνύεται από το σύνολο του έργου μας που παρουσιάζεται στο βιβλίο μας «Τα 25 χρόνια ζωής του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς».

Ο Απόστολος Κελιαφάνος στην τελευταία γιορτή του «Τσουκαλά».

Βροχή και δάκρυα Ένα δειλινό στον Πολύγυρο*

Ιωάννης Τσίκουλας Ομ.ΚαθηγητήςΠαιδιατρικήΑ.Π.Θ.

Από μικρός, από τότε που κατάλαβα τον κόσμο, επιθυμούσα διακαώς να φύγω από τον Πολύγυρο, τον τόπο που γεννήθηκα και κατοικούσα, όπως πιστεύω το επιθυμούσαν και πολλά άλλα συνομήλικά μου παιδιά την εποχή εκείνη. Με «έπνιγε» το χωριό. Με μάγευε η ζωή της πόλης και τα όσα προσέφερε. Με μάγευε η Θεσσαλονίκη, που ήταν η μόνη προσιτή πόλη σε μας. Με μάγευε η ατμόσφαιρά της, οι μεγάλοι της δρόμοι, τα αυτοκίνητα, η αέναη κίνηση, τα σπίτια της, που είχαν τρεχούμενο νερό, τηλέφωνο, παγωνιέρες, ράδια, ηλεκτρικά κουδούνια και τόσα άλλα θαυμαστά, που μας ήταν «πουλιά άπιαστα».

Ο Πρόεδρος και ο Ταμίας του ΑΟΠ, Ξ. Παραθυράς και Ι. Σφυρής, απονέμουν στην Πρόεδρο του «Τσουκαλά», Μαρία Μπουλάκη Λυπηρίδη αναμνηστική πλακέτα.

38

πολύγυρος Τότε, αρχές δεκαετίας του 1950, υπήρχε ένα μεγάλο σουξέ στο τραγούδι «Βίρα της άγκυρες» με το οποίο, όταν το άκουγα, ταυτιζόμουν απόλυτα: «βίρα τις άγκυρες και βάλε πλώρη Πέρα από το έρημο το φτωχοχώρι, σ΄ άλλα λιμάνια, σε ξένους τόπους να δουν τα μάτια μου κι άλλους ανθρώπους». Ήθελα κι εγώ λοιπόν να φύγω απ’ τον Πολύγυρο, παρ’ όλο που βέβαια δεν ήταν πια και «έρημο φτωχοχώρι» αλλά δεν ήταν και η ονειρεμένη μου Θεσσαλονίκη! Ήθελα να ανοίξω τα φτερά μου «να δουν τα μάτια μου ξένους τόπους, να δουν τα μάτια μου κι άλλους ανθρώπους». Στο σχολείο και ιδίως στο Γυμνάσιο διάβαζα με πάθος τα μαθήματά μου, διάβαζα με το ίδιο πάθος ώρες ατελείωτες και εξωσχολικά βιβλία, μάθαινα συγχρόνως δύο ξένες γλώσσες από «μεθόδους άνευ διδασκάλου» με σκοπό να αποκτήσω εφόδια για να μπορέσω να αγωνιστώ και να κατακτήσω μια θέση κάτω από τον ήλιο της μεγάλης πόλης. Να φύγω από τον Πολύγυρο! Τελειώνοντας το Γυμνάσιο έφυγα από τον Πολύγυρο, όπως όλα τα χρόνια, το σχεδίαζα. Έζησα σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας και της Ευρώπης, όπου σπούδασα, μετεκπαιδεύτηκα και ξαναμετεκπαιδεύτηκα. Γέμισε το μυαλό μου και η ψυχή μου γνώσεις και εμπειρίες. «Είδαν τα μάτια μου και ξένους τόπους, είδαν τα μάτια μου κι άλλους ανθρώπους». Τελικά εγκαταστάθηκα στη Θεσσαλονίκη, όπου άρχισα πανεπιστημιακή καριέρα στην Παιδιατρική Κλινική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και συγχρόνως άρχισα να ασκώ ελεύθερο επάγγελμα ως παιδίατρος. Πρόγραμμα καθημερινό, εξαντλητικό, ασθενείς στο νοσοκομείο και στο ιδιωτικό ιατρείο, διδασκαλία στους φοιτητές και τους ειδικευόμενους παιδιάτρους, ερευνητικές εργασίες, συνέδρια και σκληρή μελέτη για να κατακτήσω και άλλες βαθμίδες κι άλλες κορυφές. Με είχε συνεπάρει ο άνεμος της δημιουργίας και της φιλοδοξίας, και γιατί όχι, και της ματαιοδοξίας. Παράλληλα δημιούργησα οικογένεια, παιδιά. Οι υποχρεώσεις μου έγιναν μεγάλες, πιεστικές. Με «έπνιγαν» και τότε άρχισα σιγά-σιγά να νοσταλγώ όλο και πιο έντονα τη ζωή, που είχα περάσει στον Πολύγυρο αλλά να αγαπώ όλο και πιο πολύ και τη σύγχρονη πραγματικότητά του. Και όσο περνούσαν τα χρόνια και κατακτούσα τους στόχους μου και ωρίμαζα και είχα περισσότερο χρόνο να στοχαστώ και να ασχοληθώ με τον εσωτερικό μου κόσμο, τόσο περισσότερο ένιωθα να μεγαλώνει η νοσταλγία μου και η αγάπη μου για τον Πολύγυρο και η ανάγκη μου να επικοινωνώ με Πολυγυρινούς για να θυμόμαστε τα παλιά και να μαθαίνω τα καινούρια. Αυτό όμως δεν ήταν εύκολο. Δεν μπορούσα να είμαι κάθε λίγο στον Πολύγυρο ούτε να βρίσκω, όποτε ήθελα, Πολυγυρινούς στη Θεσσαλονίκη.

Ο Γιάννης Τσίκουλας παρουσιάζει το βιβλίο «… Τσουκαλάς – 25 χρόνια ζωής».

Από τις εξορμήσεις του «Τσουκαλά» ανά την Ελλάδα.

