10 minute read
CASUS
Een 17-jarig meisje dat van een vrolijke meid naar een teruggetrokken tiener veranderd is, meldt zich bij de Crisisdienst vanwege suïcidale gedachten tijdens de COVID-19-pandemie. Eenzaamheid lijkt een grote rol te spelen in de klachten die zij ervaart. Sinds de uitbraak van het virus zijn er verschillende restrictiemaatregelen ingezet om verspreiding te voorkomen. De coronacrisis en de bijbehorende sociale restrictiemaatregelen hebben een grote impact gehad op jongeren. Zij voelen zich eenzaam, somber en ervaren meer suïcidale gedachten. De verwachting is dat het aantal jongeren met een depressie de aankomende tijd zal toenemen, ondanks dat het gewone leven weer opgepakt kan worden.
Jihane Özkal-Karmaoui, Tim Walrave
J. Özkal-Karmaoui, AIOS Psychiatrie Mediant GGZ T.R.W.M. Walrave, psychiater en A-opleider Mediant GGZ, Enschede.
Zie voor de cv’s van de auteurs: www.psyfar.nl.
Leerdoelen
Na het lezen van dit artikel ■ is uw kennis met betrekking tot de corona pandemie als gevolg van de toegenomen depressie onder de jeugd vergroot ■ herkent u sneller depressieve klachten bij jongeren ■ kunt u de verschillende behandelopties benoemen bij depressie bij adolescenten
Inleiding
De coronacrisis heeft een enorme invloed gehad op het geestelijke welzijn bij jongeren. Maar liefst één op de zeven Nederlandse jongeren had voor de pandemie depressieve klachten. Dat aantal is tijdens de crisis fors verhoogd. De prevalentie van stemmingsstoornissen in de puberteit wordt geschat op 1520%.4 Paniekaanvallen, angstklachten, slaapproblemen en mindere schoolprestatie3 zijn het gevolg. Door de pandemie moesten er wereldwijd drastische veranderingen plaatsvinden. Scholen gingen dicht, sociale contacten namen af, men moest in thuisquarantaine en een groot aantal landen, waaronder Nederland, ging in lockdown. De verwachting is dat het aantal jongeren dat kampt met een depressie is toegenomen door de coronapandemie. Het doel van dit artikel is inzicht te geven in de gevolgen die een crisistijd heeft op de geestelijke gezondheid van kwetsbare jongeren, de klachten die jongeren ervaren bij een depressie en de verschillende behandelopties die er zijn bij depressie bij jongeren.
Depressie onder de jeugd
Een depressie bij adolescenten verschilt qua symptomatologie principieel niet van een depressie bij volwassenen, maar het klinisch beeld kan wel wezenlijk
Casus
Myrthe is een 17-jarig meisje dat door de lockdown ernstig depressief is geworden. Zij wordt door de huisarts verwezen naar de Crisisdienst vanwege haar actieve en concrete plannen om suïcide te plegen. Myrthe geeft aan dat zij sinds half maart 2020 een sombere stemming heeft, in deze periode is de relatie met haar vriendje uitgegaan. Sindsdien heeft zij het gevoel dat zij niet goed genoeg is. De somberheid is toen toegenomen, haar eetlust is verminderd, zij slaapt erg slecht en zij kan zich moeilijk concentreren. Sinds eind maart 2020 ziet Myrthe haar vrienden niet meer zo vaak, zij kan niet meer gaan sporten omdat de sportscholen dichtgingen en uiteindelijk kan zij ook niet meer naar school omdat de scholen dicht moesten. Myrthe zit in de vijfde klas havo en moet dit jaar eindexamen doen. Zij vertelt dat haar cijfers vorig jaar afnamen en dat zij denkt de eindexamens dit jaar niet te halen. Thuis heeft zij twee broertjes van 13 en 15 jaar die thuisonderwijs moeten volgen. Haar ouders moeten vanwege de pandemie en de lockdown ook thuis werken. Zij vertelt dat het thuis best moeizaam gaat met het thuisonderwijs. Er zijn ook vaker ruzies binnen het gezin, tussen Myrthe en haar broertjes, maar ook tussen de beide ouders zijn er woordenwisselingen en ruzies. Om alles te vergeten en om de stress van de naderende eindexamens te doen vergeten, begint Myrthe alcohol te drinken. Hierdoor kan zij wel in slaap vallen, maar heeft zij veel moeite om ’s ochtends uit bed te komen. Dit kost haar uiteindelijk haar bijbaantje als caissière, omdat ze zich vaak verslaapt. We zien dat er bij Myrthe sprake is van een ernstige depressie waarbij de luxerende factor een relatiebreuk met haar vriend is en de aanhoudende factor eenzaamheid door de restrictiemaatregelen tegen het coronavirus. Daarnaast is de thuissituatie een belangrijke bron van stress, vooral omdat er nu ook grote spanningen tussen haar ouders lijken te bestaan. Gezien het ernstige klinische beeld bij Myrthe en de persisterende suïcidale ideaties met uitgedachte plannen wordt besloten om haar te behandelen met sertraline. In de daaropvolgende drie weken verbetert de stemming van Myrthe aanzienlijk, waarna de sertraline uiteindelijk op 150 mg per dag ingesteld wordt. Naast medicamenteuze behandeling krijgt zij psychotherapie en wordt zij wekelijks gemonitord. Zij is geminderd met het consumeren van alcohol, het lukt haar nog niet om volledig te stoppen. Nu de coronamaatregelen versoepeld zijn, ziet zij haar vrienden vaker en kan zij tweemaal per week fysiek naar school. Ze merkt dat zij zich minder somber voelt, geen suïcidale gedachten meer ervaart, zich beter kan concentreren en ook beter slaapt. Zij heeft echter nog steeds het gevoel dat anderen beter zijn dan zij. Myrthe is verwezen naar de poli Stemming & Angststoornissen voor verdere behandeling, maar aangezien de wachtlijsten dit jaar erg zijn toegenomen, blijft zij voor een overbruggingsbehandeling bij de Crisisdienst.
