EΠΑΘΛΟ 99

Πρέσπες

Πάρνηθα, χωρίς προορισμό | Βασιλίτσα, γενναιόδωρη στην ομορφιά | Ορεινή Αργολίδα, μυστικά βήμα βήμα

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014

Σαν στην άκρη της γης

Μονές Λούσιου

Στα μονοπάτια του Θεού

Χάρμαινα

Στην τέχνη της βυρσοδεψίας

99

#

τιμή: 4,00 € www.epathlo.gr

Ήρθε και κάνει κάθε σου µέρα, καλύτερη. Ο Όµιλος της Τράπεζας Πειραιώς παρουσιάζει το yellowday, τη νέα ηλεκτρονική υπηρεσία προσφορών. Κατέβασε τώρα το yellowday app ή µπες στο yellowday.gr, βρες µοναδικές προσφορές, όπου κι αν είσαι, από το κινητό, το tablet ή το PC σου, και εξαργύρωσέ τις στη στιγµή. Ισχύει για τις κάρτες όλων των τραπεζών.

∆ιασκέδαση

Shopping

Υγεία & Ευεξία

Καθηµερινά

∆ιακοπές

Παιδί

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

28

16

65

Εξώφυλλο: Πάρνηθα Φωτογραφία: Χρήστος Κανατάς

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Δημιουργικό: POSITIVE designlab Γιάννης Σουλτανίδης, Στεφανία Βολικάκη Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου

θέματα 16 Πρέσπες

28 Μονές Λούσιου

43 Χάρμαινα

52 Πάρνηθα

65

72

Σαν στην άκρη της γης

Στην τέχνη της βυρσοδεψίας

Βασιλίτσα

Γενναιόδωρη στην ομορφιά

Στα μονοπάτια του Θεού

Χωρίς προορισμό

Ορεινή Αργολίδα Μυστικά βήμα βήμα

Αντί επάθλου

Εδώ είναι Βαλκάνια...

10 Ψιλά γράμματα Δώρον... άδωρον (;)

12 Ατζέντα

79 Απόψεις

81 Συνταγές

82 Μια στάση εδώ

Ιδέες, παρουσιάσεις, πολιτισμός

Πανσέτα γεμιστή

Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Χάρης Μπάμπουρας, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής Διαφήμιση: Κωνσταντίνος Καλλιάνος

μόνιμες στήλες 9

Συντακτική ομάδα: Γιώργος Καλομοιρόπουλος, Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Χάρης Μπάμπουρας, Δαμιανός Νάκος, Θάλεια Νουάρου, Γιώργος Παγούδης, Αλεξία Τούλιου

Ή εμείς ή αυτοί

Τμήμα συνδρομών: Φρόσω Αγγελοπούλου, Κατερίνα Μάρα Εκτύπωση: ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ, Κιάτο Κορινθίας ΕΔΡΑ Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: € 20,00 Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: € 50,00 Ο.Τ.Α.: € 65,00

Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354

9

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ |

Θάλεια Νουάρου

Εδώ είναι Βαλκάνια…

Κ

ατά μία εκδοχή, Πρέσπα σημαίνει φάτνη. Αν η φάτνη είναι η αγάπη, οι Μάγοι είμαστε εμείς. Τα συνθήματα θα ’ταν τα δώρα. Κι ο κόσμος θα ’μοιαζε λίγο καλύτερος. Θα ’χε ταξίδια, τραγούδια, οινοπνεύματα, κι ένα μέρος να κρυφτούν τα μυστικά. Θα ’χε σκάλες και γέφυρες. Να μη χάνουμε την επαφή. Ο Θεός θα ’ταν η φύση. Κι η φύση φτυστή ο Θεός. Κρυμμένος στα φαράγγια, τα ποτάμια, τις σπηλιές των λιμνών – στο διπλανό σου. Θα ’μασταν παιδιά στη Βασιλίτσα, ερωτευμένοι στη Χάρμαινα, συνεπαρμένοι στην άκρη της γης. Προορισμός μας θα ’ταν το ταξίδι. Ο τόπος σου τόπος μου, κι όλοι οι τόποι μια γειτονιά. Θα νικούσε πάντα η ζωή και, φυσικά, η νεότητα. Λευκό χαρτί που γίνηκε βιβλίο, να χαίρεσαι να περπατάς.

Θα ’μοιαζε με Χριστούγεννα – χωρίς δωροδοκίες, φυλακές και σφαίρες στην καρδιά. Θα ’χε Αλέξη, Νίκο, μελάνι δίχως αίμα. Δεν θα ’χε κλέφτες – δεν θα ’χε κι αστυνόμους. Θα ’χε Θανάση, Σωκράτη, βενζίνες βερεσέ, αγαπημένους και χάλκινα. Εδώ είναι άλλωστε Βαλκάνια. Ώρες ώρες μοιάζει να το ξεχνάς: «Άσε τα θαύματα - τη μάσκα πέταξε…» Όσο το μίσος εξαπλώνεται, η αγάπη εξακολουθεί να σκεπάζει. Η Ελλάδα, ο κόσμος πρέπει να αλλάξει. Μόνο που δεν θα αλλάξει από τους πολιτικούς. Θα αλλάξει από εμάς. Αρκεί να το επιλέξουμε. Καλή επάνοδο, καλή χρονιά.

10

ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Θάλεια Νουάρου |

Αλεξία Τούλιου

Δώρον… άδωρον (;) Κ

άθε χρόνο, τις γιορτές όλοι κάτι περιμένουμε. Μόνο που, χρόνια τώρα, αυτό το κάτι μοιάζει να έχει αφανιστεί. Ωστόσο, εταιρείες και διαφημιστές προσπαθούν να πείσουν το κοινό να επιθυμήσει και πάλι. Τα γκουρμέ μενού, τα ακριβά ποτά, τα μεγάλα τραπέζια… Τα τελευταία γκατζετάκια επικοινωνίας. Τα δώρα των Χριστουγέννων. Ωραία που είναι πράγματι τα δώρα… Ας μιλήσουμε λοιπόν για δώρα: Δώρο είναι αυτό που προσφέρεται σε κάποιον χωρίς αμοιβή, αντάλλαγμα ή υποχρέωση ανταπόδοσης. Ο δέκατος τρίτος μισθός υπήρξε κάποτε δώρο για τους εργαζόμενους στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Μια επινόηση της οικονομίας, στην ουσία, για να κινείται το χρήμα στην αγορά. Θα μου πεις, έτσι κι αλλιώς τα ίδια τα Χριστούγεννα είναι μια επινόηση της οικονομίας, για να κινηθεί η αγορά. Να εντυπωθεί στη συνείδησή σου η εταιρεία των αναψυκτικών, να ’χει δουλίτσα κι ο εργάτης με το μεροκάματο των τριών ευρώ στη μακρινή Κίνα, να ’χεις εσύ τα πλαστικά στολίδια να στολίζεις το σπιτικό σου. Όπως και να ’χει, πάντως, εδώ και κάποια Χριστούγεννα, οι περισσότεροι μοιάζει να τη βγάζουμε χωρίς «δώρα». Κι ενώ, στη μακρινή Φιλαδέλφεια, χιλιάδες μαύροι βγήκαν στους δρόμους διαδηλώνοντας κατά της αστυνομικής βίας και των φυλετικών διακρίσεων, σύσσωμη η ανθρωπότητα παρακολούθησε τον Μπαράκ Ομπάμα να αποδίδει την καθιερωμένη χάρη στη γαλοπούλα. Υποκρισία αλά αμερικάνα. Πόση γελοιότητα να αντέξουμε πια…

Είναι φανερό πως δεν συμπάθησα ποτέ τα Χριστούγεννα. Ο συμβολισμός τους, μια γενναία ονειροπόληση ενός κόσμου ιδανικού κατά τον Χατζιδάκι, θάφτηκε κάτω από λαμπάκια και υπερβολικά στολίδια. Ούτε ποτέ ζήτησα κάτι από τον Άγιο Βασίλη. Γιατί από μικρή ήξερα πως δεν υπάρχει. Πως είναι κι αυτός κομμάτι της αγοράς. Και, μην τρελαίνεσαι, παραμένω παιδί. Τον Δεκέμβρη του 2008, ο 15χρονος Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος δολοφονήθηκε με μια σφαίρα στην καρδιά μπροστά στα μάτια του φίλου του, Νίκου Ρωμανού. Έγινε μάρτυρας και σύμβολο για μια γενιά που έβλεπε ότι δεν υπήρχε μέλλον στα όνειρά της. Δυστυχώς ξεχνάμε γρήγορα και εύκολα. Κάπως έτσι, έξι χρόνια μετά, σε μια δημοκρατία που μοιάζει με τη «Δίκη» του Κάφκα, σε μια ηθικά και οικονομικά πτωχευμένη κοινωνία, ένα καζάνι δίχως πάτο, κάποιοι αιμορραγώντας απεργούν, άλλοι αναζητούν εξιλαστήρια θύματα, κάποιοι τάζουν λαγούς με πετραχήλια και άλλοι εξακολουθούν να είναι στραμμένοι ακόμη προς την αγορά... Με το που «λύθηκε» το θέμα των Σύριων, η αγορά επιτέλους «κινήθηκε». Με τόσες προσφορές παντού, θα ’ταν κρίμα. Ώστε να αποδράσουμε –για λίγο έστω– στη χαρά που αγοράσαμε. Με όσα μας έχουν απομείνει. Ψωνίζοντας άλλωστε κάτι από τη x ή την ψ εταιρεία, 1 λεπτό από την αγορά μας έχει πάει ήδη σε κάποιον που το ’χει ανάγκη. Κάτι σαν δώρο. Της αγοράς κι αυτό.

Η πραγματικότητα, ωστόσο, της αγοράς περιγράφεται σε δυο απλές προτάσεις: Πουλώ για να υπάρχω και όσο ζω αγοράζω. Να γεμίζω τα μεγάλα τραπέζια. Να φορώ τα ωραία φορέματα, τα λαμπερά ρούχα. Να τα σπάω στις πίστες της Πειραιώς, της Ιεράς Οδού. Να μπουκώνω το φόβο μου με ψώνια, ξίδια, κρέατα, λαϊκά σουξέ. Να εστιάζω εκεί που βολεύομαι. Οι άλλοι ας ψοφήσουν απ’ την πείνα. Στην τελική, ας πρόσεχαν. Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρώνε οι κότες, έλεγε η γιαγιά μου. Ασχέτως με το τι αντιπροσωπεύει για τον καθένα ο Ρωμανός, ο αγώνας του –ο αγώνας κάθε ανθρώπου για τα δικαιώματά μέχρι τέλους– δεν μπορεί παρά να με συγκινεί. Γι’ αυτό και θεωρώ ότι η εκδικητικότητα του κράτους απέναντί του ήταν ουσιαστικά υπόθεση περισσότερων. Ή, τουλάχιστον, θα όφειλε να είναι. Γιατί την ίδια αυτή εκδικητικότητα κρατά και απέναντι στον άστεγο, τον μετανάστη, τον άνεργο, τον συνταξιούχο, τον δανειολήπτη, τον φυλακισμένο, τον φοιτητή, τον μαθητή, τον δάσκαλο, τον δημόσιο υπάλληλο, τον μικρομεσαίο επαγγελματία, τον καθένα από μας

που παλεύει να σταθεί όρθιος, να μην τα παρατήσει. Αλλά τα ουσιαστικότερα δώρα –της αγάπης, της παιδείας, της αξιοπρέπειας, του πολιτισμού, της κοινωνικής δικαιοσύνης, του σεβασμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα, του ευ αγωνίζεσθαι, τελικά– μια ολόκληρη κοινωνία φαίνεται πως τα λησμόνησε κάτω απ’ το δέντρο. Μια κοινωνία που μισεί τα παιδιά της, ανταλλάσσοντας τον καναπέ της με τα «δώρα» της αγοράς. Κι ύστερα μας σοκάρουν οι δωροδοκίες. Και αφού και η υπόθεση Χαϊκάλη «τακτοποιήθηκε» επιμελώς, ήρθε η σύλληψη Ξηρού να ταράξει δήθεν τα νερά ενός σάπιου συστήματος που μπάζει από παντού. Χορτάσαμε. Από φιάσκα, σκάνδαλα, εγκλήματα, δωροεπιταγές, μεγάλες υποσχέσεις· λόγια άνανδρα, ανέντιμα, αναιδή. Η ζωή, βέβαια, βρίσκει τον τρόπο. Το ίδιο και η Δημοκρατία. Με κότσια ή χωρίς, με όνειρα ή με φάρμακα, διεκδικώντας ή αναμένοντας τον από μηχανής θεό. Ο καθείς και τα όπλα του, που έλεγε ο Ελύτης. Ο καθείς και τα «δώρα» του, φιλαράκι. Καλή χρονιά και… το νου σου. Μη σ’ ακούσω να γκρινιάξεις ξανά…

12 Ιδέες, παρουσιάσεις, πολιτισμός ΑΤΖΕΝΤΑ

Ιωάννης Δ. Σαρμάς

Καλύτερο Κράτος. Η σπατάλη, η διαφθορά

Νίνα Κουλετάκη Περσεφόνη

και ο σύγχρονος δημοσιονομικός έλεγχος Το βιβλίο φιλοδοξεί να παρουσιάσει το σύγχρονο δημοσιονομικό έλεγχο έτσι όπως ο συγγραφέας τον έχει γνωρίσει από τη θέση του Συμβούλου του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Όλη η ανάπτυξη στηρίζεται πρωτίστως σε προσωπικές εμπειρίες, αντλημένες από πραγματικά προβλήματα που χρειάστηκε να επιλύσει ο ίδιος ο συγγραφέας ή άλλοι συνάδελφοί του, και κάθε παράγραφος συνδέεται με μια προσωπική ανάμνηση. Ο δε έλεγχος, στο βιβλίο αυτό, δεν εμφανίζεται σαν μια απόκρυφη δραστηριότητα που μόνον ειδικοί μπορούν να αντιληφθούν. Η προσπάθεια του συγγραφέα είναι να δείξει, ακόμη και στον πιο ανυποψίαστο αναγνώστη, ότι από την αρχή ως το τέλος, η ελεγκτική διαδικασία είναι μεν μια πρόκληση στη λογική, όμως δεν χρειάζεται τίποτε περισσότερο από κοινός νους για να επιλυθούν τα προβλήματα που θέτει. Από τις εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα.

Δημήτρης Γ. Κατσαφάνας Το πνεύμα του Μυστρά Γαλήνιοι και ανήσυχοι άνθρωποι ενός άλλου καιρού έρχονται και ζουν στον Μυστρά, στην έδρα του Δεσποτάτου του Μορέως, στην ένδοξη τούτη παροικία των Καντακουζηνών και των Παλαιολόγων. «Ελληνίζοντες» στη σκέψη, ή και μόνο στη γλώσσα της γραμματικής, θα περιπλανηθούν αργότερα στην Ιταλία και στην ομιχλώδη Δύση με την πικρή διάψευση των ελπίδων για την απελευθέρωση της πατρίδας. Ο θάνατος, ως και ο θάνατος κάθε αγαπημένου προσώπου, μπορεί να μπει στην υπηρεσία της ζωής. Γιατί ο θάνατος, όπως λέει ένας λόγος του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, «είναι η πλευρά της ζωής που δεν είναι στραμμένη προς τα εμάς και δεν φωτίζεται»· είναι η «νυχτερινή όψη της ζωής». [...] Από τον πρόλογο της έκδοσης, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιδιομορφή.

«Αν βρεθείς μόνος στο δάσος κι έχεις χαθεί… τι κάνεις; Πώς θα εντοπίσεις τον Βορρά; Θα πιάσεις τους κορμούς των δέντρων να δεις από πια πλευρά είναι υγροί. Αν το κινητό σου δεν έχει σήμα; Θα καλέσεις το 112*, τον Ευρωπαϊκό Αριθμό Εκτάκτου Ανάγκης. Θα σε εντοπίσουν γρήγορα μέσω δορυφόρου. Αν έχεις σκύλο μαζί σου, παρ’ τον αγκαλιά για να ζεσταθείς να μην παγώσεις απ’ το κρύο. Αν το ποτάμι είναι θολό, δεν το πλησιάζουμε, μπορεί να κατεβάσει επικίνδυνα νερά. Πάντα να

Μέσα από τα περιστατικά της καθημερινής ζωής της Περσεφόνης, ξεδιπλώνεται η Ελλάδα των αρχών του ’60, όπως την βιώνει ένα πεντάχρονο κοριτσάκι μεσοαστικής οικογένειας: συγκατοίκηση γονιών και παππούδων στο μεγάλο σπίτι, οικογενειακά προβλήματα, μαύρα και άσπρα συγγενικά πρόβατα, πολιτικές αντιπαραθέσεις. Αυτά, μαζί με τα γεγονότα που συμβαίνουν και αλλάζουν το πρόσωπο και το χαρακτήρα της Ελλάδας (οι βασιλικοί γάμοι, τα Ιουλιανά, η έλευση της τηλεόρασης, η Χούντα κ.ά.) είναι τα πολύχρωμα νήματα με τα οποία κεντά τον καμβά της. Η Περσεφόνη παρατηρεί πρόσωπα, συμπεριφορές και καταστάσεις που διαδραματίζονται γύρω της, και με τον εντελώς ιδιαίτερο τρόπο της καταλήγει σε συμπεράσματα σημαντικά για τη ζωή, προσφέροντας στην αγάπη, στην ομορφιά, στο εφικτό και το ανέφικτο, τις δικές της, μοναδικές ερμηνείες. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οσελότος.

