Έπαθλο 92

Μεσαιωνική Πόλη Ρόδου

στα βήματα των Ιπποτών

Καταφύκι Ερμιονίδας | Το σαπούνι της Ελιάς | Ρόδι της Ερμιόνης | Ελλήνων Γεύσεις

ΙΟΥΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Μέσα Μάνη

Φως, Πέτρα και Θάλασσα

Σπήλαιο Φράγχθι

Ένα ταξίδι 40.000 χρόνων

92

#

τιμή: 4,00 € www.epathlo.gr

Άξιος ! ! ! ς ο χ α σύµµ

26

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

16 42 θέματα

ΕΔΡΑ Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr, epathlo@otenet.gr ΙΔΙΟΚΤΗΤΡΙΑ - ΕΚΔΟΤΡΙΑ Γεωργία Ντόκου

26 Μεσαιωνική Πόλη Ρόδου 16 Μέσα Μάνη 36 Καταφύκι Ερμιονίδας 42 Σπήλαιο Φράγχθι

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Κωνσταντίνος Ντόκος

Φως, Πέτρα και Θάλασσα

στα βήματα των Ιπποτών

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ Ελένη A. Παπαδοπούλου

Πεζοπορία στο φαράγγι τον μύθων

Ένα ταξίδι 40.000 χρόνων

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ POSITIVE designlab Σουλτανίδης Γιάννης, Στεφανία Βολικάκη

50 Συνέντευξη: Δημήτρης Καμιζής

54 Ρόδι της Ερμιόνης το πορφυρό χρυσάφι

62 Το σαπούνι της Ελιάς 72 Ελλήνων Γεύσεις σύμβολο της αρχοντιάς

μόνιμες στήλες 9

Εξώφυλλο: Μεσαιωνική Ρόδος Φωτογραφία: Κασσέρης Νίκος

Το Έπαθλο του Μήνα Σε ψάχνω Έλληνα

ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ Κιάτο Κορινθίας ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Κατερίνα Μάρα Φρόσω Αγγελοπούλου

Πάθους ή 11 ήτουτουΒάθους Ελληνισμός ο μόνος σου «-ισμός»

12 ΨΥΧ-ουλάκια

ΦΙΛΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ Ανδρέας Στρατηγάκης Δαμιανός Νάκος Γιώργος Σαρρής Σώτος Χρυσαφόπουλος

81 Sotosblog Ο εχθρός της πατρίδας μου

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167

Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ετήσια Ιδιωτών: € 20,00 Ετήσια Επιχειρήσεων Νομικών Προσώπων Εξωτερικού: € 50,00 Ο.Τ.Α.: € 65,00 Εθνική Τράπεζα 314 / 36897354 Τράπεζα Πειραιώς 5500018321433

9

ΤΟ ΕΠΑΘΛΟ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Σε ψάχνω Έλληνα Κι ας λένε όλοι αυτοί πως δεν υπάρχεις πια Πως χάθηκες μέσ’ στην πολυκοσμία και τις ηδονές της ύλης... μεσ’ στις απαίδευτες γενιές της ευκολίας, στα σκοτεινά γραφεία τελετών της διαφθοράς Όπως η μάνα, που δεν αντίκρισε ποτέ νεκρό το σώμα του παιδιού της Σε ψάχνω... Μεσ’ στη σιωπή αυτόχειρων ψυχών και στις ουρές των πεινασμένων Στα μάτια των αγέννητων και στα ξενιτεμένα όνειρα... Στα γαλανόλευκα κουρέλια μας Σε ψάχνω... Μεσ’ στην απαρνημένη γλώσσα σου μέσα στης αμνησίας το άδειο βλέμμα μέσα στις αγορές της θλίψης Στης Νίκης τα κλεμμένα σου φτερά Σε ψάχνω... Κι ας λένε τόσοι πως δεν υπάρχει πια το μώλυ του Οδυσσέα Εγώ, σαν άλλη Πηνελόπη, θα υφαίνω στα ξενύχτια μου την αργοπορημένη επιστροφή σου

9

11

ή του ΠΑΘΟΥΣ ή του ΒΑΘΟΥΣ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Ελληνισμός

ο μόνος σου «-ισμός» Δεν χρειάζεσαι κανέναν άλλον –ισμό εκτός από τον Ελληνισμό. Ούτε καν τον Ανθρωπισμό. Γιατί ο Ελληνισμός δεν είναι μια λέξη που προσδιορίζει απλά ένα έθνος, έναν λαό... Είναι μια έννοια πολυσήμαντη που δόθηκε στην ανθρωπότητα σαν δελφικός χρησμός. Και ως τέτοιος «ούτε λέγει, ούτε κρύπτει, αλλά σημαίνει». Και είναι ερμηνευτικά ανεξάντλητος όπως είναι ο ελληνικός μύθος, τα ομηρικά έπη, ο Ηράκλειτος... Ο Ελληνισμός περιέχει τον ανθρωπισμό ως γεννήτοράς του. Περιέχει όλες τις κορυφαίες ιδέες που τρέφουν την ανθρωπότητα σήμερα, όπως η Ελευθερία, το Ολυμπιακό Ιδεώδες, η Δημοκρατία, η Αυτοθυσία... που αποτελούν διαχρονικές, παγκόσμιες ασπίδες κατά της βαρβαρότητας. Αν από τον Ελληνισμό αφαιρέσεις τον ανθρωπισμό, χάνει αυτόματα την οικουμενική του διάσταση και δεν έχει πια νόημα να καμαρώνεις για την Ολυμπία, τον Παρθενώνα, τη μητέρα όλων των γλωσσών, τη σοφία και τις αρετές των προγόνων σου... Αυτά για σένα που στριμώχνεις τον Ελληνισμό στον μικρόκοσμο των συνόρων και βλέπεις στον αριστερό σου γείτονα τον αρμαγεδδώνα... Δεν σου χρειάζεται κανένας άλλος –ισμός εκτός από τον Ελληνισμό. Περιέχει όλες τις κοσμοθεωρίες και τις ιδεολογίες της ανθρώπινης σκέψης στα καθαρά τους αρχέτυπα και ιεραρχημένες σύμφωνα με την αξία τους. Ο κομμουνισμός, ο καπιταλισμός, ο φιλελευθερισμός, ο διεθνισμός... και κάθε λογής –ισμός που κραδαίνεις ως ταμπέλα, έχουν την αρχή τους στον Ελληνισμό. Κι απ’ τους πολλούς βιασμούς και μεταλλάξεις χρεοκόπησαν και τώρα κυκλοφορούν στις αγορές για να σου αρμέγουν τη σκέψη, ως την ώρα της δικής σου ψυχικής χρεοκοπίας. Αυτά για σ’ εσένα που μιλάς γι’ αριστερά και προοδευτικά καντήλια, και θεωρείς τον δεξιό άνεργο καπιταλιστή. Δυο τιτάνες παλεύουν σήμερα για το αύριο του κόσμου. Η δύναμη του χρήματος και η δύναμη των αξιών του Ελληνισμού. Όταν ξεμπερδέψεις με τους διχαστικούς –ισμούς, θα ξεμπερδέψεις και τους βαρβάρους.

11

12

ΨΥΧ-ουλάκια Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Ήχος και ζωή στο θέατρο της αρχαίας Μεσσήνης

Μουσική και ανθρώπινες φωνές, μετά από 17 αιώνες σιωπής, ζωντάνεψαν φέτος το φρουριακής μορφής θέατρο της αρχαίας Μεσσήνης. Αρχές Αυγούστου, περισσότεροι από 2000 θεατές βρέθηκαν στο χώρο του θεάτρου για να τιμήσουν τα θυρανοίξια μ’ ένα γκαλά ιταλικής όπερας, την ερμηνεία των Δημήτρη Πλατανιά, Τσέλλιας Κοστέα και την μουσική από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό την διεύθυνση του Βασίλη Χριστόπουλου. Οι αναστηλώσεις, εργασίες αποκατάστασης και ανασκαφές της αρχαίας Μεσσήνης υπό την καθοδήγηση και επίβλεψη του καθηγητή κ. Πέτρου Θέμελη θεωρούνται υπόδειγμα για την αξιοποίηση των αρχαιολογικών χώρων. Ας ελπίσουμε ότι η αυλαία που άνοιξε στην αρχαία Μεσσήνη θα αποτελέσει και παράδειγμα.

Ο τάφος και ο Αλέξανδος Τέτοιος σάλος έγινε με την υπόθεση ότι ο τύμβος της Αμφίπολης μπορεί να είναι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ώστε η κυβέρνηση, εκεί που είχε τους αρχαιολόγους της ανασκαφής ξεχασμένους, βρήκε στα άδεια ταμεία ξαφνικά 44.000 ευρώ για την συνέχιση του έργου. Έσπευσαν και οι αρχαιολόγοι να διευκρινίσουν ότι δεν ευσταθεί η υπόθεση και όλα καλά. Μην πάρουν και θάρρος από το νεκρό οι ραγιάδες και αντί να ψάχνουν τη λύση στο γόρδιο δεσμό αποφασίσουν να τον κόψουν...

Ρεπούσιον σύνδρομο Ένας καινούργιος ιός απειλεί σοβαρά την υγεία του εγκεφάλου και αποτελεί σπαζοκεφαλιά που αφήνει άϋπνους τους επιστήμονες. Ο ιός μολύνει κυρίως τους αδιάβαστους και λέγεται «ρεπούσιον σύνδρομο». Οι ερευνητές υποθέτουν ότι η πιθανότητα εξόντωσής του βρίσκεται στο πολύ διάβασμα. Τώρα αν πρόκειται για το διάβασμα του παπά... θα σας γελάσω.

ΑΟΖ και κρίση

Μόνο τα κοιτάσματα στη νότια Κρήτη, μπορούν να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες της Ελλάδας για 450 χρόνια. Προσθέστε, τώρα, στο περίπου και τα άλλα κοιτάσματα που βεβαιώθηκαν και θα έχετε πάνω-κάτω μια ιδέα γιατί το οικόπεδο «του θεού» περνάει κρίση...

Το κεραμίδι μου

Αν τα 66, διόλου ευκαταφρόνητου εμβαδού, ακίνητα του κ. Βαρβιτσιώτη αληθεύουν θέλω να μου πει γιατί ορέγεται το κοτέτσι μου...

13 Μυκηναϊκά στο Ξηροκάμπι Διακρίθηκε στο πρώτο αρχαιολογικό φόρουμ της Σαγκάης, μαζί με άλλες 10 ανασκαφές σε όλο τον κόσμο, η ανασκαφή στη θέση Άγιος Βασίλειος στο Ξηροκάμπι Λακωνίας. Τα πλούσια ευρήματα της ανασκαφής στον Άγιο Βασίλειο, που είναι κατάλοιπα μυκηναϊκού ανακτόρου, έρχονται να καλύψουν ένα μεγάλο μέχρι πρόσφατο κενό. Η Λακωνία, παρά τον πρωταγωνιστικό της ρόλο, απουσίαζε από τον χάρτη των μυκηναϊκών ανακτόρων της Πελοποννήσου. Οι έρευνες διεξάγονται από την επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων Αδαμαντία Βασιλογάμβρου. Στην ανασκαφή μεταξύ άλλων έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα τρία κτίρια που χρονολογούνται στον 14ο π.Χ. αι., πήλινες πινακίδες Γραμμικής Β, ειδώλια, θραύσματα τοιχογραφιών, σφραγιδόλιθοι, χάλκινα ξίφη και αγγεία... κ.ά. Πρόκειται για την σπουδαιότερη ανακάλυψη της εγχώριας αρχαιολογίας των τελευταίων χρόνων...

Η Νίκη της Σαμοθράκης Αλλά σε ποιες «κύρβεις» του δήμου της Αθήνας, και σε ποιες ελεγείες του Σόλωνα διαβάσανε οι αμερικανοί ότι δημοκρατία σημαίνει να πίνεις μαζί με τα βαμπύρ το αίμα των λαών της γης, και από πάνω να υποχρεώνεις τα σκελετωμένα έθνη να σου λένε και «σπολάτη»; Δημήτρης Λιαντίνης

Ένα εκατομμύριο ευρώ ζητάει να συγκεντρώσει η νέα οικονομική εκστρατεία που απευθύνει το Λούβρο για έργα αποκατάστασης της Νίκης της Σαμοθράκης. Το περίφημο άγαλμα, ένα από τα πλέον θαυμαστά έργα τέχνης στον κόσμο, θα αποσυρθεί από την δημόσια εμφάνισή του για λόγους προστασίας, ώσπου να γίνουν οι απαραίτητες «θεραπείες». Το Λούβρο έχει συγκεντρώσει ήδη από δωρεές 3 από τα τέσσερα εκατομμύρια του προϋπολογισμού και με τίτλο εκστρατείας «Όλοι μαικήνες» προσδοκά να συγκεντρώσει το ποσό που λείπει. Κλαυσίγελο, μάλλον, προκάλεσε η σχετική δήλωση του κ. Γεροντόπουλου: «Αν οι Γάλλοι έχουν πρόβλημα, εμείς εφόσον μας επιστρέψουν το άγαλμα είμαστε έτοιμοι και να το συντηρήσουμε και να το αναδείξουμε.». ΦΩΤΟ: el.wikimedia.org-(Marie-Lan Nguyen (2007))

«Προσέχετε.. όχι η Δημοκρατία του Περικλή και του Εφιάλτη. Η κατάσαθρη και ιμπεριαλιστική που οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο και στον αφανισμό της Αρχαίας Ελλάδας. Αλλά η Δημοκρατία του Σόλωνα. Η θαλερή, η τραχεία και η πολυδύναμη που δοκιμάστηκε στα Μηδικά. Και μέσα από τη σύγκρουση του μέτρου με την υπερβολή οδήγησε τον άνθρωπο στην ιδέα της νίκης.» Δημήτρης Λιαντίνης

16

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Ανδρέας Στρατηγάκης

Τον ουρανό να σπρώχνει με τα στεγνά και απόκρημνα βουνά, τη θάλασσα να σκίζει με όλο της το είναι. Και έτσι κρεμασμένη ανάμεσα στο γαλάζιο η Μάνη, σαν ελιά ρίζωσε πεισματάρικα στο βράχο ρουφώντας αρμύρα και λιοπύρι σε έναν καρπό ευλογημένο.

17

Μέσα Μάνη

Φως, Πέτρα και Θάλασσα

18 Μέσα Μάνη ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Λιμένι με τα αρχοντικά των Μαυρομιχαλαίων.

Ο

ίτυλο, Αρεόπολη, Πύργος Διρού, Μέζαπος. Και μετά, Κοίτα, Γερολιμένας, Βάθεια, Μαρμάρι και στο τέλος ο Φάρος Ταινάρου ή Ματαπά, για τους ντόπιους. Γύρω από τον βασικό άξονα της αποσκερής (δυτικής) Μέσα Μάνης ένας κόσμος ολόκληρος από μνήμες και ιστορία, αγάπες και έχθρητες, γδικιωμούς και πολέμους, πύργους και εκκλησιές. Τι σημαίνει Μάνη; Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση του ονόματος Μάνη. Κατά μια άποψη το όνομα προήλθε από γενίκευση του ονόματος της περιοχής και του Κάστρου της Μαΐνης τον 10 μ.Χ. αιώνα. Άλλες ερμηνείες συνδέουν το όνομα με τον θεό «Μάνη» ένα άλλο όνομα του θεού Ουρανού, πατέρα του Κρόνου κατά την ελληνική μυθολογία, και άλλες με την λατινική λέξη manes (ψυχή) που έχει σχέση με το ναό του Ταινάριου Ποσει-

δώνα και το ψυχοπομπείο της αρχαιότητας. Κατά άλλη εκδοχή, το όνομα Μάνη έχει σχέση με την ναυτική εντολή μάινα (μάζεμα πανιών λόγω των δυνατών ανέμων) ή με το επίθετο «μανή» που χαρακτηρίζει την αραιή βλάστηση της περιοχής. Ήθη, έθιμα και πολιτισμός Πύργοι: Οι πύργοι της Μάνης είναι το βασικό χαρακτηριστικό της και είχαν πρακτικό αλλά και κοινωνικό ρόλο. Η ιστορία των πύργων ξεκίνησε τον 13ο αιώνα από τον Ιππότη του Βιλλεαρδουΐνου Νίκλο μαζί με άλλους Φράγκους αξιωματικούς από το Μυστρά και το χωριό Νίκλι, που εγκαταστάθηκαν στα χωριά Κοίτα και Νόμια, προσπαθώντας να καταλάβουν την Μάνη. Οι ντόπιοι Μανιάτες αρνήθηκαν να παραχωρήσουν τη λιγοστή γη τους και ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. Έτσι ξεκίνησε η κατασκευή πύρ-

γων από τους «Νικλιάνους» στα αμυντικά πρότυπα Βυζαντινών κατασκευών. Οι Μανιάτες απέτυχαν να τους απωθήσουν, και ο πύργοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε αυτό. Έτσι οι Νικλιάνοι και οι τρομεροί πύργοι τους ενσωματώθηκαν στην κοινωνία της Μάνης και μέσα σε 200 περίπου χρόνια η κατασκευή πύργων είχε επεκταθεί σε ολόκληρη τη Μάνη ως γενικευμένο αμυντικό πρότυπο. Ο ορισμός «Νικλιάνοι» αφορούσε πλέον τους «σοϊλήδες», δηλαδή, τα ισχυρά σόγια με πολλούς άνδρες που είχαν την δύναμη να αντιμετωπίσουν απειλές και προσβολές, αλλά και να αντεπεξέλθουν στην επίπονη και χρονοβόρα κατασκευή πύργων. Το άλλο κοινωνικό στρώμα ήταν οι «αχαμνοί», οι αδύναμοι και απροστάτευτοι, αφού η κυρίαρχη τάξη των σοϊλήδων μεταξύ άλλων τους απαγόρευε την κατασκευή πύργων. Από πρακτικής πλευράς θα πρέπει να τονίσουμε ότι η Μεσαιωνική

19 Μάνη δεχόταν επιδρομές από ξένους κατακτητές, πειρατές, κλέφτες και πλιατσικολόγους, ενώ σοβαρές απειλές προέκυπταν και ανάμεσα στους ίδιους τους Μανιάτες. Η δομή των πύργων και των πυργόσπιτων προσέφερε μεγάλο οπτικό πεδίο, πλεονεκτικές και οχυρωμένες θέσεις βολής και αμυντικούς μηχανισμούς όπως «ζεματίστρες» από όπου έριχναν καυτό λάδι ή νερό στους ανεπιθύμητους. Οι πόρτες κατά κανόνα ήταν στενές και χαμηλές ώστε ο εισβολέας μπορούσε να παραβιάσει την είσοδο μόνος και σκυφτός άρα ανυπεράσπιστος, ενώ στους χαμηλούς ορόφους υπήρχαν πολεμίστρες και όχι παράθυρα. Μια γειτονιά πολλών πύργων και πυργόσπιτων που άνηκαν στο ίδιο σόι, καθιστούσε την περιοχή κυριολεκτικά απροσπέλαστη με τον εισβολέα να εκτίθεται σε πυρά από όλες τις κατευθύνσεις, χωρίς καν να μπορεί να εντοπίσει την ακριβή θέση των αμυνόμενων. Εκκλησίες: Κατά την πάγια νοοτροπία των Μανιατών, το κάθε χωριό ή το κάθε ισχυρό σόι έχτιζε τη δική του εκκλησία και είχε το δικό του κοιμητήριο. Έτσι ολόκληρη η Μάνη είναι διάσπαρτη από εκκλησίες μικρότερες ή μεγαλύτερες, μερικές εκ των οποίων έχουν ιδιαίτερη ιστορική και αισθητική αξία. Για παράδειγμα, η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στην Άνω Πούλα που στεγάζει στο εσωτερικό της την μικρότερη και παλαιότερη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής η οποία έχει εντοιχισμένα ανάγλυφα από το κάστρο της Άνω Πούλας. Δυστυχώς ο χώρος είναι προσβάσιμος μόνο με ειδική άδεια της αρχαιολογικής υπηρεσίας.

