ΕΠΑΘΛΟ 98

Άγραφα

Το σύμπαν του βουνού

Στην άγνωστη ορεινή Αχαΐα | Παναγιά Χοζοβιώτισσα | Σαλιγκάρια, μεζές υψηλού επιπέδου

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Στα μυστικά του Πάρνωνα

Τυχερή... Αθήνα

98

#

τιμή: 4,00 € www.epathlo.gr

速

www.kritikos-sm.gr www.facebook.com/KritikosSuperMarket

Μια κίνηση µπροστά πάντα επιβραβεύεται. Η Νο 1 ηλεκτρονική τραπεζική στην Ελλάδα αναγνωρίζεται και πάλι για τις επιτυχηµένες και πρωτοποριακές κινήσεις της, µε διεθνή βραβεία και ελληνικές διακρίσεις.

Best Mobile Banking App στη ∆. Ευρώπη Best Integrated Consumer Bank Site στη ∆. Ευρώπη Best sms/text Banking στη ∆. Ευρώπη Best Consumer Internet Bank στην Ελλάδα

λεφτά στο λεπτό App

No.1 e-banking στην Ελλάδα

Η ΠΡΩΤΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

winbank.gr

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

30

16

42

Εξώφυλλο: Αγία Παρασκευή, Νιάλα Αγράφων Φωτογραφία: Θάλεια Νουάρου Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Δημιουργικό: POSITIVE designlab Γιάννης Σουλτανίδης, Στεφανία Βολικάκη Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου

θέματα 16 Άγραφα

30 Τυχερή... Αθήνα

μυστικά 42 Στα του Πάρνωνα

58 Φτέρη - Βλασία

68

74

Το σύμπαν του βουνού

Παναγιά Χοζοβιώτισσα

Η καπετάνισσα της Αμοργού

Στην άγνωστη ορεινή Αχαΐα

Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου

Απόψεις: Γιατί οι πολιτικοί λένε ψέματα;

Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής Διαφήμιση: Κωνσταντίνος Καλλιάνος

μόνιμες στήλες 9

Αντί επάθλου

Τα βράδια στις αυλές

12 Ατζέντα

Ιδέες, παρουσιάσεις, πολιτισμός

Συντακτική ομάδα: Γιώργος Καλομοιρόπουλος, Ιφιγένεια Καμπουροπούλου, Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Γιώργος Παγούδης, Γεωργία Σούκουλη

11 Ψιλά γράμματα

Φτωχοί και πλούσιοι

77 Συνταγές

Σαλιγκάρια, μεζές υψηλού επιπέδου

82 Μια στάση εδώ

Τμήμα συνδρομών: Φρόσω Αγγελοπούλου, Κατερίνα Μάρα Εκτύπωση: ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ, Κιάτο Κορινθίας ΕΔΡΑ Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: € 20,00 Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: € 50,00 Ο.Τ.Α.: € 65,00

Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354

9

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ |

Θάλεια Νουάρου

Τα βράδια στις αυλές

Ή

ταν κάτι βράδια στις αυλές, χαζεύοντας τη θάλασσα προς την ανατολή, σούρουπο, την ώρα αυτή που εύχεσαι να κρατούσε για πάντα – λίγο πριν νυχτώσει, λίγο πριν χειμωνιάσει˙ που όλα είναι δυνατά, εξιδανικευμένα –εκ του μη έχοντος– μια συνειδητή ανάσα, μια τζούρα από τσιγάρο, μικρές προσωπικές οπτασίες... Εκεί, πίνοντας και συζητώντας με φίλους, σκεφτόμουν πως η μόνη αντίσταση, η μοναδική δυνητική επιλογή είναι ακριβώς αυτό. Να απαλλαγούμε από τα περιττά, να τα πετάξουμε. Να κρατήσουμε μόνο τα απλά, τα ουσιώδη. Το μεγαλείο της απλότητας – χωρίς περιτύλιγμα, χωρίς φανφάρες. Να ζήσουμε μ’ αυτά όπως έζησαν κι οι πρόγονοί μας, που υποψιάζεσαι πως ζήσανε καλά, μοναχά με τα απλά και τα όμορφα. Τα ουζάκια τους στις αυλές, τους φίλους στην ανοιχτωσιά της θάλασσας, στην κάψα του ήλιου, τη δροσιά του βουνού, με γεύσεις καθαρές και κουβέντες ακέραιες. Έκανε και κάτι καλό η κρίση. Αφού μέσα από το τέλμα πρόβαλε η ανάγκη για επιστροφή στην

ουσία, στην ποιότητα των σχέσεων, την απόλαυση των στιγμών – του μοιράζεσθαι, του Eίναι του έρωτα, για τον έρωτα, τη χαρά της ζωής, τον μέσα μας θεό. Κι όποιος πει πως αυτό δεν είναι αντίσταση, ας έρθει να μας πει τι είναι. Όταν βλέπεις γύρω σου τον κόσμο να τρελαίνεται. Να τρώνε οι ψυχίατροι με χρυσά κουτάλια. Η γενιά της κρίσης πανικού – φαρμακαποθήκη με θέα. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Κι όλα είναι μέσα μας. Τα χειρότερα και τα καλύτερα. Κι η αγάπη, κι ο φασισμός, κι ο φόβος κι η σύγκρουση, κι η παραίτηση κι η χαρά. Είναι θέμα απόφασης – θέμα προοπτικής. Τι επιλέγεις, πώς σ’ έμαθαν να κοιτάς, πού εστιάζεις. Πώς να κρατηθείς ανθρώπινος. Απτός κι ακέραιος, μηδαμινός και όλος. Γεμάτος, ατελής, αγαπημένος. Απόηχος καλοκαιριού. Να νοσταλγείς σαν τώρα τα βράδια στις αυλές, την ώρα εκείνη που κρατούσε σαν πάντα. Τα τριζόνια τραγούδαγαν, η θάλασσα ξαπόσταινε κι όλα είχανε βρει τη θέση τους στον κόσμο. Μην τρελαίνεσαι. Είναι που χειμωνιάζει…

11

ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Θάλεια Νουάρου |

Χρήστος Κανατάς

Φτωχοί και πλούσιοι Σ

την άλλη πλευρά του Αιγαίου, εξακολουθώ να βλέπω ανατολή. Ίδια ώρα - ένα κομμάτι ουρανό στο κάδρο του παραθυρόφυλλου. Παρατηρώ την ανεπαίσθητη κίνηση των σύννεφων… Η κίνηση είναι ζωή. Αν νιώθεις ανήμπορος να κινηθείς, κάποιος άλλος θα αναλάβει να σε κινήσει. Η τρόικα, το σύμπαν, ο θεός ο ίδιος. Διαβάζω έρευνα της ελβετικής «Wealth-Χ» απ’ όπου συμπεραίνεται πως 11 ολιγάρχες κατέχουν πλούτο που αντιστοιχεί σχεδόν στο 10% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας. Στην περσινή έκθεση της ίδιας εταιρείας, η Ελλάδα αναδείχθηκε η χώρα με τον δεύτερο αυξανόμενο πληθυσμό πολυεκατομμυριούχων στην Ευρώπη. Σύμφωνα επίσης με δημοσίευμα της εφημερίδας «Το Βήμα», 559 ολιγάρχες κατέχουν πλούτο που αντιστοιχεί στο 45% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας, ενώ τα κεφάλαια που έχουν βγει εκτός Ελλάδας πλησιάζουν σχεδόν το 80% του συνολικού ΑΕΠ. Την ίδια στιγμή, έρευνες οικογενειακών προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ για την τελευταία 5ετία κατέγραψαν πως τα νοικοκυριά με μηνιαίο εισόδημα κάτω από 750 ευρώ αυξήθηκαν κατά 451,3%. Αυτά που διαμένουν σε ένα δωμάτιο και σε κατοικίες μικρότερες των 40 τ.μ. αυξήθηκαν κατά 41,3% και 31,3%, αντίστοιχα. Τα νοικοκυριά με κεντρική θέρμανση μειώθηκαν κατά 48,5%, ενώ εκείνα χωρίς καθόλου θέρμανση αυξήθηκαν κατά 252,3%. Την ίδια περίοδο, οι άνεργοι αυξήθηκαν κατά 243%... Στην Ελλάδα, όπως και σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, υπήρχαν πάντοτε δύο έθνη: οι φτωχοί και οι πλούσιοι. Πέρα όμως από τους αριθμούς: Στα Τζίτζινα Λακωνίας, ο Σταμάτης Τσάκωνας εγκατέλειψε μαζί με τη γυναίκα του την επιτυχημένη καριέρα φωτογράφου κι εκδότη στην πρωτεύουσα, για να γίνει ο μοναχικός καφετζής –ο τρελός του χωριού, όπως τον αποκαλούν– που βοηθά άπαντες στις καθημερινές τους εργασίες. Χωρίς αντάλλαγμα, ή μάλλον με μόνο αντάλλαγμα τη χαρά της προσφοράς. Στην Αθήνα, η Μάρω

φωτογραφίζει τη χαρά. Επειδή ακόμη τη βλέπει. Η Αλεξία γοητεύεται από την ομορφιά της φθοράς. Το δάσος που χρειάζεται να καεί για να συνεχιστεί η ζωή... Το ταξίδι στα Άγραφα σε διδάσκει το λόγο για τον οποίο επιβάλλεται να ταξιδεύεις: Να βγεις επιτέλους από το μικρόκοσμό σου, να ανακαλύψεις πώς ζουν οι άνθρωποι σε τόπους ξένους από τους οικείους σου, να δεις πώς μέσα απ’ την απόλυτη απλότητα πηγάζει η ευτυχία. Δεν ξέρω ποιοι είναι τελικά οι πραγματικά πλούσιοι και ποιοι οι φτωχοί. Οι «πλούσιοι» ήταν πάντως αυτοί που ανέβαζαν τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι, τον Μεταξά, τον Παπαδόπουλο, τον κοινοβουλευτικό φασισμό που βιώνουμε. Κι εσύ, Καημένε, χώριζες τους ανθρώπους σε Εβραίους, κομμουνιστές, μετανάστες, αντιφρονούντες, δεκάδες μειονότητες. Για το ξεροκόμματο που σου πετούσαν. Να προσποιείσαι τον «εκλεκτό» απλώς για να μη χάσεις τη βολή σου. Ο φασισμός ήταν πάντα η βιτρίνα της μπουρζουαζίας. Οι πραγματικοί άνθρωποι, όμως, ο αληθινός τους πλούτος, στα δύσκολα φαίνεται. Η όποια κρίση είναι απλά μια μετάβαση. Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι να αρνούμαστε να δούμε την αλήθεια κατάματα, και να την περάσουμε επιδερμικά, κοιτάζοντας πίσω, αναμένοντας ότι όλα θα αλλάξουν χωρίς πρώτα να αλλάξουμε εμείς. Ο Δημήτρης Σταθάτος, καθηγητής Ιστορίας στο γυμνάσιο, μας έλεγε ότι η ιστορία μάς διδάσκει ένα πράγμα: Πως δεν διδασκόμαστε από τα λάθη μας. Ώρα του καλή, όπου κι αν είναι.

12 Ιδέες, παρουσιάσεις, πολιτισμός ΑΤΖΕΝΤΑ

Τρίπολη

Ακρόπολη

Το νέο Αρχαιολογικό

Ένα «μουσείο»

Μουσείο Τεγέας

κάτω απ’ το Μουσείο

Έπειτα από 7 χρόνια παύσης λειτουργίας, το Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας άνοιξε και πάλι τις πύλες του στο κοινό. Με αναβαθμισμένες κτιριακές εγκαταστάσεις και σύγχρονα μουσειακά μέσα – εικονικές περιηγήσεις, διαδραστικές τράπεζες και άλλες ψηφιακές εφαρμογές που για πρώτη φορά εισήχθησαν στην Ελλάδα, ένα από τα πρώτα μουσεία του ελεύθερου ελληνικού κράτους εισέρχεται δυναμικά στον 21ο αιώνα. Η επανέκθεση αναπτύσσεται γύρω από δύο θεματικούς άξονες: «Μνήμες Μουσείου» και «Τεγέα. Η γένεση, η συγκρότηση και η εξέλιξη μίας ελληνικής πόλης-κράτους». Το ιερό της Αλέας Αθηνάς, φημισμένος τόπος λατρείας της Πελοποννήσου, κατέχει περίοπτη θέση στην επανέκθεση. Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού, τον οποίο φιλοτέχνησε ο Σκόπας, σπουδαίος αρχιτέκτονας και γλύπτης του 4ου αι. π.Χ. από την Πάρο, αποτελεί και τη μοναδική πρωτότυπη μαρτυρία της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Το εκσυγχρονισμένο μουσείο της Τεγέας βρίσκεται στην Αλέα του Δήμου Τρίπολης, λίγα μόλις μέτρα από το ιερό. Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επισκεφθείτε την ανανεωμένη ιστοσελίδα του: http://www.tegeamuseum.gr.

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έδωσε το πράσινο φως στην πρόταση οργάνωσης μόνιμης έκθεσης των 1.400 κινητών ευρημάτων που προήλθαν από την ανασκαφή του οικοπέδου Μακρυγιάννη, στη θέση όπου ανεγέρθηκε το Μουσείο της Ακρόπολης. Η υπαίθρια έκθεση στο μείον 1 επίπεδο του μουσείου υπόσχεται μια νέα εμπειρία: μια σφαιρική εικόνα από τη μακρά ιστορία της Αθήνας, μιας πόλης που κάτω από τους αρχαίους ναούς του ιερού βράχου έσφυζε από ζωή. Οι τρεις ενότητες, «Πριν την πόλη», «Στην περιφέρεια της πόλης» και «Η ζωή στην πόλη», θα φέρουν τον επισκέπτη σε επαφή με την καθημερινότητα και την εργασία των κατοίκων, τη ζωή στο σπίτι και τη γειτονιά, την ανατροφή των παιδιών, καθώς και με κοινωνικά ζητήματα, τη μετάβαση στο χριστιανισμό, πληροφορίες για την ύδρευση και το φωτισμό των σπιτιών, την οικιστική, εμπορική και βιοτεχνική δραστηριότητα στην περιοχή κ.ά. Η υλοποίηση του φιλόδοξου σχεδίου, που έτυχε θερμής υποδοχής από το ΚΑΣ, αναμένεται με ανυπομονησία καθώς θα συμπληρώσει με τον ιδανικότερο τρόπο τα λαμπρά εκθέματα του Μουσείου της Ακρόπολης, που συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 8 σπουδαιότερα του κόσμου.

Αθήνα-Θεσσαλονίκη 3,5 ώρες με το τρένο

Το νέο φιλόδοξο σχέδιο της ΕΡΓΟΣΕ φέρνει νέα δεδομένα για τους επιβάτες των τρένων μειώνοντας σε 3,5 ώρες τη διάρκεια του ταξιδιού ΑθήναΘεσσαλονίκη. Το σχέδιο, που αναμένεται να είναι έτοιμο το 2017, κοστολογείται σε 41 εκ. ευρώ ενώ περιλαμβάνει και την αναβάθμιση των σιδηροδρομικών σταθμών μεταξύ Οινόης-Δαύλειας και Δομοκού-Λάρισας, καθώς και της γραμμής Θεσσαλονίκης-Κιλκίς, στο τμήμα Νέας Φιλαδέλφειας και Γαλλικού. Εφόσον η σχέση κόστους-οφέλους θα είναι ευνοϊκή για τους επιβάτες, αναμένουμε με ανυπομονησία το σχέδιο, που θα μας φέρει πιο κοντά με τους κατοίκους της συμπρωτεύουσας.

WWF

13

Ζωντανός πλανήτης

Κρήτη, Εύβοια «Αιολικά» εγκλήματα κατά της φύσης Έπειτα από καταγγελίες για αδειοδοτημένα ή εν λειτουργία αιολικά πάρκα σε περιοχές της Εύβοιας και της Κρήτης, η Κομισιόν αποστέλλει στην ελληνική κυβέρνηση προειδοποιητική επιστολή όπου γίνεται λόγος για «περιβαλλοντικά εγκλήματα» από την εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε περιοχές Natura. Στην 39σέλιδη επιστολή που απέστειλε ο αρμόδιος επίτροπος, γίνεται λόγος για σοβαρές παραβιάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, καθώς και για αυθαιρεσίες και παραλείψεις του ΥΠΕΚΑ στην έγκριση των περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή αιολικών πάρκων. Τόσο στην Εύβοια όσο και στην Κρήτη, το 80-93% των αιολικών πάρκων και των ανεμογεννητριών που σχεδιάζεται να εγκατασταθούν βρίσκονται εντός προστατευόμενων περιοχών Natura. Σύμφωνα άλλωστε με επιστημονικές μελέτες, η υλοποίηση όλων αυτών των σχεδιαζόμενων αιολικών σταθμών είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσει μια μη αναστρέψιμη κατάσταση υποβάθμισης των περιοχών. Τόσο η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία όσο και η WWF έχουν εκπονήσει επιστημονικές δημοσιεύσεις κατά της ανεξέλεγκτης εγκατάστασης ανεμογεννητριών σε ευαίσθητες περιοχές, τις οποίες η κυβέρνηση καλείται πλέον να συμβουλευτεί. Η Κομισιόν κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ζητώντας από το ελληνικό κράτος την κατάθεση νέων μελετών περιβαλλοντικών όρων, καθώς και τη συμμόρφωσή του με την ευρωπαϊκή νομοθεσία αναφορικά με τα κριτήρια της έγκρισης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δικαιώνει επιτέλους τις τοπικές κοινωνίες, τους φορείς και όλους όσοι εξέφραζαν σοβαρές ανησυχίες για την κατασκευή αιολικών πάρκων εντός προστατευόμενων περιοχών σε δεκάδες ακόμη περιοχές της χώρας.

