Logopedia ma wiele twarzy, CZYLI CO ROBI LOGOPEDA I JAK MOŻE POMÓC

Zawód logopedy kojarzy się większości osób z terapią zaburzonej artykulacji. Rodzice pukają do drzwi gabinetu, gdy ich dziecko nadal nie wymawia głoski „R”. Warto jednak wiedzieć, że jest to o wiele szersza dziedzina, która zajmuje się nie tylko diagnozowaniem i leczeniem mowy. Po pierwsze obejmuje swoją pracą terapeutyczną ludzi w każdym wieku.

TEKST:

MGR MONIKA INGLOT

NEUROLOGOPEDA ZE SZPITALA SPECJALISTYCZNEGO PRO-FAMILIA

Wczesna interwencja logopedyczna

Rozpoczyna się już od momentu narodzin i prowadzona jest intensywnie do 3. roku życia dziecka, kiedy to układ nerwowy jest najbardziej chłonny i podatny na rozwój. To ocena, diagnoza oraz proces wprowadzania i utrwalania odpowiednich metod terapeutycznych niezbędnych do budowania prawidłowych funkcji poboru pokarmu, sprawności artykulatorów, rozwijania kompetencji komunikacyjnych, społecznych, poznawczych i słuchowych.

• urodziły się z wadami anatomicznymi jamy ustnej (np. rozszczep wargi i/lub podniebienia, makroglosja);

• urodziły się z wadami genetycznymi (np. Trisomia 21);

• urodziły się z dysfunkcjami o następstwach neurologicznych (np. MPD);

• wykazują nieprawidłową budowę narządów artykulacyjnych (np. skrócenie

Etap rozwoju płodowego Rozwój mowy w tym okresie

7. tydzień układ nerwowy reguluje pracę układu mięśniowego, mięśnie i nerwy zaczynają ze sobą współpracować, koordynacja ruchów ma początek w ruchach wargi górnej

12. tydzień otwieranie i zamykanie ust, pojawia się ruch podnoszenia górnej wargi, co jest początkiem rozwoju odruchu ssania

14. tydzień mięśnie odpowiedzialne po narodzinach za oddychanie, fonację, chwytanie ssanie rozpoczynają swoją pracę

17. tydzień dziecko ćwiczy odruchy ssania – wysuwa wargi do przodu, ssie palec

3. miesiąc ćwiczenia odruchu oddychania i mówienia poprzez intensywne połykanie i wypieranie wód płodowych, dziecko gotowe jest do płaczu na wypadek przedwczesnych narodzin miesiąc reakcje na bodźce dźwiękowe, odbieranie dźwięków na drodze pozaakustycznej – rytm, natężenie, melodię, akcent; dziecko słyszy bicie serca matki, jej głos, śpiew, ale też poznaje dźwięki otoczenia

Czynności prelingwalne, czyli te, które powstają przed opanowaniem języka (I. Stecko)

Warto wiedzieć, że funkcje te kształtują się już w okresie płodowym i określane są etapem przygotowawczym. To już w łonie matki dziecko uczy się połykania, ssania, szukania pokarmu, poruszania wargami, ale też doskonali między innymi swój słuch, poprzez poznawanie melodii, akcentu, barwy i tonu głosu swoich rodziców.

Kiedy wczesna interwencja logopedyczna jest konieczna?

Istnieje wiele czynników, których działanie ma niepożądany wpływ na rozwój mowy i psycho-poznawczy dziecka. Im wcześniej nastąpi rozpoznanie nieprawidłowości, tym szybsza i bardziej skuteczna będzie pomoc. Szczególną opieką logopedyczną obejmuje się dzieci, które:

• wykazują nieprawidłowości w wywiadzie prenatalnym i okołoporodowym;

• są wcześniakami z niską masą urodzeniową;

Funkcje pokarmowe

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, optymalne jest wyłączne karmienie piersią do ukończenia przez dziecko 6. miesiąca życia. Jest to moment rozszerzenia diety i wprowadzenia pierwszej łyżeczki. U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym pokarmy o konsystencji puree można wprowadzić po ukończeniu 5. miesiąca życia. W przypadku dzieci, które mają alergie pokarmowe, zaleca się pozostanie przy karmieniu piersią do 9. miesiąca życia. Jeżeli jednak z jakiegoś powodu karmienie piersią jest niemożliwe, skontaktuj się z logopedą, by dobrać odpowiednie akcesoria do alternatywnej podaży pokarmu. Po 12 m. życia powinno nastąpić zakończenie karmienia nocnego. Proponuje się, by pobór pokarmu przez smoczek nie trwał dłużej niż do 18. miesiąca życia. Ta sama zasada dotyczy stosowania smoczka uspokajacza. W innym przypadku, przetrwały odruch ssania będzie miał niekorzystny wpływ na pozycję spoczynkową języka, tor oddychania i układ zgryzu. W konsekwencji przełożyć się to może na jakościowy i ilościowy rozwój mowy.

