แม่ปะ
เรื่องและภาพ ติณ นิติกวินกุล
Healthy Planet สุขคดีท่องเที่ยวชุมชนเพื่อการเรียนรู้ แม่ปะ เรื่อง และ ภาพ ภาพติณ นิติกวินกุล ออกแบบปกและรูปเล่ม น้ำฝน อุดมเลิศลักษณ์ เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ
978-616-7374-82-6 บรรณาธิการอำนวยการ
ดวงพร เฮงบุณยพันธ์ กองบรรณาธิการ
สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โดย สำนักสนับสนุนสุขภาวะชุมชน (สน.3) จัดพิมพ์และเผยแพร่โดย
สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) อาคารศูนย์เรียนรู้สุขภาวะ เลขที่ 99 ซอยงามดูพลี แขวงทุ่งมหาเมฆ เขตสาทร กรุงเทพฯ 10120 โทรศัพท์ 02-343 -1500 โทรสาร 02-343 -1551 www.thaihealth.or.th พิมพ์ครั้งที่ 1
ธันวาคม 2555
ดำเนินการผลิตโดย
เปนไท พับลิชชิ่ง Penthai Publishing โทรศัพท์ 0 2736 9918 โทรสาร 0 2736 8891 waymagazine@yahoo.com
6
แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล
7
คำนำ ท่ามกลางกระแสวกิ ฤติเศรษฐกิจโลกครัง้ ใหญ่เป็น ประวัติการณ์ในรอบหลายสิบปี ทำให้เกิดการตั้งคำถาม ว่าว กิ ฤติน จี้ ะใหญ่ข นึ้ อ กี เพียงใด จะยดื เยือ้ ข นาดไหน และ วิกฤตินี้จะส่งผลกระทบต่อสังคมไทยชุมชนหมู่บ้านไทย มากน้อยเพียงใด ความวิตกดังกล่าวอาจจะไม่เกิดขึ้น เลยหากปัจจุบันชุมชนหมู่บ้านไทยไม่ถูกลากเข้าสู่ระบบ การผลิตเพื่อข าย นักวิชาการหลายๆ ท่าน ได้วิเคราะห์ถึงระบบ เศรษฐกิจของประเทศไทยว่าในระบบทุนนิยมยังคงมีอีก ระบบดำรงอยู่ในลักษณะคู่ขนาน นั่นคือระบบเศรษฐกิจ ชุมชนหรืออาจจะกล่าวเป็นศัพท์สมัยใหม่ได้ว่าระบบ เศรษฐกิจแบบพอเพียง ในอดีตช มุ ชนหมูบ่ า้ นจะมวี ถิ ชี วี ติ ท เี่ รียบงา่ ยเน้น ความพอเพียง มีค รอบครัวเป็นหน่วยการผลิต การช่วย เหลือซ งึ่ ก นั แ ละกนั ม นี ำ้ ใจเป็นพ นื้ ฐ านของชวี ติ มีพ ธิ กี รรม ต่างๆ เป็นระบบการจัดการในชุมชนและให้ความสำคัญ ของบรรพบุรุษ ผูเ้ฒ่าผู้แก่ ครอบครัว ต่อมาหลังจากรัฐและระบบทุนนิยมได้เข้าไปมี อิทธิพลต่อช ุมชน การผลิตเชิงเดี่ยวและลัทธิบริโภคนิยม ทำให้ช าวบา้ นมรี ายจา่ ยทเี่ ป็นต วั เงินม ากขนึ้ เพียงเท่านัน้
ยังไม่พอสิ่งที่ทำลายความเข้มแข็งของชุมชนที่มากที่สุด คือ รัฐและทุนเข้าไปถ่ายโอนทรัพยากรจากระบบชุมชน หมู่บ้าน ยิ่งรัฐและทุนเข้าไปกอบโกยมากเท่าไร ชุมชน หมู่บ้านไทยยิ่งประสบความอ่อนแอ คำพูดดังก ล่าวไม่ใช่ คำพูดลอยๆ ทีไ่ม่มีหลักฐ านรองรับ หากแต่เมื่อกวาดตา ไปทวั่ แ ผ่นด นิ ไทย หลังก ารประกาศแผนพฒ ั นาเศรษฐกิจ และสังคมมากว่า 40 ปี จะมีสักกี่ชุมชนที่คนในชุมชนไม่ ประสบปญ ั หาความยากจน ไม่ป ระสบปญ ั หาสงิ่ แ วดล้อม หรือไม่ประสบปัญหาสุขภาพ จากสถานการณ์ดังกล่าวถึงเวลาแล้วหรือยังที่ สังคมไทยควรกลับมาเน้นการพัฒนาที่ไม่มองแต่มิติ ประสิทธิภาพ การสร้างมูลค่าและกำไรหรือการตลาด ด้านเดียว แต่ควรจะเป็นเพื่อประโยชน์ของชุมชนและ สังคม เราไม่ควรลดทอนผู้คนลงไปเป็นเพียงตัวเลข หาก ควรเป็นเพื่อส่งเสริมศักยภาพและศักดิ์ศรี ความเป็น มนุษย์ คำตอบสำหรับค ำถามข้างต้นนี้ คงจะต้องช่วยกัน ค้นหา ไม่ว่าจะใช้ร ะยะเวลานานเท่าไร คณะผู้จัดทำ
10 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล
01 เกริ่นนำ สภาพชีวิตของผมและเพื่อนๆ ในเมืองหลวงทุกวันนี้ เราต่างมีลักษณะที่มาที่ไปไม่แตกต่างกันนัก เราเติบโต ในชนบท มีโอกาสทางครอบครัวและสังคมจึงได้มาเล่า เรียนในเมืองหลวง บางคนเข้าเมืองตงั้ แต่ร ะดับช นั้ ป ระถม บางคนเริ่มต้นตอนชั้นมัธยม จำนวนไม่น้อยใช้ชีวิตใน เมืองใหญ่เมือ่ เรียนตอ่ ร ะดับอ ดุ มศึกษา หลังจ ากเรียนจบ เราได้งานทำในเมืองและใช้ชีวิตต่อกันมาอีกหลายปี ปีแล้วปีเล่าผ่านไปจนวันหนึ่งเมื่อสายน้ำแห่งชีวิตพาเรา ไหลกลับไปยังจุดเริ่มต้นของชีวิต
11
12 แม่ปะ
ที่นั่น... แม่น้ำเมยในวันนั้นวันที่สายตาผมจับจ้องอยู่อย่าง เพลิดเพลินบริเวณใกล้ต้นน้ำ ที่สำคัญกว่านั้นเป็นจุดที่ เรียกกันว่า ‘แม่น้ำไหลกลับ’ ระหว่ า งก ำลั ง รั บ ล มเ ย็ น ส บายอ ยู่ นั้ น รู้ สึ ก มี บางอย่ างเคลื่อนไหวอยู่ ด้านหลัง ด้ วยสัญชาตญาณ เอาตัวรอด ผมเบี่ยงตัวหลบ เมื่อหันหลังกลับก็เห็นชาย ชาวพม่า 2 คนอยู่ในสายตา หนึ่งนั้นอยู่ในระยะคว้า ไหล่ผ มได้ เขาคว้าไหล่ผมพลาดหนหนึ่งแ ล้ว ผมเห็นท่า ไม่สดู้ รี บี เดินก ลับไปทรี่ ถ แต่ย งั ท นั ได้ยนิ อ กี ค นตะคอกวา่ “ทำไร” เมื่อห ันห ลังก ลับไปมองกเ็ห็นช ายคนนั้นช หี้ น้าใส่ ผมด้วยท่าทีคุกคาม ทีร่ ถ...นัง่ ล งดา้ นขา้ งคนขบั แ ล้ว ผมเอ่ยถ ามสารถีท ี่ ชื่อเติ้ลว่า “ที่นี่มันผืนแผ่นดินของใครกัน” สารถีพ ดู อ ย่างเคร่งเครียดวา่ “พีล่ งจากรถ ผมตาม ไม่ทันต้องขอโทษด้วย” พูดพลางกระชับมีดดาบยาวใน ซองหนัง “ผมติดรถมาด้วย ตะกีก้ ำลังจะลงจากรถ พอดี พี่ขึ้นมาก่อน” “ผมตอ้ งขอโทษคณ ุ ต า่ งหาก ถ่ายรปู เพลินไปหน่อย วิวสวยมาก” ถูกแล้ว วิวไกลๆ สวยมาก ต้นไม้ใบหญ้า ป่า เขาลำเนาไพรเขียวชอุ่มเรียกความสดชื่น เสียดายสภาพ
ติณ นิติกวินกุล
แวดล้อมรายรอบทยี่ นื อ ยูไ่ ม่เอือ้ เลย เป็นเพิงข องชาวพม่า และห้องแถวไม้ปลูกติดกันเป็นพรืด รกเรื้อไปด้วยขยะ และข้าวของวางระเกะระกะสุมกันล้วนไม่น่าดู “เดือนก่อนเพื่อนรุ่นพี่เล่าให้ฟังว่า ถูกพวกนี้มัน กระชากกล้องวิ่งหนี พี่คนที่ถูกกระชากก็วิ่งไล่ตาม แต่ ไปเจอกับกลุ่มของพวกมันดักไว้ เข้ารุมเตะต่อยและฟัน แขนขาดไปข้างหนึ่ง” เติ้ลเล่า “แรงขนาดนี้เลย” ผมตกใจ “ครับ” “มิน่า ผมถึงเคยได้ยินเรื่องนั่งยางพวกนี้” ทันทีที่ พูดป ระโยคนี้ออกไป ก็ได้แต่พ ูดกับตัวเองว่า นี่ใจคอผม กลายเป็นคนโหดร้ายและแบ่งเขาแบ่งเราไร้มนุษยธรรม ไปตั้งแต่เมื่อไหร่ จากนั้นเติ้ลก็เล่าให้ฟังถึงเรื่องการจัดการปัญหา ที่ทางการใช้ค ำว่า ‘การจัดการชนเผ่า’ ซึ่งก ็คือการจัดการ คนต่างด้าวที่มีพรมแดนติดทางนี้ ซึ่งไม่พ้นคนพม่าที่เข้า มาใช้แรงงาน เข้ามาใช้ชีวิตในไทย “ที่แม่ปะเราโดดเด่นในเรื่องนี้มากครับ เราแก้ ปัญหาได้อย่างเป็นระบบ” เติ้ลว ่า
13
14 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล
02 ความเป็นมา
15
16 แม่ปะ
ด้วยระยะทางจากกรุงเทพฯ เกือบ 500 กิโลเมตร และระยะเวลากว่า 9 ชั่วโมง ผมก็มายืนภายในบริเวณ ขนส่งอำเภอแม่สอด จังหวัดตาก ก่อนจะโทรศัพท์ถึง เติ้ลซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ประจำโครงการตำบลสุขภาวะของ สสส. เพื่อแ จ้งว่าผมมาถึงแล้ว และอีกไม่เกิน 10 นาที ผมก็มานั่งในร้านอาหารพร้อมกับเพื่อนร่วมงานของเติ้ล และหัวหน้าสำนักงานปลัดของ อบต.แม่ปะ ร่วมโต๊ะ รับประทานอาหารกันอย่างเอร็ดอร่อย จากนั้นอีก 20 นาทีก็ตกลงกันได้ว่าพรุ่งนี้ 7 โมงเช้าเราจะเริ่มตระเวน แม่ปะกัน ‘แม่ปะ’ เป็นต ำบลทบี่ ริหารจดั การโดย อบต.แม่ปะ ซึ่งปรากฏอาคารสำนักงานอยู่ที่หมู่ 10 มีนายก อบต. คนปัจจุบันคือ มานพ ยะเขียว ที่ดำรงตำแหน่งม าตั้งแต่ ปี 2541 ตำบลแม่ปะมีประวัติความเป็นมาโดยเล่าสืบต่อ กันมาว่า เมื่อประมาณ 85 ปีก่อน ได้มีช้างไม่ปรากฏ ว่าใครเป็นเจ้าของ หายไปบริเวณพื้นที่ของตำบลพะวอ ในปัจจุบัน เจ้าของได้ติดตามหาช้างเชือกที่หายนั้นไป หลายท้องที่แต่ก็ไม่พบ ต่อมากลับพบช้างเชือกนั้นที่ ‘บ้านสันป่าซาง’ คำว่า ‘พบ’ ภาษาชาวบ้านเรียกว่า ‘ปะ’ คำว่า ‘สัน’ หมายถึง หมู่บ้านที่ตั้งอยู่ที่ดอน คำว่า ‘ซาง’ หมายถึง ไม้ไผ่ซาง ชาวบ้านจึงเรียกว่า ‘บ้านแม่ปะบ้าน
ติณ นิติกวินกุล
สันป่าซาง’ ต่อมาทางราชการได้ตั้งหมู่บ้านเป็นทางการ คำว่า ‘สันป่าซาง’ จึงหายไปและเกิดหมู่บ้านอีกหลาย หมู่บ้านบริเวณรอบๆ จึงต ั้งเป็น ‘ตำบลแม่ปะ’ มาจนถึง ทุกวันนี้ ล่วงมาปี 2493 มีพระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนแปลง เขตเทศบาลตำบลแม่สอด จังหวัดต าก พ.ศ. 2493 เมื่อ วันที่ 17 มิถุนายน ผู้รับสนองพระบรมราชโองการคือ จอมพล ป. พิบูลส งคราม นายกรัฐมนตรีในสมัยนั้น โดย เปลีย่ นแปลงเขตเทศบาลตำบลแม่สอดเสียใหม่ต ามความ จำเป็นแห่งการบริหารงานของเทศบาล ตามประกาศ กระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งตำบลแม่ปะและตำบล ท่าสายลวดในท้องที่อำเภอแม่สอด จังหวัดต าก เมื่อวัน ที่ 27 พฤศจิกายน 2493 ให้เหตุผลว่า เนื่องจากได้มี พระราชกฤษฎีกาเปลีย่ นแปลงเขตเทศบาลตำบลแม่สอด เพื่อลดเขตเทศบาลตำบลแม่สอดให้เล็กลงตามความ จำเป็นแห่งการบริหารงานของเทศบาล จึงเป็นเหตุให้ กระทบกระเทือนถึงเขตการปกครองส่วนภูมิภาค เพราะ ส่วนที่เคยอยู่ในเขตเทศบาลมาแต่เดิม ได้เปลี่ยนสภาพ มาเป็นอยู่นอกเขตเทศบาล ฉะนั้นเพื่อให้การดำเนิน การปกครองเป็นไปตามนัยแห่งพระราชบัญญัติลักษณะ ปกครองท้องที่ พ.ศ. 2457 ข้าหลวงประจำจังหวัดตาก อาศัยความในพระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่
17
18 แม่ปะ
พ.ศ.2457 มาตรา 6, 29 และพระราชบัญญัติว่าด้วย ระเบียบราชการบริหารแห่งร าชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2476 มาตรา 20 ให้ดำเนินการปรับปรุงเขตการปกครองใน ท้องที่อำเภอแม่สอดเสียใหม่ โดยรวมเขตหมู่บ้านต่างๆ ทีไ่ด้ถูกเปลี่ยนสภาพมาอยู่นอกเขตเทศบาลนี้ จัดต ั้งเป็น ตำบลขึ้นใหม่อีก 2 ตำบล ขนานนามว่า ตำบลแม่ปะ และตำบลท่าสายลวด ให้ขึ้น อยูใ่ นความปกครองของอำเภอ แม่สอด นั่ น เ ป็ น ที่ ม าด้ า นก าร ปกครองข องต ำบล สำหรั บ ความเป็นม าของผู้คนในตำบล แม่ ป ะนั้ น เ กี่ ยวข้ อ งกั บ ค วาม เป็ น แ ม่ ส อดอ ย่ า งแ ยกกั น ไม่ อ อก เพราะแ ม่ ส อดอุ ด ม สมบูรณ์มาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 สมัยน ั้นฝั่งพม่าเจริญเติบโต กว่า เพราะอยู่ใต้การปกครอง ของอังกฤษ แม่สอดมเี ขตแดนตดิ กับ พม่าตามพร มแดนธรรมชาติ มีการไปมาหาสู่ค้าขายกันโดย
ติณ นิติกวินกุล
ตลอด มีกะเหรี่ยงอยู่มาก คนไทยทั้งหมดในแม่ปะซึ่ง เป็นส่วนหนึ่งของแม่สอด ล้วนแล้วแต่อพยพมาจาก ลำปางโดยส่วนใหญ่ หนีภัยแล้งและมาหาแหล่งทำกิน ส่วนใหญ่ย ้ายมาจากอำเภอเถิน โดยเริ่มต ั้งรกรากในครั้ง แรกที่บริเวณบ้านแม่ปะเหนือ หมู่ 1 ในปัจจุบัน เมื่อม ี
19
20 แม่ปะ
การใช้นามสกุลในสมัยรัชกาลที่ 6 ชาวบ้านที่อพยพมา อยู่ตำบลแม่ปะจึงนำเอาชื่อบ้านของตัวเองจากจังหวัด ลำปางมาเป็นน ามสกุล เช่น นามสกุล ต๊ะท องคำ มาจาก อำเภอแม่ทะ นามสกุล กาสมสัน มาจากบ้านกาด บ้าน สัน อำเภอห้างฉัตร เป็นต้น สมัยนั้นยังมีการปกครองระบบมณฑล ซึ่งตำบล แม่ ป ะขึ้ น อ ยู่ กั บ เ ทศาภิ บ าลแ ม่ ส อด ขึ้ น กั บ ม ณฑล นครสวรรค์ ซึ่งมีสมาชิกเทศาภิบาลเป็นคนแม่ปะคนแรก ชื่อนายฮ้อยมา ยะเขียว หลังจ ากมีการเปลี่ยนแปลงการ ปกครอง ใช้พ ระราชบญ ั ญัตวิ า่ ด ว้ ยระเบียบราชการบริหาร แห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2476 มาตรา 20 ตามที่ กล่าวข้างต้น ได้แบ่งเขตการปกครองให้แม่ปะเป็นตำบล แม่ปะ อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก โดยมีกำนันคนแรก ชื่อน ายมูล ธรรมะแงะ มีเนื้อทีก่ ารปกครองโดยประมาณ 198 ตารางกิโลเมตร มีห มู่บ้านทั้งหมด 4 หมู่ คือ บ้าน แม่ปะเหนือ หมูท่ ี่ 1 บ้านแม่ปะกลาง หมูท่ ี่ 2 บ้านแม่ปะ ใต้ หมู่ที่ 3 และบ้านห้วยกะโหลก หมูท่ ี่ 4 ระหว่างปี 2537-2538 มีกฎหมายว่าด้วยสภา ตำบล ตำบลแม่ปะจึงได้จัดตั้งสภาตำบลแม่ปะมีฐานะ เป็นน ิตบิ ุลคลตามกฎหมาย มีส มศักดิ์ คงเอี่ยม ซึ่งเป็น กำนันตำบลแม่ปะสมัยนั้นดำรงตำแหน่งเป็นประธาน สภาตำบล
ติณ นิติกวินกุล
จนกระทั่งในวันที่ 30 มีนาคม 2539 กระทรวง มหาดไทยประกาศจดั ต งั้ ต ำบลแม่ปะเป็นอ งค์การบริหาร ส่วนตำบล มีผู้นำสูงสุดคือประธานกรรมการบริหารชื่อ สมศกั ดิ์ คงเอีย่ ม มีป ระธานสภาคนแรกชอ่ื มานพ ยะเขียว โดยสภาพพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ แม่ปะมีสภาพ อากาศเย็นชื้นตลอดทั้งปี ทำเลที่ตั้งห่างจากที่ว่าการ อำเภอแม่สอด 3 กิโลเมตร อยู่ห่างจากตัวจังหวัดต าก ทางทิศตะวันตก 90 กิโลเมตร มีพื้นที่ดูแล 198 ตาราง กิิโลเมตร มีประชากร ณ วันท ี่ 23 กันยายน 2555 ตาม ฐานข้อมูลประชากรของกรมการปกครอง กระทรวง มหาดไทย รวมแล้ว 14,035 คน แยกเป็นชาย 7,255 คน หญิง 6,780 แยกเป็นจำนวนบ้านได้ 6,329 หลังคา เรือน จากจำนวน 11 หมู่บ้านซึ่งได้แก่ หมู่ 1 บ้านแม่ปะ เหนือ หมู่ 2 บ้านแม่ปะกลาง หมู่ 3 บ้านแม่ปะใต้ หมู่ 4 บ้านห้วยกะโหลก หมู่ 5 บ้านปากห้วยแม่ปะ หมู่ 6 บ้านห้วยหินฝน หมู่ 7 บ้านหนองบัว หมู่ 8 บ้านแม่ปะ บ้านสัน หมู่ 9 บ้านพระธาตุ หมู่ 10 บ้านร่วมใจพัฒนา และหมู่ 11 บ้านหนองบัวคำ โดยส่วนใหญ่แล้วมีความ เป็นอยู่เรียบง่าย ประกอบอาชีพทางการเกษตรกรรม อาทิ ทำไร่ข ้าวโพด ไร่ถ ั่วเหลือง ทำนา เลี้ยงหมู เลี้ยงวัว เลี้ยงเป็ด และเลี้ยงไก่ นอกเหนือจากประกอบอาชีพ รับจ้างทวั่ ไป อีกห ลายครอบครัวย งั ป ระกอบอาชีพพ ร้อม
21
22 แม่ปะ
กันหลายอาชีพ ครอบครัวข องผมทำไร่ รับจ้าง แม่เลีย้ งหมู เลี้ยงไก่ พี่สาวและน้องชายชายของผมก็ยังคง ทำไร่และเลี้ยงหมู ผมไม่มีวันล ืม เช่นเดียวกัน กับเติล้ ชายหนุม่ จ ากตวั เมืองตาก เรียนตอ่ แ ละ เติบโตในเชียงใหม่กว่า 10 ปี ตระเวนทำงาน บริษัทใหญ่โตทั้งในเชียงใหม่ ลำปาง และตาก ก่อนที่วันหนึ่งแม่ของเติ้ลจะบอกว่า กลับบ้าน เราเถอะลูก เติล้ เข้าใจในนำ้ เสียงของแม่น นั้ เป็น อย่างดีเมื่อภ รรยาคลอดลูกสาวให้เขา...