Χειροτερεύει η ποιότητα του

Από το 1970 έως το 2010 εξαφανίστηκαν περισσότερα από τα μισά άγρια ζώα του πλανήτη με αιτία –τι άλλο;– την ανθρώπινη δραστηριότητα. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει το WWF, αφού ο Δείκτης του Ζωντανού Πλανήτη, που μετρά την εξέλιξη των πληθυσμών των ειδών για θηλαστικά, πτηνά, ερπετά, αμφίβια και ψάρια, σημείωσε πτώση κατά 52% την τελευταία τετρακονταετία. «Υπερεκμεταλλευόμαστε τη Γη, καταναλώνουμε περισσότερους φυσικούς πόρους απ’ όσους μπορεί να αποκαταστήσει ο πλανήτης, εκπέμπουμε περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ όσο μπορούν να απορροφήσουν τα δάση και οι ωκεανοί. Ωστόσο είναι ακόμη εφικτό να δράσουμε για να ανατρέψουμε αυτή τη μείωση» σημειώνεται στην 10η έκδοση της έκθεσης «Ζωντανός Πλανήτης 2014», που οργανώνεται κάθε χρόνο από το WWF.

νερού στα

Δωρεάν είσοδος στα

ελληνικά ποτάμια

μουσεία για ανέργους

Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει έρευνα που πραγματοποιήθηκε από Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών των Τμημάτων Bιολογίας, Γεωλογίας και Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ, και παρουσιάστηκε στο 10ο Διεθνές Υδρογεωλογικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη. Η μελέτη των στοιχείων αφορά την οικολογική ποιότητα του νερού για την περίοδο από το 1992 έως το 2012. Όπως δείχνουν τα ευρήματα, ένα στα δύο ποτάμια της χώρας μας παρουσιάζει σήμερα ποιότητα νερών «κάτω από καλή». Δραματική επιδείνωση της ποιότητας του νερού εντοπίζεται στους ποταμούς Αξιό και Αλιάκμονα, όπου χρόνο με το χρόνο η κατάσταση δείχνει να χειροτερεύει. Κι ενώ στα ψηλά σημεία –τα βουνά δηλαδή– η ποιότητα των νερών στο 60% των ποταμών είναι εξαιρετική, στα χαμηλά σημεία –όπου οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις είναι εμφανείς–, η ποιότητα του νερού είναι κακή για το 80% των ποταμών της χώρας. «Νόμοι υπάρχουν αλλά δυστυχώς δεν εφαρμόζονται…» δηλώνει η πρόεδρος του Προγράμματος, καθηγήτρια βιολογίας Μαρία Λαζαρίδου, τονίζοντας την ανάγκη άμεσης λήψης μέτρων, με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος από τη ρύπανση.

Άδεια ελευθέρας εισόδου σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους, τα μουσεία και τα μνημεία της χώρας σε Έλληνες πολίτες που διαθέτουν κάρτα ανεργίας σε ισχύ θεσπίζεται με κοινή υπουργική απόφαση των υπουργών Οικονομικών και Πολιτισμού. Η δωρεάν είσοδος θα ισχύει για τους χώρους που υπάγονται στην αρμοδιότητα του υπουργείου Πολιτισμού. Με το ποσοστό της καταγεγραμμένης ανεργίας να αγγίζει φέτος το 27%, υποδεχτήκαμε με χαρά την είδηση προσδοκώντας αντίστοιχες πρωτοβουλίες να επεκταθούν και σε άλλα δημόσια αγαθά.

14 Ιδέες, παρουσιάσεις, πολιτισμός ΑΤΖΕΝΤΑ

Ναύπλιο

Αργολίδα

Πύλη αγάπης και πολιτισμού

Πρόγραμμα πρόληψης

Ένας σύλλογος που δραστηριοποιείται στην παραγωγή και την προβολή της τέχνης και του πολιτισμού βρίσκεται κοντά μας προσπαθώντας να συμβάλει στη βελτίωση του περιβάλλοντος και την ποιότητα ζωής των κατοίκων του Δήμου Ναυπλίου. Από το 2008, η «Πύλη Πολιτισμού Ναυπλίου» δημιουργεί και συμβάλλει με κάθε μέσο στη βελτίωση της κοινωνίας. Πρόκειται για έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που μέσα από δεκάδες δράσεις (εκδηλώσεις, εκθέσεις, διαλέξεις, παρουσιάσεις βιβλίων, προβολές ντοκιμαντέρ κ.ά.) προωθεί την καλλιτεχνική δημιουργία, ενεργοποιώντας παράλληλα τους πολίτες σε ένα κοινό δίκτυο για τον πολιτισμό και την τέχνη. Ανάμεσα στις ποικιλόμορφες δραστηριότητές του είναι το Rock Festival, το Παιδικό και Νεανικό Φεστιβάλ Καλλιτεχνικής Δημιουργίας, τα εικαστικά και θεατρικά εργαστήρια για παιδιά, εφήβους αλλά και ενηλίκους, καθώς και τα εργαστήρια φωτογραφίας και κινηματογράφου, πλεκτικής, ραπτικής και κατασκευής κοσμήματος για ενήλικες. Ο σύλλογος διοργανώνει επίσης περιπάτους και ξεναγήσεις πολιτισμικού χαρακτήρα, ενώ οργανώνει και συναντήσεις ψυχολογικής στήριξης της οικογένειας. Μέλημά του αποτελεί και η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ κοινωνικών ομάδων διαφόρων εθνοτήτων αξιοποιώντας τα οφέλη από την πολυπολιτισμική ανταλλαγή. Η ανάγκη των καιρών γέννησε ακόμα μία ιδέα, την «Πύλη της αγάπης», ένα είδος μικρού κοινωνικού παντοπωλείου που παρέχει δωρεάν είδη πρώτης ανάγκης σε ανθρώπους που τα χρειάζονται. Η λειτουργία του κοινωνικού παντοπωλείου αποτελεί μια αλληλέγγυα δράση αφού όλα τα προϊόντα συλλέγονται από προσφορές πολιτών, φορέων και επιχειρήσεων της περιοχής, προκειμένου να στηριχθούν οι κοινωνικά ευπαθείς ομάδες. Ο σύλλογος βρίσκεται στην οδό Αχ. Παράσχου 4, δίπλα στην Πρόνοια. Σε μια περιοχή που κατοικούνταν ανέκαθεν από τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα, εκατοντάδες οικογένειες επωφελούνται από μια πράξη κοινωνικής αλληλεγγύης που προσφέρεται αδιακρίτως σε οποιονδήποτε την έχει ανάγκη. Όσοι ενδιαφέρονται να προσφέρουν ή να επωφεληθούν από τις δράσεις του συλλόγου, μπορούν να επικοινωνήσουν με τους ανθρώπους του στα παρακάτω στοιχεία: τηλ. 27520-27474, email: pilipolitismou@yahoo.gr, www.facebook.com/pilipolitismou

του καρκίνου του μαστού Χιλιάδες γυναίκες του νομού Αργολίδας και του Δήμου Νεμέας Κορινθίας θα επωφεληθούν από το διετές πρόγραμμα που αφορά την εκπαίδευση των γυναικών στην ψηλάφηση και τον δωρεάν υπερηχογραφικό έλεγχο του μαστού. Το πρόγραμμα, που παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο στο επιμελητήριο της Αργολίδας, υλοποιείται από το Ίδρυμα Μποδοσάκη σε συνεργασία με το Γραφείο Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ και τον Σύλλογο Καρκινοπαθών Φίλων Αργολίδας (ΣΥ.ΚΑ.ΦΙ. ΑΡ.) «Η Αλληλεγγύη». Η ομάδα εργασίας του προγράμματος αποτελείται από τους μαιευτήρες-γυναικολόγους Γ. Δωροβίνη και Α. Λυκάκη, τον ακτινολόγο-ακτινοδιαγνώστη Χ. Μπαρλιά και τη γραμματέα Ν. Μαρλαγκούτσου. Στο πρόγραμμα αυτό θα πάρουν επίσης μέρος οι ψυχολόγοι του συλλόγου, καθώς και πρόεδροι και εκπρόσωποι άλλων συλλόγων, φορέων και κοινοτήτων. Ο καρκίνος του μαστού είναι μια υπόθεση που αφορά όλες τις γυναίκες ενώ η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωσή του μπορούν πραγματικά να σώσουν ζωές. Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα αλλά και τις δράσεις του ΣΥ.ΚΑ.ΦΙ.ΑΡ. (Γούναρη 47, Άργος) στο τηλ.

27510-68858 και στην ιστοσελίδα www.sykafiar.blogspot.com

Γιάννης Μπαρτζής Φεύγω ξένη Ένα ιστορικό μυθιστόρημα, που ξεκινά από το νωχελικό, ανατολίτικο σκηνικό της προεπαναστατικής Κορίνθου κι εξελίσσεται δραματικά στις εκρηκτικές φλόγες της Επανάστασης του 1821, στην Κόρινθο και τον Μοριά, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Σταμούλη. Ο Γιάννης Μπαρτζής εξιστορεί την τραγικότητα της ζωής του Κιαμήλ μπέη, του φημισμένου Οθωμανού ηγέτη της Κορίνθου, που ο θάνατός του έγινε τραγούδι και οι μυθικοί του θησαυροί αναζητούνται ακόμη στο κάστρο του Ακροκόρινθου. Ο συγγραφέας ασχολείται παράλληλα με το επίκαιρο θέμα του γκρεμίσματος των βεβαιοτήτων του ανθρώπινου βίου.

16

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Θάλεια Νουάρου |

Θάλεια Νουάρου, Χρήστος Κανατάς

Τα Άγραφα γεννήθηκαν, λέει, από χοντράδια και πέτρες. Ναι, δεν έχεις δει τίποτα πιο ορεινό… Δεσποτικές, μεγαλοπρεπώς σμιλεμένες κορυφές, μια αγριάδα που σε γαληνεύει, έρωτας! Μια βουνίσια Εδέμ, φτιαγμένη για όσους μπορούν ακόμα να ερωτεύονται…

17

Άγραφα

Το σύμπαν του βουνού

18 Το σύμπαν του βουνού ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Στα Άγραφα ο Κατσαντώνης ζει...

Στον Αϊ-Γιώργη των Αγράφων

«Κόλασιν ορέων» χαρακτήριζε τα Άγραφα η εγκυκλοπαίδεια «Πυρσός» στα τέλη της δεκαετίας του ‘20. ”Κόλαση …ωραίων” θα την κάνουμε εμείς» θα μου πει αστειευόμενος ο Χρήστος πριν ξεκινήσουμε. Για τα Άγραφα είχα διαβάσει πολλά. Ό,τι όμως κι αν διαβάσεις για τον τόπο αυτό, δεν συγκρίνεται με το βίωμα του να είσαι εκεί. Γιατί το ταξίδι στα Άγραφα μοιάζει τελικά με ταξίδι σε έναν παράλληλο χωροχρόνο. Εκεί όπου η βαρύτητα της φύσης συναντά τον άνθρωπο –την ταπεινότητα της ψυχής– και γίνονται ένα. Το λες ποίηση, χορό, μουσική… Τέχνη φτιαγμένη από βουνό – θεού κι ανθρώπου… Κι ενώ μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ‘90 τα αγαθά του σύγχρονου κόσμου παρέμεναν μακριά, κι ενώ ακόμη και σήμερα σ’ ένα μεγάλο κομμάτι τους τα Άγραφα παραμένουν δίχως ασφαλτόστρωση, χωρίς αγροτικούς γιατρούς, στο έλεος του χιονιού και της άγριας ορεινής φύσης που τα περιβάλλει, ωστόσο έχουν καταφέρει και κλείνουν μέσα τους την αυθεντική Ελλάδα. Αυτήν που κάποιοι κάποτε αποκάλεσαν ρωμιοσύνη. Και η ρωμιοσύνη έχει μέσα της τσαμπουκά κι αγνότητα, είναι «έξω καρδιά», αναπνέει ελευθερία… Συνοδοιπόρος στο ταξίδι μας, οδηγός κι εμψυχωτής μας ο Θύμιος Μιχόπουλος.

O Αντιδήμαρχος Πολιτικής Προστασίας, είναι επί της ουσίας ο άνθρωπος που τρέχει για όλους και για όλα γιατί, όπως και οι υπόλοιποι κάτοικοι των Αγράφων, νιώθει απόλυτα υποταγμένος στη γοητεία του τόπου. Τα θεμέλιά μου στα βουνά… Στον ξενώνα του Μάκκα, στον Κρέντη, απ’ όπου ξεκινούν οι ατέλειωτοι χωματόδρομοι για την περιήγηση στη γη των

19

Η θέα των Αγράφων από την Παναγιά Αγράφων, απολαμβάνουμε βουνίσιο πρωινό, με χωριάτικο βούτυρο και φρέσκο αυγό. Στο πανέμορφο Κερασοχώρι, έδρα του Δήμου Αγράφων, φωτογραφίζω μανιωδώς την απρόσμενη θέα των αντικρινών κορφών. Ο Θύμιος απορεί: Μα αυτά είναι… κάμπος(!) Πού να ‘ξερες τι έχουμε να δούμε στη συνέχεια…» Πριν πάρουμε τις χωμάτινες οδούς για… τα όρη τ’ άγρια βουνά, περιπλανιόμαστε στη γύρω περιοχή. Στην ιστορική παλιά Βίνιανη μια απόκοσμη ησυχία πλανιέται ολόγυρα. Πέρα από τα σιωπηλά σοκάκια, το παλιό σχολείο του χωριού μεταμορφώθηκε σε μουσείο για την Εθνική Αντίσταση. Εδώ, στις 10 Μαρτίου του ’44 συγκροτήθηκε η θρυλική «Κυβέρνηση του βουνού» υπό την προεδρία του Συνταγματάρχη Ευριπίδη Μπακιρτζή και ολόκληρη η περιοχή θα αποτελέσει στο εξής το κέντρο του απελευθερωτικού αγώνα. «Τα θεμέλιά μου στα βουνά και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στους ώμους τους κι απάνω τους η μνήμη καίει άκαυτη

βάτος», η επιγραφή με τους στίχους του Άξιον Εστί χαραγμένη στο λιτό μνημείο, δίπλα στις προτομές των ανταρτών –του «υπουργικού συμβουλίου»– της αλλοτινής πρωτεύουσας της ελεύθερης Ελλάδας. Στο βάθος μακριά, ατενίζουμε το καταπληκτικό παλιό γεφύρι που περήφανα στολίζει τον Ταυρωπό και που θα επισκεφθούμε αμέσως μετά για να αποτυπώσουμε στο φακό και τις αισθήσεις μας. Μάραθος, στα λημέρια του Κατσαντώνη Κάπως έτσι ξεκινά η περιπέτεια, το ταξίδι στην καρδιά των Αγράφων μέσα από χωμάτινες οδούς κι εικόνες που μοιάζει να μας τραβάνε πίσω στο χρόνο. Ζητώ και σταματάμε στο Χάνι του Λάμπρου Κοντογούνη στη Βαρβαριάδα, που βρίσκεται εδώ από το 1932 μέχρι και πρόσφατα, το 2011 που ο μπαρμπαΛάμπρος… έφυγε να συναντήσει ίσως τον Κατσαντώνη. Τον θρυλικό Αντώνη Μακρυγιάννη, τον «αετό των Αγράφων», που

στις αρχές του 17ου αιώνα δαμάζει τα βουνά της Ευρυτανίας αποτελώντας τον τρόμο των Τούρκων, τον εφιάλτη του Αλή Πασά …Κάτσε Αντώνη, του λέγε, λέει, η μάνα του, μα εκείνος αγρίμι αληθινό, ήθελε από νωρίς να πάρει τα βουνά... Οδεύοντας προς τη γενέτειρά του, τον Μάραθο, το παλιό λεωφορείο των Αγράφων στέκεται εγκαταλειμμένο στην άκρη του χωματόδρομου κι εσύ νιώθεις πως οι μνήμες του μπορεί και να ξεπερνούν σε αριθμό τις τουφεκιές του θρυλικού ήρωα. Στη «Μαριγούλα» το καφενείο του χωριού, στη μικροσκοπική πλατεία Κατσαντώνη, που κοσμεί διακριτικά η προτομή του, θα μας ανοίξουν «κονσερβάκια» –σαρδέλα πικάντικη– μαζί με τυρί, ντομάτα, ελιά, ψωμί και οι… γύρες ξεκινούν. Κέρνα ο ένας, κέρνα ο άλλος «…αυτή είναι ζωή!», θα πει ο Χρήστος και πώς γίνεται να διαφωνήσεις. Στο διάβα μου έχω συναντήσει πολλά χωριά σε τοποθεσίες κατάφυτες, συχνά μάλιστα σε απόσταση αναπνοής από τις πόλεις, ολοένα

20

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

να ερημώνουν, να μη βρίσκεις να πιεις έναν καφέ, έναν άνθρωπο να κουβεντιάσεις. Κι εδώ στον απόκρημνο ορεινό όγκο των Αγράφων, κοντά 6-7 ώρες από την πρωτεύουσα, κάτω από τις θεόρατες τούτες κορυφές, και ο τελευταίος συνοικισμός έχει τα καφενεία, τις ταβέρνες του, τους ανθρώπους του που τα δουλεύουν, που θα βρουν πάντα κάτι να σου ετοιμάσουν, που θεωρούν αυτονόητο πως παραμένουν αφού, όπως μας λένε, όποτε αναγκάζονται να φεύγουν για τον «πολιτισμό», νιώθουν πως φορτώνονται στον ώμο τους ολόκληρες δεκαετίες. Λίγο πιο κάτω θα δούμε τον Άγιο Ταξιάρχη, μια εκκλησιά του 1592 με ονειρικό διάκοσμο –όπως όλες σχεδόν οι εκκλησιές των Αγράφων– να ατενίζει τις έξι κορυφές που αγκαλιάζουν τον οικισμό. Γραμμένα… Άγραφα

Πετρογέφυρο Βίνιανης

Φθινοπωρινή μαγεία, καταρράκτες και τρεχούμενα νερά στο Μοναστηράκι

Ακολουθώντας την ασημογραμμή του Αγραφιώτη να διασχίζει τους καταπράσινους ορεινούς όγκους, φτάνουμε στο Μοναστηράκι. Ένα αληθινά κουκλίστικο χωριό γεμάτο τρεχούμενα νερά, βρύσες, πηγές και καταρράκτη! Στο καφεπαντοπωλείο «το Κέντρον», καλυμμένο ολόκληρο από… λαμαρίνα, έχει μείνει ακόμη η πινακίδα του τηλεφωνικού κέντρου του ΟΤΕ, που εξυπηρετούσε για χρόνια τους χωρικούς, όπως θυμάται η κεφάτη ιδιοκτήτρια που παραμένει πάνω από 50 χρόνια στην επιχείρηση. Τα καφενεία των Αγράφων αποτελούν από μόνα τους μικρά αξιοθέατα, αυθεντικά κομμάτια μιας Ελλάδας που αργοσβήνει, που φεύγει και πίσω δεν γυρνά. «Φέρτε πίσω τα κλεμμένα», αναγράφει με λευκή μπογιά το πλατάνι της πλατείας σε έναν τόπο που δεν υποτάχτηκε ποτέ ούτε στους βυζαντινούς εικονομάχους

