Podium jaargang 6 Kersteditie 2016

Prettige feestdagen

PL ATFORM VOOR HE T PR IMA IR ONDERWIJS

jaargang 6 _ december 2016

Welke partijen pakken onze speerpunten op?

‘Maak lerarenvak aantrekkelijker’ n Simone Walvisch en Rob Kerstens kruisen de degens n Het nieuwe inspectietoezicht n Onderwijs aan nieuwkomers n Een onderzoekende houding n Spel: bron van leren n Kunst en cultuur zijn voor iedereen n Goed bestuur

Inhoud

podium _ jaargang 6 _ december 2016

WELKE PARTIJEN PAKKEN ONZE SPEERPUNTEN OP? Hoe denken de politieke partijen over de ambities van de PO-Raad voor de komende vier jaar?

Pagina 4

ONDERWIJS AAN NIEUWKOMERS Het leerlingenaantal in azc-scholen fluctueert sterk.

Dat vraagt om goede afstemming tussen COA en besturen.

Er wordt ook hard gewerkt aan de onderwijskwaliteit.

Pagina 26

SIMONE WALVISCH EN ROB KERSTENS KRUISEN DE DEGENS

GOED BESTUUR Beleidsadviseur Anje-Margreet Woltjer neemt afscheid.

Simone Walvisch neemt in januari afscheid als vicevoor­

‘Het urgentiebesef om te professionaliseren is nu veel meer

zitter. podium interviewde haar samen met oude bekende

aanwezig in de sector.’

Rob Kerstens, scheidend directeur-generaal van DUO.

Pagina 29

Pagina 10

OPEN BRIEF SCHOOLBESTUURDER OVER BUREAUCRATIE Frans Cornet, directeur-bestuurder van Amstelwijs, stuurt een open brief aan staatssecretaris Sander Dekker.

Pagina 14

‘MAAK LERARENVAK AANTREKKELIJKER’ Nu de pabo minder leerkrachten aflevert, wil de PO-Raad nieuwe groepen hoger opgeleiden aantrekken.

EEN ONDERZOEKENDE HOUDING

Wat meewerkt: het lerarenvak is analytischer geworden.

Academische opleidingsscholen willen door onderzoek

Pagina 16

de kwaliteit van het onderwijs structureel verbeteren.

Pagina 30

SPEL: BRON VAN LEREN Jonge kinderen moeten kunnen spelen, maar ze zijn gebaat bij meer dan alleen vrij spel.

Pagina 32

KUNST EN CULTUUR ZIJN VOOR IEDEREEN De belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van cultuuronderwijs volgens Sanne Scholten, directeur van

HET NIEUWE INSPECTIETOEZICHT Een inspectie op afstand, als kritische vriend van het schoolbestuur: het nieuwe toezicht in een notendop.

het LKCA.

Pagina 34

De eerste schoolbesturen zijn ermee aan de slag.

NIEUWE LEDEN ALGEMEEN BESTUUR

Pagina 20

Maak kennis met onze nieuwe AB-leden.

Pagina 35

Verder in dit nummer

15 Column Gerard van Drielen 19 Mijn gebouw 24 Huisvestingsnieuws 25 Drie Vragen Aan Hugo de Jonge

2

podium _ december 2016

VO O RWO O R D

We nemen steeds meer het voortouw Een spannend jaar breekt aan voor het primair onderwijs.

Wellicht steekt u tijdens het lezen van deze podium ook

Wat zal er terechtkomen van de verkiezingsbeloften? We

nog wat nieuwe woorden of ideeën op. Heeft u bijvoor-

hebben mooie woorden van de politieke partijen gehoord

beeld al een icc’er (interne cultuurcoördinator), een IHP

over het aantrekkelijker maken van het beroep van de

(Integraal Huisvestingsplan) en een DOT (Docent Ontwikkel

leraar. De werkdruk gaat omlaag, de salarissen omhoog en

Team)? Ze komen in deze editie allemaal voorbij, voorzien

er komt meer ruimte voor ontwikkeling. Zou het gaan luk-

van tekst en uitleg en goede voorbeelden van uw collega’s

ken om het nijpende lerarentekort het hoofd te bieden? Dat

in het land.

vraagt ook schoolbestuurder Gerard van Drielen zich af in zijn scherpzinnige column.

Tot slot, goed nieuws voor iedereen die wel eens worstelt met de schijntegenstelling tussen enerzijds jonge kinderen

In het dubbelinterview met onze aftredend vicevoorzitter

lekker laten spelen, versus de opdracht om hen voor te

Simone Walvisch en Rob Kerstens, scheidend directeur-

bereiden op het schoolse leren: dat gaat gewoon uitste-

generaal van DUO, blijft het lerarentekort uiteraard ook

kend samen! Hoogleraar Onderwijspedagogiek Bert van

niet onaangeroerd. ‘Onze Simone’ raakt hier een gevoelige

Oers legt uit hoe.

snaar: waarom voert het ministerie van OCW überhaupt rechtstreeks lerarenbeleid? Vroeger, in haar tijd bij OCW,

Ik hoop dat deze met zorg samengestelde podium u zal

sprak men over integraal personeelsbeleid. Nu zit OCW op

inspireren in de aanloop naar het komende jaar, wat uw

de stoel van de bestuurder. Rob Kerstens is het daar niet

voornemens ook zijn en waar u ook werkt. En dat u iedere

mee eens. In het interview leest u waarom.

dag bedenkt waar u het allemaal voor doet: voor die ene leerling, of juist voor alle anderhalf miljoen.

Gelukkig zijn wij geen sector die alles over zich heen laat komen, we nemen steeds meer het voortouw in volgens

Zelf kijk ik enorm uit naar de samenwerking met onze

ons wenselijke ontwikkelingen. In deze podium leest u wat

nieuwe vicevoorzitter Anko van Hoepen. Al zal het gemis

er zoal gaande is aan innovatie en kwaliteitsverbetering,

van Simone minstens zo groot zijn. Ook op deze plek wil ik

en hoe het primair onderwijs omgaat met nieuwe uitdagin-

haar nogmaals ontzettend bedanken voor de bergen werk

gen. En dat zijn er nogal wat. Een nieuw inspectiekader,

die zij verzet heeft en de wegen die zij heeft vrijgemaakt

waar hoofdinspecteur Arnold Jonk en een van onze leden

voor de PO-Raad.

hun eerlijke mening over geven. De vluchtelingencrisis in de klas, een jaar later: de PO-Raad heeft veel bereikt met

Ook voor u zullen er komend jaar ongetwijfeld dingen gaan

lobbyen, maar waar staan we nu? Ook een terugblik op de

veranderen, groot of klein. Ik wens u daarbij veel succes.

moeilijke situatie die afgelopen zomer op een aantal scho-

Hopelijk tot ziens in 2017!

len ontstond als gevolg van de politieke onrust in Turkije.

Niets dan lof voor hoe de betrokken scholen hiermee om

Rinda den Besten, voorzitter

zijn gegaan.

podium _ december 2016

3

Welke politieke partijen pakken onze speerpunten op?

In de aanloop naar de verkiezingen heeft de PO-Raad de eigen ambities voor de komende vier jaar samengevat in drie thema’s: de beste leraren voor de klas, een sterke basisvoorziening en onderwijs op maat met ICT. Met behulp van een aantal stellingen toetsen we hoe verschillende politieke partijen1 denken over deze onderwerpen.

De PO-Raad streeft naar goed en toekomstgericht primair

voor álle kinderen. De PO-Raad pleit voor een ontwik-

onderwijs voor ieder kind. Daar willen we naartoe met

kelrecht voor alle kinderen vanaf twee jaar, zodat iedereen

behulp van de volgende speerpunten.

een goede start kan maken en talenten maximaal ontwikkeld kunnen worden. Daar hoort ook een aanbod voor

De beste leraar voor de klas draagt bij aan verhoogde

kinderen met een achterstand bij.

onderwijskwaliteit in het primair onderwijs. We hebben leraren nodig met verschillende specialismen, waaron-

De taak van de school is om talenten van kinderen opti-

der leraren met een hogere opleiding. Daarom pleiten

maal te helpen ontplooien. Dit kan met behulp van ICT en

we samen met de VSNU voor de start van een driejarige

onderwijsinnovatie. De PO-Raad streeft ernaar dat alle

universitaire bachelor en streven we naar meer masterop-

kinderen in 2032 mediawijs zijn, en dat alle scholen zo snel

geleide leraren. Om het leraarsberoep aantrekkelijker te

mogelijk beschikken over een goede basisinfrastructuur.

maken moeten de salarissen ook omhoog. Dat is een voor-

Scholen zouden moeten worden ondersteund bij de innova-

waarde om een groot lerarentekort in 2020 te voorkomen.

ties die hieruit voortvloeien.

Om een optimale en een doorgaande ontwikkellijn te

Hoe denken de verschillende politieke partijen over onze

­creëren in de ontwikkeling van kinderen van 0-12 jaar, wil

speerpunten? Dat kunt u aflezen aan hun reacties op de

de PO-Raad dat er een sterke basisvoorziening komt

stellingen op de volgende pagina’s.

1

4

podium _ december 2016

D e politieke partijen staan op volgorde van hun huidige zetelaantal. Niet alle door ons benaderde partijen hebben gereageerd.

Stelling: In 2012 besteedde Nederland 10,8%

Stelling: Hoger- en academisch opgeleide leraren

van het overheidsbudget aan onderwijs. Dat

brengen analytische vaardigheden en kritisch

ligt onder het OESO-gemiddelde van 11,6% Het

denkvermogen in de school. In elk schoolteam

Nederlandse onderwijsbudget moet worden

moeten daarom tenminste twee academisch

verhoogd naar OESO-niveau.

geschoolde leraren zitten.

Reacties:

Reacties:

We moeten in Nederland streven van goed

Wij zien vanwege de onderwijskwaliteit liefst

onderwijs nu, naar steeds beter onderwijs in de

zoveel mogelijk hoog en goed opgeleide leraren

toekomst. Meer geld naar onderwijs is geen

voor de klas. De inzichten van academisch

streven op zich, maar zou altijd in het licht van

geschoolde leerkrachten kunnen zorgen voor

betere kwaliteit van onderwijs moeten staan.

verbetering en innovatie. De school moet zelf beslissen hoeveel dat er per school moeten zijn.

Om het beste onderwijs met kansen voor iedereen te bieden, moeten we de komende

In de initiatiefnota ‘gelijke onderwijskansen’

jaren fors investeren in onderwijs en leraren. Dat vraagt

(juni 2016) hebben wij vanuit de PvdA-fractie

om een langetermijninvestering die in 15 jaar oploopt naar

gesteld dat ieder lerarenteam op de basisschool over 5 jaar

10 miljard euro extra per jaar.

voor 15% en over 10 jaar voor 30% uit universitair opgeleide leraren bestaat. Een gevarieerd team is een

Het CDA wil extra investeren in onderwijs, vooral

sterker team.

in leraren en schoolleiders. Niet omwille van OESO-gemiddelden, maar omdat wij geloven dat de kwaliteit van het onderwijs zal verbeteren als leraren en schoolleiders meer tijd, geld én waardering krijgen.

Het CDA wil de beste scholieren verleiden tot het leraarschap, investeren in na- en bijscholing en meer academisch opgeleide leraren. Geen Haagse norm qua aantallen, wel stimulering vanuit de overheid en

D66 wil meer investeren in onderwijs en

besturen om academisch talent aan scholen te binden.

daarmee in onze toekomst. D66 wil onder andere investeren in kleinere klassen, in betere

De academische pabo-opleiding kan grote

voorzieningen op school en meer ruimte en tijd voor leraren.

toegevoegde waarde hebben voor leraren en scholen. D66 wil echter niet vanuit Den Haag opleggen hoeveel academische leraren er in een schoolteam zitten.

Wij pleiten in ons verkiezings­ programma voor een substantiële

Ieder team heeft een goede mix

verhoging van het onderwijsbudget. Het onderwijs dat je

nodig van analytische en

geeft, bepaalt welk land je wordt. De ChristenUnie

praktische vaardigheden. Maar niet iedere academische

investeert ruim 1 miljard in onderwijs, wetenschap en

opleiding leidt op tot academisch denkvermogen. Deze

innovatie.

stelling denkt teveel in hokjes en kijkt te weinig naar de mens zelf.

Ja, het is nodig dat we weer fors gaan investeren in onderwijs en

Wij vinden het belangrijk dat er

dat dit geld in de klas gaat landen. We moeten meer geld

verschillende soorten leraren

uitgeven aan werkdrukverlaging van leraren en scholen

zijn, met hun eigen vaardigheden. Laten we scholen niet

extra geld geven om achterstanden bij kinderen tegen te

vastpinnen op minimaal twee academisch geschoolde

gaan.

leraren, maar ervoor zorgen dat het gemakkelijker is om deze mensen aan te trekken.

Investeringen in het onderwijs moeten worden gedaan omdat ze noodzakelijk zijn, niet uit

principe. De SGP ziet voldoende reden om extra te

Academici kunnen dienstbaar zijn aan het kritisch doordenken van de eigen visie van de

investeren, bijvoorbeeld in bijscholing. Het is mooi dat we

school. Maar de vereiste vaardigheden moeten voorop

daarmee meer in de richting van het OESO-gemiddelde

staan, niet de opleiding. De richtlijn voor het aantal

komen.

academici ligt bij een kleine school anders dan bij een grote school.

podium _ december 2016

5

Stelling: De huidige salarissen in het po volstaan niet om hoger opgeleide leraren aan te trekken en om huidige leraren voldoende carrièreperspectief te bieden. De salarissen in het po moeten worden opgetrokken tot het niveau van de salarissen in het vo.

Reacties:

Stelling: We moeten werk maken van het ontwikkelrecht voor alle peuters, ingebed in een voorziening voor kinderen van 0 tot 12 jaar.

Alle peuters van 2 tot 4 jaar gaan dan minimaal twee dagdelen per week naar een peuteropvang.

Reacties:

Het beroep van leraar moet aantrekkelijk zijn.

