Maintenance-2024-01

3D-PRINTEN

Zelf onderdelen printen scheelt tijd

AUGMENTED REALITY

Biedt onderhoud op afstand soelaas voor personeelstekort?

VEILIGHEID

Verlaag blootstelling aan stoffen die gevaarlijk zijn voor de

INSTRUMENTEN

Lek Detectie

Lager Conditiebewaking

Lager Smering

Condenspot & Afsluiter

Elektrische Ontladingsdetectie

TRAINING

CAT I & CAT II Ultrasound Training

On-site Implementatie Training

Applicatie Specifieke Training

4 AUGMENTED REALITY KAN AR HET TEKORT AAN MONTEURS OPLOSSEN?

Met Augmented Reality (AR) kunnen onderhoudsmonteurs efficiënter werken. Dit kan de krapte op de arbeidsmarkt enigszins verlichten. TNO experimenteert met gedeelde AR-toepassingen.

6 3D-PRINTEN VOEDSELVEILIGE ONDERDELEN

PRINTEN MET 3D-PRINTER

3D-printen versnelt het ontwerp en productieproces, merkt een bedrijf in werktuigbouwkundige componenten. Vooral nu er ook voedselveilige componenten geprint kunnen worden, is deze techniek een prima toevoeging aan bestaande productiemethoden.

10 VEILIGHEID

REPROTOXISCHE STOFFEN:

HOE GA JE ERMEE OM?

De EU richtlijnen voor chemische stoffen op de werkplek zijn aangepast. Ook voor reprotoxische stoffen gelden nu de strengere regels die al golden voor carcinogene en mutagene stoffen. Hoe ga je hier als werkgever en werknemer in de praktijk mee om?

Maintenance Benelux is een uitgave van Proces Media bv Verschijnt 6 x per jaar.

Redactieadres

Proces Media

Marktplein 2

1421 AC Uithoorn

+31 (0)297 22 3462

redactie@maintenancebenelux.nl

Hoofdredactie

Vincent Hentzepeter

+31 (0)6 2059 2436

vincent@procesmedia.nl

Eindredactie

Mischa Hoyinck mischa@procesmedia.nl

Vormgeving

Giesbers Retail, Velp

Met medewerking van: Martijn Kroese

Druk

Veldhuis Media, Meppel

Uitgever

Erik ten Haaf

+31 (0)297 22 3462 +31 (0)6 1003 1781 erik@procesmedia.nl

Sales

Debbie van den Dool en Marion van Sinderen +31 (0)316 22 7155 sales@procesmedia.nl

Abonnementen abo@procesmedia.nl

+31 (0)297 22 3462

Abonnementsprijs 2024

Voor de Benelux: € 150 (excl. 9% btw). Overig buitenland: op aanvraag. Losse nummers: op aanvraag. Er geldt een opzegtermijn van een maand voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Uitsluitend schriftelijke opzeggingen worden geaccepteerd.

Uitgever: Proces Media bv, 1421 AC Uithoorn © 2024, Proces Media bv Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever.

ISSN: 2352-0027

KAN AR HET TEKORT AAN MONTEURS OPLOSSEN?

Met Augmented Reality (AR) kunnen onderhoudsmonteurs efficiënter werken. Dit kan de krapte op de arbeidsmarkt enigszins verlichten. TNO experimenteert met gedeelde AR-toepassingen.

De onderhoudsindustrie kampt met serieuze personeelstekorten en gaat bovendien een periode van grote hoeveelheden uitstromend personeel tegemoet. De instroom die daar tegenover staat, is onvoldoende om alle vacatures gevuld te krijgen. Ondertussen neemt de hoeveelheid werk alleen maar toe in plaats van af.

EFFICIËNTER WERKEN

Efficiënter gaan werken is dan ook één van de grootste uitdagingen binnen de industriële onderhoudssector. Augmented Reality (AR) is een belangrijk wapen in die strijd. AR zorgt er niet alleen voor dat onderhoudswerk sneller gedaan kan worden, maar zorgt er ook voor dat professionals

met specifieke expertise op meer locaties kort na elkaar kunnen werken.