21

ούτε στους Τούρκους ούτε στους Ναζί, που δεν εγγράφηκε σε φορολογικούς καταλόγους κανενός δυνάστη. Με την Αγραία Άρτεμη και τον θεό Διόνυσο στα σπλάχνα της ιστορίας τους, το αδούλωτο της ψυχής των Αγράφων φαντάζει άλλωστε σαν κάτι φυσικό... Διασχίζοντας του φιδωτούς δρόμους, όμοια με… φαράγγια, έτσι βαθιά που κόβουν τους συμπαγείς ορεινούς όγκους, φτάνουμε στα Άγραφα. Μας υποδέχονται με άφθονα νερά, το πέτρινο γεφύρι και τον νερόμυλο που έγινε ταβέρνα. Πρωτύτερη έδρα του παλιού Δήμου Αγράφων, το χωριό –που περιλαμβάνει πλήθος οικισμών– είναι χτισμένο σε οροπέδιο, στα 880 μ. υψόμετρο, κι όπως βλέπεις το χάρτη, μοιάζει να σπάρθηκε σε μια πιθαμή πλατώματος, τη μοναδική που συναντάς σε ολόκληρο το ορεινό σύμπλεγμα της περιοχής, το οποίο μετρά συνολική έκταση 288 χιλ. βουνίσιων στρεμμάτων. Το καφενείο της Αρετής και του Παναγιώτη, ένα ακόμη μικρό

εικαστικό διαμάντι, και οι ήχοι από τις κουδούνες, πίνοντας το καφεδάκι μας έξω στην ανοιχτωσιά, φτάνουν στ’ αυτιά μου τόσο αρμονικά, που μοιάζει να κλείνουν μέσα τους όλη τη μουσική του κόσμου. Αργότερα, στη διπλανή ταβέρνα θα φάμε παϊδάκι, πατάτες, τσαλαφούτι, το παραδοσιακό κρεμώδες τυρί της περιοχής, μπουκιά και συχώριο. Παρασκευή βράδυ και τα Άγραφα σφύζουν από ζωή. Λες και οι 200 μόνιμοι κάτοικοι να έχουν βγει και να έχουν σκορπιστεί στα καφενεία, τις ταβέρνες και τους δυο καταπληκτικούς ξενώνες του χωριού. «Να ‘ξερες τι γινότανε κάποτε εδώ…» θα μου πει η Αρετή. «Μαζεύονταν εδώ ορειβάτες, ξένοι, παρέες – πού να τους χωρέσεις όλους… να δεις γλέντια, χορός μέχρι το πρωί… τώρα πια ερημώσαμε…» Δίπλα μας λάμπει με τα φώτα του ο Άγιος Δημήτριος, η μεγαλοπρεπής μητρόπολη του χωριού, κι απέναντι στο βάθος ο φωτισμένος ανδριάντας του Κατσαντώνη επάνω σ’ ένα μικρό

ύψωμα, πλάι στο εκκλησάκι της Αγια-Βαρβάρας. Κάποιος κάποτε αποκάλεσε ετούτο το θέαμα «Λυκαβηττό των Αγράφων» κι έτσι παρέμεινε. Ψηλά από την Παναγιά, στα 1.000 μ. υψόμετρο, η θέα των Αγράφων αναδεικνύει περίφημα τον οικισμό. Ο Θύμιος μού δείχνει στις αντικρινές κορυφές, τη σπηλιά του Κατσαντώνη. Αγρίμι ο Κατσαντώνης. Πώς αλλιώς άνθρωπος να επιβληθεί σε τούτες τις κορφές, σκέφτομαι. «Αύριο θα είμαστε εκεί. Θα διασχίσουμε όλη αυτήν την κορυφογραμμή», ανακοινώνει ο Θύμιος, κι εγώ δυσκολεύομαι να το πιστέψω. Δεν είχαμε δει ακόμα τίποτα… Νιάλα, πέρα από τις κορυφές… Το πρωί τα Άγραφα αποπνέουν άλλον αέρα! Χρώματα βγαλμένα από εικονογραφημένο παραμύθι. Ο Χρήστος κρατά τις σημειώσεις: Οδεύουμε προς το διάσελο του βουνού στα 1.640 μ. υψόμετρο κάτω από την κορυφή Μορφοράχη. Μετά από 11 χλμ.

Καφενεδάκι στο Μοναστηράκι

22 Το σύμπαν του βουνού ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ποίηση... διασχίζοντας τις κορυφές στη Νιάλα

Απρόσμενες συναντήσεις του βουνού

23

Αλπικά τοπία στα Καμάρια ακολουθούμε τη διασταύρωση προς τα Καμάρια... Η υψηλότερη συνοικία των Αγράφων, στα 1.480 μ. υψόμετρο, κατοικείται πια μόνο από κτηνοτρόφους. Η διαδρομή, σκέτη μαγεία. Οι τόνοι, οι χρωματισμοί, τα σύννεφα, τα σκόρπια λιγοστά έλατα, η αίσθηση ότι είσαι λίγο πιο κοντά στον ουρανό. Εδώ μιλάνε μόνο οι εικόνες που στέκονται έτσι ακέραιες να ορίζουν την απεραντοσύνη του κόσμου. Σκόρπια σπιτάκια κι εγκαταλειμμένες συνοικίες, εδώ στις αχανείς πλαγιές, σ’ αφήνουν έκθαμβο. Λίγο πριν από τα Καμάρια, φτάνοντας στη μικρή αλπική λιμνούλα που κρατά νερό όλο το χρόνο, νιώσαμε κάτι σαν μικρή ευτυχία. Συνεχίζουμε προς Σάικα. Ένα απέραντο κάδρο που απλώνεται όπου φτάνει το μάτι σου. Κάθε κομμάτι γης κι ουρανού ένα ατέλειωτο παζλ αρμονίας και τελειότητας, που ντρέπεσαι να αιχμαλωτίσεις. Τόσο, που

όταν σηκώνεις τη μηχανή να φωτογραφίσεις, νιώθεις λίγο σαν να «κλέβεις». Ξαφνικά, εδώ στο… πουθενά θα πιάσουμε άσφαλτο! Ο δρόμος που θα ένωνε τα Άγραφα με την Καρδίτσα και θα προσέφερε μια δεύτερη εναλλακτική, διευκολύνοντας τις μετακινήσεις ντόπιων κι επισκεπτών, προς το παρόν παραμένει ημιτελής. Στο βάθος από ψηλά, η λίμνη Πλαστήρα. Εμείς Θα τραβήξουμε ορεινά, με προορισμό μας τη Νιάλα. Σε κάθε πέρασμα από πλαγιά σε πλαγιά, το τοπίο θαρρείς πως μεταμορφώνεται. Σαν να αφήνεις έναν ολόκληρο κόσμο και να εισβάλλεις σε έναν άλλο. Απέναντι αντικρίζουμε τη Νιάλα, κι ο Θύμιος μού δείχνει από μακριά το σπίτι όπου γεννήθηκε τη δεκαετία του ’60. Σήμερα, μπορεί να έχουν μείνει μόνο οι πέτρες, τα ίχνη των κυνηγών και των τσοπάνων, και πάλι όμως είναι συγκλονιστικό. Στα επόμενα χιλιόμετρα σκέφτομαι πώς είναι Σάικα

24 Το σύμπαν του βουνού ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Γιαγιά και εγγονός, το μοναδικό παιδί των Επινιανών

να γεννιέσαι και να γαλουχείσαι σε ένα τέτοιο μέρος, πάνω σε μια κορφή, να αντικρίζεις αυτές τις εικόνες κάθε ώρα της ημέρας, κάθε εποχή του χρόνου. Γιατί είναι αλήθεια πως εδώ, μπροστά σ’ αυτήν τη μεγαλοπρέπεια της γης και του ουρανού, αισθάνεσαι μικροσκοπικός, ασήμαντος, και την ίδια στιγμή τεράστιος, γιγαντωμένος, σαν να καλείσαι να επιβιώσεις, να δαμάσεις σαν άλλος Κατσαντώνης ετούτες τις κορφές... «Είμαι πολύ ερωτευμένος με τα Άγραφα» μου εξομολογείται ο Θύμιος, βαθιά συγκινημένος… Του Θύμιου του αρέσουν οι ιστορίες. Κι εμένα όμως μου αρέσει να τις ακούω ξεκουράζοντας το βλέμμα μου στη συγκλονιστική διαδρομή. Έπειτα από 12,5 χλμ. φτάνουμε στη Σάικα, ακόμα μία συνοικία των Αγράφων, όπου επισκεπτόμαστε τη Μονή της Αγίας Τριάδας,

ένα από τα κρησφύγετα των κλεφταρματολών, που ιστορείται περί το 1600. Ο πανέμορφος εσωτερικός του διάκοσμος σε καλεί σε μια απόλυτα κατανυκτική ατμόσφαιρα. Στο μοναχικό κι αυθεντικότατο καφενείοπαντοπωλείο του Δημήτρη Πανταζή, θα γευτούμε κρύο ψητό, αγραφιώτικη φέτα και βραστή πατάτα. Θα πιούμε ρετσίνα και θα πούμε μια καλημέρα και στον δεύτερο καφενέ του χωριού – να μην αφήσουμε κανέναν παραπονεμένο… Η ανάβαση προς τη Νιάλα συνεχίζεται. Έπειτα από 10 ακόμη χλμ. χωματόδρομου, θα προσεγγίσουμε το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία με το πυργοειδές του καμπαναριό να στολίζει το τοπίο. Οι εικόνες συνεχίζουν να ξεπερνούν τη ζωγραφική τέχνη, να είναι αληθινά απερίγραπτες. Ακόμη 4 χλμ. ανάβασης και βρισκόμαστε στον αυχένα της

Νιάλας, σε μέσο υψόμετρο 1.750 μ. Μπροστά μας οι κορφές Καταρραχιάς και Φλιτζάνι, και παραπέρα οι Πέντε Πύργοι και τα Καλύβια, όλες τους σε υψόμετρο λίγο πάνω από 2.000 μ. «Ποίηση!» αναφωνεί ο Χρήστος ενώ εγώ έχω μείνει άφωνη από την ομορφιά… Το μοναχικό μνημείο της Εθνική Αντίστασης, δυο χαραγμένες πλάκες πάνω στο βράχο, μας καλούν να αφήσουμε ένα λουλούδι για τους αδικοχαμένους του Εμφυλίου… Εδώ ψηλά, στην απεραντοσύνη, δόθηκε μέσα στον όλεθρο του πολέμου ένα συγκλονιστικό παράδειγμα συμφιλίωσης. Αντάρτες και στρατιώτες βρέθηκαν να κείτονται αγκαλιασμένοι, αφού πέθαναν από τον παγετό... Μπρος στον θάνατο δεν έχεις να χωρίσεις τίποτα… Δύο δύσκολα μόνο περάσματα σ’ αυτή τη μαγική πορεία μας στη

Η θέα του Αγραφιώτη

25

Πλατανόδασος στα Μεγάλα Βραγγιανά

Ανηφορίζοντας στην Παναγιά τη Στάνα

26 Το σύμπαν του βουνού ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Παναγιά Στάνα, ονειρικές εικόνες από το διάκοσμο της «Αγίας των Αγράφων»

γη των Αγράφων και η κατάβαση ξεκινά. «Μην ανησυχείς, τώρα θα πιάσουμε… εθνική οδό!» όπως αποκαλεί ο Θύμιος τους χωματόδρομους που είναι καλά στρωμένοι… Ελεύθεροι κι ωραίοι… Στα Μεγάλα Βραγγιανά, που προσεγγίζουμε έπειτα από 11 χλμ. χωμάτινης «λεωφόρου», διασχίζουμε το πανέμορφο ελατοδάσος για να επισκεφθούμε την Αγία Παρασκευή. Εδώ, το 1661 ιδρύθηκε από τον Ευγένιο Γιαννούλη το περίφημο «Ελληνομουσείο» των Αγράφων. Για έναν αιώνα η σχολή σηματοδότησε την πορεία του υπόδουλου ελληνισμού, προσφέροντας στο γένος σπουδαία ονόματα δασκάλων-εμψυχωτών. Η αξία της είναι τόσο σπουδαία, που σύμφωνα με τους ιστορικούς ερευνητές θα έπρεπε να περάσει από δω όλη η Ελλάδα...

Μέσα στο πανέμορφο χωριό θα πιούμε τον ελληνικό μας στο απόλυτα cult καφενείο των Βραγγιανών με τη γλυκύτατη ιδιοκτήτρια. Συνειδητοποιώ πως άσχημο άνθρωπο στα Άγραφα δεν συναντήσαμε. Και ούτε πρόκειται. Ο Χρήστος λέει ότι είναι η ομορφιά του τόπου που έχει ζωγραφιστεί και στα πρόσωπά τους… Μια φυσική ευγένεια, μια πηγαία χαρά, μια αυθεντική φιλοξενία, μια ενέργεια που σπανίζει… Μου προκαλεί δέος το γεγονός ότι δύο αιώνες μετά, οι άνθρωποι αυτοί μπορούν κι επιβεβαιώνουν τα λεγόμενα του Φίνλεϊ για το χαρακτήρα τους: Άνθρωποι ελεύθεροι, που διακρίνονταν για το θάρρος και το πνεύμα ανεξαρτησίας σε βαθμό μάλιστα που, όπως γράφει χαρακτηριστικά, δεν συναπαντιόταν στα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας… Παρακάτω η Κουστέσα με τα απλωμένα φρέσκα καρύδια να λιάζονται έξω από τον καφενέ,

Τροβάτο

27

Κουστέσα κι έπειτα η όμορφη λιθόστρωτη πλατεία του Τροβάτου με τις σαρακατσάνικες καλύβες. Απ’ όπου περνάς ένα τσίπουρο θα το πιεις. Ίσως και δύο. Το τραβάει το μέρος κι η παρέα! Στο Τρίδεντρο θα επισκεφθούμε τον πλάτανο που πριν από μερικά χρόνια φιλοξένησε στο εσωτερικό του μια ολόκληρη τριμελή οικογένεια. Για την ιδιόμορφη αυτή επιλογή, αιτία ήταν ένας κυνηγημένος έρωτας! Στα δύο καφενεία του χωριού νιώθεις πως έχεις πάει επίσκεψη σε σπίτι με γιορτή. Είναι και τα δυο κατάμεστα, σε κερνάνε γλυκό απ’ τη φοντανιέρα, παιδιά παίζουν παιχνίδια, άλλοι παρακολουθούν τηλεόραση, άλλοι πίνουν και κουβεντιάζουν. Επιστρέφοντας στα Άγραφα, έχουμε ολοκληρώσει αισίως 82 χλμ. χωματόδρομου… Τελευταίο πρωινό στη γη των Αγράφων και απ’ τη βεράντα του ξενώνα «Πύργος» ρουφώ λίγο ακόμα από το ζωγραφιστό τοπίο. Στον Αϊ-Γιώργη, μια θαυμάσια εκκλησιά του 1610, θα απαθανατίσουμε τις ολόπλευρες τοιχογραφίες και τις καταπληκτικές τεχνοτροπίες στο εσωτερικό του ναού. Ψηλά στο λόφο του «Λυκαβηττού» θα αποχαιρετίσουμε το άγαλμα του ξακουστού κλέφτη της Ρούμελης, και στον ξενώνα της κυραΝίκης θα πιούμε έναν τελευταίο ελληνικό, συντροφιά με το ανάρπαστο γλυκό καρύδι. Στην Παναγιά τη Στάνα, με τον κίτρινο τρούλο να φωλιάζει

στα γρανιτένια βράχια, θα θαυμάσουμε τα καταπληκτικά ξυλόγλυπτα του ιερού. Απέναντι, στα ολοζώντανα Επινιανά, περπατάμε στα γραφικά σοκάκια, απολαμβάνουμε την υπέροχη θέα από τα 1.100 μ. υψόμετρο, ενώ ο Χρήστος φωτογραφίζει το μοναδικό παιδί του χωριού. Στο καφενείο των Επινιανών και τον ξενώνα «Πανόραμα» θα φάμε και θα πιούμε. Στο ρέμα Μπλο θα ξαποστάσουμε στο ξύλινο γεφύρι, θα ξεδιψάσουμε με τα νερά των πηγών. Θα φύγουμε χορτάτοι. Από γεύσεις, εικόνες, αισθήματα, μυρωδιές, φίλους, οινοπνεύματα… Σε τούτα τα τραχιά όρη με την άγρια ομορφιά που σου κόβει την ανάσα, να ξέρεις ένα πράγμα: Ο Κατσαντώνης ζει. Στον απόηχο των τουφεκιών του, νιώθεις πως υπάρχει ακόμα ελπίδα. Προσοχή όμως! Όπως λέει και μία από τις απίθανες ιστορίες του Θύμιου: «Τα μέρη αυτά είναι φτιαγμένα γι’ αετούς και πέρδικες. Αν δεν νιώθεις τίποτα απ’ τα δύο, καλύτερα να μείνεις μακριά τους» – το καλό που σου θέλω.

Παππούς στο Κερασοχώρι

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ • Για τη διάσχιση της κορυφογραμμής της Νιάλας, για λόγους ασφαλείας καλό είναι να είστε παρέα με δύο οχήματα. Για σιγουριά, προτιμήστε μηχανή ή τετρακίνηση…

• Για να δείτε τα εσωτερικά των ναών και των μοναστηριών, θα πρέπει να συνεννοηθείτε με τους ανθρώπους των χωριών. Ρωτήστε σε κάποιο καφενείο. Πραγματικά αξίζει τον κόπο.

• Αν έχετε χρόνο, δοκιμάστε την πεζοπορία προς τον καταρράκτη στο φαράγγι του Ασπρορέματος και την Τρύπα του Αγραφιώτη. *Το οδοιπορικό πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία των Hondos Center.

