2008-2010_16_Pougaridou Anna by Pro.Syn.Apo

Στοά Σαούλ

The Saul Shopping Arcade

Διερεύνηση δυνατοτήτων προστασίας και επανάχρησης ενός κτιριακού τύπου στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης

Investigation of preservation and reuse options of a building type in the historical center of Thessaloniki

Διπλωματική εργασία Άννα Πουγαρίδου Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Anna Pougaridou Architect Engineer

Επιβλέποντες Αλεξάνδρα Καραδήμου-Γερόλυμπου Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Alexandra Karademou-Yerolympos Professor, School of Architecture

Μιχαήλ Νομικός Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Michael Nomikos Professor, School of Architecture

16 H διαχρονική εξέλιξη ενός οικοδομικού τετραγώνου στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης και ταυτόχρονα η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στη μετάπλαση του αστικού χώρου και του τρόπου που αυτή επηρεάζει και «επιβάλλεται» στη μορφολογία των κτιριακών τύπων της πόλης, και συγκεκριμένα αυτού της εμπορικής στοάς, αποτελεί το αντικείμενο της εργασίας αυτής. Το συγκρότημα της στοάς Σαούλ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κτιριακού συνόλου που η μορφή του συνδέεται με την εξέλιξη του αστικού χώρου. Το 1867, στο πλαίσιο των επεμβάσεων για την αναδιοργάνωση και τον εξωραϊσμό της πόλης, διανοίγεται η οδός Σαμπρή Πασά (Βενιζέλου) που συγκεντρώνει τις κύριες εμπορικές δραστηριότητες. Σε αυτόν το σημαντικό εμπορικό άξονα της πόλης, ο Σαούλ Μοδιάνο, κτίζει μεταξύ 1867-1879 την Cité Saül, μία μικρή «πόλη εμπορίου» μέσα στη μεγάλη, τη Θεσσαλονίκη. Η σημερινή μορφή και η οργάνωση του χώρου της στοάς Σαούλ είναι το εξελικτικό αποτέλεσμα της αναμόρφωσης του ιστού της πόλης μετά την πυρκαγιά του

01 97

The subject of this work is the timeless evolution of a city block in the historical center of Thessaloniki and simultaneously the investigation of the relationship between the transformation of urban space and how it affects and it is imposed on the morphology of the building types of the city, particularly that of the commercial arcade. The Saul Shopping Arcade is a typical example of a building complex whose form is directly related to the development of urban space. In 1867, as part of the interventions for the reorganization and the embellishment of the city, Sabri Pasa street (nowadays Venizelou street) was designed and gathered the main commercial activities. In this important commercial quarter of the city Saul Modiano built between 1867 and 1879 the so-called Cité Saül, a small “city of commerce” within the greater one, Thessaloniki. The present-day form and spatial organization of the Saul Shopping Arcade is the evolutionary result of the rehabilitation of the city after the fire of 1917. With

01 Η αρχική στοά Σαούλ πριν από την πυρκαγιά του 1917 (Πηγή αεροφωτογραφίας: Καραδήμου-Γερόλυμπου, Αλ., 2002. Το χρονικό της μεγάλης πυρκαγιάς - Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 1917. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, σ. 55). The original Saul Shopping Arcade before the fire of 1917 (Aerial view courtesy: Karademou-Yerolympos, Al., 2002. Το χρονικό της μεγάλης πυρκαγιάς - Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 1917. Thessaloniki: University Studio Press, p. 55).

Δ.Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ ΜΝΗΜΕΊΩΝ». ΘΈΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ 2008-2010 I.P.P.S. “PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF ARCHITECTURAL MONUMENTS”. INTERDISCIPLINARY COLLABORATION STUDIO PROJECTS & POSTGRADUATE THESES 2008-2010