TNO: EXPERIMENTEN MET GEDEELDE 3D-RUIMTE

Onderzoeksinstelling TNO experimenteert al enkele jaren met AR-toepassingen die snel zeer relevant kunnen worden voor de onderhoudsindustrie. Zo is het in experimentele setting bijvoorbeeld al mogelijk om drie professionals te laten samenwerken bij machineonderhoud, van wie er slechts één fysiek op de locatie is. Met een AR-headset kan de persoon op locatie communiceren met de

Met AR kunnen specialisten op afstand helpen om storingen op een andere plek op te lossen.

Augmented Reality

‘Je hoeft duurbetaalde onderhoudsspecialisten niet meer voor twee, drie maanden naar een olieplatform te vliegen; je laat ze eenvoudig digitaal deelnemen als hun expertise nodig is’

collega’s die alleen digitaal aanwezig zijn, maar zorgt er ook voor dat alle drie de personen één en dezelfde 3D-ervaring delen. De collega’s, die zich overal ter wereld kunnen bevinden, kunnen de persoon op locatie iets aanwijzen of een instructie of andere informatie tonen. Ze maken deel uit van één 3D-ruimte, die over de fysieke omgeving, waar de professional het onderhoud uitvoert, heen wordt geprojecteerd.

EXPERTISE WAAR EN WANNEER JE WILT

AR-toepassingen zoals in de experimenten van TNO stellen professionals in staat om informatie en expertise in te zetten waar ze maar willen, wanneer ze maar willen. Sylvie Dijkstra-Soudarissanane, senior scientist bij TNO, legt uit: “Je hoeft

‘Met AR heb je alle informatie letterlijk in je blikveld ter beschikking’

Augmented Reality, kortweg AR, staat voor ‘verrijkte realiteit’. Bij AR wordt een digitaal beeld over de werkelijke omgeving gelegd. Zo wordt de fysieke wereld verrijkt met digitale informatie. Dit kan via het scherm van een smartphone, een AR-bril met speciale lenzen of via een projectiemethode. De omgeving blijft dus zichtbaar, maar er wordt extra informatie aan toegevoegd.

2D BEELDEN

AR verwees eerst naar 2D-beelden die over de gewone wereld werden gelegd, bijvoorbeeld de projectie van een routekaart op een AR-bril terwijl je gewoon naar de weg kon blijven kijken; of je digitale snelheidsmeter op een Heads Up Display (HUD) op je voorruit; of de symbolen op de weerkaart op TV. De Microsoft HoloLens is een AR-bril waarmee je ook diepte kunt zien en die ook voorwerpen op een vaste plek in de omgeving kan projecteren.

3D OBJECTEN

Tegenwoordig omvat AR ook 3D-weergave met positiebepaling (ontwikkeld met behulp van het ARKit framework voor Apple apps bijvoorbeeld, of met ARCore van Google).

duurbetaalde onderhoudsspecialisten niet meer voor twee, drie maanden naar een olieplatform te vliegen. Je kunt ze eenvoudig digitaal laten deelnemen wanneer hun expertise nodig is.”

“Professionals ter plaatse hoeven bovendien niet meer telkens te switchen van en naar hun laptop of papieren onderhoudsdocumenten als ze aan het werk zijn,” voegt Dijkstra-Soudarissanane toe. “Dit kan zich allemaal afspelen binnen die ene digitale 3D-ervaring waarin experts elkaar ondersteunen en alle informatie letterlijk in hun blikveld ter beschikking hebben.”

