NIEUWE ORDE

In De Provincie

Onafhankelijke onderzoekers van CegeSoma (Rijksarchief) doken op vraag van de Afdeling Erfgoed in het WO IIarchief van het Provinciaal Archief Limburg (PAL). Welke rol speelde de provincie tijdens de bezetting? Wat was haar impact op het voedselvraagstuk, op het dagelijks leven via Winterhulp, de passieve luchtbescherming en het Jodenkamp in Overpelt (Pelt)?

Het boek ‘Provinciebestuur Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog’ verschijnt later dit voorjaar.

Machtige Provincie

TIJDENS WO II

Snel na de inval schoof de Duitse bezetter de democratisch verkozen politici aan de kant en verving ze door leden van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). Deze VNV’ers speurden onmiddellijk naar politici die het fascisme niet volop steunden en vervingen hen door ‘betrouwbare elementen’ van de Nieuwe Orde, in posten op provinciaal en lokaal niveau. Al snel was de helft van de Limburgse burgemeesters lid van het VNV. Tegelijk eigenden de gouverneur a.i. en zijn team zich steeds meer bevoegdheden toe. Voedselbedeling, rantsoenering, benoemingen, … Nooit was de macht van het Limburgs provinciebestuur zo groot als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het nieuwe provinciebestuur probeerde de sympathie van de Limburgers te winnen door onder meer Winterhulp op te zetten, een liefdadigheidsproject voor kinderen uit arme gezinnen. Maar ook de bouw van een Limburgs werkkamp voor Joden werd vanuit de provincie georkestreerd.

Het boek ‘Provinciebestuur Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog’, uitg. Afdeling Erfgoed - provincie Limburg, auteurs Aline Thomas, Dirk Luyten, Nico Wouters, verschijnt later dit voorjaar.

Nieuwe Gouverneur

Veel Belgen, waaronder ook politici, sloegen op de vlucht. Zo ook de Limburgse gouverneur Hubert Verwilghen. De Duitsers vulden snel de leemte in met nieuwe, Duitsgezinde gouverneurs ad interim. Voor Limburg was dit Gerard Romsée, volksvertegenwoordiger voor het VNV. Hij kreeg als kabinetschef Theo Brouns, de Limburgse gouwleider van het VNV. Brouns werd na de bevrijding ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.

‘VERTROUWEN IN DEN LEIDER’

Na elf maanden werd Romsée minister van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid. Als gouverneur a.i. werd hij vervangen door Jozef Lysens uit Tongeren. Hij schreef in het VNV-blad De Toekomst: “Om het heil van ons volk zelf is loyale medewerking met de bezettende Mogendheid noodzakelijk en vanzelfsprekend (…) Ik heb te dier zake het volste vertrouwen in den Leider van het Groot-Duitsche rijk.”

Nieuwe Burgemeesters

GOUVERNEUR A.I. MAAKT EEN LIJST

De Duitse ‘Ouderdomsverordening’ van 1941 stuurde alle lokale politici ouder dan 60 jaar op pensioen, tenzij ze een speciale Duitse toestemming kregen. Provinciegouverneur a.i. Gerard Romsée stelde de namenlijsten van gewenste en ongewenste burgemeesters op. Met succes. In 1943 was ruim de helft van de Limburgse burgemeesters lid van het VNV.

Mobilisatie Van De Oogst

DE ZWARTE HANDEL

Het provinciebestuur deed er alles aan om een hongersnood tegen te gaan. Daarom nam het alle slachtvee op Limburgse bodem in beslag. Het zou verkocht worden aan vergunde slachters tegen vaste prijzen. Voor graan, aardappelen, melk, … kregen de boeren productiecijfers opgelegd: de ‘Mobilisatie van de Oogst’. Veel boeren haalden ‘toevallig’ die quota niet. Hun waar vond zijn weg langs smokkelroutes en de zwarte handel. Uit een provinciaal verslag: “Een publiek geheim is het dat haast elk gezin buiten het toegekend rantsoen nog genoodzaakt is zich langs ongewettigden weg producten aan te schaffen.”

De provincie organiseerde gerichte controles, maar de gemeenten volgden hen niet altijd. Zoals in Diepenbeek want daar “had de politie de boeren al verwittigd over de grootschalige controle op smokkelboter waardoor de actie op niks uitdraaide.”

