ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 87

π

ολύγυρος ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Λ Α Ο Γ ΡΑ Φ Ι Κ Ο Υ Ο Μ Ι Λ Ο Υ Π Ο Λ Υ Γ Υ Ρ Ο Υ Έτος 18ο - Τεύχος 87ο | Ιανουάριος - Μάρτιος 2017

πολύγυρος Περιεχόμενα: Η Χαλκιδική κατά τη δεκαετία της επανάστασης του 1821 ....................................................................................3 Το χρονικό της Ορμύλιας ..........................................................................................................................................5 Κάποτε στον Πολύγυρο ..........................................................................................................................................12 Μιχάλης Κότσιανος, Ο Πρώτος Υπουργός από τη Χαλκιδική και ο Μοναδικός από τον Πολύγυρο, Αθανάσιος Τσαμουρτζής ..............................................................................16 Ιωάννης Λαμπρινίδης: από τους πρωτεργάτες του λευκόλιθου στην Ελλάδα, επιμέλεια Βασίλης Σπυρόπουλος .20 Βορειοηπειρώτες στη Χαλκιδική – Γεφυρώνοντας δύο πατρίδες, επιμέλεια Σαλτέα Μαριτίνα ...........................23 Η Γέφυρα του Καβρόλακκα, Νικολάου Θ. Τάσιου .................................................................................................26 Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) ................................................................................................28 Η ζωγράφος Ευμορφία Τσικούρη-Ζαγορίτη, επιμέλεια Γιάννη Δ. Κανατά ............................................................29 Εικαστικό αφιέρωμα στον ζωγράφο Γιώργο Παραλή (1908 – 1975), Παρουσίαση: Πάνος Βερροιώτης. Γιάννης Χ. Καραμίχος ....................................................................................33 Δυο αξέχαστες εκδηλώσεις στον Πολύγυρο, Συνέσιος μοναχός .............................................................................36 Μια επιστολή…, Άγγελος Μάντσιος ......................................................................................................................38 Ο τσαγκαράκος, Αναστασίου Καστρέτσιου …δια χειρός Βασιλείου Κωνσταντινίδη ...........................................42 «Τα παιδιά ενός κατώτερου θεού» στον παλιό Πολύγυρο», Γιάννης Τσίκουλας ..................................................47 Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ....................................................................................................51 Τα νέα του Ομίλου ..................................................................................................................................................57 Οι χορηγοί του περιοδικού .....................................................................................................................................59

O ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ INTERNET ppoligiros.blogspot.com Περιοδική έκδοση Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου Διανέμεται δωρεάν Συνδρομές προαιρετικές Επιστολές Επιταγές - Εμβάσματα: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου

«για το περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» Τ.Κ.: 63100 Πολύγυρος Εξώφυλλο-οπισθόφυλλο: Έργα της Ευμορφίας Τσικούρη - Ζαγορίτη Κωδικός: 6084 Υπεύθυνος ύλης Επιμέλεια κειμένων: Γιάννης Δ. Κανατάς Φιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Χριστιανός, Φιλόλογος Ιδιοκτήτης: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου Εκδότης: Γιάννης Δ. Κανατάς Τηλ. / Φαξ: 6945-822836 / 23710 21075 & 23713 50783 Ε-mail: ikanatas@yahoo.gr

2

Κρίνεται χρήσιμο να γνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι τα εξής: -Καλό θα είναι τα κειμενα να μην υπερβαίνουν τις 3-4 σελίδες του περιοδικού.

-Στα κείμενα που αποστέλλονται για δημοσίευση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται η ιδιότητα του συντάκτη. Ο τελευταίας, εφόσον υπογράφει, έχει την ευθύνη των απόψεών του.

-Κείμενα, είτε δημοσιεύονται είτε όχι, δεν επιστρέφονται.

-Σε περίπτωση που η εργασία είναι γραμμένη σε υπολογιστή, καλό είναι να συνοδεύεται με το σχετικό cd, ή να αποστέλλεται με mail στο περιοδικό.

-Ο χρόνος δημοσίευσης ενός κειμένου, που έχει εγκριθεί, δεν προσδιορίζεται από την ημερομηνία κατάθεσής του στο Περιοδικό, αλλά από τη χρησιμότητά του, την επικαιρότητά του, τη δυνατότητα να ενταχθεί σε μια ενότητα κ.λπ.

-Τα κείμενα που δε φέρουν υπογραφή ή ψευδώνυμο είναι γραμμένα από τον εκδότη του περιοδικού.

πολύγυρος

Η Χαλκιδική κατά τη δεκαετία της επανάστασης του 1821

Χαλκιδική 1827.

Ο Αθανάσιος Βελώνης από τον Ταξιάρχη, ο οποίος εξέδιδε την περίφημη «Τσεκούρα» κατά τη δεκαετία του ’20, από το 2o ήδη τεύχος της (σελ.101-104) καλούσε τους διανοουμένους της Χαλκιδικής κι αυτούς που κατοικούσαν στη Θεσσαλονίκη να συστήσουν μια Χαλκιδικιώτικη οργάνωση, η οποία θα αναλάμβανε να περισυλλέξει όσα στοιχεία ήταν δυνατόν να βρεθούν την εποχή εκείνη, για να συνταχθεί στη συνέχεια η Ιστορία της Χαλκιδικής. Για το σκοπό μάλιστα αυτόν, ο δαιμόνιος «Λουκοβίτης» ανέλαβε την υποχρέωση να καταρτίσει σχετικό Μητρώο με όσους Χαλκιδικιώτες είχαν την προθυμία να συμβάλουν στο μεγαλεπήβολο σχέδιο της συγγραφής της ιστορίας της Χαλκιδικής. Στο τεύχος της «Τσεκούρας», (τ. 3-8/1924-25) η ανταπόκριση των διανοουμένων της Χαλκιδικής στο κάλεσμα του Βελώνη υπήρξε εντυπωσιακή. Μεταξύ αυτών, ο Ιωάννης Αθ. Βαφειάδης από τον Βάβδο, ο οποίος το 1925 αντέγραψε από την εφημερίδα «Κράτος» του 1904 τις, υπό τον τίτλο «Η Χαλκιδική και αι υπέρ του Ιερού αγώνος Εκατόμβαι αυτής», διηγήσεις του Γέρω Αργυρού, τις οποίες δημοσίευσε στην αθηναϊκή εφημερίδα ο Γεώργιος Αδαμαντίδης με το ψευδώνυμο Φίλιππος Κλεωνάς. Η διήγηση αυτή δημοσιεύτηκε στη συνέχεια σε πολλά έντυπα, χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στη σχετική, με την επανάσταση της Χαλκιδικής του 1821, βιβλιογραφία και είναι γνωστή στους περισσότερους Χαλκιδικώτες. (βλ. Χρονικά της Χαλκιδικής τ.1/1961 κ.α.). Στο ίδιο τεύχος της «Τσεκούρας» (σελ. 200) υπό τον τίτλο «Το κοινό των Χαλκιδέων», γίνεται για πρώτη φορά αναφορά για ένα τετράδιο, το οποίο κατείχε ο γιατρός Κλεάνθης Βουρβουριώτης, με διάφορα ιστορικά γεγονότα της Χαλκιδικής, γραμμένο από έναν διδάσκαλο Ορμυλιώτη από το έτος 1818 έως το 1825, με περιγραφή και της τότε πολιορκίας της Κασσάνδρας. Αντιγράφουμε από το συγκεκριμένο φύλλο της Τσεκούρα»: «…Το τετράδιο περιείχε ιστορικά σημεία πολυτιμώτατα, το εύρε δε ο φίλος κ. Κλεάνθης εις την Ορμύλια. Το τετράδιο τούτο το έδωκε περί το 1910 εις τον συγγραφέα και ιστορικόν κ. Βλαχογιάννην, τον ήδη διευθυντήν των Αρχείων του Κράτους εις Αθήνας, προς τον οποίον 3

πολύγυρος εγράψαμεν τρεις επιστολάς, παρακαλούντες αυτόν να μας στείλη ένα αντίγραφον του τετραδίου εκείνου επί πληρωμή, και δεν μας απήντησε και ηναγκάσθημεν να ζητήσωμεν την μεσολάβησιν της Μακεδονικής Εκπαιδευτικής Εταιρείας1, συνεπεία της οποίας, καθώς φαίνεται, ο κ. Βλαχογιάννης μας έγραψε τα κατωτέρω. Αθήνα 22 Ιουν. 1925 Κύριε Βελώνη. Λίαν απασχολημένος ών έχω καταργήση προ πολλού την ιδιαιτ. αλληλογραφίαν και δι οικονομίαν ταχυδρομικών. Το περί ού ο λόγος χειρόγραφον ηγόρασα από τον εν Αθήναις έμπορον αρχαιοτήτων Δημ. Στάικον. Επειδή καταγίνομαι και εγώ εις την Ιστορίαν, δεν ημπορώ να δώσω αντίγραφον ούτε να πωλήσω το χειρόγραφον. Μεθ’ υπολήψεως Ιω. Βλαχογιάννης». Ο δαιμόνιος Βελώνης φυσικά δεν το έβαλε κάτω και συνεχίζει ακάθεκτος: «Και ταύτα μεν λέγει ο Βλαχογιάννης. Δεν πιστεύομεν όμως να επιμείνει αρνούμενος μέχρι τέλους να δώση ένα αντίγραφον… το οποίον όχι μόνον δεν θα παραβλάψη το έργον του ως ιστορικού συγγραφέως, αλλά και θα τιμήση έτι μάλλον αυτόν. Αλλά το ζήτημα τούτο εναπομένει πλέον να το κανονίση ο επιστημονικός Σύνδεσμος των εκ Χαλκιδικής, όταν θα ιδρυθή.2 Η Τσεκούρα απλώς θεωρή τον εαυτό της ευτυχή, να ερευνά όπου είνε δυνατόν να ανακαλύπτωνται αρχικαί πηγαί διά την ιστορικήν εργασίαν ταύτην….». Φαίνεται όμως πως το πολύτιμο αυτό ιστορικό ντοκουμέντο ο Βελώνης και ο… Επιστημονικός Σύνδεσμος των εκ Χαλκιδικής δεν κατάφεραν να το αποκτήσουν ποτέ, η «Τσεκούρα» δεν θα μακροημερεύσει, η «φλόγα» του Βελώνη θα ξεθυμάνει, τα χρόνια πέρασαν και εκατό σχεδόν χρόνια μετά ο καθηγητής Χαράλαμπος Κ. Παπαστάθης εξέδωσε το 2004 το βιβλίο «Το χρονικό της Ορμύλιας», το οποίο δεν είναι άλλο από το προαναφερόμενο χειρόγραφο, που ζητούσε εν έτει 1925 ο Βελώνης από τον Βλαχογιάννη, με τα πολύτιμα ιστορικά στοιχεία περί την επανάσταση του 1821 και εντεύθεν στη Χαλκιδική. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Παπαστάθης, στον πρόλογο του «Χρονικού της Ορμύλιας», αντίγραφο του τετραδίου του είχε προμηθεύσει η μαθήτριά του Αμαλία Παπά-Καραπιδάκη, στέλεχος της Αρχειακής Υπηρεσίας (ΓΑΚ) και το παρουσίασε για πρώτη φορά το 1997 στην Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών και στην Ορμύλια. Σύμφωνα δε με την εισαγωγή του Χρονικού, στη λεγόμενη «Συλλογή Βλαχογιάννη» υπάρχει ένα ανέκδοτο χειρόγραφο με την ένδειξη: «Χειρόγραφα απομνημονεύματα καλογήρου περί των σφαγών της Χαλκιδικής το 1821, αγορασθέντα εν τω καταστήματι Δ. Σταΐκου, οδός Πανδρόσου 57»… που «περιέχει ημερολογιακώς περιγραφήν περί σφαγών, φορολογικών πιέσεων, επιδρομών εν Χαλκιδική από 1821 μέχρι 18373… Στο βιβλίο αγορών των ΓΑΚ αναγράφεται ότι το χειρόγραφο αγοράστηκε την 28η Οκτωβρίου 1920, αντί δραχμών 200 και ο πωλητής του ονομαζόταν Ηλίας Βλάχος. Από τότε το χρονικό απόκειται στα ΓΑΚ, χωρίς παραδόξως να εφελκύσει το ενδιαφέρον των ερευνητών». Αυτά περίπου είναι όσα γνωρίζουμε για την περιπέτεια ενός τόσο σημαντικού όσο και σπάνιου ιστορικού ντοκουμέντου που αναφέρεται στην περίοδο της επανάστασης του 1821 στη Χαλκιδική. Σύμφωνα με τον Χ. Κ. Παπαστάθη, «Ο χρονικογράφος δεν αποκαλύπτει το όνομά του, ούτε την οικογενειακή του κατάσταση… Είναι προφανές ότι ασχολείται με γεωργικές εργασίες… στον κατάλογο της Συλλογής Βλαχογιάννη προσδιορίζεται ως καλόγηρος, ενώ σε άλλο ευρετήριο των ΓΑΚ πιθανολογείται μοναχός ή κληρικός… Οι ελάχιστες αυτοβιογραφικές νύξεις, σε συνδυασμό με τον γραφικό χαρακτήρα και το χρονικό πλαίσιο, μας 4

πολύγυρος επιτρέπουν να ταυτίσουμε τον χρονικογράφο με τον αναγνώστη Γιαννάκη, που ο ίδιος αυτοπροσδιορίζεται (σε φύλλο χάρτου…το οποίο απόκειται στον ναό του Αγ. Γεωργίου στην Ορμύλια)…». Υποσημειώσεις:

1. Η Μακεδονική Εκπαιδευτική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1925 με σκοπό την προαγωγή της εκπαίδευσης στη Μακεδονία και τη Θράκη. Πρώτος πρόεδρός της ο Αντ. Χρηστομάνος και σύμβουλοι οι Α. Κεραμόπουλος, Κ. Άμαντος, Ναταλία Μελά, Άννα Τριανταφυλλίδου, Κωνστ. Παπακωνσταντίνου, Μαν. Τριανταφυλλίδης, Δημ. Ανδρεάδης, Αθαν. Βρυζάκης, Κλέων Χατζηλάζαρος, Α. Αθηνογένης, Αλεξ. Σβώλος, Β. Χατζηλίας, Γρ. Τηλικίδης, Σ. Λιούμπης, Κωνστ. Τσιμινάκης, Γ. Παπαθανασίου.

2. Είναι η εποχή (δεκαετία του ’20) που η δραστηριότητα του Παγχαλκιδικού Συνδέσμου Θεσσαλονίκης ατόνησε ή εξέλιπε εντελώς. Το επιβεβαιώνει και ο Αθ. Βελώνης στην Τσεκούρα του, όταν στο τ. 3-8/1925 σελ.148 αναφέρει επί λέξει: «Ευτυχώς η Ένωσις Βαβδινών Θεσσαλονίκης (της οποίας… ο Παγχαλκιδικός Σύνδεσμος, όταν υπήρχεν, ήτο Παράρτημα)…»

3. Η χρονική αυτή περίοδος (1821-1837) δεν συμπίπτει με αυτή της «Τσεκούρας» (1918-1925), γεγονός πάντως που δεν είναι ικανό να μας κάνει να πιστέψουμε πως πρόκειται για δυο διαφορετικά χειρόγραφα, καθώς όλα τα υπόλοιπα στοιχεία συμπίπτουν.

Άποψη Ορμύλιας, δεκαετία ’60.

Ακολουθούν αποσπάσματα του χειρογράφου αυτού από το βιβλίο του αείμνηστου Χαράλαμπου Παπαστάθη, με τον τίτλο που υιοθέτησε ο ίδιος, «Το χρονικό της Ορμύλιας», καθώς το πρωτότυπο είναι άτιτλο.

Γιάννης Δ. Κανατάς

Το χρονικό της Ορμύλιας Εις τους 1821, ή Θεού θέλοντος, διά εδικόν μας συμφέρον. ή διά να μας παιδεύση, καθώς ποτέ τον Ιώβ. ή διά να μας δοκιμάση, … ή εξ αμαρτιών μας. ή εξ ανοησίας μας. εσηκόσαμαι κεφάλι κατ’ επάνω των τουρκών. και όχι πάλιν ο απλός λαός, αλλά οι μεγαλύτεροι και γέροντες μας εσήκωσαν λέγοντάς μας, ότι πολεμούνε των τούρκων, από έξι μεραίς. και ποίοι εσηκώθησαν: τα κιουμιουρτζάνικα χωρία, ματένικα και χάσικα1. Ένα από αυτά είμαι και εγώ οπού περιγράφω εδώ τα κακά οπού μας ήλθον εις αυτά τα χρόνια. ως τόσον με κοντολογίαν, εσηκωθήκαμαι εναντίον των τουρκών, μικροί και μεγάλοι, πολεμώντας κατά την θεσσαλονίκην και δεν μας έρχονταν εις τον νουν μας ότι δεν είτον θέλημα θεού, να γένη τούτο… όθεν κατά πρώτην φοράν, εφοβήθησαν οι Τούρκοι, και εδυναμώθημεν ημείς, με το να μας έλεγον ότι έρχεται ο μόσκοβος, αφ’ ού δε είδαμαι ότι όσα μας έλεγον ήτον ψεύματα, εφοβηθήκαμαι, και εδειλιάσαμαι, … επήραν

5

πολύγυρος λοιπόν θάρρος τότες, και ισχύν οι μουσουλμάνοι και μας εκυνηγούσαν. Ημείς δε έφυγάμε εις τα οπίσω χωρίς να εναντιωθούμαι τελείως…, ώ αλοίμονον και αλοίμονον εις ημάς. Εγύρισε φεύγοντας καθ’ είς εις το οσπήτιόν του, και επήρε την φαμελίαν του, και έφυγε. άλλος, κατά της συκιάς τα μέρη, άλλος κατά το άγιον όρος, και άλλος, κατά την κασάνδριαν. Ιούνιος μήνας ών τότε έμειναν τα οσπήτιά μας, τα χωρία μας, και ο τόπος μας, έρημα… Όθεν εν τω μεταξύ έφθασαν και οι τούρκοι εις τα χωρία μας και μας τα έβαλαν φωτιά. έβαλαν και εις την εκκλησίαν μας τα αγαρηνά, και δεν την ελυπήθησαν. η οποία εις αυτόν τον χρόνον την εγγενιάσαμαι. ώ της μεγάλης ευσπλαχνίας σου Κύριε! και πώς το υπέφερες αυτό το κακόν, και αυτήν την παρανομίαν οπού έκαμαν εις τον οίκον σου; και πώς εδέχθης τας τόσας ύβρυς και ατιμίας, οπού σου έκαμαν; και το περισσότερον οπού έβριζον και των χριστιανών, λέγοντες. πού είναι ο θεός αυτών; και δεν έρρηξες πύρ εξ ουρανού, και να κατακαύσης, καθώς ποτέ εις την Πεντάπολιν… ως τόσον έγινε η γη ημών έρημος, και αι επαύλεις έρημοι. τότε ο είς εχθρός, εδίωχνε δέκα, και οι δέκα εκατόν όθεν έγιναν τα οσπήτιά μας στάκτη και κονιορτός. ημείς δε λιμοκτονόντας, ευρισκόμεσθεν άλλοι εις την συκιά και άλλοι εις την κασάνδρια, και έτεροι εις το άγιον όρος. Ένθα τι παρανομίαν, ασελγίαν, και ασωτίαν δεν έκαμον οι ανάγιοι Πατέρες. όταν πάισαν γυναίκες, κορίτζια, και πολαίς φαμελίαις, πάιναν εκαυμέναι γυναίκε και τους εζητούσαν ολίγον ψωμί, ωσάν οπού πεινούσαν. και αυτοί οι κακόγεροι ταις εζητούσαν δια να κάμουν την αισχράν τους επιθυμίαν, και τότες να τας δώσουν ψωμί. μα τάχα τους τοιούτους λόγους οπού έλεγον… ήξευρον τι θέλει να ειπή καλόγηρος; τι θέλει να ειπή ασκητής; ή μοναχός; δεν ήξευρον μοι φένεται. … Πλην ας έλθωμαι εις το προκείμενον. εμποδισμένον ήτον εξ αρχής να μην πηγαίνουν θύλεα μέσα εις αυτό το όρος, ούτε λογικών, ούτε ζώων. μα τότε όχι μόνον ότι πάισαν, αλλά εγίνονταν και έργα ανεκδιήγητα. έγινε και ένα θαύμα τότε εις αυτό το όρος (ίσως δια να μετανοήσουν) οπού ούτε οι Πατέρες μας, ούτε οι Πατέρες των, είδον τοιούτον θαύμα. χάλαζαν και βροχή μεγάλη, έφερε ο πανάγαθος, οπού τους επήρε αρσανάδες, τους επήρε κήπους, οπού ολίγον έλειψε να γένη νέον κατακλησμός. αυτοί όμως τελείως δεν εμετανόησαν, ούτε έκληναν δια το κακόν οπού έγινε. όθεν ήλθε η οργή του Θεού και εις αυτούς, και όταν επάτησαν μέσα εις αυτό το όρος οι τούρκοι και το εγύμνωσαν, τότε άλλους εσκότοναν, άλλους έκοπταν, άλλοι διεσκορπήσθησαν ένθεν κακείθεν…. Μετά ταύτα εκ της κασάνδριας το νησσί ευρέθη ένας ψοροάρχοντας2 πλάνος και εμβήκε εκεί διά να το φυλάξη, ωσάν οπού είχε στενόν λεμό. Έφκιασε μετηρίζια, ταμπούρια, και το εφύλαττε, έστειλε λοιπόν ορισμούς εις της συκιάς τα μέρι οπού να συναχθή ορδή, διά να φυλάγουν ασφαλώς το νησί … μία ημέρα λοιπόν έφθασαν και μερικά πλανοκαράβια σκοπελίτικα, και ομίλησαν διά να εβγάλη αυτός ο πλανοάρχοντας το ασκέρι εκ της στεριάς. και αυτοί οι σκοπελίται εκ της θαλάσσης να πολεμήσουν τους τούρκους διά να τους ευγάλουν απ’ αυτόν τον λεμόν (ωσάν οπού και αυτοί εφύλαγον εκεί). ευγήκαν δε και όρμησαν κατ’ επάνω των τουρκών. Ακόμι δεν επλησιάσαν ούτε δύο μίλια τόπον, και έρρηξαν ένα τόπι, τα αγαρηνά και εσκώτοσαν δύο ανθρώπους νεόνυμφοι και οι δύο. Το ρωμαίικο ασκέρι λοιπόν καθώς προείπα, δειλιασμένοι όντες, εφοβήθησαν και έστρεψαν εις τα οπίσω, ωσάν οπού δεν είχον τιμονιστήν καλόν. Λέγουσι τινές ότι εχαλάσθησαν τότες, εξακόσιοι ρωμαίοι, και τετρακόσιοι τούρκοι. τότε έμειναν αι γυναίκες των, καθώς λέγει ο Ησαΐας, ο πολύς τω πνεύματι…

6

Σελίδα από το ανέκδοτο χειρόγραφο της συλλογής Βλαχογιάννη.

πολύγυρος Εν τούτω το αναμεταξύ, εκεί οπού εκατοίκουν οι ταϊφάδες3 μας μην έχοντας την ζωοτροφίαν των… εύγενάμαι ημείς, και εσύναζάμαι στάχυα και τα έτριβάμαι, και το επάγενάμαι το σιτάρι μέσα…και ο ταϊφάς μας το εχειρομυλοάλεθε, και έκαμαν ψωμί. πλην με τιούτον τρόπον εύγενάμαι, φοβούμενοι, καθώς ευγαίνουν οι λαγοί δια να βοσκήσουν, πλην ας έλθωμαι εις το προειρημένον. Εις αυταίς ταις ημέραις, ήλθε και ο Απουλουπούτ Πασιάς και ετσάκισαι και αυτό το νησί. και τότες έγινε και αυτό έρημο… τότες άλλους έκοψαν, άλλοι επνίγησαν εκ των φόβων των και έτεροι έφυγον διά θαλάσσης με καράβια οπού έτυχον εκεί. μετά ταύτα έστειλε αυτός ο Πασιάς εις της συκιάς το νησί και εις το όρος, όπου ευρισκόμεσθεν, διά να υπάγωμαι να προσκυνήσωμαι εις αυτόν, με υπόσχεσιν δια να μας έχει μαύδες4 εις χρόνους επτά, δηλαδή, να μην πλερώσωμεν έως επτά χρόνους, διά να γένωμαι καθώς είμασθεν, και το πρώτον. έως οπού να μας γελάση να προσκυνήσωμαι. επήγαν λοιπόν και επροσκύνησαν όσοι ήθελον. Εκείνοι δε οπού δεν ήθελον να προσκυνήσουν, αναχωρούσαν όπου εζητούσαν. Επήγε λοιπόν καθείς εις το χωρίον του. Οκτώβριος μήνας ών. γυμνός και πεινασμένος, απορούμενος τι να κάμη. οσπήτιον να κτήση; ή να κοιτάξη να θραφή; ωσάν οπού ήτον μεγάλη ακρίβεια, πολλοί δεν απόθανον, ένα μεν από την πείναν, άλλο δε από την γύμνιαν. εις καιρόν δε εφύτευσαν καλαμπόκι. όθεν κατά την άνοιξιν οπού τα εδούλευον. πολλοί εδούλευον ημέραις πολαίς μόνον με συκάμινα, άλλοι δε με βαλανοψώμι. Είχον μερικοί να θρέψουν τους πτωχούς και ορφανούς, μα αυτοί… έκαμον όλον το ενάντιον, και εγελούσαν ωσάν Ιουδαίοι, τους πτωχούς, διά να τους τρόγουν… επαρέδιδον γρόσια, διά μετάξυ, γρόσια 20 την οκά, και εις καιρόν είχε 40, και άλλα τοιαύτα έκαμον διά να πλουτίσουν. τα οποία δεν ημπορώ να τα περιγράψω. και δεν ήφερναν εις τον νούν των, ότι εν ημέρα κρίσεως θα γένουν ίσια,… μετά ταύτα έκαναν ψωμί ο κόσμος, έκαμαν από καμιά καλύβα, μόλις οπού τους εχωρούσε και επλάγιαζον. Ήστερον όμως, αφού άρχισαν τα ασκέρια των τουρκών να έρχονται και να απερνώσι, τότε, ώ της αθλίας μας καταστάσεως, μας εύγαζον έξω από τας παραμικράς μας καλύβας, και εκόνευον5 αυτοί, και όχι μόνον ως τόσον, αλλά μας εζητούσαν, και απ’ εκείνο οπού δεν είχαμαι. μην έχοντας λοιπόν, μας έδερνον μας εσκέτζευον6, και άλλα πολλά έκαμον. τα οποία δεν με εξασκεί ο νους και η γλώττα να τα γράψω. Μόνον από τα ολίγα πάθη, ώ αναγνώστα, κατάλαβε και τα άλλα… Καθώς προανέφερα ότι εκείνοι οπού δεν επροσκύνησαν, αλλά επήγαν, οπού ήθελον, ύστερον μη έχοντας ζωοτροφίαν, έγιναν κλέπται, και επήραν καράβια, και εύγαινον, και μας εγύμνωναν, μας επατούσαν ταις καλύβαις

Η Κασσάνδρα προσβάλλεται αιφνιδιαστικώς και κυριεύεται από τους Έλληνες. (Από το History of Modern Greece, London 1823. Αρχείο Ι.Κ. Αικατερινάρη).

7

πολύγυρος μας, μας έπιαναν εις τους δρόμους, και τι να πολυλογώ; έδεσαν την ξέραν και την θάλασσαν, οπού ούτε διά στερεάς, ούτε διά θαλάσσης, ηδύνετο να οδεύση κανείς. ωστόσον υπερπερίσευσαν και έγινε αρμάδα μεγάλη, τόσον οπού ημέρα μεσημέρι εύγενον και επατούσαν τα χωρία. ευγήκαν και εις ένα χωρίον χάσικον, ορμήλια ονομαζόμενον, 38 καράβια κλέπτικα, όλο υπρίκια και γουλέταις, και το έκαψαν τα καταραμένα, έγινε και μέγας πόλεμος εις το χωρίον αυτό, ώ καλότυχον και τρεις καλότυχον χωρίον, ομού με την ονομασίαν είχες και την χάριν… πλην ας έλθωμαι εις το προκείμενον. αυτά τα κλέπτικα καράβια, είχον έως χιλίους κλέπτας, πάισαν και εις το πολύγερον, μη φοβούμενοι από τίποτες και τον εγύμνωσαν και εκείνον. άνωθεν και εξ αρχής δεν είδα, ούτε ήκουσα να εναντιώνεται, κάθε πράγμα εις την φύσιν του, ούτε λογικών ούτε ζώων. διότι βλέπω τούρκος με τούρκων δεν εναντιώνεται, εβραίος με εβραίον δεν τρώγεται… ομοίως και τα ζώα, λέων, με λέων δεν εναντιώνωνται, λύκος με λύκον δεν πολεμώνται… όμως αυτοί οι κλέπται, χριστιανοί και αδελφοί όντες, τι δεν έκαμον εις τους αδελφούς τους χριστιανούς; αφ’ ού τους έπιαναν σκλάβους, άλλον εζητούσαν τόσα γρόσια οπού ήτον έξω από την δύναμίν του. άλλον έκοπταν τα αυτιά του. και άλλον επαίδευον αλεοτρόπως καθώς ποτέ Μαξιμιανός και διοκλητιανός εις τους μάρτιρας… Μετά ταύτα, αφ’ ού έφυγον οι κλέπται, έφθασε τούρκικο ασκέρι, και όσα πράγματα έμεινον από τους κλέπτας, τα έπαιρνον αυτοί, λέγωντάς μας, ότι εδικά μας είναι, επειδή ημείς τα εγλυτώσαμαι από τους κλέπτας. ύστερον ήλθε εις κάθε χωρίον από ένας πελούκπασις7 ορίζοντας από τριάντα ανθρώπους διά να μας φυλάγουν, έφκιασάμε λοιπόν πύργους και εκάθισαν, τους υπηρετούσάμε τους έφερνάμε ξύλα, τους εβοσκάμε τα άλογά τους, και ότι μας επρόσταζον ευθύς το έκανάμε, διότι εάν δεν το έκαμάμε μας έδερνον. και δεν τους έφθανε μόνον τούτω, αλλά, αντίς αυτοί να μας φυλάγουν, έβαλον πάλαι ημάς γυμνοί και δυστυχισμένοι όντες, και τους εφύλαττάμε. αυτοί με τουφέκια με άρματα μέσα εις τους προειρημένους πύργους, ημείς σταυρωμένα τα χέρια έξω όλη νύκτα. τα ζώα μας αγγαριά από το έν χωρίον εις το άλλο. τα χαράτζια μας τα έκαμον έως εικοστέσσαρα γρόσια… τα ορουγούζιά8 μας από πενήντα γρόσια τον καθέναν. εύγενε λοιπόν ο κάθε οικοκύρις τον χρόνον από πεντακόσια εξακόσια γρόσια. επτά χρόνους ηκολούθησαν εις αυτά τα χρόνια δεν ημπορώ να τα περιγράψω διότι είμαι αμαθείς και η διήγησις είναι έξω της δυνάμεώς μου εγώ μοι φαίνεται ότι περισσότερα κακά και δυστυχίαις, απερνούσαμε ημείς εις αυτούς τους χρόνους από τους μεγαλομάρτυρας. διότι ναι μεν εκείνοι, πολλάς βασάνους υπέμειναν, διά το όνομα του χριστού, όμως εις μίαν ημέραν, ή εις δύο, ή εις μίαν εβδομάδα, ή εις έναν μήνα, και ετελείωναν. ημείς δε εις όλην μας την ζωήν, διά του χριστού το όνομα μας επαίδευον και μας τυρανούσαν μα εις αυτά τα κακά οπού μας ήλθον, τάχα εκλίναμαι, επροσπέσαμαι, εις το έλεος του θεού;… ημείς δε όχι μόνον δεν εκλίναμαι, δεν επρόσπεσάμαι, εις τον πλάστην μας και εις τον θεόν μας, αλλά εκάμαμαι και όλον το εναντίον. οι ιερείς έγιναν φαρισαίοι και πλάνοι, οι αναγνώσται, κατήγοροι και ψεύσται ο απλούς λαός δεν το λέγω τι έγιναν, μόνον ο καθ’ είς, ας πάρη από τον κοινόν λόγον οπού λέγουν, ότι το οψάριον, από το κεφάλι πρωτοβρωμάει…. Μετά ταύτα οι προύχοντες και οι γέροντες, εκ των φθόνων των, και εκ την ανοησίαν των, ο ένας εγκαλούσε τον άλλον εις τους τούρκους, δια να ήναι αυτός καλλώς. ο άλλος τον άλλον. και έκαμαν όλον το εναντίον. και όχι κατά πώς ορίζει το ευαγγέλιον. αυτό λέγει. αλλήλων τα βάρη βαστάζεται. και ούτως κάμνοντες οι γέροντες, μας εχάλασαν τα χωρία… και με τον τοιούτον τρόπον οπού έκαμαν, εχάλασαν τα χωρία οπού ήτον δεύτερος παράδεισος, όχι μόνον από τους εχθρούς, αλλά και από ημάς τους χριστιανούς, επειδή τις νόμον ή δικαιοσύνην κανείς δεν εκοίταζε… ήγουν όλοι εξέκλιναν από τον νόμον, εν ταυτώ έγιναν και κακότροποι, δεν είναι κανείς οπού να κάμη έργα ενάρετα και καλοσύναις δεν είναι ούτε ένας…

8

Το λάβαρο των Μακεδόνων κατά την επανάσταση του 1821.