Πολεμόπυργοι της Βάθιας: αντιστάθηκαν σε πολέμους και υπέκυψαν στο χρόνο

20 Μέσα Μάνη ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ο Βυζαντινός ναός της Παναγιάς της Οδηγήτρας (Αγήτρας)

Οίτυλο, Αρεόπολη, Πύργος Διρού Το οδοιπορικό στην δυτική Μάνη (αποσκερή ή Μέσα Μάνη) ξεκινά από το Οίτυλο, ένα ήσυχο χωριό με χαρακτηριστικά πετρόχτιστα σπίτια κρεμασμένα ανάμεσα στο βουνό και τη θάλασσα. Πρώτη αναφορά για το Οίτυλο γίνεται από τον Στράβωνα με το όνομα "Βοίτυλο" ενώ ο Παυσανίας αναφέρει την πόλη ως μια εκ των σημαντικότερων του «Κοινού των Ελευθερολακώνων» ένα σύστημα ομοσπονδίας ανεξάρτητων πόλεων κρατών που από την Αρχαιότητα πέρασε και διαπότισε τον πολιτισμό και την κουλτούρα των Μανιατών. Ένα χαρακτηριστικό που θα δείτε στο Οίτυλο είναι οι διάσπαρτες μυλόπετρες και απομεινάρια ελαιοτριβείων, που ήταν βασικό στοιχείο στη νοοτροπία αυτάρκειας και ανεξαρτησίας των Μανιατών. Κατηφορίζοντας προς την παραλία Νέου Οίτυλου (Λιμένι) μια πανοραμική εικόνα συμπυκνώνει το ύφος και την ουσία της Μάνης. Δαντελωτές βοτσαλωτές παραλίες με κρυστάλλινα γαλανοπράσινα

νερά και βραχώδεις εξέδρες για ατελείωτες βουτιές… Τα αρχοντικά των Μαυρομιχαλαίων εποπτεύουν επί αιώνες την περιοχή, προσφέροντας μάλιστα άριστη φιλοξενία, αφού έχουν μετατραπεί σε καλόγουστους ξενώνες. Στο δρόμο για την Αρεόπολη δεν μπορούμε να μην κάνουμε παράκαμψη στο κάστρο της Κελεφάς. Για τους τολμηρούς επισκέπτες που θα εισχωρήσουν στα ερειπωμένα τείχη, προσφέρει πανοραμική θέα στο Λιμένι αλλά και στο γύρω ορεινό όγκο. Τέταρτη στάση είναι η ιστορική πρωτεύουσα της Μέσα Μάνης, η Αρεόπολη, όπου μπορείτε να βρείτε όλες τις σύγχρονες υποδομές, από τράπεζες, έως καταστήματα οπτικών και φωτογραφικών ειδών. Παρόλα αυτά, η Αρεόπολη κρατά στο ακέραιο τον παραδοσιακό χαρακτήρα της και το σούρουπο, σε μια ονειρική ατμόσφαιρα όπου το φώς του δύοντος ήλιου πλέκεται με τα φώτα της πόλης και τα τραπεζάκια στα καλντερίμια καλούν τον ταξιδιώτη να γευτεί την Μάνη με όλες του τις αισθήσεις. Ιστορικά, στην Αρεόπολη θεωρείται ότι στις 17 Μαρτίου 1821 ξεκίνησε

στην πραγματικότητα η Επανάσταση, στο εκκλησάκι του Άγιου Σπυρίδωνα με τους εμπειροπόλεμους και σκληραγωγημένους Μανιάτες να ορκίζονται «Νίκη ή Θάνατος». Η μετονομασία της σε Αρεόπολη (πόλη του Άρη) από το προγενέστερο Τζίμοβα έγινε επί Όθωνος ως αναγνώριση της προσφοράς των Μανιατών στον Αγώνα της Ελευθερίας. Ο "φιδίσιος" δρόμος από το Οίτυλο έως την Αρεόπολη, αποκτά κάποιες ευθείες στην πορεία προς τον Πύργο Διρού και τα πασίγνωστα σε όλο τον κόσμο σπήλαιά του (Παρουσιάζονται στο τεύχος 88). Στο εσωτερικό του παραοδοσιακού οικισμού κρύβονται πλήθος από ομορφιές, ενώ στον κεντρικό δρόμο ο ταξιδιώτης μπορεί να επιλέξει από μεγάλη ποικιλία ειδών λαϊκής τέχνης και χρηστικών αντικειμένων (πήλινες γάστρες,

Νυχτερινή άποψη του Γερολιμένα

21

γλάστρες κτλ). Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε βέβαια, την παραλία του Διρού, κοντά στα σπήλαια, με στρογγυλό λευκό βότσαλο. Χαρακτηριστικό στοιχείο της ιστορίας του Πύργου Διρού είναι η αποφασιστική συμβολή των γυναικών του χωριού το καλοκαίρι του 1826, κατά την εισβολή του Ιμπραήμ Πασά. Με βασικό όπλο τα δρεπάνια του θερισμού, οι Μανιάτισες της περιοχής αιφνιδίασαν περισσότερους από 1500 άνδρες. Πετυχαίνοντας να τους καθηλώσουν μέχρι να επιστρέψουν στην περιοχή τα ένοπλα τμήματα που μάχονταν τον κύριο όγκο Τούρκων και Αιγυπτίων στη Βέργα. Μέζαπος, Κοίτα, Γερολιμένας Επόμενη στάση είναι ο Μέζαπος (Άνω και Κάτω) χτισμένος στις

αιχμές κατακόρυφων γκρεμών που καταλήγουν σε πανέμορφες παραλίες με θέα το ακρωτήριο Τηγάνι και το Κάστρο Μαΐνης. Το λιμανάκι, στη σκιά του ρημαγμένου πλέον πυργόσπιτου του πειρατή Σάσσαρη, σχεδιασμένο από τις δυνάμεις της φύσης διαθέτει την γραφικότητα του ανεπανάληπτου ενώ πολύ κοντά στις παραλίες υπάρχουν θαλασσοσπηλιές προσβάσιμες και σε απλούς κολυμβητές. Ακολουθούν τα γραφικά χωριά Νόμια και Κοίτα, κοιτίδα των ισχυρών «σογιών» της Μάνης με πλήθος πολεμόπυργων και πυργόσπιτων που αξίζει να επισκεφθείτε. Το Σταυρί ήταν το χωριό διαμονής μας, στο φιλόξενο ξενώνα Tsitsiris Castle. Όπως μας είπε ο ιδιοκτήτης κ. Μιχάλης, στο Σταυρί κατοικούσαν κυρίως «αχαμνοί» που συμφώνησαν και έχτιζαν τους

πολεμόπυργους του χωριού τα βράδια, κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη των «σοϊλήδων» εξασφαλίζοντας έτσι την δική τους άμυνα, αφήνοντας ως παρακαταθήκη ένα πολύ όμορφο παραδοσιακό χωριό. Κοντά στο Σταυρί, στο δρόμο που οδηγεί προς τη χερσόνησο Τηγάνι, βρίσκεται ο βυζαντινός ναός της βραχοσκέπαστης Παναγίας Οδηγήτριας (Αγήτρας) με μαρμάρινα ανάγλυφα και εικονογραφίες ηλικίας 800 ετών. Η θέση και η κατασκευή της συνθέτουν ένα σύνολο ιδιαίτερης ομορφιάς και θρησκευτικού δέους, παρά το μικρό μέγεθος του ναού. Δυστυχώς, οι φθορές από το πέρασμα του χρόνου είναι ιδιαίτερα εμφανείς, ενώ η συντήρηση του ναού είναι ανύπαρκτη. Σε μικρή απόσταση από το ναό βρίσκεται μια μεγάλη σπηλιά που για μεγάλο διάστημα του χρόνου

22 Μέσα Μάνη ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

έχει πηγή με τρεχούμενο νερό. Ο Γερολιμένας ήταν η επόμενη στάση του οδοιπορικού μας και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η «all inclusive» περιοχή της Μάνης, αφού οι παραλίες και όλες οι υποδομές διαμονής και εστίασης είναι κυριολεκτικά στα πόδια μας. Η επίσκεψή μας εκεί συνέπεσε με τη δύση του ηλίου, όπου μια θεαματική παλέτα μαύρου, πορτοκαλί, κίτρινου και γαλάζιου αφέθηκε στην κλειστή αγκαλιά του Κάβο Γκρόσσο από τη μια, και του πετρόχτιστου οικισμού από την άλλη, σε εικόνες που μένουν για πολύ καιρό ανεξίτηλα χαραγμένες στη μνήμη. Βάθεια, Πέπο, Ακρωτήριο Ταίναρο Το επόμενο πρωινό το πρόγραμμα του οδοιπορικού ξεκινούσε με μια και μόνη λέξη: Βάθεια. Πρόκειται για συμπαγή παραδοσιακό οικισμό σε γεωγραφικό σημείο υψίστης στρατηγικής και αισθητικής σηΣτο νοτιότερο άκρο της Ηπειρωτικής Ευρώπης, ο φάρος Ταινάρου

μασίας, δίνοντας ατελείωτα καρέ στον φωτογραφικό φακό οποιαδήποτε εποχή και ώρα της ημέρας. Η Βάθεια αξιοποιήθηκε τουριστικά πριν από σαράντα περίπου χρόνια, με μακροχρόνια μίσθωση και δαπάνες του κρατικού ΕΟΤ. Πριν από 20 περίπου χρόνια η μίσθωση έληξε και ξεκίνησε η εγκατάλειψη που αφήνει στους επισκέπτες εικόνες θλιβερές, σαν γροθιά στο στομάχι. Μια πρόταση από κάτοικο της περιοχής, για την άρση της απελπιστικής κατάστασης που βρίσκεται αυτός ο μαγικός τόπος, είναι η αναγκαστική ένταξη όλων των ακινήτων σε συνεταιρισμό διαχείρισης του παραδοσιακού οικισμού ιδιαίτερης αισθητικής σημασίας, γενική αναστήλωση όλων των κτηρίων, άρση όλων των κακοτεχνιών του παρελθόντος και διαμόρφωση του χωριού σε ένα μεγάλο μουσείο ή εμπορικό κέντρο που θα αποτελέσει σημείο αναφοράς στους τουριστικούς χάρτες, μοχλό ανάπτυξης για

ολόκληρη τη Μάνη και επικερδή περιουσία για τους ιδιοκτήτες. Στην εποχή της κρίσης επενδύσεις τέτοιου είδους πιθανόν φαίνονται μη ορθολογικές, όμως, σίγουρα ο παραλογισμός της καταστροφικής εγκατάλειψης δεν ταιριάζει σε καμία οικονομική συγκυρία - ούτε ανάπτυξης, ούτε κρίσης. Η επόμενη διαδρομή μας αμέσως μετά τη Βάθεια, ήταν άλλο ένα προσκύνημα στο σκληρό πυρήνα της Μέσα Μάνης: Μουντανίστικα, Λεοντάκη, Πέπο, όπου τα βουνά κυριολεκτικά υποκλίθηκαν στους Μανιάτες. Πρωτόγνωρες εικόνες άγριας ομορφιάς που καθηλώνουν τον επισκέπτη. Εκτός από τους σχεδόν παρθένους ορεινούς παραδοσιακούς οικισμούς προσφέρονται πανοραμικές εικόνες τεράστιων εκτάσεων στις απόκρημνες πλαγιές, που έχουν διαμορφωθεί σε βαθμίδες (πεζούλες). Εννοείται πως η εγκατάλειψη έχει αφήσει βαθιά τα σημάδια της σε όλη την περιοχή.

23 Στο ίδιο μοντέλο της Βάθειας, σε υποχρεωτική ένταξη των ιδιοκτησιών σε συνεταιρισμό, η περιοχή αυτή μπορεί να αποτελέσει ένα εκπληκτικό πεδίο εκτεταμένης καλλιέργειας φαρμακευτικών και αρωματικών φυτών και έναν περιζήτητο τουριστικό προορισμό όπου ακόμα και για την είσοδο των επισκεπτών αξίζει εισιτήριο. Η πρόσβαση στα χωριά Μουντανίστικα, Λεοντάκη και Πέπο είναι εύκολη για οποιοδήποτε όχημα, όμως ο δρόμος από ένα σημείο και μετά είναι πολύ στενός και δεν συστήνεται σε άπειρους οδηγούς ή σε πάσχοντες από υψοφοβία. Το Μαρμάρι είναι ο τελευταίος ενδιάμεσος σταθμός, με εξαιρετική παραλία για μπάνιο και διασκέδαση σύγχρονου, νεανικού τύπου. Η δυνατή μουσική ακούγεται αρκετά χιλιόμετρα μακριά… Εκτός από τη διασκέδαση, πλεονέκτημα για το Μαρμάρι είναι ο παραδοσιακός χαρακτήρας του οικισμού και η εγγύτητα με τα πιο άγρια τοπία της Μάνης, καθώς η βραχώδης χερσόνησος στενεύει σιγά-σιγά πλησιάζοντας το Ακρωτήριο Ταίναρο. Στο Ταίναρο Στο τέλος του δρόμου για το Ακρωτήριο Ταίναρο μπορείτε να επισκεφθείτε το ναό των Αγ. Ασωμάτων που κατασκευάστηκε με ερείπια από το ναό του Ταινάριου Ποσειδώνα που βρίσκεται κοντά. Επίσης διασώζονται κάποια ερείπια από το Νεκρομαντείο ενώ επισκέψιμη με βάρκα είναι και η θαλασσοσπηλιά που κατά την αρχαιότητα θεωρούνταν ως μια από τις πύλες του Άδη, με φύλακα τον τρομερό Κέρβερο.

σταμάτησε να λειτουργεί ενώ από το 1950 έως το 1984 λειτούργησε φιλοξενώντας 3 φαροφύλακες. Από το 1984 μέχρι σήμερα ο φάρος λειτουργεί με αυτόματο φωτιστικό σύστημα. Το 2009 ο φάρος ανακαινίστηκε με δωρεά από το ίδρυμα Λασκαρίδη. Η ανακαίνιση του φάρου Με μια συμβολική αλλά και ουσιαστική πράξη προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, ο Φάρος Ταινάρου, και όχι μόνο, ανακαινίστηκε με έξοδα του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη». Για το θέμα αυτό μας μίλησε η αντιπρόεδρος του ιδρύματος, κα. Μαριλένα Λασκαρίδου. «Ένας από τους βασικούς σκοπούς του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη» είναι η διατήρηση και ανάδειξη της ναυτικής μας κληρονομιάς και Ιστορίας. Στην προσπάθειά μας αυτή αναλάβαμε την πλήρη αναπαλαίωση των ιστορικών πετρόκτιστων φάρων Ταινάρου και Μαλέα, ίσως των δύο γνωστότερων ελληνικών φάρων, οι οποίοι αποκαταστάθηκαν το 2008 και 2009 αντίστοιχα. Το 2010 ανάλογες εργασίες έγιναν και στον Φάρο Ντάνα του Πόρου. Η συμβολική συνεισφορά του Ιδρύματος είναι η ανάδειξη των πετρόκτιστων

φάρων της Ελλάδας ως Διατηρητέων Μνημείων. Το 2008 το «Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη» σε συνεννόηση με τους αρμόδιους κρατικούς φορείς ανέλαβε και ολοκλήρωσε την πλήρη αποκατάσταση του Φάρου του Ακρωτηρίου Ταινάρου. Ως αρχιτέκτων του έργου επιλέχθηκε ο κ. Δημήτρης Ευταξιόπουλος και η ομάδα του. Η τελική μελέτη εγκρίθηκε από το Ίδρυμα καθώς και από την Υπηρεσία Φάρων, ενώ δόθηκε και έγκριση από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Πάτρας με την τεχνική υποστήριξη της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η βασικότερη δυσκολία που αντιμετωπίσαμε ήταν οι θαλασσοταραχές, οι οποίες εμπόδιζαν την προσέγγιση των συνεργείων στο συγκεκριμένο σημείο και τον ανεφοδιασμό υλικών και τροφίμων. Ειδικότερα στον Φάρο Ταινάρου, ήταν τέτοιες οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες που, λίγο πριν την ολοκλήρωση του έργου, καταστράφηκε τμήμα του πέτρινου τοιχίου στον πύργο του Φάρου».

Οίτυλο Λιµένι Αερόπολη Πύργος ∆ιρού

Μέζαπος Σταυρί

Ο Φάρος Ο φάρος Ταινάρου κατασκευάστηκε από Γάλλους το 1882 και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1887. Κατά την γερμανική κατοχή

Γερολιµένας

Λεοντάκη Μουντανίστικα Βάθεια Μαρµάρι ακρ. Ταίναρο

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΕΣΑ ΜΑΝΗ Πρόσβαση Η απόσταση της Αρεόπολης είναι 280 χλμ από την Αθήνα, 72 από τη Σπάρτη και 83 από την Καλαμάτα. Οι δρόμοι σε ολόκληρη τη Μάνη γενικώς είναι ασφαλτοστρωμένοι και η πρόσβαση εύκολη σε όλα τα χωριά. Τελευταία πρατήρια καυσίμων υπάρχουν επί του κεντρικού δρόμου έως λίγα χλμ μετά την Αρεόπολη. Σύμφωνα με τον Ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα, στον ακρωτήριο Ταίναρο «έβοσκαν ελεύθερα αναρίθμητα πρόβατα με δασύτριχα μαλλιά». Σήμερα είναι απολύτως σίγουρο ότι βόσκουν ελεύθερα όχι μόνο πρόβατα και κατσίκες, αλλά επίσης αγελάδες και σε κάποια σημεία γουρούνια. Τα ζώα κυκλοφορούν ελεύθερα στους δρόμους και τις νυχτερινές ώρες, με αποτέλεσμα αρκετά ατυχήματα, ιδιαίτερα το καλοκαίρι.

Διαμονή

Μεγάλο αριθμό ξενοδοχείων μπορείτε να βρείτε στην Αρεόπολη, Γερολιμένα, Οίτυλο, Λιμένι και Σταυρί. Βέβαια ξενώνες και ξενοδοχεία μπορείτε να συναντήσετε και σε μικρότερους οικισμούς, κυρίως κοντά σε παραλίες.

Φαγητό

Σε αντιστοιχία με τις υποδομές διαμονής βρίσκονται και οι υποδομές εστίασης. Αρεόπολη, Γερολιμένας, Οίτυλος, Λιμένι, Μαρμάρι και

Με σεβασμό στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής, σε έναν πλήρως αναπαλαιωμένο πύργο, το ξενοδοχείο Tsitsiris Castle προσφέρει φιλοξενία υψηλού επιπέδου. Βρίσκεται στο χωριό Σταυρί, σε θέση που διευκολύνει εξορμήσεις προς όλες τις περιοχές της Μέσα Μάνης. Τα 20 δωμάτια του «Πύργου Τσιτσίρη» είναι εξοπλισμένα με μπάνιο, ψυγείο, κλιματισμό, τηλεόραση, τηλέφωνο, ελεύθερο parking ενώ σε αρκετούς χώρους προσφέρεται ασύρματη σύνδεση internet. Ο φιλόξενος ιδιοκτήτης κ. Μιχάλης ήταν ο οικοδεσπότης μας στην αποστολή του περιοδικού μας προσφέροντας εκτός από φιλοξενία πολλές πολύτιμες πληροφορίες για τις παραδόσεις και τις κρυφές ομορφιές της περιοχής.

Σταυρί, προσφέρουν τις περισσότερες επιλογές, ενώ αξιόλογα εστιατόρια λειτουργούν και εντός ξενοδοχείων. Το Μανιάτικο παστό χοιρινό (σύγκλινο), λουκάνικο και τα λαλάγγια (τηγανιτά κουλουράκια) είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά προϊόντα της περιοχής. Επίσης, κλασσικές μωραΐτικες συνταγές, όπως αρνί, χοιρινό, χταποδάκι, καλαμαράκια, τυρόπιτα, μελιτζανόπιτα, μελιτζανοσαλάτα, τραχανάς συνδυάζονται με διάφορα τοπικά προϊόντα όπως αγκινάρες, πράσα, σέλινο, φασολάκια. Το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες γευστικές εκδοχές γνωστών εδεσμάτων, με μοναδικό τοπικό χαρακτήρα.