ติณ นิติกวินกุล
23
4
24 แม่ปะ
5
11 10
7
9 5
11 20
14
3 15
16
2 3
8
6
15
2 1
18 19
9 4 21
17
1
7
12
ติณ นิติกวินกุล
8
13
6
25
26 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล
03 โฮมสเตย์ เมื่อค ิดถึงบ้าน สำหรับผ มแล้วมีอยู่ 2 วิธี ถ้าไม่ กลับบ้านก็หาอะไรทำให้ห ่างจากคำว่าบ ้าน หนนี้ ผมเลือกพักโฮมสเตย์... ที่นี่มีโฮมสเตย์จำนวนหลายหลังที่เข้าร่วม โครงการ ตั้งอยู่ในเขตภูมิประเทศสวยงามและ อากาศดี กระจายไปทั่วทั้งต ำบล ด้วยความคิดถึง บ้าน คิดถึงพ่อคิดถึงแม่ คิดถึงพ ี่น้องและชีวิตหน หลัง ผมจึงหลับอ ย่างมีความสุข ตื่นเช้ามาเติ้ลมารอรับผมที่โฮมสเตย์ หลัง อาบน้ ำ แ ต่ ง ตั ว แ ล้ ว เขาพ าผ มไ ปรั บ ป ระทาน อาหารเช้าที่เอร็ดอร่อยมาก ‘บะหมี่แห้งต้มยำ’ ซึ่งร้านก๋วยเตี๋ยวที่ตากทุกร้านจะใส่แคบหมูให้ ด้วย (ที่สำคัญแคบหมูของแท้จากตากต้องเป็น แคบหมูติดมัน)
27
28 แม่ปะ
04 พบนายกฯ เล็ก ที่ทำการองค์การบริหารส่วนตำบลแม่ปะเช้านั้น อากาศ ปลอดโปร่ง แม่บ า้ นยกกาแฟให้ด มื่ ร บั ย ามเช้า ผมออกมา ยืนห น้าท างเข้า มองดรู ถจกั รยาน ดูค นตอ้ นววั ดูเด็กๆ ไป โรงเรียน ดูผ ู้คนผ่านไปผ่านมา วิถชี ีวิตที่ผมเคยคุ้นชินแต่ เยาว์วัยกลับมาอีกครั้ง เติ้ลพาขึ้นอาคารเพื่อไปพบนายกฯ มานพ ตลอด ทางเดิน ตามตวั อ าคาร ตามผนัง หรือแ ม้แต่ในหอ้ งน้ำ จะ พบคำขวัญค ำคมติดไว้เป็นข้อคิดและเตือนใจ เมือ่ เข้าพ บนายกฯ สบโอกาสผมถามทา่ นได้ค วาม กระจ่างว่า “ดีกว่าไม่มี ดีกว่าไม่ทำ ดีก ว่าไม่ได้อ่าน” นายกฯ มานพ เป็นคนสนุกสนาน พูดจาเสียงดัง และดูจริงใจ “ผมจบครูมา พ่อผมเป็นกำนัน ผมเคยถามพ่อว่า คนเราเกิดมาต้องมีอะไรถึงจะเป็นคนอย่างสมบูรณ์ พ่อ ผมตอบว่าอะไรรู้ไหม” ผมนิ่งแทน คำตอบว่าไม่ทราบ “คนเราตอ้ งมสี ามอย่าง พ่อบ อกผม หนึง่ ต อ้ งหมัน่ ทำบุญ สองต้องมีสัจจะ และสามต้องมีเงิน” ผมยิ้มพลางพยักหน้าร ับ
ติณ นิติกวินกุล
“ตอนนี้ผมเชื่อว่าผมมีครบล่ะ ผมถึงมาทำงาน เป็นนายก อบต.แม่ปะ” นายกฯ ตอบอย่างมั่นใจพลาง ขยับตัวออกจากโต๊ะ ลุกยืนให้ผ มถ่ายภาพเป็นที่ระลึก “ยืนก ด็ อี ย่างทคี่ ณ ุ ว า่ ใครๆ มาหาผมกถ็ า่ ยภาพผม เอาแต่นั่ง เบื่อละ” นายกฯ พูดพ ลางหัวเราะอารมณ์ด ี เมื่อถามถึงเป้าหมายในการทำงานในตำแหน่ง นายกฯ ท่านตอบว่า “ผมขอแค่ให้แม่ปะบ้านผมมีระบบ
29
30 แม่ปะ
สาธารณูปโภคครบถว้ น ชาวบา้ นได้ใช้น ำ้ ใช้ไฟใช้ถ นนตาม ที่ควรจะได้ คนมีคุณภาพและคุณธรรม สองอย่างหลังนี้ ถ้าคนของเราดี อะไรๆ ก็ดีตามไปหมด” นายกฯ มานพยงั เล่าว า่ ในอกี 2-3 ปีข า้ งหน้าต ำบล แม่ปะ อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก จะได้เป็นส่วนหนึ่ง ของเมืองเขตเศรษฐกิจพ เิ ศษชายแดนและเป็นป ระตูเมือง รองรับการเป็นสมาชิกประชาคมเศรษฐกิจอาเชียนในปี 2558 ที่จะถึงนี้ “เรียกง่ายๆ ว่า อบต.แม่ปะ จะไม่ธรรมดาแล้ว เราต้องพัฒนาทั้งสภาพเมือง พัฒนาคน พัฒนาจิตใจให้ เติบโตพร้อมกนั ท งั้ ในดา้ นโครงสร้างพนื้ ฐ านทางเศรษฐกิจ และโครงสร้างพนื้ ฐ านทางสงั คม แต่ต อ้ งอย่างรปู้ ระมาณ ตน ยึดหลักพอเพียง” นายกฯ กล่าว “ตอนแรกผมคิดจะไม่ลงสมัครนายกฯ ที่กำลังจะ หมดสมัยในเร็วว นั น ี้ แต่เมือ่ ม องไปขา้ งหน้าแ ล้วท ำให้ผ ม ต้องคิดทบทวน” เขาหมายถึงอายุการทำงานในตำแหน่ง นายก อบต.แม่ปะ กำลังจะหมดวาระในเดือนสิงหาคม หลังจากการพูดคุยกับนายกฯ ผ่านพ้นไปในวัน นั้น ล่าสุดเมื่อวันที่ 25 สิงหาคม 2555 ซึ่งเป็นวันลง คะแนนเลือกนายก อบต.แม่ปะ ชื่อของมานพ ยะเขียว ก็ได้รับเลือกจากประชาชนในพื้นที่ให้อยู่รับใช้ทำงานต่อ อีกสมัย
ติณ นิติกวินกุล
31
32 แม่ปะ
05 การจัดการชนเผ่า : ระบบบริหารจัดการแบบมีส่วนร่วม
ติณ นิติกวินกุล
ตั้งแต่มาถึงจังหวัดตาก เลยมาถึงอำเภอแม่สอด จนเข้า สู่ตำบลแม่ปะขณะนี้ ผมพบเห็นชาวพม่าอ ยู่เต็มรายทาง ทัง้ เดินเดีย่ ว (ซึง่ ไม่ค อ่ ยจะม)ี เดินเป็นกลมุ่ (อันน แี้ ทบจะ เดินข วางถนน) จนถึงช มุ ชนของชาวพม่าม ใี ห้เห็นม ากมาย เต็ ม ไ ปห มด ประชากรแ ฝงเ หล่ า นี้ ว่ า กั นว่ า ม ากกว่ า คนไทยเสียอีก ส่วนจะเท่าไรและจริงเท็จเพียงใด คงต้อง สอบถามข้อมูลจากพี่วุด-เจษฎา ต๊ะทองคำ คนรู้จริงที่ ทำงานคลุกคลีก บั ค นพม่าท เี่ ราเรียกอย่างเป็นท างการว่า ชนเผ่านั้น พีว่ ดุ ให้เกียรติค ยุ ก บั ผ ม ณ สถานทจี่ ริงท ใี่ ช้ป ระชุม พูดค ยุ รวมไปถงึ เมือ่ จ บั กุมช าวพม่าท กี่ ระทำผดิ ก เ็ ชิญต วั มาสอบสวนกันท ี่นี่ “ตลอดแนวชายแดนไทยพม่า 540 กิโลเมตร มี ทุกทางให้คนพม่าเข้ามาในไทย” พี่วุดเริ่มต้นพูดให้เห็น ภาพอย่างง่าย “แต่แม่ปะโด่งดังขึ้นมาก็เพราะถูกใช้เป็น ศูนย์บ ญ ั ชาการในทกุ ๆ เรือ่ งทเี่ กีย่ วกบั ช นเผ่า ทัง้ ค วบคุม และดูแลจัดการ” “คนพม่าที่นี่เป็นพวกไหนครับ” “ต้องถามว่า คนที่มาจากพม่าเป็นพวกไหน” พี่วุด เคลียร์ให้ “อ้อ ครับ” ผมยิ้ม “มีหมดแหละ คะฉิ่น ว้า ไทยใหญ่ ยะไข่ มอญ
33
34 แม่ปะ
กะเหรี่ยง กะเหรี่ยงนี่เยอะหน่อย แต่ม ากสุดก็พวกพม่า แท้ๆ” “เยอะแค่ไหน” “นับย าก คุณค ดิ ด ตู ามแนวตะเข็บไทยพม่าย าวเท่า ไหร่ พวกนี้เข้าออกได้ต ลอด แม่น้ำก็แคบนิดเดียว เดิน ข้ามยังได้ ถ้าให้คาดเดาก็คงประมาณ 30,000-40,000 คน สำหรับพวกที่อยูถ่ าวรนะ พอจะเช็คได้คร่าวๆ ไม่ใช่ พวกข้ามไปข้ามมาหรือพวกหลบซ่อน “ “มีวิธีตรวจสอบยังไงครับ” “เราจะมีหัวหน้ากลุ่มสำหรับพวกนี้อีกที เวลามี เรือ่ งมอี ะไรกต็ ดิ ต่อผ า่ นพวกนี้ ให้พ วกเขาปกครองกนั เอง อย่างปัญหาเล็กๆ น้อยๆ เราก็ให้หัวหน้าพ วกนี้เคลียร์ กันเองก่อน เว้นแต่มีปัญหากับคนไทย ก็เอามาคุยกัน พร้อมหัวหน้า บางทีหัวหน้าก ็ต้องรับผิดช อบด้วย” “ท่าทางคงจะยุ่งยากวุ่นวายมาก” “แรกๆ ก็ยุ่งครับ หลังๆ พอพวกนี้เข้าใจว่าห าก มาทำวุ่นวายเมืองไทย เขาก็จะไม่มีงาน พอไม่มีงานก็ ไม่มีเงิน ไม่มเีงินก็แย่สิ อดตาย บางทีเขาก็จัดการกันเอง ไม่ต้องมาถึงเรา” “แสดงว่าต้องมีกฎกติกาการอยู่ร่วมกันที่ค่อนข้าง ชัดเจน” “แน่นอน มีห ลัก 5 ข้อง่ายๆ ไม่ย าก ข้อหนึ่ง ห้าม
ติณ นิติกวินกุล
เดินขวางถนน” “อะไรน ะค รั บ ถึ งกั บ ต้ อ งห้ า มไ ม่ ใ ห้ เ ดิ น ข วาง ถนน” “คุณมานี่น่าจะเห็นแล้วนะ เห็นให้ชัดต้องเย็นๆ ค่ำๆ แถวนี้พม่าเดินยังกะเดินชายหาด ยิ่งพวกมาใหม่ ไม่รู้เป็นไร ถ้ายิ่งเมานะ มันจะเดินเป็นกลุ่มกันขวาง ถนน รถมาก็ไม่หลบ เราต้องหลบมัน บางทีเป็นผู้หญิง ขี่รถมอเตอร์ไซค์ม า มันจ ะแกล้งให้ตกใจจนรถล้ม เมื่อ คืนก็คนหนึ่ง กว่าจะเคลียร์ได้ มันอ ้างผู้ใหญ่โน่นผู้ใหญ่นี่ ผมต้องบอกว่ากูนี่ล่ะใหญ่สุด” พี่วุดห ัวเราะ “ตบไปทีถึง ได้หายเมา” ผมยิ้ม
35
36 แม่ปะ
“คุณคงเข้าใจนะ ต้องใช้ทั้งพระเดชทั้งพระคุณ” ผมถามต่อ “แล้วข ้อสองล่ะครับ” “ข้อสอง ห้ามออกนอกเคหะสถานหลัง 3 ทุ่ม ข้อ สาม กรณีมีเรื่องพิพาท คณะกรรมการสามารถนำตัวมา ไกล่เกลี่ยได้ คณะกรรมการก็ประกอบด้วย หัวหน้าช าว พม่า ทาง อบต. ซึ่งก็คือผม ตัวแ ทนอื่นๆ อีกประกอบกัน เช่น ผู้ใหญ่บ ้าน ตัวแทนจากโรงงาน โรงงานในแม่ปะมี เยอะ คุณเห็นเงียบๆ แบบนี้ มีถึง 37 โรงเชียวนะ พวก พม่าพวกนี้ทั้งทำงานแบบถูกกฎหมายและแฝงเข้าไป อีก พวกโรงงานจะให้ความร่วมมือกับเราดมี าก คนงาน คนไหนมีปัญหา ไล่ออกหมด พวกพม่าก ลัวต กงานมาก “ข้อสี่ สามารถเรียกนัดประชุมให้ความรขู้ อความ ร่วมมือ โดยเคลื่อนย้ายไปให้ความรู้ถึงที่ได้ อย่างกรณี ไปให้ความรู้เรื่องเดินถนน เรื่องไม่ถ่มน้ำหมาก ไม่บ ้วน น้ำลายลงถนน กฎการขบั ร ถ การให้ส ญ ั ญาณ เรือ่ งโรคภัย ไข้เจ็บ การดูแลตนเองจากโรคติดต่อ และข้อห้า ต้องเข้า ถึงกลุ่มของตัวเองและเข้าใจกลุ่มของตัวเอง อย่างทบี่ อก พวกนี้จะมีหัวหน้าแต่ละกลุ่มดูแลกันเอง” หลังจากพูดจบ พี่วุดก ็โทรเรียกหัวหน้าก ลุ่มให้ม า พบผม ตามคำร้องขอของผม ‘ผู้ใหญ่กะลา’ ตามคำเรียกชื่อของพี่วุดคนนี้ อยู่ เมืองไทยมานานมาก มีลูกถึง 7 คนกับเมียหลายคน
ติณ นิติกวินกุล
เมือ่ ผ มถามวา่ ป ระเทศพม่าเปิดม ากขนึ้ อองซานซจู กี เ็ ป็น อิสระแล้ว อยากกลับพม่าไหม แกตอบว่าไม่ ไม่อยาก กลับแล้ว อยู่เมืองไทยมีความสุขดี มีงานทำ มีเงินใช้ จะกลับไปพม่าทำไมกัน เมื่อผมถามถึงอาชีพ แกก็ตอบ ว่าท ำไร่ข า้ วโพด แล้วล กู ๆ ล่ะ อยากกลับพ ม่าม ยั้ แกตอบ ว่าพวกลูกแกเท่าที่เคยคุยกันก็ไม่มีใครอยากกลับสักคน
37
38 แม่ปะ
ทุกคนเกิดเมืองไทยหมด หัวหน้าพม่าแต่ละคนต้องรับผิดชอบดูแลคนของ ตัวเองอย่างต่ำๆ 400-500 คน การพดู ค ยุ ก บั พ วี่ ดุ แ ละผใู้ หญ่ก ะลาทำให้ค ดิ ถึงเรือ่ ง คนพม่าท ี่เกิดในไทย คนเหล่านี้ไม่ได้สัญชาติไทย แม้จ ะ เกิดเมืองไทย จึงนับว่าเป็นอีกปัญหาหนึ่ง ยังไม่ต้องพูด ถึงคนไทยแท้ๆ ที่เกิดมาไร้สัญชาติอีกจำนวนไม่น้อย ซึ่ง ประมาณการกนั ว า่ ก ว่าค รึง่ ห นึง่ ข องคนทอี่ ยูใ่ นแม่ปะเป็น คนไทยไร้สัญชาติ “ใช่ พวกนี้กลับพม่าก็ไม่ได้ อยู่ในไทยก็มีปัญหา ที่จริงน่าสงสารนะ” “แล้วทำไมไม่ให้สัญชาติไทยล่ะครับพี่” “ผมก็ไม่รู้นะ อาจจะเป็นเรื่องความมั่นคงก็ได้ พวกนีเ้ ยอะ นับร วมๆ กับพ วกพม่าแ ท้อ กี แค่แ ม่สอดอาจ จะมีพม่านับแสนๆ คน มากกว่าค นไทยในแม่สอดหลาย สิบเท่าตัวเชียวนะ เคยมคี นพูดเล่นๆ ว่า สักวันพวกนี้ลุก ขึ้นมายึดครองแม่สอด ทำได้ส บายเลย” พี่วุดห ัวเราะ สรุปรวมความในครั้งนั้น ผมได้ข้อคิดว่าเหตุที่ แม่ปะเป็นเอกในเรื่องการจัดการชนเผ่าหรือคนพม่าคน ต่างถิ่นจนประสบผลสำเร็จนี้ ก็มาจากคนทำงานอย่าง พีว่ ดุ ท ตี่ งั้ ใจจริงแ ละมคี วามเด็ดข าด นอกจากรปู้ ญ ั หาและ อยู่กับปัญหามานาน พี่วุดยังมีหลักการสำคัญคือ การ
ติณ นิติกวินกุล
จัดการอย่างคอ่ ยเป็นค อ่ ยไป ให้พ วกเขารถู้ งึ ค วามตงั้ ใจดี และให้เขามสี ่วนร่วมในการจัดการตนเอง ผมเคยได้ยินคำคำหนึ่งนานพอสมควรแล้ว มาที่ แม่ปะก็ได้ยินคนพูดเข้าหูหลายหน คือคำเรียกขานพม่า ในไทยว่า ‘พืชล้มลุกชนิดหนึ่ง’ ซึ่งมีความหมายหลาย นัยยะ นับแ ต่ก ารเดินท างข้ามไปข้ามมาระหว่างชายแดน ไทยพม่า การไม่มีตัวต นที่แท้จริง รวมถึงการเป็นค นไร้ ความหมาย...ไร้ค่า
39
40 แม่ปะ