30

ΑΦΙΕΡΩΜΑ |

Μάρω Κουρή

Τυχερή που είμαι. Όχι μόνο επειδή μεγάλωσα, αλλά επειδή ακόμη μένω στην πρωτεύουσα. Κάθε φορά που φανερώνεται το φεγγάρι πίσω από τα μπαλκόνια των πολυκατοικιών, ή πάνω από τον Ναό –ένας είναι αυτός–, δημιουργούνται νέες στιγμές, εικόνες και βιώματα που έρχονται και «σφιχταγκαλιάζουν» τα παλιά. Πόλη γεμάτη Ζωή και Ιστορία. Κανείς δεν το αμφισβητεί. Οι ξένοι ανταποκριτές μαγνητίζονται και οι επισκέπτες που καταφθάνουν για μια στάση πριν από τις Κυκλάδες, μετανιώνουν και υπόσχονται επιστροφή!

31

Τυχερή… Αθήνα

32 Τυχερή... Αθήνα ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Στον ιστορικό οικισμό των Προσφυγικών της Αλεξάνδρας, που κατοικείται αλλά χρήζει αναστήλωσης

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Κολωνός Ανηφορίζοντας το φιδίσιο πλακόστρωτο του πευκόφυτου Λόφου Σκουζέ, ανάμεσα στις ελιές, τα κυπαρίσσια και τις μουριές, πίνουμε το καφεδάκι μας στην όαση του αναψυκτηρίου με θέα τη φωτισμένη πόλη και τον λιθόκτιστο τρούλο του Αγίου Αιμιλιανού, που λαμπυρίζει τη νύχτα ένα φως μπλε ελεκτρίκ! Ο λόφος περιτριγυρίζεται από μονοκατοικίες του Μεσοπολέμου. Μυρωδιές νοστιμιών έρχονται από το ατμοσφαιρικό «Παραμύθι», από «Το Ρόδι» με τα αρμένικα ταμπουλέ και το κεμπάπ, και από το συνονόματό του ζαχαροπλαστείο, που λένε ότι έχει το καλύτερο προφιτερόλ του λεκανοπεδίου. Ο καταπράσινος λόφος του Κολωνού με το μοντέρνο καφέ και το θεατράκι, τα Σεπόλια, η Κολοκυνθού είναι αγαπημένες περιοχές φιλόζωων, ποδηλατών και περιπατητών που σιγά σιγά συχνάζουν και κάτω από την οδό Λένορμαν: στο Πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος.

Εκεί, γιορτάζονται οι ισημερίες, με τραγούδια, χορούς και πανηγύρια με υπαίθρια μαγειριά. Μέχρι και σταφύλια πατήσαμε φέτος κι έπειτα φτιάξαμε πετιμέζι! Στο καφενείο της Νομαδικής Κουζίνας χορταίνουμε με μαγειρευτά, με πιάτα για ωμοφάγους και με ροφήματα που «κατάγονται» από συνταγές προγιαγιάδων. Εδώ, οργανώνονται σεμινάρια όπως γιόγκα, δημοτικοί χοροί από τη σχολή της «Περπερούνας», μοιράσματα σπάνιων σπόρων, ανταλλαγές μαθημάτων. Στα σοκάκια της Κωνσταντινουπόλεως, παλιά και νέα ταβερνάκια όπως οι «Θεσσαλοί», μπαράκια, θεατράκια όπως το «Βαφείο» και το «Τρένο στο Ρουφ» συνθέτουν ένα ολοζώντανο αστικό παζλ, που φθάνει ως τα Πετράλωνα. Περαντζάδα στην παλιά Αθήνα Στην κατάμεστη πλατεία του Κεραμεικού, η Τεχνόπολη στο Γκάζι έχει δυνατό παλμό:

33

Στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου Στο Παιδικό Μουσείο της οδού Κυδαθηναίων

Στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου

Στου Ψυρρή

34 Πιέρια

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

35

Φεϊρούζ

Ξενυχτώντας στο κέντρο της Αθήνας Στο Booze της οδού Κολοκοτρώνη

εκθέσεις και φεστιβάλ οργανώνονται στις πρώην εγκαταστάσεις του εργοστασίου παραγωγής φωταερίου, το οποίο λειτουργούσε αδιάλειπτα από το 1857 ως το 1984. Θυμάμαι, πριν ακόμη κλείσει, ήμουν με την παρέα μου και ανοίξαμε τρύπα στα συρματοπλέγματα για να μπούμε και να φωτογραφίσουμε. Σήμερα, σε αυτούς τους ίδιους χώρους εκθέτουμε... Όσοι έχετε παιδιά στην παρέα σας, αξίζει να χαρείτε ένα διάλειμμα στο καφέ με την αλάνα. Πιο πάνω, στο Bios της Πειραιώς, το κοινό παρακολουθεί silent mοvies, θεατρικά και συναυλίες. Τα καλοκαίρια οι ξαπλώστρες έχουν θέα προς την Ακρόπολη. Στη πεζοδρομημένη Ερμού με τα έξυπνα γκράφιτι χορεύουμε ταγκό με πάθος, με την ομάδα Μilonga (κάθε Δευτέρα 22:00-02:00,

με ελεύθερη είσοδο). Το παλιό, σιδερένιο γεφύρι πάνω από τις σιδηροδρομικές γραμμές αποτελεί τόπο συνάντησης και μας οδηγεί στις παραδεισένιες γειτονιές του Θησείου, όπου μοσχοβολούν τα γιασεμιά που σκαρφαλώνουν στα νεοκλασικά. Στην Ερμού, επισκεφτείτε και το νεοκλασικό της Ένωσης Αρχαιολόγων για κάποια διάλεξη, προβολή ταινίας αλλά και για ένα από τα πάρτι που οργανώνονται στη σάλα με τα κομψά παράθυρα που κοιτάνε στον Παρθενώνα. Στην πλατεία Ασωμάτων με τη μικροσκοπική εκκλησιά, σχηματίζεται ένα τρίστρατο με το Θησείο, το παζάρι του Μοναστηρακίου, και το Ψυρρή με τις βιοτεχνίες της δεκαετίας του ’60, τις funky μπουτίκ, τα στιλάτα κομμωτήρια, τα παραδοσιακά ταβερνεία και τα νεανικά καφέ.

Η οδός Μητροπόλεως έχει άρωμα αρ ντεκό. Να σημειώσουμε εδώ ότι άλλωστε ολόκληρη η πολιτεία παρουσιάζει έντονο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Η βόλτα στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου ξεκινά από το Θησείο, περνά από την είσοδο της Ακρόπολης, το Ηρώδειο, και καταλήγει στο σπουδαίο Μουσείο Ακρόπολης. Ξαποστάστε στον Λόφο του Φιλοπάππου με τα λιθόστρωτα μονοπάτια που σχεδίασε και διαμόρφωσε πριν από μισό περίπου αιώνα ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης. Στο Θέατρο της Δώρας Στράτου, χορεύουν συχνά συγκροτήματα παραδοσιακών χορών. Η ανεξερεύνητη Πνύκα μάς χαρίζει μαγευτικά πλάνα προς τον Παρθενώνα. Το πλακόστρωτο του Πικιώνη μάς «κατευθύνει» προς τον Ιερό Βράχο.

36 Τυχερή... Αθήνα ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Λόφος Φιλοπάππου

Στην «Πέτρα της Αθηνάς», βιώνουμε την απόλυτη αντίθεση: Παρέες μαθητών έρχονται εδώ –σκασιαρχείο– ακούνε χιπ χοπ, έντεχνα και λαϊκά σουξέ από τα tablet τους, οικογένειες Ινδών φωτογραφίζονται με τα σάρια τους να ανεμίζουν, κι όλα αυτά, με θέα την Αρχαία Πολιτεία, την ατέρμονη τσιμεντούπολη που τελειώνει στις κορυφογραμμές του λεκανοπεδίου κάτω από το άπλετο αττικό φως. Κάθε Κυριακή απόγευμα, οι εύζωνες κατεβάζουν τη σημαία, στο άκουσμα του Εθνικού Ύμνου που παίζει η Φιλαρμονική του Δήμου. Η Ρωμαϊκή Αγορά, ο ναός του Ηφαίστου, η πύλη του Αδριανού, οι Αέρηδες και το Μουσείο Παραδοσιακών Οργάνων «Φοίβου Ανωγειανάκη» είναι τόποι που δεν πρέπει να χάσετε! Μέσα από την τουριστική Πλάκα να εισδύσετε στη Πλατεία Συντάγματος

λιλιπούτεια κυκλαδίτικη συνοικία «Αναφιώτικα». Τέλος, στο βιβλιοπωλείο «Λεμόνι» της γραφικής οδού Ηρακλειδών παρουσιάζονται βιβλία, εκθέσεις τέχνης και ποιητικές βραδιές με θαλπωρή. Η αυθεντική Οδός Αθηνάς Χανόμαστε στο λαβύρινθο των δρομίσκων της Αγίας Ειρήνης. Από την όμορφη εκκλησία ακούγονται οι ψαλμωδίες τις Κυριακές τα πρωινά. Για μεζέ, προτείνω ένα πολίτικο λαχματζούν στη «Φεϊρούζ», ψαράκια στην πολυφωτογραφημένη Βαρβάκειο Αγορά, λίγο κρασί στο «Δίπορτο» και, τέλος, λαχταριστούς κεφτέδες στα λιγοστά τραπεζάκια του κυλικείου που έχει θέα όλη την πλατεία Συντάγματος μέχρι τον Υμηττό και την Ακρόπολη, και βρίσκεται στην ταράτσα της πολυκατοικίας που έχει είσοδο

37

μέσα στην πρώτη στοά της οδού Καραγιώργη Σερβίας (κλειστό τις Κυριακές). Ο Ναός του Ολυμπίου Διός αλλά και το Ζάππειο, με τους θεσπέσιους, ολάνθιστους κήπους και τις δύο σπάνιες για την πόλη μας παιδικές χαρές, όπως και το χαριτωμένο καφενείο, καλό είναι να συμπεριληφθούν στο πλάνο σας. Από το Σύνταγμα μέχρι την Αγία Ειρήνη, ο κόσμος πλημμυρίζει τα παζάρια μέχρι την Αγίου Μάρκου, και τη νύχτα τα μπαράκια. Περιδιαβαίνουμε τα σοκάκια γύρω από την Ερμού με μια τυρόπιτα κουρού στο χέρι από το διαχρονικό «Άριστον» της οδού Βουλής. Χορεύουμε ως τα χαράματα στο μικροσκοπικό «7 Jokers» του ίδιου δρόμου αλλά και σε τόσα άλλα που έχουν ανοίξει τελευταία. Ομόνοια, Εξάρχεια, Κολωνάκι, Πατήσια… Η γνήσια αθηναϊκή Πλατεία Κοτζιά με το ωραίο δημαρχείο, και η πιο «σκληρή» συνοικία γύρω από την Πλατεία Θεάτρου, με τα κινέζικα

μαγαζιά, τις αραβικές ψησταριές με τα φαλάφελ, τα ασιατικά κουρεία και τα αιγυπτιακά καφέ όπου μοσχοβολούν οι ναργιλέδες. Εδώ, απολαμβάνουμε καφέ με κάρδαμο, αυθεντικό αϊράν και γνήσιο ινδικό φαγητό. Στην Πλατεία Ομονοίας, το ιστορικό καφενείο «Νέον» (νυν Βενέτης) από τη μία προσφέρει όλων των ειδών τα καλούδια, από την άλλη φυλάει σαν θησαυρό την αύρα της παλιάς Αθήνας. Κάτω από

τα αξιοθαύμαστα γύψινα του ταβανιού, οι φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα και της Βούλας Παπαϊωάννου μάς ξεναγούν στην αλλοτινή Αθήνα με νοσταλγία. Οι πεζοδρόμοι στην Πλατεία Κάνιγγος μας κατευθύνουν προς τα Εξάρχεια με τα εναλλακτικά βιβλιοπωλεία, τα πολιτικοποιημένα στέκια, την πλατεία όπου τα βράδια ανάβουν φωτιές, τις μουσικές και τις συζητήσεις. Στο ανήφορο για την οδό

38

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο Καλλιδρομίου –με την περίφημη λαϊκή αγορά του Σαββάτου– οι τοίχοι «μιλάνε» με συνθήματα που αφυπνίζουν. Στάσεις γεύσεων στο γαλακτοπωλείο της Τσαμαδού, στον «Κυματοθραύστη» με τα μαγειρευτά των 3,50 ευρώ στη Χαριλάου Τρικούπη, στο ολόφρεσκο μανιάτικο μεζεδοπωλείο «Frumel» στη Μαυρομιχάλη. Από το Πάρκο της Ναυαρίνου, σεργιανίζουμε προς το Γαλλικό Ινστιτούτο και το Γκαίτε από την ξακουστή οδό Σκουφά με τις βιτρίνες της, η οποία μας «οδηγεί» στο Κολωνάκι με τις γκαλερί, τα μουσεία Μπενάκη, Κυκλαδικής Τέχνης και το Βυζαντινό. Αξιόλογες γκαλερί συναντάμε στου Ψυρρή με αποκορύφωμα το νέο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς. Οι λάτρεις των Τεχνών συνεχίστε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στη λεωφόρο Συγγρού, ενώ περιμένετε να βρεθείτε στην αγκαλιά του νέου κτιρίου του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, στο ανακαινισμένο εργοστάσιο Φιξ. Αυτή τη στιγμή, το μουσείο στεγάζεται στο κτίριο

του Ωδείου Αθηνών στη Λεωφ. Β. Κωνσταντίνου.

H οδός Πανεπιστημίου το βράδυ είναι μαγευτική, με υπέροχα κτίρια, όπως της Ακαδημίας και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, που αξίζει να επισκεφτείτε. Απέναντι, το κτίριο όπου έμενε η οικογένεια της διάσημης χορογράφου Ζουζούς Νικολούδη, στη Στοά Κοραή το θρυλικό σινεμά «Άστυ» με κινηματογραφικά αφιερώματα και φιλικές τιμές, και η Στοά του Βιβλίου με το «Θέατρο Κουν». Το βραδάκι με τον ηλεκτρικό πάμε στον Άγιο Ελευθέριο. Απέναντι από την εκκλησία βρίσκεται εδώ και 25 έτη το μουσικό μεζεδοπωλείο της κυρίας Τζένης, όπου στήνονται αυθόρμητα γλέντια με σμυρνέικα, λαϊκά, ρεμπέτικα και αξέχαστα εδέσματα. Τα Πατήσια και η Κυψέλη είναι οι πιο multi-culti γειτονιές. Στην οδό Πατησίων βρίσκεται ένα από τα καλύτερα παγκοσμίως Αρχαιολογικά Μουσεία, όπου

φιλοξενούνται και μοντέρνοι καλλιτέχνες, ενώ ο κήπος με το ρεστοράν του είναι σκέτη «Όαση». Πέρα από το κέντρο… Πέρα από το κέντρο, όμως, η Αθήνα έχει και παραλίες. Ένα πρωί με το τραμ θα κατηφόριζα στην παραλιακή Ποσειδώνος για να εισπνεύσω την αρμύρα του Σαρωνικού στον Φλοίσβο, θα χανόμουν ανάμεσα στα παλιά καπετανέικα αρχοντικά του Παλαιού Φαλήρου, θα καθόμουν σε μία από τις ψαροταβέρνες στις Τζιτζιφιές και θα επισκεπτόμουν το Πλωτό Ναυτικό Μουσείο του Θωρηκτού Αβέρωφ, δίπλα στην τριήρη «Ολυμπιάς», στο Τροκαντερό. Θα δραπέτευα ένα απόγευμα στη λίμνη της Βουλιαγμένης για να κολυμπήσω στο ιαματικό της νερό και δεν θα έχανα με τίποτα το ηλιοβασίλεμα στο μυσταγωγικό ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Ιδίως αν η Σελήνη είναι γιομάτη…

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Στην ιστοσελίδα των Ατενίστας θα ενημερωθείτε για θεματικές ξεναγήσεις (π.χ. σε μια γειτονιά ή στους χώρους επαγγελμάτων που χάνονται κ.ά.): http://atenistas.org

42

ΣΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΑΡΝΩΝΑ |

Χρήστος Κανατάς - Θάλεια Νουάρου

Δάση ολόκληρα από μαυρόπευκα, έλατα, δενδρόκεδρους, καστανιές, πλατάνια ντύνουν το φθινοπωρινό τοπίο με τη χρυσοπράσινη ομορφιά τους… Τυχεροί οι κάτοικοι αλλά και οι επισκέπτες των γραφικότατων ορεινών χωριών του, απολαμβάνουν τα αγαθά μιας φύσης που θάλλει σ’ όλο της το μεγαλείο...