Τι να αγοράσετε

Είδη λαϊκής τέχνης και αναμνηστικά μπορείτε να βρείτε στην Αρεόπολη και στον Πύργο Διρού. Επίσης, μπορείτε να βρείτε χρηστικά αντικείμενα, όπως πήλινες γάστρες, γλάστρες κτλ. Εύκολα στη μεταφορά και την συντήρηση είναι τα λαλάγγια, λάδι, μέλι, δίπλες, σύγκλινο και λουκάνικα, τα οποία πωλούνται συσκευασμένα κυρίως στην Αρεόπολη, Πύργο και Γερολιμένα. Τέλος δεν θα πρέπει να παραλείψουμε μια μεγάλη ποικιλία από εξαιρετικής ποιότητας αρωματικά φυτά, λόγω του ιδιαίτερου μικροκλίματος της περιοχής που δημιουργείται από την γειτνίαση βουνών και θάλασσας.

Tsitsiris castle τηλ. 2733056298 | φαξ. 2733056296 | κιν. 6976489950 site: www.tsitsiriscastle.gr | e-mail: tsitsiriscastle@yahoo.gr

26

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Ελένη Α. Παπαδοπούλου |

Νίκος Κασέρης

Ανήκει στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Ολοζώντανη ως τις μέρες μας, με 2500 κατοίκους εντός των τειχών της, πολυσήμαντο οχυρό και μνημείο διαδοχικών πολιτισμών και ιστορίας, εκπέμπει τη μαγεία του καιρού των Ιπποτών και η φήμη της ταξιδεύει αέναα στα πέρατα της γης...

27

Μεσαιωνική Πόλη Ρόδου στα βήματα των Ιπποτών

28 Μεσαιωνική Πόλη Ρόδου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Το ελάφι της Ρόδου, το φρούριο και ο φάρος του Αγίου Νικολάου

Μ

παίνεις στην παλιά πόλη θριαμβικά από την Πύλη της Ελευθερίας και νιώθεις να βρίσκεσαι στη μηχανή του χρόνου... Γύρω σου ζωντανεύουν εποχές και ιστορία 24 και πλέον αιώνων... Παλάτια και τείχη, φρούρια και μιναρέδες, πλακόστρωτοι δρόμοι και πέτρινα σπίτια με ανθοστόλιστους εξώστες, μικρές πλατείες, Μουσεία με θησαυρούς και μνήμες όλων των εποχών... ανασταίνονται μέσα στο παρόν και καθορίζουν τα δρώμενά του. Η παλιά πόλη της Ρόδου είναι η μεγαλύτερη, ζωντανή, μεσαιωνική πόλη της Ευρώπης. Από το 1993 ανήκει στον Οργανισμό Πόλεων Παγκόσμιας Κληρονομιάς και από το 1998 στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Οι μόνιμοι κάτοικοι της πόλης μοιράζονται μια έκταση 58,37 εκταρίων με τους χιλιάδες επισκέπτες και προσκυνητές που μετατρέπουν το μνημείο σε ένα διεθνές ιστορικό μονοπάτι... Γύρω της απλώνεται η σύγχρονη πόλη και σε απόσταση αναπνοής

η θάλασσα, οι φυσικές ομορφιές και τα μνημεία ενός απαράμιλλου νησιού... Το νησί του Ήλιου «Επίσημα» η Ρόδος εμφανίζεται στον ιστορικό χώρο της Ανατολικής Μεσογείου γύρω στο 1400 π.Χ. με την εγκατάσταση εκεί Μινωιτών, τους οποίους διαδέχθηκαν αργότερα οι Μυκηναίοι και οι Δωριείς. Ο μύθος διηγείται την Ρόδο από την προκατακλυσμιαία εποχή. Πρώτοι κάτοικοι της νήσου ήταν οι προϊστορικοί μεταλλουργοί Τελχίνες που ήρθαν στη Ρόδο από την Κύπρο και την Κρήτη. Μετά την Τιτανομαχία, ο Δίας μοίρασε τη γη στους Ολύμπιους θεούς. Ο Ήλιος ζήτησε να εξαιρεθεί από την κλήρωση και να του δοθεί η χώρα που πρώτη θα φανερωθεί από τα αφρισμένα κύματα στην επόμενη ανατολή του. Μια άλλη εκδοχή θέλει τον Ήλιο να παντρεύεται την κόρη του Ποσειδώνα, Ρόδο, και να δίνει το όνομά της στο νησί. Ο Κέρκαφος, ένας από τους 7 γιους

του Ήλιου και της Ρόδου, ανέλαβε την βασιλεία του νησιού και το μοίρασε στους 3 γόνους του Λίνδο, Κάμειρο και Ιαλυσό. Από τον Κολοσσό στον Κάσσιο Οι τρεις αυτές μεγάλες πόλειςκράτη αποτελούν σήμερα αρχαιολογικούς χώρους με σπουδαία ευρήματα και τεκμήρια που φτάνουν ως τη Νεολιθική Εποχή. Το 408 π.Χ. ίδρυσαν από κοινού την πόλη της Ρόδου σύμφωνα με την «Ιπποδάμειον Νέμεσιν», το σύστημα του διασημότερου πολεοδόμου της αρχαιότητας Ιπποδάμου. Η άνω ακρόπολη της αρχαίας Ρόδου δεσπόζει σήμερα στο ψηλότερο δυτικό άκρο της πόλης και τα σημαντικότερα μνημεία της ανήκουν στους Ελληνιστικούς χρόνους. Οι 3 αιώνες που ακολούθησαν την ίδρυση της πόλης θα αναδείξουν το νησί σε ηγετικό κέντρο του θαλάσσιου εμπορίου, της ναυσιπλοΐας, του πολιτισμού... Είναι η περίοδος που θα υψωθεί ο Κολοσσός της Ρόδου, ένα από τα

29

Η οδός των Ιπποτών

30

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Το Αρχαιολογικό Μουσείο

7 θαύματα του αρχαίου κόσμου. Από τον 5ο π.Χ. αιώνα και ως την ρωμαϊκή κατάκτηση, η Ρόδος σε γενικές γραμμές θα ακολουθήσει τις ηγεμονίες των μεγάλων ελληνικών δυνάμεων, της Αθήνας, της Σπάρτης, των Μακεδόνων, με κάποιες παρενθέσεις υπό ξένη επιρροή. Θα απολαμβάνει όμως την αυτονομία και την ανεξαρτησία που της επιτρέπει η ακμαία οικονομία της και η στρατηγική της θέση. Το πρώτο μεγάλο πλήγμα θα δεχτεί από τον Ρωμαίο Κάσσιο ο οποίος την ισοπέδωσε το 42 π.Χ.. Στα βυζαντινά χρόνια, η Ρόδος θα βρεθεί με μειωμένη την ισχύ της αλλά όχι ασήμαντη. Ως μέρος της αυτοκρατορίας θα ακολουθήσει τις ταραχές και τις περιπέτειές της. Στους επόμενους αιώνες η πόλη θα συρρικνωθεί, θα οχυρωθεί με νέα τείχη και θα περιοριστεί στο τμήμα που αργότερα οι Ιππότες ονόμασαν Κολλάκιο. Στις αρχές του 12ου αιώνα, όμως, το τείχος θα επεκταθεί για να συμπεριλάβει 175.000 τ.μ. Η μεγαλόνησος θα βρεθεί στη συνέχεια στα χέρια των Βενετών και το 1204 θα περάσει στους Γενοβέζους. Περίπου

Το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου

31

έναν αιώνα αργότερα, το 1309 οι Γενοβέζοι θα πουλήσουν την Ρόδο στο τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ. Οι Ιππότες στη Ρόδο Για τους επόμενους 2 αιώνες το νησί θα γίνει η διοικητική και στρατιωτική έδρα του Ιπποτικού κράτους, στο οποίο ανήκουν τα περισσότερα νησιά της Δωδεκανήσου. Η ηγεμονία των Ιπποτών στην Ανατολική Μεσόγειο, εκτός από τις εσωτερικές έριδες θα αντιμετωπίζει διαρκώς την οθωμανική απειλή. Οι Ιππότες θα ενισχύσουν και θα επεκτείνουν την οχύρωση και θα χτίσουν πολλά δημόσια κτίρια που σήμερα αποτελούν αρχιτεκτονικά και ιστορικά μνημεία της παλιάς πόλης. Ο διαχωρισμός σε 2 ζώνες με εσωτερικό τείχος θα διατηρηθεί και το βόρειο τμήμα, το Κολλιάκι, θα γίνει το στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο με πυρήνα το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου ενώ στο νότιο, το Μπούργκο, με την αγορά, τις εκκλησίες, τα εμπορικά και δημόσια κτήρια, θα ζουν οι λαϊκοί. Το νησί με τους Ιππότες θα γνωρίσει νέα ακμή και οι σχέσεις

με τους ντόπιους θα είναι αυτή της ανοχής, συχνά και της συνεργασίας που την υπαγόρευε μάλλον η κοινή απειλή του οθωμανικού κράτους. Τα πανίσχυρα τείχη της πόλης θα αντέξουν το 1480 την πολιορκία του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή αλλά το 1522 η ανελέητη πολιορκία του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, θα υποχρεώσει τους Ιππότες να παραδώσουν την πόλη και να αποσυρθούν στη Μάλτα. Μέχρι το 1912 που θα κρατήσει η οθωμανική κυριαρχία, η Ρόδος θα ζήσει την πιο σκοτεινή περίοδο της ιστορίας της. Θα

χάσει το διεθνές κύρος της και θα υποχρεωθεί στην εσωστρέφεια και τις φθορές της παρακμής. Στα χρόνια της Ιταλικής αποικιοκρατίας στη Δωδεκάνησο, η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου θα γνωρίσει μια λαμπρή ανακαίνιση. Οι προσθήκες των οθωμανών αφαιρούνται για να αναδειχθεί η κληρονομιά των Ιπποτών, γκρεμίζονται τα σπίτια δίπλα στην τάφρο, γίνονται έργα υποδομής και ξαναχτίζεται το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου. Το 1948, η Ρόδος και όλη η Δωδεκάνησος ενώνονται ξανά με την Ελλάδα.

32

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Καστέλο. Από τις ετήσιες εκδηλώσεις του Μεσαιωνικού Ρόδου Μια περιπλάνηση Το τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, γνωστό ως και τάγμα των Οσπιταλιέρων (hospital), ιδρύθηκε στην Ιερουσαλήμ τον 12ο αι. από καθολικούς μοναχούς, με αρχικό σκοπό την περίθαλψη των σταυροφόρων και των προσκυνητών. Γρήγορα εξελίχτηκε σε στρατιωτικό σώμα με κύριο σκοπό την υπεράσπιση των αρρώστων προσκυνητών στα νοσοκομεία του τάγματος και αργότερα πολεμούσε τους Σαρακηνούς προασπιζόμενο τους χριστιανούς. Όταν οι Ιππότες διώχθηκαν από τους Αγίους Τόπους εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο και στη συνέχεια κατέλαβαν την Ρόδο. Η περιπλάνηση στη Μεσαιωνική Πόλη είναι καταιγισμός εικόνων, λουτρό αισθητικής και αρχιτεκτονική μύηση. Και όλα αυτά μέσα σ’ έναν ζω-

ντανό καμβά, κοσμοπολίτικο το καλοκαίρι, όπου ξενώνες και καφέ, χώροι εστίασης, καταστήματα, Μουσεία, βιβλιοθήκες, αίθουσες τέχνης και εκδηλώσεις παγκόσμιας αίγλης συνυπάρχουν λειτουργικά με τα μνημεία... Η πιο εντυπωσιακή είσοδος γίνεται από την Θαλασσινή Πύλη. Η λιθόστρωτη οδός των Ιπποτών, είναι ο καλύτερα διατηρημένος μεσαιωνικός δρόμος της Ευρώπης και αποτελούσε την κύρια αρτηρία του βόρειου τμήματος όπου και τα διοικητήρια. Στις «όχθες» του υψώνονται ορισμένα από τα σπουδαιότερα κτίσματα όπως τα «Καταλύματα των Γλωσσών» του τάγματος των Ιπποτών, οι οικίες και το Νοσοκομείο των αξιωματούχων, ο Άγιος Ιωάννης Κολλακίου, το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας... Στο πολυόροφο Παλάτι του

Μαγίστρου (Καστέλο), το σημαντικότερο ίσως κτίριο της πόλης, θαυμάζεις υπέροχα ψηφιδωτά και στοιχεία διακόσμησης της Ιταλοκρατίας. Σε θέση περίοπτη, το παλάτι, προσφέρει υπέροχη θέα απ’ όλα τα σημεία της πόλης αλλά και εκτός των τειχών. Εδώ στεγάζεται το πρότυπο για τον ελλαδικό χώρο Μεσαιωνικό Μουσείο της Ρόδου που οργάνωσε ο Έφορος Αρχαιοτήτων Ηλίας Κόλιας, πρωτεργάτης της ανακήρυξης της Μεσαιωνικής Πόλης σε Παγκόσμιο Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Πολύ κοντά στο Παλάτι, το λιμάνι και την αγορά βρίσκεται ένα από τα σπουδαιότερα κτίρια, το νέο Νοσοκομείο των Ιπποτών του 15ου αι., το οποίο φιλοξενεί σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο. Στην πλατεία Ιπποκράτους υψώνεται το κτίριο της Καστελλανίας, το ποινικό δικαστήριο των Ιπποτών

33 που στεγάζει την Δημόσια Βιβλιοθήκη και το Λαογραφικό Αρχείο της Δωδεκανήσου. Η Παναγία του Κάστρου ή της Νίκης (11ος αι. μ.Χ.) είναι ο αρχαιότερος σωζώμενος ναός εντός της μεσαιωνικής πόλης. Συναρπαστική εμπειρία είναι ο περίπατος στην περίμετρο των τειχών όπως και αυτός στην μεσαιωνική τάφρο. Στο παλιό οπλοστάσιο των Ιπποτών στεγάζεται το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης. Ανάμεσα στις εκκλησίες της πόλης ξεχωρίζουν η Αγία Αικατερίνη, ο πρώτος ορθόδοξος ναός που ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής μετέτρεψε σε τζαμί και η Παναγιά στο Μπούργκο. Θα μετρήσετε περισσότερες από 25 εκκλησίες, εκτός από τα τεμένη, κάθε μια με την ξεχωριστή της ιστορία και σπουδαιότητα. Κοντά στην Πύλη της Ελευθερίας θα βρείτε και τον ελληνιστικών χρόνων ναό της Αφροδίτης. Ο γοτθικός, ο αναγεννησιακός ρυθμός, δίπλα στα βυζαντινά, ρωμαϊκά, ελληνιστικά μνημεία... Τα τεμένη, τα οικόσημα, οι αψίδες, οι συλλογές και τα πνευματικά ιδρύματα, οι προμαχώνες, οι πύργοι, οι θεσμικές συναντήσεις και γιορτές των Ιπποτών που γίνονται κάθε χρόνο..., τα διεθνή μουσικά και καλλιτεχνικά φεστιβάλ... Ένα μεγαλοπρεπές πλήθος της ιστορίας και των τεχνών του ανθρώπου σε παρασύρει σ’ έναν ονειρικό κόσμο που δυσκολεύεσαι να αποχωριστείς. Θα χρειαστείτε οπωσδήποτε τον λεπτομερή χάρτη της Μεσαιωνικής Πόλης που κυκλοφορεί στο νησί, για να εντοπίσετε τα αναρίθμητα μνημεία που δεν χώρεσαν εδώ. Μόνο θυμό μπορεί να προκαλέσει η εγκατάλειψη της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου από την πολιτεία με το πρόσχημα της κρίσης. Η πρόσφατη έκκληση των τοπικών αρχών και φορέων για εξεύρεση πόρων συντήρησης των μνημείων που καταρρέουν, φανερώνουν «παράλογη» πολιτική. Δεν μπορείς

Αίθουσα Ιπποτών της Μάλτας

Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης

34 Μεσαιωνική Πόλη Ρόδου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Η Παναγιά στο Μπούργκο

Άγαλμα της Αφροδίτης

να αφήνεις στη φθορά έναν τόπο που γεμίζει τα κρατικά ταμεία ως αδιαμφισβήτητο κορυφαίο μέλος της τουριστικής εμπροσθοφυλακής σου, την ώρα που η χώρα έχει ανάγκη τον κάθε τουριστικό οβολό. Λίγη... Ρόδος ακόμα Το τέταρτο μεγαλύτερο νησί της χώρας μας, ευνοημένο από τη φύση που της χάρισε άφθονα τα δώρα και την ιστορία που την κόσμησε με μνημεία μοναδικά, έχει ανεξάντλητες ομορφιές και αξιοθέατα εκτός της Μεσαιωνικής Πόλης. Με διεθνές αεροδρόμιο, μαρίνα, κομβικό λιμάνι, είναι και σήμερα ακμαίο σταυροδρόμι των θαλασσών. Το λιμάνι της, αποτελεί πύλη εισόδου και εξόδου (home port) για τις κρουαζιέρες στη Μεσόγειο. Η Ρόδος είναι μεταξύ άλλων ένας φυσικός παράδεισος με σπάνια χαρίσματα. Η περίφημη Κοιλάδα των πεταλούδων, ένας εκπληκτικός βιότοπος όπου εμφανίζονται το καλοκαίρι αμέτρητες πεταλούδες του είδους Panaxia Quadripunctaria,

εντυπωσιάζει τους φυσιολάτρες όλης της γης. Γεφυράκια, καταρράκτες, νούφαρα, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας... μια πανδαισία. Σπάνιο οικοσύστημα με πυκνή χλωρίδα και πανίδα διαθέτει το Πάρκο Ροδινιού, το αρχαιότερο πάρκο στον κόσμο, με αναψυκτήριο, μόλις 3 χλμ από την πόλη της Ρόδου. Οι Επτά πηγές, το πρασονήσι, το φράγμα Απολλακιάς, Ο Προφήτης Ηλίας που άλλοτε ήταν γεμάτος από το σπάνιο ελάφι της Ρόδου, το πλατόνι, είναι λίγα μόνο από τα φυσικά αξιοθέατα της Ρόδου. Οι διάσημες και πολλές παραλίες της, η πληθωρική και ιδιαίτερη γαστρονομική εμπειρία, τα εκλεκτά τοπικά προϊόντα, τα πολλά κάστρα και οι αρχαιολογικοί χώροι, η άρτια τουριστική οργάνωση και εμπειρία των Ροδίων... καθιέρωσαν το νησί ως έναν από τους πιο αγαπημένους προορισμούς στον κόσμο. Σημείωση: Το φωτογραφικό υλικό είναι ευγενική παραχώρηση του γνωστού Ρόδιου φωτογράφου Νίκου Κασέρη.

36

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ Δαμιανός Νάκος

Καταφύκι Ερμιονίδας Πεζοπορία στο φαράγγι τον μύθων

Αντικρίζοντας το επιβλητικό φαράγγι να στέκει αγέρωχο απέναντί μου, πήρα μια βαθιά ανάσα και έκλεισα τα μάτια. Από το μυαλό μου άρχισαν να περνούν σαν κύματα αέρα, οι μύθοι, οι θρύλοι και οι ιστορίες που το περιβάλλουν.

Ο

ι νεράϊδες της λαϊκής φαντασίας που κατοικούσαν εκεί, οι καλές και οι πανούργες μάγισσες, ο ξακουστός ληστής της περιοχής Λύγκος, ο μέγιστος ημίθεος του αρχαίου κόσμου Ηρακλής, ο βασιλιάς του Άδη που ανέβηκε από αυτό το πέρασμα στον πάνω κόσμο για να κλέψει την όμορφη Περσεφόνη, ακόμη και οι τρομαγμένοι κάτοικοι που λέγεται πως έτρεχαν πανικόβλητοι σε αυτό το σημείο για να προστατευτούν από τη μανία των πειρατών.