39

πολύγυρος Και κάποια στιγμή εγένετο φως! Μια ομάδα αξιόλογων και καταξιωμένων Πολυγυρινών της Θεσσαλονίκης, ανακοίνωσε την ίδρυση Συλλόγου Πολυγυρινών στη Θεσσαλονίκη με την επωνυμία «Τσουκαλάς». Πραγματικά απογειώθηκα. Τρελάθηκα από χαρά. Ένιωσα ότι «ήρθε το βουνό στο Μωάμεθ», αφού ο Μωάμεθ δεν μπορούσε να πηγαίνει στο βουνό όσο συχνά ήθελε! Ένιωσα ότι άνοιγε μια ζεστή αγκαλιά να μ’ αγκαλιάσει και ένιωσα μια ακατάσχετη επιθυμία να πέσω στην αγκαλιά αυτή. Τότε ακριβώς που το είχα όλο και περισσότερο ανάγκη να επικοινωνήσω με έναν άλλο τρόπο με την ιδιαίτερη πατρίδα μου, χωρίς να ξέρω όμως πώς, ήρθε σαν από μηχανής θεός η ίδρυση του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης. Ήταν Οκτώβρης του 1989. Έγινα πάραυτα ένθερμο μέλος του από την ημέρα της ίδρυσής του. Την άλλη κιόλας μέρα το απόγευμα, μόλις τελείωσα τη δουλειά μου στο νοσοκομείο, πήρα το αυτοκίνητό μου και πέταξα κυριολεκτικά στον Πολύγυρο. Είχα σκοπό να περπατήσω σ’ όλους τους δρόμους του, αν ήταν δυνατόν, σε κάθε γωνιά του, σα να ήθελα να τους ανακοινώσω ότι κάτι καινούριο αρχίζει μεταξύ μας, ότι ανανεώνεται εκ βάθρων η σχέση με τον Πολύγυρο, μια σχέση που έβλεπα να γίνεται έρωτας. Είχα όντως απογειωθεί, όπως είπα. Όταν έφτασα στον Πολύγυρο άρχισε μια βροχή, που δυνάμωνε συνεχώς. Όμως τίποτα δε με σταματούσε να πραγματοποιήσω το σχέδιό μου. Σε λίγες ώρες νύχτωνε. Έπρεπε να επιστρέψω στη Θεσσαλονίκη. Δεν ήξερα αν μπορούσα να ξανάρθω γρήγορα στον Πολύγυρο κι εγώ καιγόμουνα από πόθο να τον αγκαλιάσω εκείνη την ώρα και να τον βεβαιώσω για την ανανέωση και το βάθεμα της αγάπης μου γι αυτόν. Έτσι ξεκίνησα την περιπλάνηση στους δρόμους του μέσα στη βροχή. Το νερό της βροχής, που δεν μπορούσε να συγκρατήσει η ομπρέλα μου, ερχόταν και έβρεχε το πρόσωπό μου. Ήταν σαν να με φιλούσε τρυφερά ο Πολύγυρος. Ένιωθα μια υπέρτατη ευτυχία. Περπατούσα σε μέρη, που είχα χρόνια να πάω. Θυμόμουνα και θυμόμουνα! Κι όσο θυμόμουνα τόσο περισσότερα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα πλημμύριζαν την ψυχή μου με αποτέλεσμα να αρχίσουν δάκρυα να τρέχουν από τα μάτια μου. Δάκρυα που δεν έλεγαν να σταματήσουν. Περπατούσα και έκλαιγα. Ήταν ένα κλάμα ηδονικό και επώδυνο, ένα κλάμα τελικά λυτρωτικό. Τα δάκρυά μου ενώνονταν με το νερό της βροχής, που έπεφτε ασταμάτητα. Κι αυτό κράτησε ώρα πολλή. Έφτασα τέλος στη γειτονιά μου. Κόντευε να νυχτώσει κι έπρεπε να φύγω. Και εκεί ήρθα πρόσωπο με πρόσωπο με τη θεια την Παγώνα, μια γειτό-

Από τις εκδηλώσεις του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς».

40

πολύγυρος νισσά μου, που την ήξερα από τη μέρα, που γεννήθηκα και την αγαπούσα και με αγαπούσε αληθινά. Μόλις είδε τα δάκρυα στα μάτια μου με ρώτησε γεμάτη έγνοια: «τι έχ(ι)ς, τι έπαθις, Γιανούδ΄ κι κλαις;». Προσπάθησα να διασκεδάσω την εντύπωσή της και της είπα ότι δεν κλαίω, είναι τα νερά της βροχής στο πρόσωπό μου. «Δε μι ξιγιλάς ιμένα, Γιαννούδ΄» μου απάντησε «δεν είνι νερά από βροχή. Πε μι ιμένα. Ίμι μάνα σ΄ ιγώ». Αφού πια δεν μπορούσα να αρνηθώ πως έκλαιγα, προσπάθησα να βρω μια λέξη που να της δώσω να καταλάβει γιατί έκλαιγα. Δεν βρήκα άλλη και της είπα ακούσια τη λέξη, που ήμουνα σίγουρος πως δεν θα καταλάβαινε. Της είπα «κλαίω από νοσταλγία, θεια Παγώνα, από μεγάλη νοσταλγία». «Από τι κλαις βρε Γιαννούδ΄;» με ξαναρώτησε και με κοίταξε παράξενα στα μάτια. «Από νοσταλγία, θεια Παγώνα» επανέλαβα. Με ξανακοίταξε πιο παράξενα και μονολόγησε «Ε, έχιτι πουλλά ντέρτια κι σις οι γραμματιζούμενοι. Τι να πω;»! Επίλογος Δε με διέψευσε ο Σύλλογος Πολυγυρινών. Βάθυνε και πλάτυνε την αγάπη μου και τη σχέση μου με τον Πολύγυρο και τους Πολυγυρινούς. Μου προσέφερε, όπως πιστεύω και σε όλα τα μέλη του, ανείπωτες ώρες ζεστασιάς, γνώσεων, αναμνήσεων, γλαρότητας, συγκίνησης και ψυχαγωγίας, ώρες πραγματικής ευτυχίας. Ένιωθα ότι ήμουν σε μια ζεστή, γνώριμη αγκαλιά. Είχα την τιμή να υπηρετήσω τον Σύλλογο ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου για αρκετά χρόνια, παλιότερα ως γενικός γραμματέας και τα τελευταία χρόνια ως αντιπρόεδρος. Πήγαμε εκδρομές, οργανώσαμε χοροεσπερίδες, συναυλίες, οργανώσαμε λογοτεχνικές εκδηλώσεις και εκδηλώσεις, όπου αναπτύχθηκαν ιατρικά και κοινωνικά θέματα, προσπαθήσαμε να ανακουφίσουμε αναξιοπαθούντες πατριώτες μας και να προβάλουμε τον Πολύγυρο στη Θεσσαλονίκη και αλλού. Μια από τις τελευταίες ενέργειες του Συλλόγου, που έγινε με απόφαση του τελευταίου διοικητικού Συμβουλίου, ήταν η προσφορά στο Δήμο Πολυγύρου ενός γλυπτού, που κοσμεί την πρόσοψη του Δημοτικού Θεάτρου της πόλης μας. Το γλυπτό παριστάνει μια δέσμη από κατακόκκινες φλόγες που υψώνονται προς τον ουρανό και είναι έργο του γλύπτη Γ. Τσιάρα. Τα έργα τέχνης βέβαια προκαλούν ποικίλα συναισθήματα, ποικίλης έντασης σ’ αυτούς που έρχονται σε επαφή μαζί τους. Ο κάθε θεατής θα εισπράξει τα δικά του. Εμένα βλέποντας το έργο αυτό στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο με κάνει να νιώθω την ατσάλινη θέληση, τη χαλύβδινη δύναμη, την ενότητα των προγόνων μας Πολυγυρινών, που έτσι δεμένοι, όταν χρειαζόταν, σαν δεμάτι σε μια αγκαλιά, ξεπερνούσαν τις δυσκολίες των καιρών και έμεναν όρθιοι, υψηλόφρονες, κυνηγοί των υψηλών ιδανικών, κοιτάζοντας ψηλά τον ουρανό, όπως το καλλιτέχνημα αυτό, το μπουκέτο με τις άλικες φλόγες, πιστεύοντας ότι θα γίνει ένα από τα αναγνωρίσιμα, ένα από τα σημεία αναφοράς της μικρής μας πόλης, της πολυαγαπημένης. Η «βροχή και τα δάκρυα» εκείνο το δειλινό του 1989 στους δρόμους του Πολυγύρου ήταν η αρχή και οι «φλόγες» στο θέατρο του Πολυγύρου το 2015 ήταν το τέλος της συναρπαστικής σχέσης μου με τον Σύλλογο Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς». Στην ψυχή μου όμως αυτά, που μου πρόσφερε ο Σύλλογος θα τραγουδούν για πάντα, δεν θα έχουν ποτέ τέλος.