πολύγυρος Αλλά εσύ θεέ δικαιότατε δια τας παραπολάς μας αμαρτίας, όλα αυτά τα κακά μας τα έδωσες. μα έως πότε θεέ μου; έως πότε άθλιοι και υπό τον ζυγόν; της ελευθερίας μας δεν ήλθεν η ώρα; εσύ είπες εις έν μέρος. ότι ο ουρανός και ο γη παρελεύσονται, οι δε λόγοι μου, ού μη παρέλθωσι… όθεν παρακαλούμεν. μη δη παραδώης ημάς εις τέλος, διά το όνομά σου το άγιον. αλλά δός εκδίκησιν και ανταπόδοσιν εις τους εχθρούς μας, δια να ευφρανθούμαι και ημείς, καθώς λέγει ο Δαβίδ. ευφρανθήσεται δίκαιος, όταν ίδη εκδίκησιν. Εις δε τους 1828. Σεπτεμβρίου 10, διά προσταγής του Βασιλέως, ο ισούφ πασιάς οπού μας όριζε επάγυσε εις τον πόλεμον (ωσάν οπού άνοιξε μέγας πόλεμος εις αυτόν τον χρόνον κατά την μοσκοβία) πηγαίνωντας λοιπόν τον επήρεν ο μόσκοβος. ένας λέγει ότι θεληματικώς αυτός πάγυσε, άλλος λέγει ότι πολεμικώς τον επήρε, ως τόσον ή ούτως, ή ούτως ημείς εμείναμαι ωσάν εκείνα τα νιόπουλα οπού σκοτώσουν την Μητέραν των… έτζι εμείναμε ημείς. έστειλε λοιπόν ο Βασιλεύς και εβούλωσε τα μαγαζιά. ο δε πασιάς μας εζήτησε διά του αγίου Γεωργίου τα ορουγούζια γρόσια χιλιάδες: 20: τότες ώ ημάς! άλλος επώλησε το βόδιόν του, άλλος το μουλάρι του, και άλος ταις ασκαμινές του. άλλοι πάλιν έφυγον άνθεν κακείθεν… ως τόσον άλλα έδωσάμαι, έμειναν και ακόμι μερικά, ενόμισάμαι μικροί και μεγάλοι ότι εις το εξής θέλωμαι ησυχάσι. δεν επέρασε όμως ούτε 2 μήνες, ιδού και έφθασαν 2 καβάζιδες ζητώντας μας, άλλαις 7 χιλιάδαις γρόσια, διά του αγίου Δημητρίου τα ορουγούζια. τότες ώ της αθλίας μας καταστάσεως! εμείναμαι μικροί και μεγάλοι άφωνοι ώσπερ τους ιχθύας….

Σελίδα από το ανέκδοτο χειρόγραφο.

Εις δε τους 1829: κατά τον Μάρτιον και απρίλλιον, έγινε τόσον ακρίβεια εις το ψωμί οπού ανέβηκε η οκά έως εις το γρόσι, και όχι μόνον ότι ήτον τόσο ακριβόν, αλλά δεν ευρίσκοντον και τελείως. πολλοί λοιπόν των ανθρώπων εζούσαν μόνον με τα χόρτα, καθώς, οι ασκηταί εις δε τας δέκα του μαίου μας επήρε από τον βασιλέα ο καρασφάνογλους9, ο οποίος έστειλε, εδική του άνθρωποι και έβαλαν εις τάξιν τα πράγματα… Εις δε τους 1830, Μαΐου 8. ευγήκε, μίαν επιστολήν από τον Πατριάρχην, με βασιληκή προσταγή, μηνύοντάς μας, ότι εις το εξής, θέλουν κοπούν όλα τα δοσίματα, και ότι θέλει ειρηνεύση ο κόσμος όλος, και ότι θα κρινώμεσθεν εις τους αρχηερείς μας, την οποίαν εδιαβάσαμαι επ’ εκκλησίας. ως τόσον αφ’ άκουσαν, οι χριστιανοί. τις δύναται να διηγηθή, την τόσην χαράν και αγαλλίασιν οπού έλαβον. όθεν κακώς και ανωφελής εχάρισαν. επειδή

Το μνημείο του καπετάν Χάψα στη θέση «Συκιωτάκια» ή «Κομμένοι» κάτω από την Αγία Αναστασία.

9

πολύγυρος αντίς να ελαφροθούν τα δοσίματα, αυτά τα επερίσσευσαν, οπού - σήμερα - το κάθε χαρτί, το ορογουζιού, το έκαμον, προς 400 γρόσια… Είναι και άλλα οπού δεν ημπορεί τινάς να τα περιγράψη. απερνούσαν τούρκοι αρματωμένοι, με τουφέκια, πιστόλια, μαχέρες. και πάλιν ημάς αγκάρευαν, με χωρίς τουφέκια, ή και με παλιοτίφεκα, και τους επηγαίναμαι από χωρίον εις χωρίον… Εις δε τους χιλίους οκτακοσίους τριανταδύω χρόνους, Ιανουαρίου δέκα, μας έστειλε ο ίδιος βόεβονδας γράμμα, οπού όσον ουσιούρι;;; καλαμπόκι είναι, ομοίως και όσον κρυμένω σιτάρι είχε, και τα εκατό κιλά, οπού μας επήρε με ζώρι,… βλέπωντας λοιπόν, και ακούοντας, οι ραγιάδες, αυτό το γράμμα ευθύς δεν το εδέχθησαν… διά τούτο ευθύς εσηκώθησαν με μίαν φωνήν και με μίαν ζωήν όλοι δια να πάγουν εις θεσσαλονίκην… εκείνησαν λοιπόν εις τον δρόμον τον αριθμόν ονόματα εξήντα πέντε, και επάγηναν, όλοι μικροί και μεγάλοι, χωρίς να έχη χαμπάρι ο βόεβονδας, μανθάνωντας λοιπόν ευθής, έκαμαι την νήκτα ημέραν, έως οπού να μας φθάση. μας έφθασε λοιπόν εις τα τζιαΐρια θεσσαλονικιά, εις την ξηρότζιασμα. και μας είπε και μας υπεσχέθη ότι. ότι και αν ζητούσαμαι να μας το κάμη εις το εξής. και πολλή μας επαρακάλεσαι δια να μην πάγωμαι να κλαυθούμαι… δεν τον επιστεύσαμαι, εις τας υποσχέσεις του και λόγους. αλλά, όλοι πάλιν πάγησάμαι εις την θεσσαλονίκην και απ’ εκεί εις την πόρτα μας εις τον χατζί μεϊμέτ αά10. εις τον οποίον είπαμαι όλον τον πόνον μας οπού είχαμαι ομοίως τον είπαμαι ότι έχει και τόσον σιτάρι κριμένον απ’ εκείνον… ομοίως και όσους τζερεμέδες μας είχε παρμένοι. ακούγωντας λοιπόν αυτά ο χατζί μεϊμέτ αάς, εθαύμασε τα τόσα κακά οπού μας έκαμαι ο βόεβονδας. μάλιστα τον εκλαυθήκαμε και τούτο οπού εις το εξής, ούτε βόεβονδας να μας ορίζει θέλωμαι. ούτε πολύγερον, από τον οποίον πολλά κακά και αγκαριαίς ετραβούσαμαι. διά τούτο λοιπόν μας έδωσε άνθρωπον απ’ εκεί διά ζαμπήτην11 αυτοκέφαλον. οπού ούτε βόεβονδας να μας ορίζη, ούτε πολύγερος, ούτε άλλον κανέν χωρίον. μόνον όσα μασλαάτια12 γένωνται, μέσα να τα κρίνωμεν…. …ως τόσον εις ετούτον τον χρόνον θεού θέλλοντος και διά της δυνάμεώς του, εταπεινώθησαν οι τούρκοι, χωρίς να ιδούν ούτε πόλεμον ούτε κανέν φόβον. μάλιστα ήλθε και ένας πασιάς, εις θεσσαλονίκην, δικαιοκρίτης καλός. Και έκοψε πλέον και τους καπισίζιδες, και δεν απερνούσαν από τα χωρία αξών από τον σεδράριν. είχαμαι και μεγάλην πείραξιν από μερικοί κλέπταις. ως τόσον αυτός ο πασιάς τους επαρέστησε, και ήτον και έκαμαι μία ειρήνη, καλλή και τους είχε εις τα χωριά μας, ωσάν σερταρλίκη13, και εφύλαγον από άλλους κλάπτας, με λωφέν14. όμως ο φθόνος και η κενοδοξία τι να κάμη, εμάλωσαν αλλήλους των, και εσυκώθηκε ο καμαριότις καπετάνιος πάλιν, με είκοσι παιδία, και ευγήκε κλέπτης εις τα βουνά, ωσάν και πρώτον. ακούοντας ο πασιάς ευθύς σφίγξα μεγάλοι εις όλα τα χωριά, και το βράδη οι δυστυχείς εφύλαγέμαι, όλοι νύκτα, και την ημέρα εδούλευάμαι ταις δουλές μας. ως τόσον μετ’ ολίγον καιρόν, εκόπι αυτό το κακόν, ωσάν οπού εσκόρπισανη κλέπταις. μάλιστα τον καμαριότι καπετάνον, τον επίασαν και τον παλούκουσαν… …πάλιν κατά τας εικοσιέξι Μαίου, ή και προδύω μήνες μας ήλθον νέοι ζαπητάδες και βόεβονδας (ωσάν οπού μας επήρε άλλος αυθέντης αχμέτ μπέις ονομαζόμενος), του ιμπραήμ πασιά αδελφός. και πάλιν μας έριξε ο πολύγερος καθώς και πρώτα, αι αγκαριές και τα δωσίματα όμως τα ίδια είτον. Επειδή αναγνώστα σοι γράφω, ότι είτον πολλές αγκαριές, και διά να μην αμφιβάλης, ότι σοι λέγω ψεύματα… να οπού σοι τα γράφω κατ’ όνομα…

10

Το βιβλίο του Νικ. Παπαοικονόμου «Προσωπογραφία Αγωνιστών του 1821». Εικονίζεται ο Αν. Κόντζογλου από τα Βασιλικά.

πολύγυρος εον: ένας τούρκος να απερνούσε οπού να πάγη εις άλλο χορίον, με άρματα καλλά εκείνος. ημάς μας έδιδον τα εδικά μας εκοίταχτα τοφέκια, και τον επάγηνάμαι διά φύλαξιν… στον: εις τον καθ’ έκαστον μήναν οπού έρχονταν ο σερδάρις, δεκαπέντε άνθρωποι, στέκονταν, και επυρετούσαν έως οπού να φύγη. ζον: όταν προτοφένονταν, σταφήλια και χειμωνικά, καθ’ ημέραν πάγηνάμαι εις τον πολύγερον, διά να φάγη ο βόεβονδας, και πολυγερινοί… αυταίς ταις αγκαριές και αυτά τα κακά απερνούσαμαι όλα. μα ημείς εκλίναμαι τάχει από το κακόν εις το καλόν; όχι ο προφητάναξ δαβίδ λέγει. εφράνθημεν ανθ’ ών ημερών εταπείνωσαν ημείς ετών ών είδομεν κακά. ημείς όμως όλον το εναντίον εκάμαμαι. εβλασφιμούσαμε μεγάλος, επορυεύαμαι, εσυγχήζομάσθαν, κατά του γειτόνου μας, εκαταλαλούσαμαι, επροδιδώμασθαν, ελοιδορούσαμαι. και το χειρότερον, περισσότερον εδούλευάμαι ταις κυριακαίς, και εορταίς παρά ταις καθ’ ημερινες. και ποίος να μας διδάξη και να μας αλατήση, δια να μη βρομήσωμαι… και ήτον κατά πως ορίζει το ευαγγέλιον. εάν το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεσθε… Υποσημειώσεις:

1. α) κιουμουρτζιάνικα, αυτά που παρήγαγαν κάρβουνο β) χάσικα, 15 ελεύθερα χωριά ΝΔ των Μαντεμοχωρίων.

2. εννοεί τον Εμμανουήλ Παπά.

3. ταϊφάς= συμπατριώτες, φυλή, φάρα.

4. μαύδες= οι απαλαγμένοι από την καταβολή φόρων.

5. κονεύω=διανυχτερεύω 6. σκεντζεύω=βασανίζω 7. πελούκπασις= μπουλούκπασης, επικεφαλής αγήματος.

8. ορουγούζια=φόρος που βάρυνε τους αγρότες και καταβαλλόταν το φθινόπωρο και την άνοιξη.

9. ο νέος τιμαριούχος που πήρε από τον σουλτάνο το χάσι της Ορμύλιας.

10. αά(ς)=αγάς.

11. ζαμπήτης=επιστάτης.

12. μασλάτια=διαφορές.

13. σερταρλίκη= στρατιωτική μονάδα.

14. λωφές= λουφές, αμοιβή, φιλοδώρημα.

Καπετάν Χάψας.

11

πολύγυρος

ΚΑΠΟΤΕ στον ΠΟΛΥΓΥΡΟ

Επιλογή ειδήσεων, τοπικών νέων, σχολίων, λογοτεχνικών κειμένων, στίχων, ευτράπελων και άλλων τινών, από τις σελίδες της εβδομαδιαίας εφημερίδας του Πολυγύρου «Φωνή της Χαλκιδικής» (1930-1977), αλλά και άλλων εφημερίδων τοπικής ή πανελλήνιας κυκλοφορίας. Την επιμέλεια της στήλης εξακολουθούν να έχουν οι: Γιάννης Δ. Κανατάς, υπεύθυνος του περιοδικού και ο Χρίστος Ν. Γεροχρίστος, ιδιοκτήτης του αρχείου της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής». Σημαντική χαρακτηρίζεται τελευταία και η συνδρομή των Γιάννη Δ. Σαράφη από τον Άγ. Πρόδρομο και Βασίλη Πλάτανου από την Ελασσόνα με τη διάθεση των αρχείων τους στο περιοδικό μας. Επομένως αυτοδίκαια θεωρούνται τακτικοί συνεργάτες και συνυπεύθυνοι της στήλης αυτής.

Ο Νίκος Μοσχονάς.

ΠΡΩΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 13 Ιανουαρίου 1913: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ Τα Δικαστήρια της Μακεδονίας κατηρτίσθησαν από τους ακολούθους δικαστικούς λειτουργούς: …Ειρηνοδικείον Χαλκιδικής Πολυγήρου: Θεόδωρος Κορομάντζης (Ειρηνοδίκης), Χρήστος Δούκας (υπογραμματεύς ειρηνοδικείου). ΠΑΛΗ 24 Φεβρουαρίου 1919: Η ΕΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ Αποδεχθείς την εντολήν της Κυβερνήσεως αναχωρεί εντός ολίγων ημερών ο Σ. Μητροπολίτης Κασσανδρείας κ. Ειρηναίος επί κεφαλής της εις Ρωσσίαν μεταβαινούσης εκκλησιαστικής αποστολής. ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 8 Φεβρουαρίου 1931: ΝΑ ΚΟΠΟΥΝ ΤΑ ΠΛΑΤΑΝΙΑ Οι κατοικούντες πλησίον των πλατάνων της πλατείας μας υπέβαλον

25 Μαρτίου 1940. Από τη σχολική παράσταση «Η δασκάλα των Γαλλικών». Διακρίνονται από αριστερα: Ζαχ. Κανέλη, Ευθαλ. Εμμανουήλ, Λιόλια Χρηστίδη, Μυρτώ Τσακνή, Μυλωνοπούλου, Αθηνά Τζικάκη (κόρη του νομάρχη Πέτρου Τζικάκη), Αλίκη Παπαϊωάννου, Τασούλα Κότσιανου, Μπούλη Νίτση, Αντιγόνη Τσερβελή, Καίτη Ζαμπούνη. (Αρχείο Ευθαλίας Εμμανουήλ).

12

πολύγυρος αίτησιν δι ής ζητούν όπως αποκοπούν τα πλατάνια, διότι είναι δήθεν ετοιμόρροπα και απειλείται εκ της πτώσεως η ζωή των. ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΗ 10 Ιανουαρίου 1932: ΕΚΛΕΚΤΟΣ ΘΙΑΣΟΣ ΕΙΣ ΠΟΛΥΓΥΡΟΝ Από της παρελθούσης Κυριακής ο Πολύγυρος εγνώρισεν ένα εκλεκτόν θίασον, ο οποίος επεσκέφθη την πόλιν μας και συγκεντρώνει κάθε βράδυ εις την αίθουσαν του εστιατορίου «Διαμαντή» την εκλεκτήν μερίδαν της κοινωνίας μας και πλήθος θεατροφίλων… Ο θίασος αποτελείται από τας κυρίας Λολόταν Ιωαννίδου, Ανθήν Μηλιάδου, Αγλαΐαν Μπούμπη, Τασίαν Κωνσταντινίδου και τους κυρίους Γ. Κουκούλην, Α. Μπούμπην, Γ. Ταλάνον, Ν. Καζαντήν και Β. Παρθενιάδην… Κατά την τιμητικήν παράστασιν των κυριών της παρελθούσης Παρασκευής… τη επιμόνω παρακλήσει του ακροατηρίου, ο συνοδός της κυρίας Ιωαννίδου, διάσημος βαθύφωνος κ. Νικ. Μοσχονάς, ετραγούδησεν από των παρασκηνίων «Το νερωμένο κρασί» του Χατζηαποστόλου αποσπάσας ζωηρότατα χειροκτοτήματα. Κατόπιν παρακλήσεως πολλών φιλομούσων ο κ. Μοσχονάς μετά της κ. Ιωαννίδου θα παραμείνουν επί τινας εισέτι ημέρας δια την οργάνωσιν εσπερίδος, κατά την οποίαν θα τραγουδήσει ο κ. Μοσχονάς, ίνα δοθεί η ευκαιρία εις την κοινωνίαν του Πολυγύρου και απολαύσει το υπέροχον ταλέντον του κ. Μοσχονά, τιμηθέντος διά Χρυσού Μεταλλείου παρά του Ωδείου Αθηνών. (Ο Νίκος Μοσχονάς είναι ο μετέπειτα διαπρεπής βαθύφωνος, ο οποίος μεταπολεμικά έφυγε για Αμερική, όπου έκανε μεγάλη καριέρα ως λυρικός καλλιτέχνης τραγουδώντας στην όπερα Μετροπόλιταν της Ν. Υόρκης, στη Σκάλα του Μιλάνου και σε άλλα μεγάλα θέατρα της Ευρώπης. Σημαντική καριέρα επίσης στο θέατρο έκαναν οι Ανθή Μηλιάδου, Λολότα Ιωαννίδου, Γιώργος Ταλάνος).

Γεώργιος Γαλανός.

ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ 19 Ιανουαρίου 1936: Ο κ. ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΓΑΠΗΤΟΣ Διήλθεν εντεύθεν ο κ. Άγγελος Αγαπητός, πρώην βουλευτής Φιλελευθέρων, εις ον οφείλεται η ίδρυσις του Πρωτοδικείου και της Νομαρχίας Χαλκιδικής και όστις ερωτηθείς ποίαν στάσιν θα τηρήσει εις τον αρξάμενον εκλογικόν αγώνα, μας παρεκάλεσε να δηλώσομεν ότι, ούτε ανεμίχθη εις τα του καταρτισμού του συνδυασμού, ούτε και θα αναμιχθεί εις την επικειμένην εκλογήν. Όσον αφορά όμως τα φρονήματά του ταύτα είναι γνωστά.

«25 Μαΐου 1946. Εκδρομή στο Σελιό, η τάξη μας». Πρώτος καθήμενος από δεξιά ο Ρήγας Παραθυράς. Αναγνωρίζονται: Όρθιοι: Αικ. Δαμαλά, Φιλίτσα Μυλωνά, Παν. Πετρόπουλος, (;), Φώτης Κανιστράς, παπα-Διονύσης Μάντης. Καθήμενοι: Νίτσα Δέλλιου, Σπύρος Κοσκινάς, Αναστ. Τσακνή, Άννα Καρανικόλα, Νίκος Λάνης, Κων/νος Ζαμπούνης, Νίτσα Χρυσάφη, Καίτη Ζαχαρία, Φιλομέλα Μαζλουμιάν (καθηγήτρια φυσικής).

13

πολύγυρος ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ 31 Μαρτίου 1940: («Η ΔΑΣΚΑΛΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ») Η επέτειος της Εθνικής Παλιγγενεσίας εωρτάσθη εις τον Πολύγυρον με πρωτοφανή ενθουσιασμόν… Εις το μέσον της αλησμονήτου αυτής εορτής ενεφανίσθη ένα άφθαστο εις γοητείαν ταμπλώ-βιβάν και κατόπιν επαίχθησαν δύο κωμωδίαι «Η δασκάλα των Γαλλικών» κατά διδασκαλίαν της κ. Τσουγκράνη και «Το φόρεμα της κυρίας» κατά διδασκαλίαν του δραστηρίου και καλού μας φιλολόγου κ. Φιλιππακοπούλου. Τα διάφορα πρόσωπα των κωμωδιών… υπεδύθησαν αι μαθήτριαι Αθηνά Τζικάκη, Καίτη Ζαμπούνη, Αντιγόνη Τσερβελή, Ζαχαρούλα Κανέλλη (Δημοτικού) και Τασούλα Παραθυρά, Λούλα Μοδικού, Τασούλα Αικατερινάρη που υπήρξε άφθαστη στο ρόλο της κ. Καλινά και Ηλέκτρα Τζικάκη (Γυμνασίου). ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 16 Μαρτίου 1946: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ Στις 26/2/1946 αντιπροσωπεία της Ν. Ε. του Ε.Α.Μ. Χαλκιδικής από τους συν. Τάκη Παλαμήδη, Κ. Αγγέλου, Κ. Παπαθεοδώρου, Χρήστου Χαρδαλούπα, παρουσιάστηκε στον κ. Εισαγγελέα και διαμαρτυρήθηκε έντονα για την αφόρητη τρομοκρατία που ασκείται σε βάρος των Δημοκρατικών πολιτών σ’ ολόκληρο το Νομό μας…

Μιχαήλ Ν. Ζαμπούνης.

ΑΚΡΙΤΑΙ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ 23 Φεβρουαρίου 1948: ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΕΘΝΙΚΟΦΡΟΝΩΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ Δημοσιεύομεν τηλεγράφημα Εθνικοφρόνων κατοίκων Πολυγύρου και Χαλκιδικής, διαμαρτυρομένων δια την άδικον κατακράτησιν εις φυλακάς των αγωνιστών αντικομμουνιστικού αγώνος 1941-45… «Διαμαρτυρόμενοι εντόνως παράνομον άδικον εισέτι κατακράτησιν φυλακάς ως δήθεν δοσιλόγων Ελλήνων πατριωτών ηρωικών πολεμιστών 1942-44 αντικομμουνιστικής παρατάξεως Χαλκιδικής Μακεδονίας εξαιτούμεθα ενεργείας Σας αμέσου αποφυλακίσεώς των ενίσχυσιν αγώνος Έθνους». Επιτροπή Εθνικοφρόνων Πολυγύρου…Νικ Γεροχρίστος, Νικ. Σάλτης, Κύρκος Αικατερινάρης, Χρίστος Ρούσος, Δημ. Μπούμπουρας, Νάκος Βούλγαρης, Γεώργιος Σχοινάς, Γεώργιος Σταμνάς, Ιωάννης Κελιαφάνος, Θωμάς Δαμαλάς, Κοσμάς Σχοινάς, Χρήστος Ζαμπούνης.

Οι προαχθέντες καθηγητές του Γυμνασίου Πολυγύρου Γ. Φιλιππακόπουλος (3ος) και Π. Στάμος (4ος). Διακρίνονται επίσης όρθιοι: Μπίτσης (Θεολόγος), Καλέργης (Φυσικός), Στάμος Μπακόπουλος (Γυμναστής), Μεγρέμης (Μαθηματικός). Καθήμενες μαθήτριες: Τασούλα Βορδού, Γιωργία Καρανικόλα, Πολίνα Κοσκινά, Μαρία Ζαμπούνη, Ζαφείρω Μορένου, Άννα Τσάτσαρη, Ευθαλία Εμμανουήλ.

14

πολύγυρος ΦΩΣ 27 Φεβρουαρίου 1951: ΕΝΑΣ ΑΡΧΙΣΥΜΜΟΡΙΤΗΣ ΚΑΤΕΔΙΚΑΣΘΗ ΕΙΣ ΘΑΝΑΤΟΝ Κατά την χθεσινήν δικάσιμον του Εκτάκτου Στρατοδικείου εξεδικάσθη η υπόθεσις του συμμορίτου Ρήγα Παραθυρά, δράσαντος από του θέρους του 1947 μέχρι 10 Φεβρουαρίου 1950 εις την περιοχήν Χαλκιδικής. Ο Παραθυράς ως αρχηγός κομμουνιστικής ομάδος διέπραξε πλείστους φόνους και ληστείας… Ο κατηγορούμενος απολογούμενος, όχι μόνον δεν επέδειξε μετάνοιαν, αλλά είπεν ότι «πολεμούσε δια να εύρη την ελευθερίαν του και ότι εκτελούσε τας γραμμάς του κόμματος τας οποίας επίστευε». Ο Β. Επίτροπος κ. Ταχογιάννης επρότεινε την ποινήν του θανάτου, το δε Στρατοδικείον κατεδίκασε αυτόν δις εις θάνατον δια την συμμετοχήν εις ομάδα και τους φόνους και εις 20 ετών κάθειρξιν δια τας ληστείας. ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 27 Μαρτίου 1955: ΑΡΡΑΒΩΝΕΣ Ο Παυσανίας Θ. Λαμνίδης και η δις Αναστασία Ν. Τσακνή έδωσαν αμοιβαίαν υπόσχεσιν γάμου… Ο ταγματάρχης κ. Σωτήριος Α. Παναγόπουλος και η δις Φωτούλα Ι. Λαμπροπούλου ηρραβωνίσθησαν.

25 Μαρτίου 1956: ΑΠΟΝΟΜΗ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ Δια Β. Δ. απενεμήθη εις τον διμοιρίτην ΤΕΑ Πολυγύρου κ. Μιχ. Ν. Ζαμπούνη οφειλόμενος πολεμικός σταυρός… δια την μέχρι αυτοθυσίας απόδοσίν του επί του πεδίου της μάχης κατά την διάρκειαν του ελληνοιταλικού πολέμου…

10 Μαρτίου 1957: ΕΙΣ ΤΟ ΕΞΗΣ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ Είναι αναμφισβήτητον το γεγονός ότι ολόκληρος ο Πολύγυρος εορτάζει τας ημέρας των Απόκρεω με ιδιαιτέραν λαμπρότητα. Την τελευταίαν μάλιστα εβδομάδα ολόκληρον σχεδόν μέχρι και της καθαράς Δευτέρας, όλοι οι Πολυγυρινοί ευρίσκονται επί ποδός, εγκαταλείποντες και αυτάς τας εργασίας των. Δεν επιτρέπεται λοιπόν εις την δημοτικήν αρχήν κατά τας ημέρας αυτάς της πανδήμου τηρήσεως του εθίμου να παρουσιάζει… πένθιμον κατάστασιν εις τους δρόμους, διακόπτουσα το φως ως συνήθως, το οποίον μάλιστα επιβάλλεται να είναι πανηγυρικόν…

13 Μαρτίου 1960: ΠΡΟΑΓΩΓΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Προήχθησαν εις τον βαθμόν του Γυμνασιάρχου οι καθηγηταί του Γυμνασίου της πόλεώς μας κ.κ. Παναγιώτης Στάμος και Γεώργιος Φιλιππακόπουλος φιλόλογος.

Δημ. Γεροχρήστος και Παυσανίας Λαμνίδης στην Ι.Μ. Δοχειαρίου, Ιούνιος 1966.

