Ustawa o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeo społecznych Michał Boni, Minister-członek Rady Ministrów Warszawa, 24 stycznia 2011 r.
Zmieniane akty prawne • ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – kodeks rodzinny i opiekuoczy, • ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, • ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, • ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeo społecznych, • ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeo Społecznych, • ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, • ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych, • ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, • ustawa z dnia 23 stycznia 2008 r. o przenoszeniu praw emerytalnych urzędników Wspólnot Europejskich. 2
Efekt reformy 1999 – przejście od modelu zdefiniowanego świadczenia do modelu zdefiniowanej składki (oszczędności w transferach społecznych) Zmiana wydatków na system emerytalny w latach 2010-2050 (w proc. PKB) Polska Malta Łotwa Szwecja Wielka Brytania Słowacja Finlandia Dania Belgia Irlandia Hiszpania Luksemburg Cypr
-3,3
-6
3
-4
-2
0
2
Źródło: The impact of ageing on public expenditure: projections for the EU25 Member States on pensions, health care, long-term care, education and unemployment transfers (2004-2050).
4
6
8
10
12
14
Korzyści reformy emerytalnej 1999 Reforma emerytalna przeprowadzona w 1999 r. uodparnia polski system ubezpieczeo społecznych na zagrożenia związane ze starzeniem się społeczeostwa: • bodźce do wydłużania aktywności zawodowej, • dywersyfikacja ryzyka, • zwiększenie oczekiwanej wysokości świadczeo, dzięki lokowaniu części składek emerytalnych na rynkach kapitałowych. 4
Przesłanki zmiany • Deficyt sektora finansów publicznych w obszarze ubezpieczeo społecznych – skutek wieloletnich zaniechao i złych decyzji (wyłączenia z powszechnego systemu emerytalnego oraz radykalne obniżenie składki rentowej), • W 2010 wysokośd refundacji składki przekazywanej do OFE wyniosła 22,5 mld zł (tj. 1,6% PKB), po uwzględnieniu kosztu finansowania całkowity koszt refundacji rośnie do ok. 205-230 mld zł wzrost długu zagrożenie przekroczenia progu 55%, • Po dekadzie funkcjonowania reformy jej kształt wymaga racjonalnej korekty. 5
Rosnący koszt refundacji składki do OFE Koszt refundacji OFE w danym roku wraz z kosztem obsługi długu wynikającego z tej refundacji do 2010 r. (w mld zł) 23,0 23,3
25
19,4
20
14,5
15
15,6
15,9
23,6
19,8
17,3 15,3
15,4
10 5
4,6
0 1 999 2000 2001 2 002 2003 2004 2 005 2006 2007 2 008 2009 2010 Źródło: Opracowanie DAS na podstawie danych MF i KNF
6
Racjonalna korekta • Zmniejszenie skali emisji długu – podtrzymanie stabilności i wiarygodności sytuacji fiskalnej – kluczowe zadanie w kontekście zwiększania możliwości finansowania wydatków rozwojowych, koniecznych dla podjęcia wyzwao modernizacyjnych kraju, • Zmniejszenie potrzeb pożyczkowych Skarbu Paostwa przy utrzymaniu wysokości świadczeo, • Promowanie dodatkowego oszczędzania. 7
Proponowane zmiany • Podstawowym celem proponowanych zmian jest ograniczenie tempa przyrostu paostwowego długu publicznego przy jednoczesnym zachowaniu neutralności tego rozwiązania dla wysokości emerytur z obowiązkowej części systemu emerytalnego oraz stymulowanie wzrostu poziomu oszczędności emerytalnych, a tym samym i całkowitych stóp zastąpienia, • Służyd temu będzie: – Przesunięcie części składki emerytalnej na nowo utworzone specjalne subkonto prowadzone przez ZUS (zachowujące integralnośd II Filaru), – zmiany limitów inwestycyjnych OFE (a na dalszym etapie także zmiany w polityce inwestycyjnej OFE) – wprowadzenie zachęt podatkowych do dodatkowego oszczędzania na emeryturę. 8
Harmonogram zmian proporcji przekazywania składki w ramach II Filaru
9
Częśd składki przekazywanej do OFE w gotówce (w % podstawy wymiaru)
Rok
Częśd składki trafiającej na subkonto w ZUS (w % podstawy wymiaru)
2011
5,0
2,3
2012
5,0
2,3
2013
4,5
2,8
2014
4,2
3,1
2015
4,0
3,3
2016
4,0
3,3
2017 i później
3,8
3,5
Waloryzacja – II Filar „subkonto” • Środki gromadzone na subkoncie w ZUS w ramach II Filaru będą waloryzowane według średniego nominalnego wzrostu PKB z ubiegłych 5 lat (z zastrzeżeniem nieujemności wskaźnika waloryzacji), • Zapewni to zwrot na poziomie identycznym lub wyższym od obligacyjnej części OFE.