*(Το παραπάνω είναι το εισαγωγικό κείμενο του βιβλίου «Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης Ο Τσουκαλάς 25 χρόνια ζωής», Θες/νίκη 2016, μας συγκίνησε και το περιλάβαμε τιμής ένεκεν στο παρόν τεύχος).

41

πολύγυρος Ο καθηγητής μου Βρασίδας Κυργιαφίνης

(έναντι μνημόσυνου για τα εφτά χρόνια απουσίας του απ’ τη ζωή αυτή)

Δήμητρα Χαριστού

Παγωμένο πρωινό του Γενάρη του ’86. Κατέβαινα αγχωμένη την Αρχαιολογικού Μουσείου και δεν ήμουν σίγουρη αν το τακ-τακ που άκουγα ήταν από τα τακουνάκια μου στις πλάκες του πεζοδρομίου ή από το μέρος της καρδιάς μου. Η αιτία του άγχους μου ήταν ότι εκείνη τη μέρα έπρεπε να δηλώσω οπωσδήποτε μάθημα για τη δεύτερη πτυχιακή μου, μιας κι έληγε η προθεσμία, κι είχα διαλέξει ένα μάθημα που πολύ μου άρεσε αλλά όλοι της παρέας με απέτρεπαν από αυτό. Διάβηκα τη σιδερένια αυλόπορτα και στάθηκα μπροστά στην είσοδο του ωραιότατου νεοκλασικού κτιρίου που από το 1933 φιλοξενούσε την Παιδαγωγική Ακαδημία της Θεσσαλονίκης. Να πάω ευθεία ή να στρίψω δεξιά; Αν πήγαινα ευθεία θα έμπαινα στη σχολή και θα διεκπεραίωνα την εκκρεμότητα που είχα, για την οποία είχα έρθει τόσο νωρίς στη σχολή εκείνη τη μέρα κι η οποία με ταλάνιζε το τελευταίο διάστημα. Αν έστριβα δεξιά στο στενό δρομάκι, θα «τρύπωνα» στο αγαπημένο, ζεστό και φιλόξενο χώρο του κυλικείου της σχολής, όπου σίγουρα αργότερα θα συναντούσα την παρέα μου και θα έπινα το μοναδικό νεσκαφέ που όμοιό του δεν έχω πιει από τότε. «Να πας ευθεία, να πας ευθεία» μου φώναξε η φωνή της συνείδησής μου, «να πας ευθεία, να πας ευθεία» ήταν σα να μου έλεγαν και τα τιτιβίσματα των μικρών μαθητών που έφταναν κι εκείνα αγουροξυπνημένα κι έτρεχαν στην κοινή αυλή της σχολής και των πρότυπων Δημοτικών Σχολείων μέχρι να χτυπήσει το πρώτο κουδούνι. Και πήγα ευθεία και μπήκα στη σχολή, στο πρώτο από τα γραφεία των καθηγητών, όπου ήξερα πως θα έβρισκα τον καθηγητή που έψαχνα, τον κύριο Βρασίδα Κυριαφίνη. Είχε τη φήμη του πολύ τυπικού και αυστηρού καθηγητή σε αντίθεση με άλλους που ήταν χαλαροί, φιλικοί και γενναιόδωροι στη βαθμολογία τους. Κάποιοι μάλιστα ήταν τόσο φιλικοί με μας τους φοιτητές που μας ζητούσαν να τους μιλούμε στον ενικό. Όπως είναι φυσικό αυτής της κατηγορίας οι καθηγητές είχαν μεγάλο ακροατήριο στο μάθημά τους και μεγάλη ζήτηση για τις πτυχιακές. Εγώ όμως, που θεωρώ πως δάσκαλοι και μαθητές δεν μπορούμε να είμαστε φίλοι αλλά καλοί συνεργάτες, επέλεξα Λαογραφία και Κυριαφίνη. Στάθηκα διακριτικά μπροστά από το γραφείο του, τον καλημέρισα, είπα τ’ όνομά μου και το λόγο που βρισκόμουν εκεί. Γύρισε και με κοίταξε και καλή του ώρα εκεί που είναι, κοντά στο Θεό, η ματιά του μου θύμισε τη θάλασσα του χωριού μου, όταν είναι γαληνε-

Βρασίδας Κυργιαφίνης.

Οκτώβριος 1986: Ορκωμοσία αποφοίτων της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης …ορκιζόμαστε να μεταλαμπαδεύουμε με ήθος, γνώσεις και αξίες στις νέες γενιές…

42

πολύγυρος μένη. Το πρόσωπό του είχε μια σοβαρότητα αλλά και μια γλυκύτητα που έδιωξε τους φόβους μου μεμιάς. Είχα παρακολουθήσει αρκετές φορές το μάθημά του, σε κείνη τη μικρή νότια αίθουσα με το ξύλινο πάτωμα και τα ξύλινα θρανία, γιατί εγώ σε αντίθεση με τους υπόλοιπους της παρέας το έβρισκα πολύ ενδιαφέρον. Ποτέ όμως δεν είχα προσέξει ιδιαίτερα τον ίδιο. Είχα προσέξει όμως πως με την παραμικρή ευκαιρία και όπου του ταίριαζε έκανε και μια αναφορά στο χωριό του. «Εμείς στα Βραστά έλεγε ή στο χωριό μου στα Βραστά ή εμείς οι Βρασταμινοί…» και το στόμα του έσταζε μέλι.

-Από πού είσαι Χαριστού παιδί μου; - Από τις Καλύβες.

-Είσαι σίγουρη; Ώρα είναι τώρα ν’ αρχίσω να έχω αμφιβολίες για τον τόπο καταγωγής μου, λέω από μέσα μου εγώ, και σα να διαβάζει τη σκέψη μου με κοιτάει και μου εξηγεί το λόγο για τον οποίο μου το ρωτάει αυτό. Μου λέει δηλαδή πως το επώνυμο αυτό συναντιέται πολύ στη βόρεια Χαλκιδική, σε Αρναία και Βραστά κυρίως.

-Και γιατί θέλεις να ασχοληθείς με το έθιμο της καμήλας της Γαλάτιστας κι όχι με το καρναβάλι του Πολυγύρου αφού κι εσείς οι Καλυβιώτες είστε δημότες Πολυγύρου; -Μα δεν υπάρχει τέτοιο θέμα στη λίστα, κύριε.