43

Στα μυστικά του Πάρνωνα

44 Στα μυστικά του Πάρνωνα ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Η κυρα-Στράτω με τους περίφημους κουραμπιέδες της

Ό

πως ο Παρνασσός και η Πάρνηθα, έτσι κι ο Πάρνωνας οφείλει την ονομασία του στην αρχαία πελασγική ρίζα «παρν». Από τις διάφορες εκδοχές που αφορούν την ερμηνεία της κρατάμε την πιο αληθοφανή: «παρν» σημαίνει βουνό με πυκνό δάσος. Και ο Πάρνωνας είναι ακριβώς αυτό: ένα βουνό πνιγμένο στη βλάστηση, με νερά τρεχούμενα να ρέουν παντού γαληνεύοντας αναζωογονητικά όλες τις αισθήσεις… Ο Άγιος Πέτρος και η Μονή Μαλεβής Τον Πάρνωνα, που τον συναντάμε και με την ονομασία «Μαλεβός», τον μοιράζονται μεταξύ τους δύο νομοί: η Αρκαδία και η Λακωνία. Ο Άγιος Πέτρος, κεφαλοχώρι της Κυνουρίας, αποτέλεσε αφετηρία και ορμητήριο για την περιήγησή μας στη μαγευτική φύση και τα πανέμορφα χωριά που ανοίγουν τα πλοκάμια τους κατά μήκος των κατάφυτων πλαγιών. Όμορφα χωριατόσπιτα περιτριγυρισμένα

από πυκνή βλάστηση απολαμβάνουν την ανοιχτωσιά του ορίζοντα… Μετά τη θερμή υποδοχή και τη φιλοξενία της τοπικής κοινότητας, μια βόλτα στα παραδοσιακά μαγαζάκια τριγύρω από την πλατεία θα μας εφοδιάσει με ενέργεια, άφθονα χαμόγελα και ντόπιες λιχουδιές: πικάντικη κεφαλογραβιέρα και λαδοκούλουρα, λικέρ καρύδι και υπέροχα μαρόν φτιαγμένα στο χέρι από τα άφθονα και πεντανόστιμα κάστανα που παράγει η περιοχή. Στις δύο… Μαρίες της πλατείας βρήκαμε επίσης τραχανά και ζυμαρικά, ενώ δοκιμάσαμε μαρμελάδες, λικέρ και γλυκά του κουταλιού, όλα από τα χεράκια τους… Λίγο παρακάτω, στο παραδοσιακό καφενεδάκι της κυρα-Στράτως, θα πιούμε τον ελληνικό μας παρέα με πεντανόστιμους κουραμπιέδες. Η αγέρωχη ιδιοκτήτρια ζυμώνει, πλάθει, ψήνει και, όπως μας λέει, κρατά σαν επτασφράγιστο μυστικό την αποκλειστική τους συνταγή. Ένας πραγματικά πανέμορφος καφενές, ανέγγιχτος

από τον χρόνο, αποτελεί σημείο συνάντησης των νέων αλλά και των προυχόντων του χωριού. Η αγάπη των Αγιοπετριτών για τον τόπο τους είναι αξιομνημόνευτη. Γλεντζέδες και δραστήριοι εμπνέονται ποικίλες εκδηλώσεις προκειμένου να κρατήσουν το χωριό ζωντανό. Ακόμη κι αν έτυχε να ζουν μακριά, με την πρώτη ευκαιρία καταφθάνουν εδώ κι απολαμβάνουν τις ειδυλλιακές ομορφιές του τόπου. Η ξενάγηση στον Άγιο Πέτρο περνά από την εντυπωσιακή εκκλησία των Αγίων Πέτρου και Παύλου, στο κέντρο του χωριού, το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου –ένα από τα αναρίθμητα ξωκλήσια της περιοχής–, το πέτρινο σχολείο και τον αναπαλαιωμένο πύργο του Τρικαλιώτη, αλλοτινή κατοικία του Τούρκου Αγά, σαν περνούσε να εισπράξει τους φόρους της περιοχής. Όπως μας πληροφορεί ο πρόεδρος του χωριού, στον Άγιο Πέτρο είχαν κατοικήσει ελάχιστοι Τούρκοι αφού, όπως λέει η παράδοση, οι Τούρκοι

45

Άποψη του Άγιου Πέτρου με την εντυπωσιακή εκκλησιά των Αγίων Πέτρου και Παύλου

Πύργος Τρικαλιώτη δεν πείραζαν ποτέ όσα χωριά περιλάμβαναν την λέξη «Άγιος» στην ονομασία τους... Μετά τις πρώτες εικόνες κι εντυπώσεις ξεκινάμε την περιήγηση προς τους ανατολικούς οικισμούς και τα αξιοθέατα ενός βουνού που τελικά έκρυβε πολύ περισσότερα μυστικά απ’ όσα μπορούσαμε να φανταστούμε… Πρώτη μας στάση η περίφημη Μονή Μαλεβής. Ένα νεόκτιστο και πολύ περιποιημένο γυναικείο μοναστήρι, 7 μόλις χλμ. από τον Άγιο Πέτρο, καταμεσής του διάσημου δάσους δενδρόκεδρων, που είναι και μοναδικό στο είδος του σε όλη την Ευρώπη. Είναι

ένας από τους κύριους πόλους έλξης επισκεπτών της περιοχής, καθώς μεγάλος αριθμός Ελλήνων και ξένων προσκυνητών περνούν καθημερινά το διάβα της. Περιηγηθήκαμε, προσκυνήσαμε και θαυμάσαμε το εσωτερικό του μικρού ναού της με τις πολύ όμορφες αγιογραφίες και τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Άγιος Ιωάννης και Ορεινή Μελιγού, τα επόμενα χωριά της διαδρομής. Ο Άγιος Ιωάννης είναι και η αφετηρία για πρόσβαση στους περίφημους καταρράκτες Λεπίδας. Η καλύτερη εποχή για να τους δει κανείς είναι φυσικά η άνοιξη και μιας που, όπως μας πληροφόρησαν, δεν θα βλέπαμε νερά, πήραμε απευθείας το δρόμο

46 Στα μυστικά του Πάρνωνα ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ελατοσκέπαστες πλαγιές για την εκκλησία του Αϊ-Γιάννη, όπου βρίσκεται η παλιά πλατεία με το υπεραιωνόβιο πλατάνι και η στέρνα που μέχρι το 1960 τροφοδοτούσε με νερό τους γύρω νερόμυλους. Στην ορεινή Μελιγού, ένα παραδοσιακό καφενείο με αυλόγυρο κάτω από τα πλατάνια και τη θέα της χτιστής λιμνούλας, αποτελεί την ιδανικότερη επιλογή για μια στάση και γιατί όχι… στάθμευση. Μέσα από μια φιδογυριστή διαδρομή απολαμβάνουμε την παραδεισένια ομορφιά του βουνού: από τη μία τα πυκνά πεύκα με τα περιγράμματά τους να λαμποκοπούν στο φως του ήλιου κι από την άλλη η θάλασσα, το αέναο Αιγαίο... Των πλατανιών, των νερών και των ερώτων… Με τούτες τις εικόνες προσεγγίζουμε τον Πλάτανο, ένα από τα ομορφότερα και λιγότερα προβεβλημένα χωριά

του Πάρνωνα. Στο έμπα του χωριού, μια τεράστια έκπληξη μας ξαφνιάζει ευχάριστα: Ένας κελαρυστός καταρράκτης με άφθονα ορμητικά νερά στολίζει με τη θέα και τον ήχο του την πλακόστρωτη πλατεία. Αποφασίζουμε να εξερευνήσουμε καλύτερα τον τόπο. Κατεβαίνοντας παράλληλα με το ποτάμι θα αντικρίσουμε ένα παράξενο αλλά πολύ ιδιαίτερο μέρος. Κάτω από τα τεράστια πλατάνια με την άφθονη σκιά, ένας παλιός νερόμυλος μαζί με ιδιόμορφες κατασκευές επάνω στα δέντρα, σημαιάκια, αφίσες, κούνιες και συνθήματα μαρτυρούν ότι στον τόπο αυτό… κάτι γίνεται! Οι φωτογραφικές μηχανές ανάβουν στην κυριολεξία ενώ πλησιάζοντας ακούγονται συχνότητες που μοιάζουν με ραδιόφωνο. Ένα ανοιχτό έργο τέχνης, μια… biennale στον Πάρνωνα, θα κεντρίσει τόσο το ενδιαφέρον μας ώστε στη συνέχεια να

ψάξουμε και να ανακαλύψουμε ότι ο Πατριωτικός Σύλλογος Πλάτανου είναι υπεύθυνος για όλο τούτο το δημιούργημα. Με χιούμορ και κέφι, τέχνη και ποίηση οργανώνεται κάθε χρόνο κάτω από τα πλατάνια η γιορτή των… κερασιών, των νερών, των φεγγαριών και των ερώτων, τουρνουά ταβλιού, καθώς και τα πανσελήνια του Αυγούστου. Οι ίδιοι μάλιστα εμπνευστές και δημιουργοί έχουν ιδρύσει στο πανέμορφο χωριό –που απ’ ό,τι μαθαίνουμε κατοικείται από ουκ ολίγους ποιητές και καλλιτέχνες– την Αυτόνομη Ερωτική Δημοκρατία του Πλατάνου! Το τοπίο μάς σαγηνεύει και χανόμαστε για λίγο περιπλανώμενοι. Με οδηγό μας τα νερά, ακολουθώντας την πινακίδα προς το ξωκλήσι του Αϊ-Γιώργη, διασχίζουμε το μονοπάτι, που είναι γεμάτο κυκλάμινα και μανιτάρια, μέχρι που προσεγγίζουμε την κοίτη του ποταμού και το παλιό πέτρινο γεφύρι...

47

Πλάτανος: μια απρόσμενη βόλτα στα πανέμορφα στενά και τα πλατάνια

Ακολουθεί βόλτα στο χωριό, που είναι χτισμένο αμφιθεατρικά επάνω από τον καταρράκτη και κατακλύζεται στην κυριολεξία από νερά. Περπατώντας στα γραφικότατα σοκάκια δεν ξέρεις πραγματικά αν είσαι στον Πάρνωνα ή σε κάποιο κυκλαδονήσι. Η διαφορά είναι φυσικά τα αυλάκια με το γάργαρο νερό που κυλά στο κάθε δρομάκι, για να θυμίσει ότι βρίσκεσαι στο βουνό. Αφού περνάμε από την «Κληματαριά», ένα πανέμορφο παραδοσιακό καφενείο στη μέσα πλατεία, καταλήγουμε στον ξενώνα του χωριού για τσιπουράκι με μεζέ. Κάστανα κι αστροπαρατηρητές Θα περάσουμε από τη Σίταινα, ένα ιδιαίτερα όμορφο χωριό που αποτελεί αφετηρία για πολλές πεζοπορικές διαδρομές προς τα φαράγγια του Πάρνωνα (της Μαζιάς, του

Η πανέμορφη Καστάνιτσα

48 Στα μυστικά του Πάρνωνα ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ο εντυπωσιακός καταρράκτης στην είσοδο του Πλάτανου Λούλουγκα, των Σπηλακιών, της Ζαρμπάνιτσας), όπου κρύβονται θεόρατοι καταρράκτες, λίμνες, εντυπωσιακές σπηλιές κι ανάγλυφοι σχηματισμοί. Οδεύουμε απευθείας προς την Καστάνιτσα, τον διασημότερο οικισμό της περιοχής. Διόλου αδίκως, αφού ανηφορίζοντας την υπέροχη διαδρομή την αντικρίζεις ξαφνικά και… μένεις με το στόμα ανοιχτό. Μέσα από πυκνό καστανόδασος ξεπροβάλλει μια πανέμορφη ασβεστωμένη πολιτεία, τόσο γραφική και πολύχρωμη, που θυμίζει κάτι από… Σαντορίνη! «Καούρ εκάνατε», η πινακίδα στην είσοδο του οικισμού, μας

προσγειώνει στην Τσακωνιά για να μας απογειώσει αργότερα με εκλεκτές καστανολιχουδιές στο «Στολίδι», στην πλατεία του χωριού: κρεμώδη καστανοσαλάτα, κοκκινιστά ρεβίθια με κάστανα και καστανόπαστα με επικάλυψη μαρμελάδας κάστανου! Στην Καστάνιτσα αλλά και τους γύρω οικισμούς –τον Άγιο Πέτρο και τον Πλάτανο– οργανώνονται στα τέλη Οκτώβρη με αρχές Νοέμβρη οι περίφημες γιορτές κάστανου. Τότε που τα κάρβουνα ανάβουν, οι μυρωδιές σε συνεπαίρνουν και το γλέντι ξεκινά... Λίγο νοτιότερα, στον ιστορικό Πραστό με τα περίφημα πυργόσπιτα, ο χρόνος μοιάζει να

σταμάτησε δύο αιώνες πριν... Η πρωτεύουσα της Τσακωνιάς κάηκε ολοσχερώς από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ το 1826 κι έκτοτε ελάχιστες παρεμβάσεις έχουν γίνει. Σήμερα, ο οικισμός, που παραμένει ακατοίκητος το χειμώνα, δείχνει μια εικόνα που ακροβατεί ανάμεσα στη μοναχικότητα και τη νοσταλγία... Επιστρέφουμε στο δρόμο προς Καστάνιτσα και από εκεί ανεβαίνουμε την οδό που μας οδηγεί προς τη δυτική πλευρά του βουνού. Είμαστε πια ψηλά σε πυκνό ελατόδασος, σε μια φανταστική διαδρομή που κατά τη γνώμη μας στους χάρτες θα έπρεπε να σηματοδοτείται με διπλή πράσινη γραμμή! Τελευταία μας στάση το ορειβατικό καταφύγιο του ΕΟΣ Σπάρτης. Το καταφύγιο το κλείνουν σύλλογοι

49

ή παρέες άνω των 10 ατόμων και συχνά οργανώνεται εδώ αστροπαρατήρηση. Ο Πάρνωνας είναι άλλωστε ένα από τα καλύτερα μέρη στην Ελλάδα για την παρατήρηση άστρων και αστερισμών, ακόμα ένα δείγμα της αγνότητας και της αυθεντικότητας του βουνού όπου τα… φώτα του πολιτισμού παραμένουν λιγοστά κι απόμακρα προς όφελος της φυσικής ζωής. Καθώς βραδιάζει, κάτω απ’ την απόλυτη ξαστεριά, σβήνουμε κι εμείς τα φώτα για να τα απαθανατίσουμε... Καρυάτιδες με θέα… Οι διαδρομές προς τη δυτική πλευρά του Πάρνωνα περνούν απ’ τους οικισμούς της ορεινής Λακωνίας για να καταλήξουν στα Τζίτζινα, προς τις νότιες

παρυφές του βουνού. Αν και σε χαμηλότερο υψόμετρο, όλες τους είναι μοναδικά όμορφες αφού διασχίζουν υπέροχα δάση από καστανιές, καρυδιές, βελανιδιές και πλατάνια... Οι Καρυές, το πρώτο χωριό της διαδρομής, μας υποδέχεται με τη δροσιά της σκιάς των πλατανιών του Μενελάου. Ψηλά, αγέρωχα με μεγάλα ανοίγματα ώστε να μπορείς να επισκέπτεσαι το ξυλόγλυπτο εσωτερικό τους, σε καλούν να τα γνωρίσεις και να τα εξερευνήσεις. Στον όμορφα διαμορφωμένο χώρο βρίσκεται η εκκλησιά της Παναγιάς, που φημολογείται ότι έχει θεμελιωθεί στα απομεινάρια του αρχαίου ιερού που ήταν αφιερωμένο στη θεά Άρτεμη. Μέσα στο ολοζώντανο χωριό, ο κόσμος απολαμβάνει μοσχοβολιστούς μεζέδες κάτω

απ’ τα πλατάνια της μεγάλης πλατείας. Και μια που οι Καρυές είναι γνωστές και ως γενέτειρα των Καρυάτιδων (οι κόρες από τις Καρυές), αναζητούμε το αντίγραφο του Ερεχθείου που έχει στηθεί στην κορυφή ενός λόφου μέσα στο χωριό. Εκεί τις βρήκαμε να ατενίζουν τους υπέροχους λόφους της λακωνικής γης για να συμπεράνουμε ότι ο τόπος τούς ταιριάζει καλύτερα από το τσιμέντο της πρωτεύουσας! Στους δρόμους του χωριού θα δείτε και τα δύο αγάλματα των μουσών, τα οποία την περίοδο του Μεσοπολέμου κοσμούσαν την πλατεία Ομονοίας και δωρίστηκαν στις Καρυές από τον Δήμο Αθηναίων ως «ανταπόδοση» της προσφοράς των αγαλμάτων των Καρυάτιδων στο ναό του Ερεχθείου στην Ακρόπολη.

50 Στα μυστικά του Πάρνωνα ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Βαρβίτσα, Βαμβακού, Μεγάλη Βρύση, μικρά πετρόχτιστα διαμάντια, ουδόλως τουριστικά, σφηνωμένα σε εξαιρετικού κάλλους διαδρομές. Λίγο έξω από τη Βαμβακού συναντήσαμε ανθρώπους να μαζεύουν καρύδια. Ακόμη ένα φημισμένο προϊόν της περιοχής, αφορμή για μία ακόμη γιορτή, τη γιορτή των

καρυδιών, που οργανώνεται αρχές του Νοέμβρη στη Βαμβακού. Φορτωμένοι με ολόφρεσκα καρυδάκια οδεύουμε από τη Βαμβακού στη Μεγάλη Βρύση. Μια άκρως εντυπωσιακή διαδρομή, την οποία προτείνουμε ανεπιφύλακτα… Στο δρόμο που ενώνει τα Βέροια με τα Τζίτζινα επισκεφθήκαμε και τη φρουριακής

αρχιτεκτονικής Μονή των Αγίων Αναργύρων, που έχει χτιστεί σε μια εξαιρετική τοποθεσία μέσα σε οροπέδιο. Αφού παρακολουθήσαμε τον εσπερινό, κεραστήκαμε κουραμπιέ, θαυμάσαμε από κοντά τις αριστουργηματικές τοιχογραφίες, μιλήσαμε με τους πατέρες κι η ψυχή μας γαλήνεψε...

51 Καρυές Λακωνίας: Καρυάτιδες με θέα...