Etapy rozwoju mowy (wg Kaczmarka)

• OKRES MELODII (0.-1. rok życia) – ma swój początek wraz z chwilą narodzin, kiedy to dziecko wydaje z siebie pierwszy krzyk i płacz. Pierwszy krzyk jest dowodem na sprawność więzadeł głosowych. Około 2.-3. miesiąca życia pojawia się głużenie (nieświadome wydawanie dźwięków), co pozwala na bezwarunkowy trening narządów mowy. Pojawiają się również pierwsze przypadkowe głoski, przypominające „k, g, h”, a także samogłoski. Około 6. miesiąca życia głużenie zastępowane jest gaworzeniem, które jest już zabiegiem świadomym. Dziecko celowo wydaje dźwięki, naśladując to, co usłyszy. Gaworzenie uznawane jest za trening słuchowy.

• OKRES WYRAZU (1.-2. rok życia) – pojawiają się prawie wszystkie samogłoski i wiele spółgłosek („p, pi, b, bi, m, mi, t, d, n, l”), ponadto onomatopeje (dźwięki naśladowcze), a także proste wyrazy dwusylabowe (mama, tata, baba, dada).

• OKRES ZDANIA (2.-3. rok życia) – dziecko wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski. Pod koniec okresu zdania pojawiają się dźwięki syczące („s, z, c, dz”), a niekiedy szumiące („sz, rz, cz, dż”), dziecko przyswaja pierwsze reguły gramatyczne, a jego mowa jest w dużej mierze zrozumiała.

• Ogranicz lub wyłącz z życia codziennego urządzenia elektroniczne

• Wsłuchuj się, obserwuj i wzmacniaj indywidualne cechy dziecka

• Szanuj potrzeby dziecka

• Stawiaj granice

Nie ma wątpliwości, że wczesna interwencja logopedyczna wymaga holistycznego i interdyscyplinarnego podejścia do każdego dziecka. Nie ma również wątpliwości, że dobry diagnosta wyizoluje ewentualny problem, zdefiniuje jego charakter i zaleci przebieg procesu rehabilitacyjnego i terapeutycznego. Nie oznacza to jednak, że należy skupiać się wyłącznie na wykrywaniu nieprawidłowości. Zawsze znacznie korzystniejsze, oprócz wyłonienia deficytów rozwojowych, będzie poszukanie mocnych stron i podjęcie próby ich wzmocnienia. W każdym z nas jest coś niepowtarzalnego, indywidualnego i wartego uwagi. Zadbajmy o to.

Skonsultuj się z neurologopedą, gdy:

1. Twoje dziecko ma problem z jedzeniem

2. Obserwujesz u swojego dziecka opóźnienie psychoruchowe

3. Twoje dziecko nie rozwija funkcji przedjęzykowych niezbędnych do nauki mowy (nie głuży, nie gaworzy)

4. Twoje dziecko ma problem z mówieniem - dwuletnie lub starsze nie mówi wcale lub mówi bardzo mało i niewyraźnie, wa wadę wymowy wędzidełka języka i wargi górnej, nieprawidłowe wysklepienie podniebienia);

• przeszły niepomyślną ocenę audiometryczną słuchu (od kilku lat w Polsce jest to obowiązkowe i standardowe badanie przeprowadzane u każdego noworodka);

• prezentują obniżoną sprawność odruchów: ssania, szukania, zamykania i otwierania ust, wypychania języka, połykania, odwracania głowy;

• posiadają obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe oraz asymetrię ogólną lub występującą w obszarze ustno-twarzowym.

• OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ (3.-7. rok życia) – dziecko potrafi już swobodnie rozmawiać, buduje wypowiedzi spontaniczne, opowieściowe i dialogowe. Mogą pojawić się metatezy (przestawianie głosek lub sylab w wyrazach), kontaminacje (łączenie dwóch wyrazów w jeden, np. posmarować masłem – „pomasłować”) oraz asymilacje (upodobnienia – zamiast koszyczek – „koszyszek”).

Wymienione okresy nie zawsze przechodzą płynnie z jednego w kolejny. Powodem jest oczywiście indywidualizacja przebiegu rozwoju o różnym podłożu wyjściowym i pomimo dokładania wszelkich starań, niejednokrotnie nie mamy wpływu na przebieg zachodzących zmian i procesów. Czy coś jednak możemy zrobić?

Rodzicu! Bądź uważny na swoje dziecko!

• Mów wolno i wyraźnie

• Nie zdrabniaj słów

• Czytaj i opowiadaj

• Baw się dźwiękiem

• Stosuj bogatą mimikę twarzy i gesty

• Wprowadź zabawy paluszkowe

5. Twoje dziecko nadmiernie się ślini, ma zawsze uchyloną buzię, wystawia język, nie oddycha przez nos

6. Twoje dziecko nie wskazuje paluszkiem, nie reaguje na imię, nie wykazuje zainteresowania otoczeniem

7. Ktoś z rodziny i twoich bliskich ma zaburzenia mowy

Neurologopedia u dorosłych

Zaburzenia komunikacyjne występują również u osób dorosłych (afazja, dysartria). Najczęstszą przyczyną są następstwa chorób neurologicznych, ale również urazowych w konsekwencji wypadków. Do głównych przyczyn możemy zaliczyć: udar mózgu, guz mózgu, uraz czaszkowo-mózgowy oraz postępujące choroby degeneracyjne.