-Δεν υπάρχει; Το φτιάχνουμε τώρα. Και το φτιάξαμε το θέμα εκείνη τη στιγμή. Το Πολυγυρινό καρναβάλι ήταν λοιπόν το θέμα που δούλεψα κι είχα την τύχη να συνεργαστώ μαζί του όμορφα και σοβαρά, έτσι όπως ταιριάζει να είναι σοβαρή μια συνεργασία ανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή. Σοβαρός, τυπικός κι όσο έπρεπε φιλικός αποδείχτηκε ο Βρασταμινός καθηγητής, που μόνο μ’ αγάπη ξέχειλη μιλούσε για το χωριό του, και προς ανακούφιση δική μου κι έκπληξη κάποιων συμφοιτητών μου αποδείχτηκε και γενναιόδωρος και βαθμολόγησε με δέκα την εργασία μου, απαλλάσσοντάς με από τη διαδικασία των εξετάσεων. Αυτή ήταν η σύντομη « σχέση» μου με τον αγαπητό Βρασίδα. Από τότε τον συνάντησα ξανά μια φορά σε ένα τραπέζι του «Πολυγύρου», όντας συνεργάτες του κι οι δυο μας και χάρηκα που δε με είχε ξεχάσει. Δυστυχώς βιάστηκε να φύγει, είχε πολλά ακόμα να δώσει στον κόσμο μας. Πικράθηκα όταν έμαθα πως μας άφησε, όμως θα είναι για μένα μια παντοτινή γλυκιά ανάμνηση και πιστεύω πως θα είναι για πάντα στις καρδιές όλων εμάς που είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε. Αγαπητέ μου καθηγητή, κύριε Βρασίδα Κυργιαφίνη, ας είναι ελαφρύ το χώμα που σε σκεπάζει.

Ο Β. Κυργιαφίνης, Πρόεδρος του «Παγχαλκιδικού».

Ιούνιος 1973: Ορκωμοσία αποφοίτων Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ. Στο μέσον ο Β. Κυργιαφίνης.

43

πολύγυρος ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ

Ιερεύς Παπαγιαννάκης*

(κατά κόσμον Ιωάννης Λεμονής του Γεωργίου) επιμέλεια Γιάννης Δ. Κανατάς Γεννήθηκε στον Πολύγυρο το 18611 και έμαθε την τέχνη του ράφτη και προ της χειροτονίας του μαζί με τα αδέρφια του Παύλο και Αθανάσιο διατηρούσαν μικρό παντοπωλείο και ραφείο στο σπίτι τους στο οποίο έραβαν ανδρικά ενδύματα της εποχής εκείνης. Το έτος 1895 παντρεύτηκε την κόρη του Πυργιανού Σχοινά, Αργυρή, και απέκτησαν πέντε κόρες και έναν γιο: Ευλαλία, Τριανταφυλλιά, Μαρίκα, Αικατερίνη, Δήμητρα και Γεώργιο. Από τα έξι παιδιά του τα τέσσερα πέθαναν σε μικρή ηλικία με τελευταίο τον Γεώργιο το 1908. Από τα υπόλοιπα δύο, η Ευλαλία παντρεύτηκε τον Περικλή Δημόπουλο και απέκτησαν τρία παιδιά (Ιωακείμ, Ιωάννη, Φωτούλα) και η Δήμητρα, η οποία παντρεύτηκε στη Θεσσαλονίκη τον παντοπώλη Αργύριο Ποθητό από το Βάβδο και απέκτησαν μία κόρη (Στυλιανή). Η σύζυγος του Παπαγιανάκη πέθανε το 1950. Ο Παπαγιαννάκης χειροτονήθηκε το 1901 από τον μητροπολίτη Κασσανδρείας Προκόπιο2 διάκονος και εν συνεχεία ιερεύς. Ήταν ιερεύς στον Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου Πολυγύρου από της χειροτονίας του μέχρι του θανάτου του. Ήταν υπόδειγμα ιερέως, καλλίφωνος, τον αγαπούσε και τον σεβόταν ολόκληρη η κοινωνία του Πολυγύρου. Γνώριζε πάρα πολύ τα της εκκλησίας, εφάρμοζε με θρησκευτική ευλάβεια το τυπικό αυτής, οι δε άλλοι ιερείς του ναού ως και ο γραμματέας της Μητρόπολης Παναγιώτης Στάμος τον συμβουλεύονταν ως προς το τελετουργικό μέρος της θείας λειτουργίας, του εσπερινού κ.λπ. Διακρινόταν για την ευταξία του μέσα στο ναό. Πάντοτε, μετά τη Θεία λειτουργία, για να αλλάξει τα ιερά άμφια έπρεπε να διαβάζει ψαλμούς από το ψαλτήριο. Αυτό το έκαναν οι εγγονοί του Ιωακείμ και Ιωάννης και άλλα παιδιά της εκκλησίας. Κάθε φορά που οι Άγιοι Θεόδωροι (Γερακινής) ή ο Άγιος Μόδεστος (Καλυβών) δεν είχαν ιερέα πήγαινε μεσοβδόμαδα με ένα γαϊδουράκι συγγενούς του, μόνος, ακόμα και κατά τη διάρκεια του χειμώνα, για να τελέσει τη Θεία λειτουργία στους παραπάνω συνοικισμούς του Πολυγύρου. «Πρέπει να πάω, έλεγε, να λειτουργηθεί και να μεταλάβει ο κόσμος και να διαβάσω τρισάγιο για τους νεκρούς». Κάθε πρωί πήγαινε στην εκκλησία για να διαβάσει τον Όρθρο την ώρα που όριζε το τυπικό της εκκλησίας, αψηφώντας τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες κατά το χειμώνα (χιόνια, βροχές κ.λπ.). Συχνά μετά τη θεία λειτουργία επισκεπτόταν την οικία του Αθανασίου Γιαννάκη Κότσιανου, τον οποίο εκτιμούσε πολύ όπως και την οικογένειά του. Η αγάπη του προς την ανωτέρω οικογένεια φαίνεται απ’ το γεγονός ότι οσάκις στο σπίτι του συζητούσε διάφορα γεγονότα πάντοτε ανέφερε το όνομα του Αθανασίου Κοτσιάνου. Τηρούσε επίσης με θρησκευτική ευλάβεια τα της νηστείας. Ουδέποτε Τετάρτη και Παρασκευή έτρωγε κρέας ή ψάρι. Όλες τις σαρακοστές έτρωγε λαδερά ή νερόβραστα τόσον αυτός όσο και η οικογένειά του. Πριν πάει το βράδυ για να κοιμηθεί διάβαζε ευχές και ψαλμούς. Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος έλεγε πως ο Παπαγιαννάκης είναι υπόδειγμα Ιερέως. Του Αγίου Ιωάννη, μετά τη θεία λειτουργία ο Ειρηναίος μαζί με τους Επιτρόπους της εκκλησίας και τον Γραμματέα της Μητρόπολης Παναγιώτη Στάμο τον επισκέπτονταν στο σπίτι του για να τον ευχηθούν. Όταν πήγαινε στα σπίτια που τον καλούσαν για να κάνει Αγιασμό, Ευχέλαιο, Παράκληση κλπ., έπαιρνε, ό,τι είχαν ευχαρίστηση οι άνθρωποι, καθώς εκείνη την εποχή οι ιερείς δεν μισθοδοτούνταν από το Κράτος. Κατά τη διάρκεια της ασθενείας του ο μητροπολίτης Ειρηναίος τον επισκεπτόταν συχνά και συζητούσε μαζί του. Επίσης πλήθος κατοίκων τον 44