AR: EFFICIËNTER EN DUURZAMER

AR staat binnen de onderhoudsindustrie nog in de kinderschoenen, maar gaat naar verwacht nu wel groeien. AR kan industrieel onderhoud niet alleen efficiënter maken, maar ook duurzamer. Minder vraag naar locatiegebondenheid betekent immers minder reisbewegingen en dus minder uitstoot. Met AR gaat de onderhoudsindustrie dan ook een efficiëntere, duurzamere toekomst tegemoet. ●

Het projecteren van voorwerpen op een vaste plek in de fysieke ruimte is mogelijk dankzij ‘positional tracking’: referentiepunten uit de echte wereld worden gebruikt om de virtuele voorwerpen precies te positioneren. Voorwerpen kunnen vóór of op iets geprojecteerd worden, maar nog niet áchter een echt object.

AR wordt in de industrie toegepast voor training van operators, onderhoud van machines en het weergeven van realtime procesgegevens. Tetra Pak is een van de koplopers. De leverancier van drankenkartons en afvulmachines is al in staat om voor bepaalde applicaties met behulp van HoloLens AR headsets lokale monteurs bij te staan bij het verhelpen van storingen. Invliegen van eigen servicepersoneel is dan niet meer nodig. Het basisidee is dat als een monteur het probleem niet zelf kan oplossen, hij of zij met de headset via Skype verbinding maakt met een specialist. De specialist kijkt dan mee met de monteur en wijst bijvoorbeeld via AR het defecte onderdeel aan op het HoloLens-scherm van de monteur.

(Bron o.a. Vrowl.nl)

VOEDSELVEILIGE ONDERDELEN PRINTEN MET 3D-PRINTER

3D-printen versnelt het ontwerp en productieproces, merkt een bedrijf in werktuigbouwkundige componenten. Vooral nu er ook voedselveilige componenten geprint kunnen worden, is deze techniek een prima toevoeging aan bestaande productiemethoden.

Eriks maakt strategisch gebruik van 3D-printers om het ontwerpproces te versnellen.

Eriks was een van de eerste bedrijven die 3Dprinten in zijn bedrijfsvoering integreerde en de techniek ging gebruiken om allerlei voorwerpen te printen, van mallen en hulpmiddelen tot productieonderdelen. Deze stap paste precies bij de lean manufacturing focus van het be-

Het 3D-printen van een boormal en het eindresultaat.

drijf: klanten zo efficiënt mogelijk voorzien van hoogwaardige producten met zo min mogelijk middelen.

VOEDSELVEILIG PRINTEN

Een belangrijke mijlpaal was het bouwen van

‘3D-printen is een van de gereedschappen in onze gereedschapskist. We gebruiken het als het de beste oplossing is voor de klant’

een Clean Manufacturing Facility in Alkmaar, waar Eriks voedselveilige componenten en gereedschappen print. Deze fabriek voldoet aan de hoogste voedselveiligheidseisen en normen zoals EC1935/2004 en ISO klasse 6. Ook de workflow is inmiddels gecertificeerd volgens de voorschriften van de Amerikaanse Food and Drug Administration en certificeringen voor 3D-printen. Alles wat hier gemaakt wordt, mag dus gegarandeerd gebruikt worden in processen waar voedingsmiddelen geproduceerd of verwerkt worden. Hierin loopt Eriks wereldwijd behoorlijk voorop.

3D-geprinte mal voor het assembleren van een motor.

CAD

TOEPASSINGSSPECIFIEKE MATERIALEN

In het begin gebruikte Eriks zijn 3D-printers vooral voor het printen van prototypes, aangepaste mallen, hulpmiddelen en gereedschappen voor productie en onderhoud. Gaandeweg kwam daar ook het printen van onderdelen voor eindgebruik bij. Daarbij maakt het bedrijf gebruik van allerlei verschillende materialen die voldoen aan specifieke eisen, zoals hittebestendigheid, voedselveiligheid of EMD-veiligheid.

ONDERDELEN OP MAAT

Inmiddels mag ook Eriks Industrial Plastics – gespecialiseerd in CNC-bewerking en spuitgieten – voedselveilige onderdelen produceren volgens EC1935 en in overeenstemming met GMP-normen. Daarvoor gebruikt de productiefaciliteit voor technische kunststoffen in Ede nu ook 3D-printers. Naast voedselveiligheid, hittevastheid en EMDveiligheid kun je met 3D-printen ook rekening houden met speciale materiaaleigenschappen als buigzaamheid of juist stijfheid.

