Twee vrouwelijke schoolbestuurders vertellen over hun boeiende werk. Marilene Streefland stond jaren voor de klas; Sylvia Veltmaat was manager in de zorg. Ze zien hun vrouw-zijn in de werksetting als een bijzaak, maar maken wel beiden dezelfde observatie: vrouwen kijken net iets gemakkelijker over de stichtingsbelangen heen, om het algemeen belang te dienen. T EKS T MAR I JKE NI JBOER FOTO’ S HANS ROGGEN
MARILENE STREEFLAND, LID CVB OPENBAAR ONDERWIJS AAN DE AMSTEL
‘Je hebt invloed, je zet de koers uit’ Eerst leerkracht, toen directielid, daarna bestuursbreed projectleider en tenslotte schoolbestuurder. Achter die carrière zat geen zorgvuldig uitgestippelde strategie, maar een organische ontwikkeling. „Vrouwen moeten weten dat dit hartstikke leuk werk is.”
De werkkamer van Marilene Streefland is licht en eenvoudig gemeubileerd. De enige eyecatcher is een bos bloemen bij het hoge raam: rood, wit en paars, op lange stelen. Jarenlang werkte ze als leerkracht op een kleine school in De Beemster. Nadat haar tweede kind was geboren, verkaste ze naar een school in Amsterdam, dichter bij huis. „Van een school met hoogopgeleide ouders naar een totaal andere populatie. Veel ouders spraken slecht Nederlands, maar we wilden hen graag meer bij de school betrekken. Bovendien had de school een verbeterslag nodig. Dat was een bijzondere uitdaging.” Ze groeide door naar de posities van directeur en meerschools directeur. Wat ze gaandeweg merkte: „Je moet de overtuiging hebben, ervoor staan, zelf het goede voorbeeld geven. Contact maken, zorgen dat mensen bereid zijn om jou te volgen.” Als leerkracht ervoer ze hoe belangrijk de aansturing van
Foto’s: Hans Roggen
de directeur is. „Als het goed is, doet die een beroep op de kracht van het gemeenschappelijke.” Eenmaal zelf
van haar huidige bestuur, Openbaar Onderwijs aan de
directeur, merkte Streefland hoe belangrijk het bestuur
Amstel (22 openbare basisscholen). Twee jaar later werd
is. „Dat staat ver van leerkrachten af, maar een visionair
Streefland lid van het tweekoppige College van Bestuur.
bestuur geeft hen veel mogelijkheden.” Het is fijn om een
„Ik heb nooit bedacht dat het zo zou groeien, maar ben
verschil te kunnen maken. Zo reserveerde zij middelen
wel altijd heel gedreven geweest.”
voor leerkrachten die een leerteam onderzoekend leren
Haar eigen onderwijservaring kleurt haar huidige taakop-
opzetten. „Als bestuurder creëer je kansen, zodat mensen
vatting. „Ik probeer steeds een koppeling te maken met
binnen de organisatie hun talenten kunnen ontwikkelen.”
de praktijk. Vraag me regelmatig af: wat hebben kinderen in de klas hieraan? Soms denk ik: doe ik wel de goede
Praten over kwaliteit
dingen? Dat houdt me scherp.”
In 2011 werd ze voor haar bestuur Amos projectleider
Ze houdt veel van haar besprekingen op scholen. „Dan
van het gemeentelijke programma Kwaliteitsaanpak
zie je veel, je komt leerlingen tegen, proeft de sfeer.” Een
Basisscholen Amsterdam. „Ik praatte met verschillende
keer per jaar houdt ze per school managementgesprekken
scholen over ontwikkeling en kwaliteit. Ik merkte dat ik
met de directie, ib-er en bouwcoördinatoren. „We bespre-
het heel prettig vond om op die manier van betekenis
ken of de doelen uit hun jaarverslag zijn gehaald, welke
te zijn.”
doelen worden gesteld voor volgend jaar, of die passen
Medio 2013 stapte ze over naar de algemene directie
bij de school en bij het bestuur, hoe de school scoort.
VROUWELIJKE SCHOOLLEIDERS
1
En ik houd klassenbezoeken. Ik wil voorbeelden zien van instructie, onderzoekend leren, werken met tablets.” Ze spreekt ook teams: hoe kijken zij aan tegen de schoolontwikkeling? Wat hebben ze van het bestuur nodig?