1917. Με την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου του Hébrard, το περίγραμμα της στοάς στις οδούς Βενιζέλου και Βασιλέως Ηρακλείου διατηρείται στην ίδια θέση, ενώ με τη διάνοιξη της Ερμού και της Ίωνος Δραγούμη (τότε Μεγάλου Αλεξάνδρου) ρυμοτομείται μεγάλο τμήμα της. Στο νέο σχέδιο ρυμοτομίας, η στοά Σαούλ καταλαμβάνει ολόκληρο σχεδόν το οικοδομικό τετράγωνο 125 της πυρίκαυστης ζώνης, εκτός από το οικόπεδο στη συμβολή των οδών Βενιζέλου και Βασιλέως Ηρακλείου, στο οποίο θα οικοδομηθεί το μέγαρο Κοέν, μεταγενέστερα γνωστό ως «Ερμείον». Στον επανασχεδιασμό της ενσωματώνονται στοιχεία της αρχικής, προ του 1917, στοάς, ενώ παράλληλα επιχειρείται να εφαρμοστεί η τυπολογία και το κτιριολογικό πρόγραμμα των ευρωπαϊκών εμπορικών στοών του 19ου αιώνα. Με τη μελέτη αυτή γίνεται μια προσπάθεια να ερμηνευτεί η σύγχρονη δομή του συγκροτήματος της στοάς Σαούλ ως αποτέλεσμα των μεταλλαγών του οικοδομικού της τετραγώνου μέσα στο χρόνο. Με τη διερεύνηση αυτών των διαδικασιών, την κατανόησή τους και τη μελέτη των μηχανισμών που οδήγησαν στην υλοποιημένη κατάσταση του συγκροτήματος, επιδιώκεται η αναζήτηση πρακτικών ανατροπής τους. Προς αυτή την κατεύθυνση, διατυπώνεται ένα προγραμματικό πλαίσιο επεμβάσεων για την ανάπλαση και την επανάχρηση του οικοδομικού τετραγώνου. Γενικότερα, επιχειρείται ο επαναπροσδιορισμός της χωρικής οργάνωσης του συγκροτήματος, καθώς και της σχέσης δημόσιου - ιδιωτικού χώρου, εντός του τετραγώνου καθώς και με τις οδούς που το περιβάλλουν. Τέλος, μέσα από την αναδιάταξη - μετασχηματισμό των υφιστάμενων χρήσεων καθώς και τη διατύπωση προτάσεων για την ένταξη νέων χρήσεων και κατασκευών, επιδιώκεται η δημιουργία προϋποθέσεων για να εξασφαλιστεί, παράλληλα με την ανάδειξη του συγκροτήματος, η βιωσιμότητα του όποιου εγχειρήματος στο μέλλον. Στην εργασία αυτή διενεργήθηκε επιτόπια έρευνα για την αρχιτεκτονική τεκμηρίωση του συνόλου του συγκροτήματος, με συγκέντρωση στοιχείων για την υφιστάμενη κατάσταση του κτιριακού αποθέματος

the implementation of Hébrard’s plan, the outline of the arcade on Venizelou and Vasileos Irakliou streets maintains the same position, while the designing of Ermou and Ionos Dragoumi (former Megalou Alexandrou street) cuts out a large part of the arcade. In the new city plan, the Saul Shopping Arcade occupies almost the entire block 125 of Thessaloniki’s burnt zone, except for the building plot at the junction of Venizelou and Vasileos Irakliou streets, on which the Cohen's Mansion will be built, later known as “Ermion”. The redesigning of Saul’s Shopping Arcade incorporated elements of the original arcade, before the 1917 fire, with an attempt to apply the typology and the building program of the 19th century European commercial arcades. In this study, an attempt is made to interpret the current structure of the building complex as a result of the transformations of the particular city block throughout time. With the investigation of these processes, their understanding and the study of the mechanisms which led to the actual state of the complex, we seek to find practices to reverse them. In order to achieve that, an intervention planning framework is set for the renewal and reuse of the city block. In general, the redefinition of the spatial organization is intended both within the complex and in relation to public and private space within the block and the streets which surround it. Finally, through the redesigning - transformation of the current uses and proposals for the integration of new uses and structures, we aim to the creation of the necessary conditions which will ensure, along with the enhancement of the complex, the viability of any development project into the future.

02-03 Διαγράμματα κατανομής χρήσεων-βασικών κινήσεων, στάθμη ισογείου. Υφιστάμενη κατάσταση (αριστερά) και πρόταση (δεξιά). Diagram of uses and circulation on the ground floor: current state (left) and proposal (right).