VOORDEEL INTERNE PROCESSEN

Jan Brabander, productmanager bij Eriks Industrial Plastics in Ede, ziet de voordelen van 3D-printen ook terug in Eriks’ interne productieprocessen, vooral voor snelle prototyping en kleine serieproductie, waar kostenbeheersing en snelheid een cruciale rol spelen. “Je kunt al tijdens het ontwikkelingsproces een onderdeel printen om het aan je productieteam

Om eindproducten met verschillende eigenschappen te creëren worden rollen met verschillende filamenten gebruikt.

De

bestanden worden met Cura slicer software omgezet naar het format dat de printer kan lezen.

of een klant te laten zien”, zegt Brabander. “En we gebruiken 3D-printen ook om in onze interne processen, zoals productie of kwaliteitscontrole. We printen bijvoorbeeld gereedschappen om producten te monteren, of om metingen te controleren.”

INNOVATIE STIMULEREN

Eriks moedigt zijn teams aan om na te gaan hoe ze 3D-printen kunnen inzetten binnen hun productieproces en de techniek te gaan toepassen. Zo worden de teams onderdeel van de ‘expertgroep 3D-printen’, een groep waar mensen uit verschillende bedrijfsonderdelen en locaties ideeën en kennis uitwisselen. Dit versnelt de innovatie en de implementatie van de techniek.

ULTIMAKER FDM PRINTERS

Eriks maakt gebruik van Ultimaker FDM 3Dprinters. Deze printers werken volgens het Fused Deposition Modeling principe. Hierbij worden met een spuitgiet-extruder mondje laagjes gesmolten kunststof opgebouwd op een beweegbare ondergrond. Inmiddels heeft het bedrijf er zo’n 25

staan, die door 10 verschillende teams in 6 landen worden gebruikt. Het zijn UltiMaker-printers uit de S-serie, waaronder de nieuwste UltiMaker S7 3D-printer. Eriks koos voor deze printers omdat ze betrouwbaar presteren en lang meegaan omdat de firmware regelmatig geüpdatet wordt. Daardoor zijn ook de oudere modellen printers nog steeds te gebruiken.

SOFTWARE

Ook minder technisch onderlegde mensen kunnen uit de voeten met de 3D-printers dankzij de Trinckle software, waarmee objecten parametrisch ontworpen kunnen worden. De software beschikt heeft bovendien een aantal ingebouwde instellingen die ervoor zorgen dat objecten automatisch voldoen aan de normen die in een bepaalde sector gelden. Dit versnelt het ontwerp- en printproces. Eriks maakt ook gebruik van andere UltiMaker modules, zoals UltiMaker Marketplace en Digital Factory. Hiermee worden onder andere de 3D-printers beheerd, waardoor gebruikers hun projecten op afstand kunnen voorbereiden,

‘Je kunt al tijdens het ontwikkelingsproces een onderdeel printen om het aan je productieteam of een klant te laten zien’

ERIKS is een van origine Nederlandse leverancier van werktuigbouwkundige componenten, en technische en logistieke diensten op het gebied van afdichtingen en rubbertechniek, industriële kunststoffen, stromingstechniek, industriële en hydraulische slangen, flensafdichtingen, aandrijftechniek en gereedschappen, onderhoud en veiligheidsproducten. Het bedrijf is actief in 15 landen en heeft in totaal 5.000 medewerkers.

in de wachtrij kunnen zetten en laten printen. De bestanden worden met Cura slicer software omgezet naar het format dat de printer kan lezen. Behalve de firmware houdt Ultimaker ook alle software up-to-date.