Ontwikkelachterstanden bij kinderen moeten zo

Daar hoort een hoge professionele standaard bij,

snel mogelijk worden opgespoord en aangepakt.

maar ook een loopbaanperspectief, inclusief

Dat mag in een integrale kindvoorziening, maar dat

salariëring, dat breder gaat dan alleen de stap

kan ook op andere manieren.

naar schoolleider/manager.

In de peutertijd zetten kinderen fundamentele Het lerarenberoep moet aantrekkelijk zijn om aan te beginnen én om in te blijven. Alle

stappen in hun ontwikkeling. Hoe eerder we investeren in hun vaardigheden en kinderen bij elkaar

leraren moeten netjes worden betaald en er moet ruimte

brengen, hoe beter. Alle kinderen tussen 2 en 4 jaar moeten

komen voor meer doorgroei naar een hogere schaal.

gratis toegangsrecht krijgen voor minimaal 16 uur per week.

Met de functiemix zou 40% van de leraren in het

Wij willen peuterspeelzalen en kinderopvang

po kunnen doorgroeien naar een LB-functie. Maar

samenvoegen tot een voorschoolse voorziening.

om het vak aantrekkelijker te maken willen we

Kinderen tussen 2 en 4 jaar krijgen het recht om

leraren die permanent investeren in hun eigen ontwikkeling

een aantal dagdelen per week samen te spelen en zich te

hiervoor de tijd bieden en ook beter belonen.

ontwikkelen. Ouders kunnen extra dagdelen opvang inkopen.

Leraren zijn onmisbaar en moeten goed betaald

We moeten werk maken van het ontwikkelrecht,

worden. We zijn blij dat leraren eindelijk van de

juist ook voor kinderen van niet-werkende

nullijn zijn. Het belangrijkste is nu om het lerarenvak weer

ouders. Zo groeien kinderen met verschillende achter­

aantrekkelijker te maken, de werkdruk te verminderen en

gronden samen op en dit vergroot gelijke kansen. Dit is wat

leraren meer tijd en ruimte te geven voor hun vak.

D66 betreft een ontwikkelrecht en geen verplichting.

Het startsalaris in het po is niet

Wij leggen de keuzevrijheid bij de

slecht, maar de doorgroei is

ouders. Zij bepalen of hun kind toe

mager. Er is geen reden waarom een po-leraar minder zou

is aan geformaliseerd onderwijs of niet. Het advies aan

moeten verdienen dan een vo-leraar, zeker niet als je de

ouders in achterstandssituaties moet worden verbeterd en

zwaarte van de functie als uitgangspunt neemt. Deze

geïntensiveerd.

maatregel kost wel heel veel geld.

Elk kind moet de ruimte krijgen Salarissen van leerkrachten moeten meer kunnen door-

om zich te ontwikkelen.

GroenLinks pleit voor het ontwikkelrecht, en wil dat alle

groeien. Opleiding moet daarvoor niet de enige maatstaf

kinderen tussen zes maanden en vier jaar recht krijgen op

zijn. Maar het vak wordt ook aantrekkelijker door meer

drie dagen kinderopvang per week.

ontwikkelruimte voor de leerkracht en minder werkdruk.

De aansluiting voorschoolse voorziening/basis­ We moeten kritisch kijken naar het salaris­ perspectief, maar ook kijken naar de inhoud van

school moet beter. Het aanbod moet voor alle kinderen zijn. Kinderen van de peuterspeelzaal moeten als

het vak en het karakter van de opleiding. Een analyse die

leerlingen van de school bekostigd kunnen worden. Ouders

begint bij het salaris gaat het basisonderwijs niet helpen.

kiezen of ze gebruik maken van het voorschoolse aanbod.

6

podium _ december 2016

Stelling: De wet- en regelgeving moet meer

Stelling: We moeten toe naar beter opgeleide

ruimte bieden aan IKC’s, zodat zij bijvoorbeeld

peuterleidsters/leiders. Dat zorgt voor

btw-vrij personeel kunnen uitwisselen.

kwaliteitsverbetering.

Reacties:

Reacties:

In integrale kindcentra kunnen kinderopvang/vve

Wij zien graag een specialistisch traject, als

en basisscholen samen aan een doorlopende

onderdeel van de pabo, dat zich richt op het jonge

leerlijn werken en leerachterstanden tijdig

kind. Zo verhogen we de kwaliteit van de

opsporen en aanpakken. Maar dit begint met een

docenten en doen we meer recht aan de

gezamenlijke visie en niet met een wetswijziging.

ontwikkeling van jonge kinderen.

Wij zijn voor goede opvang en goed onderwijs

De eerste schooljaren zijn van grote invloed

in IKC’s vanuit één team. Onnodige drempels

op de ontwikkeling. Dat vraagt veel van

en onredelijke beperkingen die het functioneren van

peuterleidsters/leiders. Daar moeten we hen goed op

onderwijsinstellingen hinderen, moeten worden

voorbereiden via de opleiding, begeleiding en bijscholing.

weggenomen.

Wij pleiten voor een gespecialiseerde paboWe moeten afrekenen met belemmerende regels

opleiding voor het jonge kind van 0 tot 7 jaar.

en wetten. Met de voorschool moet het mogelijk

Deze specialisten kunnen extra kennis toevoegen

worden om samenwerking en integratie van IKC’s met scholen te realiseren zonder btw-doorbelasting en

aan het team van peuterleidsters/leiders over de ontwikkeling van peuters.

WWZ-problematiek.

Het gemiddelde opleidingsniveau van Er zijn nog veel overbodige regels die samenwerking in een brede buurtschool in de

kinderleiders moet omhoog. Een hbo- of academische achtergrond is niet perse nodig. Met een

weg staan. Bijvoorbeeld door verschillen in financiering en

combinatie van verschillende expertises en

regelgeving vanuit OCW en SZW. D66 wil dat eenvoudiger

opleidingsniveaus kan de kwaliteit van de opvang

maken zodat samenwerken aantrekkelijker en makkelijker

verbeteren.

wordt.

Je moet altijd streven naar het IKC’s kunnen voor sommige ouders en kinderen een uitkomst zijn. De ChristenUnie geeft scholen de vrijheid om zelf een

beste. Maar doe de huidige peuterleidsters/leiders niet tekort met zo’n algemene uitspraak.

IKC in te richten. De ChristenUnie is tegenstander van één IKC per gemeente vanuit de overheid.

Ja, wij willen extra investeren in het verbeteren van de voor- en

Onderwijs, kinderopvang,

vroegschoolse educatie. Het kan nog beter. Zo kunnen we

peuterspeelzalen en voor- en

kansenongelijkheid vroegtijdig tegengaan.

vroegschoolse educatie moeten meer gaan samenwerken.

Daarom moeten brede voorzieningen, zoals kindcentra, wettelijk en financieel worden gestimuleerd.

Het is belangrijk dat leiders/leidsters voldoende kennis hebben van de ontwikkeling van peuters en kleuters. Deze kinderen worden nu teveel als leerlingen

Het is inderdaad nodig dat de wetgeving beter

gezien. Kennelijk is bijscholing nodig.

aansluit bij de behoeften.

podium _ december 2016

7

Stelling: Investeren in digitale leermiddelen Stelling: De overheid is verantwoordelijk voor de

hoort bij goede bedrijfsvoering. Een school moet

aanleg van de digitale snelweg: betaalbaar en

hier zelf geld voor vrijmaken en dit bekostigen

snel internet voor alle basisscholen.

uit de reguliere lumpsum, net als bij papieren lesmateriaal.

Reacties:

Reacties:

Het hebben van een goed wifi-netwerk en digitale

Investeren in digitale leermiddelen is de keuze en

leermiddelen horen anno 2016 tot de basis­

verantwoordelijkheid van de school zelf.

behoefte van een school. De school is hier zelf

Schoolleiders moeten zelf de mogelijkheden van

verantwoordelijk voor. Zij krijgt overheidsgeld en

digitaal onderwijs zien en kiezen om daarin te

beslist zelf of en hoe zij hierin wil investeren.

Dit is basisinfrastructuur. Dergelijke investeringen kun je niet bij scholen zelf

investeren.

Investeren in digitale leermiddelen kan geleidelijk vanuit de reguliere middelen maar

neerleggen. Zeker in een tijd waarin digitale voorzieningen

soms is een forse eerste investering nodig. Investeringen

van groot belang zijn, moeten we geleidelijk een stap

mogen niet ten koste van personeel of onderwijs gaan.

zetten richting beschikbaarheid voor alle scholen.

Investeren in digitale of andere leermiddelen is Alle scholen verdienen dezelfde, laagdrempelige

een keuze van het schoolbestuur, de schoolleiding

toegang tot de digitale snelweg. De keuze om wel

en het lerarenteam.

of niet gebruik te maken van deze voorziening en van digitale leermiddelen is aan de scholen.

Digitale leermiddelen bieden grote mogelijkheden, maar de ontwikkeling hiervan

Het onderwijs moet met de tijd meegaan.

kost geld. Deze leermiddelen moeten niet duurder zijn dan

Digitale vaardigheden als programmeren

papieren leermiddelen. Scholen bepalen zelf hoe ze

worden belangrijker. Scholen moeten voldoende middelen

leerdoelen halen.

hebben om te investeren in snel internet en digitale

Er is geen fundamenteel verschil

leermiddelen.

tussen digitale en analoge middelen en de school bepaalt zelf welke leermiddelen ze Ja. Zie de aangenomen motie

wil gebruiken. Natuurlijk moet de bekostiging van het

Dik-Faber/Slob inclusief financiĂŤle

onderwijs dan wel voldoende zijn.

dekking: alle scholen snel internet vanaf 2017.

De school moet zelf bepalen ICT speelt een steeds grotere rol en scholen moeten daarom een goede en betrouwbare internetverbinding hebben.

welke digitale leermiddelen ze nodig heeft. Daarvoor moet de bekostiging toereikend zijn.

De overheid moet de aanschaf hiervan de eerste jaren financieel stimuleren.

De overheid moet verantwoordelijkheid nemen voor een basaal niveau van internet. Je maakt het scholen knap lastig als ze met traag internet met digitalisering aan de slag moeten.

8 

podium _ december 2016

Het is aan de school om scherpe keuzes te maken inzake digitalisering, die passen bij het eigen profiel. Dat moet gewoon uit de reguliere lumpsum.

Stelling: Welk eigen onderwijsplan wilt u onder de aandacht brengen?

Reacties: Goed onderwijs bereidt kinderen voor op een goed leven en zorgt ervoor dat ze straks hun eigen keuzes kunnen maken. Daarvoor moeten in het basisonderwijs de eigen talenten van het kind meer centraal staan. Een digitaal persoonlijk ontwikkelingsportfolio maakt naast schoolresultaten ook andere talenten van kinderen inzichtelijk.

School is de plek waar kinderen elkaar ontmoeten en zich ontwikkelen, ongeacht de achtergrond of opleiding van de ouders. We strijden er graag samen met iedereen in het onderwijs voor dat niet je afkomst, maar je talent en je toekomst tellen.

‘Teachnasia’ kunnen helpen om het lerarentekort aan te pakken. Deze bereiden havo- en vwoscholieren, ook mannen en allochtone scholieren, voor op het leraarschap. Samen met een driejarige specialisatie in jonge of oudere kinderen zal dit de status van het beroep goed doen.

Ieder onderwijsteam heeft diversiteit nodig. Bovendien komt er een groot tekort aan leerkrachten op ons af. We kunnen de mannelijke helft van de bevolking daarin niet missen.

Jongens en meisjes hebben juffen én meesters nodig.

Daarom: Kerels voor de Klas!

Wij zijn tegen vroege selectie in het onderwijs. Leg wettelijk vast dat leraren een meervoudig schooladvies kunnen geven, zonder druk van middelbare scholen of regionale plaatsingswijzers.

Voor vervanging van personeel in het onderwijs, bijvoorbeeld wegens ziekte, moet de Wet werk en zekerheid weer royaal ruimte gaan bieden. n

podium _ december 2016

9

A F S C H E ID SIN T E RV IE W:

Simone Walvisch en Rob Kerstens (DUO) kruisen de degens

Simone Walvisch:

‘OCW moet personeelsbeleid aan schoolbestuur overlaten’

Rob Kerstens:

‘Politiek en onderwijsveld moeten samen optrekken’

Simone Walvisch neemt in januari afscheid als

Leidde die actieve studententijd ertoe dat jullie beiden in

vicevoorzitter van de PO-Raad. Op haar ver-

het beleid gingen werken?

zoek interviewt podium haar samen met Rob Kerstens, scheidend directeur-generaal van

Simone: ‘Absoluut. Je bent bezig met je studie, maar ook met langetermijnbeleid; met het stelsel van het wetenschappelijk onderwijs. Die manier van denken neem je mee

DUO. Zij kenden elkaar al als actief bij de UvA

in je loopbaan.’ Rob: ‘Ik vind het goed om te zien dat UvA-

betrokken studenten en kwamen elkaar daarna

studenten ook nu meedenken over de studentgerichtheid

in hun beroepsleven vaak tegen. Rode draad in het gesprek: regels versus ruimte. Waar ligt de juiste balans?

T EK S T M A R I JK E NI JB OER

van de opleidingen, de inhoud en kwaliteit van docenten.

Ze kijken verder dan het hier en nu.’

Autonomie Eén van de grootste koerswijzigingen die Rob en Simone bij OCW meemaakten, was de trend van deregulering en auto-

In de jaren ’70 waren de economiestudent Rob Kerstens

nomie. Simone: ‘Midden jaren ’90 ontstond de gedachte,

en studente Nederlands Simone Walvisch beiden actief bij

ook in de politiek, dat de verantwoordelijkheid voor het

de Algemene Studentenvereniging Amsterdam (ASVA).

onderwijs bij het veld zou moeten liggen. En dat OCW de

Later werkten ze samen voor OCW bij de directie Arbeids­

schoolbesturen moet faciliteren om hun werk goed te doen.

voorwaarden en Beroepskwaliteit. Ook vanuit DUO en

Dit was een enorme ommezwaai. En heel leerzaam.’

de PO-Raad zaten ze weer samen om tafel, waarover zo

Die transformatie is nog steeds gaande. Rob: ‘DUO heeft

­dadelijk meer.

een ontwikkeling meegemaakt van denken vanuit de regels naar denken vanuit de positie van de klant: studenten

10

podium _ december 2016

en scholen. Als wij dingen voor de school gemakkelijker maken, blijft er meer tijd over voor het onderwijs zelf.’