ενημερώνεις κάποιον να ξέρει περίπου πού βρίσκεσαι… Έχουν δει πολλά τα μάτια μου…» Νάσος Κάλλας, 27 ετών, Εθελοντής Διασώστης.

* Στην Ελλάδα, το 112 λειτουργεί όλο το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα. Είναι χωρίς χρέωση και η κλήση μπορεί να γίνει από σταθερό ή κινητό τηλέφωνο (ακόμη και χωρίς κάρτα SIM) καθώς και από δημόσιους τηλεφωνικούς θαλάμους χωρίς τηλεκάρτα.

Βασίλης Τερζόπουλος Ο παράξενος επισκέπτης

Το τέλος

της Ονειρούπολης

της πλαστικής

Η Ονειρούπολη, η μαγευτική χριστουγεννιάτικη πολιτεία, ανοίγει τις πύλες της για να υποδεχτεί τη γιορτή. Η Μαριάννα και ο αδερφός της Αλέξανδρος ανακαλύπτουν τις γωνιές της όταν ένα παράξενο αγόρι τραβά την προσοχή τους. Ο παράξενος επισκέπτης με τα φτωχικά ρούχα, που τριγυρίζει μόνος του στους δρόμους της Ονειρούπολης, είναι μετανάστης από τη Λησμονία. Θα είναι πολλά τα παιδιά που φέτος τα Χριστούγεννα θα έρθουν από την ίδια χώρα, θεατές της φωταγωγημένης γιορτής… Τι θα πει πρόσφυγας; Θα βρει τις απαντήσεις της η μικρή Μαριάννα; Θα της κάνει ο Άγιος Βασίλης τη χάρη που του ζήτησε; Και τι θα γίνει όταν περάσουν τα Χριστούγεννα; Από το όνειρο και τα αρώματα των γλυκών, τα κάλαντα, τα δώρα, τις χιονονιφάδες και τα φωτεινά λαμπιόνια ως τις πραγματικές ανάγκες της ζωής σε μια τρυφερή χριστουγεννιάτικη ιστορία που βραβεύτηκε με το 1ο Βραβείο Ονειρούπολης του Δήμου Δράμας και έχει μεταφραστεί στα αγγλικά και τα γαλλικά. Από τις εκδόσεις Άγκυρα σε εικονογράφηση Εύας Καραντινού.

Μάρτυ Λάμπρου Με λυμένο χειρόφρενο Σε όσους την ρωτούσαν γιατί ακολουθούσε τον πατέρα της στα ταξίδια του με την νταλίκα, «επειδή μου αρέσει να φεύγω από το σπίτι», έλεγε. Η Σώτη γνώριζε από τι δραπέτευε, όχι όμως και τι αναζητούσε. Στα δώδεκά της, πρώτο ταξίδι στην Ιταλία. Μπρίντιζι-Μιλάνο. Αουτοστράντα, παρκίδες, εργοστάσια. Άλλαζε λάστιχο, διάβαζε τους χάρτες, ξενυχτούσε, ξεφόρτωνε μαζί του. Ο μαγικός κόσμος της νταλίκας, ο δρόμος, ένα εργοστάσιο απροσδόκητων εικόνων. Επιστροφή για Ελλάδα. Είκοσι μέρες στο λιμάνι του Μπάρι, νταλικέρηδες, πείνα. Η νταλίκα φορτωμένη, έτοιμη για ένα ακόμη ταξίδι. Αλλά ο πατέρας βαριά άρρωστος. Η Σώτη, στην καμπίνα του οδηγού, κρατάει το τιμόνι, συνεχίζει το δρόμο... ό,τι κι αν συμβεί. Ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης μέσα από τις εθνικές οδούς. Βραβείο μυθιστορήματος από την Ακαδημία Αθηνών. Εκδόσεις Κέδρος, 2014.

13

σακούλας

Πλαστικές σακούλες; Ώρα να τις περιορίσουμε μέχρι να τις ξεχάσουμε εντελώς… Ο λόγος: θα τις αγοράζουμε. Η ιστορική συμφωνία που επιτεύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στόχο τον περιορισμό της πλαστικής σακούλας μίας χρήσης μέχρι το τέλος του 2025, στα τρία τέταρτα της σημερινής (κατά)χρήσης. Η συμφωνία προβλέπει ότι τα κράτη που δεν το έχουν πράξει ακόμη, θα πρέπει να επιβάλουν χρέωση της πλαστικής σακούλας μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2019, με στόχο να μειωθεί η κατανάλωσή της σε 90 σακούλες ανά άτομο ετησίως. Το 2010, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ανερχόταν σε 178 σακούλες ανά κάτοικο ετησίως. Στο στόχαστρο των ευρωπαϊκών μέτρων βρίσκονται οι λεγόμενες «ελαφρές» σακούλες, οι οποίες διανέμονται δωρεάν από πολλά σουπερμάρκετ. Η πλαστική σακούλα θα δώσει τη θέση της στα καλάθια και τις χάρτινες συσκευασίες. Σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Ε., πάνω από 8 δισεκατομμύρια σακούλες καταλήγουν στα σκουπίδια και διασκορπίζονται στο έδαφος, στις θάλασσες, τις λίμνες και τους ποταμούς, προκαλώντας ασφυξία σε πουλιά, ψάρια και θαλάσσια θηλαστικά.

16

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Θάλεια Νουάρου |

Θάλεια Νουάρου - Χρήστος Κανατάς

17

Πρέσπες

Σαν στην άκρη της γης Πολλοί μύθοι πλανιούνται πάνω από τις Πρέσπες. Ένας λέει πως κάποτε ένα κορίτσι πήγε να γεμίσει το κανάτι της με νερό. Το κορίτσι ξέχασε να κλείσει τη βρύση, και την επόμενη μέρα οι χωριανοί αντίκρισαν μια μικρή λίμνη στο λιβάδι. Με νερό καθαρό, ρευστό σαν ηλιαχτίδα, κρυσταλλένιο σαν χιόνι…

18 Πρέσπες

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

To εκκλησάκι του Αγίου Γερμανού με τις φανταστικές τοιχογραφίες στο εσωτερικό του

Α

νέκαθεν ήθελα να επισκεφτώ τις Πρέσπες. Είναι το υδάτινο στοιχείο και η γαλήνη των λιμνών, που πάντα με τραβούσαν κοντά τους. Σαν ήρεμη δύναμη που μπορεί και μεταμορφώνεται αργά, παίρνοντας χρώματα και όψεις αλλιώτικες, ακολουθώντας το δρόμο του ήλιου, τα κέφια του καιρού. Κι οι Πρέσπες έχουν τον τρόπο τους να σε μαγεύουν, να σε ρουφούν ολόκληρο, αρκεί να αφεθείς στο ταξίδι τους. Να επιτρέψεις στις αισθήσεις σου να σε παρασύρουν: στα χρώματα, τους ήχους, τους ρυθμούς, τις γεύσεις, τους ανθρώπους, που ’χουν εναρμονιστεί με την ηρεμία του τόπου. Του τόπου των δύο λιμνών που μοιράζονται ανάμεσα σε τρία κράτη, ορίζοντας τα «υγρά» σύνορά μας με τους γειτόνους του Βορρά, Σκόπια και Αλβανία. Άγιος Γερμανός Ακούγοντας τις συνεντεύξεις μου, συνειδητοποιώ ότι αυτό που –μεταξύ άλλων– δεν μας

έλειψε στις Πρέσπες είναι η καλή ελληνική μουσική αλλά και η θαλπωρή της πραγματικής φιλοξενίας. Μ’ εκείνο το μαγικό συστατικό που εμπνέει οικειότητα, σαν όλα να λειτουργούν στην εντέλεια δημιουργώντας σου την αίσθηση ότι είσαι στο σπίτι σου. Όπου ο τόπος είναι ήρεμος, οι άνθρωποι παραμένουν αγνοί, θα πει ο Κώστας, ιδιοκτήτης του ξενώνα «Άγιος Γερμανός» στο ομώνυμο γραφικό χωριουδάκι. Η ζεστασιά του ξύλου, της πέτρας, των ανθρώπων και η Γιούλα επί της υποδοχής σβήνουν το τσουχτερό κρύο του χειμώνα! Πρόκειται για μια παλιά γειτονιά από διατηρητέα, αναπαλαιωμένα αρχοντικά, που χρονολογούνται από το 1890 μέχρι το 1932. Τόσο ο ξενώνας όσο και το ίδιο το χωριό αποτελούν μία από τις καλύτερες επιλογές διαμονής, αν θέλετε να μείνετε στις Πρέσπες ετούτη την εποχή. Καθώς σουρουπώνει, οι γωνιές του μοιάζουν να ξεπροβάλλουν από χριστουγεννιάτικο παραμύθι!

Χαζεύω από το παράθυρο την ημέρα που ξεκινά. Γεμάτη πέτρινα παλιά σπίτια με σαχνισιά, μικρά μαγαζάκια που πουλάνε τα περίφημα φασόλια των Πρεσπών, μυρωδιές από τζάκι, πανέμορφες εκκλησιές, τα ορμητικά νερά του ποταμού που διατρέχει το χωριό. Το εσωτερικό της εκκλησιάς του Άγιου Γερμανού, πάνω στην πλατεία, είναι του 11ου αιώνα, και οι ολόπλευρες τοιχογραφίες με τα ολοζώντανα χρώματα και τις πρωτότυπες αναπαραστάσεις, στο εσωτερικό, είναι από τις ωραιότερες που έχω ποτέ αντικρίσει. Οι εκκλησιές των Πρεσπών, μαζί με τις βραχογραφίες και τα ασκηταριά, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του τοπίου. Σκέψου πως από τα 41 βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία που υπάρχουν στον Νομό Φλωρίνης, τα 26 βρίσκονται στην περιοχή των Πρεσπών. «Η Πρέσπα ήταν ανέκαθεν απομονωμένη. Ακόμα και επί Τουρκοκρατίας, οι πασάδες δεν την ενοχλούσαν

19

Κούλα, παραμυθένια τοπία ανάμεσα στη λωρίδα γης που ενώνει τις δύο λίμνες και κάπως έτσι αναπτύχθηκε εδώ πολύ ο ασκητισμός, εξού και τα πολλά ασκηταριά, τα μοναστήρια, οι εκκλησίες...» μας ενημερώνει η Βαρβάρα από την Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, στην πλατεία του χωριού. Θα ακούσουμε κι άλλα που θα μας εξάψουν ακόμη περισσότερο την περιέργεια και τη διάθεση για περιήγηση στις λίμνες. Και οι εικόνες είναι εξαρχής τόσο δυνατές! Διαβαίνοντας τη μεγάλη ευθεία ανάμεσα στις δύο λίμνες, μια λωρίδα γης, χρυσή από τις καλαμιές, το μάτι χάνεται στην άσφαλτο με τα σκόρπια μοναχικά δέντρα και τον απέραντο ουρανό. Από τη μια, η μεγάλη Πρέσπα όμοια με θάλασσα κυματισμένη, από την άλλη, η σχεδόν πάντοτε γαλήνια μικρή, δυο κόσμοι που σ’ ένα σημείο ενώνονται, ακριβώς σαν συγκοινωνούντα δοχεία. Οι αρχαιότερες λίμνες της Ευρώπης, κατά την προϊστορική εποχή – μαζί με την Αχρίδα των Σκοπίων και τη αποξηραμένη πια Μαλίκη

της Αλβανίας– αποτελούσαν μία, τη Δασσαρήτιδα λίμνη. Με την πάροδο των χρόνων, το ποτάμι του Αγίου Γερμανού κατέβαζε από το βουνό πέτρες, χώματα, άμμο, χαλίκια ώστε να δημιουργηθεί αυτή η φυσική λωρίδα που διαχώρισε τη λίμνη σε δύο επιμέρους. Οι δύο λίμνες ενώνονται μέσω του φυσικού δίαυλου στη θέση Κούλα. Τα νερά της μικρής Πρέσπας χύνονται στη Μεγάλη Πρέσπα, που βρίσκεται σε χαμηλότερο υψόμετρο από τη Μικρή, κι από εκεί μέσω υπόγειων διαύλων στην Αχρίδα (ή Οχρίδα) για να καταλήξουν τελικά στην Αδριατική. Ολόκληρη η περιοχή αποτελεί μοναδικό υγροβιότοπο, που με τις γύρω πλαγιές συγκροτεί τον «Εθνικό Δρυμό Πρεσπών». Από το 2000, το λεγόμενο «Πάρκο των Πρεσπών» αποτελεί την πρώτη διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή στα Βαλκάνια. Ψαράδες Κατευθυνόμαστε προς τους ...σουρουπώνει στη Μικρή Πρέσπα

20 Πρέσπες

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ψαράδες, το γραφικό ψαροχώρι που πατά σχεδόν στα νερά της Μεγάλης Πρέσπας. Από δω ξεκινούν οι βαρκάδες για την περιήγηση στις ακτές και τα βυζαντινά μνημεία της λίμνης. Ένας χωματόδρομος μάς περνά από τις απόκρημνες ακτές της Μεγάλης Πρέσπας, που μοιάζουν με νησιωτικές! Μέσα από τις ψιλόλιγνες βαλανιδιές, τις οξιές και τις σημύδες, με τα γυμνά κορμιά και τα πεσμένα φύλλα, ένας καμβάς νεκρής φύσης, από τη μια, και οκτώ αποχρώσεις του μπλε, από την άλλη… Όμορφη διαδρομή! Θα φτάσουμε στο Βροντερό, τον κοντινότερο με τα αλβανικά σύνορα οικισμό, ένα μόλις χιλιόμετρο από την Αλβανία. Ένα χωριό από στάνες, πέτρες, ξύλα, βοσκούς, κοπάδια, λασπόσπιτα, σύνεργα για το γάλα και το τυρί. Σε μια θεόρατη σπηλιά του Βροντερού, κατά την περίοδο του Εμφυλίου,

βρισκόταν το νοσοκομείο του δημοκρατικού στρατού. Η Σπηλιά του Κόκκαλη, όπως ονομάζεται, είναι επισκέψιμη και αφιερωμένη στο γιατρό του στρατού Πέτρο Κόκκαλη. Η σπηλιά, συνολικής έκτασης 500 τ.μ., έχει τρεις θαλάμους και είναι αθέατη, καθώς καλύπτεται από πέτρινο όγκο 100 μ. Επισκέψιμη είναι επίσης και η Σπηλιά του Νίκου Ζαχαριάδη, που αποτέλεσε το στρατιωτικό καταφύγιο της «κυβέρνησης του βουνού». Πίσω στους Ψαράδες, στη «Συντροφιά» που κρατά ο Γερμανός με την αδερφή του, Χριστίνα, οι πιπεριές Φλωρίνης φαίνεται να έχουν βρει το μάστορά τους. Τις κάνουν μαρμελάδα και τις σερβίρουν με τυρί, τις γεμίζουν με καρύδια και διάφορα τυριά, τις μετατρέπουν σε υπέροχο ντάκο πιπεριάς ή μαγειρεύουν με πιπεριές κρέατα και μανιτάρια. Το γευστικό χορό