Απόκριες 1957: Εν παρατάξει από αριστερά: Γιάννης Λαγός, Κωνσταντίνος Ζαμπούνης, Αγκόπ Καραμπέτ, Αλέξ. Λιάλιος, Γιάννης Γκλάβας.

15

πολύγυρος ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΤΣΙΑΝΟΣ Ο Πρώτος Υπουργός από τη Χαλκιδική και ο Μοναδικός από τον Πολύγυρο

Αθανάσιος Τσαμουρτζής

Σε προηγούμενη εργασία μας, που δημοσιεύθηκε στο εξαιρετικό λαογραφικό περιοδικό μας ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ, τεύχ. 82, Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2015, παρουσιάσαμε την πρώτη πολιτική κίνηση στη Χαλκιδική, με αρκετές βέβαια λεπτομέρειες, πριν και μετά από την απελευθέρωση του τόπου μας από τον Ελληνικό Στρατό το 1912. Σκοπός της παρούσης εργασίας μας είναι να παρουσιάσουμε και τον πρώτο Υπουργό του τόπου μας, του οποίου η πολιτική δραστηριότητα ξεκίνησε και αυτού από τον Πολύγυρο. Πρόκειται για το Μιχάλη Κότσιανο, γυιό του Κηρύκου Κότσιανου, ο οποίος υπήρξε ο μοναδικός εκλεγμένος Βουλευτής από τη Χαλκιδική στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση των Νεότουρκων του 1912 και στη συνέχεια υπήρξε πολλές φορές Βουλευτής της Χαλκιδική, από τους πρώτους, του Ελληνικού Κοινοβουλίου.

O Μιχάλης Κότσιανος προέρχεται από τη γνωστή οικογένεια των Κοτσιαναίων του Πολυγύρου. Ο Μιχάλης Κότσιανος γεννήθηκε το 1893, μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη, όπου και τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές. Στη συνέχεια μετέβη στη Γενεύη, όπου έγινε γιατρός και έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα. Απεβίωσε στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1965. Επιστρέψας από τη Γενεύη άρχισε να ασκεί το Ιατρικό Επάγγελμα στη Θεσσαλονίκη. Ως γιατρός της Θεσσαλονίκης διατέλεσε: • Διευθυντής του Νοσοκομείου Λοιμωδών Νόσων Θεσσαλονίκης 1921-1922.

• Διευθυντής Δημόσιας Υγείας Μακεδονίας 1922-1923.

• Διευθυντής της Γ΄ Παθολογικής Κλινικής του Κεντρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης 1938-1954.

• Διευθυντής του Κεντρικού Πολυϊατρείου ΙΚΑ Θεσσαλονίκης. Χρημάτισε ακόμη και Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης 1930-1936. Μετά το θάνατο του πατέρα του αναμείχθηκε στην πολιτική και διατέλεσε κατ’ επανάληψη εκλεγμένος Πληρεξούσιος Χαλκιδικής: o Με το Λαϊκό κόμμα στην Ε΄ Εθνοσυνέλευση το1935.

Ο Μιχάλης Κότσιανος σε ολιγομελή Κυβέρνηση συνασπισμού Δ. Μάξιμου (τραπεζίτη) με συμμετοχή Κ. Τσαλδάρη, Σ. Βενιζέλου, Γ. Παπαδρέου.

16

πολύγυρος o Με τη Γενική Λαϊκή Ριζοσπαστική Ένωση στη Γ΄ Αναθεωρητική Βουλή, το 1936. o Με το Λαϊκό κόμμα κατά τις εκλογές της 31 Μαρτίου 1946. Ως υπουργός διετέλεσε: • Υπουργός Κοινωνικής Προνοίας στην Κυβέρνηση Κ. Τσαλδάρη από 4-11-1946 μέχρι 24-1-1947.

• Υπουργός Υγιεινής στην Κυβέρνηση Κ. Τσαλδάρη ΙανουάριοςΦεβρουάριος 1947.

• Υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας στην Κυβέρνηση Δ. Μαξίμου Φεβρουάριος-Αύγουστος 1947.

• Υπουργός Κοινωνικής Προνοίας και Υγιεινής στις Κυβερνήσεις Κ. Τσαλδάρη και Θεμ. Σοφούλη Αύγουστος –Σεπτέμβριος 1947. Ο Μιχάλης Κότσιανος διετέλεσε υπουργός σε μία ευαίσθητη περίοδο της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Διετέλεσε υπουργός σε τέσσερες (4) συμμαχικές κυβερνήσεις κατά την πρώτη κοινοβουλευτική περίοδο αμέσως μετά το Βο Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπήρξε το 1946-1947 Υπουργός Υγιεινής και Κοινωνικής Προνοίας, όπως λέγονταν τότε το Υπουργείο, σε τέσσερες (4) συνεχόμενες συμμαχικές Κυβερνήσεις Κων. Τσαλδάρη (αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος), Δ. Μαξίμου (εξωκοινοβουλευτικός Διοικητής της Τράπεζας Ελλάδος), Αλεξάνδρου Διομήδη (εξωκοινοβουλευτικός) και Θεμ. Σοφούλη (αρχηγός των Φιλελευθέρων). Εκτός βέβαια από την παλαιότερη γνωριμία του πατέρα του με όλη την οικογένεια Τσαλδάρη συνδέονταν με προσωπική φιλία και με τον άλλοτε Πρωθυπουργό και Πρόεδρο της Βουλής Τζών Θεοτόκη ως και με τους χρηματίσαντες Πρωθυπουργούς Παναγιώτη Κανελλόπουλο, Στέφανο Στεφανόπουλο και Παναγιώτη Πιπινέλη. Ιδιαίτερη φιλία είχε με τον Σοφοκλή Βενιζέλο, τον οποίο γνώριζε από τη Γενεύη, όπου ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε στείλει εκεί και αυτός για σπουδές τα δυο του παιδιά το Σοφοκλή και τον Κυριάκο. Όταν μάλιστα ο Σοφοκλής Βενιζέλος το 1949 έγινε πρωθυπουργός, ο Μιχάλης Κότσιανος του έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα, που τότε ο τύπος και το ραδιόφωνο το εκλάβανε εσφαλμένα σαν αποχώρησή του από το Λαϊκό Κόμμα και προσχώρηση στην παράταξη των Βενιζελικών-Φιλελευθέρων. Προκειμένου να ληφθεί μία εικόνα σε ποία κατάσταση βρίσκονταν η υγεία και η πρόνοια στην Ελλάδα αμέσως μετά τον Βο Παγκόσμιο Πόλεμο και με την αναταραχή του εμφυλίου, όταν ο Μιχάλης Κότσιανος ανέλαβε τα νευραλγικά Υπουργεία Υγείας και Πρόνοιας, θ’ αναφέρουμε μερικές από τις τρέχουσες δραστηριότητες του ως υπουργού:

Ο Μιχάλης Κότσιανος σε ολιγομελή Κυβέρνηση Κ. Τσαλδάρη & Θ. Σοφούλη.

17

πολύγυρος Ήταν τότε τα Υπουργεία Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας δύο από τα πλέον προβεβλημένα και δύσκολα Υπουργεία της εποχής. Ο Υπουργός έπρεπε ν’ αντιμετωπίσει προσωπικά πολλά επείγοντα και μεγάλα προβλήματα, τα σπουδαιότερα έπειτα απ’ εκείνα των στρατιωτικών προβλημάτων. Οι εκάστοτε πρωθυπουργοί χάνανε καθημερινά πολλές ώρες σε συνεργασία μαζί του. Τότε οι Υπηρεσίες δεν ήταν οργανωμένες και δεν είχανε τη σημερινή συγκρότηση τους. Όλα έπρεπε να περάσουν από το χέρι του Υπουργού. Δεν υπήρχε εξοπλισμός και λιγοστοί ήταν οι πόροι ως και τα μέσα αντιμετώπισης των πρωτόγνωρων τότε καταστάσεων στη Ελληνική Κοινωνία.

• Είχε τακτική και στενή συνεργασία με τις Ενώσεις Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου, όπως λέγονταν τότε και προωθούσε τα αιτήματα τους. Ήταν όλα επείγοντα και οξύτατα.

• Επιθεωρούσε τακτικά τα πρεβαντόρια και τις παιδικές Κατασκηνώσεις προσπαθώντας να επιλύσει πολλά επείγοντα αιτήματα για μικρά παιδιά, που τότε έπασχαν ιδιαίτερα από αδενοπάθειες.

• Σχεδόν καθημερινή φροντίδα του ήταν η αύξηση των κλινών σε Σανατόρια προς αντιμετώπιση της φυματίωσης, που τότε ήταν σε έξαρση.

• Ίδρυσε στο Υπουργείο ειδική Υπηρεσία προς διάθεση της στρεπτομυκίνης, λόγω της μεγάλης ζήτησής της και της μικρής προς διάθεση ποσότητάς της, προς καταπολέμηση της φυματίωσης. Ήταν τότε το αποτελεσματικότερο αντιβιοτικό της φυματίωσης και από μεγάλη πίεση η διανομή της στρεπτομυκίνης ήταν μία από τις κύριες απασχολήσεις του υπουργού και της Κυβέρνησης.

Ο Μ. Κότσιανος με τη βασίλισσα Φρειδερίκη.

Ως αρμόδιος Υπουργός έζησε ακόμη και αντιμετώπισε από την αρχή το μέγα θέμα της μετεγκατάστασης χιλιάδων κατοίκων της υπαίθρου προς τις μεγάλες φυλασσόμενες πόλεις και έπρεπε ν’ αντιμετωπίσει τα συναφή προβλήματα στέγασης, τροφής και τα επείγοντα προβλήματα υγιεινής. Σ’ αυτά προστέθηκαν και τα χιλιάδες ορφανά ή μη παιδιά με τα ιδιαίτερα προβλήματά τους, θύματα του Βου Παγκοσμίου Πολέμου και του εμφύλιου πολέμου. Η προστασία των μικρών παιδιών κατά την περίοδο του εμφυλίου ήταν μία από τις σπουδαιότερες φροντίδες και των δύο πλευρών. Ήταν το γνωστό «ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ». Τα παιδιά των περιοχών της νομίμου Κυβέρνησης οδηγούνταν στις παιδουπόλεις της «Βασιλικής Πρόνοιας», όπως λέγονταν τότε. Τα παιδιά των περιοχών, όπου ελέγχονταν από την άλλη πλευρά οδηγούνταν σε ιδρύματα του «παραπετάσματος», όπως λέγονταν τότε οι χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης, που ελέγχονταν από τη Σοβιετική Ρωσία. Γύρω από το τραγικό αυτό γεγονός λέχθηκαν και γράφηκαν πολλά και αντιμαχόμενα. Το γεγονός είναι ένα, ότι όλα τα παιδιά των παιδουπόλεων της «Βασιλικής Πρόνοιας» έμειναν στην Ελλάδα, επέστρεψαν κοντά στους

Ο Μιχάλης Κότσιανος και Σ. Βενιζέλος καθήμενοι έχουν στο μέσον τους βασιλείς Παύλο και Φρειδερίκη.

18

πολύγυρος γονείς τους, στα σπίτια τους με το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ενώ τα παιδιά, που οδηγήθηκαν στο «παραπέτασμα» από την άλλη πλευρά έμειναν εκεί στις χώρες, όπου οδηγήθηκαν. Εκεί σταδιοδρόμησαν. Εκεί κάνανε οικογένειες. Ελάχιστα απ’ αυτά, μεγάλοι πλέον σε ηλικία, μπόρεσαν και επέστρεψαν τελικά στην Ελλάδα ή και στα χωριά τους. Αυτόν τον θεσμό των παιδουπόλεων υπηρέτησε ο Μιχάλης Κότσιανος, ως αρμόδιος Υπουργός, εξ αρχής από τη φάση οργάνωσής τους, ως και αργότερα στη φάση της ορθής και κανονικής λειτουργίας τους με επιτυχία και προπαντός με σοβαρότητα και χαμηλούς τόνους, ως επέβαλε το εθνικό συμφέρον. Θεωρούσε και ήταν αναμφίβολα η συμμετοχή του στο όλο θέμα σπουδαία υπηρεσία του προς την πατρίδα. Πίστευε δε, ότι θα δικαιωθεί και δημοσίως αργότερα μετά την άμβλυνση των εντυπώσεων και των παθών από τα γεγονότα του εμφυλίου. Είναι αλήθεια, ότι στο όλο έργο του είχε μεγάλους και ουσιαστικούς συμπαραστάτες. Δεν είχε μόνο συμπαραστάτες όλη την πολιτική ηγεσία του τόπου, αλλά είχε επίσης συμπαραστάτες τους Βασιλείς Γεώργιο Β΄ και Παύλο ως και τη Βασίλισσα Φρειδερίκη. Στο μέγα θέμα των παιδιών η Βασίλισσα Φρειδερίκη είχε δείξει ιδιαίτερη ευαισθησία. Έτρεχε και αυτή μαζί με τον αρμόδιο Υπουργό, τον Μιχάλη Κότσιανο, να βρει χρήματα ή να δημιουργεί καταλύματα κλπ, ώστε σύντομα να οργανωθούν οι γνωστές παιδουπόλεις της «Βασιλικής Πρόνοιας», τις οποίες η Βασίλισσα Φρειδερίκη, αφού βοήθησε στη δημιουργία τους, άρχισε κατόπιν επίμονα να παρακολουθεί την καλή λειτουργία τους και όλα αυτά βέβαια με την απαραίτητη πάντοτε παρουσία δίπλα της και ευθύνη του αρμόδιου Υπουργού, με την ευθύνη του Μιχάλη Κότσιανου, ηλικίας τότε 53 χρονών. Οι παιδουπόλεις ήταν ευρύτατα γνωστές κατά την περίοδο του εμφυλίου και ήταν διάσπαρτες σ’ όλη την Ελλάδα και όπου συγκεντρώνονταν πολλά παιδιά από μη φρουρούμενα χωριά, για προστασία από τον πόλεμο, περίθαλψη και σχολική εκπαίδευση. Ο Μιχάλης Κότσιανος έζησε από κοντά όλο τα δράμα του Ελληνικού λαού στην πιο ευαίσθητη εκδοχή του. Ως Υπουργός ο Μιχάλης Κότσιανος έζησε ακόμη από κοντά και μερικές μοναδικές στιγμές της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Παρέστη στην κηδεία του Βασιλέως Γεωργίου Βου από τη θέση του Υπουργού και υπέγραψε ως μέλος του Υπουργικού Συμβουλίου(Απρίλιος 1947) το πρωτόκολλο ορκωμοσίας ενώπιον της Βουλής, για την ανάρρηση στο θρόνο του Βασιλέως Παύλου και της Βασίλισσας Φρειδερίκης. Κατά τον εμφύλιο δεν είχε πολλές προσωπικές ταλαιπωρίες. Συνελήφθηκε στη Θεσσαλονίκη για λίγο, παραμονές των εκλογών του 1946. Όταν δε παραιτήθηκε από Υπουργός, αντικαταστάθηκε στο Υπουργείο του από τον ανερχόμενο τότε Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Ο Μιχάλης Κότσιανος και η σύζυγός του Μαρίκα Αλεξάκη έτοιμοι να μεταβούν στη Μητρόπολη σε δοξολογία για τον καινούργιο χρόνο.

Η Βασίλισσα Φρειδερίκη και ο Μιχάλης Κότσιανος ετοιμάζονται να φύγουν με αεροπλάνο για τις παιδουπόλεις. Παρόντες ο Κ. Ροδόπουλος, υπουργός Βορείου Ελλάδος και η σύζυγος του Μιχάλη Κότσιανου η κα Μαρίκα.

19

πολύγυρος Ιωάννης Λαμπρινίδης: από τους πρωτεργάτες του λευκόλιθου στην Ελλάδα

επιμέλεια Βασίλης Σπυρόπουλος (από το αρχείο Ιωάννη Γ. Λαμπρινίδη)

Ο Ιωάννης Λαμπρινίδης γεννήθηκε στον Βουτζά (προάστιο Β.Α. της Σμύρνης) στη Μικρά Ασία, στις 15 Ιουνίου του 1888. Ήταν γιος του εμπόρου Γεωργίου Λαμπρινίδη και της Φωτεινής. Ο πατέρας του Γεώργιος, ο οποίος πέθανε το 1903, ήταν ανηψιός του Επαμεινώνδα Λαμπρινίδη, που εγκαταστάθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα στο Γαλάζιο (Γαλάτσι) της Ρουμανίας και απέκτησε εκεί μεγάλη περιουσία. Ο Ιωάννης πήγε στο σχολείο του άγγλου Holton στον Βουτζά, όπου τελείωσε το γυμνάσιο. Σπούδασε για πέντε χρόνια στο πανεπιστήμιο της Λιέγης στο Βέλγιο, από όπου πήρε το δίπλωμα του μηχανικού μεταλλειολόγου το 1913. Μιλούσε και έγραφε άπταιστα γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά. Τα γαλλικά όμως ήταν η γλώσσα των σπουδών του, η γλώσσα που χρησιμοποίησε όλη τoυ τη ζωή. Παντρεύτηκε σε ηλικία 26 χρόνων, το 1914 στη Σμύρνη, την Έλλη (1888-1968), το γένος Πέτρου Ταρλατζή και απέκτησαν μαζί τρία παιδιά: τον Γεώργιο (1914-1975), την Φωτεινή (γεννήθηκε το 1916 αλλά πέθανε ένα χρόνο περίπου αργότερα), και την Φωφώ (1918-2013), σύζυγο Γεωργίου Πορτόλου (1916-2004). Αμέσως μετά το γάμο του ήρθε στην Ελλάδα και εργάστηκε τα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στα μεταλλεία λευκολίθου της Γερακινής στη Χαλκιδική, που τότε ανήκαν στην εταιρεία Αλλατίνι. Το 1918 εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Αθήνα, όπου και έζησε μέχρι το θάνατό του. Από το γραφείο του στην Αθήνα (το τελευταίο ήταν Απόλλωνος 6), όπου περνούσε σχεδόν όλη του την ημέρα φρόντιζε τα πάντα. Τις εργασίες στα μεταλλεία, τις πωλήσεις λευκολίθου στο εξωτερικό, τις τραπεζικές συναλλαγές, την παραγωγική και εμπορική λειτουργία του εργοστασίου ΒΙΕΦΑΛ, που άλεθε καυστική μαγνησία και κατασκεύαζε μονωτικές πλάκες (Magnelith). Καθοδηγούσε με επιστημονικές και πρακτικές οδηγίες και συμβουλές τους επί τόπου διευθυντές των μεταλλείων του, Παύλο Παπαματθαίου και Χαράλαμπο Μακρή, φροντίζοντας για ό,τι χρειάζονταν. Επισκεπτόταν περιοδικά τα μεταλλεία στην Εύβοια, ενώ ταξίδευε και στην Ευρώπη, κυρίως στην Ολλανδία, Γερμανία και στην Αγγλία, όπου βρίσκονταν οι κυριότεροι αγοραστές του ελληνικού λευκολίθου. Η ζωή του για μισό περίπου αιώνα ήταν συνυφασμένη με την επιστήμη του μεταλλειολόγου μηχανικού, τα μεταλλεία και τον μαγνησίτη MgCO3 (λευκόλιθο). Όπως φαίνεται και μέσα από το αρχείο του, αγαπούσε πολύ την επιστήμη του και τη δουλειά του. Διακρίθηκε στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη ως ο καλύτερος γνώστης-ειδικός του μαγνησίτη, με τον οποίο ασχολήθηκε επιστημονικά και εμπορικά σε όλη του τη ζωή. Ήταν ένας άνθρωπος μεθοδικός, συστηματικός, πρακτικός, λεπτολόγος, μελετηρός και εργατικός. Ο τρόπος τήρησης του αρχείου του καθώς και το περιεχόμενό του, το αποδεικνύουν περίτρανα. Επιστήμονας με την κλασική έννοια του όρου και της ιδιότητας, είχε σε όλη του τη ζωή την ανάγκη για την έρευνα και την εξέλιξη ποικίλων θεμάτων γύρω από την εκμετάλλευση, την ποιότητα, τις ιδιότητες και την εμπορία του ωμού λευκολίθου (φυσικό ανθρακικό μαγνήσιο), της καυστικής μαγνησίας (ονομασία του φυσικού προϊόντος που προέρχεται από την καμίνευση του μαγνησίτη σε περίπου 800-1000 βαθμούς Κελσίου) και της διπύρου μαγνησίας (καμίνευση σε 1300-1700 βαθμούς Κελσίου). Εντυπωσιακό είναι το πλήθος των χειρόγραφων σημειώσεων, παρατηρήσεων, σχολίων, υπολογισμών, σχεδίων για καθένα από τα θέματα και προβλήματα που αφορούν μία μεταλλευτική εκμετάλλευση. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, τις επιχειρηματικές και εμπορικές του δραστηριό20

Ιωάννης Λαμπρινίδης.

πολύγυρος τητες συνόδευσαν οι επιστημονικές αναζητήσεις και οι πειραματισμοί στα θέματα των προϊόντων του μαγνησίτη. Πιο συστηματικά ασχολήθηκε την περίοδο του Μεσοπολέμου με τις ιδιότητες και εφαρμογές της καυστικής μαγνησίας για την κατασκευή βιομηχανικών δαπέδων (δάπεδα Sorel). Ασχολήθηκε επίσης με τις ιδιότητες και την ορολογία της καυστικής και των ποιοτήτων της διπύρου μαγνησίας, τα βασικά προϊόντα του λευκολίθου, που έχουν πολλές και διαφορετικές εφαρμογές, καθώς και με τις συνθήκες πώλησης, δειγματοληψίας και ανάλυσής τους. Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι η καυστική και η δίπυρος μαγνησία χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία πυρίμαχων υλικών, στη χαλυβουργία, στην τσιμεντοβιομηχανία, στη φαρμακοβιομηχανία και στην κατασκευή γεωργικών λιπασμάτων, ενώ έχουν και χρήσεις περιβαλλοντολογικές.Ο Λαμπρινίδης έγραψε το 1958 ένα υπόμνημα με στόχο την τυποποίηση του ποιοτικού ελέγχου των προϊόντων αυτών από τους αγοραστές. Μετά την παραμονή και εργασία του (1914-1918) στο μεταλλείο Γερακινής της εταιρείας Αλλατίνι, συνεργάστηκε με τον Ιωάννη Σολωμό, τον κατά 6 χρόνια μεγαλύτερό του, απόφοιτο της ίδιας σχολής στη Λιέγη και το 1921 συνέστησαν την εταιρεία «Ι. Σολωμός & Ι. Λαμπρινίδης, μηχανικοί μεταλλειολόγοι». Δούλεψαν μαζί το διάστημα 1921-1924 προσπαθώντας να αξιοποιήσουν τα λιγνιτωρυχεία Κύμης και Αλιβερίου στα οποία είχαν εργαστεί αντίστοιχα, στην Κύμη ο Σολομός το 1919-1920, στο Αλιβέρι ο Λαμπρινίδης το 1919-1922 και στη συνέχεια το μεταλλείο λευκολίθου της Βάβδου. Εμπορεύτηκαν διάφορα μεταλλεύματα ειδικότερα όμως χρώμιο, μαγνησίτη και καυστική μαγνησία. Ο Λαμπρινίδης συνέχισε την εκμετάλλευση και το εμπόριο του ωμού λευκολίθου και της καυστικής μαγνησίας μόνος, με τη σύσταση το 1928 ατομικής επιχείρησης με την επωνυμία «Ι.Γ.Λαμπρινίδης, μηχανικός μεταλλειολόγος». Μισθώνοντας, εκμισθώνοντας, εξορύσσοντας, καμινεύοντας, μεσολαβώντας μεταξύ αγοραστών και προμηθευτών, συνεργαζόμενος και εμπορευόμενος το ίδιο πάντα προϊόν, τον μαγνησίτη (λευκόλιθο), που προερχόταν από τα μεταλλεία στη Μονή Γαλατάκη, στον Δαφνώντα,

Εργαζόμενοι στα μεταλλεία λευκολίθου Γερακινής.

Ιωάννης Λαμπρινίδης. Πορτρέτο σε νεαρή ηλικία.

21

πολύγυρος στο Τρούπι, στον Δαφνοπόταμο, στον Ταμβακά και στα Βαθειά Κανάλια, στα Λειβαδάκια, στη Φοράδα, στο Αφράτι στην Εύβοια και τα μεταλλεία Βάβδου, Καρκάρας, Γερακινής στη Χαλκιδική. Το 1934 δημιούργησε ένα εταιρικό σχήμα στο οποίο συμμετείχαν εκτός από τον ίδιο, ο Πλάτων Κουτρουβής και ο Δημήτριος Παπαστρατής για την εκμετάλλευση των μεταλλείων Δαφνώντα, Τρούπι και Δαφνοποτάμου. Το 1938 από το εταιρικό αυτό σχήμα αποχώρησε ο Πλ. Κουτρουβής. Τα χρόνια του Πολέμου ήταν καταστροφικά και για τα μεταλλεία της Εύβοιας, όπου όλες οι εγκαταστάσεις έπαψαν να λειτουργούν, λεηλατήθηκαν και σε μεγάλο βαθμό καταστράφηκαν. Τα χρόνια 1940-1946 η εταιρεία έπαψε να λειτουργεί και η επανεκκίνηση των εργασιών ξεκίνησε το 1948, όταν μετατράπηκε σε ομόρρυθμη με την επωνυμία «Ι.Γ.Λαμπρινίδης και Δ. Παπαστρατής». Το 1949 ο Λαμπρινίδης προχώρησε παράλληλα στην ίδρυση της «Μεταλλεύματα & Λατομικά Ορυκτά ΕΠΕ» με μετόχους τον ίδιο, τον γαμπρό του Γεώργιο Πόρτολο και τον Δημ. Παπαστρατή με σκοπό την εκμετάλλευση του μεταλλείου Αφρατίου στην Εύβοια και του μεταλλείου Καρκάρας στη Χαλκιδική. Το 1959 ιδρύθηκε η ανώνυμη εταιρεία «Ελληνικοί Λευκόλιθοι ΑΕ» (Grecian Magnesite Co Ltd) με κύριο μέτοχο τον Γ. Πόρτολο με σκοπό την εξαγορά των μεταλλείων Γερακινής που ανήκαν μέχρι τότε στην Αγγλοελληνική Εταιρεία (Anglo-Greek Magnesite Company Ltd), η οποία και ολοκληρώθηκε το 1960. Η εταιρεία στην οποία ανήκει το μεταλλείο έκτοτε, λειτουργεί μέχρι σήμερα και είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς και εξαγωγείς λευκολίθου διεθνώς. Παράλληλα με την εκμετάλλευση των μεταλλείων λευκολίθου ο Λαμπρινίδης ίδρυσε, το 1957, το εργοστάσιο ΒΙΕΦΑΛ (Βιομηχανικαί εφαρμογαί λευκολίθου) που στεγάστηκε στον Πειραιά στην οδό Πολυδεύκους 30. Εκεί εγκατέστησε πλήρες συγκρότημα άλεσης καυστικής μαγνησίας, η οποία αλεσμένη πλέον σε χάρτινους σάκκους εξαγόταν στους ενδιαφερόμενους αγοραστές στην Ευρώπη, στην Αμερική και στην Αίγυπτο για διάφορες χρήσεις και κυρίως για την παρασκευή μαγνησιακού τσιμέντου που το χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή ανθεκτικών βιομηχανικών και άλλων δαπέδων. Το εργοστάσιο της ΒΙΕΦΑΛ κατασκεύαζε και δομικές / μονωτικές πλάκες, κατοχυρωμένες με το εμπορικό σήμα Magnelith. Είχε επίσης στην κυριότητά του τέσσερις φορτηγίδες (μαούνες) για τις ανάγκες φόρτωσης των μεταλλευμάτων καθώς και ένα πλοίο, το «Φωφώ Λ» (ικανότητας φορτίου 60 τόννων). Ήσαν όλα ναυπηγημένα στη Σκόπελο, από τον σκοπελίτη μάστορα Εμμανουήλ Τζουβελέκη.Το «Φωφώ Λ.» βυθίστηκε το 1941 όταν προσέκρουσε σε νάρκη στον κόλπο της Θεσσαλονίκης. Ο Ι.Γ. Λαμπρινίδης διετέλεσε μέλος των Δ.Σ. του Βιομηχανικού και Εμπορικού Επιμελητηρίου Αθηνών και του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων. Πέθανε στις 18 Ιανουαρίου 1963 στο Λονδίνο, ύστερα από διετή ταλαιπωρία, μετά από ένα ατύχημα που υπέστη λόγω πτώσης, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στη Γερακινή. Το αρχείο του Λαμπρινίδη ήταν οργανωμένο, ταξινομημένο και τοποθετημένο σε μεταλλική ντουλάπα και σε ξύλινη αρχειοθήκη όσο καιρό ήταν σε χρήση από τον δημιουργό του. Μετά το θάνατο του δημιουργού του, το αρχείο παρέμεινε σαράντα περίπου χρόνια στα γραφεία της εταιρείας «Ελληνικοί Λευκόλιθοι ΑΕ» στην οδό Μιχαλακοπούλου 45, διάδοχο εταιρεία των επιχειρήσεών του. Ο μοναδικός και αγαπημένος του εγγονός Δημήτριος Πόρτολος, θέλοντας να τιμήσει το έργο του πάππου του φρόντισε για τη συγκέντρωση και επιμέλεια του αρχείου και τη δωρεά του στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, τον Απρίλιο του 2014. Το αρχείο αποτελείται από είκοσι (20) φακέλους και καλύπτει κυρίως την χρονική περίοδο 1920-1960. Το περιεχόμενο είναι αποκλειστικά μεταλλειολογικού και μεταλλευτικού ενδιαφέροντος, χωρίς να περιέχει προσωπικά ή οικογενειακά τεκμήρια. Αναφέρεται κυρίως στον μαγνησίτη (λευκόλιθο) και στα προϊόντα του.