πολύγυρος επισκέπτονταν είτε για συντροφιά είτε να του ζητήσουν τη συμβουλή του για διάφορα ζητήματα. Το πρωί της 23ης Σεπτεμβρίου 1943 και περί ώρα 10ην τον επεσκέφθη στο σπίτι του ο ιερέας Παπαστυλιανός, στον οποίο είπε: «Παπαστυλιανέ, ήρθε η ώρα!. Πήγαινε σε παρακαλώ να φέρεις τα άχραντα μυστήρια για να μεταλάβω.» Μετ’ ολίγον ήρθε και ο μητροπολίτης Ειρηναίος, κάθισε κοντά του και διάβασε Ευχέλαιο. Φεύγοντας ο Ειρηναίος είπε συγκινημένος στην μεγαλύτερη θυγατέρα του Παπαγιαννάκη, Ευλαλία: «κόρη μου, ιερέα σαν τον πατέρα σου δεν θα ξαναδώ!». Τις πρώτες απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας ο Παπαγιαννάκης πέθανε σε ηλικία 83 2 ετών. Με παράκληση δε του Ειρηναίου, ο Γερμανός Διοικητής Πολυγύρου επέτρεψε να σημάνει πένθιμα η καμπάνα την ίδια μέρα και την επομένη κατά την ώρα της κηδείας του. Σημειωτέον, τις μέρες εκείνες της κατοχής, η καμπάνα της εκκλησάις χρησιμοποιείτο μόνο από τους Γερμανούς και Βουλγάρους σε περιπτώσεις συναγερμού. Στην κηδεία του χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Ειρηναίος και παρέστησαν ιερείς και κόσμος από τα γύρω χωριά και οι κάτοικοι του Πολυγύρου. Με εντολή του Ειρηναίου η σορός του ετάφη πίσω από το Ιερό του Αγ. Γεωργίου στο νεκροταφείο Πολυγύρου.

Με τον Μητροπολίτη Ειρηναίο.

Σημειώσεις:

1.Τα ληξιαρχικά στοιχεία, όταν κυρίως αφορούν τον 19ο αιώνα, συνήθως είναι πολύ συγκεχυμένα. Στην περίπτωση του Παπαγιαννάκη το ένα βιογραφικό σημείωμα αναφέρει ως έτος γέννησης το 1861, το άλλο 1863, το Γεν. Μητρώο Δημοτών 1862 και η ληξιαρχική πράξη θανάτου ότι πέθανε 85 ετών.

2.Η πληροφορία αυτή, που καταγράφεται και στα δυο βιογραφικά σημειώματα, είναι κατά πάσα πιθανότητα λανθασμένη καθώς ο Προκόπιος πέθανε στις 20/1/1901 και η κατάσταση της υγείας του το προηγούμενο διάστημα ήταν λίαν βεβαρυμμένη). *(Η ανωτέρω βιογραφία προέκυψε από τη συρραφή δύο χειρόγραφων βιογραφικών σημειωμάτων: η μία απόκειται στο αρχείο του Ιδρύματος Στέφανου Κότσιανου, η δε άλλη είναι αγνώστου προελεύσεως).

Ο Παπαγιαννάκης στον μέσον με ιερείς της Μητροπόλεως Κασσανδρείας.

45

πολύγυρος Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) Η στήλη «Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως)», είναι περιοδική και περιλαμβάνει ποιήματα επιλεγμένα με ευθύνη της σύνταξης του περιοδικού. Σ’ αυτό το τεύχος φιλοξενούμε ποιήματα των: Νίκου Αντ. Βασιλάκη, Μαρίας Τζίκα, Βαλάντη Βορδού, Χρήστου Αλβανού και Παύλου Εμμανουήλ. Το βράδυ Το βράδυ στο δρόμο του χωριού τα βήματα του μεθυσμένου το γαύγισμα του σκύλου το κουδούνισμα του μουλαριού, το φεγγάρι. Τίποτε άλλο. Μου φτάνει Αν και δεν έχω ελπίδα να χαϊδέψω τα μαλλιά σου μου φτάνει που ζω και σε θυμάμαι. Το κρασί Στο βράδιασμα της ζωής η θύμηση και το κρασί το μάγουλό μου χρωματίζει. Το θολό νερό Άφησε ήσυχο το θολό νερό θα γίνει διάφανο όταν θα ηρεμήσει. Τα τριαντάφυλλα Έφυγε η άνοιξη μάδησαν τα τριαντάφυλλα στα χέρια μας έμειναν τ’ αγκάθια. Το ραβδί Ακουμπώ στον τοίχο το ραβδί κι απλώνω τα πόδια μου στο φεγγαρόφωτο. Αν ξημερώσει, θα πάρουμε πάλι το δρόμο. Φθινόπωρο Η κλειδαριά στην αυλόπορτα χωρίς κλειδί σκουριάζει στη βροχή. Η αυλή μας Η αυλή μας χωράει τα παιδιά, τα εγγόνια, τους φίλους τις γλάστρες με τα βασιλικά τα όνειρά μας…

Νίκος Βασιλάκης 46

Η γεμάτη πλευρά της μοναχικότητας Μόνη κοιμάται, ξένη φωνή δεν ξεκινά από την αφετηρία του δέρματος της, στάσιμες ερωμένες οι αναπαμένες τρίχες δίνονται σε άμωμο αέρα, ενόσω ασπρίζει η αφή τους πάνω σε στρώματα παραγεμισμένα από κομμένα δάχτυλα ερώτων. Μονή σκιά ακουμπά στο κεκλιμένο κρεβάτι, κι οι εραστές θαμμένοι σε εκλογικευμένους ύπνους παρατούν τα κλειδιά του σπιτιού στο ασυντρόφευτο χάος, εγκαταλείπουν ανίκανοι τις εσώκλειστες της ορέξεις, δεν της κατατρέχουν πια τον λαιμό με ακαριαίες αγάπες στα χείλη. Μόνη κοιμάται, παρασταίνει την αγνή πεθαμένη όταν διασχίζει τον γεμάτο από διεγερμένα φαντάσματα χώρο της, όταν γέρνει το άδειο της σχήμα προς στη γεμάτη πλευρά της μοναχικότητας. Οι άλλοι Με αψεγάδιαστα χαμόγελα λήγουν επιδέξια τη στημένη σας επαφή, κρυφίως υποσκάπτουν την έμφυτη ενότητα του λόγου, απλώς μονολογώντας την εικόνα τους στα σημεία της συνάντησης σας. Τυλίγουν σε ομοιογενείς μεμβράνες το ξεχωριστό σου σώμα, σε κρύβουν στην αναμονή των σπιτιών τους για όταν θελήσουν την ευφραδή σου μοναξιά οι ανιαρές τους ώρες, εξαναγκάζουν σε δημόσια παρθενορραφή το ανεπίτρεπτο σου ρούχο, το ρηγνύουν ως τη σκληρή γυμνότητα ενώ φυλάσσουν τα μαλακά ιμάτια μόνο για τα αλάνθαστα στήθη των γυναικών. Η μονογαμική τους ακοή σε ψιθυρίζει πολυαμαρτωλή, ακούεσαι διαθέσιμη φωνή όταν τεντώνεις στον λαιμό τις απαλές χορδές σου,

πολύγυρος όταν μαζεύεις τα χυμένα μαλλιά του μετώπου, οι άλλοι, με τρόπους φαινομενικής επάρκειας του βίου, επιβάλλονται στην μέρα σου κι εσύ ματαίως προσπαθείς να προσχωρήσεις στην πλευρά τους.