Fulltime baan Streefland werkt vijf dagen. „Bestuurder is echt een
„Onderwijs gaat niet over winst maken, maar over het beïnvloeden van kinderen. Je hebt invloed, je zet de koers uit. Als je daarvan houdt, is dit een geweldige baan”
fulltime baan. Mijn kinderen zijn 18 en 20. Als ik ‘s avonds om zeven uur thuiskom, is dat geen probleem. Toen ze klein waren werkte ik parttime. Als ik nu nog kleine kin-
Mijn indruk is wel dat vrouwen die stap iets gemakkelijker
deren had zou ik de balans werk-privé moeilijker vinden.
zetten.”
Dan zou mijn partner minder moeten werken.”
Ze zou het goed vinden als vrouwelijke bestuurders elkaar
In haar tijd als directeur kwam ze bij het directieoverleg
gemakkelijker kunnen vinden. „Om anderen te ontmoe-
veel mannelijke collega’s tegen. „Nu zijn dat vooral vrou-
ten die het goed doen, ervaringen te delen, op te trekken
wen. Op bestuursniveau zie je nog vaak oudere mannen.
met de starters, het vrouwelijke perspectief een plek te
Maar ook dat is een kwestie van tijd. Er komt een nieuwe
geven. De PO-Raad zou daar een rol in kunnen spelen.”
generatie vrouwen aan die nieuwe uitdagingen zoeken
Streefland: „Vrouwen moeten weten dat dit werk niet
in hun werk.” In hoeverre speelt haar vrouw-zijn een rol
alleen draait om vergaderen en notities schrijven. Het
in haar werk? „Gevoelsmatig zeg ik: nauwelijks. Ik zie
is ook hartstikke leuk. Onderwijs gaat niet over winst
verschillen tussen mannen en vrouwen, maar net zo goed
maken, maar over het beïnvloeden van kinderen. Je hebt
tussen individuen. Zelf wil ik het graag over de inhoud
invloed, je zet de koers uit. Als je daarvan houdt, is dit
hebben, niet alleen over de belangen. Dat laatste gebeurt
een geweldige baan. Als het je leuk lijkt, moet je het
onder bestuurders nog veel. Vanuit de betrokkenheid bij
gewoon doen. De beren op de weg vallen enorm mee.
het hele onderwijs moet je niet alleen aan je eigen orga-
Kijk eens naar de zittende mensen, zijn die allemaal zo
nisatie denken, maar kijken naar het gezamenlijke stuk.
geweldig?”
VROUWELIJKE SCHOOLLEIDERS
2
SYLVIA VELTMAAT, VOORZITTER CVB VAN FLUVIUS IN ARNHEM
‘Soms moet je dingen willen omdat de maatschappij daarom vraagt’ Ze kwam uit een managementfunctie bij een academisch ziekenhuis en werd gevraagd voor het CvB van een bijna failliet schoolbestuur. Nu probeert ze om net als in dat ziekenhuis onderwijs, opleiding van personeel en onderzoek meer met elkaar te verbinden.
Sylvia Veltmaat werd gevraagd om te solliciteren bij Fluvius (22 po-locaties) vanwege haar grote ervaring met bedrijfsvoering. Ze kreeg één avond de tijd om een presentatie voor te bereiden over haar visie op kwaliteit. Een paar weken later was ze in functie. Toen de voorzitter CvB vertrok, nam zij die functie waar. Daarna werd ze gevraagd om voorzitter te blijven. „Ik zeg steeds ja tegen banen waarvan ik niet weet of ik het kan”, zegt ze. „Ik weet tevoren ook niet of ik het leuk zal vinden. Dat zie ik dan wel.” Bij haar komst was Fluvius bijna failliet. „Dat kwam door de veel te grote schoolgebonden overhead. Ik moest meteen impopulaire maatregelen nemen.” Top down dus. „Ik werk ook bottom-up; ik haal graag verbeteringen op bij de mensen zelf. Maar soms moet je dingen willen omdat de maatschappij daarom vraagt. Ik vind dat de buitenwereld veel meer naar binnen moet worden gehaald. Neem het een plek geven van wetenschap en techniek: dat komt niet vanzelf, daar is een top-down benadering voor nodig. Je moet dat wel goed uitleggen, zodat je de mensen
Een moeder haalt drie dagen per week de kinderen van
meekrijgt.”