anders zijn. Kenmerkend voor een depressieve stoornis zijn rusteloosheid, een sombere stemming, een verminderd gevoel van eigenwaarde en concentratieproblemen. Iemand die depressief is, beleeft nergens meer plezier aan (anhedonie) en heeft weinig energie om iets te ondernemen. Bij jongeren wordt een depressie vaak minder goed herkend omdat zij doorgaans niet het typische gedrag van depressieve volwassenen laten zien. Jongeren met een depressie zijn vaak prikkelbaar en ze hebben geen lol meer in activiteiten die ze eerder wel leuk vonden. De depressieve stemming staat niet als symptoom op de voorgrond, maar wel de prikkelbare stemming, de dysforie en de agitatie. De manier waarop de kernsymptomen tot uiting komen, verschilt per leeftijd en in verschillende ontwikkelingsfasen worden andere begeleidende verschijnselen gezien. Het risico is dat de depressie niet op tijd herkend wordt door de omgeving maar ook niet door de zorgverleners.4,5 Bij jongeren gaat een depressie vaak gepaard met leeren gedragsproblemen. Daarnaast kunnen jongeren met een depressie klachten hebben die ook voorkomen bij depressieve volwassenen: slaapproblemen, vermoeidheid, boosheid en prikkelbaarheid, verminderde of juist vermeerderde eetlust, angst en concentratieproblemen, lichamelijke klachten en ook stemmingswisselingen. Ook worden bij adolescenten gevoelens van hopeloosheid gezien. Deze jongeren hebben vaak een negatief zelfbeeld; zij vinden zichzelf niets waard. Deze gedachten gaan meestal samen met suïcidale gedachten. Bij adolescenten worden dikwijls ook gedragsstoornissen en middelenmisbruik gezien. Daarnaast worden onder de adolescenten vaak comorbide stoornissen gezien, zoals angststoornissen en dan voornamelijk de sociale angststoornissen en de gegeneraliseerde angststoornis. Om van een depressieve stoornis te kunnen spreken, moeten verschillende van deze symptomen gedurende minstens twee weken voorkomen.5
De prevalentie van depressie onder adolescenten wordt geschat op ongeveer 1520%, waarbij het in deze levensfase tweemaal vaker voorkomt bij meisjes dan bij jongens.6 Een ernstige depressieve episode bij adolescenten duurt gemiddeld zeven à acht maanden. Van een lichtere vorm is de gemiddelde duur één tot twee maanden. Indien een depressie voor het eerst in de adolescentie optreedt, is de kans op herhaling in de volwassenheid erg groot.4 Het is daarom van belang dat de depressie op tijd herkend wordt en op tijd behandeld wordt. Daarnaast dienen behandelaars rekening te houden met een toename van het aantal adolescenten met een depressie na de pandemie.
Depressie en COVID-19
Voordat de pandemie uitbrak, waren er al verschillende onderzoeken gedaan naar depressie onder de jeugd en de risicofactoren die er zijn voor het krijgen van een depressie onder jongvolwassenen. Verschillende onderzoeken kwamen tot de conclusie dat eenzaamheid een voorspellende waarde heeft voor het krijgen van psychische klachten bij adolescenten. Daarbij kwam naar voren dat eenzaamheid de grootste risicofactor is voor het krijgen van specifiek een depressie op de adolescente leeftijd en later ook in de volwassenheid.7 Vooral de duur van de eenzaamheid lijkt een voorspeller te zijn voor het krijgen van psychische klachten in de toekomst. Gedurende de pandemie is eenzaamheid een belangrijke thema geworden: scholen gingen dicht, leerlingen moesten onlineonderwijs volgen vanuit huis en hadden weinig tot geen sociale contacten meer. De mogelijkheden voor activiteiten voor de jeugd rond sport, horecabezoek, muziek en winkelen waren zeer beperkt. Daarnaast ontstonden er met de coronamaatregelen grote zorgen over de toename van het aantal kwetsbare jongeren in een moeilijke thuissituatie, waar onder andere huiselijk geweld voorkomt. Ongeveer 40 000 kinderen hebben te maken gehad met mishandeling tijdens de eerste lockdown in Nederland, die half maart 2020 begon. Dat zijn er 25 000 meer dan in dezelfde periode, zonder lockdown, in 2017.8 Jongeren kregen vooral te maken met emotionele verwaarlozing en waren getuige van huiselijk geweld. We weten uit voorgaande onderzoeken dat mishandeling en verwaarlozing op jonge leeftijd een risicofactor vormen voor het ontwikkelen van angst en depressieve stoornissen op volwassen leeftijd.2 Ook nam het aantal gesprekken met de Kindertelefoon aanzienlijk toe tijdens de lockdown,
ook het aantal gesprekken over huiselijk geweld nam aanzienlijk toe. Daarnaast gaan de gesprekken nu vaker over psychische problemen als depressieve klachten, eenzaamheid en suïcidaliteit.9 De verwachting is daarom dat het aantal adolescenten met een depressie de komende jaren zal toenemen als gevolg van de wereldwijde pandemie.