Toch klagen scholen nog steeds over regeldruk vanuit de overheid. Neem de financiële verantwoording. Tot 2006 kende het basisonderwijs nog een declaratiesysteem met allemaal geldpotjes. Rob en Simone waren mede-grondleggers van de eerste stap naar de lumpsum. Simone: ‘Wij

‘Simone Walvisch: ‘De invoering van de digitale centrale eindtoets in 2018 is een mooie stok achter de deur voor het aansluiten van alle scholen op het internet’

haalden samen met anderen in 2002 de “Van Rijnmiddelen” binnen (naar Martin van Rijn, destijds directeur-generaal van Binnenlandse Zaken-red.). Zo kwam er 1,2 miljard

van systeem veranderen en dan alle informatie opnieuw

extra voor de salarissen van leraren. Daarnaast kregen

moeten inkloppen. Scholen moeten ook apart inloggen

schoolbesturen een vrij besteedbaar budget voor per-

op hun leerling-, personeels- en bekostigingssystemen en

soneelsbeleid en konden ze integraal ­personeelsbeleid

registers. Het is knip- en plakwerk.’

ontwikkelen.’

DUO, OCW, de PO-Raad en VO-raad overwegen nu om samen toe te werken naar een samenhangend systeem

Bureaucratie

waarin meer vanuit de gebruiker gedacht wordt. Rob:

De lumpsum bracht meer beleidsvrijheid voor scholen,

‘Wanneer we een goed beeld hebben van wat er echt

maar de bureaucratie bleef. Simone: ’Scholen moeten

knelt, kunnen wij als DUO meewerken aan een oplossing.

ter verantwoording heel veel informatie overleggen. Die

We willen het scholen zo gemakkelijk mogelijk maken.

moeten zij allemaal eerst invoeren in de computer. Dat ligt

Zo stellen we zoveel mogelijk informatie beschikbaar

niet alleen aan DUO, hoor. Ik hoorde laatst van scholen die

waar scholen echt hun voordeel mee kunnen doen.

podium _ december 2016

11

Die gaan over resultaten. We zouden meer in trends moeten denken.’ Rob: ‘Ik ben met Simone eens dat dat een goede weg is. Maar ik vind het ook logisch dat wanneer je als politiek grote bedragen investeert in het onderwijs, je wilt weten wat dat oplevert.’

Simone: ‘Het zou ook veel schelen als de overheid zich consequenter houdt aan de eigen rol. Wij hadden het destijds bij OCW bijvoorbeeld niet over lerarenbeleid; wij wilden integraal personeelsbeleid bevorderen. We spraken besturen aan om de beroepskwaliteit van leraren te verbeteren en hen een goede positie te geven. Nu bedrijft OCW zelf lerarenbeleid. De politiek en OCW willen zich rechtstreeks met de leraar bemoeien. Daarmee gaan ze op de verkeerde stoel zitten.’

Rob: ‘Ik zie dat anders. Natuurlijk ligt het lerarenbeleid bij het schoolbestuur, maar als je resultaten wilt boeken, moet je goed kijken welke rol leraren binnen de schoolorganisatie kunnen spelen. Ik denk dat op dit punt We maken bijvoorbeeld prognoses voor de onderwijs­

gemeenschappelijk leiderschap nodig is van organisaties

instellingen over de groei en krimp van leerlingenaantallen.

van schoolbesturen, OCW en vakorganisaties. Want al is

Daarmee kunnen zij zich beter voorbereiden op de

hier veel in geïnvesteerd, echt succes blijkt uit duurzame

toekomst.’

veranderingen in de schoolpraktijk.’ Simone: ‘Je moet de

Simone: ‘Wat betreft de informatievoorziening is nog een

gezamenlijkheid zoeken vanuit je eigen rol en verant-

slag te maken. Helaas is de brandbreedte nog niet op alle

woordelijkheid. En dan is personeelsbeleid toch echt de

scholen voldoende. Wij vinden dat scholen niet zelf voor de

verantwoordelijkheid van de schoolbesturen.’

kosten daarvan moeten opdraaien. Het is ook een verantwoordelijkheid van de overheid. Voor het aansluiten van alle scholen is de invoering van de digitale centrale eindtoets in 2018 een mooie stok achter de deur.’ Rob: ‘Als je veel van scholen verwacht op het punt van prestaties, moet je zorgen dat de digitale infrastructuur werkt.’

Verantwoording op hoofdlijnen Een andere manier om de bureaucratie terug te dringen is, dat de overheid bij de verantwoording meer kijkt op hoofdlijnen. Simone: ‘De politiek denkt nu in indicatoren.

Rob Kerstens: ‘Politiek en onderwijsveld moeten het eens zien te worden over wat de hoofdzaken zijn en wat werkt. Dan kunnen we daar gemeenschappelijk leiderschap op zetten’

RINDA DEN BESTEN OVER SIMONE WALVISCH ‘Simone kan een onderwerp op veel verschillende

sluiten. Dat het primair onderwijs zo betrokken is bij

niveaus bekijken, vanuit haar eigen ervaring als leraar

het Doorbraakproject Onderwijs & ICT, is ook een

en schoolleider of juist als ambtenaar bij het ministerie

belangrijke verdienste van haar. Ze heeft hiervoor de

van Onderwijs. Dat, in combinatie met haar megagrote

koers uitgezet, handen op elkaar gekregen en geld

netwerk, is steeds een grote meerwaarde geweest voor

binnengehaald.

de PO-Raad. Ze kan mede hierdoor inhoudelijk heel

In drukke periodes spreken of bellen we elkaar iedere

zuiver beredeneren wat precies de rol en positie van

dag. Maar ook al is het onderwerp ingewikkeld, we

een sectorraad moet zijn.

hebben altijd veel lol. Ik heb ontzettend veel van haar

Ik ga de gesprekken met haar het meeste missen

geleerd. Zowel over onderwijsinhoud, wetten, processen

wanneer ze straks vertrekt als vicevoorzitter. Simone

uit het verleden als over mensen. Simone weet alles en

denkt door hardop te praten en is analytisch erg sterk.

kent iedereen. Ik herinner me nog goed hoe ze mij bij

Als je bij haar gaat zitten en samen nadenkt, ontstaan

mijn start bij de PO-Raad warm heeft geïntroduceerd

er veel mooie plannen. Het lukt dan ook altijd om elkaar

bij de achterbannen. Haar contacten zijn nu mijn

te vinden als het gaat om ingewikkelde thema’s zoals

contacten.

het bestuursakkoord of de cao PO. Het is voor een

Simone heeft het fundament gelegd voor de PO-Raad

groot deel dankzij Simone dat we die hebben kunnen

van nu.’

12

podium _ december 2016

Rob: ‘Ik denk dat er een veel betere verbinding mogelijk is tussen politiek en onderwijsveld. We moeten proberen het eens te worden over wat nu echt de hoofdzaken zijn.

Als dat lukt, en onze verschillende rollen zijn duidelijk, dan kunnen we het bij grote issues hebben over wat echt kan werken, en daar gemeenschappelijk leiderschap op zetten.

Vervolgens moeten we samen zorgen dat dit door de politiek herkend en erkend wordt.’

Cao Ook bij het totstandkomen van nieuwe cao’s is het veld nu directer betrokken. Tegenwoordig onderhandelt de PO-Raad namens de werkgevers, maar in 2000 deed de minister van Onderwijs dat nog. Rob zat in die tijd meermalen namens OCW aan de onderhandelingstafel. ‘Die werkwijze was efficiënt’, zegt hij. ‘Het voordeel was dat de partij die aan de geldkraan zit, namelijk de politiek, vertegenwoordigd door een ambtenaar, ook de onderhandelingen voerde. Tegelijkertijd: als je wilt dat de koers

cao-boekwerk, omdat men last heeft van die gedetail-

decentraal wordt uitgezet, is het raar om zoiets belangrijks

leerde regels en omdat het steeds zo’n moeite kost om

als de arbeidsvoorwaarden op een ander niveau te regelen.

tot een cao-akkoord te komen. ‘Als ik het land in ga zeg ik:

Ik denk daarom dat die decentralisering een goede beslis-

“Jongens, we zullen het echt moeten doen met de vakbon-

sing is geweest.’

den, want zo zit de wereld in elkaar en we hebben ze dus

Simone: ‘Wij krijgen wel veel kritiek van onze leden omdat

hard nodig.” Hoe zie jij dat, Rob?’

de cao maar liefst 400 bladzijden telt. Dat komt ook door-

Rob: ‘Ik denk ook dat het belangrijk is om hierbij samen

dat OCW destijds aan de tafel zat. Daardoor zijn er veel

met vakbonden op te trekken. Het alternatief is dat je

dingen in gekomen die voor de bonden interessant waren,

tegenover elkaar staat; dat levert weinig op. De vakbon-

en voor OCW minder omdat ze geen geld kostten. Verder

den staan wel voor een grote vernieuwingsopgave. Daar

staan er in de cao nog erfenissen van het declaratiestelsel,

zie je vaak oude antwoorden op de problemen van hier

tot vorig jaar bijvoorbeeld dat een school met x leerlingen

en nu. Die vernieuwing is cruciaal, zeker voor deze sec-

een directeur moet hebben in salarisschaal y. Dat was de

tor, waar arbeidsvoorwaarden vaak gecombineerd worden

bekostiging. En men wilde voorkomen dat er meer gede-

met gesprekken over de leraar en personeelsbeleid. De

clareerd zou worden dan in de bekostiging zat. Wij konden

vakbond moet vernieuwen, maar moet wel onderdeel zijn

helaas niet met een schone lei beginnen. Onze leden ver-

van het gemeenschappelijke werken aan oplossingen.

wachten dat wij tot een mooie, dunne, strakke cao komen,

Bovendien hebben de vakbonden een behoorlijke organi­

maar dat kost helaas meer tijd.’

satiegraad in het onderwijs.’

Vakbonden

De tijd is op: beiden moeten door naar een volgende

Simone signaleert dat er binnen de sector po geen positief

afspraak. Als ze nog even poseren voor de fotograaf,

beeld heerst van de onderwijsbonden. Vanwege dat dikke

switcht het gesprek moeiteloos naar basketbal. n

WAT DOET DUO VOOR HET PO? De Dienst Uitvoering Onderwijs regelt voor het ministerie van OCW de bekostiging van het primair onderwijs. DUO verzamelt informatie over scholen en leerlingen en stelt deze ook beschikbaar aan het onderwijsveld voor bijvoorbeeld Vensters en leerlingprognoses. Vanaf 2018 wordt de eindtoets basisonderwijs digitaal. DUO zal dit faciliteren.

podium _ december 2016

13

O P E N B R IE F S C H O O L B E S T U U R D E R A A N S A N D E R D E K K E R:

‘Kom uw belofte na en snijd écht in administratieve lasten’ Geachte heer Dekker,

In het voorgaande artikel

U heeft onlangs duidelijk gesteld dat het onderwijs niet opgezadeld moet

bespreken Simone

worden met nog meer administratieve lasten. Tegen Van de Werf, auteur

Walvisch en Rob Kerstens

van het boek ‘Meester Mark draait door’, gebruikte u in dat verband zelfs de woorden ‘hard aanpakken’. U riep leerkrachten op tot ‘burgerlijke

de bureaucratie waarmee

­ongehoorzaamheid’. Zij moesten geen onnodige administratie bijhouden

scholen te maken krijgen.

die door de directie of het schoolbestuur wordt opgelegd.

Dat wordt geïllustreerd door onderstaande open brief die Frans Cornet, directeurbestuurder van Amstelwijs

Enkele maanden later krijgt het onderwijs bericht over twee nieuwe ­admini­stratieve lasten die door u opgelegd gaan worden: 1 Schoolbesturen moeten gaan registreren én doorgeven aan DUO op welke ‘benoemingsgrondslagen’ leerkrachten zijn benoemd 2 Leerkrachten moeten hun bevoegdheid registreren in het Lerarenregister.

(openbaar primair onder­

De schoolbesturen ontvingen recent via DUO een vooraankondiging van deze

wijs) in Amstelveen, op

nieuwe administratieve lasten. Ik heb het woord ‘benoemingsgrond­slagen’

persoonlijke titel stuurde

gegoogeld, maar kwam het nergens tegen, behalve in uw wets­voorstel. Er is blijkbaar een nieuwe administratieve last opgelegd én uitgevonden.

aan staatssecretaris Sander

Misschien kunt u de wetswijziging vergezeld laten gaan van flankerend

Dekker.

beleid, waarin minstens drie administratieve lasten worden geschrapt om zo toch vermindering van administratieve lasten te creëren?

Tijdens uw bewindsperiode zijn er diverse nieuwe administratieve lasten ingevoerd. Ter illustratie twee voorbeelden: Tot 2015 stond er één vakje in de leerlingenadministratie achter ‘schooladvies’. Nu staan er twee vakjes. Als de uitslagen van de eindtoets binnen zijn en een advies naar boven wordt bijgesteld, moet de leerkracht opnieuw inloggen en in het nieuwe vakje het herziene advies typen. De leerkrachten mogen van u niet in één handeling het oorspronkelijke en aangepaste advies intypen. Nee, dat moet in twee keer (in maart en in april/mei), zodat u kunt monitoren hoeveel adviezen er verhoogd zijn. Ook de reden waarom een leerling niet heeft meegedaan met de eindtoets, moet vastgelegd. Want, aldus DUO, de inspectie controleert dit.

Het tweede voorbeeld komt uit de wetswijziging rondom de sociale veiligheid op school. Sinds u artikel 4C toevoegde aan de WPO, is de school wettelijk verplicht met een instrument de sociale veiligheid van de leerlingen te monitoren. Aan de begrijpelijke en terechte verplichting om de sociale veiligheid te bevorderen, is de administratieve last van monitoring toegevoegd.