06 น้ำพ ริกกงุ้ : ระบบเศรษฐกิจ ชุมชน ถ้ า ก ารกลั บ บ้ า นห มายถึ ง ก ารไ ด้ รั บ ป ระทาน น้ำพริกฝ มี อื แ ม่ล ะ่ ก ็ การมาแม่ปะกค็ อื ก ารได้ร บั ป ระทาน น้ำพริกกุ้ง น้ำพริกกุ้งนับเป็นอาหารพื้นเมืองของชาวจังหวัด ตาก โดยเฉพาะชาวแม่สอดโดยทั่วไป แต่น ้ำพริกที่ผลิต โดยกลุ่มแม่บ้านหมู่บ้านแม่ปะใต้ผิดแผกออกไปโดยมี เอกลักษณ์ที่โดดเด่นกว่าที่อื่นก็คือ รสชาติที่เป็นกลาง ไม่เผ็ดมาก รวมทุกรสไว้ในคำเดียว และเก็บได้นาน ใน อุณหภูมิห้องสามารถวางไว้ได้นานนับเดือน หากเก็บ ในตู้เย็นจะเก็บไว้รับป ระทานได้ 3-6 เดือน เนื่องจาก ขั้นตอนการผลิตส ะอาด การเลือกใช้วัตถุดิบท มี่ ีคุณภาพ นอกจากนี้ียังมีบรรจุภัณฑ์หลายขนาดให้เลือกซื้อ ตั้งแต่ ถุงล ะครึง่ กิโลกรัม ถุงล ะ 1 กิโลกรัม เล็กล งมาขนาดบรรจุ กระป๋องสองขนาดคือ 250 กรัมแ ละ 100 กรัม กลุ่มทำน้ำพ ริกกุ้งแม่ปะ อยูท่ ี่หมู่ 3 บ้านแม่ปะใต้ มีป า้ ส นี วล สิงห์ส าย เป็นแ กนนำกลุม่ ซึง่ ท กุ ว นั น มี้ ผี ผู้ ลิต อยู่ประมาณ 19 ราย ผลิตได้สัปดาห์ล ะประมาณ 2 ครั้ง ครั้งหนึ่งประมาณ 20 กิโลกรัม ขึ้นอยู่กับค ำสั่งซื้อ สำหรับส ่วนผสมต่างๆ ป้าส ีนวลยินดีเผยเคล็ดล ับ น้ำพริกกุ้ง 20 กิโลกรัมจะมีส่วนผสมดังนี้
ติณ นิติกวินกุล
กุ้งแห้ง 8 กิโลกรัม พริกแห้ง 2 กิโลกรัม กระเทียม 5 กิโลกรัม มะขามเปียก 8 กิโลกรัม น้ำตาลปี๊ป 3 กิโลกรัม กะปิอย่างดี 5 กิโลกรัม น้ำมันพืช 3 กิโลกรัม หอมแดง 5 กิโลกรัม วิธีทำนั้นไม่ยาก ป้าส ีนวลเล่าว่า ก่อนอื่นต้องล้าง กุง้ แห้งให้ส ะอาดแล้วบ ดให้ล ะเอียด วางทงิ้ ไว้กอ่ น นำพริก ไปป่นเตรียมไว้ จากนั้นนำมะขามเปียก น้ำตาลปี๊บแ ละ พริกป น่ ค ลุกเคล้าให้เข้าก นั ตัง้ ก ระทะให้ร อ้ น เทนำ้ มันพืช ลงในกระทะ รอให้ร ้อน จากนั้นใส่ส่วนผสมสี่อย่างแรกที่
41
42 แม่ปะ
คุลกเคล้าไว้ลงกระทะ ใส่กุ้งแห้งท ี่บดละเอียดลงผสมให้ เข้ากันสักพัก เมื่อค ลุกเคล้าจนได้ที่ ให้แ บ่งน้ำพริกออกเป็น 5 ส่วน นำทีละส่วนคั่วในกระทะที่ไฟอ่อนราว 3-4 ชั่วโมง โดยดวู า่ ส ว่ นผสมทกุ อ ย่างแห้งส นิทห รือย งั เมือ่ แ ห้งด แี ล้ว ก็พักไว้ให้เย็น หันไปหั่นหอมแดงและกระเทียมเจียวให้ กรอบ แยกเก็บไว้ในภาชนะทปี่ ิดสนิทมิดชิด นำสว่ นผสมนำ้ พ ริก หอม กระเทียมผสมคลุกเคล้า ให้เข้ากัน จากนั้นก็ใส่ในบรรจุภัณฑ์ต่างๆ รอขายปลีก ขายส่งให้ลูกค้าต ่อไป
ติณ นิติกวินกุล
จะเห็นว่าไม่ยาก แต่กว่าจะมีวันนี้ป้าสีนวลกับ เพื่อนๆ ใช้เวลาตั้งแต่ป ี 2536 ทีเ่ริ่มคิดท ำขายครั้งแรก จนถึงปี 2542 ได้ทั้งเครื่องหมายมาตรฐาน อย. จาก กระทรวงสาธารณสุข ได้ท งั้ เครือ่ งหมายรบั รองมาตรฐาน ผลิตภัณฑ์ชุมชน (มผช.) จากกระทรวงอุตสาหกรรม และได้รับเครื่องหมายชวนชิมชวนใช้จากกรมส่งเสริม การเกษตร ปี 2549 ได้รับการคัดเลือกเป็นหนึ่งตำบลหนึ่ง ผลิตภัณฑ์ ระดับ 3 ดาว จนกระทั่งป ี 2553 จึงได้รับ การยกระดับเป็น 5 ดาว “แรกๆ ป้าไม่ได้คิดทำหรอก ตอนนั้นประมาณ ปี 2536 มีคณะกฐินจากกรุงเทพฯ ป้ากับแม่บ้านคน อื่นๆ ก็ทำน้ำพริกกุ้งไปต้อนรับ เกินคาดจ้ะพ่อห นุ่ม คน ชอบกันมาก ป้ากับเพื่อนๆ ได้ทิป 500 บาท นอกเหนือ จากคำชื่นชม ทำให้ป้าก ับเพื่อนคิดทำขาย ว่าก ันตรงๆ อย่างนี้แหละ แต่กว่าจะได้สูตรที่รสกลมกล่อมคนชอบ รับประทานก็ต้องลองผิดล องถูกกันหลายครั้ง บางทีทำ แล้วขึ้นรา ทำแต่ละครั้งก็คนละรส เพราะมือคนทำไม่ เที่ยง” ถึงตรงนี้ป้าห ัวเราะร่วน ผมยิ้มให้ป้าแ กแต่เป็นยิ้ม ที่ชื่นชมในความมุมานะ ผมกบั เติล้ ซ อื้ ก นั ค นละ 2 กระป๋องตดิ มือ ป้าส นี วล ใจดีลดให้กระป๋องละ 10 บาท
43
44 แม่ปะ
07 หมูดำ: ระบบเศรษฐกิจชุมชน
ติณ นิติกวินกุล
ผมบอกกับเติ้ลว่าตอนเด็กๆ ที่บ้านผมเลี้ยงหมูสีชมพู สีขาวๆ โตขึ้นมาถึงรู้ว่าที่บ้านเลี้ยงหมูขุน ขุนส่งโรงฆ่า เขาเรียกว่าพันธุย์ อร์กเชียร์ “แต่ท นี่ ไี่ ม่ใช่ห มูสชี มพู นายกฯ มานพเขาสนับสนุน ให้เลี้ยงหมูเหมยซานและหมูด ำ” “หมูดำ เป็นไง ใช้หมูลูกผสมหรือหมูดูร็อคหรือ เปล่า” “ไม่รสู้ พิ ี่ ไม่น า่ จ ะใช่ แต่ท ที่ ผี่ มกำลังจ ะพาพไี่ ป เป็น อีกแหล่งเรียนรู้ของที่แม่ปะเรา” เป็นเรื่องน่าตื่นเต้นสำหรับผมในตอนแรกเมื่อ ได้ยินเติ้ลพูดถึงหมูดำ ตอนแรกผมนึกถึงหมูเหมยซาน ซึ่งสีดำเหมือนกันและดูจะมีชื่อเสียงแพร่หลายกว่า แต่ เมื่อเติ้ลบอกว่าไม่ทราบ เขาเองไม่เคยเห็นหมูเหมยซาน มาก่อน แต่ที่บ้านเขาแม่ปะ เขาเห็นหมูดำมาก่อนผม หนหนึ่งเมื่อไม่นานมานี้ “แล้วเขาเลี้ยงกันยังไง” ผมถามต่อ เติ้ลส่ายศีรษะแล้วพูดต่อว่า “ไม่รสู้ ิพี่ อาจจะเลี้ยง เหมือนหมูชนิดอื่นหรือเปล่า ผมก็ไม่แน่ใจ มันยังใหม่ มากสำหรับทนี่ ี่” แล้วเติ้ลก ็พาผมไปยังห มู่ 2 พี่เพ็ญศรี รัตติวัลย์ เจ้าของหมูด ำทวี่ า่ น ยี้ นื ร อตอ้ นรับอ ยูท่ ปี่ ระตูบ า้ น จากนนั้ พาเราไปยังโรงเลี้ยงหมูที่อยู่ภายในรั้ว
45
46 แม่ปะ
ด้วยสภาพโรงหมูที่สะอาดสะอ้าน ไร้กลิ่นเหม็น ผิดแผกจากที่ผมเคยคุ้นเมื่อนึกถึงเล้าหมู แม่ห มูด ำกำลังห ลับ ลูกห มูท โี่ ตพอประมาณ กำลัง ซุกซน ผมประหลาดใจที่พเี่พ็ญศรีบอกว่า ลูกหมูพ วกนี้ อายุ 15 วันเอง “นอกจากโตเร็ว เนื้อที่ได้ก็ต่างจากหมูฟาร์มด้วย รสชาติด ีกว่า มันน้อยกว่า เนื้อเยอะ สามชั้นน้อยกว่า” “หมูดำของพี่ลูกผสมหรือเปล่าครับ” ผมเดาเอา “ค่ะ ที่จริงหมูด ำก็คือหมูเหมยซานลูกผสม ขึ้นอยู่ กับว่าเหมยซานผสมกับพ ันธุ์อะไร” “ของพี่ผสมกับ?” “ดูร็อคค่ะ ในอัตราส่วนเท่าที่ฟังจากคนขายพันธุ์ มานะคะ เหมยซาน 25 ดูร็อค 75 ค่ะ เลยมีทั้งส ีขาว สีดำ สีออกแดงๆ บางทีสีก็ข่มกันไปหมด ตัวเดียวมี หลายสีก ม็ ี ปศุสตั ว์เคยบอกวา่ ห มูด ำทมี่ ดี รู อ็ คในสายพนั ธุ์ เป็นอ ตั ราส่วนมากกว่าจ ะให้ค วามแข็งแ รงมากกว่าด รู อ็ ค ในอัตราส่วนน้อยกว่า เหมาะสำหรับเลี้ยงตามบ้านนอก เลี้ยงแบบบ้านๆ นั่นแหละค่ะ” “พี่ได้พันธุ์จากไหนครับ” “เชียงใหม่ค่ะ พี่คนหนึ่งแ นะนำมา” “เป็นมายังไงพี่ถึงได้มาเลี้ยงหมูดำครับ” “ตอนแรกพี่ก็ปลูกข้าวโพด เลี้ยงไก่แบบคนอื่น
ติณ นิติกวินกุล
แถวนี้ แต่รายได้มันน้อยไม่พอค่าใช้จ่าย ข้าวโพดก็ราคา ตก มีผู้เฒ่าแนะนำให้เลี้ยงหมู ก็เลยเลี้ยงหมูพ ันธุ์ทั่วไป ก่อน พอมีคนพูดถึงหมูเหมยซาน พี่ก็อยากลองเลี้ยง ดู แต่พี่ไม่มคี วามรู้ ไม่รหู้ าพันธุ์ได้ทไี่หน คืออยากเลี้ยง แต่ไม่รจู้ ะเริ่มยังไง พอดีมีคนจากเชียงใหม่มาเยี่ยมญาติ เลยได้พูดคุยแ ลกเปลี่ยนกัน เขาจึงแนะนำให้ไปซื้อพันธุ์ ที่เชียงใหม่” “ตั้งแต่เมื่อไหร่ค รับ” “ปี 2552 ค่ะ ก็ได้พันธุ์นี้มา เขาบอกว่าไม่ใช่ เหมยซาน 100 เปอร์เซ็นต์ พี่ก็มารู้ทีหลังว่าเหมยซาน 100 เปอร์เซ็นต์แทบไม่มหี รอกที่เมืองไทย ปศุสัตว์เขา มาพัฒนาสายพันธุ์ให้เหมาะกับเมืองไทย ผสมกับพันธุ์ นั้นพันธุน์ ี้ ที่พี่ซื้อมานี่ตอนแรกไม่รู้หรอกว่าผ สมกับพันธุ์ อะไร ตอนหลังถ ึงรู้
47
48 แม่ปะ
“ตอนแรกพี่ซื้อล ูกหมูม า 4 ตัว ตัวล ะ 1,000 บาท ซื้อจากพวกแม้วค่ะ ลูกหมูโตเร็วม ากค่ะ ชุดแ รกขายได้ ตัวละ 3,500 บาท ดีใจมาก เลี้ยงแค่ 2 เดือนเอง ทีนี้ ก็ไปซื้อใหม่มาผสมพันธุ์เอง แรกๆ ก็เลี้ยงด้วยข้าว ธรรมดา ข้าวเปียกข้าวแห้ง รำหยาบ กล้วยอะไรแบบ นั้นแบบเลี้ยงหมูทั่วไป ต่อมาปศุสัตว์มาเห็นเขาแนะนำ ให้เลี้ยงด้วยหัวอาหาร ด้วยปริมาณ 1 กระป๋องต่อห มู 10 ตัวในแต่ละมื้อ ให้แค่แรกเกิดอาทิตย์เดียวลูกหมูโต เร็วมากและโตเท่าๆ กันทุกตัวด้วย” “ทุกวันนนี้ ่าจะมีคนมาซื้อหมูข องพี่เยอะนะครับ” “ค่ะ ถ้าเป็นหมูขุน 7 เดือนก็ขายได้ ส่วนลูกหมู 2 เดือนกข็ าย เรือ่ งราคานแี่ ล้วแ ต่ต กลงกนั บางคนไม่ค อ่ ยมี สตางค์ พีก่ ใ็ ห้เขาเอาลกู ห มูไปเลีย้ งตอ่ ไปเป็นห มูข นุ (ขาย เนื้อ) ขายได้เท่าไหร่พี่ขอ 1,500 บาท คือเอาไปเลี้ยงต่อ ฟรีๆ จากที่เราเลี้ยงไว้ 2 เดือน” “ถ้าเกิดว่า เอ่อ...หมูตายล่ะ” พีเ่ พ็ญศ รีย มิ้ “ไม่มคี ะ่ พีจ่ ะชว่ ยไปดแู ล ทีผ่ า่ นมายัง ไม่เคยมีเลยค่ะ พีก่ ็เลือกคนเหมือนกัน” ผมเดินดูรอบๆ โรงเลี้ยง ลูกหมูน่ารักๆ วิ่งกัน อลหม่านแสดงวา่ แ ข็งแ รงดี แม่ห มูเพิง่ ค ลอดลกู ก ม็ ี อย่าง ที่พี่เพ็ญศ รีบอก ถึงตรงนี้พี่เพ็ญศรีเล่าให้ฟังเรื่องแปลกๆ ของหมู
ติณ นิติกวินกุล
อย่างหมูดำนี่ใช้เวลาตั้งท้อง 115 วันไม่ขาดไม่เกิน ที่ แปลกอีกอย่างคือ หากตรงกับวันพระ วันมาฆบูชา วัน อาสาฬหบูชา วันพระใหญ่เหล่าน ี้ หมูจ ะไม่ค ลอด จะเลย ไปวันรุ่งข ึ้นค่อยคลอด เรื่องนี้สร้างความประหลาดใจแก่ พี่เพ็ญศ รีแ ละผมมาก ซึ่งเมื่อถามหาคำอธิบายพี่เพ็ญศรี เองก็ตอบไม่ถูก ผมเห็นแม่หมูเพิ่งคลอดเมื่อตอนเช้า ก่อนผมมา ไม่กี่ชั่วโมง จึงเลี่ยงออกมาเพื่อให้มันได้พักผ่อนสบายๆ สภาพโรงหมูที่ยกพื้นสูง ไม่เลอะเทอะ ไร้กลิ่น เหม็น บรรดาไก่ที่วิ่งมาแอบจิกอาหารจิกหัวอาหาร ก็พลอยโตเร็วไปด้วย เป็นผลพลอยได้โดยไม่รตู้ ัว ผลตามมาที่สำคัญก็คือ ฐานะความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น มาก สามารถสร้างบ้านของตัวเองได้ ออกรถกระบะไป รับส่งข อง และครอบครัวก ็มคี วามสุข
49
50 แม่ปะ
08 กองทุนหมู่บ้าน: ระบบองค์กร การเงินและสวัสดิการชุมชน ออกจากบ้านพเี่พ็ญศ รีอ ย่างอิ่มใจ เราเดินท างต่อไปยังท ี่ ที่เติ้ลพูดก ับผมว่า “พี่เคยให้เงินใครยืมแล้วไม่ได้คืนมั้ย” “บ่อย ถามทำไม” ผมแปลกใจ “ทีท่ ผี่ มจะพาไป ทีน่ นั่ ส ามารถทำให้ค นทยี่ มื เงินไป แล้ว ไม่มใีครแม้แต่คนเดียวไม่คืนเงิน” “งง อะไรของเติ้ล” เติ้ลหัวเราะ “ฟังแล้วงงใช่มั้ย” “งงกับสำนวนภาษาของเอ็งมากกว่า” ผมกระเซ้า เขาหัวเราะ บ้านร่มรื่น แวดล้อมต้นไม้และการจัดส วนปรากฏ อยู่ตรงหน้าผม พี่แสงหล้า เจริญสุข เจ้าของบ้านออก มาต้อนรับ “นี่แหละประธานกองทุนห มู่บ้าน เจ้าของเงินที่ยืม ไปแล้วไม่มใีครเลยที่ไม่คืน” เติ้ลพูดแ ล้วหัวเราะ พีแ่ สงหล้าได้ยนิ เสียงหวั เราะของเราสองคน จึงเอ่ย ถาม เมื่อท ราบความพแี่ สงหล้าพูดว่า “เงินของพี่ที่ไหน เงินกองทุนหมู่บ้าน ของรัฐให้มา ให้พี่น้องบ้านเรา พีก่ ็แค่มาช่วยดูแล” “แต่เท่าที่ผมตระเวนมาร้อยเอ็ดเจ็ดย่านน้ำ ผม
ติณ นิติกวินกุล
ไม่เคยได้ยินกองทุนหมู่บ้านที่ไหนมีอัตราส่งใช้คืนแบบนี้ พี่ทำอย่างไรครับ” “พี่บอกคนกู้ว่าต ้องฝึกให้มีวินัยในการใช้เงิน ก่อน จะให้ใครกกู้ ต็ อ้ งสบื ป ระวัตกิ อ่ น เพราะคนจะกตู้ อ้ งกรอก แบบฟอร์มให้เราพจิ ารณา เราพจิ ารณากนั ในรปู แ บบคณะ กรรมการ ไม่ใช่พ ี่คนเดียว ทีนเี้ราก็ไปสืบเสาะ คนนี้เป็น อย่างไร ไปถามเพื่อนบ้าน นิสัยใจคอ ประวัตเิรื่องเงินๆ ทองๆ ในอดีต เวลาพิจารณา จะใ ห้ ใครกู้ ตอนนั้นพี่ไม่มีญาติ พี่ บอกทุ ก ค นเ ลย แล้ ว ใ คร สัญญาจะใช้เงินเท่าไหร่ถึง เวลาก็ต้องตามนั้นเวลา นัน้ ไม่มบี ดิ พลิว้ คนเรานะ่ มีเงินมากก็สำลักเงิน ยิ่ง คนไม่เคยมียิ่งหนักใหญ่” “ดอกเ ท่ า ไ หร่ ครับ” “ร้อยละ 6 ตั้งแต่ปี 2544 พอปี 2546 ขึ้ น เ ป็ น ร้ อ ยล ะ
51
52 แม่ปะ
12 ตอนนเี้ หลือร อ้ ยละ 10 เงินในกองทุนม ปี ระมาณ 1.8 ล้าน คนกู้ทั้งตำบลรวมแล้วประมาณกว่า 600 คน ทั้ง ตำบลเรามีอัตราใช้เงินคืนร้อยละร้อยเหมือนกัน” “เยี่ยมจริงๆ เลยพี่ ผมเคยเจอเต็มที่ก็ร้อยละ 80-90 ก็ว่าดีแล้ว นี่ร้อยละร้อย โอ้โห เยี่ยมสุดๆ” ผม ชื่นชมจากใจ “หลายๆ ที่ ที่มีปัญหาส่วนใหญ่จะเกิดจากตัว