Μαρία Τζίκα

Να γεννηθώ; Μαύρος ή άσπρος με βούλες; Αρσενικός ή θηλυκός; με πλούσιο μαλλί μπούκλες κάθε τρείς και λίγο χτένισμα γκρουμ και ουφ και αμάν πια ή καλύτερα στιλπνοτρίχωτος και μ’ ένα χάιδεμα σένιος και έτοιμος για βόλτα Γεροδεμένος φύλακας ή μικρούλης τρυφερός φλύαρος ή σιωπηλός σαν ψάρι. Από τέσσερα μέχρι δέκα κιλά χρώμα άσπρο φάτσα καρτούν ράτσας προτιμώ γιατί ημίαιμο θα με φωνάζουν μπασταρδάκι και θα με βαρεθούν πιο γρήγορα χωριό ή πόλη; Να μην έχω κροτοφοβία να μην τα κάνω μέσα να μην δαγκώνω έπιπλα να μην μαδάω να μην αρρωσταίνω να ‘μαι καλός Αι στο διάολο όλοι σας! Καλύτερα στειρώστε την μάνα μου Τώρα.

Βαλάντης Βορδός

Γυμνά Χρόνια Γυμνά χρόνια. Στην άγονη ζωή του καπνού και της σποράς. Στο φτωχόσπιτο της στέρησης και της αξιοπρέπειας Στο μαχαλά της παιδικής αθωότητας Άγουρο δρεπάνι στο χρυσό στάχυ της επιβίωσης. Στου Ιούλη την κάψα Στην καλαμένια σκιάθα Στης μπούκλας το λαρύγγισμα. Στη φεγγαράδα του Αυγούστου Προσκέφαλο οι θυμωνιές, σεντόνια τ’ άστρα, στο ξενύχτι της βοσκής. Προέφηβος ξυλοκόπος των πρώιμων υποχρεώσεων, της ανήκειας εκμετάλλευσης. Δοκιμασία της τρυφερής σάρκας στα νταμάρια του λευκόλιθου, στο ξεροβόρι του χειμώνα στο λιοπύρι του καλοκαιριού

Τραχανάς και πληγούρι η απόλαυση του ουρανίσκου. Δέκα τριών Γενάρηδων, σακατεμένο κορμί. Αγιασμένοι καρποί του χθες, στη χωματερή του σήμερα. Δειλός στο φτερούγισμα της καρδιάς. Άτολμος στην πρόσκληση Μπαλωμένη γιορτινή φορεσιά, με λαστιχένια υποδήματα Πρωτόγονα, ανέξοδα παιγνίδια στις ρύμες και στ’ αλώνια Γυμνά χρόνια, χωρίς τη γύμνια του σήμερα.

Χρήστος Αλβανός

Να ‘χα τη δύναμη Θα γκρεμίσω τα τείχη της σιωπής και θα βγω έξω να φωνάξω. Θα σπάσω τις αλυσίδες της φυλακής με τα φτερά της ψυχής μου να πετάξω. Θα πάρω ρομφαία στα χέρια κοφτερή βροντές κι αστροπελέκια θα αδράξω. Σαν το Δία από ψηλά του Ολύμπου την κορφή τους ψεύτες, τους άδικους της γης να κατακάψω. Θα δώσω στους δίκαιους την ποθητή χαρά στης οικουμένης τους καταφρονεμένους, στους ταπεινούς, στους έρημους τη ζεστασιά, ελπίδα, στοργή σ’ όλους τους πικραμένους. Να ‘χα αυτή τη δύναμη τον κόσμο να αλλάξω Θεέ μου θα συντόμευα της κρίσης τη θεία παρουσία. Φωτιά στον κόσμο θα ‘ριχνα για να τον απαλλάξω απ’ το κακό, το άδικο και την αμαρτία. Στην πράσινη κοιλάδα Κάτω στην πράσινη κοιλάδα στην κοιλάδα του μόχτου των περήφανων αγροτών με τα λιοκαμένα πρόσωπα και τα ροζαριασμένα χέρια. Κάτω στην πράσινη κοιλάδα στ’ απέραντα χορτολίβαδα τους ορυζώνες, τα μποστάνια τις χρυσές πορτοκαλιές στα ολάνθιστα περβόλια. Εκεί κάτω. Στη γαλήνια του κάμπου απεραντοσύνη που χαίρεσαι τη μοναξιά και η ψυχή καταλαγιάζει. Εκεί! Στην πράσινη κοιλάδα όπου το τραγούδι της φλογέρας, το βραχνό βέλασμα των προβάτων, το γλυκοκελάηδημα των πουλιών, συνταιριάζουν την πιο όμορφη μαγευτική μουσική πανδαισία. Εκεί! Στην πράσινη κοιλάδα στην κοιλάδα του μόχτου του ιδρώτα των τίμιων ανθρώπων. Εκεί κάτω! Πώς να ‘ταν μπορετό κι εγώ σαν άνθρωπος να ζήσω!..

Παύλος Εμμανουήλ 47

πολύγυρος Τα νέα του Ομίλου ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ: Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα από 9 έως 15 Ιουλίου οι εκδηλώσεις του συνεδρίου υπό τον τίτλο «Η Φιλοσοφία του Αριστοτέλη» με αφορμή τα 2.400 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου. Τη λήξη των εργασιών του Συνεδρίου, στις 15 Ιουλίου, σηματοδότησε η «Γιορτή της Χαλκιδικής», που έλαβε χώρα στη Αίθουσα Τελετών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια στον εξωτερικό περίβολο. Κατά τη διάρκεια της τελετής, το χορευτικό του Πολιτιστικού Συλλόγου Ιερισσού «Ο Κλειγένης» με χοροδιδάσκαλο τον Γιάννη Πλιούκα και το «Μικτό Τμήμα Χαλκιδικής-Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου», υπό τη γενική διεύθυνση της Έφης Κελιαφάνου παρουσίασαν στους συνέδρους, αντιπροσωπευτικό δείγμα της χορευτικής και μουσικής παράδοσης του τόπου μας, ενώ στη δεξίωση που παρέθεσε ο δήμαρχος του δήμου «Αριστοτέλη» προσφέρθηκαν εκλεκτά εδέσματα Αγιορείτικης μαγειρικής από τον Ιερομόναχο Ιωάσαφ. Η ΟΜΑΔΑ ΝΕΩΝ & ΕΦΗΒΩΝ υπό την … αιγίδα του Δ. Αραμπατζάκη, συμμετείχε και φέτος το καλοκαίρι σε πολλές και σημαντικές εκδηλώσεις, «έφαγε τον τόπο» με λίγα λόγια. Το ζέσταμα έγινε στη Νικήτη την Κυριακή 24 Ιουλίου και συνεχίστηκε την επομένη, Δευτέρα 25 Ιουλίου στα Δουμπιά, με αφορμή το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής. Η χορευτική δραστηριότητα συνεχίστηκε στη Ν. Τρίγλια, όπου την Παρασκευή 29 Ιουλίου έλαβε χώρα το Φεστιβάλ Παραδοσιακών χορών Β. Ελλάδος υπό τον τίτλο «Καλώς ανταμωθήκαμε…» με τη συμμετοχή πολλών χορευτικών ομάδων. Ο Ιούλιος έκλεισε την Παρασκευή 31 του μηνός με την χορευτική παράσταση στο ξενοδοχείο «ΣΑΝΗ» της Κασσάνδρας. Ο Αύγουστος άνοιξε με τη συμμετοχή της ομάδας Νέων & Εφήβων του Ομίλου μας στη χορευτική πατινάδα της Φούρκας στις 3 του μηνός, κατά την οποία χορευτές από διάφορα μέρη της πατρίδας μας χόρεψαν στους δρόμους του χωριού και στη συνέχεια συγκεντρώθηκαν στην πλατεία, όπου ο κάθε σύλλογος παρουσίασε το πρόγραμμά του. Η «Μεταμόρφωση του Σωτήρος» μας βρήκε στο Στρατώνι, όπου τα παιδιά μας μαζί με τον σύλλογο Γυναικών και το Παιδικό τμήμα του τοπικού συλλόγου παρουσίασαν στους ντόπιους και τους πολλούς επισκέπτες ένα εξαιρετικό πρόγραμμα. Ο χορός συνεχίστηκε εντός έδρας, στο εξωκλήσι της «Παναγίας», στις 14 Αυγούστου, τον οποίο απόλαυσαν ντόπιοι και ξένοι προσκυνητές.