Misschien kunt u deze maatregelen alsnog compenseren door andere administratieve lasten te schrappen? Ik doe geen suggesties; iemand die visie heeft op welke administratieve lasten er toegevoegd mogen worden in tijden dat er enorm geklaagd wordt over de bureaucratie, heeft vast ook zicht op welke administratieve lasten geschrapt kunnen worden.

Deze brief is overigens niet persoonlijk bedoeld. Ik geloof niet dat u als missie heeft de administratieve lasten te verhogen. Ik wil alleen graag wijzen op de grote kloof tussen de zinnen die aan tafel uitgesproken worden bij ‘Pauw’ of ‘De Wereld Draait Door’ en de werkelijkheid. Het zou politici sieren als ze óf eerlijk zeggen dat de administratieve lasten niet naar beneden kunnen omdat men nu eenmaal veel verantwoord wil hebben, óf met een verrassend wetsvoorstel komen, waarin aantoonbaar een aantal administratieve lasten wordt afgeschaft.

Dank dat u de tijd wilde nemen om mijn brief te lezen.

Een onderwijsbestuurder

14

podium _ december 2016

C O L U M N D O O R G E R A R D VA N D R IE L E N

Op weg naar een kleine en witte pabo?

De arbeidsmarkt van het

leerlingen en hun ouders en een rolmo-

primair onderwijs blijft een

del zijn.

punt van aanhoudende zorg.

We staan voor de opgave om de ambi-

De belangstelling voor het werken in

tie van hoge kwaliteit vast te houden

het onderwijs neemt nog steeds af.

en er tegelijkertijd voor te zorgen dat

Maar in delen van de Randstad is er

potentiële studenten goed zijn toege-

juist sprake van demografische groei.

rust voor de pabo. Anders wordt de

Daar zullen op termijn meer leerkrach-

pabo een kleine opleiding voor jonge

ten nodig zijn.

witte vrouwen in een verkleurde stad.

Sinds ik in het onderwijs werk heb ik

We moeten toe naar nieuwe oplossin-

het verschijnsel van het verwachte

gen. Geef bijvoorbeeld jonge mensen

lerarentekort zeker twee maal voorbij

eventueel meer tijd om het gewenste

zien komen. Beide keren werd er met

entreeniveau te bereiken. Ontwikkel

grote zorg over gesproken en was er

een extra jaar voor groepen met een

een brede verlegenheid als het ging om

specifieke leerbehoefte. Ontwikkel

de vraag wat de juiste beleidsreactie

samen met roc’s en hogescholen een

hierop zou moeten zijn. Vervolgens

uitstroomprofiel voor niveau 4, gericht

bleek na enige jaren dat het dreigende

op doorstroom naar het hbo. Maak voor

tekort in rook was opgegaan, veelal

dergelijke maatregelen ruimte in de

omdat de tekortproblematiek werd

bekostiging van middelbaar en hoger beroepsonderwijs.

geabsorbeerd binnen de scholen. Het ogenschijnlijke gemak waarmee des-

in de pabo op het goede startniveau

We moeten alles op alles zetten om

tijds de dreiging van die tekorten werd

kunnen worden gebracht. Dat raakt

voldoende en goede leerkrachten

afgewend, leidde met terugwerkende

met name de mbo-studenten, die een

te krijgen, die in de grootstedelijke

kracht tot een wat laconieke houding

belangrijk deel van de instroom vor-

scholen kinderen en ouders uit allerlei

ten opzichte van het lerarentekort. Het

men. Doordat de mbo’ers nu op grote

culturen kunnen inspireren. We moeten

zou zichzelf wel oplossen.

schaal uitvallen of wegblijven, is de

talent niet verloren laten gaan. De

Diezelfde laconieke houding kom ik nu

instroom op de pabo’s in de grote ste-

Inspectie stelde onlangs terecht de

ook tegen als het erom gaat hoe we

den fors gedaald. In Rotterdam en Den

ongelijke kansen in het onderwijs aan

de komende jaren in de behoefte aan

Haag bedraagt de afname zelfs meer

de orde. De minister maakt nu in het

nieuwe leerkrachten in de grote steden

dan vijftig procent. In Amsterdam en

kader van de nieuwe Gelijke Kansen

moeten voorzien. Ik maak me zorgen

Utrecht zal dat niet veel beter zijn.

Alliantie € 2,5 miljoen beschikbaar voor

over die houding. Ik denk namelijk dat

Die daling bedreigt de continuïteit van

de aansluiting tussen mbo en hbo ten

we nu met een ander proces worden

de pabo’s en vergroot het verwachte

behoeve van de doorstroming naar

geconfronteerd dan destijds. Kijk naar

lerarentekort.

de pabo. Gezien de omvang van het

wat er nu gebeurt met de pabo’s.

De groep mbo’ers die nu op grote

probleem lijkt dat me vooral een start-

Recentelijk was er veel kritiek op de

schaal wegblijft, bevat in de grote

subsidie. Er zal structureel veel meer

kwaliteit van hun afgestudeerden. Als

steden veel jonge vrouwen met een

nodig zijn om vernieuwende trajecten

reactie hierop hebben ze hun kwali-

migrantenachtergrond. Het uitvallen

op te zetten om het talent dat we eer-

tatieve eisen fors opgeschroefd. Er

van deze potentiële leerkrachten is

der zijn kwijtgeraakt, in de toekomst

zijn taal- en rekentoetsen ingevoerd,

spijtig voor de basisscholen in de grote

goed voorbereid aan de studie te laten

het afstuderen is fors aangescherpt

steden, die deze leerkrachten nodig

beginnen.

en sinds kort zijn er toelatingstoetsen

hebben. Op veel van deze scholen

voor de wereldvakken.

is de leerlingpopulatie grotendeels

Gerard van Drielen is voorzitter CvB

Verhoging van de kwaliteit is uiteraard

‘verkleurd’. Juist deze jonge mensen

van Stichting Christelijk Onderwijs

prima. Maar helaas is er niet bij stil-

kunnen vanuit hun achtergrond een

Haaglanden. Daarvoor was hij lid van

gestaan hoe alle potentiële instromers

goede verbinding leggen met deze

het CvB van Hogeschool Rotterdam.

podium _ december 2016

15

N U T E KO R T E N D R E IG E N:

‘Maak lerarenvak aantrekkelijk voor bredere groepen’ Er dreigt een lerarentekort in het basisonderwijs. Nu er minder studenten afstuderen aan de pabo wil de PO-Raad nieuwe groepen hoger opgeleiden aantrekken. Dat kan goed, volgens vicevoorzitter Simone Walvisch, omdat het lerarenberoep veel analytischer is geworden. ‘Dat maakt het ook interessant voor andere hoger opgeleiden.’

T EK S T MIR JA M JA N SSEN

HET PRIMAIR ONDERWIJS IN CIJFERS

In 2015 werkten in totaal

De afname van het aantal banen

167.890 personen in het primair

weerspiegelt de afname van het

onderwijs, samen goed voor

aantal leerlingen in het primair

120.960 fte. Het aantal fte’s is

onderwijs. Dat aantal is tussen

tussen 2011 en 2015 met ruim

2011 en 2015 met meer dan

7 procent teruggelopen, terwijl

5 procent gedaald tot ruim

het aantal werkzame personen

1.546.000.

in deze periode met 6 procent is gedaald. Deze daling lijkt wel in sterkte af te zwakken.

16

podium _ december 2016

De afgelopen jaren was er sprake van een overschot aan

zijn verwelkomd op de arbeidsmarkt. ‘Ze zijn vanwege het

leerkrachten in het basisonderwijs, maar inmiddels begint

overschot opgenomen in pools, maar dat zijn geen aan-

dat om te slaan. Het beeld is op het ogenblik nogal diffuus,

trekkelijke banen. Je moet dan steeds maar zien of er werk

zegt Simone Walvisch. ‘In sommige gebieden is sprake van

voor je is. Mensen gaan dan verder kijken en zo verlies je

krimp en zitten mensen thuis. Maar met name in de grote

jonge mensen, die ook in de toekomst waarschijnlijk niet

steden begint het lerarentekort al merkbaar te worden.

meer beschikbaar zijn. Besturen zouden moeten proberen

De vervanging wordt de komende tijd al echt een pro-

om jonge leraren meer aan zich te binden. Zo maak je het

bleem. We weten niet precies hoe groot het tekort wordt,

voor jongeren aantrekkelijk om in tijden van een overschot

maar we willen het voor zijn. Als we niet ingrijpen moeten

toch naar de pabo te gaan.’

er net als rond 2000, toen er ook een tekort was, groepen worden samengevoegd of moeten ib’ers en directeuren zelf

Zij-instromers

voor de klas gaan staan.’

Zowel Walvisch als Vermeulen zoeken bredere oplossingen.

‘We vissen nu voornamelijk in de vijver van 17-jarige havisten en we willen de groep potentiële leraren uitbreiden’,

‘Het beroep is veel analytischer geworden. Dat maakt het werk ook interessanter voor mannen’

zegt Walvisch. ‘In de eerste plaats via de academische lerarenopleiding voor vwo’ers, maar ook door een versnelde bachelor- of masteropleiding voor mensen die al een andere hbo- of wo-opleiding hebben gedaan. Alle pabo’s hebben deeltijdopleidingen. Alleen zijn die niet altijd toegesneden op het kennisniveau van deze deelnemers.

Als ze al een hogere opleiding hebben gevolgd, kunnen ze

De oorzaken voor het tekort zijn complex. Er vertrekken

meer aan. Daar zou meer rekening mee kunnen worden

de komende jaren veel leerkrachten uit het onderwijs.

gehouden.’

Een kwart van het onderwijzend personeel is 55 jaar of

Vermeulen vindt dat de wisselwerking tussen het onderwijs

ouder. Deze mensen gaan binnen twaalf jaar met pensioen.

en andere sectoren beter zou kunnen. ‘Het is voor zij-

Tegelijk ziet het ernaar uit dat de instroom van jonge lera-

instromers niet eenvoudig om in het onderwijs aan de slag

ren geen gelijke tred houdt met de uitstroom van ouderen.

te gaan. Andersom is het lastig om vanuit het onderwijs de overstap naar een andere sector te maken. Betere carriè-

Instroom pabo

remogelijkheden zouden het beroep aantrekkelijker maken.

Dat komt vooral omdat de instroom in de pabo sterk is

Dat zou kunnen door meer onderzoeksfuncties in de school

afgenomen. In 2007 studeerden nog 7.000 studenten af

te introduceren en vaker gebruik te maken van technolo-

aan de pabo, maar in 2020 zijn dat er naar verwachting

gie. ICT biedt tal van nieuwe mogelijkheden. Een deel van

nog maar 3.500, zo blijkt uit gegevens van onderzoeks-

het “stampwerk” zou technologisch ondersteund kunnen

bureau Centerdata. De afname komt door de verscherpte

worden, de leerkrachten kunnen zich dan op begeleidende

instroomtoets die sinds twee jaar wordt afgenomen om

en opvoedkundige taken concentreren. Daarnaast krijg

de kwaliteit van de studenten op te vijzelen. Walvisch:

je dan functies voor ICT’ers of voor mensen die zich met

‘Op zich zijn we blij met deze toets, maar we moeten nu

serious gaming bezighouden.’

wel op zoek naar aanvullende manieren om leraren op

Walvisch wijst erop dat dit soort veranderingen het

te leiden.’

onderwijs interessanter maken voor een nieuwe groep

Marjan Vermeulen, bijzonder hoogleraar docentprofessio-

professionals. ‘Het beroep is veel analytischer gewor-

nalisering aan de Open Universiteit, wijst erop dat veel pas

den: je moet kijken wat kinderen kunnen, welke volgende

afgestudeerde leerkrachten de afgelopen jaren niet prettig

stap ze kunnen zetten en hoe dat het beste kan. Je moet

De ontwikkeling van de werkge-

De gemiddelde leeftijd van het

Om op sterkte blijven, moet het po

legenheid verschilt per regio. In

personeel stijgt. Het po telt veel

het vooral hebben van de instroom

het westen en het midden van het

55-plussers. Van de directieleden

van jongeren onder de dertig jaar,

land waren er tussen 2011 en 2015

is meer dan de helft ouder dan

maar die loopt terug. Het aantal

nog regio’s met lichte groei (tot

55 jaar, van de leraren meer dan

pabo-studenten neemt af. In

2,5 procent). In Zuid-Limburg en

een kwart en van het onderwijs-

2014 studeerden hier nog 23.9991

Noord-Groningen slaat de krimp

ondersteunend personeel bijna

studenten, in 2019 zijn dat er naar

hard toe: hier daalt de werkgele-

30 procent. Gemiddeld is 17 pro-

verwachting 21.287.

genheid met 5 procent.

cent van de leraren man.

podium _ december 2016

17

‘We moeten op zoek naar aanvullende manieren om leraren op te leiden’

het gebied van leren. Als ze die expertise kunnen blijven ontwikkelen, individueel en als team, en vooraan kunnen staan bij vernieuwingen, dan maak je het vak veel interessanter. Het onderwijs moet in dat opzicht ook kunnen concurreren met andere sectoren. Het moet een modern beroep worden, waarbij je niet alleen oplepelt wat anderen hebben bedacht.’

wetenschappelijke inzichten opzoeken bij bepaalde proble-

Ten slotte wijst Walvisch op de lage salarissen in het

men. De analytische manier van werken maakt het beroep

onderwijs. ‘Als we meer leraren met een academische

ook interessanter voor mannen. We horen trouwens van de

opleiding willen, kan dat niet met het huidige salaris. Het

pabo’s dat het percentage jongens is toegenomen sinds de

is bijvoorbeeld lager dan dat in het voortgezet onderwijs.

eisen voor de instroomtoets zijn verscherpt.’