03 98

ΆΝΝΑ ΠΟΥΓΑΡΊΔΟΥ - ΣΤΟΆ ΣΑΟΎΛ. ΔΙΕΡΕΎΝΗΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΉΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗΣ ΕΝΌΣ ΚΤΙΡΙΑΚΟΎ ΤΎΠΟΥ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΚΈΝΤΡΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ ANNA POUGARIDOU - THE SAUL SHOPPING ARCADE. INVESTIGATION OF PRESERVATION AND REUSE OPTIONS OF A BUILDING TYPE IN THE HISTORICAL CENTER OF THESSALONIKI

μέσα από τις ακόλουθες –παρουσιασμένες εδώ συνοπτικά– εργασίες: • αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις του περιγράμματος του οικοδομικού τετραγώνου και μετρήσεις των βασικών διαστάσεων των επιμέρους χώρων του • καταγραφή με περιγραφές, μετρήσεις και φωτογραφίες των υλικών και του τρόπου δόμησης καθώς και της παθολογίας των κατασκευών • διερεύνηση της τυπολογικής δομής και περιγραφή της οργάνωσης και της κατανομής των χρήσεων του συγκροτήματος· εδώ αποσαφηνίζονται τα όρια των δημόσιων καθώς και των ημι-δημόσιων ή ιδιωτικών χώρων του συγκροτήματος • εντοπισμός των αυθεντικών στοιχείων και κατασκευών καθώς και των αξιόλογων μορφολογικών του χαρακτηριστικών. Τα στοιχεία της έρευνας απεικονίστηκαν σε πλήρη σειρά αρχιτεκτονικών σχεδίων (τοπογραφικό, κατόψεις, τομές, αναπτύγματα όψεων και τρισδιάστατο μοντέλο του οικοδομικού τετραγώνου). Κλείνοντας, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι το συγκρότημα της στοάς Σαούλ, παρά το πλήθος των μεταγενέστερων –και ταυτόχρονα ανεξέλεγκτων– επεμβάσεων και την ολοένα και πιο επιβαρυμένη συνολική κατάσταση διατήρησής του, εξακολουθεί να αποτελεί ένα κτιριακό σύνολο με σημαντική ιστορική και συμβολική αξία που λειτουργεί ως ένας φορέας διατήρησης της συλλογικής μνήμης της πόλης, ως ένα ιστορικό ντοκουμέντο του εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης.

The present postgraduate thesis involved fieldwork conducted for the architectural documentation of the entire complex, gathering data for the current state of the building stock through the following –briefly presented here– tasks: • architectural measured drawings of the outline of the city block and measurements of key dimensions of its individual spaces • recording of the materials, the structural methods as well as the pathology of the constructions through descriptions, measurements and photographs • investigation of the typological structure and description of the arrangement and distribution of uses in the complex; here, the borders of public and semi-public or private spaces of the complex are clarified • identification of the original elements and constructions and of the major morphological characteristics of the complex. The survey data have been represented in a complete set of architectural drawings (site plan, floor plans, sections, street elevations and three-dimensional model of the city block). In the end, we would like to point out that the complex of the Saul Shopping Arcade, despite the number of subsequent –and at the same time uncontrolled– interventions and its increasingly aggravated overall conservation status, is still a building complex with significant historical and symbolic value, functioning as a carrier that maintains the collective memory of the city and as a historical document of the commercial center of Thessaloniki.

05 Τρισδιάστατη απεικόνιση συμβολής οδών Βενιζέλου και Ερμού. Venizelou and Ermou street junction, 3D view. 06 Τρισδιάστατη απεικόνιση περάσματος, οδός Ερμού. Ermou street passage, 3D view. 07 Τρισδιάστατη απεικόνιση περάσματος, οδός Ίωνος Δραγούμη. Ionos Dragoumi street passage, 3D view.

07 08

08-09 Τομές Τ1-Τ1 και Τ2-Τ2. Sections T1-T1 and T2-T2. 10 Όψη οδός Ερμού. Street elevation drawing (Ermou street).

11 Όψη οδός Βασιλέως Ηρακλείου. Street elevation drawing (Vasileos Irakliou street).

10 04 Σχεδιαστική απεικόνιση των οικοδομικών φάσεων του συγκροτήματος, στάθμη 1ου ορόφου. Σημειώνονται οι θέσεις κατασκευών της αρχικής στοάς. Drawing of the building phases of the complex (floor level). The positions of the original constructions in the arcade are indicated.

100