ติณ นิติกวินกุล
กรรมการเอง” “ยังไงหรือครับ” “เล่นพ รรคเล่นพ วก ไม่เสียส ละ คนเราอยูใ่ นสงั คม ต้องเสียส ละ ต้องรจู้ กั แ บ่งป นั หากเราอยูด่ สี ขุ ด ี แล้วเพือ่ น เราไม่สุขมีแต่ทุกข์ เราจะสุขได้หรือ” พี่แสงหล้าบอก “ครอบครัวพี่ต้องดีด้วย ไม่งั้นพี่จะทำงานอย่างนี้ ได้ไง” “คงถูกของน้อง พี่มีแฟนเข้าใจ ลูกๆ ก็เข้าใจ” พี่ แสงหล้ายิ้มตอบอย่างมคี วามสุข บทสนทนากับพี่แสงหล้าอีกหลายนาทีต่อมาล้วน แล้วแต่พูดถึงครอบครัวและลูกๆ ทำให้ผมยิ่งมั่นใจว่า ครอบครัวเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในชีวิต ทำให้ผมยิ่งคิดถึง บ้าน อยากเป็นดั่งสายน้ำที่ไหลกลับไปหาบ้านอย่างที่ เติ้ลเป็นอยู่
53
54 แม่ปะ
09 ออมทรัพย์เพื่อก ารผลิต: ระบบ องค์กรการเงินและสวัสดิการชุมชน
ติณ นิติกวินกุล
“บริเวณหมู่ 1 ของตำบลแม่ปะ มีก ลุม่ อ อมทรัพย์เพือ่ ก าร ผลิตที่ประสบความสำเร็จ น่าส นใจนะครับพี่” เติ้ลพูด “เป็นยังไงหรือ เคยได้ยินแต่ออมทรัพย์สัจจะ ออมทรัพย์เพื่อการเก็บหอมรอบริบ ออมทรัพย์เพื่อการ ผลิตนี่เป็นไง” ผมถาม เติ้ลย ิ้มแทนคำตอบ ผมพูดว่า “ถ้าอ ยากจะรู้ ต้องตามไปดู” พูดเองผม ก็ห วั เราะเอง เติล้ มองหน้า เขาไม่เข้าใจมกุ “มุกค งโบราณ ไป” ผมพูด “เคยรู้จักหมอซ้ง รายการตามไปดมู ั้ย” “เคยได้ยินรุ่นพี่ๆ พูดขึ้นมาอยู่หลายครั้งรายการ ตามไปดอู ะไรเนี่ย แต่ผมไม่ได้ดู เกิดไม่ทัน” พูดจ บเติ้ลก็ ยิ้ม มุกนผี้ มเข้าใจครับ เติ้ลมันจะบอกว่าผ มแก่ รถกระบะของเติ้ลพาผมไปยังหมู่ 1 ถนนหนทาง ที่ผ่านไปนั้นดูร่มรื่น เมื่อไปถึงที่ทำการของกลุ่มออม ทรัพย์ฯ ผมสังเกตเห็นกลุ่มคนเคลื่อนไหวบริเวณนั้นซึ่ง เป็นสถานที่ทำการติดๆ กันอยู่ 2-3 แห่ง ผมมองป้าย แล้วเห็นว า่ เป็นท งั้ ท ที่ ำการสาธารณสุข ทีท่ ำการกลุม่ อ อม ทรัพย์เพือ่ ก ารผลิตแ ละเป็นโรงเรือน ภายหลังจ งึ ท ราบวา่ โรงเรือนนั้นทางกลุ่มกำลังทดลองปลูกผักไฮโดรโปนิกส์์ หรือการปลูกผักโดยไม่ใช้ดิน พี่ผู้หญิงคนหนึ่งเดินมาต้อนรับ เติ้ลแนะนำให้ รู้จัก ผมจึงทราบว่าคือพี่ณัฐพิมล ปาคำมา ประธาน
55
56 แม่ปะ
กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต หลังจากดื่มน้ำที่พี่ณัฐนำ มาต้อนรับ ผมไม่ร ีรอยิงคำถามทันที “คืออะไรครับ กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต” “กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิตคือ การรวมตัวกัน ของประชาชนในการช่วยเหลือตนเองและช่วยเหลือซึ่ง กันแ ละกนั ในดา้ นเงินท นุ โดยการประหยัดเงิน แล้วน ำมา สะสมรวมกันทีละเล็กละน้อยอย่างสม่ำเสมอเพื่อใช้เป็น ทุนสำหรับสมาชิกที่มีความจำเป็นที่มีความเดือดร้อน กู้ ยืมไปใช้ในการลงทุนพ ฒ ั นาอาชีพห รือเพือ่ ส วัสดิการของ ครอบครัว” “ผมไม่เคยได้ยินกลุ่มที่รวมตัวกันแล้วใช้ชื่อว่า ออมทรัพย์เพื่อการผลิต” “อันท จี่ ริงม มี านานแล้วน ะคะ เท่าท พี่ รี่ มู้ า ริเริม่ โดย ราชการมานานแล้วตั้งแต่ป ี 2517 โดยกรมการพัฒนา ชุมชน เป็นการผสมผสานระหว่างแนวคิดของสหกรณ์ การเกษตรเครดิตยูเนี่ยนและสินเชื่อเพื่อการเกษตร มี ครั้งแรกที่บ้านในเมือง หมู่ 3 ตำบลละงู อำเภอละงู จังหวัดสตูล และบ้านขัวมุง หมู่ 6 ตำบลขัวมุง อำเภอ สารภี จังหวัดเชียงใหม่ ก็ค ือใช้หลักการออมทรัพย์เป็น เครื่องมือในการพัฒนาคน ทำให้ค นมีคุณธรรม 5 ข้อ คือ 1) ความซอื่ สัตย์ 2) ความเสียส ละ 3) ความรบั ผ ดิ ช อบ 4) ความเห็นอ กเห็นใจ และ 5) ความไว้ว างใจในหมูส่ มาชิก”
ติณ นิติกวินกุล
พี่ณัฐพิมลร่ายยาวในข้อมูลแน่นเปรี๊ยะ “แล้วที่แม่ปะนี่ตั้งก ลุ่มกันมาตั้งแต่เมื่อไหร่ค รับ” “ปี 2534 ตอนนนั้ ป ญ ั หาหลักๆ ก็ค อื ค วามยากจน ความไม่ส ะดวกในการไปธนาคาร เจ้าห น้าทีพ่ ฒ ั นาชมุ ชน ก็ให้ค ำแนะนำวา่ น า่ จ ะเปิดเป็นกองทนุ เลย ตอนแรกออม เดือนละ 10-20 บาท คนหนึง่ ม ไี ด้ 1 บัญชี ต่อม าชาวบ้าน เห็นถึงประโยชน์ สมัครกันเข้ามามากขึ้นๆ ทุกวันนี้มี ทั้งหมด” พี่ณัฐพ ิมลก้มดูเอกสาร “282 คน” “ตอนนี้ออมกันคนละกี่บาทครับ” “ต่ำสุดต อนนี้ 5 บาท สุงส ุดก็ 3,000 บาทต่อ เดือน” “ยากเหมือนกันนะครับ อันนี้เป็นแบบที่อื่นมั้ย คือต ้องเท่ากันทุกเดือน แบบฝากประจำธนาคาร อะไร ประมาณนี้” “เหมือนกนั ค ะ่ เริม่ เท่าไหร่ก ต็ อ้ งเท่านัน้ ต ลอดทงั้ ป ี จะเปลี่ยนแปลงต้องไปเริ่มใหม่เมื่อครบปีไปแล้ว” “บอกได้มั้ยครับว่าต อนนี้มีเงินเท่าไหร่แ ล้ว” พี่ณัฐพิมลยิ้ม ก่อนจะตอบว่า “บอกได้ค่ะ ก็ ประมาณ 1 ล้านกว่าบาท ดอกผลเราเอาไปพัฒนา หมู่บ้าน เช่น ไปช่วยปลูกป่าชุมชน ช่วยจัดงานวันเด็ก ในรูปแบบเงินให้เปล่า ให้ไปฟรีๆ ไปเลี้ยงอาหารในงาน ต่างๆ ภายในตำบล ให้ค วามช่วยเหลือกลุ่ม อสม. ซื้อ
57
58 แม่ปะ
อุปกรณ์ท างการแพทย์อ ย่างเครือ่ งวดั ค วามดนั สนับสนุน เงินทุนสร้างสวนสุขภาพ อย่างนี้เป็นต้น พูดอย่างนี้อย่า หาว่าโม้ เราได้กลุ่มออมทรัพย์ยอดเยี่ยมที่ 2 ของจังหวัด ตากนะ” พี่ณัฐพ ิมลกล่าวอย่างภาคภูมิใจ “แล้วปัญหาที่มขี องการดำเนินการล่ะครับ” “แทบไม่มีเลยนะ เราถึงได้ที่ 2 ไง เพราะตั้งแต่ท ำ มาโดยเฉพาะ 10 ปีหลัง คนที่เป็นหนี้นอกระบบลดลง เยอะมาก หันมาออมกันมากขึ้น ไม่ใช่แต่ออมกับกลุ่ม หลายครอบครัวยังเอาเงินไปฝากธนาคาร ไปทำนั่นทำนี่ ให้เกิดด อกออกผล ทัง้ หมดกเ็ พราะการได้ม าออมกบั ก ลุม่ จนเห็นดีเห็นงามกับการรู้จักออม รู้จักใช้เงิน” “ดีจังครับ” “ภายในปีนี้เราจะเติบโตเป็นธนาคารชุมชนแล้ว นะคะ กำลังด ำเนินก ารอยู่” “เยี่ยมเลยครับ” นอกจากพูดออกไปแล้ว ผมยัง ชมชอบการทำงานของพี่ณัฐพิมลอยู่ในใจ เพราะพี่ณัฐ คงสังเกตผมที่มองไปรอบๆ ที่ทำการนี้อยู่หลายครั้ง เพราะที่ผมเคยเห็นมานั้นมักจะใช้ศาลา ห้องหับของรัฐ ของเทศบาล ของ อบต. เป็นท ี่ทำการ แต่ท ี่นี่เป็นกึ่งๆ อาคาร กึ่งๆ ห้องหับ พี่ณัฐพิมลอธิบายต่อว่า “พวกเรา ช่วยกนั ค ะ่ มาจากดอกผลของเงินก องทุนน เี้ ช่นก นั ใช้ง าน ได้ ไม่จำเป็นต ้องดูสวย เน้นการใช้สอยค่ะ คนอื่นมายืม
ติณ นิติกวินกุล
ใช้ได้ ไม่หวงเลย” พี่ณัฐพ ูดต ่ออย่างปลื้มใจ เมื่อผมพูดถึงสวัสดิการ พี่ตอบว่า “เรามีสวัสดิการแก่สมาชิก โดยพิจารณาเป็น รายๆ ไป ไม่ได้กำหนดเป็นข้อๆ แต่ต ่อไปเราจะกำหนด เป็นข้อบังคับชัดเจน” พี่ณัฐพิมลยิ้ม และอีกเรื่องที่สร้าง ความภมู ใิ จ “ต่อไปเราจะทำทนี่ เี่ ป็นเคาน์เตอร์เซอร์วสิ น ะ ค่าน้ำ ค่าไฟ พวกใบเสร็จทั้งหลายสามารถมาจ่ายที่นี่ได้ เติมเงินออนไลน์ท ุกระบบ” เติ้ลบอกกับผมภายหลังว่า ทุกอย่างกำลังจะ เปลี่ยนไปแล้ว นั่นน่ะสิ...ผมคิด เมื่อก่อนเมื่อพูดถึงระยะ ทาง 10-20 กิโลเมตรถอื ว่าเป็นห นทางทธี่ รรมดา ไม่ไกล ทุกวันนี้ 1-2 กิโลก็พูดกันว่าไกลแล้ว
59
60 แม่ปะ
10 อสม.หมู่ 1: ระบบการดูแลสุขภาพ ชุมชน อาสาสมัครสาธารณสุขห รือท เี่ รียกกนั จ นตดิ ปากวา่ อสม. นั้น ที่แม่ปะโดดเด่นมาก ผมได้ยินชื่อตั้งแต่ย ังเดินทางไป ไม่ถึงแม่ปะ “ใช่ครับพี่” เติ้ลยืนยัน พี่อำพร ชาญธัญกรรม ในฐานะผู้นำกลุ่ม เดิน ออกมาจากที่ทำการศูนย์สาธารณสุขมุลฐานชุมชนมา พูดคุยด้วย ด้วยสีหน้าที่เป็นมิตร พี่อำพรเล่าถึงการทำงาน อย่างไรให้ประสบผล “เราทำงานกันเป็นทีมค่ะ และทำต่อเนื่องตลอด ทั้งปี” พี่อำพรยิ้มแย้ม “เริ่มตั้งแต่ต้นปีก็คือจัดกิจกรรม วันเด็กภายในหมู่บ้าน เดินกุมภาพันธ์ก็สำรวจลูกน้ำยุง ลาย เราจะรณรงค์กันตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์เป็นต้นไป ทำทั้งตำบล โดยแต่ละหมู่บ้านตั้งกติกากันเอาเอง พอ ถึงเดือนมีนาคมก็รณรงค์วัคซีนโรคพิษสุนัขบ้า เราจัดฉีด ให้เข็มละ 40 บาท คือกระทรวงจะให้มาเข็มละ 5 บาท ซึ่งเป็นบัญชีเฉพาะเรื่องโรคพิษสุนัขบ้า ส่วนที่เหลือเราก็ หากันเอาเอง “พอเข้าเดือนเมษายนเรากจ็ ดั ก จิ กรรมรดน้ำด ำหัว
ติณ นิติกวินกุล
ผู้สูงอายุในหมู่บ้านนะคะ โดยมี อบต. ให้การสนับสนุน ส่วนเดือนพฤษภาคมเราจะรุกหนักในเรื่องการกำจัด แหล่งล กู น้ำย งุ ล าย ไม่ร อให้เกิดป ญ ั หา พวกกะลาคว่ำ น้ำ ขังในยางรถยนต์ ในโอ่ง เรากข็ อความรว่ มมอื ให้เททงิ้ ช่วย กันด แู ลกนั ต ลอด รวมถงึ แ จกทรายอะเบทให้ช าวบา้ นดว้ ย จากนนั้ เดือนมถิ นุ ายนกเ็ ป็นก จิ กรรมของกลุม่ อ อมทรัพย์ ส่วนเดือนกรกฎาคมถึงตุลาคมจะมีกิจกรรมเลี้ยงอาหาร กลางวัน ผู้สุงอายุทุกวันพระ โดยจะไปถึงวัด ชักชวน ชาวบ้านให้ทำบุญกัน นอกจากนี้จะมีการตรวจสุขภาพ ผู้สูงอ ายุ วัดความดัน ตรวจเบาหวาน เดือนพฤศจิกายน เรามีกิจกรรมในเทศกาลลอยกระทง ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุ ทำกระทง สามารถนำไปขายได้ในวันลอยกระทง รวม
61
62 แม่ปะ
ถึงมีการออกร้านของ อสม. ตามงานต่างๆ ในตำบล ใน จังหวัด เพื่อห ารายได้เข้าอีกทาง” พี่อำพรร่ายยาวอย่าง มืออาชีพทไี่ม่ต้องถามไถ่กันให้มาก “มีหน่วยงานต่างๆ มาดูงานบ่อยค่ะ” เมื่อพูดถ ึง เรื่องนี้พี่อำพรหัวเราะและไขแถลง “ยังไม่หมดนะคะ สิ้นปีเดือนธันวาคม เราจะ รณรงค์หยอดยาป้องกันโปลิโอในเด็กไทยและต่างด้าว ตอนนี้เรากำลังทำโครงการออกกำลังกายภูมิปัญญาชาว บ้าน อย่างเช่นทำลานออกกำลังภูมิปัญญา โดยนำกะลา ไปฝงั ด นิ ให้ค นให้ผ เู้ ฒ่าเดินย ำ่ ไปมา เป็นการนวดฝา่ เท้าไป ในตัว อย่างนี้เป็นต้น” พี่อำพรกล่าวด้วยความมั่นใจในโครงการและ กิจกรรมตา่ งๆ และพดู ต อ่ ด ว้ ยวา่ “หลายครัง้ น ะคะมกั จ ะ มีค นถามวา่ พ วกเราทำไปแล้วได้อ ะไร พวกเราไม่ส ามารถ อธิบายได้หรือบ อกความรู้สึกได้ทั้งหมดหรอกค่ะ เพราะ ว่าคนที่เขาไม่เคยทำจะไม่สามารถรับรู้ถึงความรู้สึกนี้ได้ แต่พ วกเรารคู้ ะ่ ว า่ ท ำแล้วได้อ ะไร เพราะวา่ ถ า้ ท ำแล้วไม่ได้ อะไร พวกเราก็คงไม่ทำ” พี่อำพรยิ้ม “ทุกวันนี้มี อสม. เยอะมั้ยครับ” “14 คน เฉพาะหมู่ 1 นะคะ เวลาเราประชุมเรา จะให้ทุกคนได้แสดงความเห็น เมื่อตกลงร่วมกันเราก็จะ ทำงานเป็นทีม ปรึกษาหารือกันตลอด เมื่อได้รางวัลก็
ติณ นิติกวินกุล
ถือเป็นของทุกคน ไม่ใช่ของใครคนใดคนหนึ่ง” พี่อำพร ภูมิใจ เดินทางมาหมู่ 1 คราวนี้เราเห็นสีหน้าแห่งค วาม ภาคภูมิใจเต็มไปหมด อย่างเช่นเมื่อพี่อำพรเล่าถึงที่ ทำการศูนย์สาธารณสุขชุมชนมูลฐาน “เดิมที่แห่งนี้สร้างด้วยไม้” พี่อำพรเล่า “ชาวบ้าน ร่วมใจกนั อ อกแรงออกเงิน แบกไม้ม ารว่ มกนั ส ร้างขนึ้ ในปี 2536 พอถงึ ป ี 2546 ก็ช ำรุด ทางคณะกรรมการหมูบ่ า้ น และ อสม. จึงร่วมกันทำโครงการขอไปยัง อบจ. ได้เงิน สนับสนุนมา 16,900 บาท ก่อสร้างเสร็จและเปิดใช้ใน ปีเดียวกัน ในตำบลแม่ปะมที นี่ แี่ ห่งเดียวและเป็นเอกเทศ ไม่ต้องไปใช้ร่วมกับใคร”
63