από το αυτοκίνητο δεν μπορείς, παρά να αφεθείς στην ηρεμία του άγριου και εντυπωσιακού φυσικού τοπίου που αντικρίζεις γύρω σου. H επομένη κίνηση είναι να φορτώσεις το σακίδιο στον ώμο και να ακολουθήσεις τα κελεύσματα. Η πεζοπορία στο Καταφύκι είναι ομολογουμένως πολύ εύκολη. Ενδείκνυται για όλες τις ηλικίες και είναι ιδανική για οικογένειες με μικρά παιδιά, λόγω του βατού μονοπατιού που το διασχίζει και του μικρού μήκος του (μόλις 2,5 χιλιομέτρων).

Ένα φαράγγι για όλους Ο λόγος για το «Καταφύκι», το φαράγγι των μύθων, που βρίσκεται μόλις 5 χιλιόμετρα έξω από τη γραφική παραθαλάσσια κωμόπολη της Ερμιόνης, στη νοτιοανατολική Αργολίδα. Δεν θα δυσκολευτείτε να το βρείτε. Οι ταμπέλες της περιοχής θα κάνουν τη ζωή σας πιο εύκολη. Ακολουθώντας τες, φτάνουμε μέχρι το ύστατο σημείο που μπορούμε να αφήσουμε το αυτοκίνητο. Σχεδόν δίπλα στο φαράγγι. Το τοπίο είναι επιβλητικό. Δυο χωρισμένα βουνά με απότομους και κακοτράχαλους βράχους, σχηματίζουν μια βαθιά χαράδρα που σε καλεί να την εξερευνήσεις. Κατεβαίνοντας

Καταφύγι... θνητών και αθανάτων Ξεκινώντας να διασχίσεις το Καταφύκι («Καταφύγι» όπως ονομαζόταν παλιά, λόγω του ότι εκεί εύρισκαν καταφύγιο οι κάτοικοι της περιοχής από τις εισβολές τον πειρατών και γενικότερα από τις εχθρικές επιδρομές και τους πολέμους στο διάβα των αιώνων), στα αριστερά σου δεσπόζει ο πιο εντυπωσιακός από τους βράχος, με ύψος περίπου 200 μέτρων. Λίγα βήματα, και διακρίνεις στο μέσο του βράχου αυτού ένα σπήλαιο. Η φούρκα του διαβόλου! Τη σπηλιά αυτή την περιτριγυρίζουν ιστορίες και μύθοι για νεράιδες και μάγισσες. Εκεί

37 κρυβόταν ο πιο ξακουστός ληστής της περιοχής, ο Λύγκος, όπου φύλαγε και την λεία του. Άλλη μια θεωρία για τη σπηλιά λέει ότι επικοινωνεί υπογείως με το ιστορικό σπήλαιο Φράγχθι στην Κοιλάδα, που ανασκαφές έδειξαν ότι πρωτοκατοικήθηκε από τον άνθρωπο του Νεάντερνταλ, κατά την Μουστιαία περίοδο, 40.000 χρόνια πριν τη γέννηση του Χριστού! Κοιτάζοντας ψηλά τους μεγάλους βράχους δυτικά του φαραγγιού αντικρίζεις άλλη μια σπηλιά, τόπο ιερό για τους αρχαίους Ερμιονείς καθώς πίστευαν ότι εκεί βρισκόταν μια από τις εισόδους του Κάτω Κόσμου που οδηγούσε στο βασίλειο του Άδη. Λέγεται επίσης πως από εκεί ο Ηρακλής πέρασε στον Κάτω Κόσμο για να εκπληρώσει τον δωδέκατο άθλο, τον τελευταίο και πιο δύσκολο: να πιάσει και να μεταφέρει στον βασιλιά της Τίρυνθας Ευρυσθέα, τον φοβερό και τρομερό Κέρβερο. Ένα σκύλο με τρία κεφάλια και ουρά που απόληγε σε κεφαλή δράκου και ο οποίος φύλαγε τις πύλες του Άδη. Ένας άλλος μύθος λέει ότι από εκεί ο θεός Πλούτωνας, βασιλιάς του Άδη, ανέβηκε στον πάνω κόσμο προκειμένου να κλέψει την κόρη της θεάς Δήμητρας, την όμορφη Περσεφόνη, για να την κάνει γυναίκα του. Με την αφορμή του μύθου οι αρχαίοι Ερμιονείς έφτιαξαν στην γύρω περιοχή τους ναούς της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Άλλο ένα στοιχείο που μαρτυράει ότι στην περιοχή πίστευαν ότι βρίσκεται μια από τις εισόδους για τον Άδη είναι και το γεγονός ότι οι αρχαίοι Ερμιονείς δεν έβαζαν στο στόμα των νεκρών οβολό όπως συνηθίζονταν σε όλες τις άλλες περιοχές, γιατί η πορεία τους για τον κάτω κόσμο ήταν σύντομη! Συνεχίζοντας το περπάτημα, συναντάμε στα δεξιά μας το εξωκλήσι του Αγίου Νικόλα. Κτίστηκε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, το έτος 1740, και μας μαρτυρεί με το όνομα του ότι το στοιχείο του νερού αυτά τα χρόνια στην περιοχή, ήταν πλούσιο. Ακόμα διακρίνεις ζωγραφισμένους σταυρούς στα γύρω βράχια από τους πιστούς της εποχής. Ήταν σημάδια για να εξαγνιστούν τα κακά δαιμόνια που πίστευαν ότι ζούσαν εκεί. Σήμερα το εκκλησάκι αυτό είναι ένα μεταβυζαντινό μνημείο. Στη συνέχεια φτάνουμε στο ιστορικό γεφύρι όπου μας περνάει στην απέναντι όχθη του ποταμού. Από εκεί ξεκινά το πιο όμορφο κομμάτι του μονοπατιού μέσα από πυκνή βλάστηση, πεύκα, πικροδάφνες, μυρτιές, λυγαριές, σχίνους, θυμάρια και λίγα πλατάνια. Αξίζει να σημειωθεί ότι το φαράγγι αποτελεί καταφύγιο για πολλά ειδή φυτών, πτηνών, ερπετών και θηλαστικών. Ανάμεσά τους έχουν καταγραφεί προστατευόμενα και σπάνια ειδή όπως ορχεοειδή, κροκοί, ανατολικοί πλάτανοι, μυωξοί, βραχοκιρκίνεζοι, μπούφοι, νανόμπουφοι, πεπλοκουκουβάγιες και

38 Καταφύκι Ερμιονίδας ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

πράσινοι φρύνοι. Το μονοπάτι στην αρχαιότητα ήταν ένας από τους δρόμους που ένωνε την Ερμιόνη με την περιοχή του ομηρικού Μάσητα, τη σημερινή Κοιλάδα. Στην όαση Παπούλια Συνεχίζοντας το μονοπάτι και περνώντας στη δεξιά όχθη του μικρού ποταμού που υπάρχει εκεί, συναντάμε ένα παλιό εικονοστάσι του Αγίου Νικολάου. Στην συνέχεια ο δρόμος φαρδαίνει και η βλάστηση αραιώνει. Μόλις ξαναπεράσουμε κάθετα το ποτάμι καταλαβαίνουμε ότι το φαράγγι τελειώνει και η πεζοπορία μας συνεχίζεται από αγροτικό δρόμο.

Λίγα μέτρα μετά, συναντάμε απομεινάρια ενός παλιού νερόμυλου. Άλλο ένα σημάδι ότι το νερό ήταν άφθονο σε κάποια παλαιότερη εποχή. Περνώντας από βιολογικούς ελαιώνες, φτάνουμε στο ιστορικό εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, στα Παπούλια όπως ονομάζεται ο τόπος εκεί, όπου αντικρίζουμε μια πηγή. Δροσιζόμαστε για λίγο και ανεβαίνουμε στον μεγάλο φιλόξενο προαύλιο χώρο της εκκλησίας, με πολλά πεύκα, παγκάκια, τραπέζια, παιδική χαρά. Μέρος ιδανικό για ξεκούραση, πικ-νικ και κατασκήνωση. Στο χώρο αυτό οι κάτοικοι των γύρω περιοχών γιορτάζουν κάθε χρόνο την Πρωτομαγιά. Τα Παπούλια είναι η άλλη είσοδος και η αντίστροφη αφετηρία για πεζοπορία στο φαράγγι. Από το ίδιο σημείο μπορεί να επιλέξει κανείς δυο προορισμούς: το χωριό Ηλιόκαστρο (περίπου 1 ώρα με τα πόδια), όπου η διαδρομή είναι μοναδική, διασχίζοντας το ποτάμι μέσα από πλατάνια, δρυς, δάφνες, πεύκα και πολλά άλλα είδη. Στο μέσο αυτής της διαδρομής βρίσκεται καλά κρυμμένος ακόμα ένας καλοδιατηρημένος νερόμυλος. Η άλλη διαδρομή και πιο φημισμένη, έχει προορισμό το γραφικό χωριό Φούρνοι που μπορεί κάποιος να φτάσει εύκολα πεζοπορώντας σε 30΄. Δραστηριότητες & Προστασία Η πεζοπορία δεν είναι η μόνη δραστηριότητα που μπορεί να κάνει κάποιος επισκέπτης στο Καταφύκι. Στους εντυπωσιακούς βράχους του έμπειροι αθλητές, ιδίως από το εξωτερικό, έχουν χαράξει αναρ-

39 ριχητικές διαδρομές και το επισκέπτονται συχνά. Άλλη δραστηριότητα είναι το ποδήλατο βουνού και το τρέξιμο ανωμάλου δρόμου. Το γεγονός ότι δεν έχει αλλοιωθεί η μορφή του φαραγγιού, οφείλεται στον συνεχή αγώνα συλλόγων και κατοίκων της περιοχής, που απέτρεψαν να γίνει η περιοχή δημόσιος δρόμος. Από το 1992 και μετά, με την απόφαση υπ’ αριθμόν 772/1992 του Συμβουλίου της Επικρατείας, το φαράγγι προστατεύεται «ως περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και καταφύγιο άγριας ζωής». Ο ποταμός στο φαράγγι εδώ και πολλά χρονιά είναι γενικά άνυδρος σχεδόν όλο το χρόνο. Η μόνη περίοδος που δεν ενδείκνυται για πεζοπορία και κάθε ανάλογη δραστηριότητα είναι μόνο η χειμερινή, γιατί εάν υπάρξουν ισχυρές βροχοπτώσεις, το ποτάμι παίρνει και πάλι ζωή. Σαν να εμφανίζεται ο θεός του Άδη μπροστά σου και τρέχοντας με ορμή, κυνηγά την όμορφη Περσεφόνη με κατεύθυνση προς την θάλασσα...

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΤΑΦΥΚΙ ΕΡΜΙΟΝΙΔΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ

ΠΡΟΣΒΑΣΗ

Διαδρομή: ΚΑΤΑΦΥΚΙ - ΠΑΠΟΥΛΙΑ Δυσκολία: A (εύκολη) Χιλιομετρική απόσταση: 2,5 Χλμ. Χρόνος: 30 λεπτά Υψομετρική διαφορά: 30 – 70m προς Αθήνα Άγιοι Ανάργυροι Φούρνοι

Κατευθυνόμαστε προς ΚΡΑΝΙΔΙ. Πριν την είσοδο της πόλης, στον κυκλικό κόμβο, στρίβουμε αριστερά ακολουθώντας την ταμπέλα προς ΕΡΜΙΟΝΗ. Στα 5 χλμ., περίπου 200 μ. πριν την AVIN, υπάρχει μικρή ταμπέλα στα δεξιά μας που γράφει ΑΓ. ΡΑΦΑΗΛ, ΑΓ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ και στρίβουμε αριστερά. Περνάμε την πρώτη διασταύρωση για ΑΓ. ΡΑΦΑΗΛ, ΑΓ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝ και μετά το γεφυράκι στη διασταύρωση στρίβουμε αριστερά. Μετά συναντάμε την ταμπέλα προς ΚΑΤΑΦΥΚΙ, την ακολουθούμε και παρκάρουμε μπροστά στο άνοιγμα πριν το φαράγγι. Εναλλακτικά από ΕΡΜΙΟΝΗ παίρνουμε το δρόμο για ΘΕΡΜΗΣΙΑ και πριν το κυκλικό συναντάμε πινακίδες για ΚΑΤΑΦΥΚΙ. Τέλος μπορούμε να πάμε και από το χωριό ΦΟΥΡΝΟΙ. Περνάμε το χωριό και Άγιος Νικόλαος περίπου μισό χλμ. μετά παίρνουμε το χωματόδρομο στα δεξιά μας που οδηγεί στο ξωκλήσι των ΑΓ. ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ στα ΠΑΠΟΥΛΙΑ.

προς Ερµιόνη

Ερμιονίδα… νησιώτικη αύρα στο σταυροδρόμι του Αργολικού. Ερμιόνη

Κρανίδι

Απ’ το κοσμοπολίτικο Πόρτο Χέλι με την ταξιδεύτρα Κόστα ως τo γραφικό ψαροχώρι της Κοιλάδας και από την πλανεύτρα Ερμιόνη ως το αρχοντικό Κρανίδι, χίλιοι δρόμοι θαλασσινοί και στεριανοί προσμένουν να ξαφνιάσουν με τα δώρα τους τον επισκέπτη. Σπάνιες αρχαιότητες και βυζαντινά μοναστήρια, φαράγγια, κάστρα, λαογραφικοί θησαυροί και μουσεία… αγκαλιάζονται με το κρυστάλλινο γαλάζιο και το πράσινο του πεύκου.

ΔΗΜΟΣ ΕΡΜΙΟΝΙΔΑΣ

Δημοτικό Κατάστημα Κρανιδίου: 2754 3 60000, 2754 3 60028-9 Δημοτικό Κατάστημα Ερμιόνης: 2754 3 60200 e-mail: kranidi1@otenet.gr

Πορτοχέλι

42

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ Γιώργος Σαρρής & Δαμιανός Νάκος |

Κων/νος Ντόκος

Και μόνο το γεγονός ότι στο μέρος που θα πηγαίναμε επέλεξε να κατοικήσει για πρώτη φορά άνθρωπος πριν από τουλάχιστον 42.000 χρόνια, μας δημιουργούσε δέος.

43

Σπήλαιο Φράγχθι

Ένα ταξίδι 40.000 χρόνων

44 σπήλαιο Φράγχθι ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Με την Φυσιολατρική Ομάδα Ερμιονίδας Το βάθος του χρόνου ήταν ασύλληπτο, εάν σκεφτεί κανείς ότι ο Χριστός πέρασε από τη γη πριν από μόλις 2.000 χρόνια σχεδόν, και ότι οι αρχαίοι Έλληνες ανέγειραν τον Παρθενώνα πριν από 2.450 έτη. Μηδαμινές αποστάσεις χρόνου, σε σχέση με τα 42.000 χρόνια που έχουν περάσει από τότε που ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ εικάζεται ότι άφησε τα ίχνη του στο σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας, ένα από τα σημαντικότερα σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι παλαιοντολόγοι αποφαίνονται ότι πρωτοκατοικήθηκε κατά την Μουστιαία Περίοδο, και μετά βεβαιότητας μπορεί να ειπωθεί πλέον, ότι εκεί είχε βρει καταφύγιο ο Homo Sapiens προ 30.000 χρόνων. Επισκεπτόμενος το σπήλαιο, αντιλαμβάνεσαι ότι πρόκειται για ένα ιδανικό καταφύγιο, ιδίως για τους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Έμπαιναν βαθιά μέσα στη σπηλιά για να προστατέψουν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους από τα άγρια ζώα, ήταν πολύ κοντά

στη θάλασσα για να μπορέσουν να δραπετεύσουν εάν κάτι τέτοιο απαιτούνταν από τις περιστάσεις, το χειμώνα προστατεύονταν με φυσικό τρόπο από το κρύο, και τα καλοκαίρια διατηρούνταν αισθητά χαμηλότερη η θερμοκρασία σε σχέση με τον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο. Αυτό το τελευταίο, το νιώσαμε και εμείς όταν φθάσαμε εκεί. Τέλη Αυγούστου, οι θερμοκρασίες ήταν ιδιαίτερα υψηλές, αλλά μόλις έμπαινες στο σπήλαιο, αισθανόσουν κατευθείαν ένα δροσερό αεράκι να σε διαπερνά. Και επισήμως επισκέψιμο Ο χώρος του σπηλαίου εδώ και μερικούς μήνες έχει αυξήσει αλματωδώς την επισκεψιμότητά του, καθώς αξιοποιήθηκαν κονδύλια από το Ε.Σ.Π.Α. προκειμένου να είναι καλύτερα προσβάσιμο. Σε συνεργασία με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδας, έχει δημιουργηθεί εντός του σπηλαίου ένα ξύλινο δρομάκι ωοειδούς σχήματος, με ταμπέλες που σε ενημερώνουν για καθετί που βλέπεις γύρω σου. Από

την ιστορία και τη σημαντικότητά του, μέχρι την πορεία των ερευνών και τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης. Διαδρομή με θέα Για να φθάσετε στο σπήλαιο θα πρέπει να διανύσετε από την Αθήνα γύρω στα 170 χιλιόμετρα με κατεύθυνση το Κρανίδι του δήμου Ερμιονίδας, στο νομό Αργολίδας. Δεν θα χρειαστεί να πάτε μέχρι εκεί όμως, γιατί περίπου 6 χιλιόμετρα νωρίτερα, ο δρόμος θα σας βγάλει στο χωριό Φούρνοι. Αν και βρίσκεται στην ενδοχώρα, θυμίζει νησί. Διαθέτει πολύχρωμα σπίτια, στενά καλντερίμια και κήπους γεμάτους λουλούδια. Στην έξοδό του, θα δείτε μια ταμπέλα που σας προτρέπει να αφήσετε τον κεντρικό δρόμο και να κατευθυνθείτε δεξιά, προς τον αρχαιολογικό χώρο του σπηλαίου Φράγχθι. Ακολουθώντας την πινακίδα σε απόσταση 4 χλμ, θα βρεθείτε σε μια καταπληκτική παραλία, είναι η παραλία Φούρνων (ή αλλιώς Λάζες) στο τελείωμα της οποίας θα αφήσετε το αυτοκίνητο. Σας

45

συνιστούμε να σταθμεύσετε δίπλα στην ταμπέλα που ουσιαστικά σας λέει ότι έχετε φθάσει στο σπήλαιο. Στην πραγματικότητα όμως δεν έχετε φθάσει ακόμη. Απλώς από εκεί και πέρα θα συνεχίσετε με τα πόδια και ύστερα από περπάτημα περίπου 600 μέτρων θα φτάσετε στο Φράγχθι. Στα πρώτα μέτρα δεν υπάρχει μονοπάτι. Πηγαίνετε πατώντας από βράχο σε βράχο κατά μήκος του γιαλού, όπως σας δείχνουν τα κόκκινα βέλη που

υπάρχουν με σπρέι πάνω στις πέτρες. Πολύ σύντομα θα βρεθείτε σε ένα στενό μονοπάτι που σας οδηγεί στο σπήλαιο. Η διαδρομή διαρκεί περίπου 10 λεπτά και εάν εξαιρέσουμε τα πρώτα μέτρα, είναι βατή. Μέχρι να φτάσετε, πάντα στα δεξιά σας θα έχετε τη θάλασσα. Θα βλέπετε τον κόλπο της Κοιλάδας, το ιδιόκτητο νησάκι Κορωνίδα, και νότια τον κάμπο της περιοχής. Η κατάληξη της διαδρομής θα σας αποζημιώσει.

Άλλωστε αυτή την πορεία ακολουθούσαν συχνά-πυκνά μέχρι και πριν από λίγα χρόνια βοσκοί, που χρησιμοποιούσαν το Φράγχθι για εποχικό ποιμνιοστάσιο. Μάλιστα οι ερευνητές έκριναν σκόπιμο να μη χαλάσουν το μαντρί που βρισκόταν εκεί κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα, και έτσι μπορείτε κάλλιστα να το επισκεφθείτε. Το σπήλαιο έχει βάθος 150 μέτρα και πλάτος εισόδου 30 μέτρα.

