2008-2010_6_Karagiorgos Fotis by Pro.Syn.Apo

Το μετόχι της Μονής Αγίου Παύλου στη Νέα Φώκαια Χαλκιδικής

The dependency of Hagios Pavlos Monastery in Nea Fokaia, Chalkidiki

Προστασία και ανάδειξη

Protection and enhancement

Διπλωματική εργασία Φώτιος Καραγιώργος Αρχιτέκτων Μηχανικός.

Postgraduate thesis Fotis Karagiorgos Architect Engineer

Επιβλέπουσα Κλαίρη Παλυβού Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Clairy Palyvou Professor, School of Architecture

06 Στον παραθαλάσσιο λόφο όπου σήμερα υψώνεται ο πύργος της Νέας Φώκαιας, υπολογίζεται ότι γύρω στο 5000 π.Χ. υπήρχε αξιόλογος προϊστορικός οικισμός, ο οποίος μέσα από διαδοχικές καταστροφές και αναγεννήσεις έζησε περίπου 3000 χρόνια. Με σημαντικότερες φάσεις του τη Νεολιθική και την Εποχή του Χαλκού, δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε εγκαταλείφθηκε οριστικά, αλλά φαίνεται ότι γύρω στο 1000 π.Χ. δεν υπήρχε πλέον. Τότε ο λόφος ήταν πολύ μεγαλύτερος προς την πλευρά της ακτής και η στάθμη της θάλασσας χαμηλότερη κατά 10 μ. τουλάχιστον, με αποτέλεσμα η ακτογραμμή να βρίσκεται πολύ πιο μακριά από τη σημερινή. Στοιχεία για τη συγκεκριμένη θέση από την αρχαιότητα και τη βυζαντινή περίοδο δεν έχουν διαπιστωθεί μέχρι τον 15ο αιώνα, αν και το αγίασμα του Αγίου Παύλου, νοτιοδυτικά του λόφου –στην πραγματικότητα αρχαίο ταφικό κτίσμα– πιστοποιεί ότι η περιοχή δεν ήταν ακατοίκητη. Οι πρώτες γραπτές πληροφορίες προέρχονται από ένα πρόσταγμα του 1407 του Ιωάννη Ζ΄ Παλαιολόγου με το οποίο ο αυτοκράτορας παραχώρησε στη μονή Αγίου Παύλου του Αγίου Όρους εκτάσεις και δικαιώματα χρήσεων της περιοχής. Κατά την Τουρκοκρατία η μονή διατήρησε την κυριότητα του μετοχίου. Στην Επανάσταση του 1821, ο Εμμανουήλ Παπάς χρησιμοποίησε τον πύργο ως στρατηγείο. Μετά την Επανάσταση, το μετόχι οργανώθηκε κτιριακά και πήρε τη μορφή ενός συγκροτήματος κτισμάτων γύρω από τον πύργο και το ναό των Αγίων Αποστόλων. Το 1923 παραχωρήθηκε στους πρόσφυγες, οι οποίοι συγκρότησαν το σημερινό οικισμό της Νέας Φώκαιας. Οι νέοι κάτοικοι χρησιμοποίησαν τα κτίσματα του μετοχίου τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους, ενώ λίγα χρόνια αργότερα τα κτίρια κατεδαφίστηκαν για να χρησιμοποιηθεί το υλικό τους σε νέα κτίσματα 55

On the coastal hill where now stands the tower of New Fokaia, it is estimated that a remarkable prehistoric settlement existed around 5000 BC, which through successive destruction and regeneration phases survived for about 3000 years. With major phases of occupation in the Neolithic and the Bronze Age, it is not known exactly when it was permanently abandoned, but it seems that around 1000 BC it no longer existed. At that time, the hill was bigger towards the coast and the sea level was at least 10 m lower and as a result the coastline was further away from the present tower. No information for this particular site is known throughout the antiquity and the Byzantine period until the 15th century AD, though the holy water of Hagios Pavlos, southwest of the hill –that actually corresponds with an ancient funerary building– certifies that the area was not uninhabited. The first written information comes from a command of the Emperor Ioannis VII Palaeologus in 1407, that grants to the monastery of Hagios Pavlos on Mount Athos the land rights and use of the particular area. During the period of the Turkish Rule, the Hagios Pavlos monastery retained the rights on this property. In the Greek Revolution of 1821, Emmanouil Papas used the tower as his headquarters. After the Revolution, the dependency was organized and took the form of a complex of buildings around the tower and the church of the Holy Apostles. In 1923 it was given to the refugees from Asia Minor who formed the present town of New Fokaia. These people used the buildings during the first years of their establishment, while a few years later the buildings were demolished to use the material in new constructions of the village. The buildings, which, as mentioned, were used by the refugees after 1923, survived until the decade of 1930, while after most of them were demolished, came the gradual deterioration of the rest.