Εικόνες γαλήνης και αρμονίας στα νερά της Μικρής Πρέσπας

Οι δύο λίμνες ψηλά από την Παναγιά

Παρατηρώντας πουλιά στον Άγιο Αχίλλειο

Η κρυσταλλένια Μικρολίμνη με το Βιδρονήσι από ψηλά της πιπεριάς συμπληρώνει η ψαριά της ημέρας: γριβάδια και τσιρόνια, που γίνονται τηγανητά αλλά και παστά στο ήλιο και το αλάτι για να μαγειρευτούν στη συνέχεια με ντομάτα και… τι άλλο; Πιπεριά Φλωρίνης! Ό,τι και να δοκιμάσεις από τα χεράκια τους είναι μια αποκάλυψη, το ταξίδι εκείνης της γεύσης που φτιάχτηκε από αγάπη. Εδώ, στους Ψαράδες, είναι πολύ πιθανό να πετύχετε και τις αγελάδες-νάνους, που βόσκουν ανενόχλητες στο λιβάδι μπροστά από τη λίμνη. Αποτελούν είδος προστατευόμενο και θεωρούνται αναπόσπαστο κομμάτι των Πρεσπών. Άγιος Αχίλλειος Οι μέρες φαντάζουν σαν αλκυονίδες. Ήλιος κι ένα κρύο

κρυσταλλένιο –ξηρή, διαυγής ατμόσφαιρα–, αυτό που λέμε καθαρός αέρας. Πρώτα, μια πρωινή βόλτα μέσα από το μονοπάτι που οδηγεί στον αναπαλαιωμένο νερόμυλο του Άγιου Γερμανού, παράλληλα με το ποτάμι, για να ανοίξει την όρεξη να δεις όσο πιο πολλά μπορείς… Και μετά, η ίδια λωρίδα γης – μα πόσο διαφορετική! Η μαγεία των Πρεσπών είναι αυτή η διαρκής αλλαγή του ίδιου τοπίου, που κάθε τόσο φαντάζει, είναι ή γίνεται αλλιώτικο. «Να κάνεις μια βόλτα γύρω γύρω το νησί, είναι πανέμορφα», μου ’χε πει ο Νίκος Αραμπατζής από το εστιατόριο «Πρέσπειον» στον Άγιο Γερμανό. Ο λόγος για το νησάκι του Αγίου Αχιλλείου με τους 21 κατοίκους, τα 11 σπίτια και τις 5 βυζαντινές εκκλησιές

21

22 Πρέσπες

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ψαράδες, βαρκάδες και πουλιά στο νησάκι του Αγίου Αχιλλείου

23

Η γέφυρα του Αγίου Αχιλλείου

στα νερά της Μικρής Πρέσπας. «…Έχει πάνω κέδρα, πανύψηλα δέντρα, στα οποία κάνουν φωλιά οι κορμοράνοι. Κι από τα υπολείμματα τα δέντρα έχουν απολιθωθεί, κι είναι ξερά αλλά όρθια, κι είναι γεμάτα φωλιές… ωραία εικόνα!» Από ψηλά φαίνεται η πολυφωτογραφημένη πεζογέφυρα του Αγίου Αχιλλείου, ο πρώτος πελεκάνος κι ύστερα οι πλάβες, οι βάρκες των Πρεσπών, που

σκίζουν με τον ήχο τους τη σιωπή του τόπου, μαζί και τα νερά που φαντάζουν σαν ασημοκέντητο ύφασμα. Πόση ομορφιά, στ’ αλήθεια, να παρατηρείς τα πουλιά να αποτυπώνουν σχηματισμούς επάνω του… Γυαλί, καθρέφτες, σχήματα, γραμμές, μέθεξη! Οι παραγωγοί των φασολιών σε υποδέχονται στο γεφυράκι. «Δεν πάνε καλά οι δουλειές – δεν ψωνίζει εύκολα ο κόσμος κι ούτε ταξιδεύει όπως κάποτε...»

Δυστυχώς! Γιατί αν κάτσεις κάμποσο να παρατηρείς τους λογής λογής τσικνιάδες να σκοτώνουν την ώρα τους στη ζεστασιά του μεσημεριανού ήλιου, ίσως οι όποιες δουλειές να μην έχουν πια και τόση σημασία! Γαλήνη. Του ήχου και της εικόνας μαζί. Στην Πρέσπα, ζουν 260 είδη πουλιών, τα 163 φωλιάζουν εδώ. Ανάμεσα στους κορμοράνους, τους πελεκάνους, τους ερωδιούς, οι χρυσαετοί και οι μελισσοφάγοι με την πανδαισία των χρωμάτων. Τους συναντάς σε πετρώδη εδάφη, όπου σκάβουν με τη μύτη τη φωλιά τους, τρέφονται με μέλισσες κι είναι από τα ωραιότερα πουλιά του κόσμου… Ένα ταβερνάκι αλλά και ξενώνας, στα δεξιά της γέφυρας, και ύστερα τα διάσπαρτα βυζαντινά μνημεία, με εντυπωσιακότερο τη Βασιλική του Αγίου Αχιλλείου: κτίστηκε στα τέλη του 10ου αιώνα από τον τσάρο Σαμουήλ της Βουλγαρίας κι εδώ φυλάσσονταν τα λείψανα του Αγίου Αχιλλείου, επισκόπου και πολιούχου της Λάρισας, μέχρι που επέστρεψαν στον τόπο τους. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακότατο μνημείο, πλακοστρωμένο με μεγάλες ορθογώνιες πλάκες, που προέρχονται από το ελληνιστικό νεκροταφείο της αρχαίας Λύκας. Στο τέλος του καλοκαιριού, φιλοξενούνται εδώ τα περίφημα «Πρέσπεια», με πλήθος συναυλίες γνωστών καλλιτεχνών. Τον κάνεις εύκολα το γύρο του νησιού, κι είναι αληθινά όμορφη και εύκολη διαδρομή, ανάμεσα στα ερείπια των ναών, με καταπληκτική θέα στα νερά με τους ψαράδες, τις καλαμιές, τις πλάβες, αραγμένες στο μικρό λιμανάκι, τις ξύλινες προβλήτες. Είναι υπέροχο μέρος να ζει κανείς, μας είχε πει ο Νίκος την πρώτη μέρα. Κι θα ’ναι, πράγματι! Ιδιαίτερα την ώρα πριν από τη δύση, μπορεί και να το ερωτευτείς. Διασχίζοντας τη Μικρή Πρέσπα

24 Πρέσπες

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Η απίστευτη θέα από το ασκηταριό της Παναγιάς Ελεούσας στη Μεγάλη Πρέσπα

Μικρολίμνη με το νησάκι του Αγίου Αχιλλείου από ψηλά και τις αντικρινές –πασπαλισμένες με χιόνι– κορυφές, μαγεύεσαι από την ομορφιά. Είναι εκείνη η αέρινη αύρα των λιμνών, η απύθμενη παλέτα των παστέλ, η γοητεία της λεπτομέρειας, ο ορισμός της αρμονίας. Πάνω απ’ τα σύννεφα Πίσω στον Άγιο Γερμανό, έχει ακόμα ένα ωραιότατο τσιμπούσι! Το «Πρέσπειον» φημίζεται για το καλό παϊδάκι και, όπως όλες οι Πρέσπες, για το εξαιρετικό τσίπουρο! Όλα σχεδόν τα σταφύλια της περιοχής εδώ γίνονται τσίπουρο. Τόνοι ολόκληροι για τους ντόπιους, τους επισκέπτες και τις άφθονες παραγγελιές! Θα δοκιμάσουμε γίγαντες Πρεσπών στη γάστρα, φάβα από φασόλια, καταπληκτικό μπουγιουρντί και ντόπιο τουλουμοτύρι. Τι ωραιότερο από το να τελειώνει η βραδιά με αυτό τον τρόπο: καλό φαγητό, ωραία μουσική, γλυκόπιοτο τσίπουρο και όμορφη παρέα! Το πρωί θα ανηφορίσουμε για το όρος Βαρνούντα και το εκκλησάκι της Παναγιάς, που κτίστηκε

25 κι έχει πολύ όμορφες αγιογραφίες στο εσωτερικό του ναού. Πώς είναι να ξυπνάς σε τούτη τη θεόρατη σπηλιά αντικρίζοντας αυτήν εδώ τη θέα; Σίγουρα πιο κοντά στο θεό!

Ηλιοβασίλεμα στο λόφο Καλέ πριν από λίγα χρόνια από τους κατοίκους του Αγίου Γερμανού, στο σημείο απ’ όπου αγναντεύεις αμφιθεατρικά τις δύο λίμνες. Για κάποιους, εδώ πάνω βρίσκονται οι «αληθινές Πρέσπες». Και είναι πράγματι πανέμορφη η θέα πάνω από τα σύννεφα, που καθώς διαλύονται, αποκαλύπτουν τα νερά των λιμνών και τα νησάκια τους. Κι είναι και μια πανέμορφη διαδρομή ως εδώ, στα 1.450 μ. υψόμετρο, διασχίζοντας το πυκνό δάσος της σημύδας με το… χαλί απ’ τα κρυσταλλωμένα φύλλα του χειμώνα. Ο Κώστας από τον Άγιο Γερμανό ιστορεί γλέντια με χάλκινα για να μας θυμίσει πως βρισκόμαστε στην καρδιά των Βαλκανίων. Απέναντι, ο Γράμμος και το Βίτσι, οι κορυφές των Σκοπίων, της Αλβανίας και οι δυο λίμνες, ανάμεσά τους, με τους μύθους τους για τέρατα, διψασμένους βοσκούς, πέτρινες πηγές κι ανέμελα κορίτσια! Μια βαρκάδα Πέρα στους Ψαράδες, έχει έρθει η ώρα για την πολυπόθητη βαρκάδα. «Να ντυθείτε καλά, κάνει κρύο», θα προειδοποιήσει ο Νίκος, που δουλεύει τη βάρκα για

ψάρι και ξεναγήσεις… Πάνω στη βάρκα, κάνει πράγματι παγωνιά! Θα δούμε πρώτα το ασκηταριό της Μεταμόρφωσης, απέναντι ακριβώς απ’ τους Ψαράδες, κι έπειτα τις βραχογραφίες της Παναγιάς Βλαχερνίτισσας και της Δεξιοκρατούσας. Διασχίζοντας τα νερά της λίμνης, δυτικά, θα δούμε από μακριά το μοναστήρι της Μικρής Ανάληψης, σφηνωμένο μέσα σ’ ένα βράχο. Τα ομορφότερα, όμως, δεν τα έχουμε δει ακόμα, ώσπου η άγκυρα να δέσει στη μικρή προβλήτα της ακτής με τα κατάλευκα βότσαλα. Η Παναγιά Ελεούσα μέσα στον γιγάντιο βράχο-ασκηταριό απέχει μοναχά 184 σκαλιά, απόλαυση ένα προς ένα! Το ασκηταριό χρονολογείται από το 14ο αιώνα,

Κι ένα ηλιοβασίλεμα Από την άλλη πλευρά, στο λόφο Καλέ, κοντά στη Μικρολίμνη, ο ήλιος όπου να ’ναι θα δύσει. Μια εκκλησιά, ξύλινες βάρκες, πουλιά κι ένα ταβερνάκι αντικατοπτρίζονται από την απέναντι προβλήτα σε θέα 360 μοιρών. Μαζί τους κι ένα πέπλο από τον καπνό του τζακιού, που καίει στην ταβέρνα. Απέναντι, το Βιδρονήσι, τόπος αναπαραγωγής κορμοράνων και ασημόγλαρων με τις ελάχιστες βίδρες που έχουν απομείνει πια… «Βρισκόμαστε στα 800 μέτρα υψόμετρο, που είναι λέει ό,τι καλύτερο για τον ανθρώπινο οργανισμό». θα μας πει ένας περαστικός. «Να το γράψεις αυτό!» Δυο χιλιόμετρα παραδίπλα, στο λόφο Καλέ, είχα διαβάσει πως το ηλιοβασίλεμα είναι φανταστικό. Ίσα που το προλαβαίνουμε. Ο λόφος πήρε την ονομασία του το 1918 από τους Γάλλους στρατιώτες που σαν αντίκρισαν τη θέα, τους θύμιζε το Καλέ της Θάλασσας της Μάγχης. Οι πληροφορίες μας δικαιώθηκαν. Σαν επιβεβαιωμένη προφητεία. Απολαμβάνοντας αμφιθεατρικά τη θέα της «γαλάζιας» λίμνης, ο ήλιος υποκλίνεται πριν η αυλαία πέσει. Και το ραδιόφωνο να παίζει Θανάση. Γιατί έτσι… Πρέ(σ)πει! Μεγάλη Πρέσπα

Αγ. Γερµανός Φλώρινα Μικρή Πρέσπα

28

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Χρήστος Κανατάς |

Χρήστος Κανατάς - Θάλεια Νουάρου

29

Μονές Λούσιου

Στα μονοπάτια του Θεού «Αν το μάτι της ψυχής είναι κλειστό, δεν μπορείς να δεις το μεγαλείο του Θεού…» Αυτά τα λόγια μάς είπε ο πατέρας Χερουβείμ στις ατέλειωτες κουβέντες που είχαμε μαζί του, τόσο στη Μονή Αιμυαλών όσο και στο μετόχι του, στο βουνό, όπου ζει ολομόναχος στα 1.200 μ. υψόμετρο. Λόγια που χαράσσονται βαθιά μέσα σου και που εντυπώνονται ακόμα πιο πολύ όταν τα ακούς σε ένα τοπίο τόσο επιβλητικό, όπως είναι η απόκρημνη χαράδρα του Λούσιου ποταμού στην Πελοπόννησο.

30 Μονές Λούσιου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Πάνω από τα σύννεφα, η θέα στο φαράγγι του Λούσιου

Τ

α μοναστήρια του Λούσιου, του ποταμού όπου λούστηκε ο Δίας, σύμφωνα με τη μυθολογία, είναι πραγματικές αετοφωλιές στα γκρέμια του άγριου και καταπράσινου φαραγγιού, και αποτελούν και τα πνευματικά διαμάντια της περιοχής. Εδώ, ο μοναχισμός, ο αγώνας του ανθρώπου να προσεγγίσει το θεϊκό, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με έναν άλλο αγώνα: Αυτόν της ελευθερίας. Της λευτεριάς του Έθνους. Σε τούτα τα μέρη, Ελληνισμός και Χριστιανοσύνη πολέμησαν μαζί για να φέρουμε σήμερα εμείς οι απόγονοι τον τίτλο του Έλληνα… Στο ταξίδι αυτό θα μας υποδεχτεί πρώτη η Δημητσάνα. Σε μια χειμερινή, μαγική ατμόσφαιρα με ψιλόβροχο και ομίχλη. Μια πανέμορφη εικόνα εκτυλίχτηκε μπροστά στα μάτια μας το πρωινό. Να βλέπουμε τα σύννεφα στρωμένα χαλί πάνω από τον κάμπο της Μεγαλόπολης, να φτάνουν ως το φαράγγι που απλωνόταν μπροστά

μας σε πρώτο πλάνο. Να παιχνιδίζουν μέσα στις απότομες πλαγιές, αποκαλύπτοντας και ξανακρύβοντας μοναστήρια ή παρεκκλήσια. Μάρτυρες αυτής της ζωγραφικής πανδαισίας ήμασταν και τις μέρες που ακολούθησαν. Σύντροφος στο οδοιπορικό μας ο Νάσος Κάλλας, εθελοντής της Ελληνικής Ομάδας Διάσωσης στη Δημητσάνα, ένας άνθρωπος που του αρέσει να προσφέρει, καλός φίλος και παρέα στην περιήγησή μας, αφού με το «διασωστικό» τζιπάκι του εξερευνήσαμε τους δρόμους του… μοναχισμού σε έναν από τους ιερότερους τόπους της χώρας. Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή αποκαλείται το «Μικρό Άγιο Όρος» της Αρκαδίας. Μονή Τιμίου Προδρόμου Η επιβλητικότερη ίσως από τις τέσσερις μονές είναι χτισμένη στην ανατολική πλευρά του φαραγγιού, σε υψόμετρο 600 μ. και περίπου 200 μ. πάνω από τα ορμητικά νερά του ποταμού. Είναι

πραγματικά εντυπωσιακό το πώς κρέμονται στην ορθοπλαγιά, ένα με το βράχο, τα μοναστικά κελιά πάνω από το κεφάλι σου. Σε κάνει να αναρωτιέσαι… Κάτι ήξεραν οι μοναχοί ως προς την επιλογή του τόπου όπου θ’ αναζητούσαν τη Θεία Χάρη… Αφήνοντας το αυτοκίνητο, συναντάμε την όμορφη μικρή εκκλησιά της Αγίας Άννης, στη θέση Περδικόβρυση. Τα σύννεφα μέσα στο φαράγγι πολλές φορές μας περικυκλώνουν και άλλες φορές μας αφήνουν να αντικρίσουμε ένα μοναδικό ομιχλώδες τοπίο. Οδεύουμε το μονοπάτι με τα πέτρινα σκαλιά μέσα στο πράσινο, με τα τοιχώματα του φαραγγιού να υψώνονται αριστερά και δεξιά μας. Στο δρόμο συναντάμε τους καλόγερους με τα μουλαράκια. Καθώς το αυτοκίνητο δεν φτάνει στην πόρτα της μονής, αναγκαστικά οι μοναχοί εκτελούν τις απαραίτητες μεταφορές με τα ζωντανά. Διαπιστώνουμε πως ο μοναχισμός εδώ είναι αυστηρός –