school en kookt dan. Het is goed te doen, zegt ze, zolang
Een groot, tot op de laatste centimeter beschreven plan-
er geen ziekte of ander onheil toeslaat.
bord domineert haar werkkamer. Volgeklad, maar wel binnen een overzichtelijk schema. Haar leven lijkt een
In de klas nadenken over verbetering
beetje op dat planbord: alles past nét. Veltmaat en haar
Als schoolbestuurder heeft ze veel aan haar ervaring in
partner hebben fulltime banen, hun vier kinderen zijn
de zorg. „In een ziekenhuis zijn de patiëntenzorg, onder-
tussen de 7 en 14 jaar. „Ik werk gemiddeld 55 uur per
wijs en onderzoek verbonden aan alle afdelingen. Alles
week, maar wil daar 50 uur van maken. We doen samen
draait om dezelfde patiënten, dus daar heb je het samen
het huishouden en werken elk een dag per week thuis. Ik
voortdurend over. In het onderwijs zijn die elementen
heb vaak avondafspraken en houd de vrijdagmiddag vrij.”
losgeknipt. Onderzoek en opleiding gebeuren op andere plekken. Pabo’s en onderzoekers hoeven zich niet tot ons te verhouden. Dat is absurd. De professional moet juist zélf de vragen over zijn werk articuleren en vertalen naar hoe de opleidingspraktijk kan worden verbeterd.” Ze is met Fluvius actief in het Arnhemse Community Learning Center, waar pabo’s, basisscholen en onderzoekers van de HAN samenwerken. Ze wil zich inzetten voor het grotere belang. „Ik zeg tegen mijn scholen: jullie mogen niet op een platte manier concurreren. Zet geen continurooster in, alleen om leerlingen bij een andere school weg te lokken. Ga samenwerken of fuseren of zorg dat je echt anders bent, maar niet uit valse concurrentie.” Haar indruk: „Vrouwen vinden het gemakkelijker om over de grenzen van het eigen bestuur heen te kijken en hun maatschappelijke opdracht onder woorden te brengen. Ik zie dat mannen vaker voor hun
VROUWELIJKE SCHOOLLEIDERS
3
stichtingsbelangen blijven staan. Dat snap ik, ze bewaken de werkgelegenheid, maar dat is samen op te lossen. Je ziet dat vrouwen dit onderwerp vaker openlijk bespreken en hierin hun weg zoeken.” Toevallig of niet; toen Veltmaat de mogelijkheden voor samenwerking onderzocht met twee andere grote besturen in Arnhem, klikte het met Manon Ketz, bestuurs-
„Je moet voor dit werk wel geduld hebben, want veranderingen gaan langzaam. Je moet kleine stapjes prijzen, volhouden en jezelf blijven motiveren”
voorzitter van het openbare bestuur De Basis. Samen kijken zij nu hoe ze ook op wijk- en stadsniveau kunnen aansturen op een beter klimaat voor kinderen. Met het
wel twee of drie mensen die positief opvallen. Als die niet
andere, net als Fluvius interconfessionele bestuur, was
de ruimte krijgen, zakken ze in of gaan ze weg.” Met Ketz
het veel lastiger om de intensieve samenwerking vorm te
richtte ze Arnhems Onderwijsje op; onder meer een onder-
geven. „Zo zie je: de besturingsfilosofie is daarbij belang-
wijscafé waar pioniers hun plannen ontvouwen en alle
rijker dan de denominatie.”
betrokkenen bij het onderwijs hun ervaringen delen. Via ‘droomschoolreisjes’ kijken mensen bij elkaar op school.
Talent stimuleren
Veltmaat: „Je moet voor dit werk wel geduld hebben, want
Eén dag per maand gaat Veltmaat langs bij een van haar
veranderingen gaan langzaam. Je moet kleine stapjes
scholen. „Ik houd dan ook met leerlingen een droomschool-
prijzen, volhouden en jezelf blijven motiveren. Heel belang-
sessie: wat vind je goed, wat mis je? Kinderen schreeuwen
rijk ook: de verbinding met het werkveld blijven maken.
om meer bewegen, creativiteit, leren met ICT.”
Begrijpen waar het om gaat en snappen wat er nodig is.
Binnen Fluvius wil ze talent stimuleren. „Elke school heeft
Voor wie dat leuk vindt, is dit een ontzettend leuke baan.” n
VROUWELIJKE SCHOOLLEIDERS
4