64 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล
11 กู้ชีพกู้ภัย: ระบบการดูแลสุขภาพ ชุมชน
65
66 แม่ปะ
เดินทางกลับมาที่ทำการ อบต. อีกหน ผมกับเติ้ลแวะ รับประทานอาหารเทีย่ งกนั ท รี่ า้ นอาหารหน้าทีท่ ำการ ซึง่ ดูเป็นร้านริมทางทั่วๆ ไป พบเห็นได้ทุกๆ ทีใ่นประเทศ เราสงั่ ก ะเพราไก่ไข่ด าว ตอนแรกคดิ แ ค่ว า่ ก นิ ให้อ ยูท่ อ้ งก็ พอ แต่ป รากฏวา่ ไม่ใช่ เพราะรา้ นนพี้ ถิ พี ถิ นั ต งั้ แต่ข า้ วสวย ที่ใส่ในถ้วยกลมก่อนจะโปะลงในจานแบนกว้างให้ดูเป็น รูปเป็นทรง ผัดกะเพราเสร็จก็ไม่ได้ราดบนข้าวสวย แต่ เทวางไว้ใกล้ข้าวก่อนจะวางไข่ดาวทอดเสร็จใหม่หมาด อีกด้านใกล้กัน เมื่อตักคำแรกและคำที่สองเข้าปากลง กระเพาะ ลิ้น ผมบอกว่าอร่อยมาก อีกไม่ถึง 5 นาที กะเพราไข่ดาวก็หมดจาน เปิดตู้แช่เลือกกาแฟเย็นกระป๋องล้างปาก แล้ว คุ ย กั บ เติ้ ล ร ะหว่ า งร อเจ้ า ห น้ า ที่ ที ม กู้ ชี พ ที่ นั ด ไ ว้ ห ลั ง รับประทานอาหารและพักผ่อน “ทีจ่ ริงก เ็ ข้าไปได้น ะพ”ี่ เติล้ บอก “พีๆ ่ กลุม่ น พี้ ร้อม ทำงานตลอด ไม่มเีวลาพักที่แน่นอน” “ไม่เป็นไรเติล้ นัดเป็นน ดั อีกอ ย่างเติล้ ก เ็ หนือ่ ยกบั ผมมาตั้งแต่เช้า น่าจะได้พ ักบ้าง” “ไม่เป็นไรพี่ สนุกดี ไม่เหนื่อยเลย” “อย่ามาเกรงใจผม เหนื่อยสิ เช้าเดียวตระเวน 7 แห่ง ขอบใจมากนะ” ผมบอกจากใจจริง “ได้เวลาแล้วพ ี่ ไปเถอะ” เติล้ ห วั เราะแทนคำชมเชย
ติณ นิติกวินกุล
จากผมแล้วลุกขึ้นออกจากร้าน “เดี๋ยว ยังไม่ได้จ่ายตังค์” ผมตะโกนตามหลังเขา (ฮา) อาคารที่ทำการหลังเก่าของ อบต. เป็นสถานที่ ทำงานอย่างไม่เป็นท างการของหน่วยกชู้ พี ก ภู้ ยั แ ละหน่วย อื่นๆ เพิ่งหมาดจากปรอยฝนเมื่อสักครู่ระหว่างทผี่ มกับ เติ้ลรับประทานอาหาร เมื่อเปิดประตูเข้าไป พี่ธนาธร ศรีกาวี กำลัง โต้ตอบวทิ ยุส อื่ สารกอ่ นจะปดิ เครือ่ งแล้วย มิ้ ให้ ผมแนะนำ ตัวเอง “เชิญนั่งครับ กาแฟมั้ย” พี่ธนาธรถาม “ไม่ครับ ดื่มมาแล้ว” พีธ่ นาธรหันไปกดน้ำจากตู้น้ำดื่มวางต้อนรับ “งั้น ดื่มน ้ำก่อน” “ท่าทางงานยุ่งอ ยู่นะครับ” “ไม่หรอก แล้วแต่ว ันครับ” จากนั้นพี่ธนาธรก็อธิบายขั้นตอนการทำงานให้ ฟัง หน่วยหรือกลุ่มของพี่ธนาธรจริงๆ แล้ว ชื่อว่า ‘ชมรมกู้ชีพกู้ภัย อบต.แม่ปะ’ ไม่ข ึ้นกับทาง อบต. แต่ ทำงานช่วยเหลือ อบต. เพราะฉะนั้นจึงไม่มีงบประมาณ โดยตรง หากจะได้ก ็เป็นงบสนับสนุนในบางโอกาส ซึ่ง
67
68 แม่ปะ
ทุกคนที่เข้ามาทำงานจำนวน 8 คนนั้นทำงานด้วยใจ ล้วนๆ ด้วยเงินส่วนตัวทุกค น ข้าวของวัสดุอ ุปกรณ์ก็ซื้อ หากันเอาเอง พี่ธนาธรออกมาแนะนำเพื่อนๆ ซึ่งวันนี้มากัน บางส่วน ผมจึงขออนุญาตชักรูปเป็นที่ระลึก จากนั้น ผมถามตรงๆ ว่า ทำไมถึงเสียสละมา ทำงานนใี้ นเมือ่ ไม่ได้อ ะไร พีธ่ นาธรตอบวา่ คนเราทำงาน ก็ใช่ว่าหวังจะได้อะไรตอบแทนเสมอไป ตลอดเวลา ที่ได้เห็นการช่วยเหลือผู้ประสบอุบัติเหตุบนท้องถนน คนจมน้ำ เป็นลมชักที่ล่าช้า ขาดอุปกรณ์ และได้รับ การช่วยเหลือไม่ถ กู ว ธิ ขี องหลักก ารชว่ ยเหลือผ ปู้ ระสบภัย ที่ถูกต้อง เช่น การเคลื่อนย้ายผู้ประสบภัย การขาด อุปกรณ์ช่วยเหลือ ขาดถังออกซิเจน ขาดเปล มันเป็น สาเหตุที่ทำให้คนเจ็บอยู่แล้วบาดเจ็บรุนแรงมากขึ้น แถมยังเสี่ยงต่อการเสียชีวิตอีก “ตอนนั้นปี 2552 ผมได้ใช้รถส่วนตัวของผมทำ เป็นรถยนต์กู้ชีพเคลื่อนย้ายคนเจ็บแทน จากนั้นก็ชวน เด็กๆ คนที่สนใจคนที่ชอบช่วยเหลือผู้อื่นให้มาสมัคร เข้าเป็นอาสาสมัครกู้ชีพรวมได้จ ำนวน 12 คน เข้าร ่วม ทำงานโดยตงั้ เป็นกลมุ่ บ ริหารจดั การกนั เอง แล้วผ มกพ็ า เด็กท ั้งหมดไปอบรมที่ศูนย์แม่ข ่ายกู้ชีพนเรนทร ทีอ่ ำเภอ แม่สอด จังหวัดต าก เพือ่ น ำความรทู้ ไี่ ด้ม าใช้ในการปฏิบตั ิ
หน้าที่ช่วยเหลือค นอื่นอย่างถูกต้องและมีประสิทธิภาพ” พีธ่ นาธรเล่าต อ่ ว่า รายได้ส ว่ นหนึง่ จ ะมาจากคา่ น ำ ส่งคนเจ็บประมาณรายละ 300 บาท หรืออ าจเรียกว่า ค่าน้ำม ันจะเหมาะกว่า ปัญหาของชมรมหรือหน่วยงาน กู้ชีพของพธี่ นาธรหรือที่อื่นๆ ล้วนแล้วแต่ไม่ต่างกันก ็คือ ขาดงบประมาณและขาดกำลังคน บางครั้งหน่วยงาน ราชการก็ไม่เข้าใจ เพราะเป็นชมรมที่ไม่ขึ้นตรงกับใคร “แต่มันอิสระดี” พี่ธนาธรเน้นย้ำจุดนี้ “งานกภู้ ยั ส ว่ นใหญ่จ ะไปทางซเู ปอร์ไฮเวย์ม ากกว่า ไปแถวๆ ทางหลวงแม่สอด-ท่าสองยาง ส่วนภายในตำบล จะเป็นงานกู้ชีพ รับส่งคนเจ็บและอุบัติเหตุเล็กน้อย เสียส่วนใหญ่” ก่อนจากกนั ผมถามถงึ ส งิ่ ท อี่ ยากได้ คำตอบชดั เจน ที่สุดก็คือ “อยากได้ที่ทำการเป็นหลักแหล่งครับ จะได้ ทำงานกันอย่างเป็นกิจจะลักษณะมากขึ้น” พี่ธนาธรว่า
70 แม่ปะ
12 ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก: ระบบการ เรียนรูเ้พื่อชุมชน
ออกจากที่ทำการ อบต.แม่ปะ หลังที่ทำการมีเนื้อที่ กว้างขวางสะอาดสะอ้านสบายตา ทีน่ ั่นคือ ‘ศูนย์พัฒนา เด็กเล็กแม่ปะ’ ซึ่งตำบลแม่ปะมีศูนย์เด็กเล็ก 2 แห่ง นอกจากทผี่ มยนื ม องอยูน่ ี้ อีกแ ห่งค อื ศ นู ย์พ ฒ ั นาเด็กเล็ก แม่ปะกลาง
ติณ นิติกวินกุล
ศูนย์เด็กเล็กแห่งแรกอยู่หลังที่ทำการ อบต. มี ครูสุพรรณ ไชยา เป็นห ัวหน้าศ ูนย์ พี่สุพรรณทำงานมา ตั้งแต่ปี 2546 ตั้งแต่ยังสังกัดก รมพัฒนาชุมชน ก่อนจะ โอนมาให้ทาง อบต. ดูแลในปีเดียวกัน ปัจจุบันมีเด็กเล็กก่อนวัยเรียนซึ่งอายุต ั้งแต่ 2-4 ปี อยู่ในการดูแลถึง 65 คน แต่มีครูผู้ดูแลเพียง 7 คน อบต. ให้งบสนับสนุนแก่เด็กวันละ 13 บาทต่อคน เด็กที่นี่ส่วนใหญ่เป็นเด็กกะเหรี่ยงซึ่งพ่อแม่มักขาดการ อบรมดูแล และมักคิดว่าป ล่อยให้ครูดูแลไปแล้ว ครูต้อง ดูแลไปตลอด เช้าม าส่งลูก บ่ายมารับกลับก็เป็นอันหมด หน้าที่ การตอ่ ยอดสงั่ ส อนทบี่ า้ นจงึ ไม่มี วิธแี ก้ป ญ ั หาของ ที่นี่ก็คือ จัดประชุมให้ความรแู้ ก่ผู้ปกครอง “เราจะถามผู้ปกครองทีละคนถึงปัญหาที่บ้าน หลังจากการประชุมที่พูดโดยรวมถึงการดูแลเด็กที่บ้าน โดยเราจะให้ความรทู้ ี่ถูกต้องในการดูแลเด็กที่บ้าน บอก ให้พ่อแม่ผู้ปกครองเอาใจใส่ลูกอย่างใกล้ชิด ไม่ใช้ความ รุนแรง ให้พูดจามีเหตุผลกับเด็ก เด็กวัยนี้รับรู้ได้ดีแล้ว แม้จ ะยงั ไม่เข้าใจในเหตุผล แต่จ ะเป็นการสอนให้เด็กร จู้ กั การพูดจา รู้จักฟังคนอื่น ปัญหาที่บ้านทพี่ บก็มักจะเป็น เรื่องไม่ให้โอกาสเด็กในการตัดสินใจ เรื่องล้อเลียนหรือขู่ เด็กให้ก ลัว เรื่องการสอนความเป็นระเบียบเรียบร้อยแก่ เด็ก เรื่องการลงโทษอย่างรุนแรงกับเด็ก อย่าลืมว่าเด็ก
71
72 แม่ปะ
คือกระจกเงาของผู้ใหญ่ค่ะ พ่อแม่เป็นอย่างไรลูกก็เป็น อย่างนั้น” ครูสุพรรณสรุปให้แง่คิดแก่ผม ครูสุพรรณพาเดินชมภายในศูนย์ ผมเห็นเพดาน ที่สูงและรอบๆ อาคารที่ทำให้โล่งโปร่ง มีแสงส่องลง มากระจายทั่วพื้นที่โดยรอบ โต๊ะเก้าอี้ ของใช้ของเด็กที่ สะอาด ห้องหับต่างๆ ก็ตั้ง เป็นช ื่อของอัญมณี อาทิ ห้อง มรกต ห้ อ งบุ ษ ราคั ม ห้ อ ง พลอยไพลิน ห้องทับทิม ห้อง โกเมน เป็นต้น “ทาง อบต. ดูแลดีแล้ว ค่ะ แต่ที่อยากได้อย่างเดียว ตอนนี้ ” ครู สุ พ รรณบ อก “สนามเด็ ก เ ล่ น ที่ มี ห ลั ง คา มุงค่ะ” ระหว่ า งเ ดิ น อ อกจ าก ศู น ย์ ฝ นโ ปรยล ะอองล งม า พอดี ผมถึงได้เข้าใจว่าทำไม ต้องการหลังคา ฝนหยุดตกตอนรถของ เติ้ลเดินทางมาถึงศูนย์พัฒนา เด็กเล็กแม่ปะกลาง
ติณ นิติกวินกุล
ศูนย์พ ฒ ั นาเด็กเล็กต ำบลแม่ปะแห่งท สี่ องนตี้ งั้ อ ยูท่ ี่ บ้านแม่ปะกลาง มีค รูบ รู พา ใจเครือ รักษาการในตำแหน่ง หัวหน้าศูนย์แ ละทำงานที่นี่มาตั้งแต่ป ี 2532 ว่าไปแล้วที่แม่ปะกลางอาจดเูก่าแก่กว่าทแี่ ห่งแรก เนื่องจากก่อตั้งมาตั้งแต่ป ี 2512 โดยสังกัดกรมพัฒนา
73
74 แม่ปะ
ชุมชนแต่แ รก ก่อนจะย้ายมาให้ อบต.แม่ปะ ดูแลเต็มตัว ก็เมื่อปี 2542 สภาพอาคารเป็นเรือนไม้ค่อนข้างเก่า แต่ ทว่าสะอาดสะอ้าน เด็กๆ กำลังน อนหลับส บาย เพราะ เวลาบ่ายเป็นเวลาพักผ่อนของเด็กๆ ที่นมี่ ีครูเพียง 4 คน กับเด็กที่มีถึง 67 คน ปัญหา ของที่นี่คือเรื่องการสื่อสารระหว่างเด็กกับครู เนื่องจาก เป็นเด็กกะเหรี่ยง ครูที่พูดภาษากระเหรี่ยงกับเด็กได้รู้ เรื่องมีเพียงแค่คนเดียว “ดู แ ลเ ด็ ก ใ ห้ เ หมื อ นดู แ ลลู ก ห ลานแ ละค นใน ครอบครัวเราค่ะ” ครูบูรพาบอกเทคนิคการดูแลเด็กแก่ ผม ซึ่งครูก็มักใช้บอกกับค รูใหม่ๆ ครูร ุ่นน้อง หรือคนที่ สนใจ “ควรเลีย้ งลกู ด ว้ ยความรกั ควรโอบกอดเด็กท กุ วัน ไม่ควรเปรียบเทียบลูกเรากับลูกคนอื่น ฝึกลูกให้อยู่ คนเดียวเมื่อถึงคราวจำเป็น เรื่องห้ามโน่นห้ามนี่ พี่มัก ไม่ค่อยทำ เพราะคนเราควรมองควรพูดแต่แง่ดีไม่ใช่ หรือ แง่ร้ายหรือเรื่องไม่ด ีอยู่ตรงข้ามกันอยู่แล้ว เราเลี้ยง ลูกด ้วยความรัก กอดลูกท ุกวัน เรื่องการตลี ูกห รือล งโทษ เด็กแรงๆ ก็จะไม่มีโดยอัตโนมัติ” ได้คุณครูที่มีแนวคิดอย่างนี้ ทำให้ผมอยากให้ ครูทุกคนในโลก โดยเฉพาะครูเด็กเล็กมีแนวคิดเช่นนี้ ทุกคน...การกลับบ้านของผมคงตอบคำถามบางอย่างที่
ติณ นิติกวินกุล
เคยค้างคาใจได้ เรื่องสภาพแวดล้อมภายนอกเป็นอีกสิ่งหนึ่งที่พี่ บูรพาอยากจะให้มีการปรับปรุงสำหรับศูนย์แห่งนี้ แม้ จะไม่สำคัญเท่า แต่ก็คือรูปลักษณ์ภายนอกที่สำคัญไม่ แพ้กัน นั่นก็คือการทาสีอาคารใหม่ การทำสวนหย่อม แก่เด็กรอบๆ อาคาร และปรับปรุงซ ่อมแซมอาคารเรียน ส่วนที่ชำรุด
75
76 แม่ปะ
13 กองทุ น หลั ก ประกั น สุ ข ภาพ: ระบบการดูแลสุขภาพชุมชน ทุกวันนี้ไม่มีใครไม่รู้จักเรื่องหลักประกันสุขภาพ หรือที่ ชาวบ้านยังเรียกกันติดปากว่า ‘30 บาทรักษาทุกโรค’ อีกแล้ว ผมเดินท างไปถงึ ส ถานทนี่ ดั พ บพบี่ ญ ุ เรือง ยะเขียว ในฐานะผู้อำนวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล แม่ปะ ซึง่ ม สี ถานีอ นามัยท ขี่ นึ้ ต รงถงึ 3 แห่ง (รพสต.แม่ปะ, รพสต.บ้านห้วยกะโหลก และ รพสต.บ้านห้วยหินฝน) นับว่าม าก ทีส่ ดุ ในจงั หวัดตาก พีบ่ ญ ุ เรืองให้การ ต้ อ นรั บ แ ละใ ห้ ร ายละเอี ย ด โดยเ ฉพาะค วามเ ป็ น โ รง พยาบาลสง่ เสริมสุขภ าพ ตำบลซึ่ ง ยั ง เ ป็ น ข อง ใหม่ของชาวบ้าน “โรงพ ยาบาล ส่งเสริมสุขภ าพตำบล หรือ รพ.สต. คุณหมอท่านหนึ่ง เปรียบเทียบว่ามีรั้วตำบล เป็ น รั้ ว ข องโ รงพ ยาบาล
ติณ นิติกวินกุล
