Warszawa, dnia 25 marca 2010 r. Departament Analiz Strategicznych Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Wejście osób młodych na rynek pracy (na podstawie danych ZUS)
1. Podstawowe dane o wejściu na rynek pracy W latach 2000-2010 przeciętnie rzecz biorąc obniżał się wiek wejścia na rynek pracy (wykres 1). Spadł on zarówno w grupie mężczyzn jak i kobiet o około rok. Wpływ na taką tendencję miały głównie czynniki popytowe- spadek bezrobocia i powstawanie nowych etatów w gospodarce. Uzasadnienie takie potwierdza fakt lekkiego odwrócenia tendencji w 2009 roku, czyli kiedy wystąpiły pewne trudności na rynku pracy. Wśród czynników podażowych można wśród kobiet wymienid zmiany obyczajowe, prowadzące do przesuwania decyzji o potomstwie na później i zamiast tego wchodzenie na rynek pracy, natomiast wśród mężczyzn stopniowe znoszenie poboru do wojska, a co za tym idzie również i spadek liczby osób uczących się jedynie w celu uniknięcia poboru. Wykres 1 Przeciętny wiek wejścia na rynek pracy w poszczególnych latach Średni wiek wejścia na rynek pracy w poszczególnych latach
24,5 24 23,5 23 Kobiety
22,5
Mężczyźni
22
Średnia
21,5 21 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Rok
Źródło: Baza danych ZUS Niezbyt zaskakującym zjawiskiem jest przewaga mężczyzn pod względem zarówno wysokości zarobków, jak i ich mediany (wykres 2). Z drugiej strony w tej grupie z powodu dużego zróżnicowania kwalifikacji występuje większa różnica pomiędzy medianą a wartością średnią. Należy jednak dodad, że udział osób zarabiających pracę minimalną w obu grupach jest zbliżony i oscyluje w granicach 15-17%.
1
Wykres 2
Wynagrodzenie w złotych
Mediana i przeciętne pierwsze wynagrodzenie w 2009 roku 1 800 zł 1 600 zł 1 400 zł 1 200 zł 1 000 zł 800 zł 600 zł 400 zł 200 zł 0 zł
Średnia Mediana
Kobiety
Mężczyźni
Całkowicie
Grupa wiekowa
Źródło: Baza danych ZUS
2. Struktura terytorialna Na rynku pierwszych prac występuje zróżnicowanie również pod względem terytorialnym. Mapa nr 1 pokazuje jaki procent pierwszych miejsc pracy powstaje w poszczególnych powiatach. Najwięcej miejsc pracy dla ludzi młodych jest tworzonych w dużych miastach. Zdecydowanie największe szanse na zatrudnienie absolwent szkoły ma w Warszawie, następnie Krakowie, Wrocławiu i Poznaniu. Wykres 3
Udział największych miast w tworzeniu pierwszych miejsc pracy w latach 2000-2009
18%
Warszawa
5%
Kraków 4%
Wrocław Poznao
66%
Łódź
3% 3% 2%
Katowice Inne miasta
Źródło: Baza danych ZUS 2
Zwiększoną liczbę wakatów dla niedoświadczonych pracowników często oferują obszary otaczające te miasta: aglomeracje warszawska, śląska, krakowska, łódzka, tereny wokół Poznania oraz na Pomorzu Gdaoskim. Mapa 1 Udział powiatów w tworzeniu nowych miejsc pracy w latach 2000-2009
Źródło: Baza danych ZUS Na drugim biegunie są powiaty województw Warmiosko-Mazurskiego, Podlaskiego, Lubelskiego, Świętokrzyskiego i Podkarpackiego gdzie na skutek niskiego poziomu uprzemysłowienia, występowania małego sektora usług oraz rolniczego charakteru pierwszą pracę udaje się znaleźd tylko nielicznym. O łatwości wejścia na rynek pracy może świadczyd średni wiek wejścia na rynek pracy w poszczególnych województwach. Jest on znacznie wyższy w powiatach tzw. Ściany wschodniej oraz kielecczyźnie, Pomorzu Zachodnim i Dolnym Śląsku.
3
Mapa 2 Średni wiek otrzymania pierwszej pracy w latach 2000-2009
Źródło: Baza danych ZUS
4
Rozkład mediany pierwszych wynagrodzeo w poszczególnych powiatach (mapa 3) pokazuje, że w powiatach, w których wejście na rynek pracy jest trudniejsze nie zawsze wynagrodzenia te są niższe. Wpływ na ten stan rzeczy mogą mied pewne sztywności na rynku, zarówno po stronie popytowej jak i podażowej. Z jednej strony pracodawcy mogą zbyt rzadko wykorzystywad sposoby elastycznego zatrudniania pracowników- staże absolwenckie, umowy na jakąś częśd etatu, z drugiej zaś rolniczy charakter takich obszarów może zmniejszad skłonnośd mieszkaoców do podjęcia pracy i tym samym zwiększad oczekiwania płacowe.