Als je de kwaliteit van leraren wilt verbeteren, moet je ook hiernaar kijken. Staatssecretaris Sander Dekker besloot

Hogere salarissen

onlangs dat je met pabo ook op het vmbo mag lesgeven

Wat Vermeulen betreft krijgen leerkrachten meer ruimte.

en prompt zie je mensen daarheen vertrekken. Dat lijkt

‘De vraag is nu: is een leraar uitvoerder van overheids-

logisch, omdat het beter betaalt. We moeten zorgen dat

beleid of ontwerper van onderwijs? Leerkrachten krijgen

we weer bovenaan de lijstjes van aantrekkelijke beroepen

voortdurend te horen dat ze moeten vernieuwen, maar

belanden. Jongeren van tegenwoordig willen meer loop-

anderen bepalen wat dat de inhoud van de vernieuwing is.

baanmogelijkheden en goed verdienen. Daar moeten we

Leraren zijn hoger opgeleide kenniswerkers, experts op

ook rekening mee houden.’ n

Illustratie: Ayal Pinkus

18

podium _ december 2016

Mijn gebouw ‘Tegels die van de muren komen, vieze, oude toiletvoorzieningen, kapotte plafondplaten, afbladderende verf, kapotte radiatoren, metselwerk dat aan vervanging toe is en tochtige of te warme lokalen door het ontbreken van mechanische ventilatie.’ De lijst met gebreken die Pieter Lassche, directeur van de gereformeerde basisschool Johannes Calvijn in Hoogeveen, opnoemt is lang. De slechte huisvesting, zegt hij, grijpt in op de manier waarop onderwijs wordt gegeven. ‘Ons gebouw uit 1964 is gebouwd naar de maatstaven van vijftig jaar geleden. Een lange gang met lokalen links en rechts waartussen geen verbinding mogelijk is. Wij willen van leerkrachtgestuurd onderwijs naar samenwerking en groepsdoorbrekend werken, maar dat is hier niet realiseerbaar.’

In 2014 trok de gemeente vanwege geldgebrek het gezamenlijk met schoolbesturen opgestelde integraal huisvestingsplan voor de Hoogeveense scholen in. De Johannes Calvijnbasisschool zag de beloofde nieuwbouw aan haar neus voorbijgaan. Lassche: ‘Door een gebrek aan visie bij de gemeente over hoe nu verder, weet ik niet waar ik aan toe ben. Na plaatselijk protest krijgen de scholen die er het allerslechtste bijstaan alsnog nieuwbouw.

Doordat wij op het oog steeds geprobeerd hebben het gebouw zo goed mogelijk te onderhouden, met behulp van ouders, vissen we nu achter het net.’ n

podium _ december 2016

19

H E T NIE U W E IN S P E C T IE T O E Z IC H T

Een kwestie van ver

20

podium _ december 2016

trouwen en ambitie Geen afvinklijstjes, maar een onderwijsinspectie op enige afstand, als kritische vriend van het schoolbestuur. Dat is het nieuwe toezicht in een notendop. De eerste schoolbesturen zijn ermee aan de slag.

T EK S T A NNEMIEK E KO OPER

Arnold Jonk, hoofdinspecteur:

‘Ik zie graag dat een school zelf zijn ambities bepaalt’ Een nieuwe manier van toezichthouden: waarom eigenlijk?

Arnold Jonk: ‘Jarenlang keken we vooral naar de echte ­risico’s, naar de zwakke en zeer zwakke scholen en besturen. Daar is met succes veel steun omheen georganiseerd.

Dat schept ruimte om de aandacht te richten op de vraag hoe we ook scholen die voldoende en goed presteren, ­stimuleren in de ontwikkeling.

Ook hebben we gezien dat ook het onderwijsveld zelf verandert. Steeds meer besturen nemen de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs, een randvoorwaarde om het onderwijs verder te verbeteren.

We zoeken naar manieren om dat eigenaarschap bij scholen en besturen te honoreren.

Daarnaast is er een flinke politieke discussie geweest over de vraag wat precies verplicht is en wat de vrijheid van onderwijs is. Wat is de rol van de Inspectie? Dit heeft een belangrijke aandeel gehad in het nieuwe toezicht.’

(Zie kader-red.)

Schoolbesturen krijgen meer verantwoordelijkheid.

Anderhalf jaar geleden was het nog de vraag of zij

vroegen ons: “Hoe gaat het met die school?” Dat gebeurt

daar klaar voor waren. Is dat nu anders?

nu niet meer. Met het nieuwe toezicht kan het ook niet

‘De schrijver en politicus Vaclav Havel zei: “Hoop is ergens

meer, en dat is maar goed ook.’

aan werken omdat het goed is, omdat het kansrijk is”.

Zo kijk ik hier ook naar. Natuurlijk is niet iedereen er klaar

Is de inspectie er klaar voor?

voor. Maar als je op iedereen gaat wachten, kom je ner-

‘Al onze inspecteurs en analisten worden opgeleid en

gens. Als je denkt dat dit de manier is om een bijdrage te

getraind. We zoeken naar een nieuwe balans tussen oor-

leveren aan onderwijsverbetering, ben je verplicht om het

delen en stimuleren. Stimuleren krijgt een zwaardere rol.

uit te proberen.

We moeten oordelen uitspreken op het niveau van het

Uit de pilots die we hebben gedaan, blijkt dat veel scholen

bestuur. Dat vraagt een andere manier van dialoogvoering

er op een goede manier invulling aan geven. Maar er zul-

en nieuwe kennis en vaardigheden. Inspecteurs moe-

len ook besturen ontdekken dat ze echt onvoldoende zicht

ten keuzes maken over hoe ze hun onderzoek inrichten.

hebben op de kwaliteit van hun onderwijs. Vijf jaar gele-

Wat vertrouw je? Wat laat je aan de bestuurder?

den hadden veel besturen daar geen goed beeld van; die

We zijn volop bezig en we zullen op tijd klaar zijn.’

podium _ december 2016

21

Deze school komt niet voor in het artikel

John Verdaasdonk, voorzitter CvB KPO Roosendaal:

‘Onze lat ligt hoger dan die van de inspectie’ De scholen van KPO Roosendaal doen sinds september

scholen het doen. Onze leraren zijn trots op hun werk.

mee aan het nieuwe toezicht. John Verdaasdonk: ‘In mijn

Dat is zó belangrijk voor goed onderwijs. Zij zijn het

vorige baan heb ik ervaren wat het doet met mensen als

vliegwiel.

je vanuit je eigen overtuiging werkt aan goed onderwijs

Als je er zo in staat, past het niet om een externe partij

en niet omdat de inspectie dat wil. Ik vind dat wanneer

als de inspectie te laten langskomen om te kijken of de

een leraar ’s ochtends de benen uit bed zwaait, hij al

kwaliteit goed is. Ik vind dat een teken van onvermogen.

de vraag moet kunnen beantwoorden: “Waarom geef ik

Ik wil zelf weten hoe het gaat, bijsturen als het beter kan

onderwijs zoals ik dat doe?” Daarmee doe je een appèl op

en nadrukkelijk onze successen vieren. En van de inspec-

de professionaliteit van de mensen en krijg je het eige-

tie weten of ons beeld klopt, of we misschien ergens

naarschap weer terug in het onderwijs. We zijn dat met

een blinde vlek hebben. Dat is precies waar het nieuwe

zijn allen onderweg enigszins kwijtgeraakt. Schoolplannen

toezicht om draait. Kom maar kijken, wij laten graag zien

waren papieren tijgers en verdwenen in de kast.

hoe we het doen. Onze lat ligt daardoor hoger dan die van

Bij KPO werken we steeds meer vanuit onze eigen kracht.

de inspectie. Maar we doen het niet voor haar, maar voor

We hebben een eigen auditteam dat bekijkt hoe onze

onszelf, en vooral voor de leerlingen.’

Een uitgebreide versie van dit interview is te vinden op: www.poraad.nl/nieuws-en-achtergronden/kom-maar-kijken-wij-laten-graag-zien-hoe-we-het-doen

22

podium _ december 2016

De politiek wil nog steeds dat de inspectie op alle

waarborgfunctie. Ik zie graag dat een school zelf zijn ambi-

scholen komt. Gaat er wel écht iets veranderen?

ties bepaalt, in de gaten houdt of hij die waarmaakt en dit

‘Dat bezoek aan scholen kunnen we op verschillende

ook vertelt aan ouders. Als een school dát doet, kunnen wij

manieren invullen. We kunnen bijvoorbeeld thematisch

daarop aansluiten. Dat is de kern van het nieuwe toezicht.

onderzoek doen. Dan ga je op school in gesprek over hoe

Helaas zie je bij Scholen op de kaart onder “resultaten” vaak

je omgaat met onderwerpen als kansenongelijkheid. Dat

alleen de scores op de eindtoets. Dat is een heel mager

hoeft niet per se een rapport over die school op te leveren,

beeld van brede onderwijskwaliteit. Als scholen geen bre-

maar geeft wel een goed beeld van de sector. Als het nodig

dere ambities formuleren en zich niet verantwoorden, is het

is, kan je terugkomen voor een kwaliteitsonderzoek. Als je

wachten tot beleidsmakers, politici en toezichthouders gaan

nooit bij een school komt en alleen kijkt naar cijfers en sig-

helpen bij het formuleren van die ambities.’

nalen, kan je een school missen waar het niet goed gaat.’

Gaat dit nieuwe toezicht Zit de inspectie er dan niet alsnog weer bovenop?

‘Dat zie ik helemaal niet zo.

Een groot deel van onze bezoeken is stimulerend van aard. Een Kamerlid zei in een debat: “Het zou toch wel heel zonde zijn als je als goede school nooit meer profiteert van een onderwijsinspecteur die langskomt.” Ons bezoek is niet alleen slecht nieuws,

­daaraan bijdragen?

‘Als scholen geen bredere ambities formuleren en zich niet verantwoorden, is het wachten tot beleidsmakers, politici en toezichthouders gaan helpen bij het formuleren van die ambities’

‘Ja. Wij zeggen tegen een school en bestuur: laat maar zien wat je nastreeft. Dat dwingt tot nadenken. Ik vind het ook belangrijk dat besturen bij elkaar kijken en kritisch zijn op elkaar. Maar het moet geen bureaucratie worden. Als ik een schoolleider over twee jaar vraag wat hij aan het nieuwe toezicht

je kan er ook echt iets aan

heeft gehad, moet het niet zo

hebben.’

zijn dat hij zegt: “Een hoop werk”.’

Er is een maatschappelijke tendens breed naar het onderwijs te willen kijken. Tegelijkertijd

Hoe gaat dit helpen het onderwijs te verbeteren?

willen scholen en besturen ook niet méér

‘Ik geloof erg in intrinsieke motivatie van mensen. In het

deugdelijkheidseisen waarop toezicht wordt

onderwijs ligt die voor het oprapen. Mensen werken heel

gehouden. Dit lijkt onverenigbaar.

graag aan verbetering die ze zichzelf hebben voorgenomen.

‘Dat is het niet. We zijn allemaal met elkaar eens dat

Het is echt lastig om te werken aan andermans idee over

onderwijs meer is dan taal en rekenen en tegelijkertijd

hoe het beter kan, als je daar zelf eigenlijk niet achter staat.

dat je wél naar taal en rekenen kijkt als je wil bepalen

Overigens bepaalt niet de bestuurder wat goed onderwijs is.

of een school door de bodem zakt. Maar verwar toe-

Bestuurders, schoolleiders en leraren moeten samen werken

zicht en verantwoording naar je omgeving niet met die

aan hun ambities. Als dat lukt, boek je resultaten.’ n

HET NIEUWE TOEZICHT Het nieuwe inspectietoezicht houdt in dat de Inspectie van

wat goed gaat verder te helpen verbeteren. Eigen ambities

het Onderwijs niet langer alle scholen bezoekt. Haar toezicht

en het ontwikkelen van een verbetercultuur staan ­centraal.

begint bij schoolbesturen. Deze moeten laten zien hoe ze de

Een schoolbestuur kan zelf aangeven dat ze wil dat de

kwaliteitszorg hebben geregeld. Het schoolplan vormt daarbij

inspectie een bepaalde school bekijkt. Een school kan dan

het uitgangspunt. Heeft een bestuur dit niet op orde of loopt

ook een gedifferentieerd eindoordeel en het label ‘goed’

een school het risico zwak of zeer zwak te worden, dan zal

krijgen.

de inspectie ook de betreffende school of scholen bezoeken.

Zeventig schoolbesturen zijn pas gestart of starten binnen­

De waarborgfunctie van de inspectie blijft onveranderd. De

kort met het nieuwe kader. Op 1 augustus 2017 gaat het

norm voor basiskwaliteit is dat een bestuur en zijn scholen

voor álle besturen gelden.

voldoen aan de deugdelijkheidseisen rond de onderwijskwali-

Leden van de PO-Raad hebben via het Netwerk Inspectie

teit, de kwaliteitszorg en het financieel beheer.

Toezicht meegedacht over de vormgeving van het nieuwe

De inspectie heeft daarnaast een stimulerende taak om dat

toezicht.

podium _ december 2016

23

Huisvestingsnieuws

‘NEEM RENOVATIE EN IHP OP IN DE WET’ De PO-Raad, VO-raad en VNG hebben een bestuurlijke commissie (met vertegenwoordigers uit hun achterbannen) aangesteld die met voorstellen zal komen om knelpunten

Goede huisvesting is een absolute voorwaarde voor goed onderwijs. Via onder andere podium blijven we u informeren over

op te lossen waar schoolbesturen en gemeenten tegenaan lopen bij onderwijshuisvesting. Een veelbesproken knelpunt is de verantwoordelijkheid voor de renovatie van schoolgebouwen. Op dit moment zijn er geen wettelijke

actuele huisvestingszaken. In dit nummer:

afspraken gemaakt over wie hiervoor verantwoordelijk

een nieuwe subsidie voor een gezond en

is. Dat vertraagt het tempo waarin scholen in Nederland

duurzaam schoolgebouw, en een voorstel voor opname van renovatie en IHP in de wet.

worden aangepast of vervangen. Zonde, want renovatie is vaak goedkoper en duurzamer dan nieuwbouw.

De commissie heeft onder meer op het terrein van renovatie een voorstel gedaan.