22

πολύγυρος Βορειοηπειρώτες στη Χαλκιδική – Γεφυρώνοντας δύο πατρίδες

επιμέλεια Σαλτέα Μαριτίνα, αρχιτέκτων μηχανικός

Το παρόν άρθρο αποτελεί μια συνοπτική περίληψη τμήματος του βιβλίου «Βορειοηπειρώτες στη Χαλκιδική – Γεφυρώνοντας δύο πατρίδες». Το βιβλίο αυτό γεννήθηκε από την επιθυμία όλων μας να καταγράψουμε την ιστορία των παππούδων μας, που ήρθαν από τη Βόρεια Ήπειρο και είναι αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς. Η έλευση των προγόνων μας από τη Βόρεια Ήπειρο στη Χαλκιδική στις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποιήθηκε αρχικά για βιοποριστικούς λόγους και μετέπειτα για λόγους επιβίωσης από τις διώξεις των Αλβανών εθνικιστών. Τα σοβαρά προβλήματα στη Βόρεια Ήπειρο δημιουργήθηκαν κυρίως με το τέλος των πολέμων [Βαλκανικοί (1912-1913) και Α’ Παγκόσμιος (1914-1918)] με συνέπεια το μεγαλύτερο κύμα μετανάστευσης να εντοπίζεται τη δεκαετία του 1910. Οι Έλληνες της Βόρειας Ηπείρου επέλεξαν να εγκατασταθούν μόνιμα στη Χαλκιδική, καθώς ήταν μια περιοχή που γνώριζαν καλά από τις μικρής διάρκειας «εγκαταστάσεις» που πραγματοποιούσαν εδώ παλιότερα. Έρχονταν σε διάφορα σημεία του νομού σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας για να εργαστούν, κυρίως ως μάστορες της πέτρας, και μετέπειτα ως ξυλουργοί και έμποροι. Στο δεύτερο τέταρτο του 19ου αιώνα οι προσωρινές μετακινήσεις των Βορειοηπειρωτών μαστόρων ήταν πολυάριθμες, καθώς οι ανάγκες για στέγες και αποκατάσταση των κτισμάτων στη Χαλκιδική ήταν μεγάλες μετά την πυρπόληση και καταστροφή των οικισμών της το 1821. Τα συνεργεία των Βορειοηπειρωτών μαστόρων ήταν οργανωμένα κατά το πλείστο με συνεταιριστική βάση και με δίκαιο καταμερισμό της εργασίας και της αμοιβής. Εκτός από τις πέτρες, που αποτελούσαν το βασικό στοιχείο των υλικών δόμησης, χρησιμοποιούσαν τούβλα, ασβέστη, άμμο και ξύλα. Τα έργα των μαστόρων της Βόρειας Ηπείρου στη Χαλκιδική είναι πολυάριθμα: τα δημοτικά σχολεία Αγίου Νικολάου, Βαρβάρας, Μεγάλης Παναγίας, Βραστών, Ορμύλιας, Νικήτης, Παρθενώνα, Κασσανδρείας, Στρατονίκης, Συκιάς κ.ά. Η Εκκλησιαστική Σχολή της μονής Αγίας

Βορειοηπειρώτες στη Χαλκιδική. Το εξώφυλλο του βιβλίου - λευκώματος της Συντονιστικής Επιτροπής Βορειοηπειρωτών Χαλκιδικής.

Στην εξοχή του Πολυγύρου Βορειοηπειρώτες Επταχωρίτες και Πολυγυρινοί. (Αρχείο Παυλίνα Ν. Χρηστίδου).

23

πολύγυρος Αναστασίας, η εκκλησία Αγίου Δημητρίου στην Άθυτο και το καμπαναριό του Αγίου Γεωργίου στη Βαρβάρα. Επίσης, πραγματοποίησαν οικοδομικές εργασίες στο μετόχι της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου στην Ορμύλια και έκτισαν πολλά σπίτια για τους κατοίκους των χωριών της Χαλκιδικής. Εκτός από κτίρια κατασκεύαζαν και μεγάλα έργα υποδομής, όπως τα καλντερίμια στον Πολύγυρο και τη Βαρβάρα και το πολύ σημαντικό έργο για την υδροδότηση της Βαρβάρας, με την κατασκευή πετρόκτιστων αυλακιών (γκυρίζια) και γεφυρών. Το τέλος του έργου και η σύνδεση του δικτύου ήταν ημέρα πανηγυριού για το χωριό. Ο ενθουσιασμός και η χαρά των κατοίκων ήταν απερίγραπτη και το έδειξαν έμπρακτα με το γλέντι που στήθηκε… Στον Πολύγυρο, εκτός από τα λιθόστρωτα καλντερίμια, από τα οποία δυστυχώς σήμερα σώζεται ένα ελάχιστο δείγμα, οι Βορειοηπειρώτες μάστορες κατασκεύασαν τον περίβολο του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου, αλλά και πλήθος σημαντικών κτιρίων: το Γυμνάσιο (το οποίο έχει κατεδαφιστεί), το δημοτικό σχολείο (σημερινό δημαρχείο), στο οποίο συνδυάζονται εύστοχα και αρμονικά η πέτρα και το μάρμαρο, το παλαιό νοσοκομείο (σήμερα Κ.Α.Π.Η.), την παλαιά Μητρόπολη (σήμερα τράπεζα), την οικία Χλίχλια (σήμερα ξενοδοχείο) και μεγάλο αριθμό κατοικιών (οικία Γεωργίου Μυλωνά - σήμερα καφέ-μπαρ, οικία Γεροβασιλείου - σήμερα οδοντιατρείο, οικία Γεωργίου Κουγιώνη - σήμερα τεχνική υπηρεσία δήμου Πολυγύρου, οικία Γεωργίου Μουταφτσή, οικία Νικολάου Χρηστίδη, οικία Κατερτζή και πολλά άλλα). Σε όλα αυτά τα κτίσματα γίνεται φανερή η τέχνη και η ικανότητα των Βορειοηπειρωτών μαστόρων να κατασκευάζουν ποιοτικά κτίρια, φέρνοντας από την πατρίδα τους τις γνώσεις και την τεχνική. Ας επιστρέψουμε, όμως, στο δύσκολο ταξίδι των Βορειοηπειρωτών προγόνων μας για την εγκατάσταση και την προσαρμογή στη νέα πατρίδα, μέσα από τις μαρτυρίες, τις αφηγήσεις και τα ημερολόγια των ίδιων (παρουσιάζονται στη συνέχεια με πλάγια γράμματα). …έτσι έφυγαν κυνηγημένοι από τους Αλβανούς και μεταδημότευσαν στην Ελλάδα, πραγματοποιώντας ένα μακρύ και δύσκολο ταξίδι, κουβαλώντας τα παιδιά τους μέσα σε κοφίνια. Το 1912 η μητέρα μου με τον σύζυγό της και τα δύο τους παιδιά, που απέκτησαν στη Μπέζανη, έφυγαν κυνηγημένοι, χωρίς να πάρουν τίποτα μαζί τους, εκτός από τα κρυμμένα νομίσματα που η μητέρα μου τα είχε ράψει στον ποδόγυρο της φούστας της. Οι γονείς μου έφυγαν από εκεί (Βόρεια Ήπειρο), γιατί στηνόταν ήδη το κράτος της Αλβανίας και όσοι δεν αλλαξοπιστούσαν, κυνηγιόντουσαν. Ο πατέρας μου μέχρι το 1914 ζούσε στην Μπέζανη. Μόλις όμως εγκαταστάθηκαν εκεί οι Μουσουλμάνοι, άρχισε να έχει προβλήματα μαζί τους. Έτσι μια μέρα ο πρόεδρος του χωριού τον ειδοποίησε ότι έπρεπε να εγκαταλείψει το χωριό, γιατί οι Τούρκοι θα τον σκότωναν εκείνο το βράδυ. Από τη Βόρεια Ήπειρο έφυγαν τα παιδιά, διότι οι Τουρκaλβανοί τους έκαψαν τα κτήματα με όλα τα δέντρα και τα σπαρτά, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν θέματα επιβίωσης. Η προσαρμογή στη νέα πατρίδα δεν ήταν εύκολη, καθώς αντιμετώπισαν αντιξοότητες αλλά και προσβλητικές συμπεριφορές: …Είχα όμως σιγά σιγά αρχίσει να καταλαβαίνω τους λόγους αυτής την συμπεριφοράς, γιατί κι εγώ πολλές φορές είχα ακούσει φίλους αλλά και συμμαθητές να αποκαλούν τους συγγενείς μου «Αρβανιτάδες» και μάλιστα πάντα με μια ειρωνική χροιά στη φωνή τους. Και οι παππούδες, αν και αισθάνονταν και φυσικά ήταν Έλληνες, κουβαλούσαν, σαν ντροπή λες, αυτήν την καταγωγή. Ήρθαν, όμως, «αντιμέτωποι» και με πολλή αγάπη, καλοσύνη και στήριξη από τους ντόπιους: Με τους Πολυγυρινούς να έχουν αγκαλιάσει την οικογένεια και να 24

Παλαιό νοσοκομείο Πολυγύρου (σήμερα Κ.Α.Π.Η.) (Αρχείο Παυλίνα Ν. Χρηστίδου).

πολύγυρος βοηθούν, όσο μπορούσαν τη μάνα με τα ορφανά. Μαρτυρίες αρκετές. Μέχρι και έρανο κάνανε και στείλανε στη Θεσσαλονίκη για να χειρουργηθεί ένα παιδί που είχε πρόβλημα στο μάτι. Την τιμιότητα, την αξιοπρέπεια και την εργατικότητα ο Πολύγυρος πάντοτε τις στήριζε και τις υπεράσπιζε. Έφεραν από την πατρίδα τους έθιμα, αλλά και συνταγές τα οποία και ενσωμάτωσαν στη νέα ζωή: Στα παλιότερα χρόνια θυμάμαι ότι τα Χριστούγεννα σφάζαμε το γουρούνι, αλλά σαν Ηπειρώτες σφάζαμε και τον κόκορα. Τις Αποκριές έπαιρνε ο πατέρας μου τον μπλάστρη και σε ένα κομμάτι νήμα έδενε ένα κομμάτι χαλβά. Εμείς τα παιδιά καθόμασταν γύρω-γύρω και εκείνος γυρνούσε τον μπλάστρη με το χαλβά στα στόματα μας και κέρδιζε αυτός που θα κατόρθωνε να φάει το χαλβά. Στην Ελλάδα τηρούσαν επίσης ένα έθιμο που είχανε φέρει από την πατρίδα και είχε σχέση με τη γιορτή του «Αγίου-προστάτη» της οικογένειας. Η θεία Γιαννούλα είχε φέρει από την Μπέζανη την εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους και στη μνήμη του μαζεύονταν όλοι μαζί στο σπίτι της, αδέλφια, ξαδέλφια και παιδιά για να γιορτάσουν. Εκείνο το βράδυ τα παιδιά κοιμόντουσαν όλα στο σπίτι που γιόρταζε. Ήταν πολύ αγαπημένοι και δεμένοι μεταξύ τους. Αυτό επαναλαμβανόταν σε κάθε σπίτι, όταν γιόρτασε ο Άγιος τους. Εμείς οι Βορειοηπειρώτες φτιάχναμε πολύ νόστιμη πρασόπιτα. Επίσης φτιάχναμε ματάνι. Σε ξύλινη ντρουβάνα, ντρουβάνιζαν το γάλα, έβγαζαν το βούτυρο και το γάλα και το τρώγαμε με ψωμί. Οι γυναίκες από εδώ, μάθανε από μας τα κουλιάτσκα: μικρά κομματάκια ζυμάρι 4-5 το ένα πάνω στο άλλο και ανοίγαμε το φύλλο για την πίτα.

Οικία Γεωργίου Κουγιώνη (σήμερα τεχνική υπηρεσία δήμου Πολυγύρου) (Αρχείο Μαριτίνα Σαλτέα).

Οι Βορειοηπειρώτες πρόγονοί μας κατάφεραν με την εργατικότητα, την τιμιότητα και τη νοικοκυροσύνη τους να γίνουν ενεργά και σημαντικά μέλη των τοπικών κοινωνιών της Χαλκιδικής. Πρόκοψαν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους… Κι εμείς, τα παιδιά και τα εγγόνια τους, προσπαθήσαμε μέσα από το βιβλίο-λεύκωμα «Βορειοηπειρώτες στη Χαλκιδική-Γεφυρώνοντας δύο πατρίδες» να τους αποτίνουμε ελάχιστο φόρο τιμής, με την ελπίδα και την ευχή το βιβλίο να καταλάβει σημαντική θέση στις βιβλιοθήκες και κυρίως στις καρδιές όλων μας.

Πολυγυρινοί και Βορειοηπειρώτες διασκεδάζουν στην Παναγία.

25

πολύγυρος Η Γέφυρα του Καβρόλακκα

Νικολάου Θ. Τάσιου, δικηγόρου

Στην παλιά εθνική οδό Θεσσαλονίκης-Πολυγύρου, λίγα χιλιόμετρα έξω από τον Πολύγυρο, βρίσκεται η γνωστή γέφυρα του «Καβρόλακκα». Η γέφυρα, η οποία ανήκει στην κατηγορία των τοξωτών γεφυρών, κατασκευάστηκε για να παρακαμφθεί το εμπόδιο του ομώνυμου χειμάρρου στη κατασκευαζόμενη τότε νέα οδό, συνδέοντας τις ένθεν και εκείθεν του χειμάρρου βουνοπλαγιές. Κατασκευάστηκε πολύ κοντά στην παλιά γέφυρα που προϋπήρχε ανατολικά, λίγα μέτρα πιο πάνω, χαμηλά στην κοίτη του χειμάρρου και εξυπηρετούσε μέχρι τότε τη διέλευση από τον υπάρχοντα παλιό χωματόδρομο, η υποδομή της οποίας υπάρχει ακόμη (βάθρα και σιδηροδοκοί του φορέα). Όπως αναφέρει και περιγράφει με στοιχεία ο τότε τοπικός τύπος1 οι εργασίες κατασκευής άρχισαν το έτος 1934 και διήρκεσαν ως τα τέλη του 1935. Η γέφυρα διασκέλισε το μέγα ρεύμα του «Καβρόλακκα» με έναν μεγάλο θόλο που στηρίζεται στα βάθρα αυτού με δύο αρθρώσεις, υποβαστάζοντας το κατάστρωμα της γέφυρας μήκους 47 μέτρων και πλάτους 5 μέτρων. ΄Ομως εκείνο που προσδίδει εξαιρετική μεγαλοπρέπεια στη γέφυρα αυτή είναι το ύψος της, 16 μέτρα, καθώς και η κομψότατη και καλλιτεχνική εμφάνισή της, ώστε να θεωρείται αυτή από τους τεχνικούς ως μία από τις τελειότερες γέφυρες που κατασκευάσθηκαν στην Ελλάδα κατά τα τελευταία χρόνια και αναμφίβολα αποτελεί το μεγαλύτερο τεχνικό έργο ολόκληρης της οδού. Τα σχέδια εκπονήθηκαν από τον τότε νομομηχανικό Χαλκιδικής Καλλίμαχο Αμπαδογιάννη, τα επεξεργάσθηκε και τα υπολόγισε η υπηρεσία της Εταιρείας «Προμηθεύς» και, μετά από την έγκρισή τους από την στατική υπηρεσία του Υπουργείου της Συγκοινωνίας, τα εκτέλεσε και τα εφήρμοσε με εξαιρετική επιμέλεια και ακρίβεια ο μηχανικός της αναδόχου εταιρείας «Κάδμος» Νέστορας Μπιζάνης. Μόνο για τη γέφυρα δαπανήθηκαν 1.100.000 δραχμές. Η τελετή των εγκαινίων έγινε με κάθε μεγαλοπρέπεια στις 8 Δεκεμβρίου 1935 και παρέστησαν όλες οι Αρχές του τόπου: ο Νομάρχης Χαλκιδικής Παζιώνης, ο Δήμαρχος Πολυγύρου Γ. Κότσιανος, ο Εισαγγελέας Γραφάκος, ο Διοικητής Χωροφυλακής Ιωαννίδης, ο Διευθυντής του Ταμείου Αγριολίδης, ο Ειρηνοδίκης Πολυγύρου Παπανάκος, ο Νομομηχανικός Χαλκιδικής Παπαϊωακείμ, ο Καλλίμαχος Αμπαδογιάννης Νομομηχανικός Θεσσαλονίκης, με τους μηχανικούς Δεμερτζή και Αντωνόπουλο, εκπρόσωποι της εταιρείας «Προμηθεύς» και της εταιρείας «Κάδμος», οι Νεόφυτος και Νέστορας Μπιζάνης, ο Γυμνασιάρχης Γκράτζιος με τους καθηγητές Πελέγκα, Τάσιο, Φιλιππακόπουλο, Γρηγοράκη και δίδα Κούρτη, ο Οικονομικός ΄Εφορος Πολυγύρου, οι δικηγόροι Χ. Χριστίδης, Στ. Κότσιανος, Α. Γεροχρίστος, Δ. Αποσκίτης κ.λπ. αλλά και πολλοί προσκεκλημένοι κάτοικοι και μη κάτοικοι του Πολυγύρου Τ. Αναγνωστάρας, Κ. Ζαμπούνης, Ν. Γεροχρίστος με τις κυρίες τους, Γκλάβας, Κ. Κοσμάς, Λ.Συργιάννης, Παπαοικονόμου, Χρ.Τσίκουλας, οι δίδες Γαλανού, Σαμαρά, Τάσιου, Εμμανουήλ, Βεργιώτη κ.ά., τους οποίους μετέφεραν από τον Πολύγυρο και τη Θεσσαλονίκη τα λεωφορεία των αφών Γαβρίλη, αφών Μπουρμπουτσιώτη και το κομερσιάλ των αφών Λαγού. Στην τελετή των εγκαινίων χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος, ο οποίος ανέγνωσε στο τέλος «υπέροχον ευχήν προς στερέωσιν της γεφύρας» και μετά τις διάφορες προσφωνήσεις ο Νομάρχης έκοψε την ταινία και παρέδωσε τη γέφυρα στη κοινή χρήση. Αυτά τότε.

26

πολύγυρος Από τότε η γέφυρα επί δεκαετίες εξυπηρέτησε τις συγκοινωνιακές ανάγκες της κοινωνίας του Πολυγύρου και γενικότερα της Χαλκιδικής. Κατά την εμπόλεμη δεκαετία του 1940 (κατοχή και εμφύλιο) υπήρξε μέριμνα για την προστασία και φύλαξή της από δολιοφθορές, με την κατασκευή δύο πέτρινων φυλακίων επάνω στις βουνοπλαγιές, λίγο ψηλότερα από τις δύο εισόδους στη γέφυρα, που κατόπτευαν όλη την περιοχή, από τα οποία το ένα, το προς την πλευρά του Παλαιοκάστρου, υπάρχει ακόμη. Σήμερα η γέφυρα δεν χρησιμοποιείται. μετά δε την παράκαμψή της με την κατασκευή της κοιλαδογέφυρας και στη συνέχεια με την κατασκευή της νέας εθνικής οδού, εξ αιτίας της οποίας χάθηκε και η οπτική επαφή της, σχεδόν ξεχάστηκε από όλους, όχι όμως και από τους παλιατζήδες που περισυλλέγουν εγκαταλειμμένα σίδερα. Οι εν λόγω, βρίσκοντάς την απροστάτευτη, επέπεσαν σαν ύαινες σε ψοφίμι και άρχισαν να την λεηλατούν ξεκινώντας από τα προστατευτικά κιγκλιδώματα, το μεγαλύτερο τμήμα των οποίων έχει ήδη αφαιρεθεί και κανείς δεν ξέρει τι θα επακολουθήσει. και πού μπορούν να φθάσουν. Η αδιαφορία και η συνακόλουθη εγκατάλειψη και φθορά της γέφυρας, η οποία εκ των πραγμάτων συνιστά ιδιαίτερο αισθητικό και τεχνικό γεγονός - προσπερνώ την ανεκτίμητη κοινωνική της προσφορά αλλά και την ανάδειξη αυτής σε μνημείο-σύμβολο μιας εποχής - είναι απαράδεκτη και πρέπει να αποτελέσει πρόκληση στην ευαισθησία κάποιων αρμοδίων. Οφείλουν κάποιες αρμόδιες υπηρεσίες να ενεργοποιηθούν, όπως βέβαια και η τοπική κοινωνία, να ενδιαφερθούν για τη σωτηρία της και την αποκατάσταση των ζημιών της, γιατί όχι και για την ανάδειξή της, που σ’ αυτό συμβάλλει η ίδια με την κομψότητα και την καλλιτεχνική της εμφάνιση μέσα στο πανέμορφο φυσικό περιβάλλον, στο οποίο βρίσκεται. Υποσημείωση:

1. Εφημ. ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ Φ.44 περ. Β΄ 15.12.1935 Πολύγυρος 20 Οκτωβρίου 2016.

27

πολύγυρος Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) Η στήλη «Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως)», είναι περιοδική και περιλαμβάνει ποιήματα επιλεγμένα με ευθύνη της σύνταξης του περιοδικού. Σ’ αυτό το τεύχος φιλοξενούμε ποιήματα των: Γιώργου Οικονόμου, Γιάννη Χ. Καραμίχου, Νίκου Αντ. Βασιλάκη και Παύλου Εμμανουήλ. Η θάλασσα των Καλυβών Ένας- ένας κλείνουν οι δρόμοι ήσυχα αποσύρομαι δεν παραπονιέμαι όσο ανασύρω παλιές εικόνες είμαι ζωντανός ο ανεμόμυλος η θάλασσα των Καλυβών τα καλοκαίρια στο Μορένο γρήγορα πέρασαν νωρίς έφυγε κι αυτός το τρακτέρ του Γκολόη η σούστα του μπαρμπα-Μήτσου του Μελά ο ελαιώνας στ’ Αναστασίδικα ερημωμένος χρόνια τώρα ανεβαίνει το λεωφορείο την ανηφόρα με τη μαμά μέσα για τον Πολύγυρο κι εγώ μακριά πίσω απ’ το τζάμι στην αγκαλιά του μπαμπά να σπαράζω στο κλάμα ο πρώτος πόνος αποχωρισμού κι όσοι ακολούθησαν το ίδιο πόνεσαν δεν έχει πια μπάνια καλοκαιρινά έχω καιρό να κλάψω πύργοι στην άμμο με κρατούν αιχμάλωτό τους. Γιώργος Οικονόμου Ο Γιώργος Οικονόμου γεννήθηκε το 1960 στη Θεσσαλονίκη όπου ζει και εργάζεται. Πέρασε τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής του στις Καλύβες Πολυγύρου, όπου η μητέρα του Βασιλεία Τσίγκα υπηρετούσε ως δασκάλα. Τον Φεβρουάριο του 2017 θα κυκλοφορήσει η ποιητική του συλλογή «Ένα με τη σκόνη» από τις εκδόσεις Τύρφη.

Αποθέσαμε Αποθέσαμε στο συρτάρι μας το σκληροκάβαλο παντελόνι των πέτρινων χρόνων, τη φονική σφεντόνα των πουλιών και τα σοσόνια της κακουχίας. Αφήσαμε τις άκτιστες παιδικές φωνές, ηχεία του παρελθόντος, να σεργιανούν στις ασβεστωμένες αυλές, στις αλάνες και στη βαθύσκια χλωρίδα. Κτίσαμε πέτρα-πέτρα το παρελθόν μας στις στενόχωρες κάμαρες και στις πικρές σελίδες της Ιστορίας. Χλευάσαμε τους δίσεκτους χρόνους, βάλαμε ενέχυρο το ζεστό ψωμί της θρέψης και αφήσαμε απότιστο το λωτό της λήθης.

28

Τώρα με αιχμάλωτες τις προσδοκίες, με λίγο μπρούσκο και πολλή μνήμη πορευόμαστε. Γιάννης Χ. Καραμίχος Άνοιξη Ήρθε η άνοιξη έτοιμη η ρόγα απ’ το μπλουζάκι σου να σκάσει σαν μπουμπούκι. Η ομορφιά Η ομορφιά, μουσαφίρης που βιάζεται να φύγει. Μεγάλη Παρασκευή Φλόγινο ποτάμι από λαμπάδες ακολουθούσε τον Χριστό. Κερί Κερί δεν έλιωσε χωρίς να στάξει αγάπη δεν στέριωσε χωρίς να κλάψει.

Νίκος Αντ. Βασιλάκης

Στον Κώστα Κώστα ήρθα στον τάφο σου επάνω για να σ’ ανάψω ένα φτωχό κερί με λίγα λουλούδια την πλάκα σου να ράνω να κουβεντιάσουμε όπως παλιά μαζί. Μα ήσουν ωχρός και δεν μιλούσες με κοίταζες μονάχα σκυθρωπός για τ’ άδικα του κόσμου δεν ρωτούσες ήσουνα ήρεμος, ανθρώπινος, γλυκός. Απάντηση καμιά δεν πήρα τι κι αν σε ρώταγα πολλά οι νεκροί σωπαίνουν το ‘χει η μοίρα οι ζωντανοί τους κλαίνε… συμφορά! Έφυγα με την καρδιά μου πικραμένη στα μάτια μου δυο δάκρυα θολά να είναι η ψυχή σου αναπαυμένη στου κάτου κόσμου τη λησμονιά!... Παύλος Εμμανουήλ

πολύγυρος Η ζωγράφος Ευμορφία Τσικούρη-Ζαγορίτη

επιμέλεια Γιάννη Δ. Κανατά

Το εικαστικό έργο της Ευμορφίας Ζαγορίτη το γνωρίσαμε μέσα από τις εκθέσεις που πραγματοποίησε τα τελευταία χρόνια στον Πολύγυρο και από τη θητεία της ως προέδρου του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Πολυγύρου. Η αναζήτηση του «Π» τον τελευταίο καιρό για ένα εξώφυλλο επίκαιρο των ημερών και της θεματολογίας του – επανάσταση του 1821 στη Χαλκιδική – και μια τυχαία κουβέντα με την ζωγράφο μας έδωσε την ευκαιρία να βρούμε το κατάλληλο εξώφυλλο και να παρουσιάσουμε με χαρά αντιπροσωπευτικό μέρος του έργου της. Η ενασχόλησή της με τη ζωγραφική και τις μικτές τεχνικές ξεκινά ουσιαστικά από τη φοίτηση στη Σχολή Νηπιαγωγών, όπου τα εικαστικά και η μουσειακή εκπαίδευση μονοπωλούν το ενδιαφέρον της, έχοντας καθηγητές την κ. Έλλη Τρίμη (ζωγραφική), τον κ. Νίκο Παραλή (ζωγραφική-κολάζ) και την κ. Τσιούμη Χρυσάνθη στην Ιστορία της τέχνης και τις ξεναγήσεις στους Αρχαιολογικούς χώρους και Μνημεία της Θεσσαλονίκης. Η τέχνη θεωρείται από την καλλιτέχνη ένα εκφραστικό μέσο ψυχικής και πνευματικηής αναζήτησης, μια διαδραστική κατάσταση μεταξύ του δημιουργού και του άψυχου ή του έμψυχου περιβάλλοντός της. Ο,τιδήποτε γύρω της μπορεί να αποτελέσει ερέθισμα για εικαστική δημιουργία. Τα υλικά της ποικίλουν σε μεγάλο βαθμό (ακρυλικά, κάρβουνο, μολύβι, παστέλ, χαρτί από περιοδικά, εφημεριίδες, ύφασμα, φυσικά υλικά, μέταλα, ρούχα, χρηστικά αντικείμενα κ.α.).

29

πολύγυρος Στην Αγιογραφία ακολουθεί τους κανόνες της βυζαντινής τέχνης, ενώ στη φωτογραφία είτε σκηνοθετεί τα θέματά της, είτε ψάχνει τις κατάλληλες συνθήκες φωτισμού και χρωμάτων για να προσεγγίσει το θέμα της. Σύντομο βιογραφικό: Η Ευμορφία (Φούλα) Τσικούρη-Ζαγορίτη γεννήθηκε στην Ορμύλια το 1968 και από το 1994 ζει και εργάζεται στον Πολύγυρο. Σπούδασε στο τμήμα Νηπιαγωγών του Α.Π.Θ. με ειδίκευση στην Αισθητική Παιδεία. Έχει διδαχθεί ζωγραφική και ελεύθερο σχέδιο καθώς και βυζαντινή αγιογραφία στη σχολή της Ι. Μητροπόλεως Ιερισσού, Αγ. Όρους & Αρδαμερίου, απ’ όπου αποφοίτησε με πτυχίο αγιογράφου. Ασχολείται με τα εικαστικά από το 2004 και μέχρι σήμερα έχει να παρουσιάσει τρεις ατομικές εκθέσεις (2008, 2010, 2014) και πολλές ομαδικές σε Ελλάδα και εξωτερικό. Είναι ιδρυτικό μέλος του ΣΚΕΤΠ και πρόεδρος τη διετία 2012-13. Ασχολήθηκε επίσης με την ιστορία και τη λαογραφία της ιδιαίτερης πατρίδας της. Καρπός αυτής της ενασχόλησης είναι το βιβλίο «Το χρονικό της Ορμύλιας». Η ιστορικός και κριτικός Τέχνης, Έλλη Καπλάνη Κοκκίνη, μας έγραψε για το έργο της Ευμορφίας: «Ανήσυχη και δημιουργική η Ευμορφία Τσικούρη-Ζαγορίτη, έχει επιδείξει σημαντικό πολιτιστικό έργο στον Πολύγυρο, τον τόπο, όπου κατοικεί. Με σπουδές στο Παιδαγωγικό τμήμα Νηπιαγωγών του Α.Π.Θ και ειδικότητα την Αισθητική Παιδεία είχε την τύχη να μαθητεύσει κοντά σε διακεκριμένους καθηγητές. Με τη Χρυσάνθη Τσιούμη να την κατευθύνει στις ερευνητικές της προσπάθειες, αναφορικά για την έκδοση του βιβλίου της με θέμα «Το χρονικό της Ορμύλιας», της γενέτειράς της, επικεντρωμένο στην ιστορία, τον πολιτισμό και τη λαογραφία της. Το ενδιαφέρον της και οι πρώτες επιδόσεις της στην τέχνη ξεκινούν από την παιδική της ηλικία. Με έμφυτο ταλέντο και ζώντας μέσα σ’ ένα οικογενειακό περιβάλλον με καλλιτεχνικές ανησυχίες, ο πατέρας της Αριστείδης με επιδόσεις στη σκιτσογραφία και η αδερφή της Γεωργία στην κεραμική, δε θα μπορούσε παρά να οδηγηθεί και αυτή στα μονοπάτια της τέχνης, σε όποια πεδία ήθελε ασμένως να κατευθύνει τα βήματά της. Αρχικά πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής από μια ντόπια ζωγράφο, την Καίτη Ζγέμπα, μυούμενη βασικά στη μείξη και τις δυνατότητες των χρωμάτων.