TOEVOEGING, GEEN VERVANGING

Eriks ziet 3D-printen als een toevoeging aan zijn arsenaal productietechnieken. De printtechniek zal andere productiemethoden niet helemaal gaan vervangen, maar het is een prima extra mogelijkheid die het bedrijf strategisch inzet. Voor welke productietechniek het bedrijf kiest, hangt mede af van seriegrootte, aantallen onderdelen, doorlooptijden en technische parameters. 3D-printen heeft in elk geval de ontwerpvrijheid vergroot en het ontwerp- en productieproces versneld. ●

Ultimaker FDM 3D-printers uit de S-serie. Eriks heeft er inmiddels zo’n 25.

Blootstelling aan reprotoxische stoffen kan schadelijke effecten hebben op de voortplanting, baby’s in de baarmoeder en borstvoeding.

REPROTOXISCHE STOFFEN: HOE GA JE ERMEE OM?

De EU richtlijnen voor chemische stoffen op de werkplek zijn aangepast. Ook voor reprotoxische stoffen gelden nu de strengere regels die al golden voor carcinogene en mutagene stoffen. Hoe ga je hier als werkgever en werknemer in de praktijk mee om?

In Nederland is de EU richtlijn voor chemische stoffen verwerkt in het Arbeidsomstandighedenbesluit en de Arbeidsomstandighedenregeling. Daarin staan de verplichtingen en dringende adviezen aan werkgevers. Zij moeten de werkomstandigheden van werknemers veilig houden. Ze moeten er daarom alles aan doen om blootstelling aan toxische stoffen tot het allerkleinste minimum

te beperken. Als werknemer is het verstandig om op de hoogte te zijn van de regels en jezelf zo veel mogelijk tegen blootstelling te beschermen.

GEVAAR VAN REPROTOXISCHE STOFFEN

Blootstelling aan reprotoxische stoffen kan leiden tot een verminderde vruchtbaarheid bij mannen en vrouwen, een miskraam of vroeggeboorte van

het kind. Ook kan blootstelling aan deze stoffen schade toebrengen aan het kind bij het geven van borstvoeding. Het is dan ook verstandig om voor, tijdens en na de zwangerschap blootstelling aan reprotoxische stoffen te vermijden.

REPROTOXISCHE STOFFEN HERKENNEN

Reprotoxische stoffen zijn op veel werkplekken aanwezig. Niet alleen bij productiebedrijven en laboratoria, maar ook in ziekenhuizen, universiteiten en hogescholen. Ook bij schoonmaak- en onderhoudswerkzaamheden kun je daar aan blootgesteld worden. De stoffen zijn vaak verwerkt in weekmakers, lijmen, coatings, oplosmiddelen en bestrijdingsmiddelen.

SZW-LIJST

Naast deze H-zinnen is het goed om twee keer per jaar de SZW-lijst te controleren. Dit is de lijst van CMR-stoffen die het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid elk halfjaar publiceert. Deze lijst vermeldt bijvoorbeeld ethanol. Volgens REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals) – de Europese regels voor chemische stoffen – is deze stof niet geclassificeerd als kankerverwekkend en giftig voor de voortplanting. Maar in Nederland staat hij wel zo op de SZW-lijst en dus gelden voor het gebruik ervan op de werkplek strengere regels.

STOP-STRATEGIE

Als er binnen het bedrijf gewerkt wordt met CMR-stoffen zijn werkgevers verplicht de STOPstrategie te gebruiken. STOP is een afkorting van de eerste letters van de 4 stappen die de organisatie moet doorlopen.

SUBSTITUTIE

Organisaties die te maken hebben met chemische producten moeten een actueel register hebben en dit controleren op aanwezigheid van CMR-stoffen. Voor kankerverwekkende en mutagene stoffen zijn bedrijven wettelijk verplicht actief op zoek te gaan naar minder schadelijke alternatieven. Voor de reprotoxische stoffen geldt op dit moment een dringend advies om deze te vervangen.