46 σπήλαιο Φράγχθι ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Αξίζει να σημειωθεί πάντως, ότι στις μέρες μας μόνιμοι κάτοικοι εκεί, είναι οι …νυχτερίδες (σπήλαιο γαρ), που εάν πάτε τις βραδινές κυρίως ώρες, θα τις ακούσετε να βγάζουν άναρθρες κραυγές και ενίοτε να πετάνε πάνω από το κεφάλι σας. Εάν το λέει η καρδιά σας, μπορείτε να ανεβείτε και στα βράχια που στέκουν ολόρθα ακριβώς απέναντι από την είσοδο της σπηλιάς τα οποία σχηματίστηκαν από την κατολίσθηση της οροφής του σπηλαίου προ πολλών χιλιάδων χρόνων. Κάτω από αυτά οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι βρίσκονται καλά κρυμμένα σημαντικά ευρήματα για τον προϊστορικό άνθρωπο. Από την πίσω πλευρά τους, το τοπίο αλλάζει και εκεί θα αντικρίσετε μπροστά στα πόδια σας μεγάλες χαράδρες και εντυπωσιακά ασύμμετρα και ανάγλυφα σχήματα που διαμορφώνουν οι βράχοι. Κατηφορίζοντας και φτάνοντας στο τέρμα του σπηλαίου που είναι πάλι σκεπαστό σας περιμένει μια όμορφη λιμνούλα

με υφάλμυρο νερό, η οποία έχει σχηματιστεί από υπόγειες πηγές. Στο σημείο αυτό βρισκόμαστε στο ένα μέτρο από τη σημερινή επιφάνεια της θάλασσας και καλό θα ήταν να έχετε μαζί σας φακό, εκεί η θερμοκρασία είναι σπηλαίου και πάντα σταθερή. Οφείλουμε να σας πούμε πάντως ότι θέλει ιδιαίτερη προσοχή εάν αποφασίσετε να φθάσετε μέχρι εκεί. Η μίνι αναρρίχηση και καταρρίχηση γίνεται αποκλειστικά και μόνο με δική σας ευθύνη. Εμείς πάντως στην παρέα μας εκείνη την ημέρα που πήγαμε είχαμε και μια έγκυο στους πρώτους μήνες, που τα κατάφερε περίφημα… Ο κάτοικος του σπηλαίου Οι πρώτες ανασκαφές στο σπήλαιο ξεκίνησαν το 1967 από τα πανεπιστήμια της Ιντιάνα και Πενσυλβανία. Κοντά 40 χρόνια τώρα το Φράγχθι δεν έχει σταματήσει να εκπλήσσει τους ξένους και Έλληνες επιστήμονες. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι το σπήλαιο κατοικήθηκε για περισσότερο από

35.000 χρόνια, από την Παλαιολιθική έως και τη Νεολιθική Εποχή. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως εργαλεία, αντικείμενα και στοιχεία εκείνης της εποχής. Οι ανασκαφές στο σπήλαιο Φράγχθι έχουν αποκαλύψει ιχθυολογικό υλικό μοναδικό για τα ελληνικά και όχι μόνο δεδομένα που καλύπτει πάνω από 20.000 χρόνια. Άλλωστε είναι από τις πρώτες ανασκαφές στην ανατολική Μεσόγειο που έδωσαν σημασία στα ιχθυολογικά κατάλοιπα. Η σημαντικότερη ανακάλυψη ωστόσο από όλες είναι ο αρχαιότερος πλήρης ανθρώπινος σκελετός στην Ελλάδα ηλικίας 8-10 χιλιάδων χρόνων. Πρόκειται για έναν άντρα 25 χρονών με ύψος 1.56, ο οποίος πιθανότατα είχε δεχτεί ισχυρό χτύπημα στο κεφάλι. Βρέθηκε θαμμένος με τα πόδια λυγισμένα και τα χέρια στο στήθος σε στάση εμβρύου. Κοντά του βρέθηκαν ακόμα δυο σκελετοί παιδιών.

Ο οψιδιανός αποκαλύπτει Μια ακόμα σημαντική ανακάλυψη, η οποία και αλλάζει ό,τι ξέραμε για τις θαλάσσιες μεταφορές εκείνης της εποχής, είναι το γεγονός ότι βρέθηκαν μικρά κομμάτια από εργαλεία φτιαγμένα από οψιανό, ένα πέτρωμα που υπάρχει μόνο στην Μήλο, 80 μίλια μακριά. Με λίγα λόγια μιλάμε για ένα ταξίδι που έγινε στο Αιγαίο το 5.000 με 4.500 π.Χ. για την μεταφορά του οψιανού από την Μήλο στο Φράγχθι. Πρόκειται, λοιπόν, για το αρχαιότερο καταγεγραμμένο ταξίδι ανοιχτής θαλάσσης της ανθρωπότητας. Τώρα ο άνθρωπος δεν είναι μόνο κυνηγός, έχει εργαλεία για να καλλιεργήσει τη γη του, κατασκευές να ταξιδεύει… Έχει το μέλλον μπροστά του. Ο Νεολιθικός οικισμός στο βυθό Στα Νεολιθικά χρόνια το επίπεδο της θάλασσας ήταν πολύ πιο χαμηλά και ο άνθρωπος του σπηλαί-

47 ου επέκτεινε την εγκατάστασή του προς την ακτή. Βυθισμένος κοντά στο σπήλαιο βρίσκεται, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ερευνητών, ο Νεολιθικός οικισμός ο οποίος δημιουργήθηκε ως συνέχεια και προέκταση του σπηλαίου και την σταδιακή του εγκατάλειψη. Πρόσφατες έρευνες στο βυθό, ομάδας Ελλήνων και Ελβετών επιστημόνων σε συνεργασία με την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα, οδήγησαν σε λεπτομερή χαρτογράφησή του για την υποβοήθηση της σχεδιαζόμενης υποβρύχιας ανασκαφής. Το Φράγχθι, λοιπόν, δεν έχει ολοκληρώσει τις αποκαλύψεις του και πιθανόν να μας εκπλήξει με τα μυστικά που κρύβει στο βυθισμένο του τμήμα. Οι έρευνες για τη χαρτογράφηση έγιναν το καλοκαίρι του 2012 υπό τη διεύθυνση της Προϊσταμένης της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων Δρ. Α. Σίμωσι ενώ η έναρξη των ανασκαφών έχει προβλεφθεί για το τρέχον έτος (2013).

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

*Αν θέλετε να ακολουθήσετε την πιο συμβατική διαδρομή πρόσβασης και πιθανή ξενάγηση επικοινωνήστε με τους αρμόδιους στον Δήμο Ερμιονίδας στα τηλέφωνα 27543-60028, 60029. * Η διαδρομή που περιγράφουμε συνδέει το φαράγγι Καταφύκι με το σπήλαιο Φράγχθι αφού η μία είσοδος

του φαραγγιού βρίσκεται στο χωριό Φούρνοι. *Το Φράγχθι είναι σε απόσταση αναπνοής από το όμορφο και γραφικότατο ψαροχώρι Κοιλάδα απ’ όπου μπορείτε να προσεγγίσετε και με βαρκάκι. Στην Κοιλάδα θα βρείτε καταλύματα, φρέσκο ψάρι, ταρσανάδες και υπέροχες εξοχές.

ΚΩΣΤΑΛΑΜΠΡΟΣ Έκθεση-Συνεργείο-Ανταλλακτικά: 3ο χλμ. Άργους-Ναυπλίου, τηλ. 27510 62261, 27510 20430

48

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Δαμιανός Νάκος

Στα μονοπάτια της φύσης Μ

εγάλωσα μέσα στη φύση και αυτή η εμπειρία με έμαθε να την αγαπώ και να την προστατεύω. Από μικρός έκανα ταξίδια, ωστόσο η πρώτη «δική μου» εξόρμηση με ένα χάρτη στο χέρι είναι ένα ταξίδι που οργανώσαμε με άλλους δύο φίλους στα χωριά της κεντρικής Πελοποννήσου σε ηλικία 16 χρόνων. Από εκεί και πέρα δεν σταμάτησα να ταξιδεύω σε Ελλάδα και εξωτερικό. Οι αγαπημένοι μου προορισμοί ήταν κυρίως μέσα στη φύση. Στα χρόνια αυτά αποκόμισα πολύτιμες εμπειρίες και γνώσεις σχετικά με δραστηριότητες και αθλήματα στην ύπαιθρο κατά κύριο λόγο για πεζοπορία και ορειβασία. Επίσης έχω ασχοληθεί με οδήγηση εκτός δρόμου (4x4), ποδήλατο βουνού, εκδρομικό enduro, canoe kayak, paintball και τον τελευταίο καιρό με το canyoning. Παρεμβλήθηκε ένα διάστημα στο οποίο παρακολούθησα τη σχολή ιχθυολογίας στο Μεσολόγγι αλλά ακόμη κι αυτό ήταν μια αφορμή για μένα για να γνωρίσω καλύτερα το οικοσύστημα. Σημαντικό κομμάτι της ζωής μου αποτελούν και οι πολεμικές τέχνες στις οποίες έχω μια εμπειρία άνω των 20 χρόνων. Σ ’αυτά τα χρόνια οι δάσκαλοί μου μού έδωσαν επίσης ερεθίσματα για εξορμήσεις στη φύση και συνέβαλαν σημαντικά στο να έχω μία ιδιαίτερη σχέση μαζί της. Αυτά τα χρόνια έχω παρακολουθήσει σεμινάρια εναλλακτικού τουρισμού, πρώτων βοηθειών και αντιμετώπισης ατυχημάτων στο βουνό, πυρόσβεσης και απεγκλωβισμό σε τροχαίο ατύχημα. Ως μέλος της Κοινωφελούς Επιχείρησης Αθλητισμού και Περιβάλλοντος Ερμιονίδας, έχουμε βγάλει πρόγραμμα για χάραξη πεζοπορικών μονοπατιών της περιοχής και ανάδειξή τους με σκοπό την προβολή των φυσικών ομορφιών της Ερμιονίδας. Πριν από δύο χρόνια δημιούργησα τη Φυσιολατρική Ομάδα Ερμιονίδας, ύστερα από μία πεζοπορική διαδρομή στην Ισπανία περίπου 900 χιλιομέτρων (το Camino de Santiago de Compostela) που κάναμε μαζί με άλλους τρεις φίλους. Μέσα από αυτό το

ταξίδι ένιωσα την ανάγκη να μοιραστώ τις εμπειρίες μου και να αναδείξω τις φυσικές ομορφιές του δικού μου τόπου, της Ερμιονίδας αλλά και όλης της Ελλάδας με διάφορες εξορμήσεις και εκδηλώσεις της ομάδας μέσα στη φύση. Ένας απ’ τους βασικούς σκοπούς μας είναι τα παιδιά που συμμετέχουν στην ομάδα, από μικρή ηλικία να μάθουν να σέβονται τη φύση και μέσα από το παιχνίδι και τις διάφορες εξορμήσεις να την αγαπήσουν αλλά και με ασφάλεια ν’ ανακαλύψουν μόνα τους όλες τις ομορφιές που μας προσφέρει απλόχερα η μητέρα γη. Όσοι θέλετε να γνωρίσετε τις φυσικές ομορφιές της Ερμιονίδας και να περπατήσετε στα μονοπάτια της, σας περιμένω με χαρά να επικοινωνήσετε μαζί μου. Φυσιολατρική Ομάδα Ερμιονίδας Πληροφορίες: Δαμιανός Νάκος, Τηλ: 6977643386 web: fysiolatriki.blogspot.gr facebook: www.facebook.com/groups/fysiolatriki e-mail: fysiolatriki@gmail.com

50

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Δημήτρης Καμιζής:

«Η πατρίδα μας... βρίσκεται κάτω από ξένη κατοχή» Ό

πως όλοι οι θεσμοί στη χώρα μας, η Αυτοδιοίκηση πλήττεται από τις συνέπειες των μνημονίων. Με αφορμή το αφιέρωμά μας στο Καταφύκι και το σπήλαιο Φράγχθι, μιλήσαμε με τον Δήμαρχο Ερμιονίδας, έναν άνθρωπο με πολυετή εμπειρία στην Αυτοδιοίκηση και βαθιά γνώση των προβλημάτων της. Τι σημαίνει η (αργοπορημένη μάλλον) αξιοποίηση του σπηλαίου Φράγχθι για την Ερμιονίδα στην εποχή των Μνημονίων; Το σπήλαιο Φράγχθι είναι ένα μνημείο παγκοσμίου πολιτιστικού, αρχαιολογικού, ανθρωπολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντος. Η αρχαιολογική έρευνα που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1970 από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή και συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια με δημοσιευμένες πλέον εργασίες σε όλο τον κόσμο, κατέληξε σε σπουδαία συμπεράσματα για τα βήματα του ανθρώπου στον πλανήτη μας, τουλάχιστον 75.000 χρόνια πριν (διαμονή, διατροφή, πολιτισμός, ανθρωπολογία, γεωλογικές μεταβολές, κλιματικές αλλαγές κλπ). Ήδη μετά την ολοκλήρωση των εργασιών ανάδειξης και αξιοποί-

«Είναι οξύμωρο και αντιφατικό, κάτω από το γενικό καθεστώς της ετεροδιοίκησης της χώρας μας, να μιλάμε για αυτοδιοίκηση. Η πατρίδα μας σήμερα βρίσκεται κάτω από ξένη κατοχή»

ησης δέχεται πολλούς επισκέπτες κάθε μέρα από όλο τον κόσμο. Το σπήλαιο Φράγχθι λοιπόν για την Ερμιονίδα αλλά και για την Ελλάδα ολόκληρη είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο του πολιτισμού και της ιστορίας μας, που πέρα από το ότι δυναμώνει το όνομά μας σε όλο τον κόσμο εξαιτίας των πολλών επισκεπτών οι οποίοι θα πολλαπλασιάζονται συνεχώς, θα έχει ισχυρά οικονομικά οφέλη για τους επαγγελματίες της περιοχής μας. Τώρα για την αργοπορημένη αξιοποίηση, τι να σας πω, όλα τα πράγματα έτσι γίνονται στην Ελλάδα. Από το 1999 που ανέλαβα Δήμαρχος του τότε Δήμου Κρανιδίου, η αξιοποίησή του ήταν για μένα στους πρώτους στόχους. Με σειρά πρωτοβουλιών από τότε έφερα στην επιφάνεια μια ξεχασμένη υπόθεση, που με την κινητοποίηση των αρμοδίων φορέων είχε αυτή την ευτυχή κατάληξη 13 χρόνια μετά, πάλι κατά τη διάρκεια της σημερινής δημαρχιακής μου θητείας ως Δημάρχου Ερμιονίδας. Το Καταφύκι ανήκει στις άγνωστες αξίες της Ερμιονίδας και υπάρχουν αρκετές ακόμα ανάλογες. Δυνατότητες και σχέδια του Δήμου για την ανάδειξή τους υπάρχουν; Το φαράγγι του Καταφυκίου είναι ένα επίσης μεγάλο φυσικό κεφάλαιο της Ερμιονίδας. Πέρα από την ανάπλαση που κάναμε στα Παπούλια Φούρνων από όπου ξεκινάει το Φαράγγι, αν θυμάμαι καλά το 2000, δεν έχει γίνει τίποτα άλλο, πέραν τουλάχιστον της μέριμνάς μας να μην καταστραφεί. Δυστυχώς τα μεγάλα προβλήματα που είχε ο Δήμος μας τότε αλλά και σήμερα ως Δήμος Ερμιονίδας, δεν επέτρεψαν να γίνει κάτι περισσότερο. Οπωσδήποτε πρέπει να είναι μέσα στα ενδιαφέροντα των επόμενων δημοτικών αρχών.

51

Ο «πολιτισμός του πνεύματος» πλήττεται βάναυσα από τον «πολιτισμό του χρήματος»… Πώς μπορεί να αντισταθεί η Αυτοδιοίκηση στην άνιση αυτή μάχη; Πάντοτε έτσι γίνονταν, ο πολιτισμός δηλαδή πλήττονταν από τον πολιτισμό της ύλης και του χρήματος. Ευτυχώς όμως που υπήρξαν στην ιστορία του ανθρώπου μέχρι σήμερα φωτεινές αναλαμπές και περίοδοι άνθισης του πνεύματος. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, κατά τη γνώμη μου, έπαιξε και παίζει σημαντικό ρόλο στην μάχη αυτή του πνεύματος με το χρήμα και την ύλη, αλλά αυτό κάθε φορά έχει να κάνει και με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και με τις γενικότερες κάθε φορά επικρατούσες αξίες. Ασφαλώς στην εποχή που ζούμε σε όλο τον κόσμο και στην πατρίδα μας οι επικρατούσες αξίες είναι αυτές της ύλης και του χρήματος. Και στην Ερμιονίδα τα πράγματα βέβαια δεν είναι καλύτερα, αφού τα τελευταία χρόνια μέσα στη διαδικασία αυτής της λεγόμενης ανάπτυξης με το πούλημα της γης της πανέμορφης καθ’ όλα Ερμιονίδας και τις επενδύσεις ισχυρών οικονομικά παραγόντων από όλο τον κόσμο, κυρίως εξοχικές κατοικίες και βίλες, το χρήμα κυριάρχησε πλήρως. Παρ’ όλες αυτές τις αντίξοες για την καλλιέργεια του πνεύματος συνθήκες, στα έντεκα τουλάχιστον χρόνια μέχρι σήμερα που υπήρξα Δήμαρχος, έγιναν σημαντικά πράγματα, κατά τη γνώμη μου, που ύψωναν ένα κάποιο αμυντικό τοίχο του πνεύματος (βιβλιοθήκες, καλλιέργεια εθελοντισμού, πνευματικά κέντρα, λαογραφικό κέντρο, διδασκαλία παραδοσιακών χορών, ομάδες αλληλεγγύης, έκδοση βιβλίων, ανάδειξη και αξιοποίηση ιστορικών και πολιτιστικών μνημείων, διοργάνωση εκδηλώσεων με ενημερωτικό και ψυχαγωγικό περιεχόμενο, αναβίωση παραδόσεων και εθίμων και άλλες δράσεις).

Η Αυτοδιοίκηση σύρετε σ’ έναν ταπεινωτικό κατήφορο από πλευράς αρμοδιοτήτων, πόρων και στελέχωσης… χωρίς να «ιδρώνουν» οι κυβερνώντες με τις αντιδράσεις της… Ποιο ρόλο πιστεύετε ότι πρέπει να παίξουν οι αιρετοί άρχοντες των ΟΤΑ και ο οποίος θα μπορούσε να ανατρέψει την κατηφορική πορεία; Δεν σύρετε μόνο η Αυτοδιοίκηση, η πατρίδα μας ολόκληρη έχει συρθεί σε ένα ταπεινωτικό, εθνικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό κατήφορο. Αναμενόμενο ήταν και είναι οι συνέπειες να βαρύνουν και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, που κατ’ επίφαση πλέον ονομάζεται «Αυτοδιοίκηση». Είναι οξύμωρο και αντιφατικό, κάτω από το γενικό καθεστώς της ετεροδιοίκησης της χώρας μας, να μιλάμε για αυτοδιοίκηση. Η πατρίδα μας σήμερα βρίσκεται κάτω από ξένη κατοχή και οι περισσότεροι αιρετοί το βιώνουμε αυτό στην καθημερινή άσκηση των καθηκόντων μας. Ο ρόλος σήμερα, όσων αιρετών τουλάχιστον συνδέουν την παρουσία τους στα κοινά πράγματα με την πολιτική στην Πλατωνική και Αριστοτελική εκδοχή της, αλλά και σε εφαρμογή ισχυόντων άρθρων του Συντάγματός μας, είναι καθαρά αμυντικός και προστατευτικός, να υπερασπιστούμε δηλαδή και χωρικά τον τόπο μας, τουλάχιστον τη δημόσια γη, από το ξεπούλημά της και να παίρνουμε μέτρα προστασίας των δεινοπαθούντων και πασχόντων δημοτών μας με κάθε πρόσφορο τρόπο. Τώρα το πώς και το γιατί φτάσαμε μέχρι εδώ είναι μεγάλη υπόθεση. Θα επαναλάβω μόνο τονίζοντας αυτό που ο μεγάλος συμπατριώτης μας πολιτικός και συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου είχε πει: «Όταν έρχονται εθνικές συμφορές και οι χώρες κυβερνώνται από τυράννους την ευθύνη την έχουν οι τύραννοι. Όταν όμως κυβερνώνται από κοινοβουλευτικές δημοκρατίες την ευθύνη την έχουν οι λαοί.