31

Η φαντασμαγορική διαδρομή προς τα μοναστήρια όπως και το τοπίο… Προχωρώντας στο μονοπάτι, διακρίνουμε στο βάθος την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Σύντομα φτάνουμε στο μοναστήρι. Σαν να αντικρίζεις ουρανοξύστη, έτσι κι εδώ πρέπει να σηκώσεις το κεφάλι ψηλά για να δεις το μεγαλείο του. Τα μοναστικά κελιά κρέμονται από ψηλά. Ο ιερός χώρος μάς καλεί. Διαβαίνουμε τη σιδερένια πύλη, που βαραίνει και από την πολύχρονη ιστορία της μονής. Ανεβαίνουμε το στενό διάδρομο μέσα στο βράχο με τα σκαλάκια και παρατηρώ μια ταμπέλα «Προς εκκλησίαν» με τη θλιμμένη μορφή του αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου. Στο τέλος του διαδρόμου, εμφανίζεται μπροστά μας το πανέμορφο εσωτερικό της μονής. Μοιάζει ταυτόχρονα με αυλή καθώς το μισό κομμάτι είναι σαν τμήμα σπηλαίου, ενώ υπάρχει και βλάστηση σε κάποια σημεία. Υπέροχες αγιογραφίες κοσμούν τους βράχους και στο βάθος διακρίνεται το καθολικό, που ιστορείται από το 1167 ως το

πρώτο που έφτιαξαν οι ασκητές εκείνης της εποχής. Στο αρχονταρίκι μάς κερνάνε λουκούμι και καφέ. «Όπως και τα υπόλοιπα μοναστήρια της περιοχής, έτσι και η Μονή Προδρόμου δημιουργήθηκε από ασκητές. Στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα, υπήρχαν ασκηταριά. Σιγά σιγά οι ασκητές δημιούργησαν εδώ ένα ναό που ήταν αφιερωμένος στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Κάποιοι χρονολογούν την ίδρυση της μονής στα μέσα του 12ου αιώνα, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα. Από μικρό κοινόβιο έφτασε σε μεγάλη ακμή ανάμεσα στον 17ο και τον 18ο αιώνα. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, λέγεται ότι λειτούργησε και ως νοσοκομείο. Άντεξε στις επιδρομές των Τουρκαλβανών και στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, οι οπλαρχηγοί, ανάμεσα τους κι ο Κολοκοτρώνης, την χρησιμοποίησαν ως ορμητήριο. Επί Όθωνα, διέκοψε τη λειτουργία Μουλαράκια έξω από την Μονή Προδρόμου

32 Μονές Λούσιου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Εντυπωσιακές αγιογραφίες έξω από το καθολικό της Μονής Προδρόμου

της κι έτσι χάθηκαν πολλά από τα στοιχεία της πολύχρονης ιστορίας της…» ιστορεί ο αρχοντάρης. Σε μια παλιά σκήτη, θα δούμε το οστεοφυλάκιο όπου φυλάσσονται τα οστά των μοναχών. Βγαίνοντας στο μπαλκόνι, απολαμβάνουμε την υπέροχη θέα. Από κάτω και στο βάθος, εκτείνεται όλο το φαράγγι... Μονή Φιλοσόφου Στο δρόμο για τη Μονή Φιλοσόφου περνάμε το γεφύρι της Μονόπορης και ερχόμαστε πρώτη φορά κοντά στα ορμητικά νερά του ποταμού. «Άγριο το ποτάμι, δεν συγχωρεί αυτούς που δεν το σέβονται», θα μας πει ο Νάσος. Ο ίδιος έχει έρθει πολλές φορές να βοηθήσει ως διασώστης ανθρώπους που κινδύνεψαν. Μετά από μικρή πορεία, αντικρίζω τη νέα μονή. Πολλές φορές την είχαμε δει από μακριά, από διαφορετικές οπτικές γωνίες, να δεσπόζει ανάμεσα στα σύννεφα, αγέρωχη, στην κορφή ενός υψώματος μέσα στο Ανάβοντας ένα κερί

φαράγγι. Είχα την εντύπωση ότι όλα τα μοναστήρια είχαν ξεκινήσει εδώ από τους ασκητές. Δεν συνέβη όμως έτσι για τη Μονή Φιλοσόφου. Και αυτό το «Φιλοσόφου»; Τι περίεργο όνομα για μοναστήρι! Ο Ιωάννης Λαμπαρδόπουλος, που το ίδρυσε στα τέλη της πρώτης χιλιετίας μ.Χ., ήταν Δημητσανίτης και ανώτατος αξιωματούχος του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Επειδή ήταν πολύ μορφωμένος, τον αποκαλούσαν και «φιλόσοφο». Ο μοναχός που μας υποδέχεται μετά το προσκύνημα στο ναό, μας κερνά καφέ και λουκούμι στο αρχονταρίκι. Γαλήνιος, ανάμεσα στα λουλούδια του, εξιστορεί την πολύχρονη ιστορία της. Ακολουθώντας ένα μονοπάτι πυκνής βλάστησης και μήκους 600 μ., φτάνουμε στα ερείπια της Παλαιάς Μονής Φιλοσόφου, που εφάπτεται σε κάθετο βράχο, ενώ μέρος της είναι τμήμα σπηλιάς. Είναι γνωστή και με την ονομασία «Κρυφό Σχολειό», καθώς σύμφωνα με την παράδοση,

33

Στο εσωτερικό του ναού της νέας Μονής Φιλοσόφου πολλοί κυνηγημένοι χριστιανοί κατά την Τουρκοκρατία έβρισκαν καταφύγιο στα ασκηταριά του φαραγγιού και τα παιδιά τους μαζεύονταν στην παλαιά μονή για να μάθουν γράμματα. Μονή Αιμυαλών «Στη Μονή Αιμυαλών, θα δείτε, είναι διαφορετικά», μας προϊδεάζει ο Νάσος. «Οι μοναχοί είναι πολύ κοινωνικοί, θα σας υποδεχθούν αλλιώς…» Προηγείται όμως μια επίσκεψη στο περίφημο Μουσείο Υδροκίνησης, στην είσοδο του φαραγγιού. Είναι ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Δημητσάνας, σε απόσταση 2 χλμ. από το κέντρο του χωριού. Ένας περίπατος στην τεχνολογία της προβιομηχανικής εποχής, την ενέργεια του νερού, τους μπαρουτόμυλους, τις χρήσεις και τα επαγγέλματα των νερόμυλων. Από δω ξεκινά και πεζοπορικό μονοπάτι για το φαράγγι του Λούσιου και τις μονές, διαδρομή ωστόσο που προτείνεται από την άνοιξη και έπειτα.

Φτάνουμε στη μονή, που βρίσκεται δίπλα σχεδόν από το Μουσείο. Κατεβαίνοντας το μονοπάτι, περνώντας δίπλα από πανύψηλα βράχια, ξεπροβάλλει ξαφνικά το μοναστήρι. Το τοπίο είναι πιο γλυκό και μαλακό απ’ ό,τι στις δύο προηγούμενες μονές. Ίσως να είναι κι αυτός

ο λόγος που και οι πατέρες είναι πολύ πιο ευγενικοί και χαμογελαστοί… Είναι αυτό που περιμέναμε! Γνωρίζουμε τον πατέρα Χερουβείμ. Πρόσχαρος άνθρωπός, με όρεξη για συζήτηση, κατευθείαν μας κάνει και νιώθουμε πολύ άνετα. Του ζητάμε να τον φωτογραφίσουμε

Μονή Προδρόμου

34 Μονές Λούσιου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Μονή Καλαμίου και, αφού παίρνει την ευλογία του ηγούμενου, δέχεται με χαρά! Εδώ τα κεράσματα, από καφές και λουκούμι, γίνονται ψημένες ρακές της Αμοργού! Οι γλώσσες λύνονται… Τον ρωτώ για τον ασκητισμό. Πώς οι άνθρωποι που αρχικά είχαν έρθει να ζήσουν μόνοι τους σε σπήλαια για να βρουν τη θεϊκή χάρη προτίμησαν να οργανωθούν στον κοινοβιακό τρόπο της μοναστικής ζωής. Μου απαντά άμεσα: «Η κατά μόνας άσκηση ήταν στη αρχή. Είδαν όμως ότι κατά μόνας δεν ωφελούνται. Το να ζήσουμε μαζί είναι δύσκολο. Δηλαδή αν εγώ έχω εγωισμό, θα μου βγει πιο έντονα απέναντί σου. Ενώ όταν είμαι μόνος μου, δεν το καταλαβαίνω. Δεν μπορώ να θεραπεύσω τον εγωισμό μου μες στη μοναξιά μου. Οπότε δημιουργηθήκαν τα κοινόβια. Σαν τις πέτρες που είναι στο ποτάμι. Που η μια χτυπάει την άλλη και είναι τελικά ωραίες και λείες. Έτσι πρέπει να γίνουν και οι ψυχές μας, ωραίες και λείες…»

Βγαίνουμε στο μπαλκόνι της μονής και απολαμβάνουμε για μία ακόμη φορά την καταπράσινη θέα του φαραγγιού. Στην ηρεμία του χειμωνιάτικου τοπίου, ο πατέρας Ιωσήφ, ένας ήρεμος και ευγενικός άνθρωπος, μας εξιστορεί τα γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία της μονής στον χρόνο: Παλιά, υπήρχαν εδώ πολλά ασκηταριά, αλλά και σκήτες με δική τους εκκλησιά όπου οργανώνονται λίγοι μοναχοί και ζουν κοντά. Πως ήρθαν οι μοναχοί από τους Αιμυαλούς της Μεσσηνίας κι έφτιαξαν το μοναστήρι. Το έχτισαν Λαγκαδιώτες, οι ξακουστοί μάστοροι της πέτρας, και το αγιογράφησαν οι περίφημοι αδερφοί Μόσχου από το Ναύπλιο. Μάλιστα αγιογραφήθηκε χωρίς φυσικό φως –με το φως των κεριών– με τη μέθοδο του φρέσκο ή της νωπογραφίας. Οι υπάρχοντες φεγγίτες ανοίχθηκαν αργότερα… Το μοναστήρι επικοινωνεί εσωτερικά με καταπακτές.

Αρχαία Γόρτυνα

Η Μονή Αιμυαλών στη βραχώδη αγκαλιά της,,,

35

36 Το σύμπαν του βουνού ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Αγέρωχη ελιά παρέα με κατσικάκια στην Αρχαία Γόρτυνα Πριν από τη λήξη του πολέμου, δεν υπήρχαν παράθυρα. Έφτασαν κάποτε να είναι 40 μοναχοί. Το 1821, προσέφερε στην Επανάσταση, καθώς είχε μπαρουτόμυλους. Το 1934, έκλεισε με βασιλικό διάταγμα λόγω χρηματικών αναγκών του κράτους. Το 1970, ξαναλειτούργησε ως γυναικεία μονή. Από το 1994, έγινε πάλι αντρικό μοναστήρι, και τώρα το απαρτίζουν 7 μοναχοί. Όπως μας εξηγεί ο πάτερ Ιωσήφ, η ζωή στο μοναστήρι, πέρα από τα τελετουργικά, περιλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες, τα διακονήματα: καλλιεργούν τους κήπους τους, έχουν θερμοκήπιο, φτιάχνουν λαμπάδες και κεριά, καρβουνόσκονη για το θυμιατό, θυμίαμα. Αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας όλες τις οικοδομικές δουλειές και την κτιριακή συντήρηση. «Η γαλήνη της ψυχής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το φυσικό περιβάλλον. Ο γέροντας Παΐσιος έλεγε ότι όταν κάποιος θέλει να γίνει μοναχός, πρέπει να βρει το κελί που τον αναπαύει και αν θέλει να έχει και θέα, να έχει και τη θέα του. Ο καθένας μας είναι ξεχωριστός. Ξεχωριστή προσωπικότητα, ξεχωριστός

χαρακτήρας, άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου… Όταν ξεκινάς μια τέτοια προσπάθεια, πρέπει να είσαι αναπαυμένος και ισορροπημένος. Μεγαλύτερος εχθρός τελικά του ανθρώπου είναι ο ίδιος του ο εαυτός», θα καταλήξει πολύ ορθά… Ο ίδιος είχε ενθουσιαστεί όταν είχε πρωτοέρθει στην περιοχή και αντίκρισε το φαράγγι. Μονή Καλαμίου, Αρχαία Γόρτυνα Τελευταίος μας προορισμός η Μονή Καλαμίου, η οποία απέχει περίπου 20 χλμ. από τη Δημητσάνα. Στα 16 χλμ., ο δρόμος προσεγγίζει το ποτάμι, όπου για να περάσεις απέναντι, πρέπει να διασχίσεις το πολύ στενό μονότοξο Γεφύρι του Κόκκορη ή Πολυγένη. Σε αυτή την τοποθεσία, βρίσκεται και ο ναός του Αγίου Ανδρέα, που είναι χτισμένος τον 8ο με 9ο αι. μ.Χ., καθώς και η Αρχαία Γόρτυνα, που είναι το πιο σπουδαίο αρχαίο μνημείο στον Λούσιο. Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει το Ασκληπιείο και τα ιαματικά λουτρά. Αρχικά, σε άγνωστο χρόνο, είχε κτιστεί η Παλαιά Μονή Καλαμίου σε μια απόκρημνη τοποθεσία. Σήμερα είναι

ερειπωμένη. Περίπου 200 μ. ψηλότερα, βρίσκεται η Νέα Μονή Καλαμίου, η οποία οικοδομήθηκε μεταγενέστερα, πιθανότατα γιατί αυξήθηκε ο αριθμός των μοναχών και υπήρχε πρόβλημα ανεπαρκούς χώρου. Σήμερα, το μοναστήρι είναι γυναικείο και 2 μοναχές απαρτίζουν όλο κι όλο τον πληθυσμό του. Μετόχι Μονής Αιμυαλών Προς το σούρουπο πια, ύστερα από πρόσκληση του πατέρα Χερουβείμ, θα τον επισκεφθούμε στο μετόχι της Μονής Αιμυαλών όπου διαμένει μόνος του τιμώντας τη λέξη μοναχός, και μάλιστα χωρίς ηλεκτρισμό! Με την ξυλόσομπα αναμμένη, μας κερνά ρακές και κουβεντιάζουμε. Σιγά σιγά πέφτει το φως και η μέρα δίνει τη θέση της στη νυχτιά. Κοιτάζοντας από το παράθυρό του μας περιγράφει ότι αυτή είναι η δική του «τηλεόραση» και δεν την αλλάζει με τίποτε! Δεν χορταίνουμε να τον ακούμε. Για την αγάπη που μας σκεπάζει όλους, για τη σοφία του Θεού, που είναι άφταστη, για τον άνθρωπο, που είναι σαν φυτό και ανθίζει στη γη, αλλά οι ρίζες του είναι στον ουρανό… Επισκεπτόμαστε με το φως

Το μετόχι της Μονής Αιμυαλών κοντά στο Ζυγοβίστι

37

Μπαρουτόμυλος στο Μουσείο Υδροκίνησης

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ • Εκκλησιαστικό Μουσείο Δημητσάνας: Στο πατρικό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ στη Δημητσάνα λειτουργεί Εκκλησιαστικό Μουσείο, όπου μπορείτε να δείτε εκθέματα του γορτυνιακού μοναστικού βίου.

Ο πάτερ Χερουβείμ προσκυνά

• Dimitsanapaths: Ένα ολοκαίνουριο κέντρο δραστηριοτήτων κι ενημέρωσης επισκεπτών, όπου μπορείτε μεταξύ άλλων να εξερευνήσετε τα χωριά και τα μονοπάτια του Λούσιου νοικιάζοντας ποδήλατο. Βαγγέλης Χαραλαμπόπουλος, τηλ.: 6932 770065, www.facebook.com/dimitsanapaths

Άργος

Παναγία

Μονή Παναγιάς Φιλοσόφου

Μονή Αγίου Ιωάννη Προδρόµου

ποταµός Λούσιος

των φακών το ναό των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου με το περίφημο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Ούτε λόγος να το φωτογραφίσουμε! Κρίμα, γιατί είναι πραγματικά μοναδικό… Δουλεμένο με απερίγραπτη τέχνη! Η νύχτα θα μας βρει στη Ζάτουνα με την εκκλησία της Παναγίας της Ελοβίτισσας με τον περίφημο πολυέλαιο του Κολοκοτρώνη, και το γιγάντιο μαρμάρινο βιβλίο των πεσόντων. Στη διαδρομή απολαμβάνουμε από ψηλά τη θέα της φωταγωγημένης Δημητσάνας. Στη μοναδική ταβέρνα, με καλό φαγητό και παρέα, θα ακούσουμε ιστορίες για μπαρούτι, δαίμονες, εξομολογήσεις. Και σκέφτομαι ότι η ζωή είναι όλα… Και ο Θεός είναι μέσα μας, γύρω μας, παντού. Κάποτε τον βρίσκεις, κάποτε τον χάνεις. Αρκεί να τον αναζητάς. Κρατώντας –όσο μπορείς– το παράθυρο της ψυχής σου ανοιχτό.