Mapa 3 Rozkład realnej pierwszej płacy w latach 2000-2009
Źródło: Baza danych ZUS Wśród największych miast najwyższe średnie wynagrodzenie występowało w Warszawie (wykres 4), gdzie oprócz stosunkowo dużej liczby osób dobrze zarabiających, wielu wchodzących na rynek dostaje dużo mniejszą pensję. W rezultacie Warszawa pod względem mediany plasuje się za Katowicami i Poznaniem.
5
Wykres 4 Rozkład pierwszych wynagrodzeo w największych miastach w 2009 roku
Wynagrodzenie w zł
2 500 zł 2 000 zł 1 500 zł 1 000 zł Mediana 500 zł
Średnia
0 zł
Miasto
Źródło: Baza danych ZUS Znaczące dysproporcje występują na linii powiaty miejskie-pozostałe powiaty (tabela 1). Zarówno średnia jak i mediana jest o około 300 zł wyższa w powiatach miejskich niż wiejskich. Dosyd niespodziewanym wynikiem jest brak różnicy pomiędzy przeciętnym wiekiem wejścia na rynek w tych dwóch grupach. Tabela 1 Porównanie pierwszej płacy w powiatach miejskich i pozostałych w 2008 roku
Powiaty miejskie Pozostałe powiaty
Średnia
Mediana Przeciętny wiek
1790,3
1600
23,0077739
1507,88
1300
22,8154049
Udział procentowy 63% 37%
Źródło: Baza danych ZUS
6
3. Analiza karier Przeprowadzenie analizy karier osób zaczynających pracę wymaga ustalenia punktu wyjścia, czyli stosunku rozkładu pierwszych płac do rozkładu płac wśród wszystkich osób pracujących (tabela 2). Mniej niż płaca minimalna lub płacę minimalną zarabiało w 2008 roku 30% pracujących przez pierwszy miesiąc, natomiast wśród wszystkich pracujących nie więcej niż 20%. Największa różnica występuje jednak w przypadku następnych decyli- siódmy decyl rozkładu w grupie pracujących po raz pierwszy zarabia tyle co czwarty w całej gospodarce. Tyle co 10 % najlepiej zarabiających ze wchodzących na rynek pracy zarabia w gospodarce trochę mniej niż 40% wszystkich pracujących. Dane te świadczą o dwóch zjawiskach- niższych kwalifikacjach osób młodych oraz niechęci pracodawców do „przepłacania” nowych pracowników. Tabela 2 Rozkład decylowy dochodów w grupie pracujących po raz pierwszy i wszystkich pracujących w 2008 roku
Grupa 10% zarabia mniej niż 20% zarabia mniej niż 30% zarabia mniej niż 40% zarabia mniej niż 50% zarabia mniej niż 60% zarabia mniej niż 70% zarabia mniej niż 80% zarabia mniej niż 90% zarabia mniej niż
Rozkład w wśród pracujących pierwszy miesiąc 900,8197 1124,18 1128,689 1289,959 1486,066 1664,037 1868,443 2175,205 2760,861
Rozkład w wśród wszystkich pracujących 1125,922131 1200 1500 1847,745902 2209,938525 2610,860656 3082,377049 3778,07377 5123,360656
Źródło: Baza danych ZUS Miarą rozwoju kariery zawodowej jest zmiana średniego decyla dochodów grupy wchodzącej na rynek pracy w danym roku w ogólnym rozkładzie dochodów w kolejnych latach. Powinien on zmierzad do poziomu 5,5. Jak wynika z wykresu 5, średni decyl osób wchodzących na rynek pracy w poszczególnych latach był raczej stabilny, nieznacznie wahając się wokół 3, po czym raczej systematyczne wzrastał. Można zaobserwowad tendencję, że osoby wchodzącej na rynek bliżej kooca dekady uzyskiwały szybciej stosunkowo lepsze warunki pracy niż ich rówieśnicy sprzed kilku lat. Trudności gospodarcze ostatnich lat spowodowały jednak spadek dynamiki wzrostu wynagrodzeo młodych ludzi, szczególnie poszkodowane mogą byd grupy zaczynające pracę w 2008 i 2009 roku. Przedłużający się kryzys na rynku pracy może spowodowad pogłębienie różnicy dochodów starszego i młodszego pokolenia.