Τσιπουροπαγίδες στα Τζίτζινα Πορεία για τα Τζίτζινα ή και Τσίντζινα και πιο επίσημα Πολύδροσο Λακωνίας! Ένα χωριό με τόσα ονόματα δεν θα μπορούσε παρά να μας κεντρίσει την περιέργεια. Τα Τζίτζινα άλλωστε βρίσκονται σε εξαιρετική τοποθεσία. Σε υψόμετρο 1.150 μ., στην αγκαλιά βουνοκορφών, περιτριγυρίζονται από πυκνό ελατόδασος. Πανέμορφα, καταπράσινα, γεμάτα εκκλησιές, ξωκλήσια, φιδογυριστά καλντερίμια και κελαρυστά ρυάκια. Από εδώ μπορείς να παρατηρήσεις ψηλά το μοναστήρι του Άγιου Γιάννη, γαντζωμένο κυριολεκτικά στο βράχο. Αμέτρητες πεζοπορικές διαδρομές έχουν εδώ την αφετηρία τους, με τις ταμπέλες που τις υποδεικνύουν να τις συναντάς ακόμα και μέσα στο χωριό. Το πετρόχτιστο καλντερίμι μάς καλωσορίζει στην είσοδο του οικισμού, στην αλλοτινή πλατεία, κάτω από το παλιό πέτρινο σχολείο. Ένα εντυπωσιακότατο κτίριο που φιλοξενούσε μέχρι πρότινος τον ονομαστό ξενώνα «Σχολαρχείο», που σήμερα έχει μετονομαστεί σε «Πρυτανείο» κι έχει μεταφερθεί σε μια τοποθεσία με πανέμορφη θέα, ακριβώς επάνω από το χωριό. Είναι φτιαγμένο με πολύ μεράκι και αποτελεί ίσως από μόνος του αιτία να επισκεφθείς την περιοχή. Περπατάμε προς το εσωτερικό του χωριού. Στο «Μοτίβο», το καφενείο του χωριού, σταματάμε να απαθανατίσουμε τη θέα του χωριού, με τις κεραμιδένιες στέγες σκόρπιες μέσα στο πράσινο… Η θέα, η ομορφιά και η ηρεμία που αποπνέει το μέρος είναι φανταστικές… Ο Σταμάτης μάς

52 Στα μυστικά του Πάρνωνα ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Τζίτζινα, το χωριό που σου κλέβει την καρδιά

προσκαλεί για τσιπουράκι. Είναι ένας γλυκύτατος άνθρωπος, που πήρε πρόσφατα την απόφαση μαζί με τη γυναίκα του να εγκαταλείψουν την πρωτεύουσα και να διπλασιάσουν, σωστά ακούσατε, να διπλασιάσουν τον αριθμό των μόνιμων κατοίκων των Τζίτζινων. Σε τούτο δω το υπέροχο μέρος τέσσερις όλοι κι όλοι άνθρωποι κατοικούν μόνιμα τον χειμώνα. Ο Σταμάτης, χωρίς να είναι ιδιοκτήτης του καφενείου, έχει αναλάβει το χρέος να το κρατά ανοικτό καθημερινά, χειμώνα-καλοκαίρι, αφού όπως δηλώνει: «Δεν νοείται χωριό χωρίς καφενείο όπως δεν νοείται να πληρώνεις στο καφενείο του χωριού!» Απέναντι, στην ταβέρνα του Βλάχου, το μενού έχει γίδα βραστή. Όποιος πρόλαβε τον κύριο είδε – θα πει ο Σταμάτης… Περιπλανιόμαστε για λίγο στα σοκάκια του χωριού με τα τρεχούμενα ρυάκια, επισκεπτόμαστε τη φημισμένη Μαζεύοντας καρύδια στη Βαμβακού

εκκλησιά του Αγίου Βλάσση με τις τοιχογραφίες του Κόντογλου, κι επιστρέφουμε στην όμορφη παρέα. Το τσίπουρο ρέει ακόμα άφθονο, και η βραστή σουπίτσα είναι να γλείφεις τα δάχτυλά σου! Ο Σταμάτης οργανώνει γλέντι γι’ απόψε – έτσι γίνονται όλα εδώ άλλωστε, αυθόρμητα, αυτοσχέδια… Καλή καρδιά και καλή παρέα χρειάζονται μονάχα… Μας περιμένει κι αύριο. Εμείς, μια φορά, την υπόσχεση της επιστροφής τη δώσαμε. Και την εννοούμε… Ευχαριστούμε από καρδιάς τον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου Βόρειας Κυνουρίας, κ. Δημήτρη Κατσή, τον πρόεδρο της τοπικής κοινότητας Αγίου Πέτρου, κ. Δημήτρη Κόκκοτα, το ξενοδοχείο «Πάρνων» και τους επαγγελματίες του χωριού για την εξαιρετική τους φιλοξενία.

58

ΦΤΕΡΗ - ΒΛΑΣΙΑ Αλεξία Τούλιου |

Νίκος Υφαντής - Αλεξία Τούλιου

Πώς μπορεί κανείς να εκτιμήσει το φθινόπωρο αν δεν του ταιριάξει μια βόλτα στα ορεινά; Σε τόπους που άθελά του γίνονται κομμάτι της μετάβασης, καθώς η φύση γενναιόδωρα αποκαλύπτει στην παλέτα της όλη την ομορφιά της φθοράς. Σε χωριά και κατοίκους που κάποτε θυσιάστηκαν για την ελευθερία της χώρας...

59

Φτέρη - Βλασία

Στην άγνωστη ορεινή Αχαΐα

60 Φτέρη - Βλασία ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

​ τρόμητος ο ιερέας της Μονής Α Μακελλαριάς ατενίζει την πλάση κάπου εκεί, στην κόψη μεταξύ θείου και θνητού Στα χωριά της Φτέρης Με προορισμό τη Φτέρη Αιγιαλείας, πριν ακόμη χαράξει για τα καλά, προσπερνάμε Σελινούντα και Αχλαδιά. Όσο ανηφορίζουμε σε φιδίσιο δρόμο, σχεδόν σε κάθε στροφή ξεφυτρώνει ένας ή δύο κυνηγοί. Με το βλέμμα προσηλωμένο στη γη δεν ταράζονται από την παρουσία μας. Στο νου μου σκηνή από την «Πόλη των αγγέλων» λες και μεμιάς αψηφώντας τους νόμους της φύσης θα βρεθούν καταγής, αιφνιδιάζοντας και υπερνικώντας το θήραμά τους. Και είναι η στολή δηλωτικό της ιδιότητάς τους, αλλιώς θα έβλεπα μόνο φύλακες, προστάτες μιας περιοχής που δεινοπάθησε κάποτε στα χέρια των κατακτητών. Η οικονομία του τόπου στηρίζεται ως επί το πλείστον στην κτηνοτροφία και τα αμπέλια, ενώ η σταφίδα είναι ευρέως γνωστή. Παρακολουθώντας την να ωριμάζει κάτω από το πανί και σαν παιδί της πόλης αναρωτιέμαι γιατί

δεν μπορώ να διδαχτώ από τη σοφία της γης, αφού δεν κατέχω την αρετή της υπομονής, την οποία θαυμάζω στους χωρικούς. Μια στάση στον Άγιο Βλάσιο την ώρα που σκάει ο ήλιος και γραμμή για Φτέρη. Τόπος μαρτυρίου αφού μαζί με τους Ραγούς και την Κερπινή κάηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς από τους Γερμανούς. Σε υψόμετρο 1.105 μ., ανατολικά του όρους Κλωκός ή Κερύνεια, μας υποδέχεται ο οικισμός της Φτέρης. Η πρώτη μου εικόνα είναι καθαρά υδάτινη. Σε μια χαρακτηριστικά παραδοσιακή κρήνη, το νερό τρέχει άφθονο όλο το χρόνο. Τα άλλοτε αρχοντικά πετρόκτιστα κτίρια με το χαγιάτι δεν υπάρχουν πια, παρά μόνο υπολείμματα όπου συνενώθηκαν στο χρόνο με νεότερα υλικά δόμησης. Το μόνο σωζόμενο, σχεδόν στο ακέραιο, πέτρινο κτίσμα είναι το σχολείο, λίγα μέτρα κάτω από το δρόμο. Δυο βήματα κι έχεις φτάσει στο κέντρο του χωριού. Κάτι το κρύο

και η έλλειψη καφεΐνης κάτι η θετική αύρα της σερβιτόρας, απόλαυσα τον καλύτερο καφέ της ζωής μου στο κεντρικό καφενείο-εστιατόριο, στο οποίο μπορεί κανείς να θαυμάσει κι ένα μικρό διαμαντάκι: έναν χάρτη της Ελλάδας του 1884. Μπροστά μου η εκκλησιά, η Κοίμηση της Θεοτόκου, πίσω μου η υπερυψωμένη πλατεία με τους αγέρωχους πλάτανους, και δίπλα μου ένας παππούς. Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να μάθεις την ιστορία ενός τόπου απ’ το να εκμαιεύεις πληροφορίες από έναν ντόπιο. Είναι αυτό που λέμε «από πρώτο χέρι». Του ζήτησα λοιπόν να μου επιβεβαιώσει την εκδοχή πώς τη 17η Δεκεμβρίου 1943, ένα μουλάρι, λεία των Γερμανών από το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, ξεστράτισε όταν πυκνή ομίχλη είχε καλύψει τα πάντα, κι ένας στρατιώτης στην προσπάθειά του να το επιστρέψει, από τη ράχη του είδε τη Φτέρη, με αποτέλεσμα να επιστρέψουν να την κάψουν κι αυτή. Εξάλλου μαρτυρίες θέλουν

61

Χειμωνιάτικη εικόνα στην Άνω Βλασία

Το καμπαναριό του Ιερού Ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Άνω Βλασία

Φτεραίος ζωντανεύει τα φαντάσματα του παρελθόντος

Καθημερινή εικόνα στην Άνω Βλασία

62 Φτέρη - Βλασία ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Πρώτες οι βουνοκορφές του Ερύμανθου αναγγέλλουν την έλευση της μέρας

Λεβέντισσα κάτοικος της Άνω Βλασίας τους Γερμανούς να κινούνται από το δρόμο του Αιγίου και όχι των Καλαβρύτων. Ισοπεδωτικός, το δίχως άλλο, γκρέμισε το αγγελοπουλικό σκηνικό που είχα στο μυαλό μου. «Μην τ’ ακούτε αυτά, είναι παραμύθια. Ήδη μέρος της Φτέρης είχε καεί το ‘42 από τους Ιταλούς και ήταν σημειωμένη και στο χάρτη των Γερμανών. Γνώριζαν και για το αντάρτικο που είχε στηθεί στο ξενοδοχείο του Φραγκόπουλου. Έκαψαν και σκότωσαν. Μόνο το ξωκλήσι του Αϊ-Γιώργη έμεινε όρθιο». Το χωριό γονάτισε ακόμα μία φορά από τις φωτιές του 2007 και οφείλει πολλά στο φιλοδασικό σύλλογο που στέκει ακόμα και σήμερα αρωγός για την ανάπτυξή του. Πέρα από τουριστικά θέρετρα,

η Φτέρη αλλά και η Βλασία φημίζονται διεθνώς για το ιδανικό του κλίματος. Λέγεται ότι ακόμη και η πριγκίπισσα της Αυστρίας Σίσσυ επισκέφτηκε την πρώτη για την αποθεραπεία της. Πλατανιώτισσα Επόμενος σταθμός το χωριό Πλατανιώτισσα Καλαβρύτων. Αν και σήμερα λειτουργεί ως αναψυκτήριο, ο παλιός νερόμυλος της εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος διατηρείται σε άριστη κατάσταση στις όχθες του ποταμού Κερυνίτη. Μα το θαυμαστό είναι ο φυσικός ιερός ναός που σχηματίζεται μέσα στην κουφάλα τριών ενωμένων πλάτανων με ύψος απαγορευτικό για φυσικό φωτισμό, ενώ ίσα που

χωράει 15 πιστούς. Ένα όραμα στις αρχές του 4ου αιώνα έφερε στο μέρος εκείνο δύο νεαρούς απ’ τη Θεσσαλονίκη, τον Συμεών και τον Θεόδωρο, για να ανακαλύψουν την εικόνα του Μεγάλου Σπηλαίου με τη βοήθεια του Αποστόλου Λουκά. Ωστόσο αποκαμωμένοι κοιμήθηκαν κάτω απ’ τα πλατάνια, που τότε ως εκ θαύματος συνενώθηκαν σε ένα υποδηλώνοντας την τρισυπόστατη φύση του Θεού, και στο εσωτερικό του κορμού αποτυπώθηκε το ακριβές αντίτυπο της Παναγιάς της Μεγαλοσπηλιώτισσας, το οποίο παραμένει αναλλοίωτο έως σήμερα. Στέκομαι κάτω απ’ το άσβεστο καντήλι να την κοιτώ με δέος και ξεγλιστρώντας τα δάχτυλά μου στις κοιλότητες των δέντρων προχωρώ στο εσωτερικό. Πόσο αγνή φαντάζω κι εγώ υπό τη φλόγα των κεριών. Ένα τσιγάρο στο πέτρινο γεφυράκι καθώς χαζεύω τον ποταμό, που απ’ τη βροχή έχει πια πάρει το χρώμα καραμέλας γάλακτος, αναπολώ παιδικές εμπειρίες και

63

σκέφτομαι πως τελικά «τα πάντα ρει», μα ευτυχώς σε σταθερές παραμέτρους, στο πιο γλυκό μονοπάτι που λέγεται ζωή. Μονή Μακελλαριάς Με στόχο πάντα τον ορεινό όγκο του Ερύμανθου, συναντάμε ιστορικά χωριά όπως τους Πετσακούς, τις Κορφές, το Δροσάτο, τη Γουμένισσα, μέχρι που αποφασίζουμε να ξεστρατίσουμε για μία ακόμη συνάντηση με τον Θεό. Νότια των Λαπαναγών, σ’ ένα γυμνό βράχο, βρίσκεται η Μονή της Μακελλαριάς, προσωνύμιο που πήρε από το μακελειό που προκάλεσαν οι Τούρκοι όταν έβαψαν με αίμα τα κελιά των μοναχών. Αφιερωμένη στην Παναγία τη Λιθαριώτισσα με τη θαυματουργή εικόνα, άρχισε να λειτουργεί εκ νέου εδώ και τρία χρόνια. Ο επισκέπτης μπορεί να δει το κιούπι με το θαυματουργό λάδι, που φυλάσσεται στο ναό,

και παράλληλα να γευτεί αγνά προϊόντα από την έκθεση της μονής. Αντιλαμβάνεσαι μια διαφορά αίσθησης καθώς το εξωτερικό φαντάζει απόκοσμα θεϊκό, ενώ μέσα στον περίβολο με τη φροντίδα των δύο μοναζούσων όλα γίνονται πιο οικεία, ανθρώπινα. Και ζήλεψα πολύ την εικόνα ενός ατρόμητου παπά πάνω στα κεραμίδια, παραδομένου στον αγέρα να ατενίζει την πλάση κάπου εκεί, στην κόψη μεταξύ θείου και θνητού. Επιστροφή στο δρόμο και μικρή στάση στο Κρυονέρι, όνομα και πράγμα, αφού νερά αναβλύζουν από πηγές στην κεντρική πλατεία. Στο καφενεδάκι Ασάνι, παλιά ονομασία του χωριού, οι θαμώνες συζητούν και φιλοσοφούν. Άνθρωποι χαρούμενοι, με αγάπη για τον τόπο τους, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από υποδομές. Η Αγία Παρασκευή προστάτιδα Έτοιμη η ξυλεία για τον βαρύ χειμώνα και ο «γενναίος» φύλακας αποτρέπει οποιαδήποτε σκέψη για κλοπή

64 Φτέρη - Βλασία ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου δεσπόζει πάνω από τις Βλασίες με φόντο τον Ερύμανθο

Η Άνω Βλασία όπως φαίνεται από την Κάτω Βλασία στα «πόδια» του καταπράσινου Ερύμανθου

υψώνεται επιβλητικά κατηφορικά του δρόμου που καταλήγει στο Μάνεσι, εξίσου μεγάλο χωριό, δικαίως περήφανο για τον ΑϊΓιώργη του. Βλασία - στις πλαγιές του Ερύμανθου Λίγο πριν από τη Βλασία, η Μονή του Αγίου Νικολάου. Χαρακτηριστικός, ως σύγχρονη μεν παρέμβαση, ο πορφυρός τρούλος, που όμως έτσι ματωμένος υπενθυμίζει και τη συμμετοχή της μονής στον εμφύλιο.

Στις πλαγιές του Ερύμανθου, αμφιθεατρικά χτισμένα σ’ ένα τοπίο με περίσσεια φυσική ομορφιά και αγκαλιασμένα από πυκνό ελατόδασος, σε θόλο βαθυπράσινο, τα χωριά Άνω και Κάτω Βλασία. Η εξαιρετική αισθητική των πετρόκτιστων αρχοντικών, το ιδανικό κλίμα, η γεωγραφική θέση σε μικρή ακτίνα από άλλους προορισμούς, όπως το Αρχαίο Λεόντιο, τα Καλάβρυτα κ.ά., είναι κάποιοι από τους λόγους που τα δύο χωριά προσελκύουν τουρισμό όλο το χρόνο. Κόσμημα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Άνω

Βλασίας και το ξενοδοχείο «Μικρή Αρχόντισσα», που σου εξασφαλίζει άνετη και πολυτελή διαμονή, πλούσιο πρωινό και εξαιρετικής ποιότητας φαγητό. Και είχαμε τη χαρά να γνωρίσουμε έναν ιδιαίτερα επικοινωνιακό και γλυκό άνθρωπο, την υπεύθυνη του ξενοδοχείου, κυρία Έλενα Κορδώση, η οποία μας μίλησε με αγάπη για τις ομορφιές του τόπου αλλά και για τα προβλήματά του. Αρχόντισσα κι εγώ, με τέτοια θέα, βολτάρω πάνω κάτω στο μπαλκονάκι μου, ακολουθώντας την κορυφογραμμή του Ερύμανθου. Αχ πόσο θα ’θελα

Η πρόσβαση στον καταράκτη του Αγίου Ταξιάρχη. Ήπια ανθρώπινη παρέμβαση σε ένα παραμυθένιο τοπίο

65

να ξεδιπλώσω τις άγριες πτυχές του, να συναντήσω την Άρτεμη ζωσμένη τη φαρέτρα, τον Ηρακλή να κυνηγάει τον κάπρο, να χαϊδέψω τα πέταλα και των 32 ειδών άγριας ορχιδέας, να ευφρανθώ με τη μυρωδιά της ρίγανης και του καλύτερου ίσως τσαγιού που υπάρχει. Βραδάκι και μια βόλτα στην Κάτω Βλασία μάς φέρνει σ’ ένα καφενεδάκι-μεζεδοπωλείο που φέρει το όνομα του χωριού. Διακοσμημένο με αντίκες και με συντροφιά το ρεμπέτικο τραγούδι σε ταξιδεύει νοσταλγικά στο χθες. Στις όχθες του Σελινούντα Ξημερώματα και τελευταίος σταθμός, μόλις 2,5 χλμ. από το χωριό, οι καταρράκτες του Αγίου Ταξιάρχη. Κατεβαίνοντας στις όχθες του Σελινούντα, τοπίο σκοτεινό, θολερό μα άκρως γοητευτικό. Ο ακαριαίος θάνατος ενός κιτρινισμένου φύλλου παρασύρει το κοίταγμά μου σε χορευτικό soundtrack, μουσικά ντυμένο τη βοή του καταρράκτη. Δεν είμαι τόσο τολμηρή όσο ο συνάδελφός μου, ώστε να μπω

στον ποταμό για να εξασφαλίσω ένα πανόραμα, αλλά εκ του ασφαλούς και ισορροπώντας στις πέτρες καταφέρνω να φτάσω σε μια μικρή σπηλιά με το εσωτερικό της να θυμίζει αναδίπλωση γυναικείου σώματος. Δίπλα μου και πιο ψηλά απρόσιτο βαθύ σπήλαιο, θαρρείς φτιαγμένο για να κρύβονται τα ξωτικά. Πού και πού μου δηλώνουν την ύπαρξή τους λαμπυρίζοντας φευγαλέα στο νερό, όπως το βλέπω από το γεφυράκι πια. Μια φθινοπωρινή βόλτα έκλεισε. Μια διαδρομή που πέρασε μέσα από καταστροφικές φωτιές για να καταλήξει στο νερό της λύτρωσης. Μια βόλτα που είχε παντού Θεό. Κι εγώ, σαν ηρωίδα του Παπαδιαμάντη, μπροστά στο ξέσπασμα του καταρράκτη τολμώ κι επιχειρώ μια βουτιά ικετεύοντας για προσωπική κάθαρση… Ευχαριστούμε το ξενοδοχείο «Μικρή Αρχόντισσα» στην Άνω Βλασία για τη ζεστή φιλοξενία. Πληροφορίες: τηλ.: 26920 41003 email: info@vlasiahotel.gr www.mikriarchodissa-vlasia.com Ο καταρράκτης του Αγίου Ταξιάρχη

Ariston

©

“The Very Best”

Η εταιρεία Ariston ξεκίνησε να δραστηριοποιείται το 1997 στουσ Γαργαλιάνουσ Μεσσηνίασ. Τα αδέλφια Αναστάσιοσ και Άγγελοσ ∆ούκασ “τόλµησαν” να εξαγάγουν λάδι στην Αµερική. Το τόλµηµα πέτυχε και έτσι δηµιουργήθηκε αρχικά η Ariston Specialties. Η τεράστια αµερικάνικη αγορά και οι αυξανόµενεσ ανάγκεσ τησ οδήγησαν τουσ ιδρυτέσ να δηµιουργήσουν την Ariston Hellas η οποία µπορεί να ανταπεξέλθει στην συνεχώσ αυξανόµενη ζήτηση και να υποστηρίζει µια τόσο απαιτητική αγορά. Ο στόχοσ είναι πλέον η ελληνική αγορά. Οι ιθύνοντεσ τησ εταιρείασ έχουν σκοπό να κάνουν τα προϊόντα τουσ γνωστά στο ευρύ κοινό και να το οδηγήσουν να δοκιµάσει την αυθεντική ελληνική γεύση των προϊόντων τησ εταιρείασ.­ Τα προϊόντα που έχει η εταιρεία είναι: ελαιόλαδο, αρωµατικά ελαιόλαδα, πετιµέζι, µέλι, σταφίδα, µαρµελάδα σύκο, βαλσάµικο, βαλσάµικο µε ρόδι, βαλσάµικο µε σύκο και σαπούνι από ελαιόλαδο.