10
Waloryzacja nominalnym PKB • Długookresowo zwrot z obligacji i nominalne tempo wzrostu PKB są ze sobą zbieżne, • W krótkim terminie, w okresie konwergencji, wzrost PKB znacznie przekroczy oprocentowanie obligacji (na dziś waloryzacja obligacjami 4,85%, nominalnym wzrostem PKB 7,5% - 5 letnim), • Po wejściu Polski do strefy Euro nastąpi spadek rentowności obligacji, • Nominalny wzrost PKB, jako wskaźnik waloryzacji subkonta w ZUS pozwala na osiągnięcie wyższych stóp zwrotu, niż gdyby środki te inwestowane były przez OFE w dłużne papiery wartościowe, • Wprowadzenie waloryzacji wskaźnikiem rentowności obligacji – ryzyko zaklasyfikowania subkonta w ramach II Filaru poza systemem finansów publicznych – zwiększenie długu publicznego wg klasyfikacji Komisji Europejskiej.
11
Rentownośd obligacji oraz średnia nominalnego wzrostu PKB W latach 2000-2009 (w %) 12,0
W latach 2010-2060 (w %) 8,0 7,0
10,0
6,0 8,0
5,0
6,0
4,0
4,0
3,0 2,0
2,0
1,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
rentownośd obligacji nominalny wzrost PKB (średnia krocząca 5-letnia) 12
Źródło: Obliczenia DAS KPRM za MF i GUS.
0,0 2010 2013 2016 2019 2022 2025 2028 2031 2034 2037 2040 2043 2046 2049 2052 2055 2058
0,0
wzrost nominalnego PKB (średnia krocząca 5-letnia) rentownośd obligacji
Integralnośd II Filaru • Do wyliczenia emerytury kapitałowej brane będą pod uwagę środki zgromadzone w otwartych funduszach emerytalnych oraz środki zewidencjonowane na subkoncie, • Emerytura kapitałowa będzie się składad ze środków: – zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych – byłaby finansowana z tych środków, – zewidencjonowanych na subkoncie – byłaby finansowana z przychodów Funduszu Ubezpieczeo Społecznych w tym z możliwej dotacji budżetu paostwa.
13
Dziedziczenie • Kapitał zgromadzony na subkoncie w ZUS może byd dopisywany do subkonta w ZUS współmałżonka lub osób wskazanych, • W przypadku rozwodu lub unieważnienia małżeostwa, ustania wspólności majątkowej w trakcie trwania małżeostwa, a także w przypadku śmierci ubezpieczonego, środki na subkoncie w ZUS będą podlegały podziałowi. Środki przypadające spadkobiercom będą ewidencjonowane na ich subkontach w ramach II Filaru w ZUS, • Wolą rządu jest zachowanie pełnej formy dziedziczenia (łącznie z wypłatą gotówkową), tak jak obecnie w OFE. Ze względu na wątpliwości dot. klasyfikacji wypłat w trakcie konsultacji, model dziedziczenia będzie przedmiotem specjalnych analiz GUS. 14
Limity inwestycyjne OFE • Stopniowo zwiększany będzie limit udziału akcji w portfelu OFE, • Do 2020 r. planowany limit zaangażowania OFE w akcje dojdzie do poziomu 62%, co pozwoli na ich udział na poziomie ok. 45% aktywów całego II Filaru, podczas gdy obecny limit wynosi 40%, • W kolejnych latach należy rozważyd dalsze zwiększanie limitu (do 95%), • Pilne jest wprowadzenie subfunduszy, które pozwolą na elastyczne kształtowanie polityki inwestycyjnej OFE i dostosowanie jej do etapu aktywności zawodowej ubezpieczonego. 15
Prognoza wielkości składek do całego II Filaru, aktywów OFE i na kontach osobistych II Filaru w ZUS oraz zaangażowania OFE w akcje, przy założeniu niepełnego (90%) wykorzystania limitu (mld zł) Rok Proponowany Udział akcji Składka Wskaźnik Wskaźnik Aktywa Kapitały Akcje w Popyt Popyt OFE limit na akcje w portfelu w II składki do składki do OFE ZUS II II filarze OFE na na OFE filarze OFE ZUS II Filar Filar akcje obligacje
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 16
40,0% 42,5% 45,0% 47,5% 50,0% 52,0% 54,0% 56,0% 58,0% 60,0% 62,0%
36,5% 38,7% 41,0% 43,3% 45,6% 47,4% 49,2% 51,0% 52,9% 54,7% 56,5%
Źródło: opracowanie KNF.