De belangrijkste elementen uit dit voorstel van de commissie zijn:

• Het integraal huisvestingsplan (IHP) wordt in de wet opgenomen. De jaarcyclus die nu de basis vormt verdwijnt

SUBSIDIE VOOR GEZOND EN DUURZAAM SCHOOLGEBOUW Onderzoek wijst uit dat leerlingen en leraren beter presteren in een schoolgebouw met een goed binnenklimaat. Mede daarom heeft de overheid de afgelopen maand een subsidie beschikbaar gesteld waarmee schoolbesturen extern advies kunnen inhuren voor verduurzaming van hun schoolgebouwen. De subsidie, die onderdeel is van de Green Deal Scholen, bedraagt 50 procent van de advieskosten, tot een maximum van 3.500 euro. Hiervan kunnen 150 schoolbesturen gebruikmaken.

24

podium _ december 2016

• Schoolbesturen zijn verplicht een meerjarenonderhouds­

Dit voorstel moet leiden tot een stevige aanpassing van

plan (MOP) vast te stellen en voor de uitvoering daarvan

de WPO en WVO en de modelverordening van de VNG.

een voorziening te vormen

Zo wordt de bestaande jaarcyclus vervangen door een

• Gemeentebesturen worden verplicht een IHP vast te

meerjarenbeleid op basis van het IHP. Met de aangedragen oplossingen zou de balans tussen gemeenten en

stellen

• Het IHP en MOP worden geïntegreerd in een gezamenlijk

schoolbesturen verbeterd kunnen worden. Desalniettemin blijft het aantal beschikbare middelen ontoereikend voor

plan

• Het IHP wordt elke vier jaar (in het tweede jaar van een coalitieperiode) geëvalueerd en zo nodig aangepast

goede onderwijshuisvesting, concluderen de PO-Raad, VO-raad en VNG. n

aan veranderende omstandigheden. Voor aanpassing is instemming van de schoolbesturen noodzakelijk

• Gemeenten stellen een meerjarig (tenminste vierjarig) budgetplafond in

• De kwaliteitskaders voor het po, vo en het bouwbesluit worden leidend

PO-RAAD ONTWIKKELT HUISVESTINGSVISIE In 2017 komt de PO-Raad met een eigen PO-Huisvestings­visie. De conceptvisie zal eerst

• Gemeenten worden gestimuleerd om vrijvallende

worden besproken in netwerken en kennisgroepen.

middelen te herinvesteren door het creëren van een

Vervolgens zal het plan worden voorgelegd aan de

onderwijsvoorziening

Algemene Ledenvergadering van de PO-Raad.

• Het investeringsverbod voor het onderwijs wordt verruimd, maar blijft onverkort gelden voor de eerste nieuwbouw van scholen.

D R IE V R AG E N A AN

Hugo de Jonge over ‘Turkse kwestie’:

‘Leraar is belangrijke gids bij burgerschapsonderwijs’ Hoe vindt u dat de betrokken

plotseling wegbleven. Dat hakt erin.

scholen met deze kwestie zijn

Leerkrachten die zich allerlei verdacht-

omgegaan?

makingen moesten laten welgevallen.

‘Het is voor deze scholen een hele

Van leraren werd veel gevraagd en het

heftige periode geweest. Het was bizar

was knap om te zien dat zij met rechte

om te zien dat sociale druk zo’n grote

rug overeind bleven. Zij bewaarden

rol speelt bij Rotterdamse ouders

de rust in de klas en voerden onver-

die hier voor het merendeel geboren

moeibaar gesprekken waar nodig. En

en getogen zijn. Je zou verwachten

bovenal bleven ze gewoon hun werk

dat ouders het belang van hun kind

doen: lesgeven.’

voorop stellen, maar het werd een politiek statement om je kind uit te

Welke les valt uit deze kwestie te

schrijven om daarmee aan te tonen

trekken?

dat je aan de goede kant stond. Tot

‘Allereerst is hiermee de schijnwerper

nepuitschrijvingen aan toe. Op een

gezet op het belang van burgerschap

indrukwekkende manier zijn de scho-

in het onderwijs. Het gesprek daar-

len omgegaan met de mediadruk en de

over moeten we blijven aanjagen.

De Rotterdamse onderwijs­

heftige gesprekken die er met ouders

Dat onderstreept wat een belangrijke

wethouder Hugo de Jonge zag

zijn geweest.’

rol de leraar hierin vervult als gids.

Hugo de Jonge: Foto Marc Nolte

na de mislukte coup in Turkije

Verder moeten we de vrijheid van

76 leerlingen en twee leerkrachten

Heeft u de indruk dat de

onderwijs niet af willen schaffen op

van basisschool Cosmicus en 66

spanningen doorspeelden in het

het moment dat die onder druk komt

leerlingen van Lyceum Kralingen

klaslokaal?

te staan, maar deze juist weerbaar

(voorheen: Cosmicus College),

‘Kinderen die huilend de klas uitgin-

maken.’ n

geassocieerd met de Gülen­

gen omdat ze van school moesten

beweging, vertrekken.

van hun ouders. Kinderen die

podium _ december 2016

25

Onderwijs aan nieuwkomers: Het aantal leerlingen in azc-scholen fluctueert

vervelend als een gemeente asielzoekers verwacht, die

sterk. Dat vraagt om goede afstemming tussen

dan niet komen. Iedereen staat klaar en ook de scholen

COA en besturen, en om flexibiliteit. Beide krijgen steeds meer vorm. Tegelijkertijd wordt

willen er tegenaan.’ Schoolbesturen merken op dat zij pas laat zicht krijgen op het aantal leerlingen dat ze kunnen verwachten. Dat heeft met de grillige instroom te maken,

ook hard gewerkt aan de kwaliteit van het

weet Boogerd. ‘Voor een niet-bezette plek in een azc wordt

onderwijs aan deze kinderen van nieuwkomers.

niet betaald, dus het COA is gedwongen om bij een te lage bezetting centra te sluiten.’

T EK S T L ISE T T E B L A NK E S T I JN

Leerlingenaantal gehalveerd In Winterswijk staat azc-school De Kolibrie. ‘In oktober Sinds februari van dit jaar daalt het aantal asielzoekers

2015 hadden we 65 leerlingen’, vertelt locatieleider Jolande

gestaag, en dat geldt ook voor hun kinderen van 4 tot 12

Mekking. ‘Nu zijn dat er nog 38, waarvan 30 kinderen uit

jaar. Lex Boogerd van het COA heeft de cijfers: ‘Per 1 okto-

het azc. Veel gezinnen verhuizen naar woningen in een

ber waren er 2.892 in de basisschoolleeftijd, tegen 3.875

andere plaats en er komen weinig nieuwe gezinnen in het

op 1 februari. En het aantal kinderen jonger dan vier jaar

azc. Gelukkig springt ons bestuur bij, waardoor we nog een

daalde met 717 tot 2.457. Maar overal in Europa zitten er

jaar met vier leerkrachten vier groepen kunnen draaien.

mensen in noodopvangplekken, dus die kunnen gaan bewe-

We hebben nu juist een team dat het heel fijn vindt om met

gen. We weten niet wat we kunnen verwachten.’

deze doelgroep te werken en dat daar ook ervaren in is.

Daar zit hem de kneep. Het komt regelmatig voor dat azc’s

Deze mensen kunnen hun expertise niet zomaar inzetten

sluiten, of maar gedeeltelijk bezet zijn. Dat heeft direct

op een nieuwe azc-school in een andere plaats, want die

invloed op de leerlingenaantallen van de scholen die het

valt onder een andere stichting dus dan verliezen ze hun

onderwijs aan deze kinderen verzorgen. Boogerd: ‘Het is

opgebouwde rechtspositie.’

26

podium _ december 2016

Samenwerking

het reguliere onderwijs, terwijl er in de buurt een azc/

Aan dat laatste punt wordt gewerkt, vertelt Mark

nieuwkomersschool met expertise is. Een aantal Syrische

Ruitenbeek van het team Nieuwkomers van de PO-Raad.

ouders die in Winterswijk wonen, heeft de kinderen op de

‘Gelukkig zien we steeds meer regionale samenwerking,

reguliere school gedaan die naast de onze ligt. Dat is hun

waarbij besturen binnen een regio elkaars personeel

goed recht, maar vervolgens worden wij gebeld om bijles

gebruiken en kennis delen. Soms zie je dat een regio

te geven aan de kinderen. Het is niet niks als je in een klas

worstelt met krimp en daardoor met bezuinigingen. We

van dertig kinderen een nieuwe leerling krijgt die geen

hebben gemeenten daarom gevraagd om rekening te

woord Nederlands spreekt. Onze azc-school heeft meer

houden met de omstandigheden van de schoolbesturen

ervaring met deze doelgroep. Het is voor de kinderen veel

en eventueel bij te springen.’ Ook Boogerd ziet het belang

beter als ze eerst een jaar naar een azc- of nieuwkomers-

van samenwerking en is blij dat die inmiddels ook lande-

school gaan die de basis op orde kan brengen.’

lijk meer vorm krijgt. ‘Het COA zit met OCW, het LOWAN, de PO-Raad en andere onderwijsorganisaties en de VNG

Laag uitstroomniveau

aan de regietafels. Opener kun je niet zijn.’ Er is nog een

Bij al die verhuizingen is een goed leerlingvolgsysteem

lichtpunt: na het vo krijgt nu ook het po maatwerk in de

extra belangrijk. Het ministerie van OCW heeft de PO-Raad

bekostiging van onderwijs aan nieuwkomers. Ruitenbeek:

subsidie gegeven om dat te laten ontwikkelen. Ruitenbeek:

‘Er is een afspraak over € 9.000 per leerling in het eerste

‘We zetten voor deze doelgroep vol in op kwaliteit. Dat is

jaar. Voor het tweede jaar wordt dat € 7.500; dit wordt wel

nodig, want het uitstroomniveau is lager dan verwacht. Het

­verrekend met gewichtengelden. En er is een extra tel­

aantal leerlingen dat als zwakbegaafd wordt aangemerkt

datum toegevoegd.’

ligt bij deze groep op een aantal scholen zelfs vijf keer hoger dan gemiddeld in het reguliere onderwijs. De vraag

Keuzevrijheid

is of dit aan de kinderen ligt, of dat we kritisch naar het

De leerlingenaantallen van azc-scholen dalen niet alleen

onderwijs moeten kijken. De inzet van leerkrachten is

door de groei van het aantal azc’s en het afnemende aantal

enorm, maar lesmethoden en doorgaande leerlijnen kun-

asielkinderen. De Kolibrie voelt ook de effecten van de

nen echt nog een stuk worden doorontwikkeld.’

snelle doorstroom, vertelt Mekking. ‘Vluchtelingen krijgen

Mekking vraagt extra aandacht voor de leerlingen tussen

vaak snel een huis. Hun kinderen krijgen dan maar een

tien en twaalf jaar. ‘Wij krijgen hen niet in 1,5 jaar op het

paar maanden nieuwkomersonderwijs en gaan dan naar

uitstroomniveau waar ze horen, waardoor ze niet goed

van kwantiteit naar kwaliteit ‘Gelukkig zien we steeds meer regionale samenwerking, waarbij besturen elkaars personeel gebruiken en kennis delen.’

podium _ december 2016

27

ACTIES PO-RAAD Onderstaande punten zijn bereikt door de PO-Raad, in samenwerking met LOWAN.

• H et aantal kinderen van vluchtelingen dat na drie maanden naar school gaat, nam toe van ruim 60% naar ruim 90%.

• B ekostiging eerste jaar naar € 9.000 euro per leerling.

• B ekostiging tweede jaar wordt € 7.500 per leerling.

Dit wordt wel verrekend met gewichtengelden.

• S tartende scholen worden ondersteund door een helpdesk.

• S cholen kunnen zich laten ‘adopteren’ door een school met ervaring met nieuwkomersonderwijs.

• B emiddeling bij knelpunten tussen scholen en OCW. • A anpassing LVS aan nieuwkomersonderwijs in

aansluiten op het reguliere onderwijs. Terwijl ze te jong

overleg met CEDIN, resultaat begin volgend jaar

zijn voor een internationale schakelklas. Wij overleggen

beschikbaar.

hierover met het LOWAN.’ Het is dus belangrijk dat kinderen in het vo op een later moment kunnen doorstromen

• L ectoren komen begin 2017 met een weten-

naar een hoger niveau, voegt Ruitenbeek toe.

schappelijk onderbouwd advies over inrichting en verbetering van nieuwkomersonderwijs.

• V ersterking regio’s via LOWAN, o.a. door netwerkbijeenkomsten en regionale bijscholing gericht op versterken NT2-onderwijs.

‘Vooral bij het taalonderwijs ontbreekt het aan methodes die verschillende leerlijnen bieden’

• K ennisnet heeft samen met een aantal scholen gewerkt aan een versnellingsvraag. Eind 2016 ligt er een ‘advies ICT-inzet nieuwkomers’.

Lesmethodes Ander issue: de verschillende landen van herkomst.

• W e hebben circa dertig scholen, gemeenten

Mekking: ‘Wij hebben nu vooral Syrische leerlingen. Die

en besturen bezocht en in de media en politiek

hebben vaak al onderwijs genoten, of hun ouders zijn goed

veel aandacht gevraagd voor het thema NT2/

opgeleid. Maar een tijd terug hadden we veel Somalische

nieuwkomers.

kinderen. Dat land is al zo lang verscheurd dat noch de kinderen noch hun ouders naar school zijn geweest. Dat is voor ons moeilijker lesgeven.’ Bij gemengde populaties moet er extra worden gedifferentieerd. Maar vooral bij het taalonderwijs ontbreekt het aan methodes die verschillende leerlijnen bieden. Ruitenbeek: ‘Scholen gebruiken NT2-methodes uit de negentiger jaren, soms nog ouder.

Er is de afgelopen 25 jaar veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar tweedetaalverwerving en onderwijs aan nieuwkomers. Die kennis wordt in die oude methodes niet benut. Bovendien wordt er in sommige methodes nog afgerekend in guldens en is er sprake van een strippenkaart.

