Συντήρηση και αποκατάσταση της «Μπλε Πολυκατοικίας» στα Εξάρχεια, Αθήνα
Conservation and restoration of the “Blue Apartment Building” at Exarheia, Athens
Διπλωματική εργασία Άλκηστη Δανιήλ Αρχιτέκτων Μηχανικός
Postgraduate thesis Alkisti Daniil Architect Engineer
Επιβλέπουσες Αλεξάνδρα Καραδήμου-Γερόλυμπου Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Supervisors Alexandra Karademou-Yerolympos Professor, School of Architecture
Κλαίρη Παλυβού Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Clairy Palyvou Professor, School of Architecture
02 Το κτίριο της «Μπλε Πολυκατοικίας» είναι ένα από τα σημαντικά της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του Μοντέρνου Κινήματος στην Ελλάδα στην εποχή του Μεσοπολέμου. Κτίστηκε το έτος 1933 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Κυριακούλη Παναγιωτάκου, ενώ το χρωματισμό της όψης ανέλαβε ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς. Το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο το έτος 1986 από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Η πολυκατοικία βρίσκεται επί των οδών Θεμιστοκλέους, Στουρνάρα και Αραχώβης, στην πλατεία Εξαρχείων στην Αθήνα, και αποτελείται από δύο διαφορετικά συγκροτήματα, τα οποία διαθέτουν ανεξάρτητες κύριες εισόδους επί των οδών Θεμιστοκλέους και Αραχώβης. Περιλαμβάνει υπόγειο, ισόγειο, πέντε ορόφους, ταράτσα, δώμα, δύο μεγάλους ακάλυπτους χώρους και τέσσερεις μικρότερους. Η συγκρότηση των κύριων όψεων της πολυκατοικίας αποτελεί μια εξαιρετικά αξιόλογη αρχιτεκτονική σύνθεση, σχεδιασμένη σύμφωνα με τις αρχές του Μοντέρνου Κινήματος. Τα κενά και τα πλήρη εναλλάσσονται ρυθμικά και συγκροτούν ένα χωρικό πεδίο που τεμαχίζεται σε επιφάνειες. Στον τελευταίο όροφο, η όψη βρίσκεται σε εσοχή και παίρνει τη μορφή μιας πτυχωτής επιφάνειας που αναδιπλώνεται και ολοκληρώνει τη σύνθεση. Το αρχικό βασικό χρώμα του κύριου όγκου του κτιρίου ήταν το μπλε, όπως αποδείχθηκε εργαστηριακά. Η Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη αναφέρει ότι ο Σπύρος Παπαλουκάς χρησιμοποίησε επίσης τερακότα. Στην επί τόπου έρευνα εντοπίστηκαν, εκτός από το μπλε, και δείγματα πράσινου χρώματος. Ο φέρων οργανισμός του είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Οι τοιχοποιίες κατασκευάζονται από διάτρητους οπτόπλινθους. Οι εσωτερικές τοιχοποιίες έχουν πά37
The “Blue Apartment Building” is one of the most important examples of the contemporary Greek architecture and a typical example of the Modern Movement in architecture in Greece during the Interwar period. It was built in 1933 by the architect Kiriakoulis Panayiotakos; the colouring of the elevations was accomplished by the painter Spyros Papaloukas. The building was declared as a preservable monument in 1986 by the Ministry of Environment, Energy and Climate Change. The Blue Apartment Building is situated on Themistokleous, Stournara and Arahovis streets, at Exarheia Square in Athens. It consists of two different blocks; one can enter the building by the two main entrances of the two blocks, on Themistokleous street and on Arahovis street. The building is developed in five levels; in addition it has basement and roof levels as well as six internal backyards. The articulation of the main elevations is an excellent architectural composition that corresponds to the principles of the Modern Movement. Mass and voids are organised rhythmically and they synthesise a spatial field that is divided into separate planes. At the fifth floor, the main façade is set backwards and takes the form of a folded plane. The original colour of the building was blue, as it was testified after laboratory research. Maro Kardamitse-Adame mentions that Spiros Papaloukas also used terracotta. In situ research revealed the existence of green samples as well, apart from the blue ones. The load bearing system of the building is made of reinforced concrete. The walls were constructed by mass produced fire-bricks (hollow units) and are coated with lime mortar both internally and externally; the thickness of the internal ones is 14-15 cm and of the external ones 24-25 cm. The floors at the floor lobbies are covered with marble, those of the primary spaces of the flats are
Δ.Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ ΜΝΗΜΕΊΩΝ». ΘΈΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ 2008-2010 I.P.P.S. “PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF ARCHITECTURAL MONUMENTS”. INTERDISCIPLINARY COLLABORATION STUDIO PROJECTS & POSTGRADUATE THESES 2008-2010
01
01 Η όψη του κτιρίου επί της οδού Θεμιστοκλέους, πλατεία Εξαρχείων, 1993 (Πηγή: ΑΝΑ Μουσείου Μπενάκη). The elevation of the building at Themistokleous str., Exarheia sq., 1993 (Photo courtesy: Benakis Museum Athens). 02 Η Μπλε Πολυκατοικία στην πλατεία Εξαρχείων (Πηγή: Αρχείο Αλκ. Δανιήλ). The Blue Apartment Building at Exarheia sq. (Photo courtesy: Alk. Daniil). 03 Η όψη του κτιρίου επί της οδού Θεμιστοκλέους το 2010 (Πηγή: Αρχείο Αλκ. Δανιήλ). The elevation of the building at Themistokleous str. in 2010 (Photo courtesy: Alk. Daniil).