23,0 24,0 25,7 27,7 29,8 32,0 34,4 36,8 39,3 41,9 44,6
7,3% 2,3% 2,3% 2,8% 3,1% 3,3% 3,3% 3,5% 3,5% 3,5% 3,5%
5,0% 5,0% 4,5% 4,2% 4,0% 4,0% 3,8% 3,8% 3,8% 3,8%
221,3 245,5 267,8 294,0 323,9 357,4 394,0 434,7 478,7 526,1 577,1
12,7 31,4 50,6 70,6 92,0 115,5 140,2 166,9 195,5 225,9
80,7 95,1 109,8 127,3 147,6 169,4 193,9 221,9 253,1 287,7 326,1
8,7 8,0 9,6 11,2 11,2 12,3 14,0 15,2 16,4 17,6
3,0 0,2 1,1 1,4 3,0 2,8 2,8 2,2 1,5 0,7
Zmiany limitu OFE na akcje pozwolą na takie samo zaangażowanie w instrumenty udziałowe i pozwolą na osiąganie stóp zwrotu z całego II Filaru wyższych, niż oczekiwane obecnie Udział akcji w aktywach OFE i całego II Filaru (OFE wraz z subfunduszem w ZUS) w przypadku niepełnego (90%) wykorzystania limitu inwestycyjnego przez OFE
Źródło: Opracowanie KNF.
17
Dodatkowe ubezpieczenie
• Dzisiejsze Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) pozostają w niezmienionej formie (można transferowad na nowe IKZE bez podatków), • Pojawi się możliwośd założenia dodatkowego Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), także w OFE, • Wpłaty na IKZE będą odliczane od podstawy opodatkowania (również dla osób prowadzących działalnośd gospodarczą), • Zgromadzone środki będą wypłacane (od wieku 65 – mężczyźni, 60 – kobiety, min. 5 lat przekazywania składek): – jako dożywotnia emerytura, – w ratach w okresie minimum 10 lat, – jednorazowo (co będzie oznaczad dopisanie całej kwoty do podstawy wymiaru podatku dochodowego). 18
Dodatkowe ubezpieczenie – OFE IKZE • OFE będą również mogły stworzyd Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego, • Ubezpieczony będzie mógł zawrzed umowę o prowadzenie IKZE wyłącznie z tym otwartym funduszem, którego jest obecnie członkiem, • Polityka inwestycyjna IKZE prowadzonych przez OFE będzie analogiczna do polityki inwestycyjnej otwartych funduszy. 19
Dodatkowe ubezpieczenie – podatki • Docelowo (od 2017 roku) kwota wpłat na IKZE zostaje ustalona w wysokości 4% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne (z limitem 30-krotności przeciętnego wynagrodzenia), • We wcześniejszych latach limit wpłat i odliczenia podatkowego będzie wynosił: – 2% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne – w latach 2012-2014, – 3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne – w latach 2015-2016.
• Jednocześnie, dla osób, których podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne jest niska, a osoby te chciałyby dokonywad większych wpłat na IKZE zawarto rozwiązanie, iż w przypadku, gdy kwota nie przekracza 4 % 12-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, oszczędzający może dokonad w roku kalendarzowym wpłaty na IKZE do wysokości 4 % 12-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę w poprzednim roku kalendarzowym.
20
Efekt finansowy zmian Łączny spadek potrzeb pożyczkowych w latach 2011-2020 to 234 mld zł tj. ok. 9,1% PKB 2020 roku 2. Koszty ulgi podatkowej w Spadek potrzeb Spadek netto zależności od odsetka pożyczkowych („1-2A”) z 1. Poprawa salda FUS potrzeb ubezpieczonych decydujących się pożyczkowych uwzględnieniem kosztu po zmniejszeniu na dodatkowe ubezpieczenie finansowania składki emerytalnej na dany rok trafiającej do OFE (wariant min, A.100% B.50% C.10% mld zł % PKB tj. „1-2A”)
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Źródło: szacunki MF.