30

πολύγυρος Συνέχισε τη μαθητεία της στο σχέδιο με μολύβι και κάρβουνο κοντά στο Γιώργο Αρσένη, απόφοιτο της Α.Σ.Κ, εγκατεστημένο στον Πολύγυρο. Στην πορεία για 4 χρόνια παρακολούθησε μαθήματα Αγιογραφίας κοντά στον αγιογράφο Νικόλαο Ζέκιο, επιλέγοντας τεχνικές της Μακεδονικής Σχολής, βασικά του Πανσέληνου. Με το δάσκαλό της συμμετείχε και στην ιστόρηση του εξωκλησιού της Αγίας Κυριακής στη Γαλάτιστα. Η αγάπη της για τη φωτογραφία ξεκινά λίγο αργότερα. Στις μετακινήσεις και τα ταξίδια της η φωτογραφική μηχανή αποτελεί αναπόσπαστο εργαλείο δράσης και η οξυμένη ματιά της μπορεί πλέον να συλλαμβάνει, ό,τι από τα βλέμματα των άλλων περνά απαρατήρητο. Έτσι, κινούμενη σε δύο βασικούς άξονες δημιουργικής απασχόλησης έχει επικεντρωθεί, με την ίδια ζέση, τόσο στην ενασχόλησή της με τη ζωγραφική, όσο και με τη φωτογραφία. Η παράλληλη δράση της στη δημιουργία φορέων πολιτισμού και εκδηλώσεων πολυπολιτισμικού χαρακτήρα στον τόπο εγκατοίκησής της, αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής έχει λειτουργήσει καταλυτικά, προκύπτοντας από την προσωπική της ανάγκη να αναδειχθεί το νήμα μιας διαχρονικής συνέχειας, από το παρελθόν έως τις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Το πρωτογενές υλικό αυτής της περιοχής σε τομείς ιστορίας, παράδοσης και λαογραφίας και οι δημιουργικές ανησυχίες ντόπιων καλλιτεχνών, εκφρασμένες μέσα από τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη χαρακτική έγιναν η αφορμή να πρωτοστατήσει στην ίδρυση του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Πολυγύρου (ΣΚΕΤΠ) το 2012, του οποίου διετέλεσε πρόεδρος για το διάστημα 2012-2013. Ενός συλλόγου που στεγάζεται στο αναμορφωμένο σπιτάκι των προσκόπων, όπου στα πέντε έτη λειτουργίας του πραγματοποιούνται, καθόλο το χρόνο, ατομικές και ομαδικές εκθέσεις, ομιλίες, μουσικές εκδηλώσεις και άλλες δραστηριότητες πολιτισμού. Στις προσπάθειές της εντάσσονται και οι εκδηλώσεις τέχνης που πραγματοποιούνται τα καλοκαίρια στα ορυχεία της Γερακινής τα τελευταία 4 χρόνια, τις κάβες όπως είναι γνωστές για τους ντόπιους. Το 2016 συμμετείχε εκεί στην τέταρτη ομαδική έκθεση του συλλόγου με φωτογραφικό υλικό παρμένο από τις ιδιαιτερότητες του ιδιάζοντα χώρου, την οποία πλαισίωσε με εγκατάσταση προσομοίωσης της στολής των εργατών. Ενός χώρου, όπου η φυσική διαμόρφωση του εξορυσσόμενου λευκόλιθου παραπέμπει σε τοπιογραφικά ανάγλυφα ιδιαίτερου κάλλους. Η λήψη καλλιτεχνικών φωτογραφιών από σημεία όπου

31

πολύγυρος η φύση μεγαλουργεί και η έντεχνη συρραφή, σε κάποιες περιπτώσεις, λήψεων από περιοχές όπως το υποστηρικτικό τεχνικό σύστημα εξόρυξης, το αναμμένο καμίνι, το ορυκτό περιβάλλον, δημιουργούν ένα παζλ ιστορικής αυτοψίας, έναν ελκυστικό δίαυλο εικονιστικού πανοράματος. Ποιητικός και ο υπότιτλος στο τρίπτυχο που εκδόθηκε, «Ελληνικοί λευκόλιθοι: Εικαστικές προσεγγίσεις μιας διαχρονικής συμβίωσης». Στο καθαυτό ζωγραφικό της έργο με λάδια αρχικά και ακρυλικά στη συνέχεια, χωρίς θεματολογικές δεσμεύσεις, έχει επιδοθεί σε απεικονίσεις υπαγορευμένες από μια διάθεση πλουραλισμού, αναζητήσεων και αξιακών κανόνων. Παρατηρούμε να στρέφει το ενδιαφέρον της στην ανθρώπινη μορφή, κυρίως τη γυναικεία, σε τοπιογραφικές αναφορές υπαίθριες και αστικές και σε νεκρές φύσεις. Οι φιγούρες της, άλλοτε δείχνουν να ποζάρουν με ύφος αινιγματικό, κάποιες φορές προφίλ και άλλοτε να είναι στραμμένες με την πλάτη γυρισμένη στο θεατή, κοιτάζοντας σε ακαθόριστα περιβάλλοντα. Στα υπαίθρια τοπία της το θαλάσσιο στοιχείο φαίνεται να δηλώνει νησιώτικες όψεις, με σημεία αναφοράς ξωκλήσια και ακροθαλασσιές ή γαλήνιες όψεις του νερού με μικρά χρωματιστά πλεούμενα. Στα αστικά είναι πρόδηλο ότι έχει εμπνευστεί από χαρακτηριστικά σημεία της Θεσσαλονίκης όπως το Λευκό Πύργο και τα κάστρα της Άνω Πόλης. Στις νεκρές φύσεις κυριαρχούν φρούτα και σκεύη οικιακής χρήσης, καθώς και εσωτερικά χώρων με οικεία αντικείμενα προσωπικής χρήσης. Το κολάζ, με επικολλήσεις χάρτινων εικόνων εποχής μέσα σε ζωγραφικά σύνολα, εντάσσεται σε πιο πρόσφατες πειραματικές της προσπάθειες. Συμβολικός είναι ο χαρακτήρας ενός πρόσφατου έργου της, όπου πάνω στο χαρτογραφημένο νομό Χαλκιδικής η εικόνα ενός μικρού κοριτσιού με την Ελληνική σημαία στο χέρι, κάτω από το διάφανο πρόσωπο της Παναγίας στα δεξιά, σηματοδοτεί βαρυσήμαντα ιστορικά γεγονότα του τόπου. Σε κάθε εγχείρημα της Τσικούρη-Ζαγορίτη παρατηρούνται φιλότιμες προσεγγίσεις, ανακάλυψης εκφραστικών κωδίκων, με στόχο να οδηγηθεί στην απόκτηση μιας προσωπικής γραφής. Η διάθεσή της να πειραματίζεται, να εργάζεται με περισσή ενέργεια, να εφαρμόζει διαφορετικές επεξεργασίες, να ανιχνεύει τρόπους ανάλυσης εικόνας και χρωμάτων, δηλώνει πως στόχοι και ευαισθησίες είναι ζητούμενα, τα οποία υπηρετεί με ζήλο και απόθεμα ψυχής».

32

πολύγυρος Εικαστικό αφιέρωμα στον ζωγράφο Γιώργο Παραλή (1908 – 1975)

Παρουσίαση: Πάνος Βερροιώτης* Γιάννης Χ. Καραμίχος

Την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2016 και ώρα 7 μ.μ. στην «ΕΣΤΙΑ» του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ», πραγματοποιήθηκε ειδική εικαστική βραδιά αφιερωμένη στον καταξιωμένο Χαλκιδικιώτη ζωγράφο Γιώργο Παραλή. Ο Παγχαλκιδικός Σύλλογος στην προσπάθειά του να αναμορφώσει το περιεχόμενο της πολιτιστικής του δράσης εγκαινίασε σειρά εικαστικών εκδηλώσεων κάνοντας έναρξη με τη γνωριμία του μεγάλου Χαλκιδικιώτη καλλιτέχνη. Ήταν ο ελάχιστος φόρος τιμής σε μια εμβληματική προσωπικότητα του χώρου με πανελλαδική, και όχι μόνο, εμβέλεια. Η ανταπόκριση του κοινού ήταν αθρόα. Μέλη του Συλλόγου, Πολυγυρινοί, Αθυτιώτες, φιλότεχνοι και φίλοι του Γιώργου Παραλή παρακολούθησαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την πορεία της ζωής και του έργου του. Η κ. Χριστίνα - Πόπλ – Παραλή, νύφη από τον πρόωρα χαμένο γιο του καλλιτέχνη Νίκο, δυστυχώς παρά την επιθυμία της δεν μπόρεσε να παραστεί στην εκδήλωση, λόγω απουσίας της στη Αθήνα. Την παρουσίαση του έργου του Γ.Π. έκανε ο συμπατριώτης του και αντιπρόεδρος του Παγχαλκιδικού Συλλόγου κ. Πάνος Βερροιώτης, που είχε και την εμπειρία της προσωπικής γνωριμίας με τον καλλιτέχνη, γεγονός που επηρέασε καθοριστικά και τη δική του ζωγραφική διαδρομή. Στο χειρισμό των οπτικοακουστικών μέσων, την προβολή ζωγραφικών πινάκων, σκίτσων και φωτογραφιών από την προσωπική ζωή του Γ. Π. και στην εν γένει τεχνική υποστήριξη, είχε την αμέριστη βοήθεια του αφανούς εργάτη κ. Κώστα Τσολοδήμου, ενώ την επιμέλεια της επιλογής και πλαισίωσης των ανηρτημένων αντιγράφων ζωγρ. έργων με την τεχνική του ντεκουπάζ, είχαν οι γυναίκες του τμήματος χειροτεχνίας του Συλλόγου. Ο Πάνος Βερροιώτης, εκπαιδευτικός, εραστής και δημιουργός της ζωγραφικής τέχνης με ευαισθησία και εξακτινωμένη γνώση κατόρθωσε να αποτιμήσει κατά τρόπο αντικειμενικό το αξιόλογο έργο του καλλιτέχνη. Με μια ανιούσα αφηγηματική ενημέρωση κατέληξε στη διείσδυση της πλούσιας και πολυποίκιλης θεματολογικά εικαστικής δημιουργίας του Γ. Π., διεγείροντας το ενδιαφέρον του κοινού με την παρεμβατική προβολή σε μεγάλη οθόνη και σχολιασμό ζωγραφικών πινάκων όλων των περιόδων της ζωγραφικής του ανθοφορίας. Με λόγο εκλαϊκευμένο, χωρίς λεκτικές συσκοτίσεις διεξήλθε με επιτυχία το εγχείρημά του. Η πολύχρονη έρευνα, η προσωπική γνωριμία με τον

Γιώργος Παραλής.

Από το εικαστικό αφιέρωμα του «Παγχαλκιδικού» στον Γ. Παραλή.

33

πολύγυρος Γ. Π. και η ενασχόλησή του με την τέχνη της ζωγραφικής ήταν οι σταθερές για μια σοβαρή και αποστασιοποιημένη παρουσίαση του θέματος. Παρενθετικά, αναφερόμενος στο ήθος του Γ. Π. επικαλέστηκε τη μαρτυρία συγγενών και φίλων οι οποίοι μιλούν για έναν ταπεινό, μειλίχιο και αθόρυβο δημιουργό. Κάποιοι εξ αυτών, που ήταν παρόντες στην εκδήλωση, υπήρξαν και μαθητές του στο Αμερικανικό κολλέγιο «ΑΝΑΤΟΛΙΑ». Για να στηρίξει την αξιοπιστία των λεγομένων του και το μέγεθος της εικαστικής προσφοράς του Γ. Π. επικαλέστηκε κριτικές και σχόλια μερικών από τους πολλούς επώνυμους τεχνοκριτικούς, ομότεχνούς του και ερευνητές, όπως είναι ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο Ηλίας Πετρόπουλος, ο Σπ. Παναγιωτόπουλος κ.ά. Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στα σχόλια της Ελένης Βακαλό και του Μανόλη Ανδρόνικου, οι οποίοι επηρεασμένοι από τα έργα της 2ης περιόδου (1951–1965), εντόπισαν στοιχεία αλληγορίας και συμβολισμού στο έργο του. Για τον διαχωρισμό του έργου του σε επιμέρους ενότητες κατέφυγε στις προσωπικές τοποθετήσεις του καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης κ. Αντώνη Κωτίδη και της ιστορικού της τέχνης κ. Γερακίνας Μυλωνά. Για λόγους οικονομίας χρόνου περιορίστηκε ενδεικτικά σε κάποιους σημαντικούς σταθμούς της ανέλιξής του που καθόρισαν και την μελλοντική εικαστική του έκβαση. Έτσι η φοίτησή του στην Εκκλησιαστική Σχολή της Ι. Μονής Αγ. Αναστασίας και η περίοδος των σπουδών του στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα αποτέλεσαν το έναυσμα για μια αταλάντευτη και επίμονη προσπάθεια προκειμένου να καταστήσει αναγνωρίσιμο το προσωπικό ζωγραφικό του στίγμα. Η στροφή του προς τη βυζαντινή και λαϊκή τέχνη, όπως και πολλών άλλων καλλιτεχνών και διανοουμένων συνέπεσε με την εποχή του μεσοπολέμου. Συχνές ήταν οι επισκέψεις του στο Άγιο Όρος και πλούσια η εκθεσιακή του δραστηριότητα. Ο ομιλητής στον προϊδεαστικό του πρόλογο επεσήμανε τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραμάτισε η ανόθευτη, αυτόνομη και χωρίς εξαρτήσεις τέχνη, την σχέση τέχνης και φυσικού περιβάλλοντος και την καταλυτική επιρροή εν προκειμένω που άσκησε το Άγιο Όρος και το γαλήνιο φυσικό περιβάλλον της Χαλκιδικής στη θεματολογική του επιλογή. Για να μπει σε ένα κλίμα εξοικείωσης με την τέχνη ο μέσος ακροατής, ο Πάνος Βερροιώτης κατέφυγε σε μια σύντομη αποσαφήνιση και πληροφοριακή πλαισίωση όρων που αφορούσαν στην τέχνη, στους κατά καιρούς ορισμούς της, και στους αποδέκτες της. Ανέφερε επιγραμματικά τις καλές τέχνες, ονομάτισε τις μορφές της τέχνης, όρισε τις εικαστικές τέχνες και επικέντρωσε το ενδιαφέρον της αναφοράς του στη ζωγραφική, που είναι και το αντικείμενο του τιμώμενου καλλιτέχνη. Επίσης έθεσε τους προβληματισμούς του για το φαινόμενο «αφηρημένη τέχνη», τις ενδεχόμενες ενστάσεις και πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται η σχέση φωτογραφικού φακού και ζωγραφικής απεικόνισης. Δεν παρέλειψε να αναφερθεί στην ιδιαίτερων απαιτήσεων τεχνική του φρέσκο (νωπογραφίας) με αφορμή την προβολή στην οθόνη μιας τοιχογραφίας που φιλοτέχνησε ο Γ.Π. με το φίλο και ομότεχνό του Δημήτρη Κεντάκα στον τοίχο της βεράντας του εξοχικού σπιτιού που βρίσκεται στο νησί του Γεροχρίστου, στη Σιθωνία. Ο παρουσιαστής για λόγους χρηστικούς υιοθέτησε τον χρονολογικό διαχωρισμό του έργου του Γ.Π. σε 4 περιόδους, καλύπτοντας όλη σχεδόν την εικαστική του παραγωγή.

1η περίοδος (1937-1951). Είναι πολυθεματική και στηρίζεται σε τρία βασικά στοιχεία: βυζαντινή ζωγραφική – φύση – παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

2η περίοδος (1951–1965). «Γιαλόξυλα». Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της περιόδου η αλληγορία και ο συμβολισμός.

3η περίοδος (1965–1970). «Λόφοι κι ακρογιάλια της Κασσάνδρας» για να καταδείξει πρωτίστως την αγαπητική του σχέση με τον συγκεκριμένο χώρο αλλά και τη σχέση τέχνης – περιβάλλοντος.

4η περίοδος (1970-1975). «Μαγαζιά και βιτρίνες». Έργα με ρεαλιστική 34

Ο Πάνος Βερροιώτης παρουσιάζει το έργο του Γ. Παραλή στον «Παγχαλκιδικό».

πολύγυρος απόδοση και νοσταλγική διάθεση. Προβλήθηκαν στην οθόνη αντιπροσωπευτικά έργα κάθε περιόδου. Ο ομιλητής έκρινε απαραίτητη την αναφορά του στον χρονολογικό διαχωρισμό για λόγους επικοινωνιακούς. Συνέδεσε το όνομα του καλλιτέχνη με τη θεμελίωση της εικαστικής παράδοσης του βορειοελλαδικού χώρου, καθώς ανήκει στη γενιά των ζωγράφων της Θεσσαλονίκης που πρώτοι διαμόρφωσαν και καθιέρωσαν την καλλιτεχνική φυσιογνωμία της πόλης. Το έργο του έχει ταυτιστεί (και αυτό είναι εν μέρει μεροληπτικό) με τη θεματολογία και το στυλ της 2ης, 3ης και 4ης περιόδου, όπου ο εικαστικός οίστρος αναδεικνύεται στα περίφημα «Γιαλόξυλα», στους «Λόφους και τα ακρογιάλια της Κασσάνδρας» και στα «Μαγαζιά και βιτρίνες». Σήμερα, έργα του κοσμούν ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, κρατικές και δημοτικές πινακοθήκες και αίθουσες τραπεζών και επιμελητηρίων. Αξιολογώντας ο ομιλητής τον Γιώργο Παραλή, τον κατέταξε, και όχι άδικα, ανάμεσα στους επιφανείς Χαλκιδικιώτες του πνεύματος και των τεχνών που ως γεφυροποιοί πρεσβευτές κατέστησαν με το έργο τους γνωστό το ελληνικό πνεύμα, την ιστορία, την παράδοση και την τέχνη του τόπου μας. Ένα σημαντικό βήμα της αναγνώρισης του έργου και της προσωπικότητάς του είναι η αξιοποίηση του πατρικού του σπιτιού που περιήλθε στο Δήμο Πολυγύρου. Στην ευαισθησία και τη δεκτικότητα των συμπατριωτών του έγκειται η ενδεδειγμένη διαχείριση της υπόθεσης. Ο Πάνος Βερροιώτης παράλληλα με τη χρήση πηγών και αποσπασμάτων από ειδήμονες της τέχνης κατέθεσε και την προσωπική του ευαισθησία πλαισιωμένη από το ψυχικό και γνωστικό του απόθεμα. Θεράπων της ζωγραφικής τέχνης συνδύασε με επιτυχία το λόγο με την εικόνα εγκαινιάζοντας την έναρξη ενός μελλοντικού κύκλου ανάλογων εκδηλώσεων. Προσωπική μου πρόταση είναι να υλοποιηθεί η προταθείσα από καιρό εισήγηση για οργάνωση ατομικών και ομαδικών εκθέσεων ζωγραφικής στην αίθουσα του Παγχαλκιδικού Συλλόγου από μέλη – ερασιτέχνες του Συλλόγου, για να διευρυνθεί το ενδιαφέρον και σε χώρους όχι ιδιαίτερα προσβάσιμους. *Ο Πάνος Βερροιώτης, εκπαιδευτικός από τον Πολύγυρο, διακονεί τη ζωγραφική τέχνη με επιτυχία από τα νεανικά του χρόνια. Αρκετά του έργα περιμένουν το φως της δημοσιότητας. Έργα του φιλοξενούνται στα εξώφυλλα των περιοδικών «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ», «ΠΑΓΧΑΛΚΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ» και ποιητικών συλλογών του Γιάννη Καραμίχου. Το έργο του «ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ» (Ύμνος στη Χαλκιδική), κοσμεί την αίθουσα του Παγχαλκιδικού Συλλόγου. Το συνολικό του ζωγραφικό έργο έγινε γνωστό από το φιλόξενο και φιλοπρόοδο περιοδικό «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ».

Έργα Γ. Παραλή.

Ο Γ. Παραλής στο σπίτι του στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης.

35

πολύγυρος Δυο αξέχαστες εκδηλώσεις στον Πολύγυρο

Συνέσιος μοναχός Ἱ. Μ. Ὁσίου Ἀρσενίου

Κυριακή πρό τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως, 18.12.2016 στόν Πολύγυρο ἡ αἴθουσα τοῦ Ἐπιμελητηρίου ἀσφυκτικά γεμάτη. Ὁ λόγος; Ἡ παρουσία ἐκεῖ ἑνός ἐκλεκτοῦ τέκνου τῆς πρωτεύουσας τῆς Χαλκιδικῆς, ἑνός λαμπροῦ ἐπιστήμονα τῆς ἰατρικῆς τέχνης, πού ὑπηρετεῖ ἀόκνως ἐδῶ καί κάποιες δεκαετίες, καί πού εἶναι συνάμα καί ἕνας λογοτέχνης καί καλλιτέχνης τῆς ζωγραφικῆς καί –τό πιό σπουδαῖο– ἕνας γνήσιος ἄνθρωπος, χωρίς προσωπεῖα, πού τόν πλησιάζεις εὐχάριστα καθώς ἡ φωτεινή ὄψη του σοῦ δίνει ἀπό μακριά αὐτή τή δυνατότητα. Ναί! Σοῦ δίνει τή δυνατότητα νά νιώσεις ἄνετα κοντά του, νά μοιραστεῖς δωρεάν μαζί του τό πλούσιο περιεχόμενο τῆς καρδιᾶς του, νά βρεῖς τό φίλο τῶν παιδικῶν σου χρόνων, αὐτόν πού σέ περιμένει νά γυρίσεις στήν Ἰθάκη τῆς ὕπαρξής σου, καί μαζί του νά τρέξεις ὥς τό Ἁγιονέρι νά βρεῖς τό ἀθόλωτο δροσερό νερό, γιά νά ξεδιψάσεις ἀπό τή δίψα τήν πνευματική, πού ἀναμφίβολα ἔχεις μέσα σου, καθώς αὐτῆς τῆς πρόσκαιρης ζωῆς τά γυρίσματα σέ ὁδήγησαν ἄθελά σου ἐν γῇ ἐρήμῳ καί ἀβάτῳ καί ἀνύδρῳ... Ἐκεῖ λοιπόν στήν καρδιά τοῦ Πολυγύρου, τήν τοπική καί τήν πνευματική, ὑπάρχει αὐτός ὁ ἔξοχος ἄνθρωπος, ὁ πολυγυρινός Ἰωάννης Γ. Τσίκουλας. Ἐκεῖ γίνεται καί ἡ παρουσίαση τοῦ τελευταίου του βιβλίου «Ὁ δικός μου Πολύγυρος». Μά καί ὁ ἴδιος ὁ συγγραφέας εἶναι βιβλίο ἀνοιχτό, ἀναγινωσκόμενον ὑπό πάντων, καθώς φρόντισε νά καλλιεργήσει τόν ψυχικό του κόσμο καί νά τόν πλουτήσει μέ ὅσα ἀληθινά καί γνήσια. Τυγχάνει καθηγητής τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης καί συγκεκριμένα τῆς παιδιατρικῆς, –καί ποιά ἄραγε ἄλλη εἰδικότητα θά ἦταν τόσο ταιριαστή σ΄ αὐτόν! – μέ λαμπρές σπουδές, μέ ζῆλο ἀκάματο στήν ἐπιστημονική ἔρευνα, μέ ἀνακοινώσεις σέ συνέδρια, μέ συγγραφές ἐπιστημονικές, μέ διακρίσεις κ.ἄ. Ἀλλά στήν ψυχή εἶναι ὅπως τά παιδιά, πού ἐξετάζει καί φροντίζει καί νοιάζεται σάν φιλόστοργος πατέρας. Εἶναι πατέρας καί παιδί ταυτόχρονα, κι ἄς ἔχει ὁ ἴδιος δικά του μεγάλα παιδιά, πού τοῦ χάρισαν κι αὐτά τά δικά τους παιδιά, τά δικά του ἐγγόνια, ἀνεκτίμητο ἀντίδωρο τῆς δικῆς του οἰκογένειας, ἀνάταση ψυχῆς, θαλπωρή τῆς τρίτης ἡλικίας πού διάγει –καί πού δέν θέλει νά τό παραδεχτεῖ– μέ τό ἐπιχείρημα ὅτι… ζεῖ ἀκόμη ὁ θεῖος του Νίκος, ἀδελφός τοῦ πατέρα του. Εἶναι λοιπόν ἐκεῖ αὐτός καί οἱ φίλοι του καί οἱ συγγενεῖς καί οἱ συνεργάτες του, ὅλοι δικοί του ἄνθρωποι, πού ἦρθαν ὄχι τόσο γιά τό βιβλίο, ἀλλά γιά τόν ἴδιο, γιά τό δικό τους ἄνθρωπο. Ὅλοι περίμεναν τό δικό του πρόσωπο, τό δικό του λόγο καί ἀδημονοῦσαν καί μέσα τους εὔχονταν νά συντομεύσουν οἱ πρό αὐτοῦ λαλήσαντες, γιά νά ἀπολαύσουν τόν ἴδιο. Νά πάρουν κάτι ἀπό τήν ἐγνωσμένη καλοσύνη του, ἀπό τό χαμόγελό του, ἀπό τό περίσσευμα τῆς καρδιᾶς του. Νά ἀφουγκραστοῦν τόν πόνο τῆς ψυχῆς του, τόν ψίθυρο τοῦ ἐσωτερικοῦ του κόσμου, νά δακρύσουν μαζί του μέ τίς δραματικές ἱστορίες, πού ξεδιπλώνει, ὅπως τό «Τίνους πιδούδ΄ ἦταν» καί νά γελάσουν, ὅπως κάποτε ἀνθρώπινα γελοῦσε ὁ κόσμος, μέ τά ἀνάμια τοῦ παπποῦ του Γιάννη, πού εἶχε ὅλο τό σαβουάρ βίβρ τῆς παραδοσιακῆς κοινωνίας… Γενικά νά συγκινηθοῦν μέ βιώματα ἁγνά καί νά καλλιεργήσουν πλούσια τούς γελαστηρίους μῦς τοῦ προσώπου τους, ὅπως ἔκαναν ὅταν ἀκόμη βρίσκονταν στόν παράδεισο τῶν παιδικῶν καί νεανικῶν τους χρόνων. Αὐτά συνέβαιναν στή μικρή γιά ἕνα τέτοιο μεγάλο ἄνθρωπο αἴθουσα τοῦ Ἐπιμελητηρίου, στήν καρδιά τοῦ Πολυγύρου τό μεσημέρι ἐκείνης τῆς Κυριακῆς.

36

Ο Γιάννης Τσίκουλας...

πολύγυρος Τήν ἴδια μέρα τό βράδυ στό ἀμφιθέατρο τοῦ Δημοτικοῦ Θεάτρου Πολυγύρου μεγάλη ἐκδήλωση γιά τά σαράντα χρόνια ζωῆς καί ποικίλης πνευματικῆς προσφορᾶς τοῦ Πολιτιστικοῦ Συλλόγου Πολυγύρου, ἱδρυθέντος τό 1976. Μεγάλη ἐκδήλωση στή χρονική της διάρκεια, μεγάλη ἀπήχηση στίς καρδιές ὅλων μας, πρωτότυπη ἡ παρουσίαση, ἀμείωτο τό ἐνδιαφέρον σέ ὅλα τά δρώμενα, πού ἔλαβαν χώρα στή σκηνή τοῦ θεάτρου. Ὅσο γιά τή συγκίνηση, τί νά ποῦμε; Ὁ παλμός τῆς ἐκδήλωσης, οἱ ἐπευφημίες καί τά χειροκροτήματα τοῦ πλήθους, πού κατέκλυσε τό χῶρο, εἶναι μαρτυρίες ἀδιάψευστες ὅτι ἡ ἐν γένει πνευματική προσφορά τοῦ Πολιτιστικοῦ κέρδησαν τήν ἀγάπη τοῦ κόσμου σ αὐτές τίς τέσσερις δεκαετίες ἀπό τήν ἵδρυσή του. Ἡ ἐκδήλωση φάνηκε ὅτι ἦταν μιά ἀπόδραση ἀπό τό χρόνο καί τίς βιοτικές μέριμνες, πού κατατρώγουν καί βασανίζουν τόν Ἕλληνα τῆς ἐποχῆς μας. Ἄν ἐπιτρέπεται μιά ἐλεύθερη παρομοίωση, ἦταν σάν τήν πνευματική ἀναλαμπή τῆς παλαιολόγειας ἐποχῆς, καθώς τό Βυζάντιο ἔχανε ἐδάφη καί συρρικνωνόταν, τόσο παρήγαγε πνευματικό ἔργο στίς ἐπιστῆμες τίς θεολογικές καί τίς θύραθεν. Τέλος ἡ ἐκδήλωση τοῦ πολιτιστικοῦ ἦταν μιά ἀποστομωτική ἀπάντηση σ΄ ἐκείνους πού βάλθηκαν μέ πεῖσμα –καί ποιός ἄραγε τούς ἔδωσε τό δικαίωμα αὐτό– νά μᾶς κάνουν νά ξεχάσουμε τήν ἑλληνική μας παράδοση, τό λαϊκό μας πολιτισμό, τά ἔμορφα τραγούδια τῆς φυλῆς μας κατά τόν κυρ-Φωτάκη τόν Κόντογλου, δηλαδή τά ἀθάνατα δημοτικά ἄσματα καί τούς λεβέντικους ἑλληνικούς χορούς, τήν ἴδια μας τή μαγιά, πού μᾶς κρατάει ἀκόμα ζωντανούς, παρά τά ὅσα παράλογα καί ἀπάνθρωπα συμβαίνουν σήμερα στήν ταλαιπωρημένη ἐξωτερικά καί ἐσωτερικά χώρα μας. Μέ τέτοιες ἐκδηλώσεις, στίς ὁποῖες φαίνεται καί ἀποδεικνύεται καί ἡ ἀγάπη στή γνήσια καί ὑγιῆ παράδοσή μας, ἡ ἐργατικότητα καί ἡ ἑνότητα τῶν συντελεστῶν, ἡ ἀνιδιοτέλεια, ἡ ἔμφαση στή συλλογική προσπάθεια, ἡ κατανόηση καί ἀμοιβαιότητα, ἡ παράβλεψη τῶν ἀνθρώπινων ἀδυναμιῶν καί μικροτήτων καί τόσες ἄλλες ἀρετές τοῦ συλλογικοῦ ἔργου, χρηστές ἐλπίδες γεννιοῦνται μέσα μας γιά τήν πορεία αὐτοῦ τοῦ τόπου, γιά τήν πονεμένη Ρωμιοσύνη, τή γλυκειά μας πατρίδα Ἑλλάδα.

…με τον Δήμαρχο Πολυγύρου.

Από την αξέχαστη παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Τσίκουλα «Ο δικός μου Πολύγυρος» στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Επιμελητηρίου.