Leerkrachten passen nu veel zelf aan. Wij zouden graag zien dat de laatste wetenschappelijke inzichten worden verwerkt tot een nieuwe lesmethode die beter aansluit op het reguliere onderwijs.’ n

28

podium _ december 2016

GOED BESTUUR

‘Samenspel tussen bestuur, intern toezicht en medezeggenschap wordt belangrijk thema’ Goed onderwijs vraagt om goed bestuur. Daarom jaagt de PO-Raad de professionalisering van schoolbesturen aan. In het bijzonder beleidsadviseur Anje-Margreet Woltjer. Na ruim acht jaar neemt zij afscheid van de PO-Raad. Podium bevroeg haar over de ontwikkeling van goed bestuur.

T EK S T DA A N B R INK M A N

Wat is het grootste verschil met

via lerende netwerken samen aan

acht jaar geleden als het gaat

het versterken van de cyclus van

om de professionalisering van

kwaliteitszorg. Daarnaast hebben

schoolbesturen?

ze met elkaar afgesproken om een

Anje-Margreet Woltjer: ‘Het urgen-

bestuurlijk visitatiestelsel in te richten.

tiebesef om te professionaliseren is

Verschillende besturen doen nu mee

nu veel meer aanwezig in de sec-

aan een pilot waarin ze een onafhanke-

tor. De vraagstukken en opdrachten

lijke visitatiecommissie ontvangen. Er

waar schoolbesturen voor staan,

zijn overigens in het nieuwe jaar weer

onlangs een aantal aanbevelingen deed

zijn de afgelopen jaren omvangrijker

plekken vrij. Verder heeft de sector

(zie kader). Als je wilt dat de over-

geworden. En daarmee ook hun ver-

zich in 2009 gecommitteerd aan de

heid de sector meer ruimte geeft, dan

antwoordelijkheden. Schoolbesturen

Code Goed Bestuur, een document dat

moeten schoolbesturen hun interne

zien in dat zij daarom aan hun eigen

we blijven ontwikkelen. Onder meer

governance op orde hebben. Daar

ontwikkeling en die van de organisatie

met behulp van de Monitorcommissie

hoort bij dat je constructieve tegen-

moeten werken.’

Goed Bestuur, die naleving van de

spraak organiseert en deze serieus

code monitort en belangrijke thema’s

neemt.

op de agenda zet.’

Inhoudelijk gezien zal de nieuwe werk-

Waaruit blijkt dat de sector de professionalisering voortvarend

wijze van de inspectie nog meer van

heeft opgepakt?

Welk aspect van goed bestuur

besturen vragen bij het vormgeven

‘Mede naar aanleiding van de aan-

vergt de komende jaren meer

van hun bestuurlijk kwaliteitsbeleid.’ n

bevelingen uit het rapport van de

aandacht?

Commissie Meurs (2013) is de sec-

‘Het samenspel tussen bestuur, intern

Anje-Margreet gaat vanaf februari

tor volop aan de slag gegaan met

toezicht en het medezeggenschaps-

2017 aan de slag als teamleider

de versterking van het bestuurlijk

orgaan. Dit is een thema waarover

onderwijs en kwaliteit bij PCOU-

handelen. Zo werken schoolbesturen

de Monitorcommissie Goed Bestuur

Willibrord in Utrecht.

VERSTERKING GOED BESTUUR IN DE SECTOR PRIMAIR ONDERWIJS Eind november bracht de Monitorcommissie Goed Bestuur een advies uit over de versterking van het samenspel tussen bestuur en intern toezicht in de sector. Een greep hieruit:

• Ontwikkel een stevig bij- en nascholingsaanbod over het samenspel bestuur/intern toezicht • Ontwikkel een kennis- en discussiepagina die de sector ondersteunt bij het werken aan de taak- en rolverdeling van bestuur en intern toezicht

• Open een governance-loket als vraagbaak voor governance-vraagstukken en mediation.

De monitorcommissie vindt dat de sector stevige actie moet ondernemen om het samenspel te verbeteren en adviseert dat de PO-Raad meer regie neemt op de vorm, aard en inhoud van de professionalisering van bestuurders en intern toezichthouders. Het volledige advies van de monitorcommissie is te vinden op www.poraad.nl/nieuws-en-achtergronden/ monitorcommissie-adviseert-meer-aandacht-voor-samenspel-bestuur-intern

podium _ december 2016

29

jeleukstefoto.nl

G O E D VO O R L E E R L IN G E N E N D E O N D E RW I J S K WA L I T E I T:

Een onderzoekende houding Marit Kruiskamp volgde de master ‘leren en

Hoe ziet jouw werk er uit?

innoveren’ en is teacher leader op academische

‘Binnen onze academische opleidingsscholen coördi-

basisschool de Rank in Hengelo. Daarnaast is zij coördinator van de drie academische

neer ik alles wat met onderzoek te maken heeft en leg ik verbindingen tussen deze scholen. Binnen de Rank doe ik hetzelfde, op het niveau van de school. Ik stel bijvoor-

opleidingsscholen1 van stichting Marcant-BSV.

beeld met het team de onderzoeksagenda op en zorg

Deze scholen willen door onderzoek de kwaliteit

dat de onderzoeken die binnen de school worden uitge-

van het onderwijs structureel verbeteren.

voerd, antwoord geven op voor onze school belangrijke ontwikkelvragen.’

Een ontwikkeling

Wat is een onderzoekende houding?

die goed past in het

‘Zo’n houding combineert wat mij betreft nieuwsgierigheid,

Bestuursakkoord 2014-2020. Podium sprak Marit Kruiskamp over de onderzoekende houding van leraren én leerlingen.

creativiteit en kritisch zijn. Voorheen losten we problemen op wanneer deze zich aandienden. Nu vragen we eerst: is er onderzoek gedaan dat antwoord geeft op onze vraag?

Of: heeft iemand anders hier al ervaring mee?’

Bedoel je: één van de collega’s?

‘Dat kan, maar je kunt jezelf ook verder helpen door nascholing of collegiale consultatie. Ook brengen we kennis vanuit de vakliteratuur de klas in. Dat gebeurt bijvoor-

T EK S T EL ISE H A A R M A N

beeld door onze masters in opleiding, door passend extern onderzoek de school in te halen of door studenten die hun

1 De term ‘academische opleidingsschool’ wordt behalve door de scholen zelf ook gebruikt als aanduiding voor het consortium van de pabo en de deelnemende scholen als geheel.

30

podium _ december 2016

afstudeeronderzoek hier doen. Hierbij werken we intensief samen met de pabo’s. We profiteren ook enorm van

de praktische, frisse blik van studenten. Verder werken

UNIVERSITAIRE BACHELOR

we in zogenaamde Docent Ontwikkel Teams. Leerkrachten die affiniteit hebben met een bepaald thema, werken op

Om te komen tot meer verbinding tussen weten-

onderzoeksmatige wijze samen aan een thema gerelateerd

schap en onderwijspraktijk bracht de PO-Raad vorig

aan de schoolontwikkeling.’

jaar samen met de VSNU een verkenning uit naar een universitaire lerarenopleiding voor het basisonderwijs.

Heb je bij ieder probleem tijd om op onderzoek

Op basis daarvan wil de Radboud Universiteit met

uit te gaan?

ingang van 1 september 2017 voor het eerst een uni-

‘Nee, maar dat is ook niet nodig. Wanneer een kind in zijn

versitaire bachelor aanbieden. Simone Walvisch: ‘Het

broek plast, los je dat natuurlijk meteen op. Maar een

grootste verschil met de bestaande academische pabo

onderzoekende houding is op meer dingen toepasbaar

is dat je binnen drie jaar je lesbevoegdheid haalt en

dan je denkt, en dat kan uiteindelijk ook tijd besparen.

minder vakken krijgt die je niet nodig hebt in de klas.

Bij het aanschaffen van een nieuwe methode stellen we

De PO-Raad en de VSNU hopen hiermee de opleiding

bijvoorbeeld eerst criteria op waar de methode aan zou

én het beroep van de leraar aantrekkelijker te maken

moeten voldoen en wat we er precies mee willen. Dat

voor vwo’ers – en hopelijk ook voor mannen.’

voorkomt impulsieve, ondoordachte aankopen en zorgt dat de methode beter aansluit bij onze onderwijsvisie. We gebruiken deze houding tevens bij het analyseren van de

De kinderen zijn toch ook niet allemaal in de wieg

schoolresultaten. Ook wanneer de resultaten goed zijn:

gelegd als kleine wetenschappers?

wat moeten we behouden en hoe kunnen we deze goede

‘Zo letterlijk moet je het niet nemen. Een onderzoekende

resultaten verankeren in ons onderwijs?’

houding helpt iedereen verder in zijn leven, onafhankelijk van de latere werkplek. We willen onze leerlingen die hou-

Kunnen oudere docenten zich nog een

ding bijbrengen omdat we denken dat de maatschappij van

onderzoekende houding aanmeten?

nu dat vraagt.

‘Ik merk geen verschil tussen jong en oud. Een paar jaar

Wij zijn ervan overtuigd dat elke vierjarige creatief en

geleden besloten we met het hele team om ons bij te

nieuwsgierig op school komt. Sluit je niet aan bij hun

scholen in talentontwikkeling. Dat heeft ons leerkrachtge-

interesses of leg je de norm voor ieder kind even hoog,

drag en ons onderwijs veranderd. Waar leerlingen bij de

dan kan het plezier in leren verdwijnen. Nu we inzetten

biologieles voorheen tien aspecten van een kikker leerden,

op ieders eigen talenten, zien wij dat de motivatie over de

vragen we nu bijvoorbeeld: wat zou je moeten veranderen

hele linie stijgt, ongeacht intelligentie of leerstijl. “Ik kan

aan een kikker zodat hij kan overleven in de woestijn? Dit

het nóg niet”, zeggen kinderen nu. Ze weten dat je kunt

vraagt veel meer dan het leren van feitjes.

leren wat je wilt wanneer jij je daarvoor inzet. Momenteel

De ene leraar pikt dat gemakkelijker op dan de ander. Maar

werken we aan een groeidocument waarin leerlingen hun

ook degenen die het moeilijk vinden, zeggen: dit is belang-

eigen ontwikkeling bijhouden en hun leerproces kunnen

rijk. Mijn taak is om die verandering in de school goed te

sturen. Soms zijn ze bijna trots dat ze een fout maken.

begeleiden.’

Zo van: kijk mij, ik leer!’ n

ACADEMISCHE OPLEIDINGSSCHOOL

KENNISINFRASTRUCTUUR

Het po telt zo’n 35 opleidingsscholen. Dit zijn samen-

Naast het ‘samen opleiden’ van leerkrachten, wil

werkingsverbanden tussen pabo’s en schoolbesturen

de PO-Raad ook op andere manieren bijdragen aan

waarin pabostudenten via een intensieve praktijkop-

een academische omgeving voor de school. Simone

leiding worden opgeleid tot leraar. Op twaalf van deze

Walvisch: ‘Mijn toekomstbeeld is een kennisinfra-

scholen is onderzoek een expliciet onderdeel van de

structuur waarin scholen gemakkelijk bij de goede

praktijkopleiding, dankzij de maatregel ‘Verankering

kennis kunnen komen en vragen kunnen stellen

academische kop’, die eind 2016 afloopt. Stichting

aan de wetenschap. Er is nu een pilot Werkplaatsen

Marcant-BSV is één van de schoolbesturen die vanuit

Onderwijsonderzoek, waarin scholen structureel

deze maatregel 70.000 euro ontwikkelbudget ont-

samenwerken met hogescholen en universiteiten aan

ving. Daarnaast zijn tal van andere scholen zónder

het toepasbaar maken van kennis voor scholen. Dat

stimuleringsgelden bezig met kennis en onderzoek.

doen ze op basis van vraagstukken die voortkomen

Vicevoorzitter Simone Walvisch: ‘Het is goed als

uit de onderwijspraktijk. Ook hebben we samen met

scholen zich afvragen wat werkt en wat niet werkt, als

het NRO een landelijke Kennisrotonde ingericht, waar

onderdeel van de cyclus van kwaliteitszorg. Dat is een

iedere onderwijsprofessional zijn eigen vraag kan

voorwaarde om het onderwijs systematisch te verbete-

neerleggen. Kennismakelaars ontsluiten de kennis die

ren. Kennis en onderzoek zijn onlosmakelijk verbonden

voorhanden is. Zo voorzien we leraren en teams in de

met onderwijskwaliteit.’

scholen van gevalideerde kennis.’

podium _ december 2016

31

B RO N VA N L E R E N VO O R H E T J O N G E K IN D

Betekenisvol spel Spel is van kinderen en daar moeten we van afblijven, is de dominante opvatting in Nederland.

Wetenschappers menen dat wanneer we kinderen goed van start willen laten gaan op de basisschool, ze niet alleen maar gebaat zijn bij vrij spel.

Een tegenstelling? Nee, vindt de PO-Raad; spelen en leren zijn één.

Maar er zitten wel voorwaarden aan.

T EK S T EL ISE H A A R M A N

Dr. Bert van Oers, bijzonder hoogleraar Cultuurhistorische Onderwijspedagogiek aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, wordt geregeld aan de tand gevoeld over het spel van jonge kinderen. Vindt hij niet dat daar teveel aan wordt getornd door de nadruk op opbrengsten? ‘Niet zonder meer’, zegt hij. ‘Ik zie zoveel variatie aan onderwijsvormen voor het jonge kind dat ik me niet waag aan algemeen geldende uitspraken. En op veel scholen waar ik kom is het met spel als context voor leren stukken beter gesteld dan gemiddeld in de jaren tachtig.’