TECHNISCHE MAATREGELEN

Wanneer vervanging niet mogelijk is, moet een organisatie uitleggen waarom dit niet mogelijk is. En er moeten technische maatregelen genomen worden om de blootstelling aan CMR-stoffen voor de medewerkers te beperken tot het minimum. Voorbeelden daarvan zijn zorgen voor algemene ventilatie, standaard verwerken in een zuurkast of het plaatsen van puntafzuiging.

STOP-strategie

1. Substitutie – vervang de gevaarlijke stof door een andere, minder schadelijke stof

2. Technische maatregelen – afsluiting, ventilatie om blootstelling te voorkomen

3. Organisatorische maatregelen – werkafspraken om blootstelling te verminderen

4. Persoonlijke beschermingsmiddelen –handschoenen, maskers etc

ORGANISATORISCHE MAATREGELEN

Zelfs al worden technische maatregelen genomen, het werken met CRM-stoffen blijft riskant voor de gezondheid van de werknemer. Om blootstelling hieraan te beperken, is het raadzaam om de frequentie van de werkzaamheden te verlagen. Een voorbeeld van een organisatorische maatregel is om meerdere werknemers een bepaalde taak met een CMR-stof uit te laten voeren en de individuele blootstelling aan de stof te verminderen door aan taakroulatie te doen.

PERSOONLIJKE BESCHERMING

De laatste stap in de STOPstrategie is het beschikbaar stellen en gebruiken van de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s). Hierbij is het belangrijk dat de gebruikte middelen volledig zijn aangemeten, uitvoerig zijn getest en op de juiste manier worden gebruikt. Een specifieke werkplekinstructiekaart kan helpen om werknemers een goede instructie te bieden om de beschermingsmiddelen op de juiste manier te gebruiken.

EXTRA VERPLICHTING WERKGEVER

Op het etiket kun je deze stoffen herkennen aan onderstaande H-zinnen:

• H360: Kan de vruchtbaarheid of het ongeboren kind schaden;

• H360F: Kan de vruchtbaarheid schaden;

• H360D: Kan het ongeboren kind schaden;

• H360FD: Kan de vruchtbaarheid schaden. Kan het ongeboren kind schaden;

• H360Fd: Kan de vruchtbaarheid schaden. Kan mogelijk het ongeboren kind schaden;

• H360fD: Kan mogelijk de vruchtbaarheid schaden. Kan het ongeboren kind schaden;

• H361: Kan mogelijk de vruchtbaarheid of het ongeboren kind schaden;

• H361f: Kan mogelijk de vruchtbaarheid schaden;

• H361d: Kan mogelijk het ongeboren kind schaden;

• H361 fd: Kan mogelijk de vruchtbaarheid schaden. Kan mogelijk het ongeboren kind schaden;

• H362: Kan schadelijk zijn via de borstvoeding.

CMR-stoffen

• carcinogene stoffen (kankerverwekkend)

• mutagene stoffen (kunnen de genen beschadigen)

• reprotoxische stoffen (schadelijk voor de voortplanting of het nageslacht)

Is het niet mogelijk een reprotoxische stof te vervangen door een minder schadelijk alternatief, dan moet de werkgever per medewerker een registratie bijhouden van de blootstelling aan deze gevaarlijke stoffen. Deze registratie staat ook wel bekend als de CMR-registratie.

BEWAARTERMIJN CMR-REGISTRATIE

In de Europese richtlijn voor chemische stoffen staat dat werkgevers de CMR-registratie moeten bewaren tot 5 jaar na beëindiging van de blootstelling. De Nederlandse wetgeving wijkt hier van af. In Nederland is het verplicht om de CMR-registratie te bewaren tot 40 jaar na beeindiging van de blootstelling. Hierdoor kunnen de schadelijke effecten door blootstelling aan CMR-stoffen ook op lange termijn vastgesteld worden. ●

Meer weten over veilig werken met CMR-stoffen op de werkplek? Vraag dan via wesley.jacobs@ itis.nl het gratis e-boek ‘Veilig werken met CMRstoffen’ aan.

Kennis delen