เตียงที่บ้านผู้ป่วยคือเตียงของโรงพยาบาล เราเองมีทีม สหวิชาชีพ อย่างพยาบาลวิชาชีพ เจ้าห น้าทีส่ าธารณสุข ทันตาภิบาล เภสัชกร แพทย์แผนไทยและอื่นๆ รวมถึง อสม. ร่วมกนั ด แู ลสขุ ภาพของคนในตำบลทรี่ บั ผ ดิ ช อบ เรา มีพ นั ธกจิ ด แู ลคน ไม่ใช่แ ค่ด แู ลโรค เราตอ้ งใกล้ช ดิ ท งั้ ก าย และใจกับชาวบ้าน เรามีแฟ้มค รอบครัวและข้อมูลชุมชน อย่างครบถว้ น ใช้ว างแผนแก้ไขปญ ั หาสขุ ภาพโดยเน้นก าร สร้างเสริมสุขภาพ คือยกระดับสุขภาพให้ดีขึ้นกว่าปกติ เช่น ทำให้เกิดการออกกำลังกาย การเลือกรับประทาน อาหารที่ไม่ทำลายสุขภาพ และการป้องกันโรค ทั้งใน ตัวคนและสังคมชุมชน “โดยภ าพร วมเราจ ะไ ม่ เน้ น ไ ปที่ ก ารรั ก ษาโ รค เพราะนั่นเป็นปลายเหตุ กองทุนหลักประกันสุขภาพ และรพ.สต.แม่ปะ จะให้การดูแลรักษาโรคทั่วไป รวม ถึงการเชื่อมต่อด้วยเทคโนโลยีสื่อสารกับโรงพยาบาล แม่ขา่ ย ทำให้ข ดี ค วามสามารถในการดแู ลรกั ษาโรคมมี าก ขึ้น แพทย์สามารถพูดคุยกับผู้ป่วยที่ รพ.สต. ได้ วินิจฉัย โรคจากทางไกลได้ ผูป้ ่วยโรคเรื้อรังที่อาการไม่ได้วิกฤติ ก็สามารถกลับมาอยู่ในความดูแลของทีม รพ.สต. ซึ่งอยู่ ใกล้บ้านได้ คงไม่มีใครอยากจะไปนอนป่วยอย่างเหงาๆ ที่โรงพยาบาลในเมือง หาก รพ.สต. ใกล้บ ้านก็ดูแลได้ไม่ แพ้กันใช่มั้ยครับ”
77
78 แม่ปะ
“ปัญหาทพี่ บของคนในแม่ปะคอื อ ะไรครับ เกีย่ วกบั การสาธารณสุขแ ละสุขภาพ” “โรคไม่ต ดิ ต่อเรือ้ รัง อย่างเบาหวาน ความดนั โลหิต สูง โรคหลอดเลือดสมอง อัมพฤกษ์ อัมพาต และอื่นๆ พวกโรคติดต่อก ็อย่างโรคไข้เลือดออก อุจจาระร่วง หรือ พวกโรคระบบทางเดินหายใจ ซึ่งเราจะเน้นการป้องกัน ก่อนจะแก้ไข ยกตัวอย่างการใส่คลอรีนในน้ำของโรงงาน ในน้ำประปาหมู่บ้าน อสม. เองก็ลงไปดูแลชาวบ้านใน ละแวก ผมคดิ ง า่ ยๆ ว่า อสม. หนึง่ ค นดแู ล 10-15 หลังคา เรือน และเป้าห มายระยะใกล้ต อนนกี้ ค็ อื อ ย่างนอ้ ยปหี นึง่ คนอายุ 35 ปีขึ้นไปต้องได้ร ับการตรวจสุขภาพ” “แล้วโดยตัวกองทุนเองมีปัญหาอะไรหรือเปล่า ครับ” “ไม่มคี รับ การดำเนินง านของกองทนุ ท ำในรปู แ บบ คณะกรรมการอยูแ่ ล้ว คณะกรรมการเองซงึ่ ม นี ายก อบต. เป็นป ระธานโดยตำแหน่ง ปลัด อบต. โดยตำแหน่ง และ ผอ.รพ.สต.โดยตำแหน่ง นอกจากนี้ยังมีตัวแทน อบต. ตัวแทน อสม. ผู้ทรงคุณวุฒิในพื้นที่ และตัวแทนผู้เข้า ประชุมหรือคนที่ชาวบ้านเลือกกันเอง แรกๆ ปัญหาที่ เกิดคือ คณะกรรมการยังไม่ทราบ ไม่เข้าใจหลักเกณฑ์ การใช้เงินกองทุน ซึ่งเงินทไี่ด้ปีหนึ่งๆ มาจากหลายทาง ทั้งจากทาง อบต. งบฯโดยตรงจากกระทรวงสาธารณสุข
ติณ นิติกวินกุล
เงินบำรุงจากชาวบ้าน รายได้จากทอดผ้าป่า และราย ได้ที่ได้จากกิจการกองทุน เราก็ใช้เงินไปสนับสนุนทีม งานลงพื้นที่ ให้ อสม. ให้ผู้นำชุมชน อย่างตั้งทีมสห วิชาชีพห รือใช้เงินก องทุนเลีย้ งอาหารผทู้ มี่ าบริจาคโลหิต เป็นต้น” พี่บุญเรืองร่ายยาวถึงความเป็นกองทุนหลัก ประกันสุขภาพของแม่ปะ “เราจะใช้วันเสาร์ทำงานเชิงรุกครับ เมื่อไม่กี่วัน ก่อนกจ็ ดั ‘โครงการฝกึ อ บรมพฒ ั นาสขุ ภาพจติ ส ดใส ใส่ใจ ผู้สูงอายุ’ โดยมนี ายกฯ มานพ เป็นป ระธานในพิธี และมี วิทยากรจากโรงพยาบาลแม่สอดมาให้ค วามรกู้ บั ผ สู้ งู อ ายุ ที่มาร่วมโครงการกว่า 400 คน” จากนนั้ พ บี่ ญ ุ เรืองกพ็ าเดินช มสถานที่ ซึง่ เจ้าห น้าที่ หลายคนกำลังง ว่ นอยูก่ บั ง าน ทัง้ ๆ ทีเ่ป็นว นั อ าทิตย์ “เรา กำลังเตรียมลงพื้นที่ในวันอังคารครับ ตรวจเบาหวาน ความดัน” พี่บุญเรืองบอก ผมนึกขึ้นได้จึงถ ามว่า “หากคนไม่มารับก ารตรวจ ล่ะ” “ก็ให้ อสม. ทำหน้าที่เก็บตกรายบ้านเลยครับ สำหรับค นที่ไม่มา” การทำงานเชิงรุกเช่นนี้เองทำให้กองทุนสุขภาพที่ แม่ปะเป็นอีกแหล่งเรียนรู้ที่สำคัญ
79
80 แม่ปะ
14 ชรบ. เวรยามชายแดน: ระบบ อาสาสมัครเพื่อชุมชน การทำงานอาสาสมัครทุกประเภทจะประสบผลได้ก็ เพราะคนทำงานนั้นทำด้วยใจ ทีแ่ ม่ปะเองก็เช่นเดียวกัน ชุดรักษาความปลอดภัยหมู่บ้าน (ชรบ.) ไม่มี รายได้ ตอบแทนให้ ทุกคนทำงานด้วยใจก็เพื่อส่วนรวม ทำงาน ร่วมกับพี่วุด-เจษฎา ต๊ะท องคำ ในฐานะหัวหน้าท ีมการ จัดการชนเผ่าจนประสบผลสำเร็จ ปัญหาของ ชรบ.แม่ปะ ดูจ ะเป็นเรือ่ งแรงงานต่างด้าว ที่ทะลักเข้ามาครั้งหนึ่งๆ เป็นจำนวนไม่น้อย ขณะผม กำลังสัมภาษณ์พี่วุดอยู่นั้น มีชาวบ้านแจ้งเข้ามาทาง ชรบ. คนหนึง่ ว า่ มีแ รงงานตา่ งด้าวเป็นช าวกะเหรีย่ ง-พม่า กำลังเดินล ดั เลาะผา่ นบริเวณไร่ข า้ วโพดทา้ ยหมู่ 1 ผมจงึ ขอติดตามพวี่ ุดและพี่ ชรบ. อีก 15 คน นำกำลังเข้าไป ตรวจสอบ เมือ่ ไปถงึ ไร่ข า้ วโพกวา้ งสดุ ล กู ห ลู กู ต า เห็นแ รงงาน ต่างด้าวจำนวนมากกลุ่มใหญ่กำลังเดินอย่างรีบร ้อน ชุด ชรบ.จึงแสดงตัวข อทำการตรวจค้น แต่แรงงานเหล่านี้ได้ พากันวิ่งหนีแตกกระเจิงไปคนละทิศละทาง ผมวิ่งตาม ทีมพ วี่ ดุ พีว่ ดุ บ อกให้ต ามอย่าให้ห า่ ง จนสามารถตดิ ตาม จับกุมก ลับม าได้ก ว่า 10 คน ทัง้ หมดสารภาพวา่ ห ลบหนี
ติณ นิติกวินกุล
เข้าเมืองมายังอ ำเภอแม่สอดเพื่อหางานทำ ชุด ชรบ. จึง ได้นำตวั สง่ ให้กบั ทางนายอำเภอ จากนนั้ นายอำเภอก็จะ ส่งต่อให้ด่านตรวจคนเข้าเมืองแม่สอดดำเนินการผลัก ดันออกนอกราชอาณาจักรหรือดำเนินคดีตามกฎหมาย ต่อไป นี่คือหนึ่งในการทำงานแทนเจ้าหน้าที่ราชการได้ อย่างมีประสิทธิภาพ พี่ๆ ทุกคนไม่ขอให้เอ่ยชื่อและถ่าย ภาพ ผมจงึ ต อ้ งปฏิบตั ติ าม แต่ข อคยุ ก บั ผ หู้ ลบหนีเข้าเมือง คนหนึ่งโดยผ่านล่าม ผู้ ห ลบห นี เ ข้ า เ มื อ ง คนนีเ้ ป็นช าวฮนิ ดู สัญชาติ พ ม่ า ชื่ อ เ ช็ ค ไ ม่ มี นามสกุล อายุ 22 ปี บอกกั บ ผ มผ่ า นล่ า มว่ า เดินทางมาจากเมืองพะโค พม่า ครัง้ นีเ้ ป็นค รัง้ แรก ที่ เ ดิ น ท างเ ข้ า
81
82 แม่ปะ
มายังฝั่งไทย โดยใช้เวลาในการเดินเท้าอ ยู่ 4 วัน ตั้งใจ กับเพื่อนอีก 5-6 คน ว่าจะเข้าไปรับจ้างปลูกข้าวโพดใน พื้นที่ตำบลด่านแม่ละเมา อำเภอแม่สอด ส่วนคนอื่นๆ เมื่อถึงฝั่งไทยก็จะแยกย้ายกันไป ผมขอดูถุงปุ๋ยที่สะพายเสมือนย่าม เช็คให้ผมดู ในนั้นเป็นเสื้อ 2 ตัว โสร่ง 1 ผืน ข้าวสารแห้ง ปลาเค็ม และอาหารที่ผมไม่รจู้ ักอีก 2-3 อย่าง เหตุท ี่มาเมืองไทย ก็เพราะมีเพื่อนเคยมาแล้วได้เงินกลับไปเยอะ ผมถามล่ามว่า ถ้าจะถามเขาว่ากินข้าวหรือยัง ภาษาพม่าต ้องพูดว่าอย่างไร ล่ามบอกว่า “ทะมินซา ปีป้ ี่ลา” แล้วย ้อนถามผม ว่าจะถามไปทำไม ผมบอกว่าอยากเลี้ยงข้าวเช็คสักมื้อ ล่ามและพๆ ี่ ชรบ. ไม่ว า่ ก ระไร ผมจงึ ส งั่ ข า้ วผดั ห มูให้เช็ค จานหนึ่งพ ร้อมกับน้ำดื่มหนึ่งข วด เช็คดูจะงุนงง เมื่อพี่ ล่ามเล่าให้ฟ งั เช็คย กมือไหว้ย กใหญ่ ผมรบั ไหว้แ ทบไม่ทนั พลางบอกว่าไม่เป็นไร ผมเพียงนึกสงสารขึ้นมาก็เท่านั้น เมื่อนึกถึงตัวเองตอนหนุ่มๆ ที่ไปหางานทำที่กรุงเทพฯ ผมวกกลับมาที่เรื่องเวรยามชายแดนที่พี่สมคิด ต๊ะมะปดุ๊ ซึง่ เป็นห นึง่ ในทมี ช ดุ ชรบ. และเป็นห วั หน้าก ลุม่ เวรยามชายแดนหมู่ 3 นอกจากนยี้ งั เป็นผ ใู้ หญ่บ า้ นหมู่ 3 อีกด้วย โดยเป็นมาตั้งแต่ป ี 2552 การถอื ก ำเนิดข นึ้ ม าของเวรยามชายแดน เนือ่ งจาก
ติณ นิติกวินกุล
แรกเริ่มเดิมทีมีรถมอเตอร์ไซค์หายบ่อยมากในตำบล แม่ปะ ครั้งนั้นพสี่ มคิดเป็นหัวหน้าช ุดเฝ้าเวรยาม โดยขี่ รถมอเตอร์ไซค์ไปจอดตามจุดต่างๆ โดยเฉพาะจุดที่รถ หายบ่อย ปรากฏว่าได้ผ ล จากนั้นทาง อบต. ก็ให้งบสนับสนุนมา 30,000 บาท โดยตั้งกลุ่มเวรยามชายแดนขึ้นมานำร่องก่อนใน หมู่ 3 แต่ทำได้ 4 เดือนก็หมดงบประมาณ แต่ชาวบ้าน ชื่นชอบก็ช่วยกันสมทบทุนโดยจ้างเวรยามต่อคนละ 5070 บาทตอ่ ค นื ทำมาตลอดหลายปี ทุกว นั น แี้ ต่ละบา้ นจะ ให้เดือนละ 20 บาท ได้ม ากใ็ ห้ช ดุ ชรบ. คืนล ะ 200 บาท คืนหนึง่ 4 คนออกตรวจตราตามบา้ นตา่ งๆ ในหมู่ 3 โดย มีข อ้ ต กลงงา่ ยๆ ว่า ใครอยูว่ นั ไหนของสปั ดาห์ก อ็ ยูว่ นั น นั้ ตลอด เช่น วันจันทร์ก็วันจันทร์ต ลอดต่อเนื่อง เมื่อผมถามถึงอาวุธประจำกาย พี่สมคิดบอกว่า ใช้ปืนลูกซองของ อบต. ซึ่งถ ือเป็นของส่วนกลาง ส่วน ลูกกระสุนนั้นทางอำเภอสนับสนุนงบให้ “ปัญหาที่พบนานๆ ครั้งนั้นคือ เรื่องการปล้นรถ ทัง้ ร ถยนต์ รถมอเตอร์ไซค์ ซึง่ ห ลายเดือนกอ่ นมกี ารปล้น รถติดๆ กัน 3 ครั้งในแถบบริเวณเดียวกัน เราก็ติดตาม จนจบั ได้ ปรากฏวา่ เป็นค นร้ายจากทอี่ นื่ ม าดกั ป ล้นผ หู้ ญิง ที่ขับรถในที่เปลี่ยว แล้วนำรถส่งไปขายต่อฝั่งพม่าทันที โดยไม่สามารถตามรถกลับมาไม่ได้”
83
84 แม่ปะ
“ปล้นแล้วขายฝั่งพม่าทันทีเลย หรือครับ” ผมสงสัย “ใช่ เรียกว่าปล้นกลางคืน พอเช้า ก็เอาเข้าฝั่งพม่าทันที” “ส่วนเรื่องที่เกิดขึ้นประจำก็เรื่อง พม่ากะเหรี่ยงเมาแล้วทะเลาะกันเอง หากยงั ไม่เลิกท ะเลาะตดิ ๆ กันห ลายครัง้ ก็เรียกมาปรับสักที” “เยอะมากหรือครับ” “ก็มอี ยู่เรื่อยๆ อย่างเช่น ข้อห้าม ไม่ให้ชาวพม่า-กะเหรี่ยงออกจากบ้าน เกิน 3 ทุ่ม ถ้าเจอเราก็จับปรับ หากออก มาด้วยเหตุจำเป็นต้องมีป้ายอนุญาต แขวนคอ อย่างพวกพม่าทำงานเลิกกะ ดึก เดินบนถนนหรือขี่รถมอเตอร์ไซค์ ก็ต้องมีป้ายแขวน ส่วนใหญ่ช่วงหลังๆ ไม่มีปัญหา เว้นก็แต่พวกลักลอบเข้ามา ทำงาน พวกนี้เราจับได้บ่อย”
ติณ นิติกวินกุล
85
86 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล
15 การจัดการป่าชุมชนห้วยหินฝน หมู่ 6: ระบบการเรียนรู้เพื่อชุมชน ด้วยเนือ้ ทีก่ ว่า 2,830 ไร่ข องปา่ ช มุ ชนบา้ นหว้ ยหนิ ฝ น จึง ไม่ใช่เรื่องง่ายเลยที่จะจัดการดูแล พี่อดิศักดิ์ สุขอาภรณ์ ต้องเหน็ดเหนื่อยไม่น้อยกว่าจะฟัน ฝ่ามาได้จนถึงทุก วันนี้ ผมได้เห็นผืนป่ามหึมาที่บางส่วนโล้นโกร๋นไป แต่ พี่อดิศักดิ์ก็ต่อสูเ้พื่อให้ก ลับคืนมาได้ “ผมทำ 20 ปีแล้ว ปลูกเองบ้าง ขึ้นเองบ้าง” พี่อดิศักดิ์ว่า “แต่ประกาศเป็นป่าชุมชนเมื่อปี 2548 ที่ผ่านมานี่เอง” “พี่ทำยังไงถึงรักษาป่าได้ครับ” “ต้องพูดให้ชาวบ้านเข้าใจ เมื่อเขาเข้าใจเขาก็ช่วย ผม สำหรับคนนอกก็ต้องสู้ พวกลักลอบตัดไม้นี่เยอะ กว่าจะทำให้ล ดน้อยลงนี่ เหนื่อย” “แสดงว่าทุกวันน ี้ก็ยังม ี” “มี บางทีอ้างมาเก็บของป่า แต่พอเผลอก็แอบ ตัดไม้ ตัดเป็นท่อนเล็กๆ แล้วลักลอบขนออกไป” “จับได้?” “ได้ครับ อาศัย ชรบ. บ้าง ชาวบ้านช่วยกันบ้าง บางทีก็ทหาร ตำรวจ ได้ก ็ส่งดำเนินคดีหมด”
87
88 แม่ปะ
“พี่ก็ต้องระวังตัวไม่น้อย?” “เมื่อก่อนไปไหนมาไหนต้องระวัง เดี๋ยวนี้ไม่ถึง ขนาดนั้น” บทสนทนาเกี่ยวกับก ารรักษาป่ามีอีกมาก เหมือน หนังบู๊หรืออ่านเพชรพระอุมาก็ไม่ป าน สนุก ตื่นเต้นมาก เรื่องถูกลอบยิง เรื่องคนไม่เห็นด้วย สารพัดที่จะพาน พบ ทุกวันนี้ชาวบ้านเห็นคุณค่าแล้ว ช่วยกันดูแลรักษา เพราะป่าชุมชนไม่ใช่ของใครคนใดคนหนึ่ง เหมือนปอด เหมือนอากาศเหมือนชีวิตของคนห้วยหินฝนและแม่ปะ ทุกวันนี้ชาวบ้านทุกคนสามารถใช้ประโยชน์ได้โดยการ ขออนุญาตก่อน พีอ่ ดิศักดิ์ยังเตรียมพัฒนาพื้นที่บริเวณหนึ่งซึ่งเป็น ช่วงหน้าผาสูงช ัน เพื่อการท่องเที่ยวเชิงผจญภัย พีอ่ ดิศ กั ดิต์ งั้ ใจทำเป็นท สี่ ำหรับเล่นก ฬี าปนี ห น้าผา ตั้งแคมป์ เดินป่า ทาง อบต. กำลังส นับสนุนงบประมาณ มา เพื่อทำป้ายโฆษณาและซื้อหาวัสดุอุปกรณ์ ผมมองเห็นค วามกา้ วหน้า เห็นค วามเปลีย่ นแปลง ของแม่ปะอยู่รำไร...