Δ.Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ ΜΝΗΜΕΊΩΝ». ΘΈΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ 2008-2010 I.P.P.S. “PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF ARCHITECTURAL MONUMENTS”. INTERDISCIPLINARY COLLABORATION STUDIO PROJECTS & POSTGRADUATE THESES 2008-2010

του οικισμού. Τα κτίσματα που, όπως αναφέρθηκε, χρησιμοποίησαν οι κάτοικοι μετά το 1923, διατηρούνταν μέχρι τη δεκαετία του 1930, ενώ μετά την κατεδάφιση των περισσοτέρων άρχισε η βαθμιαία φθορά των υπολοίπων.

Το σήμερα Από τα τέσσερα κτίσματα του μετοχίου που σώζονται, μόνο τα δύο έχουν σήμερα κάποια χρήση: η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, που λειτουργεί περιστασιακά, και τμήμα της ανατολικής πτέρυγας που χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο από τους πρόσφυγες, γνωστό σήμερα ως «Παλιό Σχολείο». Μετά την αποκατάστασή του το 1992, έγινε ανεπιτυχής προσπάθεια να λειτουργήσει ως πολιτιστικός χώρος. Τα υπόλοιπα δύο, ο πύργος και τα κολιγόσπιτα, οι κατοικίες δηλαδή αυτών που δούλευαν για το μετόχι, περιμένουν, αντέχοντας οριακά πλέον στη φθορά του χρόνου, κάποια σωστική επέμβαση. Αυτά τα τέσσερα κτίρια αποτυπώθηκαν, όσο καλύτερα επέτρεπαν οι συνθήκες και τα όρια που θέτει μια διπλωματική εργασία, δίνοντας όμως περισσότερο βάρος στον πύργο. Η μελέτη του μετοχιακού συγκροτήματος, βοήθησε ώστε η πρόταση αποκατάστασης να έχει μια συνολική μορφή και ο λόφος του μετοχίου να αντιμετωπιστεί ολόκληρος ως σύνολο.

Today Among the four buildings of the dependency which survived, today only the two have some use: the church of the Holy Apostles, that is occasionally used, and a part of the east wing of the complex, which was used as a school from the refugees, now known as “Old School”. After its restoration in 1992 it was unsuccessfully attempted to function as a cultural place. The remaining two buildings, the tower and the houses of the land workers of the dependency, wait for a rescue operation while they barely sustain the time decay. These four buildings were measured and surveyed as best as the conditions and the limits set by a postgraduate thesis allowed, paying attention mainly on the tower. The study of the dependency complex has helped so that the restoration proposal gained an overall

01 01 Δυτική άποψη του μετοχίου (1923). View of the dependency from the West (1923). 02 Νοτιοανατολική άποψη του μετοχίου (1923). South-east view of the dependency (1923). 02

03 Η κατεδάφιση έχει ξεκινήσει. Ολοκληρώθηκε το 1943. Τα κολιγόσπιτα διακρίνονται δεξιά. The demolishing of the buildings has already started and was completed in 1943. The houses of the land workers are seen on the right. 04 - 05 Πύργος: βόρεια όψη, τομή. Tower: north elevation, section.

ΦΏΤΙΟΣ ΚΑΡΑΓΙΏΡΓΟΣ - ΤΟ ΜΕΤΌΧΙ ΤΗΣ ΜΟΝΉΣ ΑΓΊΟΥ ΠΑΎΛΟΥ ΣΤΗ ΝΈΑ ΦΏΚΑΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΉΣ: ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΚΑΙ ΑΝΆΔΕΙΞΗ FOTIOS KARAGIORGOS - THE DEPENDENCY OF HAGIOS PAVLOS MONASTERY IN NEA FOKAIA, CHALKIDIKI: PROTECTION AND ENHANCEMENT

06, 07, 08 Κολιγόσπιτα: Αποτύπωση υπάρχουσας κατάστασης. The houses of the land workers: plans of the present condition.

Ο λόφος

Hill

Οι χρήσεις και οι επεμβάσεις στους ελεύθερους χώρους του λόφου καταγράφηκαν στο τοπογραφικό σχηματικά. Ορίστηκαν θέσεις για στάθμευση, WC, διαδρομές (οι οποίες είναι ήδη προκαθορισμένες από την ελεύθερη πορεία στο χώρο που επιλέγουν οι επισκέπτες σήμερα), καθώς και ένας χώρος εκδηλώσεων στο ανατολικό τμήμα, που θα εκμεταλλεύεται την κλίση του εδάφους, ώστε να μπορεί να συγκεντρώνεται ο κόσμος.