37

πολύγυρος Μια επιστολή…

Άγγελος Φιλώτα Μάντσιος

1η Απριλίου 1976 Αθήνα. Ο Πολυγυρινός Παύλος Τάσιος του Αλεξάνδρου, καταξιωμένος σκηνοθέτης του Ελληνικού κινηματογράφου, γράφει και αποστέλλει αυτήν την ιδιόχειρη επιστολή στον γηραιό θείο του Αντώνιο Παπαϊωάννου που τότε διαβιούσε στην Θεσσαλονίκη. Ο Αντώνιος Παπαϊωάννου είναι Νικητιανός, συνταξιούχος δάσκαλος, ο σεβαστός μας δάσκαλος, ο κυρ – Αντώνης. Σύζυγος της κυρίας Μαριόγκας (Μαρία) Τάσιου, αδελφή του πατέρα του Παύλου, Αλέξαδρου. Το θέμα της επιστολής είναι το ιστορικό της βραβευμένης κινηματογραφικής ταινίας του Παύλου: «Nαι μεν, αλλά…» Παύλος Αλ. Τάσιος Ιουστινιανού 14 Αθήνα.

Παύλος Τάσιος.

Κον Αντώνιο Παπαϊωάννου Γρηγορίου Ξενοπούλου 1 Τ.Τ.358 Θεσ/νίκη.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ 1. Τίτλος ΝΑΙ ΜΕΝ, ΑΛΛΑ…

2. ΕΓΧΡΩΜΗ 35 Μ Μ 3. Μήκος 2.400 μ. διάρκεια 1 ώρα και 25΄ 4. Παραγωγής 1972 – 73 - ΕΛΛΗΝΙΚΗ 5. Σενάριο. Σκηνοθεσία Παύλος Τάσιος 6. Παραγωγή Παύλος Τάσιος 7. Πήρε μέρος στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσ/νίκης το 1973* και απέσπασε τρία βραβεία. 1) Καλλίτερου κινηματογραφικού επιτεύγματος. 2) Καλλίτερου σεναρίου. 3) Καλλίτερου μοντάζ.

8. Η ταινία χαρακτηρίστηκε ως προστατευόμενη του Ελληνικού Κράτους. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ένας νέος άντρας, ο Φάνης, είναι ανεβασμένος στη στέγη ενός παληού τριώροφου σπιτιού και φωνάζει στους πρώτους πρωινούς διαβάτες, που πηγαίνουν στη δουλειά τους, ότι πρόκειται ν’ αυτοκτονήσει πέφτοντας από κει πάνω. Όταν τον ρωτούν γιατί θέλει να το κάνει αυτό, τους απαντάει ψύχραιμα ότι έφτασε σ’ αυτό το συμπέρασμα γιατί σκότωσε μια γυναίκα και τους λέει να ειδοποιήσουν την αστυνομία να το διαπιστώσει. Αυτός θα τους περιμένει εκεί που είναι και θα πέσει αργότερα για να τον δουν όλοι. Στο διάστημα που κινητοποιείται η αστυνομία, οι δημοσιογράφοι και συγκεντρώνονται πολλοί περίεργοι κάτω από το «θέαμα» παρακολουθούμε την ιστορία αυτού του ανθρώπου μέχρι τη στιγμή που αποφάσισε ν’ αυτοκτονήσει. Βλέπουμε τα γεγονότα και τις αιτίες, που οδήγησαν το Φάνη σ’ ένα έγκλημα και σε μια απόφαση να αυτοκτονήσει μ’ αυτόν τον τρόπο. Μεγαλωμένος σ’ ένα χωριό της Ελληνικής επαρχίας, μέσα στη μιζέρια και την κακομοιριά, «μπλέκεται» με την πρώτη γυναίκα της ζωής του και αναγκάζεται να την παντρευτεί παρ’ όλο ότι δεν την αγαπάει. Οι συγγενείς της κοπέλας και η μητέρα του τον υποχρεώνουν να δεχθεί τα δεσμά του γάμου, εφαρμόζοντας τα ήθη και τα έθιμα της Ελληνικής επαρχίας για την τιμή της γυναίκας, που καθορίζονται από τις κοινωνικές σχέσεις. Ζώντας μια ζωή οικογενειάρχη – μεροκαματιάρη, χωρίς κανένα ενδιαφέρον, μ’ έναν άνθρωπο που δεν αγαπάει, αφήνει το μυαλό του να περιπλανιέται σε όνειρα και επιθυμίες ανεκπλήρωτες. Ο σεξουαλικός του υποσιτισμός και η έλλειψη πραγματικής επικοινωνίας 38

πολύγυρος με μια γυναίκα, όπως αυτός θα την ήθελε, μέσα σε μια μεγαλούπολη, όπου τα πάντα υπάρχουν σε αφθονία αλλά είναι δύσκολο να τα αποκτήσεις, τον κάνουν να απομονώνεται όλο και πιο πολύ στον εαυτό και τις σκέψεις του. Μέχρι τη μέρα που η γνωριμία μιας νέας φοιτήτριας έρχεται ν’ αναστατώσει ολόκληρη τη ζωή του. Είναι αυτό που ονειρεύονταν και επιθυμούσε πάντα. Τα δίνει όλα σε μια προσπάθεια να την κατακτήσει και, όταν διαπιστώνει ότι η φοιτήτρια δεν τον θέλει γιατί καταλαβαίνει ότι τους χωρίζει μεγάλη κοινωνική και πνευματική απόσταση, το μυαλό του θολώνει. Ακόμα κι όταν αυτή παραδέχεται το λάθος της να κάνει έρωτα μαζί του σαν επιπολαιότητα και τον παρακαλεί να την αφήσει να φύγει, πάλι εκείνος δεν θέλει να πιστέψει ότι είναι ανίκανος να έχει αυτό που ζητάει. Προσπαθεί να την κρατήσει κοντά του μ’ έναν εντελώς ζωόδικο και ενστικτώδικο τρόπο, όπου μπλέκονται σεξουαλικότητα και αισθήματα αγάπης μαζί με απωθημένα ανεκπλήρωτων επιθυμιών κι’ όσο βλέπει ότι αυτό δεν πετυχαίνει τόσο αγριεύει. Στο τέλος φτάνει να τη σκοτώσει μ’ έναν άγριο τρόπο που δείχνει όλο το ξέσπασμά του στο αδιέξοδο που βρίσκεται. Σκοτώνει στο πρόσωπο της φοιτήτριας όλο το γυναικείο φύλον που δεν τον κατάλαβε και μετά την τραγωδία αποφασίζει την κάθαρση με την αυτοκτονία του. Έξη ώρες κάθεται πάνω στη στέγη και παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες συγγενών, φίλων, αστυνομίας και ενός δημοσιογράφου που τον πλησιάζει περισσότερο από τους άλλους, πέφτει με το κεφάλι στο κενό. Η αναστάτωση που δημιούργησε και η προκλητική του αυτοκτονία είναι σαν μια κραυγή διαμαρτυρίας απέναντι σε μια κοινωνία που δεν μπόρεσε να του δώσει τίποτα για να νιώσει κι’ αυτός ότι είναι άνθρωπος. _ Υ. Γ. Η ιστορία αυτή του φιλμ στηρίζεται πάνω σ’ ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη στη Θεσσαλονίκη το 1972. ……… *Από τα αρχεία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, προκύπτει ότι η ταινία «Ναι μεν, αλλά…», βραβεύθηκε στο 13ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (25 Σεπτεμβρίου – 1 Οκτωβρίου 1972) και όχι το 1973 όπως έγραψε εκ παραδρομής ο Παύλος, στην επιστολή του 4 χρόνια αργότερα. Η κριτικός κινηματογράφου, Ρωζίτα Σώκου, παρακολουθεί το 13ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, 25 Σεπτεμβρίου – 1 Οκτωβρίου 1972, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, και αποστέλλει στην εφημερίδα της την ανταπόκριση: «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 29 [Σεπτέμβριος 1972] (της απεσταλμένης μας ΡΩΖΙΤΑΣ ΣΩΚΟΥ) Τον Παύλο Τάσιο, ούτε τον ξέρω, ούτε τον ξέρει το κοινό. Από μέρες όμως πολλές φήμες κυκλοφορούσαν και είχαμε ήδη αρχίσει να τον θεωρούμε σαν το πιο «επικίνδυνο» αουτσάιντερ… σαν υποψήφιο για το βραβείο του πρώτου έργου. Η ταινία του «Ναι μεν, αλλά…» παίχτηκε χθες και είναι ακόμη καλύτερη από όσο είχαμε ακούσει… Με θαυμαστή άνεσι, ο Τάσιος παρουσιάζει τη ζωή ενός νέου από όλες τις δυνατές απόψεις, μας πείθει σαν υπερασπιστής του (όσο κι αν όλα δίνονται αντικειμενικά) και μας γοητεύει σαν σκηνοθέτης της ιστορίας του. Εναλλάξ παραδοσιακός και πρωτότυπος, μας προσφέρει όχι μόνον μια ταινία σε εντελώς μοντέρνα κινηματογραφική γλώσσα, αλλά και μια ιστορία που και το μεγάλο κοινό θα βρει ενδιαφέρουσα…» Τον Παύλο, οι ειδικοί τον χαρακτήρισαν ως «έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου των δύο δεκαετιών (1980-1990)», ως «ακτινογράφο της ελληνικής κοινωνίας», τον 39

πολύγυρος είπαν «απαιτητικό και αντισυμβατικό σκηνοθέτη», «σκηνοθέτη με τολμηρή και διεισδυτική ματιά»… Εμείς τον λέμε απλά «ο Παύλος ο συμμαθητής μας». Έτσι τον γνωρίσαμε, έτσι τον ζήσαμε, συμμαθητές στο Γυμνάσιο, στον Πολύγυρο. Διαβάζοντας την επιστολή του, είδα να επιβεβαιώνονται για ακόμα μια φορά, η παιδεία του Παύλου, η μόρφωσή του, η καλλιέργειά του, η πιο σημαντική απ’ όλα, όπως κάθε φορά μας το τόνιζε ο καθηγητής μας της φιλολογίας, ο Γιώργης Φιλιππακόπουλος, ο μεγάλος δάσκαλός μας, εκείνα τα χρόνια της 10ετίας του ’50, στο Γυμνάσιο, στον Πολύγυρο. «… Τα άλλα παραπέρα, είναι εξειδίκευση…», μας έλεγε. Για τον Παύλο, ως σκηνοθέτη μίλησαν και μιλούν οι επαϊοντες. Εγώ να πω μονάχα πως από την μικρή έρευνα που έκανα, όταν έγραφα το άρθρο για τον Παύλο στο περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ (τεύχ. 68 Μάρτιος – Απρίλιος 2012), με τίτλο «Παύλος Τάσιος ο συμμαθητής μας», διαπίστωσα: Στη μέση περίπου της Πέμπτης τάξης του Γυμνασίου, εμείς Εβδόμη την λέγαμε, (αρχές του 1959), ο Παύλος, για τους δικούς του λόγους, άφησε τον Πολύγυρο, τον πατέρα του Αλέξανδρο και την νεοφερμένη μητριά του και ήρθε, μόνιμη εγκατάσταση, στη Θεσσαλονίκη, κοντά στη μάνα του την Έλλη, που τόσο του έλλειψε. Εγκαταστάθηκε και άρχισε να δουλεύει,

Χειρόγραφη επιστολή του Παύλου Τάσιου προς τον θείο του Αντώνη Παπαϊωάννου, στην οποία περιγράφει την ταινία του «Ναι μεν, αλλά…».

40

πολύγυρος οικοδομές, εργάτης. Τον Σεπτέμβριο του 1958 γράφτηκε σε Εσπερινό Γυμνάσιο. Δουλειά και σχολείο. Το παρακολουθούσε; Πόσο; Το 1959 αφήνει την Θεσσαλονίκη και… κατεβαίνει στην ξελογιάστρα Αθήνα. Δεν συνεχίζει τις Γυμνασιακές του σπουδές. Γράφεται στη σχολή κινηματογράφου του Σταυράκου και παρακολουθεί τα μαθήματα με μεγάλη επιμέλεια. Η… «εξειδίκευση…», που μας έλεγε ο Φιλιππακόπουλος. Τα άλλα, η παιδεία του, η μόρφωσή, η καλλιέργειά του, οφείλονται ασφαλώς στον πατέρα του τον Αλέξανδρο, αλλά σε μέγιστο βαθμό στην 5ετή φοίτησή του (1954 – 1959) στο Γυμνάσιο Πολυγύρου. Είχε καθηγητές υψηλού επιπέδου: Ερασμία Ζαμπούνη, Ελισάβετ Σταμπουλίδου, Παναγιώτη Στάμο, Λουκά Μπάμπη, Παναγιώτη Αμαραντίδη κ.α. Κορυφαίο όλων, βλέπαμε, τον φιλόλογο Γεώργιο Φιλιππακόπουλο. Και η Πολυγυρινή φιλόλογος, η Ερασμία Ζαμπούνη, ήταν σπουδαία. Η επίσης άξια συνάδελφός της, η φιλόλογος Ελισάβετ Σταμπουλίδου μας πληροφορεί: « Ο Φιλιππακόπουλος μας μιλούσε συχνά για την φιλολογική επάρκεια και αρτιότητα της Ερασμίας. Γνωρίζει ακόμα και τα ψιλά γράμματα, μας έλεγε. Την αποκαλούσε «Μιστριώτη»1. Τις ρίζες του, τον Πολύγυρο, δεν τον ξέχασε ποτέ ο Παύλος. Μάλιστα, σ’ αυτήν την ταινία του «Ναι μεν, αλλά…» προβάλλονται αρκετά πλάνα από την γενέτειρά του, τον Πολύγυρο. Η Χαλκιδική μας, στην ίδια ταινία, είχε ακόμα μια άξια εκπροσώπηση. Στους τίτλους της ταινίας διαβάζουμε: «Τραγούδι: Ξανθίππη Καραθανάση». Ο Παύλος γεννήθηκε την 1η Απριλίου του 1942 και απεβίωσε στις 2 Σεπτεμβρίου του 2011, αφήνοντας παρακαταθήκη τις θαυμάσιες και βραβευμένες ταινίες του: «Ναι μεν, αλλά…», «Το βαρύ πεπόνι», «Παραγγελιά», «Στίγμα» και «Νοκ Άουτ». Υποσημειώσεις:

1.Γεώργιος Μιστριώτης (1840 – 1916), κλασικός φιλόλογος, υπέρμαχος της καθαρεύουσας, τακτικός καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Χρημάτισε Πρόεδρος της «Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας», της «Εταιρίας προς διδασκαλίαν των Αρχαίων Ελληνικών Δραμάτων», της Εταιρίας των φίλων του λαού», και της «Αρχαιολογικής Εταιρίας». Υ. Γ. Ευχαριστώ τον Νικητιανό Θανάση (Σασάκο) Παπαϊωάνου γιό του παραλήπτου της επιστολής, του δάσκαλού μας κυρ Αντώνη Παπαϊωάνου, για την ευγενή παραχώρηση του πρωτότυπου της επιστολής και την εμπιστοσύνη στο πρόσωπό μου.

Ο Πολυγυρινός σκηνοθέτης Παύλος Τάσιος (αριστερά).

41

πολύγυρος Ο τσαγκαράκος

Αναστασίου Καστρέτσιου …δια χειρός Βασιλείου Κωνσταντινίδη

Γεννήθηκα την Πέμπτη 15 Ιουλίου 1938 στον Πολύγυρο. Από τις 2 Σεπτεμβρίου 1951 που ξεκίνησα την τσαγκαρική, δηλαδή εδώ και 65 χρόνια, ασκώ το επάγγελμα του τσαγκάρη. Αγάπησα τη δουλειά του τσαγκάρη και η αγάπη μου αυτή με οδήγησε στην απόφαση να περιγράψω με την εμπειρία που απέκτησα από την 65χρονη δουλειά στο επάγγελμα, τον τρόπο κατασκευής του παπουτσιού, τα υλικά και τα εργαλεία κατασκευής πριν από τόσα χρόνια. Η απόφασή μου αυτή θέλω ν’ αποτελέσει μια μαρτυρία λειτουργίας του επαγγέλματός μας, που συνεχώς μαραζώνει και σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει. Στην εξαφάνισή του συντελεί η σύγχρονη τεχνολογία, η ποικιλία και βελτίωση των υλικών και η συνεχής αλλαγή της μόδας, που σήμερα ένας παραδοσιακός τσαγκάρης δεν μπορεί να παρακολουθήσει. Επίσης οι σημερινές βιοτεχνίες υποδημάτων και τα εργοστάσια με ημερήσια παραγωγή εκατοντάδων υποδημάτων, οδηγούν μαθηματικά το επάγγελμα σε αφανισμό. Λυπάμαι ειλικρινά για το κατάντημα του τσαγκάρη. Από κατασκευαστής υποδημάτων έγινε επιδιορθωτής-μπαλωματής. Η δουλειά του κατάντησε να επιδιορθώνει τακούνια και το μεροκάματο στην επαρχία που ζούμε περιορίστηκε στο ελάχιστο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες αναγκάστηκα το τσαγκαράδικο να το μετατρέψω σε υποδηματοπωλείο. Βέβαια δεν έβγαλα την ποδιά ούτε πέταξα τον πάγκο με τα εργαλεία. Φορώ και σήμερα την ποδιά και σε μια γωνιά του μαγαζιού φύλαξα τον πάγκο με όλα του τα συμπράγκαλα και συνεχίζω παράλληλα να επιδιορθώνω παπούτσια. Μια ζωή τσαγκάρης δεν γίνεται εύκολα ν’ αλλάξεις δουλειά και μάλιστα όταν την αγαπάς.

Τάσιος Καστρέτσιος, 1964.

Μπήκα στη δουλειά πολύ μικρός. Ξεκίνησα σε ηλικία δέκα χρονών, σιάζοντας καρφάκια στον πάγκο του πατέρα. Όταν τελείωσα το Δημοτικό σχολείο φόρεσα την ποδιά που συνεχίζω και σήμερα να φορώ. Είχα την τύχη να μαθητεύσω κοντά στον πατέρα μου, μεγάλο τσαγκάρη και καλό τεχνίτη, με πολύ γούστο και μεράκι και τον Θεοδόση Κυρκούδη. Ο πατέρας μου αγαπούσε πάρα πολύ το τσαγκαρλίκι και την αγάπη του αυτή την κληροδότησε και σε μένα. Με έμαθε τα πάντα για τη δουλειά και ακόμη να δουλεύω σωστά, να είμαι εργατικός, τίμιος και ειλικρινής, ευγενής με τους πελάτες και υπομονετικός. Μ’ έλειψε πολύ όταν τον έχασα

1956. Στο τσαγκάρικο του Δήμου Γκαβού (αριστερά) οι Χρήστος Μπιλέτσιος και Αναστάσιος Καστρέτσιος.

42

πολύγυρος (1971) και από τότε σαν ενθύμιο της συνεργασίας μας και ελάχιστο δείγμα σεβασμού και ευγνωμοσύνης μαζί με τη φωτογραφία του φυλάω στο μαγαζί όλα του τα εργαλεία. έτσι κάθε φορά που τα βλέπω τον νιώθω κοντά μου. Η ζωή βέβαια δεν σταμάτησε, συνεχίζεται και σε λίγα χρόνια κοντά στα εργαλεία του πατέρα θα βάλω και τα δικά μου για να θυμίζουν πως κάποτε ήμουν κι εγώ τσαγκάρης, μια και το παραδοσιακό αυτό επάγγελμα θα αποτελεί μιαν ανάμνηση. Πριν λοιπόν κρεμάσω τα εργαλεία και ξεχαστεί το επάγγελμα, θα ήθελα, με την αγάπη που έχω γι αυτό, να περιγράψω, όσο απλά μπορώ και με την γλώσσα του τσαγκάρη, τον τρόπο που γινόταν παλιά το παπούτσι, τα υλικά και τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαμε πριν από εξήντα πέντε ολόκληρα χρόνια. Αρχίζουμε με τον πελάτη που ενδιαφερόταν να κάνει ένα ζευγάρι παπούτσια. Οι παραγγελίες τότε γίνονταν για το Πάσχα, Δεκαπενταύγουστο, Αγίου Δημητρίου, Χριστούγεννα. Κατ’ αρχάς παίρναμε τα μέτρα με τη μεζούρα. Πρώτα μετρούσαμε το πέλμα, δάκτυλα και κουντουπιέ. Αν τα πόδια ήταν χοντρά, βάζαμε επάνω στο κουντουπιέ ένα δέρμα να γεμίσει το φάρδος, που το ονομάζαμε άλτσα. Όταν θέλαμε το παπούτσι να γίνει πιο μεγάλο, στο πίσω μέρος του καλαποδιού προσθέταμε ένα καρφωτό δέρμα, το ρεφιλάραμε1, το ξύναμε με τζάμι και γυαλόχαρτο, για να μην είναι ακαλαίσθητο, και το ονομάζαμε λόγκα. Πριν αρχίσουμε την κατασκευή του παπουτσιού, παραγγέλναμε τα φόντια σε ειδικό φοντοράπτη. Τα σχέδια ήταν τότε δύο ή τρία, το μολιέρ σκέτο με τρεις- τέσσερις τρύπες (καψουλιέρα) και το σμόκεν με έξι τρύπες. Το ψίδι ήταν εσωτερικό και η σάνα στυλ σμόκεν με μασκαρέτα μπροστά. Ένα σχέδιο ακόμη ήταν το δίψιδο με δοντάκια και τρυπούλες μπροστά στην πόντα. Σήμερα, στο κατάστημά μου, έχω μετρήσει τα τελευταία δύο-τρία χρόνια πάνω από εκατό τριάντα σχέδια, εκτός απ’ αυτά που προανέφερα. Πριν από την κατασκευή του παπουτσιού, κόβαμε τα απαραίτητα υλικά, τα λεγόμενα παρικόπετσα. Βάζαμε τον εσωτερικό πάτο στους πομπέδες τα φόρτια του πέλματος. Αυτά βγαίνουν από τα κανάτια, κοιλιές, λαιμούς. (Κανάτι λέγαμε ολόκληρο το δέρμα της αγελάδας). Η σφραγίδα του δέρματος θυμάμαι έγραφε «Ν. ΖΑΦΕΙΡΑΚΗΣ & ΥΙΟΙ «ΧΙΟΣ» Αγελάδες Αμερικής, ενώ μία άλλη «Σουρλάγκας» (Γέρας) Μυτιλήνης, Βυρσοδεψία Καραμαούνα στη Χίο. Όλα τα δέρματα είχαν τα μπατζάκια τους, ενώ τώρα από την κατεργασία τους τετραγωνίζονται και λέγονται κρουπόν. Από τα μπόσκα του δέρματος βγάζαμε τα βάρδουλα, τα φάλτσα,

Τάσος Καστρέτσιος, 1967.

Τσαγκάρηδες Πολυγύρου της δεκαετίας του ’60. Από αριστερά Χρ. Μπιλέτσιος, Θεοδόσης Κυρκούδης, Θεόδωρος Μούζας, Νικόλαος Καστρέτσιος, Στέλιος Ρούσσος και Γεώργιος Βασιλάκης.

43

πολύγυρος τα γεμίσματα και τη δεύτερη σόλα για όποιον ήθελε δίσολα. Αφού φουσκώναμε καλά τους πάτους, πομπέδες και φόρτια στο νερό ενός κανίστρου στρατιωτικού (μαστέλο) κομμένου, τα πιστάραμε καλά στα πόδια να στανιάρουν σ’ ένα σίδερο, όπως ήταν τα παλιά σίδερα σιδερώματος. Τα πόδια μας τότε γίνονταν σκληρά σαν σίδερο απ’ αυτή την επίπονη διαδικασία. Μετά τοποθετούσαμε τον πάτο του δέρματος στο καλαπόδι με ένα καρφί μπροστά, το τανίζαμε με τη φαρδιά μονταριστή τανάλια μέχρι να στέγνωνε, ρεφιλάραμε τους πομπέδες και τα φόρτια με τη φαλτσέτα και το τζάμι. Όταν είχε μασκαρέτα ραβόταν ο πομπές και έπρεπε να είναι το πάχος του ραψίματος μεταξύ ψιδιού και πομπέ ακριβώς το ίδιο (πάχος). Άρχιζε το μοντάρισμα, αφού πρώτα τοποθετούσαμε τα φόρτια κυρίως με αλευρόκολλα (τσιρίζι) που κάναμε με αλεύρι και λίγο στίψη (τη βράζαμε στη φωτιά κι ανακατεύαμε). Μετά το μοντάρισμα μετρούσαμε πολύ προσεκτικά από το ψίδι και από την πόντα με το κουμπάσο2 να μην γίνει κανένα λάθος και το ποντίνι να μην είναι πιο μικρό ή πιο μεγάλο. Το πιστάρισμα (χτύπημα) γινόταν με πολύ επιμέλεια και επίπονη δουλειά. Ο πομπές στο μοντάρισμα ήθελε πολύ πιστάρισμα για να γίνει σκληρός και στάνιος3 ενώ τα φόρτια ήθελαν μεγάλη προσοχή για να μην «καθίσουν». Οι σημερινοί τσαγκάρηδες, αν τα διαβάσουν όλα αυτά, θα γελάνε. Μετά το στέγνωμα του πομπέ με τη ράσπα τον αγριεύαμε και ελέγχαμε τις δυο πόντες, αν ήταν όμοιες. Βγάζαμε τα καρφιά του μονταρίσματος, παίρναμε την πατούρα της πόντας με τη φαλτσέτα, αλείφαμε αλευρόκολλα, γυρίζαμε την πόντα με την φαρδιά τανάλια μονταρίσματος και μετά, με την στενή τανάλια πόντας, ολοκληρώναμε το μοντάρισμα.

Ο αείμνηστος «τσαγκαράκος» Νικόλαος Καστρέτσιος.

Τα σύνεργα της τσαγκαρικής.

44

πολύγυρος Στη συνέχεια βάφαμε το παπούτσι μονταρισμένο να ευχαριστήσουμε τον εαυτό μας, για την κοπιαστική δουλειά μας μέχρι εδώ. Αν το παπούτσι ήταν λευκό ή καστόρ, το τυλίγαμε με ζελατίνα για να μην λερωθεί στη συνέχεια της εργασίας. Πριν αρχίσουμε την παρακάτω σκληρή δουλειά, ανοίγαμε τα βάρδουλα, που είχαν μπει προηγούμενα στο μαστέλο. Κάναμε την πατούρα του βάρδουλου για να είναι σωστή η υποδοχή και το σπάγγο για το πάτωμα, έξι κάτια, αν θυμάμαι καλά. Μπροστά κάναμε την κλωστή λεπτή, στη διάλεκτο οξιά (μυτερή), στην οποία τοποθετούσαμε για βελόνα τρίχα αγριόχοιρου πάνω από τη ράχη, τη σχίζαμε στα δυο, όπως λέει και η παροιμία για τον φιλάργυρο. Την κλώθαμε καλά στο χέρι, τη στρίβαμε και η επιτυχία ήταν εκατό τοις εκατό. Αρχίζαμε τη σκληρή δουλειά βρέχοντας καλά τον πάτο. (στο σημείο αυτό, μου έλεγε ο Ηλίας Σταμπολίδης4, ότι ήταν γερός ο αγώνας). Μετά, αφού είχαμε μία γραμμή σαν οδηγό, ξεκινούσαμε το λεγόμενο πάτωμα. Με το πατωτικό, μία σουβλόριζα γυριστή, λίγο κερί στη μύτη, αρχίζαμε τον αγώνα με τους σπάγκους στα χέρια. Κρατούσαμε τις δυο άκρες των τριχών για βελόνια και μόλις βγαίναμε από την καμάρα με δυο-τρεις βελονιές, κρατώντας το σφυρί με το αριστερό χέρι, χτυπούσαμε το βάρδουλο, λίγο τραβηγμένο για να στρώνει. Μόλις φτάναμε στην πόντα, είχαμε μια ζώνη που ήταν πιο κοντή από το πόδι μας και περνούσε από το πέλμα του ποδιού μας για να δίνει το παπούτσι με το αριστερό πόδι, κάνοντας σταθερή την εργασία. Αυτή τη ζώνη ή λουρί, το λέγαμε κατόχι, είπαμε το πόδι δεν έπρεπε να ακουμπά κάτω κι απ’ αυτό βγήκε η λέξη κάτω-όχι= κατόχι. Αφού τελειώναμε το μπροστινό πάτωμα στο τακούνι, πίσω στη μπουγιέτα γινόταν το ρέλιασμα5. Στη συνέχεια το υπόλοιπο βάρδουλο καρφωνόταν με ξυλόπροκες και οι τρύπες ανοίγονταν με το κατσαμπρόκι, ένα μικρό εργαλείο από πετσάκια και παρασόλι ή βελόνα. Πολλές φορές κάναμε και εξώραφα που ράβονταν και η μπουγέτα του παπουτσιού πίσω. Με το τελείωμα του πατώματος γεμίζαμε μέσα το κενό, την καμάρα τη λέγαμε φορτέτσα και μπροστά τα γεμίσματα μικήρια. Όταν ήταν για δίσσολο, βάζαμε μια λεπτή σόλα, τη φιάπα, και επειδή δεν υπήρχαν τότε κόλλες6, εκτός από την καζεΐνη, καρφώναμε τη δεύτερη σόλα με ξυλόπροκες. Όταν ήταν μονόσολα ή και δίσσολα, στηρίζαμε τη σόλα σε δύο καρφιά και τη μπουγέτα την καρφώναμε με ξυλόπροκες. Τη φουσκωμένη σόλα στο νερό (μαστέλο) την κόβαμε τριγύρω και με τη μύτη της φαλτσέτας κάναμε τον οδηγό για το χάραγμα και τη ραφή της σόλας. Μ’ ένα σουβλί, το γαζωτικό και με σπάγκο τέσσερα ή έξι κάτια αρχίζαμε εκ νέου ένα δύσκολο έργο στο παπούτσι. Είχαμε για οδηγό ένα εργαλείο, το δίσποντο, με το οποίο πάνω στο βάρδουλο κάναμε τον οδηγό,

Τάσος Καστρέτσιος, 1970.

1952, στο τσαγκάρικο του Αστέριου Ρούσσου (δεξιά). Δίπλα του ο μαθητευόμενος Ιωάννης Αθ. Μπιλέτσιος.