Μύλοι

Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία τον ξενώνα Koustenis Village στη Δημητσάνα με την απερίγραπτη θέα του φαραγγιού, τηλ.: 27950 31445, www.koustenisvillage.gr

Βλαχοράπτης

Τροχός ανάδευσης των δερμάτων

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΧΑΡΜΑΙΝΑ Αλεξία Τούλιου |

Νίκος Υφαντής

Χάρμαινα

Στην τέχνη της βυρσοδεψίας Οι πόλεις πρέπει να έχουν επίπεδα, πάνω και κάτω, όπως η ζωή. Να έχουν ένα μέρος να κρυφτούν τα μυστικά αλλά και σκάλες, πολλές σκάλες, για να κρατάνε επαφή. Ένα τέτοιο μέρος είναι και η Χάρμαινα, συνοικία παραδοσιακή μα ιδιαίτερη, που προσέχει από ψηλά την ιερή πόλη της Άμφισσας.

H

συνοικία των Ταμπάκηδων, όπως λέγεται, καθώς συγκεντρώνει όλα τα εργαστήρια κατεργασίας δέρματος, βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το ιστορικό κάστρο της πόλης και τον βυζαντινό ναό του Σωτήρος. Η Δημοτική Πινακοθήκη είναι το πρώτο κτίριο που συναντά κανείς στη Χάρμαινα. Φιλοξενεί τα ανεκτίμητης αξίας «Ανθίβολα» (ή ανθιβόλια), δηλαδή διάτρητα περιγράμματα που χρησιμοποιούσαν οι βυζαντινοί ζωγράφοι, και τα σχέδια για

τον Μητροπολιτικό Ναό της Άμφισσας, που έκανε ο σπουδαίος αγιογράφος Σπύρος Παπαλουκάς, προς τιμή του οποίου η πινακοθήκη φέρει και το όνομά του. Ο χώρος προσφέρεται και για άλλες καλλιτεχνικές δράσεις. Εκεί θα γίνει και η πρώτη συνάντηση με τον κύριο Δημήτρη Καλλία, τον υπεύθυνο της Πινακοθήκης. Έναν άνθρωπο φιλόξενο και πρόθυμο, που ως γνήσιος οικοδεσπότης είναι πανέτοιμος να μας μυήσει στην τέχνη της βυρσοδεψίας.

43

44 Χάρμαινα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Το κατώι με τα αποθηκευμένα δέρματα

Μια τέχνη που, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, προϋπάρχει του 17ου αιώνα και μαζί με το εμπόριο ελιάς αποτελούσε για την περιοχή την κύρια πηγή πλουτισμού. Οι οικογενειακές βιοτεχνίες που συστάθηκαν γύρω από το επάγγελμα κατάφεραν να το φτάσουν στο απόγειό του κάνοντας τα χρωματιστά δέρματα περιζήτητα, με εξαγωγές ακόμη και στο εξωτερικό. Η φθίνουσα πορεία έρχεται γύρω στο ’50, όταν πια νέα και φθηνότερα, πλαστικά υλικά κάνουν την εμφάνισή τους. Με μια στάλα ντροπή ρίχνω μια κλεφτή ματιά στη δερματίνη του μπουφάν μου. Πίνω ένα τσιπουράκι κερασμένο στο διπλανό καφέ, που αν και σύγχρονο, δένει αρμονικά με το παραδοσιακό χρώμα της συνοικίας, παραμερίζω οποιαδήποτε ενοχή και είμαι έτοιμη για την ξενάγηση. Μια ξενάγηση, όμως, στρωμένη όχι με κόκκινο αλλά με κίτρινο χαλί απ’

τα πεσμένα φύλλα, και το δέχομαι σαν μια μικρή τιμωρία για να ταιριάζει με το όχι τόσο αυθεντικά δερμάτινο μπουφάν μου. Κατά μήκος της συνοικίας, εκατέρωθεν των λιθόστρωτων σοκακιών, υψώνονται δίπατα πλίνθινα κτίσματα με ξύλινες δεσιές, τα παλιά ταμπάκικα. Διαμορφωμένα κατάλληλα, αξιοποιούν σωστά τον αέρα, το φως και το νερό, ενώ ο διαχωρισμός τους εξυπηρετεί τις διάφορες εργασίες. Πέτρινοι πάγκοι, μεγάλα βαρέλια, μηχανήματα και άλλα εξαρτήματα συνθέτουν εσωτερικά το σκηνικό. Τα στάδια κατεργασίας του δέρματος είναι κυρίως τρία. Αρχικά, η προπαρασκευή της βύρσας, του τομαριού του ζώου, συνήθως κατσικίσιου, η οποία περιλαμβάνει και το μούλιασμά του και πραγματοποιείται στο Τουλασίδι, δηλαδή στο κτίριο όπου υπάρχει η πηγή. Αφού ξυριστούν και απασβεστωθούν,

έπεται η δέψη. Στο στάδιο αυτό, χρησιμοποιούνται φυτικά υλικά, όπως το βελανίδι, του οποίου η δράση είναι διττή, καθώς και απολυμαίνει και χρωματίζει. Τέλος, η μετάδεψη, που επιτυγχάνει το καλλωπιστικό κομμάτι ως την ολοκλήρωση. Έτσι, δέρματα για βιβλία, περγαμηνές, ένδυση, υπόδηση και για άλλες εφαρμογές βγαίνουν στο εμπόριο. Μπορεί ο εκσυγχρονισμός των μηχανημάτων να διευκόλυνε τις τεχνικές κατεργασίας δέρματος, ωστόσο η όλη διαδικασία εξακολουθεί να είναι χρονοβόρα κι επίπονη. Ο παλιός πέτρινος μύλος, που αποτελεί εξαίρεση πια, στέκει να θυμίζει κάτι απ’ τα παλιά. Η οικογένεια Μερινόπουλου, θεματοφύλακας του επαγγέλματος, το γνωρίζει πολύ καλά και παρά την αγωνία τους για τις κλιματικές συνθήκες, καταφέρνουν με πείσμα και μεράκι να παρέχουν υψηλής ποιότητας αποτέλεσμα.

Στα γραφικά σοκάκια της Χάρμαινας

Το στοιχειό του Κωνσταντή Η παράδοση θέλει οι πηγές να συνδέονται με δοξασίες και θρύλους. Ένα μυστικό αναβλύζει τις νύχτες από την πηγή της Χάρμαινας. Ένα μυστικό, τρεχούμενο σαν το νερό, από γενιά σε γενιά στοιχειώνει το μέρος. Πρόκειται για τον Κωνσταντή, το στοιχειό που χρησιμοποιήθηκε κάποτε ως φόβητρο από τους Ταμπάκηδες για να κρατήσουν μακριά απ’ την πηγή τους περιβολάρηδες. Θα προτιμήσω τη συναρπαστική εκδοχή, αυτή που λέγεται ψιθυριστά στ’ αυτί, απ’ τη γιαγιά στο εγγόνι. Ο νεαρός ταμπάκης Κωνσταντής, εργατικό παλικάρι, ήταν ερωτευμένος με τη Λενιώ, την οποία συναντούσε κρυφά στο Κάστρο της Ωριάς. Γυρνώντας από ένα επαγγελματικό ταξίδι, ζήτησε αμέσως να τη βρει, μα ο θάνατος είχε πάρει τη Λενιώ χτυπώντας την με κεραυνό. Βαριόμοιρος κι απελπισμένος, αυτοκτονεί από το κάστρο τους, στοιχειώνοντας μια για πάντα τον τόπο. Λέγεται πως σαν πέσει η σκοτεινιά, αλυσοδεμένος σέρνει τ’ άψυχο κορμί του στις γειτονιές και ουρλιάζοντας ψάχνει μάταια να βρει τη μοναδική του αγάπη. Προστάτης των βυρσοδεψών, το στοιχειό πήρε σάρκα και οστά για πρώτη φορά το 1995. Καθιερώθηκε ως θεσμός και κάθε βράδυ του Σαββάτου των Αποκριών, στην πλατεία Κεχαγιά της Άμφισσας, λαμβάνει χώρα η αναπαράσταση της «Μάχης των Στοιχειών». Όταν βλέπεις μάτια καθαρά, πρέπει ν’ αφήνεσαι. Γύρω από ένα τραπέζι, ο Δήμος, ο Κώστας, η Μιμίκα και ο Χρήστος, που αναμφίβολα αποτελούν την ψυχή του στοιχειού, βάλθηκαν να μας παρασύρουν σε μια ξεχωριστή παγανιστική γιορτή. Χωρίς να νοείται σύγκριση με γνωστές

45

46 Χάρμαινα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Απλωμένα κι αποθηκευμένα δέρματα καρναβαλικές εκδηλώσεις αφού παρουσιάζει και λαογραφικό ενδιαφέρον, παθιασμένοι μας μιλούν για το δικό τους δημιούργημα, το «παιδί» τους, όπως λένε, που το βλέπουν να εξελίσσεται εδώ και μία εικοσαετία. Υπερήφανα για την αγνότητα και την αυθεντικότητά του, αυτά τα παιδιά έχουν καταφέρει το ακατόρθωτο, να το κρατήσουν αμόλυντο από κερδοσκοπικά οφέλη. Με την οικονομική συνδρομή του δήμου, οι παρέες προετοιμάζονται καιρό πριν. Φόδρες, δέρματα, άχυρα κ.ά. είναι τα υλικά που θα ζωντανέψουν τα πιο αλλόκοτα πλάσματα. Ξωτικά, Νεράιδες, Ντεβέτσκες, Μποτσνάκηδες, Αχυρένιοι και Αράπηδες ετοιμάζονται για να μεταμφιέσουν τον κόσμο που θα συμμετέχει στη μεγάλη πομπή του Σαββάτου. Πέρα απ’ το μεγαλοπρεπές μέγεθός του, που παραμένει σταθερό, το στοιχειό δεν κατασκευάζεται ποτέ με την ίδια μορφή. Το προηγούμενο βράδυ,

47

Το γυάλισμα και το άπλωμα των δερμάτων

48 Χάρμαινα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Δουλεύοντας με κέφι…

Τρομακτικές μάσκες κρεμασμένες παντού, απομεινάρια της μεγάλης μάχης των στοιχειών…

Άγαλμα που βρίσκεται πάνω από την πηγή

49 όσοι έχουν την τύχη να βρεθούν στη Χάρμαινα, παίρνουν μικρή γεύση για το τι θα ακολουθήσει, ενώ παράλληλα απολαμβάνουν κεράσματα, όπως ελιές, γίδα βραστή, πατσά, τσίπουρο και κρασί. Η μεγάλη νύχτα φτάνει. Πλήρης συσκότιση και όλη η πόλη δονείται σε μυστηριακά πεδία. Οι νεράιδες αφήνουν για λίγο τις σπηλιές τους και με φωτιές πρωτοστατούν της πομπής. Πλήθος κόσμου και η κάθοδος ξεκινάει από τα σκαλιά του Αγίου Νικολάου για να καταλήξει στην άνω πλατεία της πόλης. Φιγούρες τρομακτικές, με έντονο μακιγιάζ, κωδωνοφόροι, δερματοφόροι και νταούλια προκαλώντας σεισμό συνοδεύουν το μεγάλο πρωταγωνιστή της βραδιάς στην τελική μάχη, όπου θα αναμετρηθεί με τα άλλα δύο στοιχειά της πόλης, αυτά της

Άποψη της Χάρμαινας

Τέχολης και του Γκυριζιού. Όπως προστάζει το έθιμο, θα είναι και πάλι ο μεγάλος νικητής. Και μπορεί αναγκαία να οριοθετείται τοπικά μια αφετηρία, δεν υπάρχει όμως τερματισμός, καθώς δεν του πρέπει μια φυγή που να υπακούει σε φυσικούς ή ανθρώπινους νόμους. Το στοιχειό θα χαθεί ξαφνικά απ’ τα μάτια όλων και για καιρό ίσως να αχνοφαίνεται στον κονιορτό της πόλης, σίγουρα όμως θα περιπλανιέται στις σκέψεις αυτών των παιδιών που ανυπομονούν να το ζωντανέψουν ξανά την επόμενη χρονιά. Μεσάνυχτα και η σκιά μου ξεγλιστρά στη μαγεμένη Χάρμαινα. Τοπίο ονειρικό, και εγώ με το βλέμμα ψηλά εξετάζω τις τρομακτικές μάσκες, που θαρρείς πως δεν είναι ούτε ζώο ούτε άνθρωπος. Κρέμονται εκεί ξεχασμένες απ’ τη μεγάλη γιορτή,

δηλώνοντας τη μόνιμη παρουσία του Κωνσταντή, καθώς με συντροφεύουν ως τον ξενώνα. Το ταξίδι θέλω να το ζω με όλη του τη δυναμική, μα συχνά αρνούμαι να συλλέγω από πριν πληροφορίες για τον προορισμό μου. Κάθε τόπος να είναι λευκός καμβάς, που τμηματικά θα καταλήξει σ’ ένα ακόμη έργο τέχνης. Ένα έργο γεμάτο αντιθέσεις και όρια δυσδιάκριτα μεταξύ παραμυθιού κι αλήθειας. Ένας πίνακας όπου σκοτεινά, απόκοσμα όντα συγχρωτίζονται με ανθρώπους φωτεινούς σε ξέφρενη γιορτή. Κάπου εκεί ανάμεσα κι εγώ θα χρωματίσω λίγο κόκκινο, αφήνοντας, μια για πάντα στη Χάρμαινα, ένα κομμάτι απ’ την καρδιά μου, με την ελπίδα να πάλλεται στους δικούς της εκστατικούς ρυθμούς.

Ο πύργος του κάστρου από όπου φημολογείται ότι έπεσε ο Κωνσταντής

52

ΠΑΡΝΗΘΑ Χάρης Μπάμπουρας |

Χάρης Μπάμπουρας, Χρήστος Κανατάς

Η Πάρνηθα είναι για εμένα ένα βουνό γεμάτο αναμνήσεις και εικόνες. Από τα παιδικά μου ακόμη χρόνια, θυμάμαι ατέλειωτες βόλτες μες στο καταπράσινο δάσος, παιχνίδι και μια συνεχή προσπάθεια να πλησιάσω τα ελάφια. Από τότε, πέρασαν αρκετά χρόνια. Και είναι όλες αυτές οι αναμνήσεις, μαζί και η τάση που με διακατέχει να εξερευνήσω κοντινούς στην Αθήνα προορισμούς, αφορμή για μία ακόμη βόλτα στο βουνό...