Χ. ΣΚΟΥΡΤΗΣ - Χ. ΔΡΟΥΖΑΣ

& ΣΙΑ Ο.Ε.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΨΥΚΤΙΚΩΝ ΘΑΛΑΜΩΝ - ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΨΥΞΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΨΥΞΗ - ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ - ΕΞΑΕΡΙΣΜΟΣ ΧΑΡ. ΣΚΟΥΡΤΗΣ Κιν.: 6972 222 900 ΧΡ. ΔΡΟΥΖΑΣ Κιν.: 6970 161 131 Π. ΚΟΞΙΔΗΣ Κιν.: 6946 524 141 e-mail: frigoermioni@gmail.com

Ερμιόνη, Τηλ.: 27540 32552

54

ΑΓΡΟΤΙΚΟ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Ρόδι της Ερμιόνης το πορφυρό χρυσάφι

Σ

την Ελλάδα η ροδιά είναι μία από τις αρχαιότερες καλλιέργειες και ο καρπός είναι άρρηκτα δεμένος με την ελληνική μυθολογία και τις παραδόσεις τους λαού μας. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν τις ποικίλες θεραπευτικές και θρεπτικές ιδιότητες του ροδιού γι’ αυτό και το ονόμαζαν τροφή των θεών. Ο καρπός της ροδιάς συμβολίζει την αφθονία, την πλούσια σοδειά, την γονιμότητα, την ευτυχία, την ευκαρπία. Το δέντρο της, συνδέθηκε με την Ήρα Τελεία που προστάτευε την ευγονία του γάμου και ο Παυσανίας αναφέρει ότι στο Άργος θαύμασε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς που στο χέρι κρατούσε το ρόδι. Η θεά Αφροδίτη φύτεψε την πρώτη ροδιά στην Κύπρο και ο καρπός, της αφιερώθηκε ως σύμβολο του πάθους για το πλήθος των σπόρων και το χρώμα του. Αλλά και η θεά της γεωργίας Δήμητρα και η κόρη της Περσεφόνη, είναι για τους ίδιους λόγους της αφθονίας και της ευκαρπίας της γης, δεμένες με το ευλογημένο δέντρο. Για πολλά χρόνια το «κόκκινο χρυσάφι» της ροδιάς βρέθηκε στη σκιά και η καλλιέργειά της στην Ελλάδα είχε συρρικνωθεί δραματικά. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, γνωρίζει ραγδαία στρεμματική άνοδο και ζήτηση στην αγορά λόγω της μεγάλης

φαρμακευτικής, και θρεπτικής της αξίας, τις χρήσεις στην κοσμετολογία, την ποτοποιΐα αλλά και για τον πολύτιμο, γευστικό χυμό της. Το καλύτερο ρόδι Μέχρι το 2005 στην χώρα μας υπήρχαν συνολικά περίπου 700 στρέμματα ροδιάς, με σημαντικότερη αυτή της Ερμιόνης, τόσο σε έκταση όσο και σε ποιότητα. Η ποικιλία της Ερμιόνης αποτελούσε την μοναδική παραδοσιακή καλλιέργεια παραγωγής και διάθεσης νωπού ροδιού. Στην Ερμιόνη η ποικιλία είναι πολύ παλιά και βεβαιώνεται η αδιάκοπη καλλιέργειά της για περισσότερα από 100 χρόνια, ενώ υπάρχουν παραγωγοί τρίτης και τέταρτης γενιάς. Στο ευνοϊκό μικροκλίμα της περιοχής διαμορφώθηκαν τα απαράμιλλα χαρακτηριστικά της ποικιλίας που μεταξύ άλλων είναι η γλυκύτητα και οι αφράτοι σπόροι της. Οι εισαγόμενες ποικιλίες για φυτεύσεις, όπως η ευρέως διαδεδομένη Wonderful, μπορεί να είναι παραγωγικές αλλά γευστικά μειονεκτούν πολύ απέναντι στις ντόπιες γλυκές ποικιλίες και ιδιαίτερα αυτήν της Ερμιόνης που μεταξύ άλλων έχει πολύ χαμηλά οξέα.

55

Καθώς ανακαλύπτουμε ξανά την υψηλή διατροφική αξία του ροδιού, ας μην ξεχνάμε να αναζητάμε την ντόπια αυτή ποικιλία που έχει τοποθετηθεί από τους γευσιγνώστες στην κορυφή. Ας θυμόμαστε ότι τα ρόδια που έχουν λείο, άψογο φλοιό κατά κανόνα ανήκουν στις ξινές ποικιλίες ενώ η παρουσία ραγάδων συχνά είναι ένδειξη γλυκιάς ποικιλίας. Οι πρόσφατες έρευνες έχουν αποδείξει ότι το ρόδι λειτουργεί κατά του καρκίνου, της αρτηριοσκλήρωσης, του ιού HV-1, της οξείδωσης της HLDL, της οστεοπόρωσης, της κατάθλιψης κ.ά. Πιθανολογείται ότι αυτό οφείλεται στις πολλές φαινόλες του καρπού. Είναι επίσης πολύ πλούσιο σε βιταμίνη C και άλλα πολύτιμα στοιχεία ενώ αφέψημα από τον φλοιό του αντιμετωπίζει μύκητες, ιούς και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Υποψηφιότητα για Π.Ο.Π. Η ποικιλία της Ερμιόνης καλλιεργείται σήμερα από περισσότερους από 150 παραγωγούς που αποδίδουν ετήσια περίπου 700-1000 τόνους. Δήμος και παραγωγοί έχουν δρομολογήσει τις διαδικασίες για την ένταξή της στον κατάλογο προϊόντων Π.Ο.Π.

(Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης) ενώ σχεδιάζεται και η δημιουργία ολοκληρωμένης, κάθετης μονάδας από την παραγωγή ως το τελικό προϊόν και την αγορά. Η γιορτή στο λιμάνι Η γιορτή Ροδιού στην Ερμιόνη θεσμοθετήθηκε πριν από 3 χρόνια με σκοπό να τιμηθεί και να προβληθεί το προικισμένο δέντρο σε συνδυασμό με την μακραίωνη ιστορία της Ερμιόνης. Η φετινή 3η διοργάνωση, από τις 25 ως τις 27 Οκτωβρίου, στο όμορφο λιμάνι της πόλης, γίνεται με συμμετοχή όλων των φορέων της πόλης σε μια πανδαισία πολιτιστικών, ψυχαγωγικών και γαστριμαργικών εκδηλώσεων με επίκεντρο το ρόδι. Ευχόμαστε από την καρδιά μας μια λαμπρή γιορτή στην Ερμιόνη και στους παραγωγούς του υπέροχου καρπού: «Σαν λιθάρι γεροί και σαν ρόδι γεμάτοι»

56

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ανδρέας Στρατηγάκης |

Κων/νος Ντόκος

Δεν είναι γάλα, είναι φάρμακο! Μέσα σε αυτή τη μικρή πρόταση, ο ιδιοκτήτης της εταιρείας latte κ. Σπύρος Οικονόμου συνόψισε ολόκληρη την προσπάθεια και την επένδυσή του, στην παραγωγή γάλακτος από γαϊδούρες.

Η

παραγωγή γάλακτος από γαϊδούρες αποτελεί ένα νέο σχετικά επιχειρηματικό τομέα που φιλοδοξεί να μετατρέψει τα ταπεινά γαϊδουράκια από παρίες της τεχνολογικής εξέλιξης στη γεωργία και τις μεταφορές σε συντελεστές παραγωγής κορυφαίων διατροφικών και καλλυντικών προϊόντων. Οι αναφορές για τις ευεργετικές ιδιότητες του γάλακτος όνου, είναι αρκετές και άκρως… ενθαρρυντικές για την παραγωγή και την κατανάλωσή του. Ιστορία και παράδοση Στην Αρχαία Αίγυπτο το γάλα γαϊδούρας ήταν συστατικό θεραπευτικών αγωγών και ιατρικών συνταγών. Η παράδοση θέλει την βασίλισσα Κλεοπάτρα να κάνει μπάνιο σε γάλα γαϊδούρας και στις μετακινήσεις της συμπεριλαμβάνονταν τουλάχιστον 100 από τα συμπαθή τετράποδα ώστε να εξασφαλίζεται μόνιμη τροφοδοσία του πολύτιμου γάλακτος. Στην Αρχαία Ελλάδα το γάλα γαϊδούρας περιλαμβανόταν επίσης σε θεραπευτικές αγωγές, ενώ στην Αρχαία Ρώμη το θεωρούσαν ως ποτό για την αριστοκρατία. Από το παρελθόν οι γυναίκες έτρεφαν ιδιαίτερη συμπάθεια για το γάλα γαϊδούρας, και το χρησιμο-

57

ποιούσαν για την περιποίηση του δέρματος. Το 1877 η Γαλλική Κρατική Πρόνοια του Saint Vincent de Paul σε νοσοκομειακή μονάδα εγκαταλελειμμένων μωρών εφαρμόζει πρόγραμμα θηλασμού κατευθείαν από τις γαϊδουρίτσες! Ως φάρμακο πωλούνταν από πλανόδιους γαλακτοπώλες έως τον 19ο αιώνα για τη θεραπεία του επίμονου βήχα, εντερικό ερεθισμό και για καχεκτικά παιδιά που έπασχαν από αναιμία. Ιδιότητες Σύμφωνα με έρευνες, το γάλα γαϊδούρας θεωρείται ότι προσομοιάζει καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο προϊόν το ανθρώπινο γάλα και είναι καλύτερο ποιοτικά από το αγελαδινό. Η περιεκτικότητα σε λιπαρά είναι πολύ χαμηλότερη σε σχέση με το αγελαδινό γάλα, ενώ η περιεκτικότητά του σε βιταμίνη C είναι 60 φορές μεγαλύτερη. Περιέχει επίσης βιταμίνες Α, Β1, Β2, Β6, D, E, και είναι μια πλούσια πηγή ασβεστίου, φωσφόρου, νατρίου, σιδήρου, ψευδαργύρου και ανοσοσφαιρίνες γλυκερίνης που το καθιστούν εξαιρετικά επωφελές για την κατανάλωση και την φροντίδα του δέρματος.

Είναι κατάλληλο για παιδιά που πάσχουν από αλλεργίες, για τη θεραπεία του κοκίτη, ηλικιωμένους με οστεοπόρωση, πόνους των αρθρώσεων, άσθμα, έλκος στομάχου, συμπτώματα χαλάρωσης εμμηνόρροιας, πονόλαιμος, θεραπεία της φυματίωσης, και πιο γενικά βήχας κάθε είδους. Υπάρχουν επίσης αναφορές, ότι δηλητήριο από δάγκωμα φιδιού εξουδετερώθηκε με γάλα γαϊδούρας! Σε κάθε περίπτωση πάντως, το γάλα γαϊδούρας είναι πολύτιμο στο πλαίσιο μιας υγιεινής διατροφής. Στην κοσμετολογία, τα υψηλά επίπεδα φωσφολιπιδίων πρωτεΐνης και ceramide καθιστούν το γαϊδουρόγαλα ένα προϊόν εξαιρετικό κατά της αντιγήρανσης, της θεραπείας των ρυτίδων και την αναγέννηση του δέρματος. Επίσης, έχει σημαντικά οφέλη στην αντιμετώπιση του εκζέματος, ακμής και ψωρίασης. Έτσι, πολλά καλλυντικά προϊόντα όπως σαπούνια, κρέμες προσώπου και σώματος περιέχουν γαϊδουρόγαλα αξιοποιώντας τα ευεργετικά χαρακτηριστικά του. Η εκτροφή Τα περίπου 30 γαϊδούρια της επιχείρησης Latte είναι σταβλισμένα σε περιφραγμένο χώρο 5 στρεμμάτων που είναι μέρος μεγαλύτερου αγροκτήμα-

58

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

τος έκτασης 50 στρεμμάτων. Για τη διατροφή των ζώων χρησιμοποιούνται ζωοτροφές πιστοποιημένες με τις ισχύουσες προδιαγραφές, ενώ ανάλογα με την εποχή του χρόνου, τα ζώα έχουν δυνατότητα βόσκησης στο ελεγχόμενο περιβάλλον του αγροκτήματος. Στον περιφραγμένο χώρο βρίσκεται ο στεγασμένος χώρος με ελεύθερη πρόσβαση ενώ σε μόνιμη βάση υπάρχει φρέσκο νερό από γεώτρηση εντός του κτήματος.

γάλα διατίθεται προς κατανάλωση είτε φρέσκο είτε κατεψυγμένο (σε μέγιστη θερμοκρασία –18ο Κελσίου. Η παστερίωση δεν είναι απαραίτητη διότι ο γάιδαρος είναι από τα ελάχιστα ζώα που δεν νοσούν από μελιταίο πυρετό. Το παρασκευαστήριο τηρεί τους όρους υγιεινής της Ευρωπαϊκής Ένωσης με άδεια από το Υπουργείο Υγείας.

Το άρμεγμα της γαϊδούρας

Το βασικό πρόβλημα που αφορά όλες τις μονάδες στην Ελλάδα, είναι το γεγονός ότι το γάλα γαϊδούρας δεν έχει περιληφθεί στις λίστες γάλακτος του Υπουργείου Αγροτικής ανάπτυξης και Τροφίμων. Έτσι το προϊόν δεν μπορεί να πιστοποιηθεί και να λάβει bar code από τον ΕΦΕΤ. Επιπλέον απουσιάζει πλήρως το θεσμικό πλαίσιο που θα ορίσει τους κανόνες για αυτή την ειδική κατηγορία παραγωγών, οι οποίοι αναπόφευκτα εντάσσονται στους γενικούς κανονισμούς εκτροφής ζώων για παραγωγή τροφίμων. Ως αποτέλεσμα, οι παραγωγοί διαθέτουν το προϊόν τους όπως μπορούν στις τοπικές αγορές και δεν έχουν τη δυνατότητα εξαγωγικής δραστηριότητας, αντίθετα με άλλες ανταγωνίστριες εταιρείες του

Η κυοφορία των ζώων διαρκεί περίπου ένα έτος και ακολουθεί η γέννηση ενός ή σπανίως δυο μικρών. Από τη γέννηση ξεκινά και η παραγωγή γάλακτος από τη μητέρα. Για δυο μήνες από τη γέννα τα γαϊδουράκια θηλάζουν χωρίς περιορισμό, ενώ μετά αποχωρίζονται από τη μητέρα τους την ημέρα, χωρίς όμως να διακόπτεται η οπτική επαφή μαζί της ώστε να γίνει εφικτή η διαδικασία αρμέγματος. Ο όγκος του παραγόμενου γάλακτος ανά ζώο είναι πολύ μικρός (περίπου 1,5 κιλό ημερησίως) και αυτός είναι ένας από τους λόγους που η τιμή του προϊόντος είναι υψηλή. Μετά το άρμεγμα και χωρίς καμία επεξεργασία πέραν του φιλτραρίσματος, το

Τα προβλήματα

59 εξωτερικού, που εκμεταλλεύονται πλήρες θεσμικό πλαίσιο και πραγματοποιούν σημαντικές επενδύσεις. Δεν είναι ασυνήθιστο στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι η ζήτηση του γαϊδουρόγαλου αυξάνεται και οι τιμές πώλησης είναι σχετικά υψηλές (30 έως 100 ευρώ το κιλό) επιχειρήσεις του κλάδου να οδηγούνται σε αδιέξοδο και να σταματούν τη λειτουργία τους! Μόνιμο αίτημα όλων των επιχειρήσεων του κλάδου είναι να καταργηθεί το παράδοξο του Ελληνικού κράτους που αφορά την αναγνώριση των επιχειρήσεων (Τέλος επιτηδεύματος, ασφάλιση., Φ.Π.Α. κτλ) αλλά μη αναγνώριση του προϊόντος (προδιαγραφές, κανονισμοί, εξαγωγές, επενδύσεις, επιδοτήσεις). Κάποια στιγμή το Υπουργείο Οικονομικών και το Υπουργείο Γεωργικής Ανάπτυξης και Τροφίμων θα πρέπει να συντονιστούν και να συνεργαστούν σε αυτό το θέμα.

Προϊόντα περιποίησης προσώπου και σώματος από την εταιρεία Sostar με πρώτη ύλη το γάλα του κ. Οικονόμου (Latte) για καλλυντική χρήση.

62

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Το σαπούνι της Ελιάς σύμβολο της αρχοντιάς

Δοκιμασμένο στα κύματα των χιλιετηρίδων, ταυτόσημο με την αρχοντιά της καθαριότητας, επέστρεψε στη ζωή μας απ’ την ωραία πύλη της νοσταλγίας, τα οικολογικά μονοπάτια και την στενωπό της κρίσης.