45

πολύγυρος δύο γραμμούλες πολύ ψιλές, μέχρι που συνήθιζε το χέρι να δουλεύει στα τυφλά. Μόλις ράβαμε τη σόλα, βγάζαμε τα καρφιά, βάζαμε αλευρόκολλα στο χάραγμα και απαλά με την παλάμη το κλείναμε. Μετά, με το σφυρί αρκετό πιστάρισμα και για να εξαφανίσουμε τις σφυριές στη σόλα χρησιμοποιούσαμε μία στέκα από ξύλο (πιξάρι), κυλινδρύζαμε καλά τις σόλες, οι οποίες δεν είχαν πλέον σημάδια, αλλά ήταν λείες και γυαλιστερές. Στη συνέχεια ξεκινούσαμε για το τακούνι με την τοποθέτηση διαφόρων πετσιών υπόλοιπων και με το κάρφωμα ξυλοπροκών στα φάλτσα. Το τελευταίο που έμπαινε ήταν από καρφί σιδερένιο και το λέγαμε σόπρο. Για την ολοκλήρωση του τακουνιού σταθεροποιούσαμε στα πόδια μας το παπούτσι, πάλι με το κατόχι, για να είναι ελεύθερα και τα δυο μας χέρια. Με το αριστερό χέρι κρατούσαμε το κατσαμπρόκι και με το δεξί το σφυρί για το κάρφωμα των ξυλοπροκών. Πριν στεγνώσουν τα φάλτσα του τακουνιού, αρχίζαμε το ξυλούρισμα7 και πάνω στη μπουγέτα είχαμε με το αριστερό χέρι ένα σκληρό αντικείμενο (κομμάτι κέρατου ζώου) για να μην κόψουμε το δέρμα. Μετά το ξυλούρισμα αρχίζαμε με τη ράσπα να ξύνουμε από τη σόλα προς το τακούνι. Στη συνέχεια με τζάμια ρετάλια ξύναμε τις σόλες και τα τακούνια για να ολοκληρώσουμε το ξύσιμο με πολύ ψιλό γυαλόχαρτο. Μετά με ανελίνη, τη μοναδική μπογιά που υπήρχε τότε, βάφαμε τη σόλα μαύρη ή καφέ. Για το γυάλισμα της σόλας και του τακουνιού είχαμε το καμινέτο. Για τη σόλα καίγαμε τη μακινέτα, ενώ για το τακούνι το λαμπούγιο. Μετά το ξεφουμάρισμα, με διάφορα κομμάτια από τσόχες, που παίρναμε από ράφτες, τρίβαμε τα κεριά για να γυαλίσουν την τσόχα. (στράτσα)8. Πριν βγει το παπούτσι από το καλαπόδι, ξαναπερνούσαμε το δίσποντο τριγύρω στη σόλα, όπου είχε προηγηθεί το ράψιμο, γυαλοχαρτάραμε τη σόλα, ροδάκι στη μπουγέτα, καλό καθάρισμα με μία στράτσα το παπούτσι, πεταλάκια. Μετά πίσω-μπρος τον γάντζο για να βγει το καλαπόδι από το παπούτσι. Βγαίνοντας, χρησιμοποιούσαμε τη μέσα ράσπα για τις αρκετές ξυλόπροκες και οι φόδρες ήταν πάντα μονοκόμματες γιατί έβγαζε ο πάτος στην κάλτσα. Όπως έγραψα και στην αρχή, οι παραγγελίες τότε γίνονταν μόνο τις μεγάλες γιορτές και οι πελάτες μας περίμεναν ανυπόμονα, αλλά με χαρά τα καινούρια τους παπούτσια. Αρκετές φορές τις παραγγελίες τις πηγαίναμε εμείς οι ίδιοι στα σπίτια τους. Η κατασκευή ενός ζευγαριού παπουτσιών ήταν ιδιαίτερα κοπιαστική και απαιτούνταν τουλάχιστον ένα δωδεκάωρο. Το 1958 η αμοιβή ενός κάλφα9 για ένα ζεύγος χειροποίητων παπουτσιών ήταν 35 δραχμές, ενώ η τιμή του κόστιζε 250 έως 280 δρχ. Συγκριτικά με την αξία της χρυσής λίρας σήμερα, η τιμή των υποδημάτων είναι χαμηλότερη από εκείνη την εποχή. Τα καλαπόδια θυμάμαι τα αγόραζα από το πρατήριο του Τάκη Πορτοκαλιάν (οδός Ασκητού) και ήταν φόρμας 505 αξίας 35 δρχ. το ζεύγος. Κλείνοντας το αφιέρωμα στη μνήμη του πατέρα μου, πιστεύω ότι περιέγραψα με κάθε λεπτομέρεια τον τρόπο κατασκευής του παπουτσιού, τα υλικά και τα εργαλεία κατασκευής του πριν από 65 χρόνια, όταν άρχισα εγώ το επάγγελμα του τσαγκάρη. Υποσημειώσεις: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Ρεφιλάρω, λεπταίνω, λειαίνω. Κουμπάσο, σιδερένιο εργαλείο, διαβήτης. Στάνιος, γερός. Βιοτέχνης ανδρικών υποδυμάτων στη Θεσσαλονίκη. Ρέλιασμα, στρίφωμα,ράψιμο. Η δερματόκολα ξεκίνησε το 1957 περίπου. Ξυλούρισμα, κόψιμο της σόλας γύρω-γύρω. Στράτσα, είδος χοντρού χαρτιού, σκληρό πανί, ύφασμα. Κάλφας, μαθητευόμενος τεχνίτης.

46

Ιούλιος 2003. Στο σημερινό υποδηματοποιείο μαζί με τους παιδικούς φίλους Βασίλη Τσιώνη και Θωμά Ανδρωνά, κατοίκους Αυστραλίας.

πολύγυρος «Τα παιδιά ενός κατώτερου θεού»1 στον παλιό Πολύγυρο»

Γιάννης Τσίκουλας Ομ. καθηγητής Παιδιατρικής Α.Π.Θ.

Ήταν «οι τρελοί του χωριού»! Κάθε χωριό εκείνα τα χρόνια είχε «τους τρελούς» του. Και ήταν «οι τρελοί» αυτοί «του χωριού» ή «οι περιπλανώμενοι του χωριού», όπως τους ονομάζει ο Παπαδιαμάντης, κάποια αναξιοπαθούντα άτομα με σωματικά, νοητικά ή ψυχικά προβλήματα και αναπηρίες, που γίνονταν στόχος καυστικών σχολίων και ανελέητης κοροϊδίας και όχι σπάνια εκμετάλλευσης και βάναυσης συμπεριφοράς από τους «φυσιολογικούς» συγχωριανούς τους. Έτσι, ψυχοπαθείς, νοητικά υστερημένα άτομα, άτομα με νευρολογικές ή αισθητηριακές διαταραχές (κωφάλαλα, παράλυτα, με ελαττωμένη όραση κ.λπ.) ήταν εκτεθειμένα στην κοινή θέα και στην διάθεση του καθ’ ενός λόγω ανεπαρκούς ιατρικής αντιμετώπισης, ελλιπούς κοινωνικής πρόνοιας και ανωριμότητας της κοινωνίας να τους δεχτεί, γι’ αυτό τους περιθωριοποιούσε, τους χλεύαζε, τους κακοποιούσε, και τους εκμεταλλευόταν. Έζησα σε όλη του την έκταση το θέμα «των τρελών του χωριού» στην παιδική μου ηλικία. Εμείς τα παιδιά από τη μια μεριά τους φοβόμασταν αλλά από την άλλη βρίσκαμε μία υπέρτατη ηδονή στο να τους κοροϊδεύουμε (αντικατοπτρίζοντας και εμείς την στάση της κοινωνίας), παίρνοντάς τους στο κατόπι, όταν τους συναντούσαμε, και ενίοτε πετροβολώντας τους. Θυμάμαι πως επιδιώκαμε να τους προκαλούμε και να τους κάνουμε να θυμώνουν και να μας κυνηγούν. Τρεπόμασταν τότε σε φυγή τσιρίζοντας και ζώντας απολαυστικά αυτή την έξαψη, την άγρια χαρά, που μας προκαλούσε ο τρόμος. Δεν είχαμε βλέπεις τότε παιχνίδια και ταινίες τρόμου (θρίλερ) για να μας ανεβάζουν την αδρεναλίνη, όπως θα λέγαμε σήμερα, και αυτή την έλλειψη μας την κάλυπταν «οι τρελοί του χωριού»! Νιώθω μεγάλη λύπη και μεγάλες ενοχές, που συμμετείχα κι εγώ ως παιδί σ’ εκείνη την ανελέητη διαπόμπευση των αδικημένων συνανθρώπων μας. Θα αναφέρω δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιων ατόμων, όπως τις έζησα, παραθέτοντας και τις αιτίες που φημολογούνταν ότι τις είχαν προκαλέσει.

Αρχείο ομάδας FB «Παλιές φωτογραφίες Πολυγύρου».

Η Τσάνα η Προυτσάνα Το όνομά της ήταν Τσάνα. Όλοι όμως όταν αναφέρονταν σ’ αυτήν την ονόμαζαν «η Τσάνα η Προυτσάνα». Αγνοώ την προέλευση του παρατσουκλιού «Προυτσάνα». Μάλλον ήταν ένα παιχνίδισμα του λόγου από τα πολλά που χαρακτήριζαν την σκωπτική διάθεση των αγαπημένων μου συμπατριωτών, των Πολυγυρινών. Η Τσάνα ήταν σαν αερικό. Ήταν μία γυναίκα απροσδιορίστου ηλικίας με κοντά κουρεμένα μαλλιά, με φράντζα, φορούσε ένα μονοκόμματο κοντό φουστανάκι, ήταν ξυπόλητη χειμώνα καλοκαίρι και κρατούσε μονίμως στα χέρια της μία κορδέλα που την έκανε ρολό, μετά την ξετύλιγε, εν συνεχεία την ξαναέκανε ρολό, την ξαναξετύλιγε, κι αυτό το επαναλάμβανε συνεχώς με απίστευτη επιδεξιότητα και ταχύτητα, ενώ περπατούσε. Η Τσάνα όμως δεν περπατούσε, όπως οι συνηθισμένοι άνθρωποι. Πηδούσε σαν ακρίδα, σαν αερικό όπως είπα, πατώντας στα δάχτυλα των ποδιών της. Τη θυμάμαι να τριγυρίζει ακατάπαυστα από το πρωί μέχρι το βράδυ στους δρόμους του Πολυγύρου. Εκεί 1.Τον τίτλο «παιδιά ενός κατώτερου Θεού» τον δανείζομαι από το ομώνυμο θεατρικό και κινηματογραφικό έργο του Μαρκ Μέντοφ, όπου η ηρωίδα, η Σάρα, είναι άτομο με αναπηρία (κωφάλαλη). Στην ελληνική σκηνή το παρουσίασε το 1981 η ονειρική Έλλη Λαμπέτη. (Αγγλικός τίτλος: «Children of a lesser God»).

47

πολύγυρος που περπατούσα την έβλεπα να ξεπροβάλλει μπροστά μου και μετά να εξαφανίζεται σαν αστραπή, όπως σαν αστραπή είχε εμφανιστεί, πάντα τυλίγοντας και ξετυλίγοντας την κορδέλα, που κρατούσε στα χέρια της και πάντα πηδώντας ακροποδητί. Εγώ την φοβόμουν. Και όταν τη συναντούσα μόνος μου φρόντιζα να μην της γίνω αντιληπτός. Όταν όμως ήμουν με άλλα παιδιά, τότε την παίρναμε στο κατόπι και την ξεφωνίζαμε όλοι εν χορώ, λέγοντας ρυθμικά τα παρακάτω στιχάκια με την εξής σειρά, αρχίζοντας με το: «Τσάνα, Προυτσάνα, χτύπα την καμπάνα να κατεβούν οι άγγελοι να φαν’ τα μακαρόνια με τα χρυσά πιρόνια». Αμέσως μετά συνεχίζαμε με το: «Κουριμένου γιδ’ που πας στου πανηγύρ’». Αυτό της το λέγαμε γιατί είχε κοντά κουρεμένα τα μαλλιά της. Τελειώναμε την κατάπτυστη αυτή συμπεριφορά μας με τα εξής στιχάκια τα οποία λέγαμε με μεγάλη χαιρεκακία: «Τσάνα, Προυτσάνα, ιμείς του Γιάνν’(ι) ισύ του ντγάν’(ι)». Το τελευταίο αυτό το λέγαμε γιατί υπήρχε η φήμη ότι η Τσάνα ήταν ερωτευμένη με έναν γείτονά της, που λεγόταν Γιάννης. Και εμείς για να την πικάρουμε της λέγαμε ότι θα παίρναμε (θα παντρευόμασταν) εμείς τον Γιάνν’(η) και σ’ αυτήν θα αφήναμε να πάρει το ντγάν’(ι), δηλαδή το τηγάνι! (Προφανώς της προσφέραμε το ντγάν’(ι) γιατί έκανε ομοιοκαταληξία με τον Γιάνν’(η) που θα της τον παίρναμε!) Τότε η Τσάνα γινόταν έξαλλη με τις κοροϊδίες μας, σήκωνε μέχρι τη μέση της το φουστάνι της και με κοφτές, άσεμνες χειρονομίες μας έδειχνε τα ουροποιογεννητικά και τα αφοδευτικά της όργανα, φωνάζοντας συγχρόνως «να, να, να» ενώ τα έδειχνε. Μετά από την κωμικοτραγική αυτή επίδειξη των απόκρυφών της άρχιζε να μας κυνηγάει πετροβολώντας μας, ενώ εμείς απομακρυνόμασταν τρέχοντας και απολαμβάνοντας αλαλάζοντες την έξαψη και την ηδονή του κινδύνου. Φτωχή Τσάνα! Φτωχότεροι εμείς! Θύματα κι εμείς της ηλικίας μας και του τρόπου που η κοινωνία αντιμετώπιζε τα πλάσματα αυτά και που τον αντιγράφαμε! Η Τσάνα ζούσε με την μάνα της. Πάμπτωχες και απομονωμένες. Η μάνα της, η θεια Πανάγιου έκανε θελήματα στην γειτονιά για να επιβιώσουν, ενώ η Τσάνα κάθε λίγο χτυπούσε την πόρτα κάποιου σπιτιού για να ζητήσει κάτι να φάει. Όταν η νοικοκυρά του σπιτιού της άνοιγε την πόρτα η Τσάνα της απηύθυνε πάντα δυο προτάσεις, πάντα τις ίδιες: «Χεια Πανάγιου, πακαπώ. Δόμι φάου». Τουτέστιν «θεια Πανάγιου, σ’ αγαπώ. Δωσ’ μου να φάω». Η δύστυχη η Τσάνα νόμιζε ότι όλες οι γυναίκες είχαν το όνομα της μάνας της, το «Πανάγιου», γι’ αυτό τις αποκαλούσε όλες έτσι, και αφού τις διαβεβαίωνε ότι τις αγαπούσε, τις ζητούσε να της δώσουν να φάει! Όντας άτομο ανώριμο, νοητικά υστερημένο είχε πολύ περιορισμένο λεξιλόγιο και ομιλία δύσκολα καταληπτή. Για την αιτία της αναπηρίας της Τσάνας φημολογούνταν ότι υπεύθυνος ήταν ο πατέρας της, άνθρωπος «βάρβαρος», όπως τον χαρακτήριζαν, που έσπρωξε βίαια την μικρή τότε Τσάνα, ενώ βρισκόταν στο μπαλκόνι και κατρακύλησε από την σκάλα. Το αποτέλεσμα του κατρακυλίσματος ήταν αφ’ ενός να γυρίσει ανάποδα το μυαλό της και αφ’ ετέρου να κοπεί η άκρη της γλώσσας της! Έτσι εξηγούσαν οι Πολυγυρινοί και την νοητική και την γλωσσική της ανεπάρκεια. Τι ήταν αλήθεια και τι μύθος δεν θα μάθουμε ποτέ. Τα χρόνια περνούσαν και η κατάσταση της Τσάνας χειροτέρευε, η μάνα της δεν μπορούσε πια να τα βγάλει πέρα και τότε μάθαμε ότι κάποιοι φρόντισαν και την έστειλαν σε ένα Ίδρυμα στην Θεσσαλονίκη. Εγώ την θυμόμουνα συχνά γιατί είχε αποτελέσει ένα σημαντικό μέρος της καθημερινότητας της παιδικής μου ηλικίας.

48

Αρχείο Αργύρη Βογιατζή.

πολύγυρος Ήμουνα μαθητής της πρώτης ή δευτέρας Γυμνασίου, όταν ένα βράδυ γυρνώντας ο πατέρας μου από την δουλειά μας είπε πως είχε μάθει ότι πέθανε η Τσάνα. Με το άκουσμα της είδησης αυτής θυμάμαι ότι ξέσπασα σ’ ένα κλάμα που ήταν αδύνατο να το ελέγξω. Έκλαιγα επί αρκετή ώρα χωρίς να μπορώ να μιλήσω. Ήταν κλάμα γιατί χάθηκε ένας άνθρωπος οικείος, που ήταν ένα κομμάτι της παιδικής μου ηλικίας; Ήταν κλάμα από τύψεις για το φέρσιμό μας προς την Τσάνα; Καθ’ όσον όσο μεγάλωνα και ωρίμαζα τόσο αυστηρότερος κριτής γινόμουν του εαυτού μου και των άλλων παιδιών για την συμπεριφορά μας προς την Τσάνα. Προφανώς ήταν όλα αυτά μαζί. Ήταν ένα κλάμα λυτρωτικό. Ίσως τότε έμπαιναν μέσα μου οι πρώτες ρίζες της μελλοντικής μου στάσης προς τα πλάσματα αυτά, τα «αδέρφια» της Τσάνας, τα «παιδιά ενός κατώτερου θεού». Αρχείο Αργύρη Βογιατζή.

Η Κυράνου μι του κατσ’(ι)φό (Κυράνου μ’ ένα μάτ’) Η Κυράνου ζούσε με την οικογένειά της σ’ ένα άθλιο μοναχικό ισόγειο κτίσμα, αληθινή τρώγλη. Είχε να συντηρήσει και να αναθρέψει έξι παιδιά και έναν άντρα φιλάσθενο, που ψευτοδούλευε όποτε μπορούσε ως εργάτης. Έτσι η ίδια, πέρα από το βάρος το ασήκωτο της λάτρας που απαιτούσε το σπίτι της, έπρεπε να ξενοδουλεύει, πότε ως πλύστρα, πότε ως καθαρίστρια για να τα βγάλει πέρα. Ήταν μονίμως αγχωμένη στην προσπάθειά της να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του σπιτιού και της δουλειάς της κι αυτό την έκανε να είναι νευρική, απότομη στην συμπεριφορά, αντικοινωνική και καμιά φορά επιθετική. Την θυμάμαι να προσπαθεί να συμμαζέψει πότε το ένα, πότε το άλλο παιδί της απ’ τους δρόμους καλώντας το με τσιρίδες εις επήκοον όλης της γειτονιάς. Πάντα δίπλα στο όνομα του παιδιού της στο οποίο απευθυνόταν πρόσθετε το κοσμητικό «βόδαρε» ή «βοδίνα» αναλόγως του φύλου του παιδιού! Ακόμα ηχούν στα αυτιά μου οι τσιρίδες της: «Α ρε Κώτσιου, έλα γλήγουρα στου σπίτ’, α ρε βόδαρε» ή «Μαρή Γούλα, έλα γλήγουρα στου σπίτ’, μαρή βουδίνα». Και όταν δεν την υπάκουαν με το πρώτο κάλεσμα, συμπλήρωνε άμεσα «ψόφους κακός να σας βαρέσ’(ι)», πριν προχωρήσει στο δεύτερο κάλεσμα στο οποίο οι τσιρίδες ήταν ακόμα πιο έντονες και τα κοσμητικά πολλαπλασιασμένα. Προφανώς στον δύστροπο και τραχύ χαρακτήρα της Κυράνους, εκτός από την φτώχεια, την κούραση της δουλειάς και τις ευθύνες της πολυμε-

Μηκύβερνα Καλυβών, δεκαετία του ’50. Ο «Κ’μπάρος».

49

πολύγυρος λούς οικογένειας, είχε συμβάλει και μια σωματική εμφανής αναπηρία. Η Κυράνου είχε πρόβλημα στο ένα της μάτι. Ήταν κατσ’(ι)φό (σύμφωνα με την Πολυγυρινή ορολογία), δηλαδή καταστραμμένο και παρέμενε μισόκλειστο και με ελαττωμένη όραση. Έτσι η Κυράνου ήταν γνωστή ως «η Κυράνου μι του κατσ(ι)φό» ή «η Κυράνου μ’ ένα μάτ’». (Η σκωπτική διάθεση των Πολυγυρινών έβαλε κι εδώ την σφραγίδα της!) Με τα συνωδά αυτά του ονόματός της την ήξερα κι εγώ και έτσι άκουγα να την αναφέρουν όταν μιλούσαν γι’ αυτήν. Φημολογούνταν ότι η αιτία που ήταν έτσι το μάτι της ήταν ένα χτύπημα με γαλέντζα (τσόκαρο) που της έδωσε μια «κυρία» της στο κεφάλι, όταν σε μικρή ηλικία την είχε δούλα στην Θεσσαλονίκη. Αυτό το χτύπημα ήταν η αιτία να «χυθεί» το ένα της το μάτι και να μείνει κατσ(ι)φό. Αυτή την ιστορία την άκουγα από μικρός και ανατρίχιαζα, όταν φανταζόμουν να «χύνεται» το μάτι της Κυράνους! Πολλές φορές την συναντούσα στην βρύση που μ’ έστελνε η μάνα μου να γεμίσω ένα σταμνάκι με νερό. Εκεί έβλεπα την Κυράνου να γεμίζει τους κουβάδες της ή να πλένει τα ρούχα της σε μια λεκάνη δίπλα στην βρύση. Ήταν πάντα αγριωπή και την φοβόμουνα. Με τρόμαζε και το μάτι της που δεν μπορούσα να αποφύγω να το κοιτάζω επίμονα με περιέργεια και ανατριχίλα. Το καταλάβαινε και έλεγε απότομα: «Τι μι χτάιζ(ι)ς, ρε πατσάρα;» (τι με κοιτάς, ρε κεφάλα;). Εγώ τότε έσπευδα να φύγω όσο μπορούσα πιο γρήγορα. Έπαιρνα όμως τη ρεβάνς μου μόλις βρισκόμουνα σε θέση ισχύος. Έτσι, όταν έπαιζα με άλλα παιδιά κοντά στο σπίτι της κάνοντας θόρυβο και έβγαινε έξω απειλώντας μας με μια μαγκούρα, τότε έτρεχα μαζί με τα άλλα παιδιά και, όταν βρισκόμασταν σε απόσταση ασφαλείας, της εκτοξεύαμε – πολλές φορές με μανία – το εξής δίστιχο: «Κυρανού μ’ ένα μάτ’ π’ του κατήφουρου σιακάτ’» στοχεύοντας ανελέητα στην σωματική της αναπηρία. Πάντα βέβαια είχαμε την οργισμένη απάντησή της: «Α ρε βοδαροί, α ρε πατσάρες, ψόφους κακός να σας βαρέσ’(ι), χαΐρ κι προυκουπή να μι δγίτι. Άμα σας τσακώσου θα σας γδάρου ζουντανοί». Δεν μας τσάκωσε ποτέ η φτωχή Κυράνου για να μας γδάρει ζωντανούς. Είναι όμως κι αυτή μία από τις μελανές αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας. Πόσο σε πληγώσαμε δύστυχη Κυράνου! Δεν σου έφταναν τα όσα δεινά σου είχε επισωρεύσει η μοίρα σου, είχες και εμάς τους βοδαρούς, τους πατσάρες να σε συγχύζουμε κάθε τόσο.

Επίλογος Με πολύ σεβασμό και βαθιά κατανόηση στέκομαι σήμερα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο και φρίττω, όταν σκέφτομαι πως τον αντιμετώπιζε η κοινωνία εκείνα τα χρόνια και ιδιαίτερα εμείς τα παιδιά, που βέβαια ήμασταν και εμείς προϊόντα εκείνης της κοινωνίας. Σήμερα ευτυχώς με τις προόδους της Ιατρικής και της Κοινωνικής Μέριμνας αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά τα περισσότερα προβλήματα σωματικής και ψυχοπνευματικής υγείας, που άλλοτε εκθέτονταν σε κοινή θέα και χαρακτήριζαν τους πάσχοντες ως «τρελούς του χωριού», με αποτέλεσμα την θλιβερή αντιμετώπισή τους. Πιθανόν αυτά τα θλιβερά βιώματα της παιδικής μου ηλικίας με τους αναξιοπαθούντες συνανθρώπους μου να συντέλεσαν, ώστε να αφιερώσω την επιστημονική μου δραστηριότητα ως αναπτυξιολόγος παιδίατρος στην βελτίωση της ζωής αυτών των ατόμων, των «παιδιών ενός κατώτερου Θεού»!

50

Αρχείο ομάδας FB «Παλιές φωτογραφίες Πολυγύρου».

πολύγυρος Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ΟΙ ΘΑΜΥΡΙΑΔΕΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ: Μάγεψαν με τις φωνές τους οι «Θαμυριάδες» με τη μαέστρο τους Μαρία Παπαγεωργίου, το βράδυ της Πέμπτης 17 Νοεμβρίου στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μίκης Θεοδωράκης» του Δήμου Ελληνικού Αργυρούπολης, όπου ερμήνευσαν έργα ελλήνων και ξένων συνθετών. Τη συναυλία παρακολούθησαν ο Δήμαρχος Ελληνικού Γιάννης Κωνσταντάτος, ο πρόεδρος του Παγχαλκιδικιώτικου Συλλόγου Γιώργος Σουλινάρης, Χαλκιδικιώτες, που κατοικούν στην Αθήνα και πλήθος κόσμου. Το ταξίδι των Θαμυριάδων συνεχίστηκε την Παρασκευή στο Ναύπλιο, με τη συμμετοχή τους στο 3ο Διεθνές Χορωδιακό Φεστιβάλ ΝΑΥΠΛΙΟARTIVA, όπου απέσπασαν το χρυσό μετάλλιο. Μαέστρος της μεγάλης αυτής διάκρισης η Μαρία Παπαγεωργίου, ενώ στο πιάνο τα χρυσά κορίτσια συνόδευσε η Ανίτα Τάνι. Η πρόεδρος του «Αριστοτέλη», Ιφιγένεια Κυριάκου, μαζί με τον διευθυντή του Δημοτικού Ωδείου, Άγγελο Καραπινίδη, ήταν δίπλα στην προσπάθεια των «Θαμυριάδων». Ως αναμνηστικό της παρουσίας των εκπροσώπων της πόλης μας στο Φεστιβάλ, η Ιφιγένεια Κυριάκου χάρισε στον καλλιτεχνικό διευθυντή του φεστιβάλ, Θεοδόση Αντωνιάδη, το λεύκωμα «Πολύγυρος ο τόπος και οι άνθρωποι». ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ: Το Σάββατο 3 Δεκεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο, ο Δήμος Πολυγύρου & το Νομικό Πρόσωπο «Αριστοτέλης», παρουσίασαν την ημερίδα «Ο Αριστοτέλης τότε και σήμερα». Την εκδήλωση άνοιξε ο αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής & Αγ. Όρους, Κων/νος Παπαστάθης ο οποίος μίλησε με θέμα «Τα Στάγειρα πριν και μετά τον Αριστοτέλη». Στη συνέχεια προβλήθηκε η ταινία «Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης», σκηνοθετημένη από τη αρχαιολόγο Ελένη Στούμπου - Κατσαμούρη της ίδιας Εφορείας. Ακολούθησε ο φιλόλογος & συγγραφέας Θανάσης Μπαντές, ο οποίος μίλησε με θέμα, «Ο Αριστοτέλης και τα οικονομικά μοντέλα» και τόνισε πόσο διαχρονικός και επίκαιρος είναι και στις μέρες μας ο μεγάλος φιλόσοφος. Η βραδιά έκλεισε μ’ ένα ταξίδι στην ελληνική μουσική από τη χορωδία Ε.Ε.Μ.Ε. υπό τη διεύθυνση της Εριφύλης Δαμιανού. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο Δήμαρχος Πολυγύρου Αστ. Ζωγράφος με τους αντιδημάρχους του Δημ. Ζαγγίλα & Αλ. Λακρό, πολλοί εκπρόσωποι φορέων και συλλόγων και πλήθος κόσμου.

Από τη βράβευση των «Θαμυριάδων» στο Ναύπλιο.

51

πολύγυρος ΠΑΝΕΛΗΝΙΟ ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑ ΑΡΣΗΣ ΒΑΡΩΝ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟ: Ανεπανάληπτες στιγμές έζησε ο Πολύγυρος από 24 έως 27 Νοεμβρίου, φιλοξενώντας το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Άρσης Βαρών. Οι μεγαλύτεροι αθλητές της χώρας με επικεφαλής τον ολυμπιονίκη Πύρρο Δήμα, κατέκλυσαν τη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου, που γέμισε ασφυκτικά από το φίλαθλο κοινό της πόλης μας. Η συγκίνηση ήταν διάχυτη από την πρώτη μέρα των εκδηλώσεων, με την παρουσίαση του αθλήματος στους μαθητές των σχολείων, οι οποίοι σήκωσαν βάρη με τη βοήθεια του μεγαλύτερου αθλητή στην ιστορία του ελληνικού αθλητισμού. Ακολούθησε συνάντηση της ΕΟΑΒ με τους γυμναστές της Χαλκιδικής με σκοπό τη δημιουργία συλλόγων Άρσης Βαρών, ενώ το απόγευμα τον Πύρρο Δήμα υποδέχτηκαν οι Βορειοηπειρώτες Χαλκιδικής, που του χάρισαν το πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο «Βορειοηπειρώτες στη Χαλκιδική…». Το μεσημέρι του Σαββάτου τα μέλη του Εθελοντικού Ομίλου Γυναικών ξενάγησαν τον Πύρρο Δήμα στο Λαογραφικό Μουσείο, δίνοντας του την ευκαιρία να γνωρίσει και την παράδοση του τόπου μας. Κορύφωμα της διοργάνωσης οι βραβεύσεις των «δυνατών», ολυμπιονικών και παραολυμπιονικών, το βράδυ του Σαββάτου. Οι πρωταθλητές με επικεφαλής τον Πύρρο Δήμο καταχειροκροτήθηκαν για την προσπάθειά τους και στο τέλος βγήκαν επί σκηνής αμέτρητες αναμνηστικές φωτογραφίες. Όσον αφορά το αγωνιστικό κομμάτι, η διοργάνωση είχε μεγάλες επιδόσεις αλλά και πανελλήνιο ρεκόρ νέων γυναικών (αρασέ, ζετέ & σύνολο) από την πρωταθλήτρια Κωνσταντίνα Μπεντέλη.