Από τις καλοκαιρινές εξορμήσεις του Λαογραφικού.

48

πολύγυρος Την Παρασκευή 19 Αυγούστου, το παιδικό τμήμα του Ομίλου μας, αυτή τη φορά, εμφανίστηκε σε φεστιβάλ στους Τσουκαλάδες Λευκάδας. Τα παιδιά παρουσίασαν με μεγάλη επιτυχία χορούς από την Χαλκιδική, ενώ παρακολούθησαν χορούς από την Λευκάδα και την γύρω περιοχή από συνομηλίκους τους και παράλληλα επισκέφτηκαν την Κεφαλλονιά, την Ιθάκη, την Πάργα, την Πρέβεζα και τον ποταμό Αχέροντα. Ο ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΣΤΗ ΧΙΟ: Το Μεικτό Τμήμα Χαλκιδικής του Ομίλου μας, υπό την … αιγίδα της Έφης Κελιαφάνου προέδρου του Ομίλου μας και της χοροδιδασκάλισσας Βάγιας Μιχάλη, συμμετείχε το Σάββατο 27 Αυγούστου στο 9ο Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών, που διοργάνωσε ο Μορφωτικός Προοδευτικός & Εξωραϊστικός Σύλλογος Χαλκειού Χίου, υπό τον τίτλο «Όταν ο χορός ενώνει…». Στο Φεστιβάλ εκτός του Λαογραφικού συμμετείχαν το τοπικό χορευτικό τμήμα Χαλκειού, ο Σύλλογος Ποντίων Χίου και ο Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Όμιλος Θυμιανών. ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΠΕΤΡΟΚΕΡΑΣΑ: Όπως συνηθίσαμε να κάνουμε τα τελευταία χρόνια, έτσι και φέτος, το απόγευμα της Παρασκευής 5 Αυγούστου συνεργάτες των περιοδικών «Πολύγυρος» και «Παγχαλκιδικός Λόγος» καταφθάσαμε στα Πετροκέρασα, όπου μας περίμενε ο αγαπητός φίλος και πρόεδρος του «Παγχαλκιδικού» Μιχάλης Καρτσιώτης μετά της συζύγου του Άννας. Μετά τον καφέ και τα σχετικά στο γραφικό σπίτι του προέδρου, ακολούθησε περιήγηση και ξενάγηση στα αξιοθέατα του χωριού, καθώς και στον Ι.Ν. Προφήτη Ηλιού, τον παλαιότερο (1810), απ’ όσο γνωρίζουμε, του νομού. Με το σούρουπο κατασκηνώσαμε στην γραφική πλατεία. Στην ωραία εκδρομή συμμετείχαν οι συνεργάτες του «Π» Αθανάσιος Χριστιανός, Τάκης Κοσμάς, Γιάννης Τσίκουλας, Σταύρος Αυγολούπης, Νίκος Βασιλάκης, Γιάννης Κανατάς, Ιωακείμ Παπάγγελος μετά της συζύγου του Γερακίνας και οι αγαπητοί φίλοι που μας περίμεναν εκεί Μιχάλης Καρτσιώτης, Άννα Παρδάλη, Αθανάσιος Καλαφάτης (πρόεδρος της τοπικής κοινότητας) και Γιώργος Κουκλιάτης, ο οποίος στο τέλος μας χάρισε κι από ένα μπουκάλι υπέροχο τσίπουρο «Πετροκέρασα» διπλοβρασμένο δικής του παρασκευής.