Ariston Hellas - A. Doukas & P. Doukas O.E. G li i 24400 G Gargaliani Greece aristonhellas@gmail.com - www.ariston-oliveoil.gr Tel.: +30 27630 22322, +30 6987.797582, +30 6982.490909 Ariston Specialties LLC P.O. Box 306, Bloomfield CT 06002 aristonspecialties@hotmail.com www.aristonoliveoil.com

Κάθε Προϊόν µασ είναι Υψηλήσ Ποιότητασ. Κάθε Προϊόν µασ είναι Άριστον.

68

ΑΦΙΕΡΩΜΑ |

Γεωργία Σούκουλη

Παναγιά Χοζοβιώτισσα

69

Η καπετάνισσα της Αμοργού

Στην Αμοργό, όταν λένε «μοναστήρι», εννοούν την Παναγία τη Χοζοβιώτισσα... Δώδεκα αιώνες στέκει εκεί, σφηνωμένο στο βράχο, τόσο δυνατό και παράξενο στη θωριά του, που «ασπρολογά σαν δράκου αυγό», όπως λέει η λαϊκή μούσα.

Η Παναγία των Σκαλοπατιών Είχα την τύχη να κατεβώ τρέχοντας το καλογερικό μονοπάτι –πολλά σκαλιά!– όταν έμαθα ξαφνικά ότι η πόρτα θα έκλεινε σε 10 λεπτά, και να ανεβώ τρέχοντας άλλα τόσα, φτάνοντας στο ναό κυριολεκτικά με κομμένη την ανάσα. Ο εσπερινός είχε αρχίσει... Άναψα ένα κεράκι και βγήκα στο μπαλκόνι, προσπαθώντας να ηρεμήσω λίγο από τη γρήγορη ανάβαση. Το αρχιπέλαγος απλωνόταν απέραντο μπροστά μου... Οι λέξεις, φτωχές να περιγράψουν την αίσθηση, παραιτούνται τελικά. Είναι η ευλογημένη στιγμή που σωπαίνεις πραγματικά.

«Είναι παράξενο ετούτο το νησί», θυμόμουν τα λόγια του π. Νικόλαου, ιερέα από την Κρήτη, στο πρωινό κήρυγμα. «Μοιάζει με καράβι, που ‘χει καπετάνιο τον Χριστό και καπετάνισσα την Παναγία τη Χοζοβιώτισσα». Μπαίνοντας στο ναό, ό,τι ένιωθες πρωτύτερα υψώνεται σε υπερθετικό βαθμό. Πού να πρωτοκοιτάξεις και τι να πρωτοθαυμάσεις; Τις εικόνες, τα πλαίσια, τις κορνίζες, τα ξυλόγλυπτα, τις εσοχές των βράχων; Ένας πολύ μικρός χώρος που βρίθει από λεπτομέρειες και καθεμιά από αυτές διηγείται μια ολόκληρη ιστορία. Το βαρυσήμαντο και το πολυσήμαντο... Τα μάτια μεθάνε με την ομορφιά, δραπετεύουν από

70 Παναγιά Χοζοβιώτισσα ΑΦΙΕΡΩΜΑ

την ανοιχτή πόρτα στο απέραντο γαλάζιο, αναπαύονται για λίγο εκεί κι επιστρέφουν για να συνεχίσουν την εξερεύνηση. Και η ψαλμωδία κάνει την ατμόσφαιρα ακόμη πιο κατανυκτική. Φως εσπερινόν Φως ιλαρόν... ελθόντες επί την ηλίου δύσιν Η Επιλύχνιος Ευχαριστία αποτελεί έναν από τους παλαιότερους ύμνους, που ψάλλεται από τα πρώτα εκείνα χριστιανικά χρόνια. Το άκουγε στο ίδιο σημείο ο «βασιλεύς και αυτοκράτωρ του Βυζαντίου Αλέξιος o Κομνηνός», ο οποίος ανακαίνισε το μοναστήρι τον 11ο αιώνα. Το άκουγε ο Marco Sanuto, «δούκας της Νάξου, του Αιγαίου πελάγους και αρχιπελάγους», ο οποίος σεβάστηκε τη μονή επί Φραγκοκρατίας, τον 13ο αιώνα. Το άκουγε ο Γεννάδιος, ο οποίος διετέλεσε ηγούμενος στη μονή το 17ο αιώνα, αλλά και ο απλός λαός... όσο «απλός» μπορεί να θεωρηθεί ένας λαός που φέρει στους ώμους του το βάρος ενός πολιτισμού σαν τον κυκλαδίτικο. Το νιώθεις κι εσύ αυτό το βάρος, είναι διάχυτο παντού γύρω σου, δεν μπορείς να κάνεις διαφορετικά. Η Παναγία ντυμένη στα χρυσά και τα αργυρά, μας κοιτά από το θρόνο της, προετοιμάζοντας μυστικά για τον καθένα μας ένα μικρό θαύμα. Ο εσπερινός τελείωσε. Ο πατήρ Φιλάρετος έσβησε τα κεριά και τα ασημένια πολυκάντηλα και περάσαμε στο Αρχονταρίκι. Λουκουμάκι, δροσερό νερό και ψημένη ρακή με μέλι αποτελούν το παραδοσιακό κέρασμα του μοναστηριού. Και η ομορφιά της μίας λέξης, το πλεονέκτημα της συζήτησης με πνευματικούς ανθρώπους. Εσείς εδώ βρίσκεστε στο «υπερώο», είπε ο π. Νικόλαος. Το συνυπέγραψα και παρακάλεσα τον ηγούμενο, π. Σπυρίδωνα

Δεναξά, να μοιραστεί μαζί μας την εμπειρία της διακονίας του στην Παναγία. Ο ηγούμενος π. Σπυρίδωνας «Εγώ ως παιδί ήμουν ζωηρός, ανήσυχος σαν επαναστάτης. "Παναγία μου, ή κάνε το άνθρωπο ή πάρε το!" έλεγε η μητέρα μου. Κι εγώ έλεγα: "Θα γίνω παπάς ή γύφτος σιδεράς". Κι όπως φαίνεται, η προσευχή της εισακούστηκε κι έγιναν και τα δύο, όχι με την έννοια του θανάτου, γιατί εκείνη εννοούσε "πάρ’ το στον άλλο κόσμο", αλλά με την καλή έννοια, υπό τη σκέπη της. Μετά έβλεπα τη δυσκολία που αντιμετώπιζαν οι ιερείς να βρουν σύζυγο και πήρα την απόφαση να στραφώ στο μοναχισμό. Ήρθα στη μονή στις 17 Ιουλίου του 1971, την ίδια μέρα με τον π. Φιλάρετο. Μας πήρε η Παναγία παιδιά και μας έκανε άντρες…» «Η ζωή εδώ είναι μια λειτουργική διακονία αγάπης και προσφοράς στον άνθρωπο», συνεχίζει ο π. Σπυρίδωνας. «Το μοναστήρι είναι τόπος προσευχής αλλά είναι και λιμάνι και ιατρείο και σχολείο. Όμως, όπως εμείς, που παρά τις δύσκολες συνθήκες, πάντα θα έχουμε ένα ποτήρι δροσερό νερό να κεράσουμε τους επισκέπτες, έτσι ζητάμε και από εκείνους να σεβαστούν το χώρο. Ένα χώρο που είναι ποτισμένος με δάκρυα και ιδρώτα... Χίλια διακόσια χρόνια στέκει εδώ το μοναστήρι! Από τον κόσμο ζει! Εμείς ζητάμε να ‘ρχονται οι άνθρωποι εδώ να προσεύχονται αλλά με τον δέοντα σεβασμό – και ο σεβασμός ξεκινά από την εμφάνισή σου, από την ευπρέπεια της ενδυμασίας σου!» Του αρέσει να μιλά με τον κόσμο, να τον ακούει, να τον συμβουλεύει. «Όταν δίνεις, δεν είναι μόνο δόσιμο, παίρνεις

71

Το ρέον ύδωρ - εξού και «Βαρσαμίτης»

72 Παναγιά Χοζοβιώτισσα ΑΦΙΕΡΩΜΑ

κιόλας», λέει χαρακτηριστικά. Ανεβοκατεβαίνει ακούραστος τα «βαριά» σκαλοπάτια κι ας πονάει το πόδι του... Η αδελφή Ειρήνη, ηγουμένη στον Άγιο Γεώργιο τον Βαρσαμίτη, τον συμβουλεύει: «Το πονεμένο μπροστά, σας μιλάω εκ πείρας, να πατάτε πρώτα το πονεμένο…» Παναγιά η «Ταξιδιώτισσα» Φεύγοντας με πήρε μαζί της στο μοναστηράκι της, λίγα χιλιόμετρα παρακάτω, το οποίο είναι μετόχι της Χοζοβιώτισσας. Ένα τοπίο λουλουδιασμένο, ήρεμο, γεμάτο ομορφιά και απαλοσύνη με το τρεχούμενο νερό –ρέον ύδωρ– μέσα στον ιερό ναό. Λίγες μέρες αργότερα, σε ένα από τα υπέροχα εκείνα ταράτσα-καφέ της Χώρας, ανακάλυψα τυχαία το βιβλίο της Λίλας Μαραγκού «Παναγία η Χοζοβιώτισσα» απ’ όπου σταχυολόγησα λίγα επιπλέον στοιχεία για το πιο σημαντικό –ίσως– μνημείο του βυζαντινού πολιτισμού στις Κυκλάδες. Σύμφωνα με μία παράδοση, η Το αρχονταρίκι της μονής (από δεξιά ο π. Σπυρίδων Δεναξάς, ο π. Νικόλαος Πασχαλίδης και η ηγουμένη Ειρήνη)

εικόνα έφτασε στην Αμοργό από τα Χόζοβα της Παλαιστίνης τον 8ο-9ο αιώνα, την περίοδο της Εικονομαχίας. Την έφεραν κατόπιν υποδείξεως της Παναγίας κάποιοι μοναχοί από την Ιεριχώ, οι οποίοι μόλις είδαν το τοπίο, ενθουσιάστηκαν, λόγω της ομοιότητας με το τοπίο που περιβάλλει τη Μονή Κοζιβά. Έτσι της δόθηκε επίσης το προσωνύμιο «Παναγία η Ταξιδιώτισσα», ενώ μία σμίλη που καρφώθηκε στο βράχο με θαυματουργό τρόπο, υπέδειξε στον πρωτομάστορα το σημείο όπου επιθυμούσε η Παναγία να χτιστεί ο ναός της. Η σμίλη έμεινε όλους αυτούς τους αιώνες καρφωμένη εκεί, μέχρι το 1952 που έπεσε, λίγο πριν από το μεγάλο σεισμό που ισοπέδωσε το νησί – ευτυχώς χωρίς ανθρώπινα θύματα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αρχιτεκτονική της μονής, τη μελέτη της οποίας έχει κάνει ο Μανώλης Κορρές. Το κτίριο έχει μήκος 40 μ. και πλάτος που δεν ξεπερνά τα 5 μ. Στο εσωτερικό μοιάζει με λαβύρινθο, χρειάζεσαι οδηγό για να πας π.χ. από την τράπεζα στο αρχονταρίκι, και είναι τόσο έντονη η αίσθηση του βράχου –ακόμα και στα λαξευμένα σκαλοπάτια–, που

διαρκώς έχεις την εντύπωση ότι βρίσκεσαι έξω από το χρόνο. Ο Μ. Κορρές γράφει: «...οι οκτώ όροφοι που την απαρτίζουν δεν είναι υπερκείμενοι, δεν συναντώνται δηλαδή πουθενά, και συνδέονται μεταξύ τους με κλίμακες στενές, πέτρινες κτιστές ή λαξευμένες στο βράχο. Τον εσωτερικό περίπλοκο δαιδαλώδη χώρο της μονής χαρακτηρίζουν οι καμάρες και τα τόξα, άλλα παραδοσιακά βυζαντινού τύπου κι άλλα οξυκόρυφα, εύγλωττη μαρτυρία της ανακαίνισης της μονής στα χρόνια της Ενετοκρατίας». Παλαιότερα, στη θέση της τσιμεντένιας σκάλας που βρίσκεται στην είσοδο της μονής, υπήρχε μια ξύλινη κινητή πόρτα, ενώ η σιδερένια εξακολουθεί να κλειδώνει μόνο από μέσα, ακόμη και σήμερα. Τέλος, «από τη μαρτυρία των οικοδομικών υλικών» μπορούμε να σκιαγραφήσουμε την εικόνα του περιβάλλοντα χώρου, όπως ήταν παλιά: «Από τη μαρτυρία των οικοδομικών υλικών συμπεραίνουμε την παρουσία δάσους στην άδεντρη σήμερα περιοχή του Μοναστηριού [...]

73

ένα είδος αγριοκυπαρισσιού που ως τη μεγάλη πυρκαγιά του περασμένου αιώνα αποτελούσε το κύριο υλικό για τη στέγαση των σπιτιών στην Αμοργό». Τα κειμήλια της μονής Ανάμεσα στα σπουδαία κειμήλια της μονής συγκαταλέγεται το ασημένιο εξαπτέρυγο με χαραγμένο το όνομα του Αλέξιου Κομνηνού, αυτοκράτορα του Βυζαντίου, και η σμίλη του πρωτομάστορα, που αναφέραμε παραπάνω. Όμως ακόμη και το σπαθί, αφιέρωμα ενός αξιωματικού, κλέβει τις εντυπώσεις κι ας παραμένει ανώνυμος ο δωρητής του. Για την ιστορία της βιβλιοθήκης της μονής δεν υπάρχουν στοιχεία. Δεν γνωρίζουμε ούτε πότε ούτε ποιος δημιούργησε τον πρώτο πυρήνα της, μόνο ότι ήταν πλούσια σε αρχαίους κώδικες, ευαγγέλια, περγαμηνές και σιγίλια. Πολλά από αυτά δυστυχώς κλάπηκαν από αρχαιοκαπήλους, όπως συνέβη το 1933 και σε άλλα ελληνικά μοναστήρια. Και πάλι ωστόσο όσα διασώθηκαν είναι πολύτιμα και σημαντικά – Λόγοι του Μ. Βασιλείου του 11ου αι., Ευαγγελιστάρια με ποικιλόχρωμα αρχικά γράμματα του 13ου

Φεύγοντας από την Παναγιά αι., χειρόγραφοι μουσικοί κώδικες κ.ά. Υπάρχουν επίσης εκκλησιαστικά και λειτουργικά άμφια υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας, τα περισσότερα έργα του 18ου και του 19ου αιώνα. Ακόμη και σκεύη λαϊκής τέχνης, όπως τα «δοσά» (πήλινα δοχεία πολλαπλής χρήσης), η πινακωτή, η σταφυλομηχανή κ.ά., τα οποία αποτελούν πολύτιμες ψηφίδες για την ανασύσταση του λαϊκού μας

πολιτισμού. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η συμβολή της Μονής στην πνευματική ζωή του τόπου εκτείνεται και έξω από τα στενά όριά της, και εδώ στην Αμοργό λειτούργησε το 1828, με πρωτοβουλία της Ιεράς Μονής Χοζοβιωτίσσης, το πρώτο οργανωμένο Σχολείο στη Χώρα, το πρώτο Γυμνάσιο της ελεύθερης Ελλάδας.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Το μοναστήρι γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου, στα Εισόδια της Θεοτόκου, οπότε γίνεται μεγάλο πανηγύρι που το τιμούν κάθε χρόνο πολλοί ντόπιοι αλλά και ξένοι προσκυνητές.

74

ΑΠΟΨΕΙΣ Γιώργος Παγούδης |

Αλεξία Τούλιου

- Γιατί οι πολιτικοί λένε ψέματα; - Γιατί τους αφήνουμε.