Betekenisvolle context

De PO-Raad mengt zich actief in het gesprek over de rol

Spel heeft een cultuurhistorische én een persoonlijke

van spel in de klas. Niet alleen omdat dit gevolgen heeft

waarde, benadrukt Van Oers. De culturele waarde zien

voor de manier waarop het onderwijs aan jonge kinderen

we terug in het doorgeven van culturele inhouden van de

georganiseerd moet worden, maar ook voor de opleiding

ene op de andere generatie. De persoonlijke waarde vindt

van leerkrachten. In het bestuurdersnetwerk dat beleids-

hij onmisbaar in deze discussie: ‘Spel moet betekenisvol

adviseur Esmee Hornstra begeleidt, komt geregeld de

zijn voor het individuele kind. De kunst is om als volwas-

behoefte aan nascholing van leerkrachten over het jonge

sene aan te sluiten bij de zone van naaste ontwikkeling in

kind ter sprake. Hornstra: ‘Je ziet nu dat sommige bestu-

een voor het kind betekenisvolle context. Laat je het kind

ren hun eigen opleiding samenstellen. Blijkbaar begint het

daarbij tot op zekere hoogte zelf de regels bepalen, dan

steeds meer door te dringen dat het onderwijs hier nog een

verstoor je het spel niet, maar verrijk je het.’

slag te maken heeft.’

32

podium _ december 2016

Kloof

of observatie gebruikt om de ontwikkeling van het kind te

Nieuw is ook de groeiende overtuiging dat groep 3

volgen. ‘Kinderen in groep 2 laten vermenigvuldigen is in

eveneens onder het onderwijs aan het jonge kind valt.

de regel zinloos, maar dat wil niet zeggen dat we alle meer

Hornstra: ‘Door het kleuteronderwijs apart te zien van

abstracte activiteiten uit het schoolse leven van jonge kin-

groep 3, houden we de kloof in stand. Met de aanduiding

deren moeten bannen. Zo zijn kinderen wel goed in staat

“het jonge kind” doe je veel meer recht aan de behoeften

om schematische voorstellingen te maken, zolang dat maar

die kinderen van 6 en 7 óók hebben, namelijk spelend

zin heeft in de activiteit waarin ze bezig zijn.’ Van Oers

leren.’

vroeg kleuters na het maken van een mooie spoorbaan:

Over die kloof publiceerde de PO-Raad onlangs de brochure

‘Zou je die morgen weer precies hetzelfde kunnen maken?

‘Doorstroom van kleuters’, een handreiking die scholen

Straks komt namelijk de schoonmaker en die haalt alles

moet helpen met het onderzoeken van alternatieven voor

weg…’ Of: ‘Zou je ook aan kinderen op een andere school

verlengd kleuteren. Zorg dat groep 3 klaar is voor het kind,

kunnen uitleggen hoe het moet?’ Van Oers: ‘Ze hadden

in plaats van het kind klaar te stomen voor groep 3, luidt

al snel door dat het tekenen van alle bielzen te veel werk

Esmee Hornstra

de boodschap.

was. Dat kon eenvoudiger. En stations? Een kruis was dui-

Van Oers is het daar van

delijk genoeg! Ze ontdekten zelf het nut van schematische

harte mee eens. Scholen

weergaven.’

die vanaf groep 3 de speel-

Na verloop van tijd zag Van Oers dat de kinderen die hier-

hoeken verbannen en enkel

mee hadden geoefend, hier profijt van hadden bij het leren

focussen op opbrengsten,

rekenen.

vragen om problemen. ‘Je

Ondanks de vele aanwijzingen die Van Oers en collega-

kunt dezelfde opbreng-

onderzoekers verzamelden voor het nut van goed begeleid

sten behalen op rekenen

spel, blijven veel leerkrachten terughoudend met hun

en taal door kinderen te

‘bemoeienis’. Dat begrijpt Van Oers; zij zijn ook een pro-

laten oefenen in sociaal

duct van hun opleiding en de tijdsgeest. ‘Maar we moeten

betekenisvolle praktijken.

wel vooruit durven lopen op kinderen, door denkvragen

Doktertje, supermarktje,

aan hen te stellen. Zolang de kwaliteit van het kinderspel

schooltje, restaurantje.

maar behouden blijft.’

Kinderen willen de situatie zo echt mogelijk maken,

Doorgaande lijn

dus op een gegeven moment komen ze vanzelf bij je vra-

De PO-Raad ervaart dat het voor scholen op dit moment

gen: “Hoe schrijf ik 25? En lasagne?” De sociale drive om

lastig is een goede doorgaande lijn voor alle kinderen van

mee te doen is bij vrijwel alle kinderen zó sterk, dat hoef je

0 tot 12 jaar te realiseren. De kwaliteit van en toegang tot

helemaal niet te forceren.’

voorschoolse voorzieningen is erg wisselend, waardoor kin-

Waar komt die focus op opbrengsten dan toch vandaan?

deren vaak al met een grote achterstand op school komen.

De Commissie evaluatie basisonderwijs maakte begin jaren

Het aanbod is versnipperd. Afgelopen najaar vroeg de

’90 op veel plaatsen een einde aan het vrije, kindvolgende

PO-Raad door middel van een gezamenlijke position paper

onderwijs aan het jonge kind. Het onderwijs mocht wel wat

met de brancheorganisaties voor kinderopvang, Sociaal

product- en opbrengstgerichter. Bij het onderwijs aan het

Werk en de Vereniging Nederlandse Gemeenten opnieuw

jonge kind kwam er meer focus op de culturele waarde,

aandacht voor een betere afstemming van opvang en

de heritage, ten koste van de persoonlijke waarde. Om de

onderwijs. Zo wordt het gemakkelijker om multidisciplinair

ontwikkeling van kinderen goed in kaart te kunnen bren-

samen te werken rond het jonge kind.

gen, kwamen er instrumenten zoals kleutermethodes en

Hornstra: ‘De komst van steeds meer integrale kindcentra

‘toetsen’.

laat zien dat er een duidelijke behoefte is aan samenwerking om vloeiende overgangen te creëren in de wereld van

Spoorbaan

het jonge kind. Die expertise van beide sectoren kun je

Van Oers heeft daar geen bezwaar tegen, zolang de acti-

goed inzetten voor het creëren van speels onderwijs en

viteit maar betekenis heeft voor het kind en je de toets

een rijke leeromgeving.’ n

POST-HBO OPLEIDING HET JONGE KIND Openbaar Onderwijs Zwolle biedt in samenwerking met de iPabo een post-hbo-opleiding aan voor leerkrachten die zich willen specialiseren in het jonge kind. De tijdsbelasting is gemiddeld zes uur per week, verspreid over tweeëneenhalf jaar. Naast inhoudelijke deskundigheidsbevordering maken onderzoek, coaching van collega’s en coördineren van verbeteractiviteiten deel uit van de opleiding. Schoolbestuur MeerPrimair in de Haarlemmermeer biedt een vergelijkbare opleiding aan van acht studiedagen in één schooljaar. Bij de schoolbegeleidingsdienst ‘De Activiteit’ (Alkmaar/Den Bosch) is veel expertise in de nascholing van leerkrachten in de invoering van een spel-georiënteerd curriculum vanaf de voorschool.

podium _ december 2016

33

HIP H O P N A A S T K L A S SIE K B A L L E T E N S A L S A N A A S T V IO O L:

‘Iedereen moet kunnen meedoen aan kunst en cultuur’ Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen en kansen op het gebied van cultuuronderwijs? Podium sprak met Sanne Scholten, sinds 1 juni 2016 directeur van het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA).

T EK S T DA A N B R INK M A N

Er worden veel eisen gesteld

Hoe kunnen scholen worden

aan wat kinderen moeten leren

gesteund bij het verankeren van

op school. Wat maakt nu juist

cultuur in het onderwijs?

cultuuronderwijs zo belangrijk?

‘Lokale, regionale en provinciale

‘Cultuur is een belangrijke toevoe-

kenniscentra op het gebied van

ging aan het leven van kinderen.

cultuureducatie kunnen scholen

Het spreekt talenten aan, stimuleert

ondersteuning bieden. Zij helpen bij-

creativiteit en prikkelt nieuwsgierig-

voorbeeld bij het formuleren van een

heid. Kortom: het draagt bij aan hun

visie op cultuuronderwijs. Ongeveer

sociaal-emotionele ontwikkeling.

driekwart van de basisscholen maakt

Scholen hebben zelf soms aardig wat

Aandacht hiervoor in de klas is, naast

hier gebruik van. Het LKCA vult deze

expertise in huis. Zo vroeg onlangs

cognitieve vaardigheden, van groot

kennisdeling en ondersteuning op

een schoolleider aan zijn leraren welke

belang. Natuurlijk is het ook heel ple-

landelijk niveau aan. Bijvoorbeeld door

culturele activiteiten zij ondernemen in

zierig om samen met kunst en cultuur

de opleiding voor icc’er aan te bie-

hun vrije tijd, vertelt Sanne Scholten.

bezig te zijn.’

den. Daarnaast kan het culturele veld scholen helpen bij het verankeren van

‘Door deze gevorderde amateurs begeleiding te bieden, kon de school binnen

Biedt het primair onderwijs hier nu

de huidige financiering vier leerkrach-

voldoende ruimte voor?

ten omscholen tot vakleerkrachten

‘Er is veel meer aandacht voor cul-

Wat wil u de komende jaren met

kunst en cultuur. Ook kunstenaars

tuuronderwijs gekomen. Je ziet dit

het LKCA bereiken?

kunnen door pedagogische bijscholing

bijvoorbeeld aan de stijging van het

‘Ik wil ervoor zorgen dat iedereen

inzetbaar worden.’

aantal interne cultuurcoördinatoren

kan meedoen aan kunst en cultuur.

(icc’ers), leerkrachten of schoollei-

Daarvoor moeten we meer diversiteit

Welk aanbod is er voor scholen

ders dat zich heeft gespecialiseerd in

in het culturele aanbod realiseren.

die de deskundigheid van hun

cultuuronderwijs. Sinds dit jaar heeft

Hiphop naast klassiek ballet en salsa

leerkrachten op het gebied van

80 procent van de scholen zo’n icc’er.

naast viool. Het onderwijs is dé plek

cultuur willen bevorderen?

Daarnaast heeft ongeveer een derde

om alle kinderen en jongeren een

‘Denk aan een masteropleiding,

van de scholen een leerlijn voor cul-

goede basis aan culturele bagage mee

post-hbo-opleiding, training,

tuur. Ook in het advies van Platform

te geven. Het LKCA moet dit aanjagen

begeleidingstraject, studiedag of

Onderwijs2032 komt het belang van

en ondersteunen.’ n

cursus zoals de basiscursus intern

goed cultuuronderwijs pregnant naar

cultuurcoördinator.’

voren.

Zomer 2016 publiceerde het LKCA

‘Maar scholen zijn vaak nog zoekende

‘Een kleurrijke basis – ontwikkelingen

naar de manier om invulling te geven

en trends in het cultuuronderwijs’.

aan de kerndoelen, die voorschrijven

Daarnaast zette de organisatie de

wat er minimaal aangeboden moet

basisuitgangspunten voor goede

worden. Wat is onze visie op cultuur-

cultuureducatie op een rij in de hand-

onderwijs? Integreren we het in de

reiking ‘Basis voor cultuureducatie’.

andere vakken of maken we er een

Beide rapporten zijn te vinden op

apart vak van? Deze keuzes moeten

www.lkca.nl.

passen bij het profiel, de samenstelling en de locatie van de school.’

34

podium _ december 2016

cultuur in het onderwijs.’

Nieuwe leden Algemeen Bestuur PO-Raad De PO-Raad kent naast het dagelijks bestuur een algemeen bestuur. Dit bestuur heeft geen uitvoerende functie, maar zorgt vooral voor verbinding met de leden van de vereniging. Het algemeen bestuur bestaat uit negen leden van de PO-Raad en vergadert één keer per maand.

V.l.n.r. Albert Helder, Jos Rijk, Hans Kelderman, Joan van Zomeren, Thea Meijer, Simone Walvisch, Bert Tuk, Anko van Hoepen, Rinda den Besten. Wiely Hendricks en Wim Ludeke staan niet op de foto.

Sinds afgelopen zomer heeft het algemeen bestuur drie nieuwe leden: Hans Kelderman (voorzitter CvB Aloysius Stichting), Thea Meijer (voorzitter CvB SPO Utrecht) en Bert Tuk (voorzitter CvB CSG de Waard). Zij hebben de plek ingenomen van Peter Freij (Onderwijsgroep Buitengewoon), Ingrid Verheggen (Almeerse Scholen Groep) en Wim Schut (SCO Delft).

Hans Kelderman

Thea Meijer

Bert Tuk

Voorzitter CvB

Voorzitter CvB

Voorzitter CvB

Aloysius Stichting

SPO Utrecht

CSG de Waard

‘Ik wil graag een

‘Binnen de

‘De PO-Raad

bijdrage leveren

PO-Raad werken

staat voor een

aan de verdere

schoolbesturen

zelfbewuste

professionalise-

samen aan het

sector, krach-

ring van het bestuur in het primair

realiseren van goed onderwijs

tige belangenbehartiging en een

onderwijs.’

voor alle kinderen. Daar draag ik

hechte band met de leden. Daar

graag actief aan bij.’

zet ik mij graag voor in.’

COLOFON podium is een platform van en voor leden van de PO-Raad waar meningen, ideeën, problemen en oplossingen uit de onderwijspraktijk aan bod komen. De PO-Raad onderschrijft niet noodzakelijk de in het blad verkondigde meningen. Overname van artikelen alleen na overleg met de hoofdredactie. Hoofdredacteur: Ad Veen.

Eindredacteur: Marijke Nijboer. Teksten Mijn Gebouw, Drie Vragen Aan: Irene Hemels. Foto’s cover, pagina 10-13, 19, 26-28: Hans Roggen. Foto’s medewerkers en bestuursleden PO-Raad: Katja Mali. Grafische vormgeving: Coers en Roest ontwerpers bno | drukkers.

Prettige feestdagen

podium _ december 2016

35

Vooraankondiging PO-Raad congres 2017 Aankomend jaar vindt het PO-Raad congres plaats op 16 juni 2017 in Hart van Holland, Nijkerk.

VRIJDAG

16

JUNI 2017

CONGRES Reserveer deze datum alvast in uw agenda.

Voorafgaand aan het congres houden wij onze Algemene Ledenvergadering (ALV) op donderdag 15 juni.

Aansluitend aan de ALV bieden wij onze leden de mogelijkheid om deel te nemen aan het diner met avondprogramma. Ook is het mogelijk om op locatie te overnachten.