53

Πάρνηθα

Χωρίς προορισμό

54 Πάρνηθα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Κ

αθώς ανέβαινα, η διαφορά θερμοκρασίας και μόνο ήταν αρκετή για να με βάλει στο κλίμα. Κάνοντας βόλτες χωρίς κάποιο συγκεκριμένο προορισμό στους δρόμους γύρω απ’ την κορυφή και το Καζίνο, είχα μαγευτεί. Ένιωθα να βρίσκομαι κάπου μακριά, σαν να είχα ταξιδέψει σε άλλα μέρη. Η εικόνα από τα έλατα, τους δασικούς δρόμους, τα μονοπάτια, τις πηγές, τα εγκαταλειμμένα κτίρια και τα ελάφια, που συναντάς συχνά εδώ πάνω, δεν είναι εικόνα που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στη μεγαλούπολη. Κι όμως, απέχει 30 χλμ. μόνο…

Η ιστορία της Πάρνηθας ξεκινάει από τα αρχαία χρόνια. Ο Αριστοφάνης, ο Παυσανίας, ο Αντιφάνης και ο φιλόσοφος Θεόφραστος την αναφέρουν σε κείμενά τους από το 423 π.Χ. και έπειτα. Κατοικούνταν από τα μυκηναϊκά χρόνια και –λόγω της τοποθεσίας της– αποτελούσε φυσικό οχυρό σε επιθέσεις κατά

της Αθήνας, που γίνονταν από τα βόρεια. Αποτελεί το πιο ψηλό βουνό της Αττικής, με μέγιστο υψόμετρο τα 1.453 μ. στην κορυφή Καραβόλα. Με την παραμικρή ευκαιρία, μια βόλτα –με παρέα ή χωρίς– ήταν η καλύτερη ιδέα για να ξεφύγω απ’ τη ρουτίνα της πόλης. Ακολουθώντας τις πολλές πινακίδες μονοπατιών που υπάρχουν στο βουνό ξεκίνησα την πρώτη εκείνη περιήγηση για να ανακαλύψω πολλά πανέμορφα σημεία, κρυμμένα αρχικά στα πεύκα και, λίγο πιο ψηλά, στα πυκνά έλατα. Πηγή οξυγόνου για όλο το λεκανοπέδιο, ο εθνικός δρυμός Πάρνηθας φιλοξενεί σήμερα πάνω από 1.100 είδη φυτών, απ’ τα οποία τα 92 είναι ενδημικά, δηλαδή δεν τα συναντούμε πουθενά αλλού στη Γη. Η πανίδα του βουνού αποτελείται από αλεπούδες, κρι κρι, αετούς,

πολλά είδη πτηνών και ελάφια, τα οποία έχουν φιλική συμπεριφορά προς τον άνθρωπο. Σύμφωνα με πρόσφατες μετρήσεις, ο πληθυσμός τους αριθμεί πάνω από 1.000, ενώ πριν από την πυρκαγιά, ήταν περίπου 600, απ’ τα οποία τα 47 κάηκαν ή πέθαναν από άλλες αιτίες κατά την πυρκαγιά. Φτάνοντας στους πρόποδες του βουνού, το πυκνό πράσινο των πεύκων σε καλωσορίζει. Ανεβαίνοντας υψόμετρο, το τοπίο αλλάζει. Ηρεμία... Το πρώτο πράγμα που συναντάς στο δρόμο σου είναι το επιβλητικό κτίριο του ξενοδοχείου Ξενία, που λειτουργούσε μέχρι το 1960 ως σανατόριο, και στο οποίο είχε νοσηλευτεί και ο Γιάννης Ρίτσος μεταξύ 1937 και 1938. Εγκαταλειμμένο πια, αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών, καθώς και πηγή μυστηρίου και πολλών αστικών μύθων.

55

Στην απέναντι πλευρά του δρόμου, βρίσκεται το «Πάρκο των Ψυχών», μια έκθεση του Σπύρου Ντασιώτη με ξύλινα γλυπτά, φιλοτεχνημένα αποκλειστικά από κορμούς που κάηκαν κατά την πυρκαγιά. Απεικονίζουν ανθρωπόμορφες φιγούρες στη μνήμη όσων απεβίωσαν στο σανατόριο. Αξίζει να περπατήσεις ανάμεσά τους και να αφεθείς στη μυστηριώδη ατμόσφαιρα που αποπνέουν. Η είσοδος είναι ελεύθερη. Ακολουθώντας το μονοπάτι πίσω από το Ξενία, θα συναντήσεις σε μικρή απόσταση το προπονητήριο του ΣΕΓΑΣ, χτισμένο σε υψόμετρο 1.048 μ., το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 1972 αλλά καταστράφηκε από την πυρκαγιά του 2007. Χωρίς τσιμεντένιες κατασκευές, δένει απόλυτα με τον περιβάλλοντα χώρο. Αν σταθείς τυχερός, είναι πολύ πιθανό να συναντήσεις κάποιο κοπάδι ελαφιών στο εσωτερικό του!

56 Πάρνηθα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Η διαδρομή δεν τελειώνει, αφού δεν έχει προορισμό! Περπατώντας στο δάσος, «χάνεσαι» μέσα στην ομορφιά του, και ο προορισμός απλά αποκαλύπτεται μέχρι να ανακαλύψεις τον επόμενο, διαλέγοντας κάποιο άλλο μονοπάτι. Στρίβοντας αριστερά, πριν από το καταφύγιο Μπάφι, και ακολουθώντας τον ασφαλτόδρομο για 500 μ. περίπου, στο δεξί μας χέρι ξεκινά το αγαπημένο μου μονοπάτι με προορισμό την πηγή ή το πυροφυλάκιο Σκίπιζας. Ακολουθώντας μια υπέροχη, καταπράσινη και εύκολη διαδρομή, επιλέγοντας το δεξί τμήμα στη διακλάδωση του μονοπατιού, φτάνεις στο μεγάλο, ξύλινο πυροφυλάκιο. Χτισμένο στο χείλος μιας απότομης πλαγιάς, στο δυτικό τμήμα του βουνού, αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα σημεία για

να παρακολουθήσει κανείς τη δύση του ήλιου και την απέραντη θέα μέσα στην απόλυτη ηρεμία, ακούγοντας μονάχα τον αέρα που διαπερνά τα δέντρα. Δύο καταφύγια συναντάς στην Πάρνηθα, για να φας, να πιεις έναν καφέ ή ένα τσάι του βουνού, να ξεκουραστείς, να διανυκτερεύσεις. Το πρώτο είναι το Μπάφι, σε υψόμετρο 1.161 μ., και το δεύτερο βρίσκεται στη θέση Φλαμπούρι, σε υψόμετρο 1.158 μ. Τα δύο αυτά καταφύγια, πλήρως οργανωμένα, προσφέρουν χαλάρωση σ’ ένα υπέροχο τοπίο, ενώ υπάρχει η δυνατότητα συμμετοχής σε πολλές οργανωμένες δραστηριότητες: πεζοπορία, ποδήλατο βουνού, αναρρίχηση, σπηλαιολογία κ.ά. Η εκκλησία του Αγίου Πέτρου, δίπλα ακριβώς από την πηγή Μόλα, είναι ένα από τα αξιοθέατα

που αξίζει κανείς να επισκεφθεί, μια που υπάρχει ασφαλτόδρομος και η πρόσβαση είναι πολύ εύκολη. Εξερευνήστε το χώρο γύρω από την εκκλησία και ανακαλύψτε το πανέμορφο πέτρινο αμφιθέατρο, πλαγιές για παιχνίδι και πικ-νικ. Περπατήστε στο δρόμο πίσω απ την εκκλησία του Αγίου Πέτρου και σε λίγα λεπτά θα βρεθείτε στο λιβάδι της Μόλας. Μεγάλες, ανοικτές, καταπράσινες εκτάσεις με γρασίδι και μεγάλα έλατα δημιουργούν ένα σκηνικό άξιο να ταξιδέψει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Το πλήθος των μοναστηριών και των εκκλησιών που έχουν κτιστεί στην έκταση του βουνού, με μεγαλύτερο και γνωστότερο το μοναστήρι Κοιμήσεως Θεοτόκου Κλειστών, στην περιοχή της Φυλής, μετατρέπουν την Πάρνηθα και σε προορισμό με θρησκευτικό ενδιαφέρον. Τα μοναστήρια του Αγίου Κυπριανού, της Αγίας

57

Τριάδας, του Αγίου Πέτρου (Μόλα) αξίζουν επίσης το χρόνο σας. Επιπλέον, ενδιαφέρον παρουσιάζει ο μεγάλος αριθμός σπηλαίων και βαράθρων που υπάρχουν στο βουνό, ιδιαίτερα στη δυτική και τη νοτιοδυτική πλευρά, λόγω της μορφολογίας του εδάφους, το οποίο είναι πλούσιο σε ασβεστολιθικά πετρώματα. Διαλέγω να αναφερθώ στο Σπήλαιο Πανός, που αποτελεί και ένα από τα γνωστότερα της Πάρνηθας. Βρίσκεται ανατολικά του φαραγγιού της Γκούρας, στην περιοχή της Φυλής και σε υψόμετρο 770 μ. Ανακαλύφθηκε ήδη κατά την προϊστορική εποχή και από τον 4ο αιώνα π.Χ. χρησιμοποιούνταν ως τόπος λατρείας των Νυμφών και του θεού Πάνα, από τον οποίο πήρε και το όνομά του. Ευρήματα από ανασκαφές που έγιναν το 1900 και το 1901, φυλάσσονται στο

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το μονοπάτι που καταλήγει στο σπήλαιο ξεκινά πάνω από τη Μονή Κλειστών κι είναι πανέμορφο, καθώς περνάει από την πηγή Ταμίλθι διασχίζοντας το φαράγγι της Γκούρας. Μερικά ακόμη γνωστά σπήλαια και βάραθρα της Πάρνηθας είναι το σπήλαιο της Αγίας Τριάδας, το βάραθρο της κορυφής του Κεραμιδίου, του Ταμιλθίου, της Γκούρας, της Ιεράς Μονής Κλειστών, της Δεκελείας και το σπηλαιοβάραθρο Νταβέλη. Η Πάρνηθα αποτελούσε οχυρό για την πόλη της Αθήνας και αυτό αποδεικνύεται απ’ τα ερείπια που διασώζονται. Το πιο γνωστό και χαρακτηριστικό μνημείο είναι το Κάστρο της Φυλής. Βρίσκεται στο δυτικό κομμάτι του βουνού, σε υψόμετρο 687 μ. Βορειότερα υπήρχε παλαιότερο κάστρο, το οποίο όμως εγκαταλείφθηκε τον 4ο αιώνα π.Χ., καθώς η θέση του

58 Πάρνηθα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

59

κρίθηκε ακατάλληλη, και χτίστηκε το νέο φρούριο της Φυλής, ερείπια του οποίου διασώζονται μέχρι σήμερα. Η θέα από εδώ είναι εξαιρετική και μια βόλτα στα ερείπια σε γεμίζει με εικόνες εκείνης της εποχής. Κατά το πέρασμα των χρόνων, χτίστηκαν αρκετά ακόμη φρούρια σε όλο το βουνό, που τα συναντάς ως τις μέρες μας: από τα φρούρια Λοιμικό, Κατσιμίδι, Δεκέλειας, μέχρι το Κορορέμι, το Πυργάρι κ.ά. Πόσο πιο όμορφα θα ήταν όλα αυτά χωρίς το μεγάλο πλήγμα της πυρκαγιάς της 28ης Ιουνίου 2007,

που άφησε πίσω της μια τεράστια καταστροφή. Αναρωτιέμαι… Χιλιάδες δέντρα κάηκαν, εκατοντάδες ζώα σκοτώθηκαν, η Αθήνα κρύφτηκε κάτω απ’ τη στάχτη και ο μεγαλύτερος πνεύμονας της Αττικής καταστράφηκε. Η πυρκαγιά ξεκίνησε από τη δυτική πλευρά του βουνού και καίγοντας πάνω από 36.000 στρέμματα πυκνού δάσους έφτασε ως το Καζίνο, στα ανατολικά. Αρκεί μια βόλτα σε κάποιο δρόμο που οδηγεί στη δυτική πλευρά ώστε να αντικρίσει κανείς ένα κομμάτι αυτής της θλιβερής και ανεπανόρθωτης

60 Πάρνηθα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

καταστροφής. Στην αποκατάσταση του μεγάλου αυτού πλήγματος έχουν παίξει σημαντικό ρόλο οι εθελοντικές δενδροφυτεύσεις που πραγματοποίησε ο φορέας διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, ο οποίος ανέλαβε δράση αμέσως μετά την πυρκαγιά. Η τεράστια καταστροφή ήταν τουλάχιστον μια αφορμή για την οικολογική αφύπνιση μεγάλης μερίδας πολιτών, οι οποίοι έσπευσαν να βοηθήσουν στις ενέργειες του φορέα για την ανάπλαση του βουνού. Ας κρατήσουμε λοιπόν αυτό, καθώς και το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια το βουνό φαίνεται να ανακάμπτει. Ακόμα μία βόλτα, λοιπόν, στην Πάρνηθα ολοκληρώθηκε.

Βουνό οικείο, αγαπημένο, με την ίδια αίσθηση «μυστηρίου» να κυριαρχεί μέσα μου κάθε φορά, όπως την πρώτη! Είναι αληθινή ευλογία το ότι δίπλα στην πόλη μας υπάρχει ένας προορισμός άλλοτε ήπιος κι άλλοτε άγριος,

απ’ τη μια καταπράσινος, απ’ την άλλη γυμνός, θλιβερός με εκείνη τη γοητεία της νεκρής φύσης, της φύσης της μεγαλειώδους, που αντέχει, προσφέρει κι αναπλάθεται, μόνο και μόνο για να μας θυμίζει πως ανήκουμε σ’ αυτήν… Μαλακάσα

Πάρνηθα

Ασπρόπυργος

ΒΑΣΙΛΙΤΣΑ |

Γενναιόδωρη στην ομορφιά

Μάρω Κουρή

65

Το λεωφορείο για τα Γρεβενά παίζει Αλεξίου, που τραγουδά τα «Παιδιά της Σαμαρίνας». Κόντρα στην ανημπόρια και τη μιζέρια της καθημερινότητας, η παρέα αποφασίζει να μοιραστεί αυτοκίνητο και βενζίνη… Κι αφού πρώτα ξεφαντώσαμε στα Γρεβενά –χορεύοντας φάνκι, τέκνο και τσάμικα–, ξεκινήσαμε το επόμενο πρωί να ανεβαίνουμε στο πολυσχιδές ανάγλυφο του τοπίου, προς τον χιονοδρομικό παιχνιδότοπο της Βασιλίτσας.

O

ξιές, σφένδαμοι, βαλανιδιές, κρανιές και μαυρόπευκα συντροφεύουν τις εικόνες στο δρόμο μας. Το χωριό Σμίξη προήλθε από το σμίξιμο των οικισμών Πινακάδες και Μπίγκα, που είχαν πληγεί από την ελονοσία. Έχει ένα ρέμα που σχηματίζει μαιάνδρους με μικρούς καταρράκτες χαρίζοντας γενναιόδωρα μια ανεξίτηλη

ομορφιά. Ανάμεσα στα χωριά Αλατόπετρα και Αετιά, δεσπόζει ο όγκος του όρους Τσούργιακα (1.340 μ.). Από τον ορμητικό Σταυροπόταμο διασχίζουμε το μονότοξο γεφύρι του Ζιάκα πλησιάζοντας το ομώνυμο χωριό με το πέτρινο σχολείο του 1900. Το χωριό Σπήλαιο κατοικείται από την πρώιμη εποχή του Σιδήρου (1.100 π.Χ.) και η διαδρομή ως εκεί

–ακροβατώντας πάνω στα κάθετα βράχια του Ούρλιακα– είναι ανατριχιαστικά θεαματική. Το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας είναι το μεγαλύτερο στην Ελλάδα. Αναπτύσσεται από υψόμετρο 1.700 μ. μέχρι 2.100 μ., έχει επτά αναβατήρες και δεκαέξι πίστες όλων των δυσκολιών, συνολικού μήκους 22 χλμ.