7
Wykres 5 Zmiana średniego decyla w ciągu trwania kariery dla osób wchodzących na rynek pracy w poszczególnych latach ( stan ustalony 5,5; w roku 2007 wystąpiły trudności z wydobyciem poprawnych danych w związku z reformą składki rentowej i dane dla niego należy traktowad z rezerwą)
Źródło: Baza danych ZUS Badając dochody z punktu widzenia statyki porównawczej, dosyd długim okresie czasu (7 latach, wykres 6) nadal nieproporcjonalnie duża częśd młodych pozostaje w pierwszym decylu. Stopniowo następuje wzrost udziału wyższych decyli. Wielu młodych znajduje się w 10 decylu już po tych 7 latach, co może świadczyd, że po kolejnych kilku latach osoby młode będą miały ponad proporcjonalny udział w grupie osób najlepiej zarabiających w społeczeostwie. Niepokojące jest natomiast pozostawanie wielu młodych w grupie o najniższych dochodach.
8
Wykres 6 Miejsce osób młodych w ogólnym rozkładzie dochodów w czasie trwania kariery
Numer kohorty I ( w 10% populacji o najniższym dochodzie) II (10% populacji o dochodzie większym niż pierwsza a mniejszym niz pozostali)
III IV V VI VII VIII IX X (10% najlepiej zarabiających)
Źródło: Baza danych ZUS Trudniejszym zadaniem jest wyciągnięcie wniosków o dynamice dochodów (tabela 3). Po pierwszym roku pracy większośd ludzi pozostaje zazwyczaj w tej samej kohorcie dochodów, lub przesuwa się kohortę wyżej. Najmniej zmienia się sytuacja osób z pierwszej kohorty oraz z kohort 9 i 10. Jeśli chodzi o duże względne zmiany dochodu to są one zazwyczaj ujemne(spadek dochodu) niż dodatnie. Przeważają jednak stopniowe zmiany, a tam tendencja jest wzrostowa.
9
Tabela 3 / Wykres 7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
60,79% 37,89% 17,93% 9,62% 6,01% 4,33% 2,74% 0,69% 0,67% 0,00%
14,67% 25,89% 7,43% 2,76% 1,74% 1,52% 0,91% 0,46% 0,67% 0,00%
12,52% 20,77% 30,01% 15,88% 6,96% 4,66% 2,58% 0,92% 0,67% 0,83%
6,23% 8,53% 24,60% 28,35% 13,12% 6,72% 3,04% 1,37% 1,01% 0,83%
2,85% 3,65% 11,69% 22,84% 26,52% 15,60% 8,36% 7,32% 1,68% 0,00%
6 1,41% 1,94% 5,01% 12,70% 24,42% 24,05% 11,40% 6,18% 1,68% 0,83%
7 0,63% 0,47% 1,98% 5,37% 11,74% 21,99% 24,47% 13,04% 3,02% 1,65%
8 0,46% 0,52% 0,61% 1,68% 6,67% 14,30% 27,36% 28,60% 11,07% 0,83%
9 0,25% 0,28% 0,51% 0,65% 2,17% 5,20% 14,74% 27,92% 43,62% 8,26%
90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00%
Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 1 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 2 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 3 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 4 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 5 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 6 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 7 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 8 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 9 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 10
10,00% 0,00%
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Kohorta w drugim roku na rynku pracy Przesunięcie z kohorty w pierwszym roku do kohorty w drugim roku
Źródło: Baza danych ZUS Po siedmiu latach względna sytuacja większości osób znacznie się poprawia(tabela 4). Co prawda do trzecia osoba z pierwszej kohorty w momencie rozpoczęcia pracy pozostaje w niej, lecz tyle samo osób trafia do kohort 3-5. Znacznie lepiej radzą sobie osoby z lepszymi kwalifikacjami, już na starcie otrzymujące stosunkowo duże zarobki. Jeżeli ktoś otrzymuje w pierwszym roku swojej pracy więcej niż 50% pracujących z dużym prawdopodobieostwem znajdzie się po kilku lat w grupie najlepiej zarabiających lub w którejś z grup niewiele niższych.