Τ

ι κι αν γεμίζουν ακόμα τα ράφια με τα χημικά καθαριστικά της βιομηχανίας. Το σαπούνι της ελιάς κερδίζει βήμα-βήμα την παλιά του αίγλη, με εκατοντάδες μικρούς παραγωγούς στη χώρα και την επιστροφή στην κατ’ οίκον παρασκευή. Λυπηρό είναι το γεγονός ότι στο εξωτερικό απολαμβάνει πολύ μεγαλύτερης εκτίμησης απ’ ότι στη χώρα μας με τη ζωντανή ακόμα παράδοσή του στα χωριά. Σε πλάκες, σε ρευστή μορφή ή σε τρίμμα, με βότανα και αιθέρια έλαια, για το πλυντήριο, για πλύσιμο στο χέρι, για το σώμα, το πρόσωπο, τα μαλλιά, το άλλοτε απλό και κατά κανόνα υπόλευκο σαπουνάκι, απέκτησε ποικιλία συστατικών, χρήσεων και χρωμάτων. Επειδή, όμως, εκεί που υπάρχει ζήτηση υπάρχει και η βρωμιά της κερδοσκοπίας και της απόκρυψης στοιχείων, ας περπατήσουμε για λίγο μαζί ανάμεσα στις πλάνες και τις αλήθειες του. Στη Βαβυλώνα ή στη Λέσβο; Η πρώτη παρασκευή του σαπουνιού χάνεται στο μακρινό παρελθόν των βωμών και θυσιών, χωρίς σαφή στοιχεία. Κατά μία εκδοχή, η ανάμειξη του καμένου λίπους με τη στάχτη και το νερό στους

χώρους των θυσιών, δημιούργησε την ρευστή ένωση που οι άνθρωποι διαπίστωσαν ότι είχε καθαριστική δύναμη. Η αρχαιότερη ως τώρα μαρτυρία, για κάποιο είδος που μοιάζει με τη σύνθεση του σαπουνιού, αναφέρεται στην Βαβυλώνα του 2.800 π.Χ.. Στον αιγυπτιακό πάπυρο του Έμπερς (1550 π.Χ.) καταγράφεται η ανάμειξη φυτικού λίπους με αλκαλικά. Μοιάζει, ωστόσο, παράταιρο να μην υπήρχε η γνώση του σαπουνιού στην Ελλάδα όπου η σχέση του ανθρώπου με την ελιά χάνεται κι αυτή στα προϊστορικά βάθη όπως και η σχέση τους με τους βωμούς για τις θυσίες. Η έλλειψη ευρημάτων δεν συνάδει με την μακραίωνη παράδοση των Ελλήνων στην παρασκευή σαπουνιού, της οποίας το νήμα δεν κόπηκε ποτέ ακόμα και τον καιρό του μεγάλου επεκτατισμού των εμπορικών προϊόντων. Στην ελαιοπαραγωγό Λέσβο, η τοπική παράδοση ισχυρίζεται ότι το σαπούνι ανακάλυψε η Σαπφώ και ότι το όνομά του προέρχεται από παράφραση του δικού της. Την πρώτη, πάντως, περιγραφή παρασκευής σαπουνιού με τη χρήση αλυσίβας για πλύση του σώματος και των ρούχων την έχουμε από τον μεγάλο Έλληνα ιατρό Γαληνό (129-199 μ.Χ). Το σαπούνι

Οι μικροί παραγωγοί χρησιμοποιούν φυσικές ουσίες για να δώσουν χρώμα στο σαπούνι

63

64

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

ελιάς Μασσαλίας (ή Καστίλλης) οφείλει τη φήμη του στο γεγονός ότι κατά το 2ο μισό του 15ου μ.Χ. αιώνα, τα δύο μεγάλα εργαστήρια σαπωνοποιΐας της Μασσαλίας τροφοδοτούσαν το μεγαλύτερο τμήμα της Γαλλίας. Η βιομηχανική άνθιση Στην ελληνική επικράτεια συναντάμε την εμπορική σαπωνοποιία ακόμα και στη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Ωστόσο, η παραγωγική άνθηση σημειώνει μια διαδρομή από τα μέσα περίπου του 19ου έως τα μέσα του 20ου αι. Το 1919 η πρωτοπόρα Λέσβος παράγει το 54% των ελληνικών εξαγωγών και διαθέτει το 50% των μεγάλων ατμοκίνητων σαπωνοποιείων. Ανάμεσα στα ονόματα της εποχής προβάλλει και αυτό του Παπουτσάνη που υπάρχει μέχρι σήμερα. Από τη Λέσβο και η καταγωγή του Παναγιώτη Αλεπουδέλη, πατέρα του Οδυσσέα Ελύτη, που ίδρυσε το 1879 εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελουργείο στην Κρήτη και αργότερα μεταφέρθηκε στην Αττική. Η Σαπωνοποιία Αλεπουδέλη υπάρχει και σήμερα με έδρα τον Πειραιά. Μιλάμε, βέβαια, για μια πολύ πιο έντιμη εποχή όπου τα μεγάλα ονόματα του κλάδου δεν είχαν υποκύψει στα τοξικά πρόσθετα για χάρη του όγκου, της οσμής, της εμφάνισης. Σήμερα, που το σαπούνι ελαιολάδου κατακτάει το κοινό του εξωτερικού, οι λίγοι μεγάλοι του χώρου που επιβίωσαν δέχονται ισχυρές πιέσεις από τις πολυεθνικές των απορρυπαντικών

αλλά και την άρνηση των Ελλήνων καταναλωτών να εγκαταλείψουν τις τοξικές τους συνήθειες. Οι Ελληνίδες, προτιμούν ακόμα και σήμερα τα έντονα αρώματα και τα προϊόντα της των διαφημιστικών πακτωλών, σε βάρος της υγείας τους, της τσέπης τους, της φύσης. Αλήθειες και ψέματα Όσοι βάζουν για πρώτη φορά στην καθημερινότητά τους το σαπούνι της ελιάς, το γνωστό μας και ως πράσινο σαπούνι, ανακαλύπτουν τη διαφορά ανάμεσα στη φυσική φρεσκάδα και την βία των βιομηχανικών απορρυπαντικών. Αν αυτό δεν συμβεί, είτε έχουν λάθος σαπούνι στα χέρια τους, ή έχουν εθιστεί ανεπανόρθωτα στα χημικά της κατηγορίας. Χρειάζεται λίγη έρευνα και γνώση για να αντικαταστήσεις όλα τα βιομηχανικά καθαριστικά προϊόντα με το ελαιοσάπουνο. Αλλά ζούμε στην εποχή του διαδικτύου όπου βρίσκεις τα πάντα, και αλήθειες και ψέματα... Εφ’ όσον δεν περιέχει άλλα χημικά πρόσθετα πέραν της καυστικής σόδας, και εφ’ όσον τα λίπη που χρησιμοποιούνται είναι φυτικής και ζωικής προέλευσης καλής ποιότητας, ακόμα και το σαπούνι που παρασκευάζεται με την θερμή μέθοδο είναι πολύ πιο φιλικό από τα κάθε λογής απορρυπαντικά της βιομηχανίας. Ωστόσο, το καλύτερο σαπούνι παράγεται με την ψυχρή μέθοδο, από παρθένο λάδι ελιάς, ποτάσα (καυστική σόδα) και νερό. Το ακόμα

65

αγνότερο χρησιμοποιεί αντί της ποτάσας αλυσίβα, αλλά η αλυσίβα είναι δύσκολη υπόθεση και μόνο για περιορισμένη οικιακή παρασκευή μπορεί να συζητηθεί. Παρ’ όλα αυτά, η καυστική σόδα με τη σωστή σαπωνοποίηση δεν αφήνει κατάλοιπα στο τελικό προϊόν, το οποίο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί άφοβα για το σώμα, τα μαλλιά, το πρόσωπο. Επιπλέον είναι βιοδιασπώμενο και δεν επιβαρύνει το περιβάλλον. Το μεγάλο πλεονέκτημα της ψυχρής μεθόδου είναι ότι η ευεργετική γλυκερίνη παραμένει στο σαπούνι, ενώ η πιθανότητα καταλοίπων σόδας εξουδετερώνεται με μέθοδο της υπερλίπανσης. Η ψυχρή μέθοδος, ωστόσο χρειάζεται μαστοριά, υπομονή και βαθιά γνώση και ως ασύμφορη δεν χρησιμοποιείται στη βιομηχανία. Η παράδοση χρησιμοποιεί και τις δύο μεθόδους, κατά κανόνα, όμως, για τη γενική οικιακή λάτρα κατέφευγαν στη θερμή μέθοδο. Τα βιομηχανικά σαπούνια, ακόμα και αυτά που προωθούνται ως πράσινα, στην πλειοψηφία τους δεν είναι αθώα. Οι κακές συνήθειες του καταναλωτικού κοινού αλλά και ο ανταγωνισμός, επιβάλλουν στις εταιρείες να τα κάνουν πιο αρωματικά, πιο γυαλιστερά, πιο αφρίζοντα και με πιο έντονο χρώμα. Λίγοι γνωρίζουν ότι το αγνό σαπούνι ελιάς δεν κάνει αφρό και ότι ο αφρός δεν καθαρίζει. Οι μικροί παραγωγοί λύνουν το πρόβλημα αυτό με την προσθήκη καρυδέλαιου, φοινικέλαιου κ.ά. Εκεί, όμως, που τα πράγματα είναι σκληρά, είναι τα

άλλα είδη σαπουνιών και απορρυπαντικών όπου πρυτανεύουν επικίνδυνα χημικά, τεχνητές χρωστικές και αρώματα που λανσάρονται μάλιστα με εντυπωσιακές φόρμουλες, συχνά ως οικολογικά, με αιθέρια έλαια, αντιβακτηριακά... και οτιδήποτε μπορεί να κάνει τους αφελείς να το αγοράσουν. Στις μεγάλες βιομηχανίες δεν χρησιμοποιούνται φυτικά ή ζωικά λίπη αλλά παράγωγα πετρελαίου και συνθετικά που αν γνώριζε ο αγοραστής τη ζημιά που προκαλούν θα έμεναν αζήτητα στα ράφια. Δεν υπάρχει καλύτερο σαπούνι από το σπιτικό της ελιάς αλλά και αν ακόμα δεν μπορείτε να το φτιάξετε αναζητήστε μικρούς παραγωγούς που με μεράκι και εντιμότητα το ετοιμάζουν για μας. Ποιό ελαιόλαδο; Μια μεγάλη παρεξήγηση συμβαίνει με το είδος του ελαιολάδου για την παρασκευή του σαπουνιού. Πολλοί πιστεύουν ότι το έξτρα παρθένο ή το βιολογικό λάδι είναι τα μόνα αποδεκτά. Δεν είναι έτσι ακριβώς. Η σαπωνοποίηση χρειάζεται τα οξέα του λαδιού. Κατά μία γνώμη, την καλύτερη δουλειά κάνει η μούργα που δεν έχει καμία βλαβερή συνέπεια. Παραδοσιακά, άλλωστε, ακόμα και για την οικιακή σαπωνοποίηση χρησιμοποιούσαν τηγανόλαδα, ακόμα και ζωικά λίπη, για να φτιάξουν το σαπούνι του σπιτιού. Η πιο διαδεδομένη μέθοδος ήταν αυτή του βρασμού (θερμή) και με την προσθήκη αλατιού εξουδετέρωναν το αλκαλικό περίσσευμα. Τα

66

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

πυρηνέλαια φτιάχνουν επίσης καλό σαπούνι αρκεί να θυμόμαστε ότι αυτά τα σαπούνια είναι κατάλληλα για την γενική καθαριότητα του σπιτιού ενώ για την προσωπική υγιεινή και περιποίηση θεωρούνται μάλλον σκληρά. Αναντίρρητα, όσο πιο αγνό το λάδι, τόσο και πιο αγνό σαπούνι προκύπτει. Ας ξεκαθαρίσουμε επίσης ότι το σαπούνι από ελαιόλαδο έχει λευκό (υπόλευκο), θαμπό χρώμα. Πράσινο είναι το χρώμα του όταν γίνεται από πυρηνέλαιο αλλά και τότε παραμένει θαμπό χωρίς να γυαλίζει. Οι φιλότιμοι παραγωγοί χρησιμοποιούν φυσικές ουσίες της ζαχαροπλαστικής για δώσουν χρώμα στο σαπούνι... Η βιομηχανία, όμως... Το σαπούνι ελιάς στη ζωή μας Το σαπούνι της ελιάς σήμερα το βρίσκουμε ανανεωμένο και με πολλές ιδιότητες -πάντα σε μικρούς παραγωγούς και αφού ελέγξουμε προσεκτικά την επιχείρηση-. Με βότανα και αιθέρια έλαια, με διάφορα εκχυλίσματα και πληθώρα άλλων φυσικών συστατικών που προσφέρουν λύσεις σε ιδιαίτερα προβλήματα και ανάγκες. Εδώ, θα σας δώσουμε λίγες εύκολες και πρακτικές ιδέες για τις καθημερινές ανάγκες καθαριότητας που θα εξορίσουν από τη ζωή σας μια για πάντα τα τοξικά απορρυπαντικά

της αγοράς. Με πράσινο σαπούνι, σόδα και ξύδι αντιμετωπίζονται οι περισσότερες ανάγκες καθαριότητας του σπιτιού. Πειραματιστείτε και σύντομα θα πετάξετε πολλά από τα πλαστικά πολύχρωμα μπουκάλια της αγοράς. Να θυμάστε ακόμα ότι το πράσινο σαπούνι αντιμετωπίζει οικολογικά πολλά παράσιτα και ασθένειες των φυτών. Ανακατέψτε 1 λίτρο νερό με 2 κουταλιές πράσινο σαπούνι ώσπου να διαλυθεί καλά. Προσθέστε 1 κουταλάκι του γλυκού οινόπνευμα και ψεκάζετε τα φυτά σας 2-3 φορές το μήνα. Απορρυπαντικό πλυντηρίου με σαπούνι ελιάς Θα χρειαστείτε 130 γραμμάρια τριμμένο σαπούνι ελιάς, 130 γραμμάρια σόδα πλύσης, 130 γραμμάρια βόρακα, ¼ του φλιτζανιού γλυκερίνη, 4 λίτρα νερό και 2 κατσαρόλες. Βράζετε το 1 λίτρο νερού στην μία κατσαρόλα και χαμηλώνετε τη φωτιά, ρίχνετε μέσα το τριμμένο σαπούνι και ανακατεύετε πολύ καλά ώσπου να διαλυθεί. Στην άλλη κατσαρόλα ζεσταίνεται άλλο ένα λίτρο νερό (όχι βρασμό). Ρίχνετε μέσα τον βόρακα να διαλυθεί. Με προσοχή στην απόσταση για να μην ερεθιστούν τα μάτια σας, προσθέστε τη σόδα και ανακατέψτε καλά. Σε ένα μεγαλύτερο σκεύος αδειάζετε το μείγμα σόδας-βόρακα. Προσθέστε τώρα το μείγμα του σαπουνιού, ανακατέψτε καλά και προσθέστε τη γλυκερίνη. Συμπληρώστε με τα υπόλοιπα 2 λίτρα ζεστού νερού. Αν δείτε ότι γίνεται πολύ πηχτό αραιώστε το με λίγο νερό ακόμα. Έτοιμο! Φυλάξτε το σε ένα πλαστικό δοχείο και αφήστε το 1 μέρα να ησυχάσει. Χρησιμοποιείστε περίπου 70-80ml για κάθε πλύση ανάλογα με τον όγκο των ρούχων. Υγρό σαπούνι ελιάς Βάλτε σε ένα πλαστικό σκεύος μια στρώση τριμμένο αγνό σαπούνι ελιάς. Ρίξτε απιονισμένο νερό τόσο ώστε να σκεπαστεί το σαπούνι. Σκεπάστε με μια πετσέτα και αφήστε το μέχρι την άλλη μέρα. Την επομένη ανακατέψτε το. Αν είναι πολύ πηχτό προσθέστε ανάλογο νερό και αφήστε το άλλη μια μέρα. Συνεχίστε τη διαδικασία μέχρι να αποκτήσει την υφή που θέλετε και χρησιμοποιείστε το για το σώμα, τα μαλλιά, το πρόσωπο. Καλή επιτυχία, και μην ξεχνάτε ότι παράδοση θέλει το σαπούνι να μην περνά «από χέρι σε χέρι», και να μην χαρίζεται!

αυθεντική γεύση... παρθένου ελαιόλαδου Παράγεται από τις ποικιλίες «Μανάκι» και «Κορωνέϊκη», των φημισμένων ελαιώνων της περιοχής ΚΡΑΝΙΔΙΟΥ, που είναι αναγνωρισμένη και ταξινομημένη για το ελαιόλαδο, από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π.) Καλλιεργούμε με τον παραδοσιακό τρόπο, σεβόμενοι δένδρο και περιβάλλον, σύμφωνα με τους κανόνες της Βιολογικής Γεωργίας. Συλλέγουμε με το χέρι, μόνο τον καρπό που βρίσκεται στο δένδρο. Ελαιοποιούμε την ίδια μέρα, σύμφωνα με την τεχνική της ψυχρής έκθλιψης. Υπερηφανευόμαστε γιατί το προϊόν μας διατηρεί αναλλοίωτα όλα τα φυσικά θρεπτικά συστατικά, που του προσδίδουν την χαρακτηριστική πλούσια γεύση και το καταπληκτικό του άρωμα.

ο, Το Αυθεντικόν ελαιόλδιαδ ! ία βε α βρ νή εθ με ς, σα ι έζ απ τρ ο στ

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ: 2o χλμ. Ερμιόνης Αργολίδος, τ.κ. 210 51, τηλ: 27540 31448, fax: 27540 32108 YΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: Γ. Κονδύλη 14, τ.κ. 183 46, Μοσχάτο, τηλ./fax: 210 4828 935

68

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Λύκαια

οι αγώνες για τον κότινο

Σ

την ιερή κορυφή του Λυκαίου όρους άναψε τον φετινό Αύγουστο για 11η φορά η φλόγα των άθλων με «στεφανίτες και όχι χρηματίτες» αθλητές. Μια διαδρομή αναβίωσης 44 και πλέον χρόνων, που υψώνεται στην αξία της ηθικής σκυταλοδρομίας για την επιστροφή του σύγχρονου ανθρώπου στο πνεύμα και την αρετή του κότινου. Πρόκειται για έναν άθλο που ξεπερνά τους όρους μιας οποιασδήποτε θεσμικής διοργάνωσης, αφού η πολιτεία δείχνει με τα συγκαταβατικά της ψίχουλα ότι μάλλον ενοχλείται παρά χαίρεται για τα ιδανικά που τρέφουν τα Λύκαια και πως υποχρεώνεται να συμβάλλει με λίγες σταγόνες, πιεσμένη από την αίγλη και την αγάπη του κόσμου και από το ακατάβλητο σθένος επί κοντά μισό αιώνα του Πολιτιστικού Συλλόγου Άνω Καρυωτών «ο Λύκαιος Δίας», εμπνευστή και κύριο διοργανωτή των αγώνων. Για το πνεύμα το αγώνων και τη συνοχή του κόσμου ήταν μάλλον θετική η παντελής απουσία εκπροσώπων της κεντρικής εξουσίας, με μόνους παρόντες της πολιτείας τον Δήμαρχο Μεγαλόπολης Παναγιώτη Μπούρα και τον Αντιπεριφεριάρχη Αρκαδίας Βαγγέλη Γιαννακούρα. Χωρίς, λοιπόν, την προβολή από τα μεγάλα «μέσα», χωρίς σημαντικούς πόρους, στην κορυφή του αρκαδικού «Ολύμπου» επιμένει άσβεστη η φλόγα των Λυκαίων, των κατά αιώνες αρχαιότερων αγώνων από εκείνους της Ολυμπίας. Στη φετινή γιορτή του αθλητικού ιδεώδους των προγόνων μας, οι οργανωτές (Σύλλογος και Δήμος Μεγαλόπολης) βρέ-

θηκαν αντιμέτωποι με απρόσμενα μεγάλο πλήθος, μάλλον σημάδι των καιρών μας όπου η χαμένη αξιοπρέπεια της χώρας και η φθορά της ταυτότητάς μας αναζητούν στις πηγές την ελπίδα της αναγέννησης. Οι Αγώνες, πλαισιωμένοι από πνευματικές και μουσικές εκδηλώσεις, έλαβαν χώρα από τις 27 Ιουλίου έως της 4 Αυγούστου σε τοπικά διαμερίσματα και την πρωτεύουσα του Δήμου Μεγαλόπολης και κορυφώθηκαν στο στάδιο του Λυκαίου όρους, στον χώρο που διεξάγονταν 2500 περίπου χρόνια πριν, με το τραχύ τοπίο, τις διάσπαρτες ολόγυρα αρχαιότητες, την τελετή της αφής στο τέμενος του Διός και το στεφάνωμα των Λυκαιονικών, να απογειώνουν τους μετέχοντες στα υψίπεδα της μύησης. Ιδιαίτερη και Συμβολική πράξη αυτής της αναβίωσης ήταν η συμμετοχή στους Αγώνες της Ελληνικής Ομοσπονδίας Πάλης με τα ολυμπιακά αγωνίσματα Ελληνορωμαϊκής και Ελευθέρας Πάλης, που εκείνες τις μέρες τελούσαν υπό διωγμών από τα Olympic Games και την ΔΟΕ. Πραγματοποιήθηκαν επίσης αγώνες του αρχαιοελληνικού είδους πάλης Παγκράτιο. Περισσότεροι από 100 Έλληνες και ξένοι αθλητές της πάλης συμμετείχαν στα Λύκαια, στα πλαίσια της προετοιμασίας των εθνικών τους ομάδων για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα εφήβων/νεανίδων και παίδων/κορασίδων. Πρόσφεραν ένα υπέροχο θέαμα και έστειλαν το ηχηρό μήνυμά τους προς τους

69

αντιγραφείς και όχι κληρονόμους, πως οι Έλληνες είναι ενωμένοι και περήφανοι... Λίγες μέρες μετά, οι «αθάνατοι» ψήφιζαν υπέρ της παραμονής της Ολυμπιακής Πάλης στο καλεντάρι των Olympic Games. Οι προκριματικοί και ημιτελικοί αγώνες πάλης πραγματοποιήθηκαν στο Κλειστό Γυμναστήριο της Μεγαλόπολης. Στο στάδιο του Λυκαίου Όρους, την κορυφαία μέρα των αγώνων, και μετά την τελετή αφής της φλόγας, διεξήχθησαν οι τελικοί των διεθνών αγώνων πάλης, 26 αγωνίσματα στίβου, οι απονομές των επάθλων στους Λυκαιονίκες (στέφανος και τριποδίσκος) και η παράδοση τιμητικών διπλωμάτων σε όλους τους αθλητές. Παράλληλα λειτουργούσαν στις Άνω Καρυές η έκθεση του Διαγωνισμού φωτογραφίας και στο Καστανοχώρι η έκθεση του Διαγωνισμού ζωγραφικής. Μεταξύ των άλλων εκδηλώσεων που πλαισίωσαν τα Λύκαια ξεχώρισαν η συναυλία του Συγκροτήματος Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής ΛΥΡΑΥΛΟΣ και το θεματικό πρόγραμμα ΑΡΚΑΔΕΣ ΕΣΜΕΝ. Στην έναρξη των εκδηλώσεων τιμήθηκε η νικηφόρα «μάχη των Καρυών του 1825» και πραγματοποιήθηκε ξενάγηση στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, την βιβλιοθήκη και τον ιστορικό νερόμυλο των Άνω Καρυών. Για την μουσική τέρψη φρόντισαν ακόμα το συγκρότημα ΜΟΥΣΑΓΙΕΤΕΣ και ο Αρκάς Μπάμπης Τσέρτος. Στο Ίσωμα Καρυών η σπουδαία έκθεση Παλαιοντολογικών Ευρημάτων συνοδεύτηκε από ομιλία του καθηγητή Γ. Θεοδώρου.

