Pole Position

Kan technologie ons leren empathischer te zijn? Zeker, als we het op de juiste manier gebruiken

Norma Deseke en Christian Cherene zijn medeoprichters van BeAnotherLab. Ze hebben een systeem ontwikkeld dat de droom van lichaamsverwisseling laat uitkomen. Ze gebruiken virtual reality om de perfecte illusie te creëren

Interview van JULIA MENGELER

U hebt ‘The Machine To Be Another’ ontwikkeld, een virtual reality-systeem dat twee mensen in staat stelt letterlijk van lichaam te verwisselen. Hoe werkt het?

Christian Cherene: Het is een systeem dat VR-headsets combineert met verschillende immersieve theatertechnieken. Dit gebeurt in verschillende opstellingen. Een daarvan heet ‘embodied narratives’. Deze opstelling is bedoeld voor twee gebruikers. Eén persoon neemt daarbij de rol van de verteller op zich. De andere persoon luistert en ervaart zichzelf in het lichaam van de ander. In een andere opzet interageren beide gebruikers met elkaar. Ze voeren precies dezelfde bewegingen uit. Ze strekken zich bijvoorbeeld uit om een echt voorwerp aan te raken. Alles gebeurt synchroon, maar ze kijken door de ogen van de ander. Het voelt voor hen alsof ze bewegen met het lichaam van de ander, niet met hun eigen lichaam.

Wat is de wetenschappelijke basis van uw werk?

Norma Deseke: Wij hebben de methode overgenomen uit de neurowetenschappen. Het onderzoek op het gebied van de belichaming is pas in 1998 begonnen. In het begin probeerden wetenschappers deze gevoelsmatige belichaming te creëren met een kunsthand. Later verplaatsten zij zich van de hand naar de gehele mens, waardoor bij proefpersonen het idee ontstond dat zij een ander lichaam hadden: de zogeheten body transfer illusion. De vraag die ons bezighield was: wat doet het met ons als we écht geloven dat we in het lichaam van iemand anders zitten?

En, hebt u het antwoord gevonden?

Norma: jazeker. De vooroordelen die mensen hebben worden erdoor uitgedaagd. Stel je bijvoorbeeld een blanke man voor die negatieve stereotypen in zijn hoofd heeft over anderen, zoals vrouwen of mensen met een donkere huidskleur. Deze man ervaart zichzelf nu als een avatar van een zwarte vrouw. Dit roept een innerlijk conflict bij hem op. En er zijn studies die aantonen dat mensen die deze ervaring hebben gehad, hun negatieve vooroordelen kunnen doorbreken.

Hoe creëert u deze illusie?

Norma: Over het algemeen plaatst VR mensen in digitaal gecreëerde omgevingen. De gebruikers van onze applicatie daarentegen blijven hun echte omgeving zien, alleen dan door elkaars ogen.

Christian: Precies, we veranderen alleen het visuele. Alle andere zin tuigen blijven onaangetast. Dat is een belangrijk gegeven. Normaliter denken we dat we vijf zintuigen hebben die onafh ankelijk van elkaar functioneren. In feite hebben we meer zintuigen. Ze beïnvloeden elkaar en creëren zo een samenhangend gevoel van onszelf en onze perceptie. Een eenvoudig voorbeeld is het buikspreker-eff ect: wanneer iemand op een podium in een microfoon spreekt, beschouwt het publiek die persoon als de bron van de stem, ook al komt die eigenlijk uit de luidsprekers.

Wat was het oorspronkelijke doel achter uw VR-systeem?

Christian: We wilden onderzoeken hoe we de wereld waarnemen of denken waar te nemen. Je eigen identiteit berust uitsluitend op je eigen perspectief: mijn plek in de wereld en hoe ik door anderen behandeld word, vormen mijn perceptie ervan. Het inzicht in een onbekende realiteit opent voor ons nieuwe mogelijkheden om elkaar te begrijpen. Onze waarneming breidt zich dan uit van iets abstracts als ‘ik hoor wat je zegt’ tot ‘ik voel wat je zegt’. Norma: Wij beschouwen de machine als een creatief werktuig. De vraag is: wat willen we ermee doen? Het is niet aan ons om de doelen te bepalen. Wij werken samen met mensen die onze technologie in hun activiteiten willen integreren, bijvoorbeeld in educatieve projecten op scholen. We hebben gekeken naar een proefproject voor de lerarenopleiding, ondersteund door het Ministerie van Onderwijs in Parijs. Het doel was om te achterhalen hoe kinderen met een handicap – zoals dyslexie – het onderwijsstelsel ervaren en hoe, vanuit hun perspectief, leerprocessen opnieuw moeten worden vormgegeven om aan hun speciale behoeften te voldoen.

Uw werk is zeer divers ...

Christian: Ja, want een verandering van perspectief leidt altijd tot de vraag: wat kunnen we doen om dingen voor anderen te verbeteren? En om goede antwoorden te vinden, zijn wij altijd op zoek naar samenwerkings partners. We werken onder meer samen met het Europese STARTS-netwerk (Science, Technology en ARTS), een initiatief van de Europese Commissie. Het gaat erom de kunsten te gebruiken als een plek voor technologische innovaties gericht op de behoeften en waarden van mensen.

Hoe kan technologie ons gedrag in de toekomst verbeteren?

Christian: Technologie zal doen wat het nu al doet: het staat onze pogingen om elkaar te begrijpen in de weg. Denken dat het neutraal is of zich slechts in één richting kan ontwikkelen, is de verkeerde benadering. We moeten de problemen waar we mee te maken hebben aanpakken en de ontwikkelingen in nieuwe richtingen sturen – zo snel mogelijk, samen met mensen met heel verschillende perspectieven. Dat is hoe wij werken: interdisciplinair, grensoverschrijdend en internationaal. Norma: Ik ben het met Christian eens. We hebben veel verschillende perspectieven op technologische ontwikkeling nodig. Deze diversiteit zal ons helpen de manier waarop we met technologie omgaan ten goede te veranderen.

Over BeAnotherLab

Norma Deseke werkt als cultureel en sociaal antropoloog in Berlijn. Christian Cherene heeft vele jaren ervaring op het gebied van cognitieve systemen en interactieve media. Hij woont in Barcelona. Daar hebben ze in 2013 de interdisciplinaire organisatie BeAnotherLab opgericht. De acht leden van het kernteam doen onderzoek naar de synergieën tussen technologie en geesteswetenschappen en werken samen met een wereldwijd netwerk van deskundigen en instellingen.

beanotherlab.org