ติณ นิติกวินกุล
89
90 แม่ปะ
16 สายน้ำไหลกลับ ตรงด่านแม่สอดข้ามไปยังเมียวดีฝั่งพม่านั้น ผมเดิน ทอดน่องดูร้านรวงในตลาดริมเมยและสภาพชีวิตของ ผู้คนบริเวณนั้น ปล่อยให้เวลาผ่านไปนานนับชั่วโมง นักท่องเที่ยวเดินกันขวักไขว่เที่ยวซื้อหาข้าวของ ผมเร่ดู แล้วไม่ติดใจอะไร นอกจากของกินเล่นอย่างสองอย่าง ระหว่างเดินเรื่อยเปื่อยกับกาแฟเย็นแก้วหนึ่ง กุ้งสดๆ ปูเป็นๆ วางขายเกลื่อนกลาด คงเพราะใกล้ทะเลทาง ฝั่งพม่า คนแม่ปะแม่สอดจึงมีอาหารทะเลกินราคาถูก
ติณ นิติกวินกุล
มากกว่าคนเหนือจังหวัดอ ื่นๆ ผมไม่ได้ยกกล้องกดชัตเตอร์ เก็บกล้องลงกระเป๋า เรียบร้อยแล้ว แม้บริเวณนี้จะปลอดภัย แต่ยังขยาดต่อ เหตุการณ์ถูกฉกกล้องที่เพิ่งผ่านมา เห็นคนจากที่ต่างๆ มากมาย เห็นรถรา รับล ม มองฟ้า มองพื้น ใจผมคิดถึง บ้าน... ข้อความสั้นจากโทรศัพท์มือถือดังขึ้น ผมกดอ่าน ปรากฏข้อความว่า “หนูค ิดถึงพ่อนะ” ผมหันไปบอกเติ้ลว่า “ผมอยากกลับบ้านแล้ว”
91
92 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล
ภาคผนวก
93
94 แม่ปะ
1. น้ำพริกก ุ้ง ว่าไปแล้วน ำ้ พ ริกก งุ้ ในแม่สอด คนทวั่ ไปมกั จ ะเรียก ว่า ‘น้ำพริกพม่า’ เข้าใจว่าเพราะอิทธิพลของคนพม่าที่ ข้ามไปมาหาสู่กับคนไทยมานาน คนตากและคนเหนือ เองจงึ ได้ร บั ป ระทานอาหารทะเลทงั้ แ บบสดและตากแห้ง ซึ่งส่วนใหญ่ก ็ผ่านมาจากทางแม่สอดนี่เอง จึงมีการแลก เปลี่ยนวัฒนธรรมและอาหารการกินแก่ก ัน ที่จังหวัดตาก เมื่อพูดถึงน้ำพริกกุ้ง แต่ละท้องถิ่น ก็จะมีน้ำพ ริกพ ม่าห รือน ้ำพริกก ุ้งที่รสชาติแ ตกต่างกันไป แล้วแต่ลิ้น แล้วแต่คนชอบ คำว่าน้ำพริกกุ้งเข้าใจว่าเพิ่ง มาแพร่หลายภายหลังการรณรงค์ให้ผลิตสินค้าโอท็อป เมื่อไม่กี่ปีมานี้เอง จะให้เรียกว่าน้ำพริกพม่าก็กระไรอยู่ ในเมื่อมีกุ้งเป็นส่วนผสมหลักจะเรียกว่าน้ำพริกอื่นไป ทำไมกัน
2. หมูเหมยซาน หมูดูร็อค และหมูดำซีพี คุโรบุตะ ‘หมูพันธุ์เหมยซาน’ เป็นห มูนำเข้าจากสาธารณรัฐ ประชาชนจนี มีล กั ษณะพนั ธุกรรมทเี่ ด่นด า้ นการให้ล กู ดก น้ำนมมาก เลีย้ งลกู เก่ง มีค วามทนทานตอ่ โรคสงู สามารถ ปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมและสภาพอากาศได้ดี กินเก่งกินได้ทุกอย่าง เช่น เศษผัก เศษอาหาร หญ้าแ ละ วัตถุดบิ เหลือจ ากโรงงานอาหารสำเร็จรูป อาหารกระป๋อง
ติณ นิติกวินกุล
และอาหารจากโรงสี ลักษณะประจำพันธุ์คือ มีล ำตัวสีดำ หน้าผ ากย่น ใบหูยาวปรกหน้า ขนดำ มีเต้าน ม 8-9 คู่ เป็นหนุ่มสาว เร็ว (เพศเมียพ ร้อมจะผสมพนั ธุค์ รัง้ แ รกได้ต งั้ แต่อ ายุ 3-4 เดือน) พ่อพ นั ธุโ์ ตเต็มท มี่ นี ำ้ ห นักเฉลีย่ 195 กิโลกรัม แม่ พันธุ์โตเต็มที่จะมีน้ำหนักเฉลี่ย 175 กิโลกรัม ออกลูก ครอกละ 16-18 ตัว รัฐบาลสาธารณรัฐป ระชาชนจีนน้อมเกล้าฯ ถวาย หมูพ นั ธุเ์ หมยซ านแด่ส มเด็จพ ระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยาม บรมราชกุมารี 2 ครั้ง ครั้งแรกเมื่อวันที่ 19 มิถุนายน 2524 จำนวน 2 คู่ และครั้งที่ 2 เมื่อวันที่ 8 มกราคม 2537 จำนวน 2 คู่ รวมทั้งหมด 4 คู่ (เพศผู้ 4 ตัว เพศ เมีย 4 ตัว) ในการนี้ได้พ ระราชทานให้ก รมปศุสัตว์รับมา เลี้ยง เพื่อศึกษาวิจัยและขยายพันธุ์ที่หน่วยงานของกอง บำรุงพันธุ์สัตว์ปัจจุบัน ณ ศูนย์วิจัยและบำรุงพันธุ์สัตว์ นครราชสีมา อำเภอปากช่อง จังหวัดน ครราชสีมา จากนัน้ กรมปศุสตั ว์ได้ผ สมพนั ธุก์ บั ห มูส ายพนั ธุต์ า่ งๆ อาทิ ลาร์จ ไวท์ ดูร็อค ในอัตราส่วนต่างๆ ‘หมูพันธุด์ ูร็อค’ หมูพันธุ์ดรู ็อคมีถิ่นกำเนิดมาจาก ประเทศสหรัฐอเมริกา เป็นห มูป ระเภทเนือ้ ข นาดใหญ่ รูป ร่างหนาลึก ความยาวของลำตัวสั้น สะโพกใหญ่เด่นชัด มีสีตั้งแต่แดงเข้มไปจนอ่อน หัวมีขนาดปานกลาง หูย้อย
95
96 แม่ปะ
ไปข้างหน้า ‘หมูด ำคโุ รบตุ ะ ’ เป็นห มูเนือ้ ด ำสายพนั ธุเ์ บิรก์ เชียร์ (Berkshire) ทีน่ ำเข้าส ายพนั ธุจ์ ากทวีปอ เมริกาเหนือโดย บริษัทซีพี เมื่อป ี 2548 ผสมและพัฒนาสายพันธุ์ต่อมา จนถึงป จั จุบนั ส ามารถเลีย้ งเพือ่ ก ารผลิตเนือ้ ได้แ ล้ว ส่วน ชือ่ ‘คุโรบตุ ะ ’ เป็นช อื่ ท นี่ ำมาจากญปี่ นุ่ เนือ่ งจากคนญปี่ นุ่ นิยมบริโภคเนือ้ ห มูด ำพนั ธุเ์ บิรก์ เชียร์ม านานแล้ว และชาว ญี่ปุ่นก็ได้ตั้งชื่อหมูพันธุ์เบิร์กเชียร์ใหม่ว่าคุโรบุตะ ทำให้ คนไทยคุ้นเคยกับชื่อนี้มากกว่า ความพเิ ศษของเนือ้ ห มูค โุ รบตุ ะ ค อื มีไขมนั แ ทรกใน ชั้นกล้ามเนื้อมากกว่าเนื้อหมูทั่วไปและมีเส้นใยในกล้าม เนื้อเล็กกว่าเนื้อหมูอื่นๆ ทำให้เนื้อหมูคุโรบุตะนุ่มกว่า และอุ้มน ้ำมากกว่า เนื้อจึงม ีความชุ่มฉ่ำ
3. สหกรณ์การเกษตรเครดิตย ูเนี่ยน คื อ ส หกรณ์ ที่ จั ด ตั้ ง ขึ้ น โ ดยค วามส มั ค รใ จข อง ประชาชนที่อยู่ในชุมชนเดียวกัน หรือประกอบอาชีพใน โรงงานบริษัทหรือสถาบันการศึกษาเดียวกัน รวมชื่อ กันจดทะเบียนเป็นสหกรณ์ตามพระราชบัญญัติสหกรณ์ พ.ศ. 2542 โดยมีสมาชิกเป็นเจ้าของสหกรณ์ บริหาร โดยสมาชิกและเพื่อสมาชิก ทั้งนี้ วัตุประสงค์ในการจัด ตัง้ ส หกรณ์ค อื เพือ่ ช ว่ ยเหลือต นเองและรว่ มมอื ช ว่ ยเหลือ
ติณ นิติกวินกุล
ซึ่งกันและกัน ทั้งทางด้านเศรษฐกิจและสังคม ภายใต้ อุดมการณ์ หลักก าร และวิธกี ารสหกรณ์ รวมทั้งการเอื้อ อาทรตอ่ ก นั โดยใช้ห ลักค ณ ุ ธรรม 5 ประการ อันป ระกอบ ด้วย ความชอื่ ส ตั ย์ ความเสียส ละ ความรบั ผ ดิ ช อบ ความ เห็นใจกัน และความวางใจกัน
4. สินเชื่อเพื่อก ารเกษตร เป็นสินเชื่อสำหรับผู้ประกอบการ กสิกรรม การ ประมง และการเลี้ยงสัตว์ กำหนดให้ผู้รับสินเชื่อได้ทั้ง เอกชนและนิติบุคคล กลุ่มเกษตรกรและสหกรณ์ที่มี สมาชิกทั้งหมดเป็นเกษตรกร โดยเงินสินเชื่อนี้สำหรับ เป็นเงินลงทุนเพื่อการผลิตด้านการเกษตร และเป็น ทุนหมุนเวียนเพื่อช่วยเสริมสภาพคล่องทางการเงินให้ แก่เกษตรกร 5. ธนาคารชุมชน เป็นการดำเนินง านอย่างหนึง่ ข องธนาคารออมสิน โดยประชาชนในชุมชนต้องมีความต้องการให้ธนาคาร ไปจัดตั้งในพื้นที่ของชุมชนท้องถิ่นนั้นๆ โดยทำหนังสือ ร้องขอให้มีการจัดตั้งธนาคาร และทางธนาคารออมสิน ภาคจะสำรวจขอ้ มูลเบือ้ งตน้ ต า่ งๆ ของพนื้ ทีท่ จี่ ะขอจดั ตัง้ ธนาคารชุมชน เช่น จำนวนประชากร รายได้ประชากร
97
98 แม่ปะ
เฉลีย่ สาธารณูปโภค อาชีพในทอ้ งถนิ่ เป็นต้น จากนนั้ จ ดั ทำเวทีประชาคมเพื่อท ราบความต้องการของชุมชน โดย ให้มีตัวแทนของประชาชนในพื้นที่ นักการเมืองท้องถิ่น พ่อค้า นักธ รุ กิจ กำนัน ผูใ้ หญ่บ า้ น ผูน้ ำกลุม่ อ งค์กรชมุ ชน ตัวแทนจากหน่วยงานราชการ และตัวแทนจากธนาคาร ออมสินเข้าร ว่ ม เพือ่ แ สดงความคดิ เห็นแ ละหาขอ้ ย ตุ เิ กีย่ ว กับการจัดตั้งธนาคารชุมชนขึ้น เจตนาของธนาคารออมสินก็เพื่อให้เป็นสถาบัน การเงินที่ได้ใกล้ชิดกับประชาชนและชุมชน ปัจจุบัน ทั่วประเทศมีแล้ว 18 แห่ง
6. ทรายอะเบท ทรายอะเบท (Abate Sand Granules) เป็นชื่อ ทางการค้าของบริษัท บีเอเอฟเอส ที่มีเครื่องหมายตรา พระอาทิตย์ (อะเบท) คนทั่วไปแม้แต่ผู้ขายเองจึงมัก เข้าใจผิด เหมือนกับเรียกผงซักฟอกว่าแ ฟ้บ ถ่ายเอกสาร เรียกว่าซีรอกซ์ เป็นต้น ความจริงทรายอะเบทเป็นเม็ดทรายที่ถูกเคลือบ ด้วยสารเคมีท ี่มีค่าความเป็นพิษ LD50 (ค่า LD50 คือ การวัดความรุนแรงของสารเคมีกำจัดแมลง) ปัจจุบัน เราจะใช้คำว่าทรายกำจัดลูกน้ำยุงลายหรือทรายเคมี ฟอส แทนคำว่า ทรายอะเบท สรุปค วามสั้นๆ เป็นสาร
ติณ นิติกวินกุล
เคมีสังเคราะห์โดยมีฟอสฟอรัสเป็นองค์ประกอบสำคัญ และส ารเ คมี ฟ อส นี่ เ องที่ ท ำให้ ยุ ง ทั้ ง ห ลายย อมสยบ เพราะมีพิษรุนแรงต่อลูกน้ำของยุงหรือแมลงหวี่ เราจึง ใช้คุณสมบัติด้านนี้ของทรายเคมีฟอสมากำจัดลูกน้ำ ยุงลาย สารเคมีฟอสมีหลากหลายรูปแบบ ทั้งรูปแบบน้ำ ผง หรือเป็นเม็ด แต่ทนี่ ิยมใช้ก็คือการนำสารเคมีฟอสมา เคลือบเม็ดทราย กลายเป็นทรายเคมีฟอส ซึ่งส่วนใหญ่ เม็ดทรายที่เคลือบมีสารออกฤทธิ์ 1-2 เปอร์เซ็นต์ จึงไม่ เป็นอันตรายต่อคนและสัตว์ สามารถนำไปกำจัดลูกน้ำ ของยงุ ล ายตามบา้ นเรือน เพือ่ ป อ้ งกันม ใิ ห้เกิดก ารระบาด ของโรคไข้เลือดออกซึ่งม ียุงลายเป็นพาหะได้ทันที สำหรับว ธิ ใี ช้ท รายกำจัดย งุ ล ายกไ็ ม่ย าก เพียงแค่น ำ ทราย 1 กรัม ใส่ในนำ้ 10 ลิตร ก็จ ะชว่ ยกำจัดล กู น้ำอ ย่าง ได้ผ ล ทัง้ นีก้ ารใส่ท รายกำจัดย งุ ล ายในภาชนะทมี่ นี ำ้ ข งั จ ะ ป้องกันไม่ให้เกิดล ูกน้ำได้น านประมาณ 1-3 เดือนขึ้นอ ยู่ กับการใช้ หลังจากใช้เสร็จแล้วต้องเก็บในภาชนะบรรจุที่ ปิดมิดชิด ในที่เย็น แห้ง และมีการระบายอากาศ อย่างไรก็ตาม ทรายกำจัดยุงลายมีข้อเสียบ้างคือ อาจจะมกี ลิน่ เหม็น แต่ห ากเปิดภ าชนะทงิ้ ไว้ 2-3 วัน กลิน่ เหล่านี้ก็จะหายไปเอง ข้อจำกัดอื่นคือสามารถกำจัดได้ เพียงลูกน้ำเล็กๆ ของยุงเท่านั้น ไม่สามารถกำจัดล ูกน้ำ
99
100 แม่ปะ
ตัวเต็มวัยของยุงได้ ดังนั้นหากมีการระบาดของไข้เลือด ออกแล้ว การใช้ทรายกำจัดยุงลายก็ดูจะไม่ทันการและ ทรายนี้จะใช้ได้ผลดีกับแหล่งน้ำนิ่งที่ค่อนข้างสะอาด มี อินทรีย์วัตถุตกค้างอยู่น้อยมากกว่าน้ำเน่าเสียหรือน้ำ ท่วมขัง
7. โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล เป็นสถานพยาบาลประจำตำบลสังกัดกระทรวง สาธารณสุข หรือ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น มีขีด ความสามารถระดับปฐมภูมิ (Primary Care) ได้รับ การยกฐานะจากสถานีอนามัย หรือศูนย์สุขภาพชุมชน ตามนโยบายของรัฐบาลสมัยอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ เป็น นายกรัฐมนตรี เมื่อป ี 2552 เพื่อย กระดับให้เป็นระดับ โรงพยาบาลประจำท้องถิ่น 8. ตลาดริมเมย ตลาดรมิ เมย เป็นช มุ ชนบริเวณรมิ ฝ งั่ แ ม่นำ้ เมย สุด ทางหลวงหมายเลข 105 (สายตาก-แม่สอด) ตัง้ อ ยูต่ ำบล ท่าส ายลวด ตรงขา้ มกบั อ ำเภอเมียว ดีข องพม่า เป็นต ลาด ค้าขายสินค้าทั้งพื้นเมืองของไทย-พม่า และนำเข้าจาก จีนและอินเดียมากมาย นอกจากนี้ยังเป็นตลาดการค้า อัญมณี เช่น หยก ทับทิม และพลอยสจี ากพม่า ตลอดจน
ติณ นิติกวินกุล 101
งานหัตถกรรม เฟอร์นิเจอร์ วัตุโบราณจากไม้สัก
102 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล 103
ภาพเล่า: เล่าด ้วยภาพ
104 แม่ปะ