Behandeling depressie
Bij een depressieve stoornis bij adolescenten is cognitieve gedragstherapie (CGT) of interpersoonlijke psychotherapie (IPT) altijd de behandeling van eerste voorkeur. Bij een matig ernstige depressie wordt meestal gekozen voor een combinatiebehandeling met psychotherapie en medicatie zodat het herstel sneller verloopt. Bij een ernstige depressie is de behandeling van voorkeur meestal de combinatie van medicatie en CGT,5,6 dit was ook het geval in de casus. Bij ernstige depressies bij adolescenten wordt behandeling met SSRI’s aanbevolen. Volgens de NICErichtlijn is fluoxetine het middel van eerste keus bij de behandeling van depressie bij kinderen en adolescenten en wordt sertraline of citalopram als tweedelijns SSRI aanbevolen bij adolescenten met depressie. Andere belangrijke SSRI’s zijn fluvoxamine, paroxetine en escitalopram. In de casus werd sertraline als middel van eerste keus gebruikt. Deze afweging werd gemaakt in goed overleg met Myrthe en haar ouders omdat een familielid goed gereageerd heeft op sertraline. Gedurende de behandeling moet er rekening gehouden worden met een verhoogd risico op suïcidale gedachten of een suïcidepoging. In deze cruciale periode is het daarom van belang om de jongeren wekelijks te zien en nauwkeurig te volgen. Indien de behandeling effectief is, moet deze ten minste zes maanden worden voortgezet. Afbouw kan daarna geleidelijk plaatsvinden in vier tot zes weken. Als er geen respons is op het middel, kan na twaalf weken een tweede SSRI overwogen worden. Behandeling met tricyclische antidepressiva (TCA’s) bij jongeren met een depressie wordt niet aangeraden vanwege de verminderde werkzaamheid bij jongeren en de vele bijwerkingen.10
Conclusie
De coronapandemie en de maatregelen ter voorkoming van de verspreiding van het virus, hebben een grote impact gehad op de mentale gezondheid onder jongeren. Het hebben van sociale contacten draagt voor een belangrijk deel bij aan de gezonde ontwikkeling van adolescenten. Door de coronapandemie missen de jongeren de sociale contacten, een groot aantal activiteiten en onderwijs op locatie. Ze voelen zich eenzaam en depressief. Dit kan voor ouders moeilijk te herkennen zijn omdat een depressie bij jongeren zich anders uit dan bij volwassenen. Daarnaast zijn kinderen vaak loyaal naar ouders toe en laten ze soms weinig blijken. Het gevaar bestaat dat, net zoals bij Myrthe, de depressie zo ernstig wordt dat er zelfs sprake is van suïcidaliteit. We weten dat de pandemie voor iedereen een grote impact heeft, maar we moeten extra alert zijn voor een toename van depressies onder de jongeren, ook wanneer het normale leven weer wordt opgepakt. Door een depressie onder de jeugd sneller te herkennen, kan deze groep sneller sociale hulp, psychologische hulp en psychiatrische hulp krijgen voor een voorspoedig herstel.
Literatuur
1. Chen F, Zheng D, Liu J, et al. Depression and anxiety among adolescents during COVID-19: A cross-sectional study. Brain
Behav Immun 2020;88:36-8. 2. Marques de Miranda D, da Silva Athanasio B, Sena Oliveira AC, et al. How is COVID-19 pandemic impacting mental health of children and adolescents? IJDRR 2020;51:101845. 7. GGZ. Multidisciplinaire richtlijn Depressie bij jeugd Addendum, 2009. Beschikbaar via: https://assets-sites.trimbos.nl/ docs/1e4da111-1203-4bab-bba4-2a6897f163ee.pdf 8. Bergh VW van den, Roobol TH. Antidepressiva bij jongeren Een passend middel bij een ernstige kwaal. Psyfar 2017;12(4):18-26. 9. Loades ME, Chatburn E, Higson-Sweeney N, et al. Rapid systematic review: The impact of social isolation and loneliness on the mental health of children and adolescents in the context of COVID-19. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2020;59:1218-39.
Voor de volledige literatuurlijst wordt verwezen naar www.psyfar.nl.
De auteurs hebben geen financiële banden die betrekking hebben op dit onderwerp.