Het Jodenkamp

DE BARAKKEN VAN HOLVEN

De Duitse bezetter wou geen Joden meer in de strategisch gevoelige havenzone van Antwerpen. Meer dan 7 000 Joden moesten de stad verlaten. Een tweehonderd daarvan werd in 1941 ondergebracht in een barakkenkamp, gebouwd door de provincie Limburg in het gehucht Holven, in Overpelt (Pelt). Rond het kamp moesten de Joden een stuk heide ontginnen, maar daar is niet veel van gerealiseerd, want na twee maanden beval de Duitse bezetter het kamp alweer te sluiten en de Joden naar Brussel te sturen.

Tijd Van Zuivering

Winterhulp Limburg

PROPAGANDA MET SOEP

Winterhulp hielp kinderen aan warme maaltijden tijdens de barre oorlogsjaren.

BEWIJS VAN BURGERTROUW

Na de bevrijding nam de vooroorlogse provinciegouverneur Hubert Verwilghen het bestuur van de provincie weer over. Hij zou een sleutelrol spelen in de zuivering van de provinciale en gemeentelijke diensten. Wie geen ‘bewijs van burgertrouw’ kreeg, kon niet langer in functie blijven.

Emma en Otis begonnen vorig jaar aan hun zoektocht. De juniorarcheologen uit het prentenboek van Liesbet Slegers komen nu terug in de vorm van een gezelschapsspel en een theatervoorstelling.

De Afdeling Erfgoed bracht vorig jaar samen met kinderauteur en illustratrice Liesbet Slegers een prentenboek uit over archeologie. Het doel van dit kinderboek?

Jonge kinderen in het licht van de jaarlijkse Archeologiedagen warm maken voor archeologie. “Elke kleuterklas en elke bibliotheek in Limburg ontving een exemplaar van ‘Emma en Otis vinden een muntje’. Ook wie deelnam aan de avontuurlijke familiezoektochten in Oudsbergen en Tongeren met een ‘Emma en Otis-rugzak’, kreeg op het einde als beloning een exemplaar mee naar huis. In totaal werden 4 000 boeken verdeeld Binnenkort starten we de tweede druk op”, vertelt Sandro Claes, projectcoördinator en afdelingshoofd Erfgoed van de provincie Limburg.

Bordspel

Het succes van ‘Emma en Otis vinden een muntje’ vroeg om een vervolg. Daarom staan bij de provinciale activiteit op de Archeologiedagen ook dit jaar de twee juniorarcheologen centraal. Sandro: “Samen met Liesbet Slegers zullen we een archeologisch bordspel en een opdrachtenposter van Emma en Otis ontwerpen. Elke Limburgse kleuterklas en bibliotheek krijgt opnieuw een exemplaar. Het is een stimulans voor de Limburgse kleuterjuffen en -meesters om het boek van onder het stof te halen en er weer mee aan de slag te gaan in de klas.”

EMMA EN OTIS-DAGEN

Het duo krijgt zelfs dagen naar hen genoemd. Sandro: “We breiden de Archeologiedagen opnieuw uit naar een Archeologieweek mét zes speciale ‘Emma en Otis-dagen’. Op maandag

22 mei, dinsdag 23 mei, donderdag

25 mei en vrijdag 26 mei nodigen we Limburgse scholen uit, elke dag op een andere locatie verspreid over de hele provincie. In het weekend van 27 en

28 mei richten we ons op families met kinderen.”

Ooit werden archeologen dankzij de Indiana Jones-films ware actiehelden op het witte doek. Nu krijgen de jonge archeologen een ‘Emma en Otis-voorstelling’ De voorstelling wordt meerdere keren per dag gespeeld, maar het aantal zitjes is natuurlijk beperkt. Naast de voorstelling zijn er voor de kleuters ook andere toffe activiteiten met o.a. een zoektocht en knutselactiviteiten. Wil jij deelnemen met jouw school? Schrijf je dan snel in!

De ‘Emma en Otis-voorstelling’ trekt daarna op aanvraag van school tot school. “Om dat zo toegankelijk en aantrekkelijk mogelijk te maken, neemt de provincie een groot deel van de uitkoopsom op zich”, voegt Sandro toe. De Limburgse kleuterscholen krijgen binnenkort alle noodzakelijke info toegestuurd.

Info: Sandro Claes, 011 23 75 69 sandro.claes@limburg.be www.pcce.be