66 Βασιλίτσα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Εξωκλήσι ερημικό σε πλαγιά του Σμόλικα

Καθημερινές εικόνες της ζωής στα χωριά του Σμόλικα

67

Είναι ιδανικό για τους λάτρεις του σκι και του snowboard. Παίξαμε ατέλειωτες ώρες κυλώντας με τις λεκάνες τσουλήθρας πάνω στις χιονισμένες πλαγιές. «Ανεβαίνουμε στους ουρανούς» με τους συρόμενους αναβατήρες τραγουδώντας και γελώντας δυνατά, αιωρούμενοι πάνω από θεόρατα, γυμνά δέντρα, μέχρι την κορυφή. Στα γύρω σαλέ μάς περίμενε απολαυστική καυτή σοκολάτα και τσιπουράκι με ντόπια μεζεδάκια. Τα Σαββατόβραδα, έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε νυκτερινό σκι στον συρόμενο αναβατήρα Ελιμεία. Η πολυτραγουδισμένη Σαμαρίνα, το ψηλότερο χωριό της Ελλάδας (υψόμετρο 1.650 μ.), διάσημο βλαχοχώρι με εξαιρετικούς κατοίκους, που μαζεύονται στην πλατεία τα καλοκαίρια, δημιουργώντας φιλίες με τους περαστικούς κουβεντιάζοντας και σιγοτραγουδώντας. Κάτω απ’ το δάσος της Κιούριστας, ο παραδοσιακός οικισμός του χωριού είναι χτισμένος αμφιθεατρικά στις ανατολικές πλαγιές της ψηλότερης κορυφής της Πίνδου, τον Σμόλικα – με υψόμετρο 2.637 μ., του δεύτερου

ψηλότερου βουνού μετά τον Όλυμπο. Τριακόσια χρόνια πριν, κατά τον Σαμαριναίο επίσκοπο Δομοκού Χρύσανθο (χειρόγραφο του 1853), η Σαμαρίνα ήταν χτισμένη κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, 4 χλμ. νότια του χωριού. Το μοναστήρι ήταν κέντρο κλεφτών και αρματολών, όπως και τα περισσότερα στα όρη της περιοχής, και κέντρο ανταρτών το 1940. Η εκκλησία του Αγ. Αθανασίου με το παρεκκλήσι των Αγ. Αναργύρων, που βρίσκεται μέσα στη Σαμαρίνα, χτίστηκε το 1840, κι έχει αξιόλογο τέμπλο και αγιογραφίες. Σήμερα, ενιακόσια περίπου άτομα κατοικούν στο χωριό, ενώ τον Αύγουστο ο πληθυσμός του αγγίζει τους 15.000 κατοίκους με αποκορύφωμα φυσικά τον Δεκαπενταύγουστο, που το πανηγύρι κάνει το χωριό να ξανανιώνει! Η Σαμαρίνα γνώρισε την ακμή της στα τέλη του 18ου αιώνα, και κατά τον 19ο αι. οι Σαμαρινιώτες μετρούσαν 80.000 γιδοπρόβατα, ενώ η βιοτεχνία ξύλου στη Βάλια Κίρνα –ή κοιλάδα των Δαιμόνων, στο παρελθόν– αποτελούσε πηγή υδάτινης ενέργειας, καθώς λειτουργούσαν πέντε

68 Φτέρη - Βλασία ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

νεροπρίονα, απαραίτητα εργαλεία των ξυλουργών. Μέχρι το 1940 υπήρχαν και λειτουργούσαν επτά νερόμυλοι. Στα χωριά, αξίζει να παρατηρήσετε τα παραδοσιακά πέτρινα σπίτια του 1800, τις αμέτρητες πέτρινες κρήνες –που κατασκευάστηκαν επί Τουρκοκρατίας–, τις πηγές και, φυσικά, να αφεθείτε στις γεύσεις που με μεράκι και αγάπη ετοιμάζουν οι εκλεκτοί των ταβερνείων: αρνί σούβλας, πρόβειο κεμπάπ, κοκορέτσι, τηγανιά, χωριάτικα λουκάνικα, παϊδάκια, τσίπουρο με μεζέδες, τσουκνιδόπιτες, τυρόπιτες, κρεατόπιτες ή μια ζεστή φασολάδα, δίπλα στο αναμμένο τζάκι, πάνω στην κόκκινη φλοκάτη. Στα μπακάλικα ή τα τυροκομικά μαγαζιά διαλέγουμε φέτα, μανούρι, φρέσκο βούτυρο, κεφαλοτύρι, κασκαβάλι, ξινοτύρι, ανθότυρο, ξινόγαλο και μανιτάρια της περιοχής. Αυτά συλλέγονται και μαγειρεύονται φρέσκα, αποξηραίνονται για το χειμώνα ή γίνονται τουρσί ή διατηρούνται στην κατάψυξη για να σερβίρονται όλο το χρόνο. Χαμογελά η ψυχή όταν μοιραζόμαστε ντόπια γλυκίσματα: γαλατόπιτα,

κολοκυθόπιτα, καρυδόπιτα, γλυκό καρύδι και κυδώνι. Ρόμπολα, έλατα, άρκευθοι κι ανάμεσά τους αρκούδες, ζαρκάδια, αγριόγιδα, λύκοι, αλεπούδες, κουνάβια, σκίουροι, αγριόχοιροι, λαγοί, αετοί, κιρκινέζια, κοτσύφια και ποντικοβαρβακίνες...: μια πλουσιότατη χλωρίδα και πανίδα, νοτιοδυτικά της Σαμαρίνας, στους πρόποδες του Σμόλικα και αριστερά του μονοπατιού για την κορυφή του «γεροσμόλικα». Αν ο καιρός

σάς το επιτρέπει, φθάστε ως τη φαντασμαγορική Δρακολίμνη. Οι διαδρομές και τα μονοπάτια είναι ανείπωτης ομορφιάς αλλά τα περισσότερα προτείνονται για τους καλοκαιρινούς μήνες. Από τον Ιανουάριο μέχρι τέλος Ιουνίου, ανάλογα με τη στάθμη του νερού, οι εκδρομείς μπορούν να κάνουν rafting στον Βενέτικο, δίπλα στα Γρεβενά, έναν προορισμό με μοναδική θέα και τρεις διαδρομές διαφορετικής δυσκολίας. Τα λόγια είναι περιττά σε ό,τι αφορά την ποιότητα της

Η Σαμαρίνα

69 φιλοξενίας. Λίγο ακόμα και θα κατεβαίναμε με τα πέδιλα του σκι ως την πόρτα των ξενώνων. Μετά τα εξαντλητικά σπορ, τον περίπατο για την ανακάλυψη των θρυλικών γεφυριών και το… χιονοπόλεμο, αξίζουμε ένα αναζωογονητικό χαμάμ, ένα μασάζ, έναν υπνάκο δίπλα στη φωτιά σαν γάτες, ένα χωριάτικο πρωινό. Γιατί, μια ζωή την έχουμε. «Ξημερώνει», τραγουδά με τη μοναδική του φωνή ο Σωκράτης, κι εμείς νανουρίζουμε την καρδιά μας μπροστά σε μια ανατολή αξέχαστη, κοιτώντας τα βουνά· εικόνες που σε κανένα καλειδοσκόπιο δεν έχουμε ξαναδεί… ΓΡΕΒΕΝΑ

Βασιλίτσα

ΚΟΝΙΤΣΑ

∆ίστρατο

ΜΈΤΣΟΒΟ

Ariston

©

“The Very Best”

Η εταιρεία Ariston ξεκίνησε να δραστηριοποιείται το 1997 στουσ Γαργαλιάνουσ Μεσσηνίασ. Τα αδέλφια Αναστάσιοσ και Άγγελοσ ∆ούκασ “τόλµησαν” να εξαγάγουν λάδι στην Αµερική. Το τόλµηµα πέτυχε και έτσι δηµιουργήθηκε αρχικά η Ariston Specialties. Η τεράστια αµερικάνικη αγορά και οι αυξανόµενεσ ανάγκεσ τησ οδήγησαν τουσ ιδρυτέσ να δηµιουργήσουν την Ariston Hellas η οποία µπορεί να ανταπεξέλθει στην συνεχώσ αυξανόµενη ζήτηση και να υποστηρίζει µια τόσο απαιτητική αγορά. Ο στόχοσ είναι πλέον η ελληνική αγορά. Οι ιθύνοντεσ τησ εταιρείασ έχουν σκοπό να κάνουν τα προϊόντα τουσ γνωστά στο ευρύ κοινό και να το οδηγήσουν να δοκιµάσει την αυθεντική ελληνική γεύση των προϊόντων τησ εταιρείασ.­ Τα προϊόντα που έχει η εταιρεία είναι: ελαιόλαδο, αρωµατικά ελαιόλαδα, πετιµέζι, µέλι, σταφίδα, µαρµελάδα σύκο, βαλσάµικο, βαλσάµικο µε ρόδι, βαλσάµικο µε σύκο και σαπούνι από ελαιόλαδο.

Ariston Hellas - A. Doukas & P. Doukas O.E. G Gargaliani li i 24400 G Greece aristonhellas@gmail.com - www.ariston-oliveoil.gr Tel.: +30 27630 22322, +30 6987.797582, +30 6982.490909 Ariston Specialties LLC P.O. Box 306, Bloomfield CT 06002 aristonspecialties@hotmail.com www.aristonoliveoil.com

Κάθε Προϊόν µασ είναι Υψηλήσ Ποιότητασ. Κάθε Προϊόν µασ είναι Άριστον.

72

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ |

Δαμιανός Νάκος

Ορεινή Αργολίδα

Μυστικά βήμα βήμα Οι εξορμήσεις μου με πήγαιναν σε μακρινά βουνά της Ελλάδας, αλλά με τη δίψα της αναζήτησης, χρόνο με το χρόνο, ένιωσα την ανάγκη να μάθω και να περπατήσω τον τόπο μου. Καθώς αυτό έγινε προτεραιότητα, βήμα το βήμα η ορεινή Αργολίδα μού αποκάλυψε τα κρυμμένα μυστικά της.

Κρύα Βρύση Με παγιδευμένο το μυαλό μου στη γνωστή σε όλους Αργολίδα ως καλοκαιρινό προορισμό, με ιστορικές και γραφικές πόλεις και πανέμορφες παραλίες, ποτέ δεν φανταζόμουν ότι κάποια στιγμή, βασικός μου προορισμός θα ήταν ένα ορεινό χωριό της. Ένας άγνωστος σε πολλούς, καλά κρυμμένος στην πυκνή βλάστηση και ιδανικός ορεινός προορισμός, που περιμένει τους λάτρεις της πεζοπορίας, της ορειβασίας –και όχι μόνο– να τον ανακαλύψουν, είναι η Κρύα Βρύση. Το χωριό βρίσκεται μόλις 20 χλμ. δυτικά της πόλης του Άργους και σε υψόμετρο 750 μ., στο Όρος Κτενιάς. Είναι ένα φυσικό μπαλκόνι απ’ όπου μπορείς να

απολαύσεις τη θέα από το θεϊκό όρος Αρτεμίσιο στον Αργολικό κάμπο και το μαγευτικό Ναύπλιο. Πρόκειται για ένα μικρό χωριό, με λιγότερα από 50 σπίτια και μόνιμους κατοίκους που μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Η κτηνοτροφία είναι η μόνη απασχόληση των λιγοστών πλέον βοσκών της περιοχής. Οι περισσότεροι κάτοικοι έχουν μετακομίσει στο Άργος, αλλά αυτό δεν τους κρατά μακριά από το αγαπημένο τους χωριό, που το επισκέπτονται με κάθε ευκαιρία για να το περιποιηθούν και να αναπαυθούν στη γαλήνη του. Τα σπίτια του είναι λιτά, πέτρινα, διώροφα, με τις αυλές τους πεντακάθαρες, και δίνουν την εντύπωση ότι το χωριό ξεχειλίζει από ζωή. Η κρυστάλλινη πηγή

73

74 Ορεινή Αργολίδα ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

δίπλα στην πλατεία αναβλύζει το κρύο νερό της από τα βάθη του χρόνου. Ολόκληρη η πλατεία παίρνει ζωή στο πανηγύρι που πραγματοποιείται στις 25 Ιουλίου και που το διοργανώνει ο Πολιτιστικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Φίλων Κρύας Βρύσης «Ο Κτενιάς». Τον σύλλογο τον δημιούργησαν οι ξενιτεμένοι κάτοικοι το 2001 με σκοπό την ανάδειξη του χωριού και την προστασία του φυσικού του πλούτου. Στην πλατεία βρίσκεται και το σχολείο, που έχει να λειτουργήσει απo το 1987, τότε που έφυγαν και οι τελευταίοι κάτοικοι του χωριού. Σήμερα πλέον ο χώρος χρησιμοποιείται για εκδηλώσεις του συλλόγου, και μετά από συνεννόηση, μπορεί να μετατραπεί σε ένα ζεστό χώρο που φιλοξενεί ορειβατικούς συλλόγους και ομάδες. Άλλη μία ενδιαφέρουσα εκδήλωση για κάθε φυσιολάτρη γίνεται στο τέλος Νοεμβρίου στην Κρύα Βρύση, και είναι η εξόρμηση στο φαράγγι Κουμαριάς από ιππείς, πεζοπόρους και ποδηλάτες. Την διοργανώνει ο Ιππικός

Φυσιολατρικός Σύλλογος Άργους σε συνεργασία με τον εξωραϊστικό σύλλογο του χωριού. Στο τέλος της εκδήλωσης, γίνεται μεγάλο πολιτιστικό γλέντι με πλούσιο φαγητό για όλους. Όποια εποχή κι αν βρεθείς στην Κρύα Βρύση, ακόμα κι αν δεν συναντήσεις κάτοικο στο χωριό, ο τόπος θα σε καλοδεχτεί και θα σου προσφέρει τις καλύτερες εντυπώσεις. Πεζοπορία στο Φαράγγι Κουμαριάς Με αφετηρία την Κρύα Βρύση, βγαίνετε από το χωριό και κατηφορίζετε προς το Άργος από τον κεντρικό δρόμο. Περίπου στα 500 μ., μπαίνετε δεξιά στο χωματόδρομο. Εκεί το τοπίο αλλάζει, κι αν είστε τυχεροί και βρεθείτε την εποχή που οι κουμαριές προσφέρουν τον νόστιμο καρπό τους απλόχερα, θα ανταμειφθείτε με τον καλύτερο τρόπο. Άλλα 500 μ. και το μονοπάτι ξεκινά στα αριστερά, η βλάστηση αρχίζει να σε περικυκλώνει και οι κουμαριές βρίσκονται παντού για να

στολίσουν το καταπράσινο τοπίο με πινελιές κίτρινου και κόκκινου. Αυτό το μονοπάτι, στα χρόνια που δεν υπήρχαν δρόμοι, ένωνε τα χωριά της περιοχής με το Άργος. Εδώ, στις μέρες της καρποφορίας, όλα αυτά τα χρόνια οι νοικοκυρές του χωριού έρχονται για να κόψουν αυτούς τους καρπούς και να δημιουργήσουν στην κουζίνα τους την πεντανόστιμη μαρμελάδα από κούμαρα. Συνεχίζοντας στα μισά του μονοπατιού, συναντάς την παλιά βρύση. Σίγουρα δεν φτιάχτηκε εκεί τυχαία από τους παλιούς, μην την προσπεράσετε, δροσιστείτε, η τόνωση που χαρίζει το κρυστάλλινο νερό της είναι απαραίτητη για τη συνέχεια της πορείας. Μόλις το μονοπάτι ξαναβγαίνει στον κεντρικό δρόμο, είναι η στιγμή για να πάρεις το δρόμο της επιστροφής ανηφορίζοντας για το χωριό. Στην πορεία θα ξαναμπείς

75

στο μονοπάτι άλλες δυο φόρες, ώσπου θα φτάσεις σε ένα μικρό εξωκλήσι. Εκεί έχεις δυο επιλογές: ή παίρνεις τον κεντρικό δρόμο για το χωριό στα αριστερά ή μπαίνεις στον δεξιό χωματόδρομο, που σε οδηγεί δίπλα στη ρεματιά με θέα το όρος Αρτεμίσιο, και σε 2 χιλιόμετρα περίπου φτάνεις στην πλατεία της Κρύας Βρύσης. Η διάσχιση του μονοπατιού γίνεται σε 2 με 3 ώρες, είναι κατάλληλη για κάθε ηλικία και είναι ιδανική για μια οικογένεια που θέλει να περάσει το χρόνο της στη φύση. Αν δεν υπάρχει κάποιος ντόπιος να σας οδηγήσει, χρειάζεται λίγη προσοχή, λόγω του ότι η σηματοδότηση σε πολλά σημεία είναι ελλιπής. Άλλα αυτός δεν είναι λόγος για να διστάσετε να την επιχειρήσετε, καθώς σε όποιο τοπίο της περιοχής κι αν βρεθείτε, θα ανταμειφθείτε με τις καλύτερες εικόνες.

