1 Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów
30 kwietnia 2011 r.
POTENCJALNE SKUTKI OTWARCIE NIEMIECKIEGO RYNKU PRACY DLA MOBILNOŚCI POLAKÓW
I. WPROWADZENIE 1 maja 2011 roku Niemcy i Austria otwierają swoje rynki pracy dla Polaków (i innych obywateli nowych krajów członkowskich). Fakt ten bywa prezentowany jako decyzja rządów obu krajów, natomiast już na wstępie tego tekstu należy wyraźnie podkreślid, że jest to skutek decyzji politycznych podjętych już przed 1 maja 2004 roku. Brak dostępu do rynku pracy niektórych krajów wynikał z wynegocjowania przez nie określonych okresów przejściowych. Dwa spośród nich, tj. Austria i Niemcy, wykorzystały tę możliwośd maksymalnie, to znaczy utrzymały bariery w mobilności siły roboczej przez okres 7 lat. Stan obecny jest nie jest więc de facto decyzją podjętą w 2011 roku a jedynie pochodną wcześniejszych rozwiązao (tym bardziej, że bariery stosowane wcześniej nie mogły byd dłużej utrzymywane). Celem niniejszego tekstu jest zaprezentowanie możliwych scenariuszy migracji poakcesyjnych między Polską a Niemcami, które wynikają z likwidacji obowiązujących dotąd barier w mobilności pracowników. Zdefiniowanie scenariuszy poprzedzi próba zarysowania obecnych migracji z Polski do Niemiec a także sytuacji ekonomicznej Niemiec na progu otwarcia rynku pracy.
II. POLSCY MIGRANCI W NIEMCZECH – PRZESZŁOŚD I STAN OBECNY Punktem wyjścia do analizy potencjalnych scenariuszy migracji poakcesyjnych będzie zdefiniowanie obecnej sytuacji, tj. strumieni i zasobów polskich migrantów w Niemczech. Niemcy to tradycyjny – i przez lata najważniejszy – kraj docelowy dla polskich migrantów. W historii najnowszej odpływ do Niemiec został zainicjowany w roku 1954 wraz ze zgodą władz PRL na wyjazd do RFN osób pochodzenia niemieckiego1. Skala procesu była tak duża, że zostały one szybko wyhamowane przez socjalistyczne władze, ale kolejny impuls do fali wyjazdów dała normalizacja relacji dwustronnych między Polską a Niemcami (1970 – w roku kolejnym skala wyjazdów do Niemiec wzrosła blisko 10 krotnie). W całym tym okresie, tj. aż do początku lat 1980., wyjazdy do Niemiec dotyczyły w olbrzymiej większości osób, które miały podstawy do tego by ubiegad się o niemieckie obywatelstwo (osoby narodowości niemieckiej bądź zamieszkujące terytorium Rzeszy Niemieckiej w granicach z 1938 roku – tzw. Aussiedler, „etniczni Niemcy”), czyli pochodzących z określonych regionów Polski (Śląsk, Pomorze, Warmia i Mazury). W okresie posolidarnościowym do strumienia tego włączyła się pokaźna rzesza migrantów „politycznych”. Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianą systemową, ale niezależnie od obaw i prognoz wieszczących masowy odpływ za granicę, w tym do Niemiec, nie doszło do exodusu obywateli Polski. Wręcz przeciwnie – skala migracji o charakterze osiedleoczym wyraźnie się zmniejszyła (także „etnicznych Niemców”, co wynikało z zaostrzenia polityki władz niemieckich), zwiększyła się za to intensywnośd wyjazdów czasowych, często cyrkulacyjnych, przede wszystkim do niskopłatnych prac w tzw. sektorze 1
W latach 1956-58 wyjazdy osób pochodzenia niemieckiego z Polski objęły około 250 tys. osób, co stanowiło większośd wszystkich migracji tego czasu – por. Kaczmarczyk P. (2005). Migracje zarobkowe Polaków w dobie przemian, Warszawa: WUW.