21
11,0 18,3
0,0
0,0
0,0
11,0
11,3
0,8%
1,9
1,0
0,2
16,4
19,3
1,2%
18,3
2,1
1,0
0,2
16,2
20,2
1,2%
18,5
2,2
1,1
0,2
16,3
21,5
1,2%
18,8
3,3
1,6
0,3
15,5
22,8
1,2%
19,9
3,5
1,7
0,3
16,4
24,9
1,2%
19,8
4,8
2,4
0,5
15,0
25,7
1,2%
20,8
5,1
2,5
0,5
15,7
27,7
1,2%
21,7
5,3
2,7
0,5
16,4
29,5
1,2%
22,6
5,6
2,8
0,6
17,0
31,3
1,2%
Saldo funduszu emerytalnego -0,5%
2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 2040 2042 2044 2046 2048 2050 2052 2054 2056 2058 2060
0,0%
-1,0% Saldo roczne Funduszu Emerytalnego przed zmianami
-1,5% -2,0%
Saldo roczne Funduszu Emerytalnego po zmianach
-2,5% -3,0% -3,5% -4,0% 22
Źródło: Obliczenia DAS KPRM na podstawie modelu FUS09.
Przykładowe roczniki Kobiety Stopy zastąpienia brutto Rok urodzenia 1970 1975 1980 1985 1990
Wysokośd świadczenia (realna – ceny stałe 2010 r.)
Przed zmianą
Po zmianie
35,4% 30,1% 27,7%
36,0% 30,9% 28,4%
Z dodatkowym dobrowolnym ubezpieczeniem 39,2% 35,0% 33,4%
25,6% 23,8%
26,1% 24,3%
32,0% 30,3%
Przed zmianą
Po zmianie
2047 2030 2196
2083 2084 2254
Z dodatkowym dobrowolnym ubezpieczeniem 2265 2359 2651
2431 2723
2482 2786
3034 3469
Mężczyźni
Rok urodzenia 1970 1975 1980 1985 1990
23
Przed zmianą 45,6% 39,3% 35,5% 32,6% 30,5%
Stopy zastąpienia brutto Z dodatkowym Po zmianie dobrowolnym ubezpieczeniem 46,7% 51,7% 40,6% 46,6% 36,6% 43,6% 33,4% 31,3%
41,3% 39,3%
Wysokośd świadczenia (realna – ceny stałe 2010 r.) Z dodatkowym Przed zmianą Po zmianie dobrowolnym ubezpieczeniem 3077 3152 3484 3114 3221 3699 3373 3479 4142 3736 4182
Założenia: Kobiety: wiek 25 lat - wejście na rynek pracy, 35 lat aktywności, przeciętne wynagrodzenie; Mężczyźni: wiek 25 lat – wejście na rynek pracy, 40 lat aktywności, przeciętne wynagrodzenie. Szacunki DAS KPRM.
3827 4295
4723 5389
Fałszywe założenia IGTE 8,0
• Brak zmian w limitach inwestycyjnych (tylko 30% składki do OFE w akcjach), • Nieproporcjonalnie wysoka rentowności obligacji przy jednoczesnym niskim wzroście nominalnego PKB.
7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 2010 2013 2016 2019 2022 2025 2028 2031 2034 2037 2040 2043 2046 2049 2052 2055 2058
0,0
Oprocentowanie obligacji (stopa procentowa stopa wolna od ryzyka) wg założeo IGTE Wzrost PKB (nominalny) - wg założeo IGTE
24
Pozytywne efekty zmian • Finanse publiczne bezpieczniejsze – emerytury nieznacznie wyższe z możliwością wzrostu, • Podwyższenie udziału papierów udziałowych (np. akcji notowanych na GPW) możliwe będzie dzięki podwyższeniu limitów inwestycyjnych, • Zastąpienie obligacji kontem emerytalnym indeksowanym wzrostem PKB (który w krótkim okresie będzie wyższy, a w długim zbliżony do oprocentowania obligacji), • Utworzenie mechanizmu zachęt do dodatkowych oszczędności emerytalnych. 25
Otwarcie konsultacji społecznych i debaty List do partnerów społecznych
26