10
10 0,17% 0,05% 0,22% 0,14% 0,65% 1,63% 4,41% 13,50% 35,91% 86,78%
Procent grupy zaczynającej pracę w danej kohorcie
Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy
Zmiana w Kohorta w drugim roku na rynku pracy procentach osób z danej kohorty w 11 2 3 4 5 wszym roku
Tabela 4 / Wykres 8
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
33,37% 26,61% 17,83% 15,52% 9,43% 9,62% 8,72% 11,90% 5,32% 1,89%
Kohorta w siódmym roku na rynku pracy 2 7,48% 7,78% 3,10% 3,43% 1,62% 0,84% 0,51% 1,59% 0,00% 0,00%
3 11,22% 12,08% 9,63% 7,19% 5,66% 1,67% 2,56% 4,76% 2,13% 3,77%
4 12,24% 11,16% 13,07% 10,29% 8,36% 4,60% 6,15% 1,59% 3,19% 3,77%
5 10,25% 10,44% 14,62% 12,75% 9,97% 9,62% 7,18% 3,97% 4,26% 3,77%
6 6,91% 10,03% 10,52% 11,44% 9,70% 6,69% 5,64% 3,17% 4,26% 1,89%
7 6,35% 8,09% 8,53% 11,60% 12,13% 14,23% 11,28% 2,38% 3,19% 0,00%
8 5,84% 5,83% 8,86% 9,48% 12,40% 12,13% 13,85% 9,52% 3,19% 1,89%
9 3,68% 3,28% 7,31% 8,33% 13,21% 14,64% 13,33% 14,29% 11,70% 5,66%
80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00%
Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 1 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 2 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 3 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 4 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 5 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 6 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 7 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 8 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 9 Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy 10
10,00% 0,00%
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
10 2,66% 4,71% 6,53% 9,97% 17,52% 25,94% 30,77% 46,83% 62,77% 77,36%
Procent grupy zaczynającej pracę w danej kohorcie
Kohorta w pierwszym roku na rynku pracy
Zmiana w procentach osób z danej kohorty w 1 1-wszym roku
Kohorta w siódmym roku na rynku pracy Przesunięcie z kohorty w pierwszym roku do kohorty w siódmym roku
Źródło: Baza danych ZUS Podsumowując wyniki(wykres 9) , sytuacja dochodowa nowo wchodzących na rynek pracy poprawia się znacząco w porównaniu z początkiem ich kariery zawodowej, tempo tej poprawy nie jest jednak jednostajne. Dla przykładu (wykres 10) nawet po upływie wielu lat osoby przybywające do Warszawy
11
przeciętnie rzecz biorąc nie zarabiają tyle, co osoby które zaczynały swoją karierę zawodową w stolicy. Wykres 9 Zmiana sytuacji zawodowej po n latach pracy ( w procentach) 80,00% Procent w grupie osób
70,00% 60,00% 50,00% 40,00%
pogorszyło się
30,00%
bez zmian
20,00%
polepszyło
10,00% 0,00% 1
2
3
4
5
6
7
Liczba lat stażu na rynku pracy
Źródło: Baza danych ZUS
Wykres 10 Mediana średniego wynagrodzenia osób w 2009 roku które zaczynały karierę zawodową poza Warszawą i imigrowały do niej oraz osób które zaczynały karierę w Warszawie (w zależności od roku rozpoczęcia kariery zawodowej) Wynagrodzenie w złotych w 2009 roku
4 500 zł 4 000 zł 3 500 zł 3 000 zł 2 500 zł
Mediana dla imigrantów
2 000 zł 1 500 zł 1 000 zł 500 zł 0 zł
Mediana dla Warszawiaków
2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 Rok wejścia na rynek pracy
Źródło: Baza danych ZUS
12
Trzeba również zauważyd, że nie wszystkie wejścia na rynek pracy kooczą się powodzeniem( wykres 11). 6,6% osób zaczynających pracę po roku nie wykazało żadnego dochodu z pracy, wśród nich duża częśd pozostaje bez dochodów przez kolejny rok. Dane te mogą byd jednak niewiarygodne, ponieważ baza nie notuje ile osób po roku pracy otworzyły własną działalnośd gospodarczą, a taka grupa może byd znaczna.
Procent osób wchodzących na rynek pracy
Wykres 11
7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00%
Osoby które były przez rok bez dochodu ale uzyskiwały dochód po dwóch latach Osoby które przez dwa kolejne lata były bez dochodów
0,00%
Udział osób bez dochodu z pracy w roku następującym po wejściu na rynek pracy
Źródło: Baza danych ZUS
4. Podsumowanie Do najważniejszych tendencji na rynku pracy młodych należy: spadek wieku wejścia na rynek pracy, dysproporcje między dochodami mężczyzn i kobiet, duży udział pracodawców z miast, w szczególności z większych, w liczbie pracodawców zatrudniających młodych oraz dosyd szybki wzrost dochodu w trakcie kariery. Jak wynika z analizy ścieżek karier, młodzi ludzie wchodzący na rynek pracy posiadają duży potencjał i należy go jak najlepiej wykorzystad. Potencjał ten może byd blokowany przez bariery w wejściu na rynek pracy, których pewnym miernikiem jest wysoki przeciętny wiek wejścia na rynek pracy- w regionach o słabo rozwiniętym rynku pracy jest on znacznie wyższy. Badanie można rozszerzyd o analizę porównawczą ścieżek karier kobiet i mężczyzn oraz osób zaczynających i kontynuujących pracę w miastach i poza nimi. Można również dokładniej przebadad kariery osób wchodzących na rynek pracy dzięki stażom absolwenckim finansowanym przez PUP-y.
13