Η απλοϊκή και σίγουρα αληθινή απάντηση ανήκει στον Τσόμσκι. Έτσι είναι: Τους αφήνουμε. Το ερώτημα που γεννιέται αμέσως μετά όμως είναι: «Γιατί τους αφήνουμε;» Κάποια εξήγηση δεν πρέπει να υπάρχει; Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό το φαινόμενο, αυτό το «Γιατί τους αφήνουμε»;

Η

απάντηση στο δεύτερο ερώτημα δεν είναι τόσο απλή όσο στο πρώτο. Δεν μπορεί κάποιος π.χ. να απαντήσει εύκολα: «Γιατί οι άνθρωποι είναι χαζοί». Δεν είναι έτσι, δεν είναι θέμα IQ και σίγουρα δεν είναι θέμα κάποιας επιδημίας μαζικής βλακείας. Υπάρχουν πάμπολλες περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια που οι πολιτικοί λένε εν γνώσει τους ψέματα σε μια κοινωνία που γνωρίζει ότι αυτό που ακούει είναι ψέμα. Και όμως, είτε το δέχεται είτε δεν αντιδρά, πάντα όμως γνωρίζοντας ότι ο πολιτικός ψεύδεται. Παράδειγμα: Στο σίριαλ «η κυβέρνηση διαπραγματεύεται με την Τρόικα» που παρακολουθούμε τακτικά. Για την ακρίβεια, οι επαναλήψεις του εν λόγω θεάματος κοντράρονται σε αριθμό με αυτές του «Ρετιρέ» ή του «Κωνσταντίνου και Ελένης». Παραμύθια φυσικά: Όλοι γνωρίζουν ότι καμία απολύτως διαπραγμάτευση δεν γίνεται, καμία κυβέρνηση δεν έχει βάλει κόκκινες γραμμές, κανένας υπουργός δεν κονταροχτυπιέται με κανέναν τροϊκανό. Και όμως, θα βρεις πολλούς που γνωρίζουν ότι όλα αυτά είναι ψέματα, χοντρά ψέματα, αλλά επιμένουν να σχολιάζουν την επικαιρότητα της διαπραγμάτευσης, να ελπίζουν στη μάχη που θα δώσει ο Σαμαράς,

να περιμένουν μήπως και βγει κάτι, να δουν τι θα πει ο Βενιζέλος, τι θα σχολιάσει ο Μπάμπης Παπαδημητρίου, τι στάση θα κρατήσουν τα ξένα ΜΜΕ και πάει λέγοντας. Και όλα αυτά εν γνώσει τους ότι δεν θα βγει τίποτα απολύτως, ότι το παιχνίδι είναι στημένο και προμελετημένο και ότι ο κάθε υπουργός στο κάθε παράθυρο τούς αραδιάζει ένα σωρό αερολογίες για να περάσουν τα όποια μέτρα μέχρι να έρθει πάλι η τρόικα σε λίγους μήνες και άντε πάλι από την αρχή. Οπότε το ερώτημα παραμένει: Εφόσον μπορούμε να αναγνωρίσουμε το ψέμα, γιατί το δεχόμαστε; Κατά βάση, καθετί που γίνεται σε αυτό τον κόσμο, είτε καλό είτε κακό, συνοδεύεται από μια δικαιολογία. Πάντα. Αυτός είναι ένας κανόνας απαράβατος για τις πράξεις των ανθρώπων. Κανένας δολοφόνος δεν θα ισχυριστεί ποτέ ότι σκότωσε έτσι, χωρίς λόγο· πάντα υπάρχει ένας λόγος, μια δικαιολογία, σοβαρή ή αστεία. Η δικαιολογία είναι απαραίτητη και προσφέρει στους ανθρώπους μια βάση ώστε να μη δράσουν ή να μην αλλάξουν την προσωπική τους οπτική. Το ψέμα, η δικαιολογία κάθε πολιτικού, είναι το «πάμε παρακάτω» του πολίτη. Αυτό είναι πολύ βολικό για όλους.

75

Δεν έχει καμία σημασία το είδος του ψέματος και της δικαιολογίας. Συχνά, όσο πιο γελοία είναι αυτά, τόσο πιο ανεκτά γίνονται, κάτι που διαπιστώνουμε συνεχώς τον τελευταίο καιρό, με τους πολιτικούς της συγκυβέρνησης ουσιαστικά να τρολλάρουν παρά να παράγουν πολιτικό λόγο. Το κάνουν γιατί ξέρουν ότι δεν υπάρχει κάποια ανάγκη για σοβαρό διάλογο με σοβαρά επιχειρήματα. Απέναντι σε μια διαλυμένη κοινωνία που ψάχνει βάσεις για να σταθεί κάπου, ακόμα και η πιο ηλίθια δικαιολογία είναι δικαιολογία, και ακόμα και το πιο εξωφρενικό ψέμα γίνεται δεκτό ως πάτημα για να συνεχίσουν οι ζωές και την επόμενη ημέρα. Γενικώς, οι πολιτικοί μάς λένε ψέματα γιατί ξέρουν ότι θα τους πιστέψουμε. Ακόμα και όταν γνωρίζουμε ότι μας λένε ψέματα, πάλι θα τους πιστέψουμε γιατί αν δεν το κάνουμε, είμαστε αναγκασμένοι να αλλάξουμε την κατάσταση, δηλαδή να τους αφαιρέσουμε το δικαίωμα να λένε ψέματα, να κυβερνούν, και πάει λέγοντας. Το πολιτικό (και όχι μόνο) ψέμα είναι μια συνδιαλλαγή που κατά κάποιον τρόπο διατηρεί και τα δύο μέρη ευχαριστημένα: ο πολιτικός συνεχίζει να κυβερνά, ο «πολίτης» συνεχίζει τη ζωή του. Κανένας πανικός, κανένα πρόβλημα ούτε για τον ένα ούτε για τον άλλον. Κάπως έτσι η κυβέρνηση έχει καταφέρει να

Το πολιτικό (και όχι μόνο) ψέμα είναι μια συνδιαλλαγή που κατά κάποιον τρόπο διατηρεί και τα δύο μέρη ευχαριστημένα: ο πολιτικός συνεχίζει να κυβερνά, ο «πολίτης» συνεχίζει τη ζωή του... υπάρχει (με όλα αυτά που έχει κάνει) χωρίς κάποια σοβαρή πρόκληση από το 2012, κάπως έτσι τα μεγαλύτερα ζητήματα περνούν στο ντούκου και κάπως έτσι ολοκληρώνεται η καταστροφή, χωρίς ανατροπές και χωρίς μάχες. Άντε το πολύ πολύ μια ανάθεση σε λίγους μήνες και «…έχει ο Θεός». Μόνο που έχουμε πάψει να έχουμε εμείς, αλλά αυτό μοιάζει σαν να μην αφορά κανέναν…

77

ΣΥΝΤΑΓΕΣ |

Γιώργος Καλομοιρόπουλος

Σαλιγκάρια

Μεζές υψηλού επιπέδου Α

νήκουν στην οικογένεια των γαστερόποδων και στις τοπικές ελληνικές κουζίνες τα συναντάμε με διάφορες ονομασίες: σαλίγκαρους, χοχλιούς (Κρήτη), σαλιάκους (Κυκλάδες, Αιγαίο) κ.ά. Τα παλαιότερα κελύφη σαλιγκαριών βρέθηκαν στο σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας και χρονολογούνται από το 10 700 π.Χ. Στην ευρωπαϊκή κουζίνα τα σαλιγκάρια μπορεί να μην έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά… συμμετέχουν ενεργά στα μενού των εστιατορίων. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, κυκλοφορούν με την ονομασία Escargot και σερβίρονται με σκόρδο, βούτυρο και μαϊντανό, τοποθετημένα πάλι μέσα στο καβούκι τους αφού μαγειρευτούν, ενώ στη Μάλτα σιγοβράζονται με κόκκινο κρασί ή μπίρα και βασιλικό, μέντα και μαντζουράνα. Στην Ελλάδα και την Ιταλία χρησιμοποιούνται σε διάφορα πιάτα, όπως επίσης και σε σάλτσες που συνοδεύουν τα ζυμαρικά, ενώ δημοφιλή είναι και στην Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Γερμανία και τις ΗΠΑ. Στη Γαλλία και την Ισπανία μάλιστα ένα νέο υψηλών προδιαγραφών έδεσμα ακούει στο όνομα… αυγά σαλιγκαριών! Μοιάζουν με μπάλες από κασσίτερο, είναι βέβαια πανάκριβα και τα αποκαλούν «λευκό χαβιάρι» ή «πέρλες της Αφροδίτης», καθώς έχουν αφροδισιακές ιδιότητες. Τα σαλιγκάρια θεωρούνται «καθαρή» τροφή. Είναι πολύ πλούσια σε πρωτεΐνες και πολύ χαμηλά σε λίπη και θερμίδες. Περιέχουν τα ωφέλιμα για την καρδιά Ω3 λιπαρά, είναι πλούσια σε μέταλλα –ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, σελήνιο– αντιοξειδωτικά και ιχνοστοιχεία, ενώ περιέχουν βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Η βλέννα των σαλιγκαριών αποτελεί την πιο πρόσφατη ανακάλυψη της κοσμετολογίας: πλούσια σε πρωτεΐνες, αντιοξειδωτικά, υαλουρονικό οξύ, κολλαγόνο, ελαστίνη, βιταμίνες Α, C και Ε, έχει εξαιρετικές αναπλαστικές κι επουλωτικές ιδιότητες. Στη χώρα μας, τα εδώδιμα σαλιγκάρια που βρίσκουμε στο εμπόριο προέρχονται από κλειστού ή ανοιχτού τύπου καλλιέργειες (ελευθέρας βοσκής) και είναι δύο ειδών: Muller, ο γνωστός

μας πεντανόστιμος κρητικός χοχλιός που φτάνει σε βάρος μέχρι τα 10 γραμμάρια, και Maxima, το μεγάλο σαλιγκάρι που φτάνει μέχρι και τα 20 γραμμάρια. Οι διαφορές τους δεν έγκεινται μόνο στο μέγεθος αλλά και …στη γεύση αφού τα μικρά σαλιγκάρια είναι πολύ πιο πλούσια σε γευστική αξία από τα μεγάλα. Τα σαλιγκάρια του εμπορίου που προέρχονται συνήθως από καλλιέργειες περνούν αρκετές μέρες μέχρι να φτάσουν στην αγορά. Έτσι όταν τα αγοράζετε, έχουν καθαρίσει. Αν όμως μαζέψετε μόνοι σας τα σαλιγκάρια, πρέπει να τα αφήσετε μερικές μέρες να αποβάλουν τις ακαθαρσίες τους. Τα σαλιγκάρια αγαπούν την υγρασία γι’ αυτό και… ξεπορτίζουν μετά τη βροχή. Το φθινόπωρο λοιπόν είναι η καλύτερη εποχή για να τα μαζέψετε. Δεν είναι δύσκολο να τα καθαρίσετε, αλλά θέλει χρόνο και προετοιμασία. Οι καλοφαγάδες τα θέλουν ξενηστικωμένα, ζαλισμένα από τον ύπνο. Τα βάζετε μέσα σε μεταλλικό δοχείο με μυρωδικά (κλαδάκια από θρούμπι, θυμάρι ή ρίγανη) και τα αφήνετε να βγάλουν τα περιττώματά τους. Θα μοσχομυρίσει και το φαγητό! Ο άλλος τρόπος είναι να τα βάλετε μέσα σε μια λεκάνη με αλεύρι. Τα αφήνετε εκεί για λίγες ημέρες, αυτά τρώνε και αποβάλλουν τα περιττώματα. Ωστόσο χρειάζεται να είναι κάπως σκεπασμένα, για να μη σας φύγουν τα σαλιγκάρια και τα ψάχνετε μέσα στο σπίτι!

78 Σαλιγκάρια, μεζές υψηλού επιπέδου ΣΥΝΤΑΓΕΣ

Κριθαράκι με σαλιγκάρια Υλικά • 1 κρεμμύδι μέτριο, ψιλοκομμένο • ½ κιλό κριθαράκι • 1 ντοματοχυμό μικρό ή 1 ποτήρι φρέσκια ντομάτα τριμμένη • βασιλικό και δυόσμο φρέσκα • 2 ποτήρια νερό • ελαιόλαδο • 1 κιλό σαλιγκάρια, μέτρια βρασμένα • αλάτι, πιπέρι

Τσιγαρίζουμε το κρεμμύδι και το κριθαράκι στο ελαιόλαδο. Προσθέτουμε τον ντοματοχυμό και όταν πάρει μία βράση, ρίχνουμε το νερό και το αφήνουμε να βράσει. Όταν μισοψηθεί το ζυμαρικό, ρίχνουμε μέσα τα σαλιγκάρια, αλάτι και πιπέρι, και αφήνουμε να μαγειρευτούν. Προσθέτουμε τα μυρωδικά ένα λεπτό πριν αποσύρουμε το φαγητό από τη φωτιά.

Σαλιγκάρια με δεντρολίβανο Υλικά: • 1 κιλό σαλιγκάρια • ½ φλιτζ. ελαιόλαδο • 2 κ.γ. αλάτι χοντρό • 3 κ.σ. κόκκινο ξίδι, δυνατό • 1 κ.γ. δεντρολίβανο

Καθαρίζετε τα σαλιγκάρια πλένοντάς τα με άφθονο χλιαρό νερό. Με ένα μυτερό μαχαιράκι απομακρύνετε τις μεμβράνες που βρίσκονται στο στόμιό τους. Βάλτε ένα αντικολλητικό τηγάνι στη φωτιά και πασπαλίστε τον πάτο του με τη μία κουταλιά αλάτι. Τοποθετήστε ένα ένα τα σαλιγκάρια με το στόμιο τους προς τα κάτω και ψήστε χωρίς να ανακατεύετε, για 4-5 λεπτά σε υψηλή θερμοκρασία. Πασπαλίστε με το υπόλοιπο αλάτι και προσθέστε το ελαιόλαδο. Συνεχίστε το ψήσιμο για 5-6 λεπτά ακόμη σε μέτρια θερμοκρασία. Ανακατέψτε με ένα πιρούνι τα σαλιγκάρια, πασπαλίστε με το δεντρολίβανο και «σβήστε» με το ξίδι. Αφήστε τα να «βράσουν» στο ξίδι για 1-2 λεπτά. Σερβίρετε τα σαλιγκάρια ζεστά μαζί με τη σάλτσα.

79

Σαλιγκάρια στιφάδο Τ

α σαλιγκάρια πρέπει να τα καθαρίσουμε από τις ακαθαρσίες τους, βάζοντάς τα επί 2 ημέρες σκεπασμένα σε κατσαρόλα με βαρύ καπάκι (χύτρα) και μπόλικο αλεύρι, και φυσικά τη δεύτερη ημέρα αλλάζοντας το αλεύρι. Ίσως χρειαστεί και τρίτη ημέρα μέχρι να δείτε το αλεύρι καθαρό. Προσφέρεται επίσης να τα βάλετε σε καλάθι σκεπασμένο με δίχτυ. Αφού δούμε ότι καθάρισαν, τα πλένουμε με κρύο νερό καλά και τα βάζουμε επίσης με κρύο νερό σε κατσαρόλα κλειστή. Μόλις πάρει βράση το νερό, αυτά μένουν έξω από το κέλυφος και τα σουρώνουμε. Όταν κρυώσουν λίγο, με κοφτερό μαχαιράκι κόβουμε το πίσω μέρος από το κέλυφος και τα πλένουμε ξανά.

Υλικά: • 1 κιλό σαλιγκάρια • 1 ½ κιλό κρεμμύδια (ξερά) • 1 πουμαρό ντοματάκι • 1 κ.γ. πελτέ • 1 ½ φλιτζ. ελαιόλαδο • ½ φλιτζ. ξίδι • 2-3 σκελίδες σκόρδο • 2-3 φύλλα δάφνης • αλάτι, πιπέρι • λίγο μπαχάρι σε σπυρί • δεντρολίβανο (προαιρετικά) Τώρα πλέον μπορούμε να μαγειρέψουμε το φαγάκι μας. Στην κατσαρόλα βάζουμε νερό να βράσει και ρίχνουμε τα σαλιγκάρια μόλις το νερό έχει κοχλάσει, και τα βράζουμε για μισή ώρα. Εντωμεταξύ καθαρίζουμε τα κρεμμύδια και τα σκόρδα και κόβουμε τα κρεμμύδια στα 4 (αν δεν έχουμε κρεμμυδάκια στιφάδου). Σε μια κατσαρόλα σοτάρουμε με το λάδι τα κρεμμύδια, το σκόρδο και στη συνέχεια ρίχνουμε την ντομάτα. Όταν δούμε ότι έχουν μισοβράσει τα κρεμμύδια, ρίχνουμε όλα τα μυρωδικά, το ξίδι και τα σαλιγκάρια, και βράζουμε σε κανονική φωτιά για μισή ώρα έως 1 ώρα ακόμη. Εάν χρειαστεί, προσθέτουμε λίγο ζεστό νερό.

82

ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ Χρήστος Κανατάς

«Αντικρίζω τη ζωή στην πιο φρέσκια εκδήλωσή της. Η μεγάλη Φύση είναι ανώτερη από τις μικρότητες των ανθρώπων. Οι αγωνίες μας είναι μικροεπεισόδια μπροστά στη δική της ζωή. Εκείνη πρασινίζει κι ανθίζει όπως πάντα, μοσχοβολάει και ζεσταίνει εχθρούς και φίλους, χύνει άφθονα τα κρυονέρια της και ξεπλένει αμέσως κάθε σταγόνα αίματος που χύνεται στα γρασίδια της… Ξαπλώνω κάτω από μια ανθισμένη κερασιά. Ας μου συμβεί ό,τι θέλει. Είμαι μεθυσμένος από τον ήλιο, την ξεκούραση και τη μοσχοβολιά». Από ημερολόγιο στρατιώτη που έζησε τον πόλεμο στο μέτωπο κι επέστρεψε πεζός στο σπίτι του μετά την εισβολή των Γερμανών και την υποχώρηση. Όπως σχολιάζει και ο συγγραφέας Γιάννης Μακριδάκης (http://yiannismakridakis.gr): «Το σύστημα που φτιάξαμε από τις ενωμένες μας μικρότητες μπορεί να καταρρεύσει ενώνοντας απλά τα μεγαλεία μας».