Έφη Λιάρα.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ: ΤΟ ΑΝΑΜΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟΥ ΔΕΝΔΡΟΥ: Εντυπωσιακή ήταν η έναρξη των Χριστουγεννιάτικων εκδηλώσεων του Δήμου την Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου στο προαύλιο του Δημαρχείου Πολύγυρου, με τη συμμετοχή παιδιών όλων των ηλικιών, μέλη φορέων, συλλόγων και πλήθος κόσμου. Πριν τη φωταγώγηση του δέντρου τα κάλαντα τραγούδησαν η Παιδική & η Βυζαντινή Χορωδία Πολυγύρου και στη συνέχεια ο δήμαρχος, Αστέριος Ζωγράφος, ευχήθηκε σε όλο τον κόσμο. Στο προαύλιο του Δημαρχείου τα παιδιά έπαιξαν με ξωτικά και ξυλοπόδαρους, ετοίμασαν γράμματα για τον Άη-Βασίλη και διασκέδασαν με την ψυχή τους. «ΔΥΟ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΠΌ ΤΟΝ ΡΟΖ ΠΛΑΝΗΤΗ», ήταν ο τίτλος του παραμυθιού που αφηγήθηκε η Έφη Λιάρα στα παιδιά, την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου

Από το πανελλήνιο πρωτάθλημα Άρσης Βαρών στον Πολύγυρο. Στο μέσον όρθιος ο Πύρρος Δήμας.

52

πολύγυρος στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πολυγύρου, και κατάλαβαν πως το νόημα των Χριστουγέννων δεν βρίσκεται στα στολίδια και τα γιορτινά τραπέζια. Το πρόγραμμα δημιουργικής απασχόλησης συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη Φλεβάρη και τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να μάθουν την αξία της ελληνικής γλώσσας, μέσα από παραμύθια, κολάζ, δημιουργικό λόγο και κατασκευές με υλικά ανακύκλωσης. «ΕΝΑ ΚΟΥΚΙ ΚΑΙ ΕΝΑ ΡΕΒΥΘΙ» ΣΤΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Από 7 έως 13 Δεκεμβρίου ο Εθελοντικός Όμιλος Γυναικών Πολυγύρου υποδέχθηκε στο Λαογραφικό Μουσείο 180 μαθητές των Δημοτικών Σχολείων της πόλης μας. Με ξεναγούς την Χρυσούλα Λιαριγκοβινού και την Κυριακή Μελά, τα παιδιά προσέγγισαν το λαϊκό πολιτισμό, ψηλαφώντας τους αλατζάδες και τα μπενεβρέκια, ταξίδεψαν σε καιρούς αλλοτινούς, στους χρόνους του αργαλειού και της ανέμης. Κι όπως ήταν «κόκκινη κλωστή δεμένη, στην ανέμη τυλιγμένη», άκουσαν παραμύθια, γνώρισαν «τον δικό μας Άγιο Βασίλη» και έμαθαν την ιστορία της βασιλόπιτας, από την σ. εκπαιδευτικό, Μέμη Κατερτζή.

«Ένα κουκί κι ένα ρεβύθι…».

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΠΕΖΟΔΡΩΜΕΝΑ: Από 19 έως 21 Δεκεμβρίου, ο πεζόδρομος Πολυγύρου ντύθηκε τα χριστουγεννιάτικά του και φιλοξένησε μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις, θεατρικά δρώμενα, μπαζάρ, εκθέσεις, παρουσιάσεις βιβλίων για μικρούς και μεγάλους με τη συμμετοχή φορέων, συλλόγων, εμπόρων και παραγωγών. Οι εκδηλώσεις σημείωσαν μεγάλη επιτυχία παρά το τσουχτερό κρύο που επικράτησε τις μέρες αυτές. «ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΤΕΧΘΗ – ΑΛΗΘΩΣ ΕΤΕΧΘΗ»: Μ’ αυτόν τον τίτλο ο Δήμος Πολυγύρου και το Νομικό Πρόσωπο «Αριστοτέλης» την Τρίτη 27 Δεκεμβρίου πραγματοποίησαν στο Δημοτικό Θέατρο συναυλία Βυζαντινής Μουσικής, αφιέρωμα στον άγιο Ρωμανό Μελωδό. Συμμετείχαν το Εργαστήρι Εκκλησιαστικής Μουσικής Θεσ/νίκης με χοράρχη τον Βασ. Βασιλείου και η Βυζαντινή Χορωδία Πολυγύρου με χοράρχη τον Βασίλειο Χάδο. Στην εκδήλωση η φιλόλογος Μαρία Καραμπατάκη παρουσίασε το έργο του αγ. Ρωμανού του Μελωδού, ενώ εντύπωση προκάλεσε η εξαίρετη ερμηνεία της Ελένης Βεζύρογλου. Την εκδήλωση έκλεισε ο σεβ. Μητροπολίτης Κασσανδρείας Νικόδημος, ο οποίος τόνισε το μεγαλείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και ευχαρίστησε τους διοργανωτές & πρωταγωνιστές της εκδήλωσης.

Από τη χριστουγεννιάτικη γιορτή «Χριστός ετέχθηαληθώς ετέχθη».

53

πολύγυρος CHEAP ART και στον Πολύγυρο, από τον Σ.Κ.Ε.Τ. Πολυγύρου. Μια πρωτότυπη πρωτοβουλία, που έλαβε χώρα από 17 έως 21 Δεκεμβρίου στην οικία Παραλή με έκθεση έργων μικρών διαστάσεων και προσιτές τιμές, ώστε οι επισκέπτες να έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν ένα πραγματικό έργο τέχνης σε χαμηλή τιμή. Η έκθεση είχε μεγάλη επιτυχία και συμμετείχαν οι καλλιτέχνες: Κων. Διαμαντή, Μ. Δουμάνη, Ευμ. Ζαγορίτη, Παρ. Καραδήμος, Αν. Καραφουλίδου, Γ. Κουζούχας, Αθ. Κυπαρίσσης, Έφη Λιάρα, Παν. Λούκα, Παρ. Μάγειρας, Κατ. Μανωλούδα, Βασ. Μελίσση, Αθ. Μπιτσιός, Αν. Μπότου, Αν. Μυλωνά, Κατ. Νικολάου, Μ.Παπανικολάου, Χρ.Πειραλής, Βαρ. Χατζηευστρατίου, Δέσπ. Χουλιαροπούλου, William Brown, Denise Brown. Νωρίτερα, από 6 έως 11 Δεκεμβρίου, η Μαρία Παπανικολάου, παρουσίασε έργα κεραμικής & γλυπτικής για πρώτη φορά στον ίδιο χώρο, με μια σειρά αντικειμένων με κεντρικό θέμα την «τσαγιέρα».

40 ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ: Μικρό αποδείχτηκε τελικά το Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου για να χωρέσει όλους εκείνους που θέλησαν να γιορτάσουν, το βράδυ της Κυριακής 18 Δεκεμβρίου, τα 40χρονα του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου. Σε μια πλούσια εορταστική εκδήλωση, το κοινό χάρισε το πιο θερμό χειροκρότημα σε παλιά και νέα μέλη του παλαιότερου συλλόγου της πόλης μας, που από το 1976 υπηρετούν με συνέπεια την παράδοση και τον πολιτισμό. Μετά από μια σύντομη ιστορική αναδρομή, οι ομάδες του Συλλόγου παρουσίασαν δείγματα της δουλειάς τους, η σκηνή γέμισε με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια, χορούς λάτιν, ενώ παρουσιάστηκαν αποσπάσματα από θεατρικά έργα, σε μια βραδιά με ποικιλία θεαμάτων κι ακουσμάτων, που συνεπήραν και συγκίνησαν τους θεατές. Για την ιστορία, αναφέρουμε ότι ο Πολιτιστικός Σύλλογος δημιουργήθηκε από μια ιδέα του Μιχάλη Π. Γαβρίλη με ιδρυτικά μέλη τον ίδιο και τους: Γ. Βρεττά, Μιχ. Κατερτζή, Νικ. Αστειόπουλο, Νίνα Μουχτή, Γιάννη Αγγελή, Χρ. Αμπαρά, Κων/ο Ρούτση, Γιώργο. Λιόντα, Γιώργο. Ρούσσο, Χρυσ. Αστειόπουλο, Δημ. Αμπαρά, Μ. Μουχτή, Βασ. Μπουλάκη, Μαργ. Χαρέλη, Παν. Χρηστίδου, Μ. Σαμαρά, Μαυρ. Γκιώση, Γιάννη Βούλγαρη, Μιχ. Τσακνή, Γιώργ. Μπασλή, Αντ. Βερροιώτη, Νικ. Κόκκαλο. Πρώτος πρόεδρος υπήρξε ο Νίκος Τάσιος, νεαρός δικηγόρος τότε, που συνέταξε το πρώτο καταστατικό και τον ακολούθησαν κατά χρονολογική

Η χορευτική ομάδα του Πολιτιστικού στα 40χρονα του Συλλόγου.

54

πολύγυρος σειρά στο αξίωμα του προέδρου οι: Στ. Καραγιώρας, Βασ. Λαφαζάνης, Αργ.Λαφαζάνης, Θαν. Μπαλάσης, Φωτ. Βλάχου, Νίκ. Κατραντσιώτης, Κώστ. Βογιατζής, Γεωργία Κουρκούτη, Κώστ. Γκιανές, Παυλ. Χρηστίδου, Γ. Διαμαντουλάκης, Βασ. Φαρδογιάννης, Γ. Στρέπκος, Γ. Μαγδάλης, Σταμ. Βογιατζή, Ζαφ. Μουταφτσή, Μαρίτα Μπουρμπουτσιώτη, Κατ.Σταμούλη, Μαρία Σφυρή. Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ: Την Παρασκευή 3 και Σάββατο 4 Φεβρουαρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου πραγματοποιήθηκε σε δυο δόσεις η γιορτή του νεοσύστατου ΧΟΠ. Την παρουσίαση της εκδήλωσης ανέλαβαν οι εκολαπτόμενοι… κομφαρασιέ Άννα Ανδρίτσου και Παν. Χλιάπας και έκλεψαν την παράσταση, παρουσιάζοντας την ιστορία του Χορευτικού με χιούμορ και φρεσκάδα, ενώ ενδιάμεσα στη σκηνή εμφανίζονταν τα παιδικά και εφηβικά τμήματα, καθώς φωτογραφίες και βίντεο από τις δραστηριότητες του Χορευτικού Ομίλου. Ήταν δυο εξαίρετες βραδιές που τα παιδιά στο τέλος αφιέρωσαν στο δάσκαλό τους Δημήτρη Αραμπατζάκη. ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ: ΕΚΘΕΣΗ «ΜΑΣΚΕΣ»: Το απόγευμα του Σαββάτου 18 Φεβρουαρίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου, ο Δήμος Πολυγύρου και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής & Αγίου Όρους παρουσίασαν την Έκθεση «Μάσκες» από τη συλλογή του Εθνογραφικού Κέντρου Γιώργη Μελίκη – Κέντρο Έρευνας Μάσκας. Η εκδήλωση άνοιξε ο γνωστός λαογράφος Γιώργος Μελίκης με θέμα «Μάσκες και δρώμενα της λαϊκής παράδοσης», ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκαν σπάνια βίντεο με θέμα τη χρήση της μάσκας σε διάφορα μέρη της χώρας μας. Σε διπλανή αίθουσα λειτούργησε έκθεση με δημιουργίες 18 μελών του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Πολυγύρου με θέμα τη σύγκρουση του Απολλώνιου με το Διονυσιακό στοιχείο. Η έκθεση διήρκησε ως τις 26 Φεβρουαρίου και την επισκέφθηκε πλήθος κόσμου. Είδαμε έτσι για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια το Αρχαιολογικό Μουσείο να αποκτά ζωή και ευχόμαστε να εξακολουθήσει. ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΡΙΑ: Την Κυριακή 26 Φεβρουαρίου ολοκληρώθηκαν οι αποκριάτικες εκδηλώσεις του Δήμου Πολυγύρου στην πλατεία των «Έξι Βρύσεων» με τη συμμετοχή της χορωδίας και της χορευτι-

Μια από τις χορευτικές ομάδες του Χορευτικού Ομίλου Πολυγύρου.

55

πολύγυρος κής ομάδας του Πολιτιστικού Συλλόγου, του Συλλόγου Κρητών, της χορευτικής ομάδας του Συλλόγου γονέων του 1ου Δημοτικού Σχολείου και του νεοϊδρυθέντος Χορευτικού Ομίλου Πολυγύρου. Εντύπωση προκάλεσε η πολυπληθής παρουσία του ΧΟΠ, η οποία θύμισε τις πάλαι ποτέ παραστάσεις του ΛΟΠ πριν από 18 ακριβώς χρόνια, όταν και τότε οι χορευτές ξετρύπωναν μέσα από τον κόσμο και δεν τελείωναν. (Κάτι θα θυμούνται οι παλαιότεροι από την μνημειώδη εκδήλωση της 11ης Μαΐου 2001 στο Κλειστό Γυμναστήριο Πολυγύρου). Οι διαφορές ελάχιστες από τότε ως προς τα πρόσωπα και φανερές ως προς την ηλικία. Να ευχηθούμε στον Χορευτικό Όμιλο, μακροημέρευση και … χαμηλά τη μπάλα! ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΛΕΣΧΗ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ «ΠΑΥΛΟΣ ΤΑΣΙΟΣ»: Ο Δήμος Πολυγύρου την Τετάρτη 15 Φεβρουαρίου εγκαινίασε την Κινηματογραφική του Λέσχη, που ευελπιστεί να γίνει θεσμός στα καλλιτεχνικά δρώμενα της πόλης. Βασικοί στόχοι της Λέσχης η προώθηση της τέχνης του κινηματογράφου, η γνωριμία του κοινού με το έργο σημαντικών δημιουργών, η εξάπλωση γενικά της κινηματογραφικής παιδείας στον τόπο μας. Κινηματογραφική αίθουσα… το Δημοτικό Θέατρο, που έχει άρτια εξοπλιστεί για το σκοπό αυτό. Η αρχή έγινε την Τετάρτη 15 Φεβρουαρίου με την πολυβραβευμένη ταινία του Κλιντ Ίστγουντ «Gran Torino» του 2008 και συνεχίστηκε την Δευτέρα και Τρίτη 20 και 21 του ίδιου μήνα με «Το Φεστιβάλ Δράμας ταξιδεύει…» με ταινίες μικρού μήκους των ετών 2015 &2016. Τέλος, την Τετάρτη 23 Φεβρουαρίου, προβλήθηκε η ταινία «Quo vado?» του 2016. ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Γιάννη Τσίκουλα, «Ο δικός μου Πολύγυρος. Πράματα και θάματα της παιδικής μου ηλικίας». Αν η παρουσίαση του βιβλίου στον «Παγχαλκιδικό» ήταν τέλεια, τι να πούμε γι αυτή που έλαβε χώρα στην αίθουσα εκδηλώσεων του Επιμελητηρίου Χαλκιδικής στον Πολύγυρο, το μεσημέρι της Κυριακής 18 Δεκεμβρίου. Θαρρείς και όλα είχαν συνωμοτήσει για την επιτυχία της εκδήλωσης αυτής, καθώς παρακολουθήσαμε την πιο άρτια εκδήλωση των τελευταίων χρόνων. Συντονιστής ο Γ. Διαμαντουλάκης, σύντομο βιογραφικό από την Μαρία Τσαμουρτζή, λίγα λόγια από τον δήμαρχο Αστέριο Ζωγράφο κι ύστερα ο ρέων και γλαφυρός λόγος του συγγραφέα. Πότε λυρικός και συναισθηματικός, πότε χιουμοριστικός και διασκεδαστικός, κατάφερε να εναλλάσσει τα συναισθήματα του κόσμου διαρκώς. Δεν ήταν λίγες οι φορές που αντικρίσαμε άλλους να δακρύζουν, κι άλλους να γελούν για την ίδια ακριβώς ατάκα! Γέλιο, συγκίνηση, χειροκροτήματα πλημμύριζαν εναλλάξ την αίθουσα επί ένα δίωρο περίπου, που στο τέλος δεν έφτασε κι αυτό. Κι ο κόσμος; Από πού ξεφύτρωσε τόσος κόσμος καταμεσήμερο Κυριακής! Κατέκλυσε την αίθουσα απ’ άκρου εις άκρον, θέλοντας να τιμήσει έτσι έναν άνθρωπο ταπεινό, γνήσιο Πολυγυρινό, που αγάπησε τόσο τον Πολύγυρο. Τον Ι. Τσίκουλα τίμησε ξεχωριστά ο δήμαρχος με μια πρωτότυπη έκπληξη: έναν πίνακα, όπου εικονίζεται το πατρικό σπίτι του συγγραφέα πριν από χρόνια, έργο του Συλλόγου Καλλιτεχνών Γαλάτιστας. Με τιμητική πλακέτα επίσης τίμησαν τον συγγραφέα ο Σύλλογος Επαγγελματιών Πολυγύρου δια της κ. Στέλλας Μπαλάση. Τέλος τον Ι. Τσίκουλα τίμησαν με την παρουσία τους πολλοί επίσημοι, εκπρόσωποι φορέων, συγγενείς, φίλοι και απλοί άνθρωποι, που γνώριζαν καλά τον άνθρωπο και την κοινωνική προσφορά του. Στο τέλος το βιβλίο μοιράστηκε δωρεάν σ’ όλους τους παρευρισκόμενους και η οικοδέσποινα Αναστασία Μπακατσέλου-Τσίκουλα πρόσφερε χριστουγεννιάτικα κεράσματα που ετοίμασε η ίδια.

56

πολύγυρος Χρήστου Ζαμπούνη, «ΠΑΟΚ αφού», Αθήνα 2016 εκδόσεις Φερενίκη: Με τον παραπάνω τίτλο παρουσιάστηκε το ομώνυμο βιβλίο και στον Πολύγυρο το βράδυ της Τετάρτης 28 Δεκεμβρίου στον νέο πολυχώρο της πόλης μας Klities. Στην παρουσίαση τον συγγραφέα συνόδευαν ο υφ/γός Παιδείας Κώστας Ζουράρις και ο πρόεδρος Σ.Φ. ΠΑΟΚ Πολυγύρου Χρήστος Τσάλας. Για το νέο βιβλίο του Χ. Ζαμπούνη, ο δημοσιογράφος Κ. Γιαννακίδης, έγραψε: «H έκπληξη που αισθάνθηκα, όταν πληροφορήθηκα, για πρώτη φορά, ότι ο Χρ. Ζαμπούνης είναι οπαδός του ΠΑΟΚ, δεν κράτησε πολύ, έζησε όσο ένας αναστεναγμός από χαμένη ευκαιρία. Αν μη τι άλλο, τι είναι ο ΠΑΟΚ αν όχι ένας βασιλιάς χωρίς στέμμα; Λες και οι χαρές θα έρθουν, όταν ανασάνει ο Μαρμαρωμένος και ο Δικέφαλος, της Βασιλεύουσας, ανοίξει πάλι τα φτερά του. Έχω δε την αίσθηση ότι για τον Ζαμπούνη ο ΠΑΟΚ είναι το νερό στο κρασί του ή, καλύτερα, η ρετσίνα στη σαμπάνια του. Είναι το κασκόλ πάνω στο μπλέιζερ, ο σκούφος κάτω από το ημίψηλο –είμαι σίγουρος ότι διαθέτει και ημίψηλο. Ο ΠΑΟΚ λειτουργεί στον Ζαμπούνη ως αντίδοτο, ως μέσο αποσυμπίεσης, ως φάρμακο που χορηγεί ευστάθεια…».

Από την παρουσίαση του βιβλίου «ΠΑΟΚ αφού» στον Πολύγυρο.

Τάσου Κανταρά, «Διαρκές φύλλο πορείας», εκδόσεις Τόπος 2016. Η παρουσίαση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Παρασκευής 17 Φεβρουαρίου στο Αγάπειο Πνευματικό Ίδρυμα της Γαλάτιστας. Τον συντονισμό της εκδήλωσης είχε η θεατρολόγος-ηθοποιός Λένα Σιταρά, ενώ τον συγγραφέα πλαισίωσαν στο πάνελ της παρουσίασης οι Ιωακείμ Παπάγγελος δρ. Αρχαιολογίας, Μιλτιάδης Κωνσταντίνου Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. και Κώστας Ήσυχος πρώην αν. υπουργός Εθν. Άμυνας. Το ιστορικό αυτό μυθιστόρημα είναι η πρώτη συγγραφική απόπειρα του συγγραφέα και του ευχόμαστε, καλοτάξιδο! Ο Τάσος Κανταράς είναι από τη Γαλάτιστα και αρθρογραφεί σε εφημερίδες και ηλεκτρονικά μέσα δικτύωσης. Είναι ενεργό μέλος της Αυτοδιοίκησης Α΄ βαθμού, μέλος Δ.Σ. της Κ.Ε.Δ.Ε. και του Δ.Σ. του Δικτύου Αιρετών της Ευρώπης. Υπήρξε υποψήφιος δήμαρχος Πολυγύρου το 2014 και υποψήφιος βουλευτής Χαλκιδικής στις εκλογές του 2015.

Τα νέα του Ομίλου

ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ: Ένας από τους στόχους του «Π», εδώ και χρόνια, είναι η συλλογή όλων των εφημερίδων που εκδόθηκαν στη Χαλκιδική ή στη Θεσσαλονίκη μέχρι το 1990. Ο στόχος φυσικά δεν είναι καθόλου εύκολος και γι’ αυτό ζητούμε τη συνεργασία των αναγνωστών μας. Με την ψηφιοποίηση του αρχείου Στ. Κότσιανου και τη διάθεση άλλων αρχείων (Χρ. Γεροχρήστου, Μ. Καρτσιώτη, Ι. Παπάγγελου κ.ά.) συγκεντρώσαμε ικανό αριθμό εφημερίδων πλην όμως δεν πλησιάσαμε καν το στόχο μας. Για να έχουν οι αναγνώστες μας μια εικόνα της συλλογής μέχρι σήμερα, έχουν βρεθεί: α) Όλα τα φύλλα της «Φωνής της Χαλκ/ής» (1930-1977) και «Ο Πολίτης της Χαλ/κής» (1978-80). β)Από τις εφημερίδες «Πρωτοπόρος» (1939-40), «Φως της Χαλ/κής» (1978-84), «Ο Κόσμος της Χαλ/κής» (1978-83), λείπουν ελάχιστα φύλλα. γ) Από τις εφημερίδες «Χαλκιδική» & «Παγχαλκιδική» (1931-36), «Το Μέλλον της Χαλ/κής» (1959-63), «Νέα της Χαλ/κής» (1958-76), «Λαός της Χαλ/κής» (1977-99), «Η Νίκη της Δημοκρατίας» (1965) και «Αλλαγή» (1980-84) λείπουν από αρκετά έως πολλά φύλλα. Πρόσφατα με τη οικονομική στήριξη του «Παγχαλκιδικού» αποκτήσαμε περί τα 65 φύλλα της εφημερίδας «Ασπίς» του Χρ. Μαλανδρίνου (1902-1936).

57

πολύγυρος Για να εκπληρώσουμε επομένως το στόχο μας, ένα αρχείο εφημερίδων προσβάσιμο σε κάθε ερευνητή, όσοι διαθέτουν φύλλα από τις προαναφερόμενες εφημερίδες να επικοινωνήσουν με τον εκδότη του «Π». Σημειωτέον οι εφημερίδες κλπ. αρχεία θα επιστρέφονται στους κατόχους των αυθημερόν. Ο 14ος (ΙΔ΄) ΤΟΜΟΣ του «Π» είναι έτοιμος και διατίθεται από τον εκδότη του περιοδικού. Ο τόμος περιλαμβάνει τα τεύχη από το 79ο έως το 86ο, όσα δηλαδή κυκλοφόρησαν τα έτη 2015 & 2016. Με την ευκαιρία, ευχαριστούμε και πάλι την Πολυγυρινή αγιογράφο, Κυριακή Ψαθά, η οποία μετέτρεψε για ακόμα μια φορά, αφιλοκερδώς, τα εξώφυλλα των τόμων σε πραγματικά αριστουργήματα. Επίσης ευχαριστούμε την Κική Κουτσουρούδα, η οποία δακτυλογράφησε αφιλοκερδώς τα περιεχόμενα του φετινού τόμου, όπως και όλων των προηγούμενων ετών. ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ: Η ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ: Στις 22 Δεκεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου πραγματοποιήθηκε η ετήσια Παιδική Χριστουγεννιάτικη γιορτή, κατά την οποία ο χώρος γέμισε με παιδικές φωνές, υπέροχους παραδοσιακούς ήχους, χορούς και κάλαντα απ’ όλη την Ελλάδα. Η δοξαριά της Αρετής Καμηλάκη μας ταξίδεψε στο Αιγαίο και στην Κρήτη, η γκάιντα του Γιάννη Μπούρα στην Μακεδονία και την Θράκη, το νταούλι του Βασίλη Καρακούση έδινε το ρυθμό και η μελωδική συνοδεία του Βαλάντη Ουζουνίδη έδενε το σύνολο των παιδιών που συμμετείχαν. ΤΟ ΠΡΟΞΕΝΙΟ: Μια κωμωδία για… κλάματα είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν οι φιλόμουσοι του Πολυγύρου την Κυριακή 19 Φεβρουαρίου στο Δημοτικό Θέατρο. Το σενάριο του Γ. Διαμαντουλάκη, ο οποίος εξελίσεται σε εξαίρετο σεναριογράφο, απέδωσαν με περισσή γλαφυρότητα ο Γιώργος Βογιατζής και η Κατερίνα Βλάχου με άξιους συμπαραστάτες τους Σ. Κυριαζάκου, Δ. Μελά, Δ. Κούτριου, Δ. Σταθάκη και Θ. Βορδό, οι οποίοι απέσπασαν το αυθόρμητο χειροκρότημα του κόσμου. Γκεστ-σταρ, ο Πολυγυρινός δημοσιογράφος-συγγραφέας Χρήστος Ζαμπούνης, σε μικρό πλην… κρίσιμο ρόλο. Η παράσταση δόθηκε στα πλαίσια της χορευτικής εκδήλωσης του Λαογραφικού Ομίλου με τραγούδια και χορούς από Μεταξάδες, Κόνιτσα, Μοναστήρι, Κύθηρα, Κρήτη υπό τους ήχους των: Αλ. Ζώρα (κλαρίνο), Αρ. Κόκορη (λαούτο, τραγούδι), Στ. Τράκα (βιολί), Σπ. Τζιάτζιο (κρουστά), Απ. Τσολακίδη (ακορντεόν), Γ. Μπούρα (γκάιντα), Γ. Μπανάβα (τραγούδι).

Χορευτική ομάδα του Λαογραφικού στο «Προξενιό».

58

πολύγυρος ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΤΕΚΤΕΝΟΜΕΝΑ: Στον Λαογραφικό Όμιλο τον τελευταίο διάστημα συμβαίνουν περίεργα και λυπηρά θα λέγαμε γεγονότα, τα οποία υποβαθμίζουν και απαξιώνουν ως ένα βαθμό την μέχρι σήμερα πορεία του. Ο «Π», μέχρι να κατασταλάξει η σκόνη από τη διαμάχη, δεν θα περιπλέξει περαιτέρω τα πράγματα. Ευελπιστούμε να επικρατήσουν συναινετικές απόψεις, η απλή λογική και να ξαναζήσουμε τις όμορφες εποχές του παρελθόντος. ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΩΝ: Στο προηγούμενο (86ο) τεύχος και στη σελ. 42 η λεζάντα της πρώτης φωτογραφίας διορθώνεται από το λανθασμένο «Δήμητρα Μανέ… με την κόρη τους Ελένη» στο ορθό «Δήμητρα Μανέ… με την κόρη τους Φιφή». Κοσμάς Χλιάπας.

ΠΕΝΘΙΜΑ: Σε ηλικία 90 χρόνων έφυγε τον περασμένο Νοέμβριο ο Κοσμάς Μιχ. Χλιάπας ένας από τους πιο αγαπητούς φίλους του «Π», καθώς, ακόμα και όταν τα τελευταία χρόνια που δεν τον βοηθούσε η όρασή του, αγόρασε ειδικό φακό για να διαβάζει τον αγαπημένο του «Πολύγυρο». Στη συνέχεια μας έπαιρνε τηλέφωνο για τις όποιες παρατηρήσεις είχε να κάνει. *** Τον περασμένο Δεκέμβριο έφυγε από κοντά μας η Αννέτα Δελήμπαση σε ηλικία 95 χρόνων, μια γυναίκα που γνώριζε όσο λίγοι την παράδοση του Πολυγύρου, μας εμπιστεύτηκε το αρχείο της και κατά καιρούς τις πολύτιμες γνώσεις της. *** Τον πρώτο μήνα του νέου έτους έφυγε από κοντά μας ακόμα ένας καλός φίλος του «Π», ο Αθανάσιος Γκατζώλης, ανώτερος υπάλληλος του Δημόσιου Ταμείου σε ηλικία 86 χρόνων,ο οποίος αγάπησε και συνέδραμε επί τόσα χρόνια ποικιλοτρόπως το περιοδικό μας. *** Η Νίκη Σουλινάρη έφυγε στις αρχές Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους. Υπήρξε μια ιστορική φυσιογνωμία της Εθνικής Αντίστασης στη Χαλκιδική. Έδρασε με το ψευδώνυμο «Σόνια» και υπέφερε πολλά την εποχή εκείνη και μετέπειτα με εξορίες, φυλακίσεις και διώξεις. Παρ’ όλα αυτά άντεξε μέχρι την ηλικία των 98 ετών και μας διηγήθηκε πολλές φορές για τη συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση.

Πολύγυρος» κυκλοφορεί για 17 και πλέον χρόνια χάρη στην αγάπη των αναγνωστών του και από φέτος τη στήριξη του Δήμου Πολυγύρου. Εμείς, σε ανταπόδοση, επιδιώκουμε να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα αξιοπρεπές τουλάχιστον τεύχος με ποικίλα θέματα που αφορούν τη μικρή μας πατρίδα, τον Πολύγυρο. Σας ευχαριστούμε όλους – ιδιαίτερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – για τη συγκινητική ανταπόκριση.

Νίκη Σουλινάρη (αριστερά).

Αννέτα Δελήμπαση.

ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟ 2017 ΕΙΝΑΙ:

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΜΑΡΤΙΟΣ: Γιαννούλα Χλιάπα 60, Νίκη Λασκαρίδη 50, Κοσμάς Χλιάπας 50, (εκ παραδρομής δεν δημοσιεύθηκε στο προηγούμενο τεύχος) Στέλιος Δέας 50, Ασημίνα Καζάνη 50, Άννα Τζηρίτη 50, Κούλα Μελά 20, Αλ. Άγνωστος 50, Παύλος Εμμανουήλ 50, Αθανάσιος Φ. Δέλλιος 50, Άννα Φ. Δέλλιου 50, Νίκος Κούρτης 50, Θεόδωρος Αυγερινός 20, Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας 40.

59