02
03
38
ΑΛΚΗΣΤΗ ΔΑΝΙΗΛ - ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΤΗΣ «ΜΠΛΕ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΊΑΣ» ΣΤΑ ΕΞΆΡΧΕΙΑ, ΑΘΉΝΑ ALKISTI DANIIL - CONSERVATION AND RESTORATION OF THE “BLUE APARTMENT BUILDING” AT EXARHEIA, ATHENS
Δ.Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ ΜΝΗΜΕΊΩΝ». ΘΈΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ 2008-2010 I.P.P.S. “PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF ARCHITECTURAL MONUMENTS”. INTERDISCIPLINARY COLLABORATION STUDIO PROJECTS & POSTGRADUATE THESES 2008-2010
04
05α
05β
χος, επιχρισμένες, 14-15 εκ. και οι εξωτερικές 24-25 εκ., ενώ εσωτερικά και εξωτερικά επιχρίονται με κονίαμα που έχει ως βασικό συστατικό τον ασβέστη, όπως διαπιστώθηκε στο εργαστήριο. Τα δάπεδα στους προθαλάμους όλων των ορόφων επιστρώνονται με μαρμάρινες πλάκες, ενώ των κύριων χώρων και των δωματίων των διαμερισμάτων είναι ξύλινα παρκέτα δρυός και αυτά των βοηθητικών επιστρώνονται με μωσαϊκό. Όσον αφορά στα ανοίγματα, στην περιοχή των κύριων όψεων είναι ξύλινα με τα υαλωτά φύλλα ανασυρόμενα και με ρολά με ξύλινες περσίδες. Στην περιοχή των όψεων του ακάλυπτου τα ανοίγματα είναι ξύλινα και μεταλλικά, ενώ οι θύρες των κύριων εισόδων είναι από σωληνωτά μεταλλικά προφίλ και έχουν υαλωτά τμήματα. 39
06
07
08
09
04 Φθορές στις όψεις του κτιρίου επί της οδού Θεμιστοκλέους το 2010 (Πηγή: Αρχείο Αλκ. Δανιήλ). Decay on the elevation of the building at Themistokleous str. in 2010 (Photo courtesy: Alk. Daniil). 05α Δείγματα αυθεντικού χρώματος στην όψη (2010). Traces of the original colour on the building (2010). 05β Εικόνα μικροσκοπίου του αρχικού χρώματος από την εργαστηριακή ανάλυση. Microscope photograph of the original colour samples from the surface of the building.
covered with wood while the floors of the auxiliary spaces have mosaic. As far as the openings are concerned, those of the main façades are made of wood and glass and have wooden blinds while the main entrance doors are made of metal and glass. In our days the façades have heavy signs of wear and are badly preserved, despite the fact that the building is in use. The coatings of the walls are damaged and the authentic colours have been covered. The interior of the building is worn out too. What is more, special elements of the initial design program, such as the common space for the inhabitants at the terrace, have been removed and have been replaced by contemporary additions of new flats; as a result, the original design concept has been dramatically altered.
06 Κάτοψη ισογείου. Ground floor plan.
09 Κάτοψη 5ου ορόφου. 5th floor plan.
07 Κάτοψη 1ου ορόφου. 1st floor plan.
10 Τομή ΑΑ. Section AA.