49

πολύγυρος Ο ταχυδρόμος πέρασε…. Ο πατέρας Κωνσταντίνος Καλιανός μας έγραψε από την πανέμορφη Σκόπελο σχετικά με το βιβλίο «Το ροδάκινο που έγινε ντομάτα»: Αγαπητέ μου κ. Γιάννη, συγγνώμη που Σας προσφωνώ με το μικρό Σας όνομα, όμως Σας εκτιμώ και νοιώθω δικό μου άνθρωπο. Σήμερα, λοιπόν, πήρα μαζί με τον υπέροχο, όπως πάντα, Πολύγυρο και το υπέροχο, αλλά και τόσο συγκινητικό βιβλίο Σας, που είχατε την ευγένεια και καλοσύνη να μου στείλετε, τιμώντας με. Σας ευχαριστώ παρά πολύ. Και Σας ευχαριστώ όχι γιατί μου στείλατε ένα θαυμάσιο και τόσο νοσταλγικό βιβλίο, αλλά περισσότερο γιατί μου φέρατε στη μνήμη ένα σωρό μνήμες, καταφέρνοντας να με συγκινήσετε τόσο πολύ... Κι αυτό, γιατί το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου Σας πρόσεξα ότι είναι αυτοβιογραφικό, άρα πέρα για πέρα βιωματικό κι ανθρώπινο. Δεν είναι δηλ. προϊόν γραφείου η ένα προσεγμένο λογοτεχνικό γραφτό, ψεύτικο όμως, γιατί απουσιάζει από αυτό το γνήσιο στοιχείο, το βίωμα δηλ. που είναι η αλάνθαστη πυξίδα για να ταξιδέψεις μέσα στο λόγο. Ύστερα, πολύ σοφά σκεφτήκατε να παντρέψετε το λόγο με κάποιες φωτογραφίες παλιές, που όχι μόνο συνδράμουν τον αναγνώστη, ώστε να εμπεδώσει καλυτέρα τα όσα διαβάζει, μα πιο πολύ τον βοηθάνε να ταξιδέψει κι ο ίδιος στο χρόνο και να επισκεφτεί, μαζί με το συγγραφέα, τόπους, γεγονότα και πρόσωπα. Έπειτα υπάρχει και κάτι ακόμη. Κάποια από τα πρόσωπα αυτά ( π. χ. στο Γάμο) έχουν φύγει από τον κόσμο αυτό. Άρα, λοιπόν, ανακαλούνται στη μνήμη όλων εκείνων που τους γνώρισαν κι έτσι λειτουργεί θαυμάσια ο λόγος με την εικόνα. Τέλος ας μη ξεχνάμε ότι ανάμεσα στα πρόσωπα αυτά υπάρχουν κι οι δικοί μας άνθρωποι, στους οποίους έχουμε μεγάλη υποχρέωση.. Θα μπορούσα να γράψω περισσότερα, όμως καταλαβαίνω ότι γίνομαι κουραστικός. Όμως το βιβλίο Σας σε πολλά του σημεία όχι μονάχα δεν κουράζει αλλά σε καλεί να το επισκέπτεσαι συνεχώς. Ιδιαίτερα εκείνον τον επίλογο που είναι αναμφίβολα γραμμένος με το αίμα της καρδιάς Σας...Τόσο υπέροχος, φωτεινός και γνήσιος σαν χρυσάφι είναι. Τι να Σας πω άλλο δεν ξέρω. Μονάχα εύχομαι να συνεχίσετε αυτήν την πνευματική ανάβαση με οδηγό αδιάψευστο την ψυχή Σας και τις υπέροχες, αλλά και χορταστικές από μεγαλείο μνήμες Σας. Κι ένα τελευταίο. Τη Νικήτη την αγάπησα από τον φίλο μου τον Ι. Παπάγγελο και τη Χαλκιδική του ( εκδ. Μαλλιαρη). Τώρα την εκτίμησα ακόμα περισσότερο, όπως εκτιμώ και τη Χαλκιδική, η όποια τόσους και τόσους συγγενικούς δεσμούς έχει με το νησί μου. Κι είναι κρίμα που τόσα χρόνια δεν έγινε μια εκδήλωση εδώ, στη Σκόπελο, να τιμηθεί η Χαλκιδική κι η Κασσάνδρα, όταν ακόμα στη Σκόπελο ακούγονται τα ονόματα Κασσανδριανός, Κασσανδρεύς κ. α.

Ο ΛΟΠ στη Χίο.

50

πολύγυρος Σας εύχομαι να έχετε μια ευλογημένη, καρποφόρα και πάμφωτη νέα χρονιά, τόσο στο σπίτι Σας, στη διακονία και στον εαυτό Σας. Και Σας υπερευχαριστώ που μέρες όπου είναι καταφέρατε και με συγκινήσατε, γιατί μου θυμίσατε πολλά. Ο Θεός να Σας έχει γερό . π.κ υ.γ. Γράφω έτσι γιατί δεν μπορώ να γράψω στη λεγόμενη μονοτονική γραφή. Ακόμα επιμένω στην οξεία και περισπωμένη. † Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΣΙΝΤΣΙΦΑΣ, ο πάλαι ποτέ Γενικός Διευθυντής των Μεταλλείων Γερακινής, έφυγε από τη ζωή στις 15 Απριλίου 2016 σε ηλικία 81 ετών. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη από γονείς Λιτοχωριανούς. Σπούδασε χημικός στο Α.Π.Θ. και με το τέλος των σπουδών του ασχολήθηκε με τον λευκόλιθο, πρώτα στον Βάβδο και από το 1968 στη Γερακινή. Ήταν γνώστης του λευκόλιθου (μαγνησίτου) όσο λίγοι άνθρωποι σ’ ολόκληρο τον κόσμο και απέκτησε μια ιδιαίτερη σχέση μαζί του. Έκτισε το σπίτι του δίπλα στο μεταλλείο και μέχρι το τέλος της ζωής του δεν υπήρξε μέρα που να μην ασχοληθεί με το συγκεκριμένο ορυκτό. Συνέδεσε το όνομά του με τις οικογένειες Γεωργίου και Δημητρίου Πόρτολου, καθώς και με την ιστορία των Ελληνικών Λευκολίθων, όπου διετέλεσε Γενικός Διευθυντής για περισσότερα από 30 χρόνια. Βασίλης Σπυρόπουλος

Χορηγός της έκδοσης του παρόντος τεύχους είναι ο Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ», τον οποίο ευχαριστούμε για την κατ’ επανάληψη συνδρομή του στην έκδοση του «Π». Ο «Πολύγυρος» κυκλοφορεί για 15 και πλέον χρόνια χάρη στην αγάπη των αναγνωστών του και από φέτος τη στήριξη του Δήμου Πολυγύρου. Εμείς, σε ανταπόδοση, επιδιώκουμε να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα αξιοπρεπές τουλάχιστον τεύχος με ποικίλα θέματα που αφορούν τη μικρή μας πατρίδα, τον Πολύγυρο. Σας ευχαριστούμε όλους – ιδιαίτερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – για τη συγκινητική ανταπόκριση. ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟ 2016 ΕΙΝΑΙ: ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΜΑΡΤΙΟΣ: Σταύρος Σκυλίτσης 50, Σουλτάνα Σαμαρά 50, Πάνος Βερροιώτης 50, Κώστας Τσολοδήμος 20, Στέλιος Δέας 50, Αθανάσιος Φ. Δέλλιος 50, Άννα Δέλλιου-Καρνή 50, Δέσποινα Ασλανίδου 50, Χάιδω Χλιάπα 100, Μαρία Σταμνά-Χρυσάφη 20, Ι. Μ. Σίμωνος Πέτρας 40, Ευμορφία Μορένου-Νικολάου 50, Γεώργιος Λουκόπουλος 30, Βάκης Στιβαχτάρης 50, Μιχάλης (άγνωστος) 50, Χρήστος Κουτσός 20. ΑΠΡΙΛΙΟΣ – ΙΟΥΝΙΟΣ: Γεώργιος Δημούδης 150, Αρετή Παλαμήδους 100, Βάσω Λαμπροπούλου 50, Φώτης Ζογλοπίτης 50, Θεόδωρος Αυγερινός 20, Ι. Σ. Γ. 70, Γεώργιος Παπαμάξιμος 50, Άννα Τζηρίτη 50, π. Αρσένιος Μπουρμπούλιας 20, Δημήτριος (Μίμης) Σχοινάς 50, Σουζάνα Τζηρίτη 50, Γαλάτεια Μανασσή-Αξαρλή (Αυστραλία) 50. ΙΟΥΛΙΟΣ – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ: Μαρία Τσουγκράνη 100, Μαρία Μάντη 50, Πέτρος Αναγνωστάρας 50, Βασίλειος Κουγιώνης 50, Ασημίνα Καζάνη 20, Ελβίρα Μελά 50, Ιωάννα Βασιλικού 20, Βάνα Σταυρινού 30, Γεώργιος Κουκλιάτης 20, Φίλιππος Στράτος 50, Χάιδω Ταμπάλη 30, Αφοί Μανασσή 50, Παγώνα & Τούλα Ψαθά 30, Γαλάτεια Ανδρωνά (Αυστραλία) 100.

51