The uses and the interventions on the open spaces of the hill are recorded in the site plan. Certain uses have been defined such as parking lot, lavatories, visitors’ routes –which are already predetermined by the free course of the visitors in the field today. At the eastern part of the hill, following the natural slope of the ground an area is destined to serve as an open space where visitors could gather.

Το αύριο Για τα τέσσερα κτίρια του λόφου έγινε μια προσπάθεια να μελετηθούν συνολικά ώστε να δοθεί κάποια λύση που όχι μόνο θα τα σώσει από τη φθορά και την κατάρρευση, αλλά θα τους δώσει και ζωή. Αυτό θα γίνει εφικτό με την πραγματοποίηση εκδηλώσεων στο λόφο περιοδικά (θεατρικών και χορευτικών παραστάσεων, εβδομάδα κρασιού κλπ). Ο πύργος θα λειτουργήσει ως εκθεσιακός χώρος, η εκκλησία διατηρεί τη χρήση της και τα άλλα δύο κτίρια θα λειτουργήσουν υποστηρικτικά για τις εκδηλώσεις, συγκεκριμένα τα κολιγόσπιτα ως ξενώνας για τη φιλοξενία των επισκεπτών και το παλιό σχολείο ως βοηθητικό κτίσμα για τους συντελεστές των εκδηλώσεων.

Πύργος Πέρα από τις απαραίτητες επεμβάσεις στήριξης, τα πατώματα που ανακατασκευάζονται για τη νέα χρήση, θα δώσουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να αντιληφθεί τον τρόπο λειτουργίας ενός οχυρωματικού πύργου.

Εκκλησία Βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση με ρωγμές τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά στους δύο θόλους. Η χρήση δεν αλλάζει, ενώ οι επεμβάσεις που χρειάζεται να γίνουν είναι καθαρά σωστικές.

Παλιό Σχολείο Αποτελεί τμήμα της ανατολικής πτέρυγας και αποκαταστάθηκε το 1992. Πέρα από την προσθήκη στο νότιο τμήμα του, το υπόλοιπο κτίριο είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Θα αποτελέσει βοηθητικό κτίσμα για όλες τις προτεινόμενες εκδηλώσεις του λόφου, αλλά και χώρο που θα χρησιμοποιείται από τους επισκέπτες των κολιγόσπιτων.

Κολληγόσπιτα Η πρόταση αποκατάστασης στοχεύει στη δημιουργία ενός ξενώνα που θα χρησιμοποιείται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που θα πραγματοποιούνται στο λόφο και θα μπορεί να φιλοξενήσει έως και 12 άτομα. 57

understanding and the monuments of the hill have been treated as a whole.

Tomorrow An effort was made to study altogether the four buildings of the hill, in order to provide a solution that will not only save them from deterioration and collapse, but it will also give them life. This will be possible with the organization of events on the hill periodically (theatrical and dance performances, wine weeks, etc.). The tower will serve as an exhibition space, the church will retain its use and the other two buildings will act supportively to the events. Particularly, the houses of the land workers will be used as a hostel for the accommodation of visitors and the Old School as an auxiliary building for the various needs during the events.

Tower Beyond the necessary interventions on the bearing structure, the floors that will be reconstructed for the new use, will enable the visitors to understand how a fortified tower was operating.

Church It is in bad state of preservation with cracks both externally and in the interior on the two vaults. The use will not change while the needed interventions are only related to conservation matters.

Old School It is part of the eastern wing of the complex and was restored in 1992. Besides the new addition to the southern part, the rest of the building is in a very good condition. It will have a supportive role to all the proposed activities on the hill but also it can be a space that will be used by the visitors of the land workers’ houses.

09 09-10 Πύργος: τρισδιάστατη απεικόνιση πρότασης. Tower: proposal – 3D view.

11 Κολιγόσπιτα: τρισδιάστατη απεικόνιση πρότασης. Houses of the land workers: proposal – 3D view. 12 Κολιγόσπιτα: πρόταση επανάχρησης, βόρεια όψη. Houses of the land workers: reuse proposal, north elevation.

13 Κολιγόσπιτα: πρόταση επανάχρησης ως κατοικίες. Houses of the land workers: proposal – reuse as a hostel. 14 Σχεδιάγραμμα προτάσεων. Proposal – site plan.

Houses of the land workers The proposal aims to restore them as a hostel that will be used during the events that will take place on the hill and will be able to accommodate up to 12 people.

14 58