08 Κάτοψη 4ου ορόφου. 4th floor plan.
11 Τομή BB. Section BB.
10
11
40
ΑΛΚΗΣΤΗ ΔΑΝΙΗΛ - ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΤΗΣ «ΜΠΛΕ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΊΑΣ» ΣΤΑ ΕΞΆΡΧΕΙΑ, ΑΘΉΝΑ ALKISTI DANIIL - CONSERVATION AND RESTORATION OF THE “BLUE APARTMENT BUILDING” AT EXARHEIA, ATHENS
12
12 Πρόταση αποκατάστασης: Όψη Α. Restoration proposal: Elevation A.
13
Δ.Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ ΜΝΗΜΕΊΩΝ». ΘΈΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ 2008-2010 I.P.P.S. “PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF ARCHITECTURAL MONUMENTS”. INTERDISCIPLINARY COLLABORATION STUDIO PROJECTS & POSTGRADUATE THESES 2008-2010
16
17
13 Πρόταση αποκατάστασης: Όψη Β. Restoration proposal: Elevation Β.
14
14 Κατασκευαστική τομή παραθύρου και πόρτας. Window and door detail section. 15
41
15 Κατασκευαστική τομή παραθύρου. Window detail section.
16 Τρισδιάστατη απεικόνιση πρότασης αποκατάστασης (μπλε). Restoration proposal - 3D view (blue option).
17 Τρισδιάστατη απεικόνιση πρότασης αποκατάστασης (μπλε και πράσινο). Restoration proposal - 3D view (blue and green option).
Σήμερα, αν και το κτίριο κατοικείται, οι όψεις είναι φθαρμένες και καθόλου καλά συντηρημένες. Τα επιχρίσματα παρουσιάζουν φθορές και τα αυθεντικά χρώματα έχουν σκεπαστεί. Υπάρχουν φθορές και εσωτερικά. Εξάλλου, πρωτοποριακά στοιχεία του αρχικού κτιριολογικού προγράμματος, όπως η τοποθέτηση εντευκτήριου-τόπου συνάθροισης των ενοίκων στην ταράτσα της πολυκατοικίας, έχουν καταργηθεί και στη θέση τους έγιναν προσθήκες νέων κατοικιών, αλλοιώνοντας το σκεπτικό του αρχικού σχεδιασμού. Η επί τόπου έρευνα έδειξε ότι ο βαθμός συντήρησης βαίνει ελαττούμενος από τους εσωτερικούς χώρους στους εξωτερικούς και από τους ιδιωτικούς στους κοινόχρηστους. Το κτίριο θα πρέπει να συντηρηθεί και να αποκατασταθεί. Η πρόταση συντήρησης και αποκατάστασης αφορά σε: α) επεμβάσεις αποκατάστασης των στοιχείων του φέροντος οργανισμού στην ταράτσα, το δώμα και το υπόγειο, β) στη συντήρηση και την αποκατάσταση των όψεων, δηλαδή στη συντήρηση και την αποκατάσταση των τοιχοποιιών, επιχρισμάτων, κουφωμάτων, κιγκλιδωμάτων και στηθαίων, καθώς και στην επαναφορά του αρχικού χρώματος στις όψεις, γ) στη συντήρηση των ορθομαρμαρώσεων και των επιστρώσεων των δαπέδων των χώρων, δ) στην αποκατάσταση και την εξυγίανση των ακάλυπτων χώρων και των περιοχών των φωταγωγών, ε) στην αποκατάσταση και την εξυγίανση των ιδιαίτερα βλαμμένων περιοχών (ταράτσα, δώμα, υπόγειο) και στ) στην καθαίρεση των προσθηκών που έχουν γίνει στην ταράτσα. Ακόμη, προτείνεται η ένταξη νέων χρήσεων στο υπόγειο και η επαναλειτουργία του χώρου του εντευκτηρίου στον 6ο όροφο με αντίστοιχη διαμόρφωση των νέων χώρων.
The proposal of preservation and restoration suggests different actions such as: a) interventions in the load bearing elements of the building at the terrace and the basement, b) conservation and restoration works at the façades including the restoration of the original colours, c) conservation and restoration works at the floors, the auxiliary spaces and the heavily damaged areas of the building (the terrace and the basement). In addition, the proposal suggests the removal of the contemporary additions at the roof level, as well as the incorporation of new uses at the basement and the re-introduction of the common space at the terrace.
42