Μιλώντας με τον Πρόεδρο του Συλλόγου «ο Λύκαιος Δίας» κ. Κυριάκο Καραγιάννη, μάθαμε και τα ευχάριστα, για την ένταξη στα LEADER της ολοκλήρωσης του Διαδραστικού Μουσείου Λυκαίων Αγώνων και της Λυκαίας Ακαδημίας στις Άνω καρυές. Να σημειώσουμε ακόμα ότι ο χώρος των αγώνων στο Λύκαιο που ταυτίζεται και με τον αρχαιολογικό χώρο, αποτελεί ιδιοκτησία του Συλλόγου που προνόησαν να τον αγοράσουν χρόνια πριν και να τον προστατεύσουν από κάθε πιθανή απειλή. Εκεί βρίσκονται και σε εξέλιξη οι ανασκαφές που προσμένουμε να φέρουν στο φως τα θαμμένα μυστικά των πανάρχαιων αγώνων. Η κήρυξη της λήξης των Λυκαίων μας αφήνει ταυτόχρονα περήφανους που κάποιοι Έλληνες επωμίζονται τις ευθύνες των φρυκτωρών, αλλά και σκεπτικούς για την Πολιτεία, την Παιδεία και το μέλλον της χώρας. Τίποτε δεν μπορεί να γονατίσει έναν λαό που έχει μνήμη. Ο μόνος εχθρός του είναι ο εαυτός του. Στην 12η Αναβίωση του 2017, ας ευχηθούμε μαζί με τη φλόγα των Λυκαίων να δούμε αναμμένη και τη δάδα της Ελευθερίας μας. Σημείωση: Συνδριοργανωτές στην 11η Αναβίωση ήταν οι: ΕΑΣ ΣΕΓΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΠΑΛΗΣ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ, ΕΝΩΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΛΥΚΟΥΣΟΥΡΑΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ.

72

ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΕΥΣΕΙΣ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Κοντοσούβλι της κρίσης Κοντοσούβλι στη γάστρα ακούγεται παράταιρο αφού κανονικά γίνεται στη σούβλα, αλλά το αποτέλεσμα ελπίζω να μου συγχωρέσει το ατόπημα. Άλλωστε και οι καιροί είναι παράταιροι... Μετά την πανελλαδική επιτυχία της μείωσης του ΦΠΑ, το κοντοσούβλι έπιασε τιμή ρεκόρ ...προς τα πάνω. Κι επειδή δεν είναι ότι ευκολότερο να στήνεις κατ’ οίκον σούβλες και να περιμένεις τα κάρβουνα, σας ετοίμασα μία εναλλακτική για τις μέρες της κρίσης και του στερητικού συνδρόμου... Πιπεράτα... Για την ιστορία, πάντως, και για να μην προσβάλουμε και την παράδοση, το αυθεντικό κοντοσούβλι γίνεται κυρίως με κρέας προβατίνας και θέλει πολλά προκαταρκτικά «χάδια». Συχνά συνδυάζεται και με αρνάκι, κατσικάκι, χοιρινό... Το πιο διάσημο γίνεται παραδοσιακά στην Δεσφίνα της Φωκίδας και τα καλοκαίρι τιμάται δεόντως στη γιορτή κοντοσουβλιού... Εκεί, στήνεται και ένα κοντοσούβλι 150 και πλέον μέτρων προς χάριν του βιβλίου γκίνες. Το είδαν οι Καρδιτσιώτες που δεν υπολείπονται σε τέτοια μεράκια και βάλθηκαν να το ξεπεράσουν. Έφτιαξαν, λοιπόν, το 2011 στα Καλύβια Πεζούλας, ένα κοντοσούβλι 170 και πλέον μέτρων, από 700 κιλά κρέας και 131 σούβλες ενωμένες. Ένα τόνο κάρβουνα φουντώσανε εκείνη την ημέρα. Τα βλέπει αυτά ο Στουρνάρας και μας παίρνει τα ανάλογα μέτρα... Παρά τις εκκλήσεις του χειμαζόμενου πανελληνίου να μετατρέψουν την γιορτή σε μυστική γιατί δεν αντέχουμε άλλα μέτρα, οι Καρδιτσιώτες επανέλαβαν τον άθλο με κοντοσούβλι 186,5 μέτρων, διότι, τι είναι τα χαράτσια μπροστά στην μαγκιά του γκίνες; Ποιό πονηροί οι Δεσφινιώτες εξαφάνισαν το κοντοσούβλι τους απ’ το διαδίκτυο, ενώ φήμες φέρουν τον Στουρνάρα να ετοιμάζει επιδρομή με λαγωνικά στα στρώματα των Δεσφινιωτών, όπου πιθανολογεί

ότι κρύβουν τον μεζέ-θησαυρό, διότι πώς αλλιώς να δικαιολογηθούν οι πυρκαγιές στο προστατευόμενο Δελφικό Τοπίο, που ανήκει και στα μνημεία της UNESCO. Περιμένοντας με αγωνία τις εξελίξεις στη Δεσφίνα, όσοι έχουμε πρόσβαση σε κρέας, ας παρηγορηθούμε έστω προς στιγμήν με το υποκατάστατο της γάστρας. Η γάστρα είναι σκεύος πολυδύναμο γιατί ροδίζει ακόμα και κλεισμένη το φαγητό και ταυτόχρονα διατηρεί ζουμερό και τρυφερό το κρέας. Τα πάντα σχεδόν γίνονται μέσα σε μια γάστρα. Το κοντοσούβλι είναι ένας μερακλίδικος μεζές με μπόλικα μυρωδικά, μπαχαρικά, πιπέρια αλλά και διάφορες τοπικές παραλλαγές. Η σημαντικότερη διαφορά που συναντάμε είναι προσθήκη φρέσκιας ντομάτας σε κάποιες τοπικές κουζίνες. Η δική μας συνταγή την περιέχει και της πάει πολύ. Θα χρειαστούμε • 2-2,5 κιλά χοιρινή σπάλα (ελληνική παρακαλώ) κομμένη σε μέτριες μερίδες • Μισό φλυτζάνι ελαιόλαδο • 1 ποτηράκι λευκό κρασί • Χυμό από μισό λεμόνι • Μια τομάτα κομμένη σε κύβους • 1 κρεμμύδι ξερό κομμένο σε χοντρούς κύβους • 2-3 σκελίδες σκόρδο ανάλογα με τα γούστα • 1 κουταλάκι του γλυκό χοντρό αλάτι • 1 κουταλιά της σούπας ρίγανη • 2 κοφτά κουταλάκια του γλυκού θυμάρι • 1 κουταλάκι του γλυκού γλυκιά πάπρικα • λίγο πιπέρι μαύρο και λίγο καγιέν (ανάλογα με το πόσο καυτερό το θέλουμε) Προαιρετικά, 2-3 πατάτες κομμένες κυδωνάτες.

73 Φτιάχνουμε τη μαρινάτα Βάζουμε στο μούλτι την τομάτα, το κρεμμύδι, το σκόρδο και τα υγρά (λάδι, κρασί, λεμόνι) και τα χτυπάμε. Δεν χρειάζεται να λιώσουν εντελώς. Αδειάζουμε το μείγμα σε πλαστικό σκεύος και προσθέτουμε τα υπόλοιπα υλικά μας. Βάζουμε μέσα τα κομμάτια του χοιρινού και τα ανακατεύουμε καλά. Το σκεύος μας είναι καλό να χωράει ίσα-ίσα το κρέας μας. Σκεπάζουμε το σκεύος και αφήνουμε το κρέας μια νύχτα στο ψυγείο.

Φουρνίζουμε Την επομένη τοποθετούμε το κρέας μας με τη μαρινάτα στη γάστρα και το αφήνουμε περίπου μισή ώρα για να έρθει σε θερμοκρασία δωματίου. Προθερμαίνουμε το φούρνο στους 200-220 βαθμούς. Τοποθετούμε τη γάστρα και την αφήνουμε σε αυτή τη θερμοκρασία για μισή περίπου ώρα. Χαμηλώνουμε στους 180 βαθμούς και ψήνουμε άλλη μία ώρα. Το κοντοσούβλι μας είναι έτοιμο όταν έχει ροδίσει καλά και έχει απορροφήσει όλα τα ζουμιά του. Άντε, παιδιά μου, και του χρόνου...

74

ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΕΥΣΕΙΣ

Φρέσκες ταλιατέλες παρεΐστικες... Ν

ομίζουμε ότι είναι μπελάς και αποφεύγουμε να φτιάχνουμε σπιτικά ζυμαρικά. Στην πραγματικότητα, θα τους αφιερώσετε ένα βραδάκι, τιμωρώντας τις βλαβερές εκπομπές της τηλεόρασης. Θα γλιτώσετε μια μέρα πλύσης εγκεφάλου και θα γευτείτε με την παρέα 6 ατόμων, υπέροχες ταλιατέλες απ’ τα χεράκια σας, με ολόφρεσκη σάλτσα ντομάτας και αρωματική γραβιέρα ή κεφαλογραβιέρα. Το «παιχνίδι» με το ζυμάρι άλλωστε, έχει επιστημονικώς αποδειχθεί, ότι βγάζει περίπατο το παιδάκι που είναι τραγικά καταπιεσμένο μέσα μας ενώ νεώτερες έρευνες επιβεβαίωσαν τις αντικαταθληπτικές, αντιμνημονιακές και επαναστατικές δράσεις και επιδράσεις του. Αν έχετε μηχάνημα φύλλου και ζυμαρικών, έχει καλώς. Αν, όχι, μπορείτε να ανοίξετε τη ζύμη σε λεπτό φύλλο και να κόψετε τα ζυμαρικά σας στο πλάτος και το μήκος που θέλετε αφού το τυλίξετε σε ρολό. Αντί για ταλιατέλες, δηλαδή, παπαρδέλες, λαζάνια ή ότι σχέδιο εμπνευσθεί το δημιουργικόν σας μένος. Στη συνταγή που σας προτείνω τα αυγά, μπορούν να αντικασταθούν με νερό, για όσους έχουν πρόβλημα υγείας ή κιλών... Θα χάσουν όμως την βελούδινη υφή τους και σε νοστιμιά. Θα χρειαστούμε • 250 γραμμάρια αλεύρι σκληρό • 250 γραμμάρια αλεύρι κίτρινο (για ζύμωμα ψωμιού) • 5 αυγά (αν είναι μικρά 6) • 1 κουτ. της σούπας λάδι ελιάς • 1 πρέζα (ελάχιστο) αλάτι Ζυμώνουμε Κοσκινίζουμε τα άλευρα σε μια λεκάνη, ρίχνουμε το αλάτι και κάνουμε μια γούβα στη μέση. Βάζουμε τα αυγά ελαφρώς χτυπημένα και το λάδι στη

γουβίτσα. Αρχίζουμε να ζυμώνουμε αργά με το χέρι ώσπου να ενωθούν τα υλικά μας σε μια ζύμη όχι πολύ μαλακή. Δεν χρειάζεται πολύ ζύμωμα. Αφήνουμε το ζυμάρι να ξεκουραστεί για μία ώρα σε μέρος δροσερό. Το ζυμώνουμε ξανά σε αλευρωμένη επιφάνεια και το κόβουμε σε 4 ίσα μέρη. Φυλάμε τα τρία σκεπασμένα για να μη χάσουν την υγρασία τους και αρχίζουμε να τα ανοίγουμε έναένα σε φύλλο (με τη μηχανή ή τον πλάστη). Είναι η στιγμή που φωνάζουμε το εκλεκτό τσούρμο, να βάλει ένα χεράκι για λόγους ταχύτητας και για να γίνουν οι ταλιατέλες συνεπείς με το επίθετο που τους έδωσα... Κόβουμε με τη μηχανή ή το μαχαίρι τα ζυμαρικά μας, τα απλώνουμε σε ταψιά ή δίσκους και τα πασπαλίζουμε με λίγο αλεύρι. Τα αφήνουμε λίγο να στεγνώσουν και πίνουμε στο μεταξύ ένα κρασάκι για την όρεξη. (Μπορούμε να τα βράσουμε και την επόμενη μέρα). Σε αλατισμένο νερό που βράζει ρίχνουμε τις ταλιατέλες και ανακατεύουμε ελαφρά για λίγα λεπτά. Επειδή έχω χρησιμοποιήσει σκληρό αλεύρι οι ταλιατέλες μου δεν γίνονται πολύ μαλακές ώστε να μοιάζουν παραβρασμένες. Ο χρόνος βρασμού εξαρτάται από τα γούστα σας. Συνήθως τα βράζω περίπου 5 λεπτά. Φτιάξτε τώρα μια σάλτσα από ώριμες ντοματούλες, αρωματίστε την με μπόλικα ψιλοκομμένα φύλλα φρέσκου βασιλικού και φρέσκιας ρίγανης, προσθέστε αλατοπίπερο και ελαιόλαδο. Σερβίρετε με τις ταλιατέλες που στο μεταξύ έχετε σουρώσει και σωτάρει ελαφρά σε βούτυρο γάλακτος (ή ελαιόλαδο). Πασπαλίστε με τυράκι της αρεσκείας σας και φωνάξτε την παρέα να θαυμάσει το αριστούργημά σας. Για μια νόστιμη κουβέντα ζούμε!

75

81

SOTOSBLOG [ www.sotosblog.com ]

Σώτος Χρυσαφόπουλος

Εσείς σε ποιο στάδιο βρίσκεσθε; Τ

ο λάβετε θέσεις είχε αναγγείλει από τα μεγάφωνο του σταδίου ο Ζαν Κλωντ Γιούγκερ: «The game is over!» –«Το παιγνίδι τελείωσε!», είχε πει. Έπειτα, το περίφημο… πιστόλι στο τραπέζι έγινε πιστόλι του αφέτη. Κι εκπυρσοκρότησε. Πριν καλά-καλά φτάσουμε στην στροφή των 200μ., είδαμε τα πρώτα τηλεοπτικά πλάνα με τους απεσταλμένους της Τρόικας έξω από το υπουργείο Οικονομικών. Στο χέρι κρατούσαν τσεκούρια, δρεπάνια, τροχούς, πριόνια, κλαδευτήρια –ό,τι κόβει. Επικεφαλής τους ο Τόμσεν. Δεν ήταν κανένας χθεσινός· είχε πάει και αλλού για την ίδια δουλειά –στην ειδική θήκη με τα πολύτιμα έγγραφα, ο χαρτοφύλακας του περιείχε και το «Εγχειρίδιο Αντιδράσεων». Χμ… Εγχειρίδιο αντιδράσεων… Χθες, που λέτε, είδα μια ταινία στην τηλεόραση. Χάρη σε μια στιχομυθία μεταξύ των πρωταγωνιστών, έμαθα ότι μια Αμερικανίδα έχει μελετήσει τα ψυχικά στάδια στα οποία μεταπίπτει διαδοχικά ο άνθρωπος απέναντι σ’ ένα ισχυρό σοκ –αν, λ.χ., πληροφορηθεί ότι επίκειται ο βέβαιος θάνατός του. Ανέτρεξα στην Εγκυκλοπαίδεια. Επιστημονικά πράγματα: σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το πρώτο στάδιο είναι η Άρνηση. Στη συνέχεια, τη σκυτάλη παίρνει ο Θυμός. Aκολουθεί η Διαπραγμάτευση και μετά η Θλίψη. Στο τέλος έρχεται η Αποδοχή. Εσείς σε ποιο στάδιο βρίσκεσθε; Οι οικείοι σας; Οι διπλανοί; Εκείνοι για τους οποίους μαθαίνετε πράγματα; Π.χ., πολλά κλαδικά σωματεία και συνδικαλιστικά όργανα έχουν από καιρό φθάσει στο τρίτο: Διαπραγματεύονται –όχι τόσο τοις εκατό αυτό, όχι έτσι εκείνο, τουλάχιστον αλλιώς το άλλο κ.τ.λ. Ελάτε, ελάτε… Μην απελπίζεσθε! Δεν είμαστε δα μόνοι κι έρημοι σε αυτό το δράμα… Σάμπως δεν υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αναλάβει να μας βοηθήσουν να περάσουμε ταχύτερα και πιο ανώδυνα τα ενδιάμεσα στάδια, πριν από το τελευταίο; Ζώδια, σεξολόγοι, καλλιτέχνες, κουτσομπολιά, ελαφρές συζητήσεις: «δεν θ’ αφήσουμε την κρίση να μας νικήσει», «να, δες αυτός πώς τα καταφέρνει», «αμ’ εκείνος τι να πει ο φουκαράς…» κ.τ.λ. κ.τ.λ.

κ.τ.λ. Όλα τους από το πλάι, όσο νάναι βάζουν από την πλευρά τους πλάτη –όσο μπορούν οι άνθρωποι, με τα προβλήματά τους και αυτοί, ομού κομπάρσοι, πρωταγωνιστές και… «πρωταγκωνιστές». Καλό είναι πάντως να τους έχουμε υπόψη μας, για να μην ψάχνουμε τη δύσκολη ώρα. Α, το νου σας! Είναι πάντα προτιμότεροι οι επαγγελματίες. Προς Θεού, όχι οι ερασιτέχνες. Τα κάνουν μούσκεμα με την αμοιβή. Π.χ., ο αδελφός του Γ.Α.Π. είχε από τις πρώτες ημέρες κιόλας προσπαθήσει να στήσει με εθελοντές μια ΜΚΟ εθνικής παρηγοριάς, για τη νέα Ελλάδα που μπορούμε να φτιάξουμε με άλλο πνεύμα μες την κρίση, και τέτοια. Αλλά… Τζίφος. Πήγε άπατη. Δεν λέω όμως, και οι εθελοντές, κάθε είδους πρόθυμοι δεν είναι λίγο πράγμα… Η κυβέρνηση; Χα! Η κυβέρνηση… Πάντα πιο προχωρημένη, έχει βάλει σε όλους τα γυαλιά. Έχει νικήσει το θάνατο. Κυρήσσει ως Μεσσίας τη νεκρανάσταση από το Όρος Σινά –σε απευθείας σύνδεση με τον Θεό και την Παναγία, παρακαλώ. Ούτε η Εκκλησία τέτοια επιτυχία! Λοιπόν, μην το κουράζουμε άλλο. Και, προπαντός, μην ξεχνιόμαστε. Ρωτώ και πάλι: Εσείς σε ποιο στάδιο βρίσκεσθε;

82

ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

«Καὶ τὰ πλούτη Τοῦ κόσμου, τὰ ὅπλα, οἱ δόξες, τὰ χρυσά του Παλάτια, ὅλα τοὺς φαίνονται παιχνίδι Μπρὸς στ' ἀλέτρι, τὸ στάρι καὶ τὴ φλόγα, Τοῦ ἅγιου νεκροῦ κληρονομιά, ποὺ νὰ ἴσως Ψωμὶ δὲ φτάνουν σήμερα νὰ δώσουν Στὰ ὀρφανά του, στοῦ πόνου τους τὰ μάτια Γιγαντώνονται, κι αὔριο, λές, θὰ θρέψουν Τὴν πείνα ἑνὸς λαοῦ.» Ἄγγελος Σικελιανός Ο ΔΙΘΥΡΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