76 Ορεινή Αργολίδα ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Ορειβασία στο Όρος Κτενιάς Και πάλι από την πλατεία του χωριού, μια ορειβατική ομάδα μπορεί να ξεκινήσει την ανάβασή της για το βουνό του Κτενιά και την κορυφή στα 1.634 μ. Η πορεία για την κατάκτηση της κορυφής δεν είναι καθόλου εύκολη, αν και ο χρόνος που θα χρειαστεί μαζί με την επιστροφή δεν θα ξεπεράσει τις 4 ώρες και 30 λεπτά. Η μεγάλη κλίση της πλάγιας, στην αρχή της ανάβασης, και η απουσία μονοπατιού το κάνει ακόμα πιο δύσκολο. Χρειάζεται πολλή συγκέντρωση και καλή φυσική κατάσταση από έμπειρους ορειβάτες. Το όρος Κτενιάς βρίσκεται στα σύνορα Αργολίδας και Αρκαδίας, ενώνεται στα βόρεια με το Αρτεμίσιο, και νότια με το Παρθένιο όρος και τον Πάρνωνα. Είναι τμήμα της ευρύτερης οροσειράς που ενώνει τον Κορινθιακό με τον Αργολικό κόλπο και περιλαμβάνει τα βουνά Κυλλήνη, Ολίγυρτο, Αρτεμίσιο. Το βουνό έχει πολλές κορυφές. Μετά την ψηλότερη, ακολουθεί αυτή του Προφήτη Ηλία στα 1.598 μ. Στην αρχαιότητα, ο Κτενιάς ονομαζόταν Κρείο όρος, ονομασία που προέρχεται από τον Τιτάνα Κρείο. Στη νότια οροσειρά του Κτενιά, κάτω από την κορυφή στα 1.598 μ., υπάρχει το μεγαλύτερο μυστικό του βουνού, οι λεγόμενοι «ίταμοι». Πρόκειται, σύμφωνα με τον Παυσανία, για ένα παλιό δάσος αφιερωμένο στη θεά Άρτεμη. Το δέντρο ίταμος, ή αλλιώς δέντρο του θανάτου, έχει επαρ

χ. οδ

. Άρ

γους

-Νεσ

τάνη

δηλητηριώδη φύλλα, τα οποία σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη αναδίδουν δηλητηριώδεις ατμούς. Λέγεται ότι όποιος κοιμηθεί κάτω από ίταμο μπορεί και να πεθάνει! Η Άρτεμις χρησιμοποιούσε βέλη με δηλητήριο από ίταμο και μ’ αυτά σκότωσε τα παιδιά της Νιόβης. Ο ίταμος θεωρείται από τα μακροβιότερα δέντρα στην Ευρώπη, με ζωή περίπου 2.000 ετών. Εκτός από την κορυφή και όλο το θαυμαστό τοπίο που θα σου χαρίσει το όρος Κτενιάς, αυτά τα μοναδικά δέντρα είναι κάτι που αξίζει τον κόπο και την προσπάθεια να τα δεις με τα μάτια σου. Με κατεύθυνση προς το χωριό Κρυονέρι, λίγα μέτρα μετά μπαίνεις αριστερά σε χωματόδρομο. Ο δρόμος αυτός οδηγεί σε κτήμα. Εκεί, βορειοδυτικά του βουνού, θα συναντήσεις κάποιο υποτυπώδες μονοπάτι απ’ όπου περνούν τα ζώα τους οι βοσκοί. Από εδώ αρχίζει ουσιαστικά και η ανάβαση στην πλαγιά του όρους. Μέχρι τα 800 μ. περίπου, η βλάστηση είναι έντονη, ενώ στη συνεχεία υπάρχει πετρώδες έδαφος με λιγοστούς θάμνους και η θέα από εδώ ανοίγεται τον αργολικό κάμπο. Η πορεία δεν αλλάζει ώσπου να φτάσουμε στο πρώτο διάσελο και από εκεί παίρνουμε κατεύθυνση προς νοτιοανατολικά, όπου θα συναντήσουμε ένα κοφτό μονοπάτι που οδηγεί στο μικρό οροπέδιο. Το πιο πιθανό σε αυτή την τοποθεσία είναι να συναντήσετε ελεύθερες αγελάδες, μια καλή παρέα μέχρι να πάρετε μια ανάσα για την κορυφή, που στέκει αγέρωχη μπροστά σας και

σας περιμένει να την κατακτήσετε. Από την κορυφή του Κτενιά –αν δεν θέλετε να πάρετε το δρόμο της επιστροφής και έχετε δυνάμεις και ώρα μπροστά σας–, μπορείτε να συνεχίσετε την πορεία πάνω από την κορυφογραμμή του όρους ως το χωριό Τουρνίκι και τους πρόποδες του Αρτεμίσιου. Όποιος και αν είναι ο λόγος που θα βρεθείτε στην Κρύα Βρύση (παραθερισμός, ορειβασία, πεζοπορία, ιππασία, ποδήλατο), αξίζει και με το παραπάνω το χρόνο που θα διαθέσετε από τη ζωή σας. Η Αργολίδα, αυτός ο ξεχωριστός τόπος, που είναι και ο τόπος ο δικός μου, πότε δεν θα σταματήσει να με μαγεύει.

Άργος

ς

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Κρύα Βρύση

Μύλοι

Αχλαδόκαµπος

• Ιππικός Φυσιολατρικός Σύλλογος Άργους και Πολιτιστικός Εξωραϊστικός Σύλλογος, Τηλ. 694 590 0336 • Σύλλογος Φίλων Κρύας Βρύσης «Ο Κτενιάς», Τηλ. 694 590 0336 • Φυσιολατρική Ομάδα Ερμιονίδας, Τηλ. 697 764 3386

79

79

ΑΠΟΨΕΙΣ Γιώργος Παγούδης |

Χρήστος Κανατάς

Ή εμείς ή αυτοί Η προεκλογική περίοδος που έχει ξεκινήσει χαρακτηρίζεται από την ένδεια επιχειρημάτων των δύο μέχρι πρότινος κυβερνητικών εταίρων. Καθώς έχουν βρεθεί ένα βήμα από τη διάλυση και συνεπεία της απουσίας οποιουδήποτε προγραμματικού στοιχείου που να δίνει βάσιμη ελπίδα για κάτι καλύτερο από την καταστροφή, είναι αναγκασμένα να ποντάρουν στο φόβο. Προσπαθούν να μετατρέψουν τη θλίψη, την αγωνία και την ανασφάλεια που νιώθουμε οι περισσότερες κι οι περισσότεροι με την κατάσταση που ζούμε, εξαιτίας των πολιτικών τους, σε πανικό! Αμολάνε τον Σαμαρά μπροστά στο τείχος του αίσχους στον Έβρο, να δηλώσει ότι για όλα περίπου φταίνε οι κυνηγημένοι –από τους κάθε λογής φανατικούς– πρόσφυγες. Τα λένε με την ίδια ευκολία που, όλα τα χρόνια, στέλνουν συνολικά οι κυβερνήσεις τα ΜΑΤ να απαντάνε σε όσους διεκδικούν ένα καλύτερο μεροκάματο, μια πιο ανθρώπινη ζωή. Ποτέ άλλοτε, από τη Δικτατορία και μετά, δεν είδαμε τόση ιδεολογική τρομοκρατία. Το κυρίαρχο σύνθημά τους είναι: «Μην κινείστε, μη μιλάτε, μην ακούτε, γιατί θα πάθετε χειρότερα! Με τους κακούς άλλους θα καταστραφείτε γιατί θα σας βάλουν σε περιπέτειες!» Ο πολιτικός τους πραγματισμός θυμίζει τις κατοχικές κυβερνήσεις, μόνο που τώρα τα συμφέροντα που υπηρετούν δεν είναι κάποιων κατακτητών αλλά των απανταχού «αγορών». Από κοντά και ο μοιραίος άνθρωπος, ο Παπανδρέου, που έρχεται σαν από παρθενογένεση να μας δώσει ελπίδα, ανάμεσα σε κλακαδόρους που φωνάζουν με κάθε ευκαιρία: «Γιώργο, γερά, να φύγει η Δεξιά», την οποία παρεμπιπτόντως εκείνος ανέδειξε σε κυβερνητικό εταίρο υπό τον άνθρωπο-ρομπότ Λουκά Παπαδήμο. Εκεί κάπου συναντάμε και το «Ποτάμι», να μαζεύει τα σκουπίδια των υπόλοιπων κομμάτων, που τώρα αναζητούν τη δική τους σωτηρία. Από ρετάλια της ΔΗΜΑΡ μέχρι ακραίους νεοφιλελεύθερους του Μάνου και του Τζήμερου, που όποτε δοκίμασαν να κατέβουν μόνοι τους στις εκλογές κι απέτυχαν οικτρά. Άτομα χωρίς αρχές ή συγκεκριμένη ιδεολογία, πέρα από την ατομική τους επιβίωση και προβολή. Πρόθυμα να υποταχθούν στην απόλυτη εξουσία του «αρχηγού», στο βαθμό που αυτός μπορεί για την ώρα να εξασφαλίσει την επιβίωσή τους. Κάθε άλλο, δηλαδή, παρά το «νέο, ακομμάτι-

στο και ελπιδοφόρο μέλλον» που επαγγέλλεται. Όλοι οι παραπάνω ποντάρουν στο φόβο, στη δουλοπρέπεια που καλλιέργησαν σε τμήμα του πληθυσμού, στις πελατειακές σχέσεις που γιγάντωσαν ως τρόπο επιβολής τους. Ξανακαλούν στη διαφθορά! Απέναντι στο μίσος για τον διπλανό μας, το φόβο, τη δουλοπρέπεια, τις πελατειακές σχέσεις, την υποταγή στα αφεντικά, τη διαφθορά, εμείς ως πολίτες ένας ένας αλλά και ως κοινωνία συνολικά έχουμε καθήκον να σκεφτούμε, να αγωνιστούμε, να ελπίζουμε βάσιμα στο συλλογικό εγώ μας, που τόσα χρόνια συκοφαντείται. Κόντρα στον ατομισμό, να ξαναχτίσουμε τη δημοκρατία, απαραίτητη προϋπόθεση κοινωνικής δικαιοσύνης. Κόντρα στο φόβο, να ανοίξουμε τα μυαλά μας και την ψυχή μας με κριτικό νου αλλά και πίστη στη δυνατότητα να αλλάξουμε τα πάντα μέσα από συλλογικές διαδικασίες. Άλλωστε, «ουτοπία δεν είναι να πιστεύεις ότι μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα, αλλά να νομίζεις ότι μπορούν να μείνουν ακίνητα». Ο αγώνας είναι σκληρός. Αυτοί έχουν όλα τα μέσα με το μέρος τους: τους καναλάρχες, που δεν πλήρωσαν ποτέ ούτε το αστείο αντίτιμο για τη συχνότητα που κατέχουν, τους υποτακτικούς τους δημοσιογράφους, την πλειονότητα των ΜΜΕ, ντόπιων και διεθνών, ένα σωρό ΔΗΘΕΝ διανοούμενους, που στην καλύτερη ξεχνούν ότι η πιο καυτή γωνιά της κόλασης περιμένει όσους κρατούν ουδέτερη στάση, και στην κρίσιμη στιγμή ρίχνουν το δηλητήριό τους. Εμείς έχουμε ένα όπλο: το δίκιο μας, το αίτημα για μια ζωή ανθρώπινη για όλους! Οι εκλογές αυτές θα καθορίσουν το μέλλον μας για πολλά πολλά χρόνια: Θα αποφασίσουμε αν θα ζούμε σαν δούλοι, εμείς και τα παιδιά μας, ή σαν ελεύθεροι άνθρωποι σε μια κοινωνία δικαιοσύνης. Είναι στο μυαλό, στην καρδιά και στο χέρι όλων μας αυτό που θα γίνει. Ή ΕΜΕΙΣ Ή ΑΥΤΟΙ, λοιπόν.

81

ΣΥΝΤΑΓΕΣ |

Γιώργος Καλομοιρόπουλος

Πανσέτα γεμιστή Υλικά 2 κιλά χοιρινή πανσέτα (ολόκληρο κομμάτι) ή χοιρινή μπριζόλα ενιαία χωρίς κόκαλο ή σπάλα Για τη μαρινάδα • 1 λίτρο μαύρη μπίρα • 4 σκελίδες σκόρδο, κομμένες στη μέση • 1 μεγάλο κρεμμύδι, κομμένο στα τέσσερα • 4 κλαράκια σέλινο, χοντροκομμένα • 1 καρότο, κομμένο σε ροδέλες • 1 κ.γ. κόκκους μαύρου πιπεριού • 1 ξυλαράκι κανέλα • Αλάτι, πιπέρι Για τη γέμιση • 1 κ.σ. μουστάρδα • 2 φρέσκα κρεμμυδάκια ψιλοκομμένα • 1 σκελίδα σκόρδο • 6 σύκα αποξηραμένα • 6 δαμάσκηνα χωρίς κουκούτσι • 1 κυδώνι, ψιλοκομμένο σε κυβάκια • 3/4 φλ. τσαγιού βερμούτ • Αλάτι, πιπέρι Για την επάλειψη • 4 κ.σ. μουστάρδα • 4 κ.σ. πετιμέζι Για το ταψί • 15-20 βερίκοκα χωρίς κουκούτσι • τη μαρινάδα του χοιρινού σουρωμένη

Σ

ε μια μεγάλη λεκάνη, βάζετε την πανσέτα ολόκληρη, ρίχνετε όλα τα υλικά της μαρινάδας, εκτός από το αλάτι, και περιχύνετε με την μπίρα. Αφήνετε το κρέας να μαριναριστεί τουλάχιστον 8

ώρες μέσα στο ψυγείο γυρίζοντάς το πού και πού για να πάει η μαρινάδα το ίδιο καλά παντού. Όσο μαρινάρεται, ετοιμάστε το μείγμα για το άλειμμα του κρέατος στο φούρνο. Σε ένα μπολ ανακατέψτε τη μουστάρδα με το πετιμέζι. Αν χρειαστεί, τα ζεσταίνετε για να γίνει το μείγμα ομοιογενές. Αφήστε το να περιμένει. Όταν περάσει η ώρα, βγάζετε την πανσέτα από τη μαρινάδα, τη σκουπίζετε, αλατίζετε το κρέας καλά απ’ όλες τις μεριές και ρίχνετε ακόμα λίγο πιπέρι. Αλείφετε εσωτερικά με τη μουστάρδα και το βερμούτ, και προσθέτετε όλα τα υλικά της γέμισης. Τυλίγετε την πανσέτα σε ρολό και τη δένετε με σπάγκο. Σουρώνετε τη μαρινάδα και την κρατάτε σε ένα σκεύος. Με τη βοήθεια ενός πινέλου, αλείφετε την μπριζόλα με το μείγμα μουστάρδας-πετιμεζιού. Βάζετε το φαγητό στο ταψί και γύρω γύρω σκορπάτε τα βερίκοκα. Αδειάζετε 1 ½ νεροπότηρο μαρινάδα στον πάτο του ταψιού, βάζετε το φαγητό στο φούρνο σκεπασμένο με λαδόκολλα και το ψήνετε για 1 ½ ώρα περίπου στους 180 οC. Αφαιρείτε τη λαδόκολλα και ψήνετε ακόμα 1 ώρα, μέχρι το κρέας να γίνει μαλακό και τρυφερό. Αν η μαρινάδα εξατμιστεί, προσθέστε λίγη ακόμα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του ψησίματος, αλείφετε το κρέας με το μείγμα μουστάρδας-πετιμεζιού ανά 1 ώρα περίπου. Όταν ετοιμαστεί, το σερβίρετε ολόκληρο σε πιατέλα και το γαρνίρετε με τα ψημένα βερίκοκα. Σουρώνετε τη σάλτσα που μαζεύτηκε στο ταψί και την βάζετε σε σαλτσιέρα για να συνοδεύσει την πανσέτα.

82

ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

Όταν η θρησκεία υποκινεί το μίσος…

Η διαφορά ανάμεσα στην πίστη και την πεποίθηση είναι ότι η πεποίθηση μπορεί να συζητηθεί, είναι ανοικτή στο διάλογο ή την αντιπαράθεση επιχειρημάτων. Η πίστη δεν συζητά τίποτε: Υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν και εκείνοι που δεν πιστεύουν. Απορρίπτω την πολιτική πλευρά της θρησκείας, αλλά σέβομαι την πολιτισμική και την πνευματική της πλευρά. Ίσως επειδή σέβομαι a priori όλους τους πολιτισμούς και επειδή υπάρχουν πιστοί που δεν καταπιέζουν τους άλλους και μάλιστα αντλούν από τη θρησκεία τη δύναμη να γίνονται λίγο καλύτεροι. Όσο για το νόημα της ζωής, ανεξάρτητα από την όποια θρησκεία, οφείλουμε να το υπερασπιζόμαστε αναφερόμενοι στο γενικό καλό. Γιατί ο ουμανισμός είναι μια γλώσσα που ενώνει τους ανθρώπους αντί να τους χωρίζει. Συχνά οι πιστοί περιορίζουν τον ουμανισμό σε μια πολύ προσγειωμένη ιδεολογία για να υπογραμμίσουν την υπερβατική πλευρά της πίστης. Όμως το να πιστεύεις στους ανθρώπους είναι από μόνο του μια υπέρβαση! Καρολίν Φουρέστ, δοκιμιογράφος και δημοσιογράφος, πρώην συνεργάτιδα στο σατιρικό περιοδικό «Charlie Hebdo»

速

2010

– Mark Squires, Robert Parker’s Wine Advocate, 91 points – Tara Thomas Wine & Spirits, 92 points – Markus Del Monego & Andreas Larsson, Prowein 2014, Tasted 100% Blind, 90 points – Jancis Robinson, 18/20 for the Wine Society – Gold medal at AWC Vienna 2014 – SommSelect, selection of the day «Mαγική χρονιά το 2010 για τον Μέγα Οίνο και τον Γιώργο Σκούρα!» skouras.gr