1. อ่างเก็บน้ำห้วยลึก ตัง้ อ ยูท่ หี่ มู่ 8 เป็นอ า่ งเก็บน ำ้ ข นาดกลาง อยูใ่ นเขต ลุ่มน้ำสาละวิน เริ่มก่อสร้างในปี 2528 แล้วเสร็จในปี 2531 งบประมาณค่าก่อสร้างรวมระบบส่งน้ำทั้งสิ้น 62 ล้านบาท ลักษณะของตัวอ่างเก็บน้ำเป็นเขื่อนดิน ความสูงของสันเขื่อน 26 เมตร ความยาว 703 เมตร มีพื้นที่รับน้ำฝน 12 ตารางกิโลเมตร ความจุของอ่าง เก็บน้ำ 5.80 ลูกบาศก์เมตร
ติณ นิติกวินกุล 105
106 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล 107
2. วัดเวฬุวัน ตั้งอยู่ที่หมู่ 2 สังกัดค ณะสงฆ์มหานิกาย พื้นที่ตั้ง วัดเป็นที่ราบสูงอยู่ท่ามกลางหมู่บ้าน มีถนนล้อมรอบ บริเวณวัด อาคารเสนาสนะต่างๆ มีอุโบสถ ศาลา การเปรียญ กุฏิสงฆ์เป็นอาคารไม้สำหรับปูชนียวัตถุ มีพระประธานในอุโบสถมีพระนามว่า ‘พระพุทธพรชัย ประสิทธิ์’ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราช กุมารและพระวรชายา ได้เสด็จมาทรงเททองหล่อและ มีเจดีย์ทรงมอญ 1 องค์
108 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล 109
3. ศาลเจ้าพ ่อพ ะวอ ในภาพเป็นศาลพะวอ ภายใน บริ เ วณที่ ท ำการอ งค์ ก ารบ ริ ห ารส่ ว น ตำบลแม่ปะ ศาลเจ้าพ่อพะวอนั้นตั้งอยู่ บนเนินเชิงเขาพะวอ บนถนนสายตากแม่สอด บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 62-63 เขตต ำบลพ ะวอ ศาลนี้ เป็ น ที่ เคารพ นับถือของชาวเมืองตากและชาวอำเภอ แม่สอดเป็นอย่างมาก ประวัตคิ วามเป็นมาของ ‘เจ้าพ่อ พะวอ’ นั้นมีเรื่องเล่ากันมาว่า ท่านเป็น นักรบชาวกะเหรีย่ ง มีศ กั ดิฐ์ านะเป็นน าย ด่านแม่ละเมา เมืองหน้าด่านของไทย ในรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าตากสิน มหาราช คอยดูแลรักษาหาข่าวแจ้งเหตุ เมื่อมีเหตุหรือข ้าศึกศัตรูรุกล้ำแดนมา ‘พะว อ’ เป็ น ชื่ อ ข องก ะเหรี่ ย ง คำนำหน้าว ่า ‘พะ’ ก็ค ือ ‘นาย’ คำว่า ‘วอ’ อาจจะแผลงมาจาก ‘วา’ แปลว่า ขาว หรือน ายขาว ‘พะวา’ อาจจะเพี้ยน เสียงมาเป็น ‘พะวอ’ ก็ได้ ส่วนคำว่า ‘พะ วอฮ์’ ออกเสียง ‘วอ’ อยู่ในลำคอ ‘พา
110 แม่ปะ
วอฮ์’ ก็คือ ‘นายแดง’ เดิมทีศ าลเจ้าพ อ่ พ ะวออยูอ่ กี ด า้ นหนึง่ ข องภเู ขา แต่ เมือ่ ท างการได้ส ร้างถนนตดั ผ า่ นจงึ ได้ม าสรา้ งศาลขนึ้ ใหม่ เมื่อปี 2507 มีผู้เล่าว่าศ ักดิ์สิทธิ์มาก ถ้าใครไปล่าสัตว์ ในบริเวณเขาพะวอมักจะเกิดเหตุต่างๆ เช่น รถเสีย เจ็บ ป่วย หรือห ลงทาง และดว้ ยเหตุท เี่ จ้าพ อ่ พ ะวอเป็นน กั รบ จึงชอบเสียงปืน ผู้ที่เดินทางผ่านจึงนิยมยิงปืนถวายท่าน เป็นการแสดงความเคารพ หรือมิฉะนั้นก็จะจุดประทัด หรือบีบแตรรถถวาย ชาวบา้ นเล่าก นั ม าวา่ พอถงึ ฤ ดูฝ นทนี่ จี่ ะได้ยนิ เสียง อาม๊อ ก (เสียงปนื ใหญ่) เสียงนจี้ ะดงั ล นั่ ส นัน่ ไปทวั่ ท งั้ เมือง และหุบเขา เชื่อกันว่าเป็นการเตือนจากเจ้าพ่อพะวอว่า เกิดอะไรขึ้น ถ้าเป็นต้นฝนก็หมายความว่า ลงพืชไร่ได้ แต่ถ้าเป็นฤดูแล้งห มายความว่าจ ะเกิดอาเพศ อย่างไรก็ตาม ที่มาของเจ้าพ่อพะวอ ข้อมูลจ าก หลายแหล่งมักอ้างว่าท่านเป็นนักรบสมัยพระนเรศวร มหาราช แต่เท่าที่สืบค้น ‘พะวอ’ เป็นนายด่านละ เมาในสมัยพระเจ้าตากสิน เดือน 11 ปี 2318 เมื่อ พม่าโดยการนำทัพของอะแซหวุ่นกี้เคลื่อนทัพเข้ามา ในเขตแดนไทย ด่านละเมาซงึ่ เป็นด า่ นหน้าผามองเห็นท พั พม่าแ ต่ไกล พะวอแจ้งข า่ วนแี้ ก่บ รรดาเมืองรายทาง ตัง้ แต่ เมืองตาก เมืองระแหง เมืองกำแพงเพชรและเมืองอื่นๆ
ติณ นิติกวินกุล 111
เพือ่ ร วบรวมกำลังไว้ต า้ นพม่า แต่เมืองตา่ งๆ เห็นว า่ พ ม่า ยกทัพมาครั้งนี้มีแสนยานุภาพอันยิ่งใหญ่เหลือกำลังที่ จะต้านได้ ต่างอพยพครอบครัวหนีไปกันหมด ท่านจึงมี ใบบอกไปยังเมืองหลวง แต่การเดินทางในสมัยนั้นจาก แม่ล ะเมาถงึ ธ นบุรี ไม่ทนั ก องทัพข า้ ศึกท ปี่ ระชิดช ายแดน พะวอจึงนำกำลังที่มีอยู่ปะทะกับข้าศึก สู้รบอย่างเต็ม กำลังแ ละเมื่อทัพหลวงมาถึงก็ไม่ทันเสียแล้ว เรือ่ งราวของพะวอกลายเป็นต ำนานเล่าข านสบื ต อ่ กันมานาน ศาลแห่งแรกสร้างเมื่อใดไม่ปรากฏหลักฐาน
112 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล 113
4. วัดพ ระธาตุสิรมิ งคล เป็นว ดั ท ชี่ าวบา้ นในพนื้ ทีเ่ คารพศรัทธาอย่างสงู ตัง้ อยูบ่ นถนนสายแม่สอด-แม่ระมาด ห่างจากอำเภอแม่สอด ไปทางทิศเหนือประมาณ 4 กิโลเมตร ภายในวัดมีเจดีย์ ทีช่ าวบา้ นทวั่ ไปเรียกวา่ พระธาตุพ ญาหน่อก ว นิ้ สร้างขนึ้ ตามแบบศลิ ปะมอญ ภายในบรรจุพ ระพุทธรปู ท องคำ ซึง่ เป็นที่เคารพนับถือของประชาชนชาวตำบลแม่ปะ โดยมี ชาวบ้านมาไหว้พระธาตุอย่างต่อเนื่องตลอดวัน สำหรับตำนานเกี่ยวกับพระธาตุพญาหน่อกวิ้น กล่าวคือเมื่อประมาณ 200-300 ปีมาแล้ว มีพี่น้อง กะเหรี่ยง 3 คน ซึ่งฐานะร่ำรวยมาก มีช ้างเป็นกรรมสิทธิ์ ถึง 280 เชือก มีอาชีพค้าไม้สักอยู่ในประเทศพม่า ได้ ส ร้ า งเ จดี ย์ ไ ว้ เ ป็ น อ นุ ส รณ์ และเ ป็ น ที่ สั ก ก าร ะใ น พระพุทธศาสนาคนละองค์ ได้แก่ เจดียแ์ ม่ก หุ ลวง ผูส้ ร้าง คือพ ะหน่อเข เจดียท์ เี่ มียว ดี ผูส้ ร้างคอื ม ะสว่ ยจาพอ และ เจดีย์ที่ตำบลแม่ปะ ผู้สร้างคือพะชีพอ
114 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล 115
5. วัดโพธิคุณ วัดโพธิคุณ เรียกอีกชื่อว่าวัดห้วยเตย เป็นวัดป่า สายปฏิบัติที่ร่มรื่นด้วยพันธุ์ไม้นานาชนิด ภายในวัด ออกแบบจัดวางผังสภาพภูมิทัศน์ตลอดจนสิ่งก่อสร้าง ที่งดงามเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว อาคารเป็นแบบไทย ประเพณี ไม่เคร่งครัดในเรื่องแบบแผนของลวดลายและ องค์ประกอบเครื่องประดับอาคารเท่าใดนัก กล่าวคือ ออกแบบสร้างสรรค์ในประเพณีที่เป็นบรรยากาศและ ท่าทีความเป็นเอกลักษณ์ไทย ด้วยความรู้สึกสัม ผัส มากกว่าที่จะเน้นรูปแ บบ การอ อกแบบฐ านอุ โ บสถใ ห้ แ อ่ น โ ค้ ง แ บบฐ าน สำเภา เพื่อลดความแข็งกระด้างและให้ความรู้สึกไม่ หนักตื้อจนเกินไป ฐานลวดบัวเป็นแบบฐานปัทม์แข้ง สิงห์ มีหน้ากระดานล่างรับ ยืด ท้องไม้ระหว่างเอวขัน (ลูกแก้ว อกไก่ ) เพื่ อ เ พิ่ ม ร ะยะค วาม สูงเป็นช่องลูกฟัก ปรุเป็นช่อง ระบายอ ากาศแ ละแ สงส ว่ า ง ปากฐ านปั้ น เ ป็ น บั ว เ ชิ ง บ าตร ซ้อนขนึ้ ไปรบั ผ นังอ กี ท หี นึง่ ด้าน ผนังหุ้มกลองทั้ง 3 ด้าน เป็น ฐานยกเก็จกระเปาะย่อมุมไม้
116 แม่ปะ
แปดเพือ่ ร บั ซ มุ้ จ ระนำ (ลักษณะเป็นซ มุ้ ซ กี ท รงเครือ่ งยอด) เพื่อประดิษฐานพระพุทธรูปป างมารวิชัยทั้ง 3 ด้าน ทีน่ อี่ ุโบสถมี 3 ชั้น ชั้นแ รกไว้ส ำหรับพ ระภิกษุส งฆ์ เรียนบาลี ชั้นสองมีพระประธานชื่อ พระทศพลญาณ ชั้นสามมีพระประธานชื่อ พระตรีโลกเชษฐ์ ทั้งหมดเป็น ผลงานการออกแบบ ตกแต่งรวมถึงการปั้นพระพุทธรูป โดย สมประสงค์ ชาวนาไร่ ศิลปบัณฑิตจากวิทยาลัย ครู อุ บ ลราชธานี แ ละม หาบั ณ ฑิ ต ท างด้ า นโ บราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ท่านได้อุทิศชีวิตแ ละจิตใจในการ ก่อสร้างยาวนานกว่า 17 ปี เพื่อถวายเป็นพุทธบูชาโดย ไม่ขอรับค ่าตอบแทนใดๆ
ติณ นิติกวินกุล 117
118 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล 119
6. ศาลเจ้าพ ่อขุนสามชน ศาลเจ้าพ่อขุนสามชนตั้งอ ยู่ทางขวามือ ทางหลวง หมายเลข 105 (ตาก-แม่สอด) ระหว่างกิโลเมตรที่ 70-71 ศาลนี้เพิ่งสร้างเสร็จและทำพิธีเปิดเมื่อปลายปี 2523 เหตุที่สร้างศาลนี้เพราะมีการเล่ากันว่ามีคหบดี ผู้หนึ่งเจ็บป่วยด้วยโรคอัมพาตมาช้านาน แล้วได้ฝันว่า มีผู้มาบอกให้สร้างศาลแห่งนี้ขึ้นตรงบริเวณที่เป็นที่ตั้ง ศาลในปัจจุบัน คหบดีผู้นี้จึงสร้างศาลขึ้นถวายเรียกว่า ศาลเจ้าพ่อขุนสามชน นับแต่นั้นมาอาการของคหบดี ผู้นั้นก็หายเป็นปกติ ชาวบ้านจึงให้ความเคารพนับถือ ศาลแห่งนี้มาก
120 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล 121
7. เนินพ ิศวง อยู่บริเวณกิโลเมตรที่ 68 สายตาก-แม่สอด มี ลักษณะเป็นทางขึ้นเนินที่แปลก กล่าวคือเมื่อนำรถ ไปจอดไว้ตรงทางขึ้นเนินโดยไม่ได้ติดเครื่องรถจะไหล ขึ้ น เ นิ น ไ ปเ อง นั ก วิ ท ยาศาสตร์ ไ ด้ พิ สู จ น์ พ บว่ า เ ป็ น ภาพลวงตา ได้มีการวัดร ะดับค วามสูงของเนินลูกนี้แล้ว ปรากฏว่า ช่วงที่มองเห็นเป็นที่สูงนั้น มีระดับค วามสูงต่ำ กว่าช ว่ งทเี่ ห็นเป็นท างลงเนิน ดังน นั้ ร ถทเี่ รามองเห็นไหล ขึน้ น นั้ แท้จริงไหลลงสทู่ ตี่ ำ่ ก ว่า นักท อ่ งเทีย่ วหลายคนมกั แวะจอดรถบนเนินแ ล้วด บั เครือ่ งยนต์ป ล่อยให้ร ถไหลขนึ้ ไปเองจนเป็นที่สนุกสนาน
122 แม่ปะ
8. ไม้ ไม้สักและเศษไม้ ไม้ทั้งต้นแกะสลัก ไม้สักแกะสลัก หรือเสาไม้สัก ทัง้ ห ลัง แม้แต่เศษไม้ท ำเฟอร์นเิ จอร์ มีให้พ บเห็นได้ท วั่ ไป ในแม่ปะ ในแม่สอดและจังหวัดต าก แม้แต่โฮมสเตย์ของ แม่ปะเองก็ตาม ไม้สักส่วนใหญ่ในจังหวัดตากจะไม่ใช่ไม้สักทอง เหมือนที่จังหวัดแพร่ แต่เป็นไม้สักที่เรียกกันว่า ‘ไม้ส ักขี้ ควาย’ และ ‘ไม้สักพม่า’ (สักมัณฑเลย์) มีท ั้งถูกลักลอบ ตัดและตัดถูกกฎหมายข้ามมาจากฝั่งพม่า ตามตลาด และสถานที่ต่างๆ ในแม่ปะและแม่สอด เราจะเห็น เฟอร์นเิ จอร์ท ที่ ำมาจากไม้เหล่าน ใี้ นราคาถกู แ สนถกู เมือ่ เทียบกับซื้อที่กรุงเทพฯ และจังห วัดอ ื่นๆ แต่ม ีคำแนะนำ ว่า ถ้ามั่นใจว่านำผ่านด่านได้ก็ซื้อ เพราะจะต้องเสีย ภาษีตามด่านต่างๆ กว่าจ ะพ้นมาได้เฟอร์นิเจอร์หรือไม้ ท่อนนั้นก็ราคาไม่ต่างกับซื้อจากทอี่ ื่น
ติณ นิติกวินกุล 123
124 แม่ปะ
ติณ นิติกวินกุล 125
9. ก๋วยเตี๋ยวเมืองตาก ก๋วยเตี๋ยวพื้นเมืองดั้งเดิมของจังหวัด ตากทุกวันนี้หารับประทานได้ยาก แม้ใน จั ง หวั ด ต ากเ องก็ มั ก ดั ด แปลงใ ส่ นั่ น นิ ด นี่ หน่อย แต่ในตำบลแม่ปะยังพอมีก๋วยเตี๋ยว สไตล์พื้นเมืองเก่าแก่ให้ได้รับป ระทานกัน เอกลักษณ์เฉพาะของก๋วยเตี๋ยวเมือง ตากก็คือ ต้องใส่แคบหมูช ิ้นเล็กๆ หมูสับนั้น จะลวกหรือรวนให้สุกก็ได้ กุ้งแห้งต้องเป็น ตัวๆ ถั่วฝักยาวต้องหั่นแฉลบ ลวกให้สุก บางร้านก็ไม่มีถั่วฝักยาว แต่ใช้ผักชีฝรั่งซอย แต่บางร้านก็ใส่ทั้งส องอย่าง
126 แม่ปะ
เพลงศักยภาพชุมชน คำร้อง-ทำนอง วสุ ห้าวหาญ เรียบเรียงดนตรี ศราวุธ ทุ่งข ี้เหล็ก ขับร้องโดย ฟางแก้ว พิชญาภา, ศราวุธ ทุ่งขี้เหล็ก, สมชาย ตรุพิมาย หนึ่งสมองสองมือที่มี รวมเป็นหลายความคิดด ีๆ ออก มายืนตรงนี้ ทำเพื่อเมืองไทยด้วยกัน ไม่ว่าจะอยู่ที่ไหน เราเป็นคนไทยเปี่ยมความสามารถ เป็นกำลังของประเทศชาติ พัฒนาบ้านเมืองก้าว ไกล เป็นคนเหนือ อีสาน กลางใต้ ก็รักเมืองไทย ด้วยกันทั้งนั้น (สร้อย) หากเราร่วมมือร่วมใจ ทำสิ่งไหนก็ไม่เกินแรง โครงสร้างชุมชนแข็งแกร่ง เพราะเราร่วมแรงร่วมมือ สร้างสรรค์ จัดการทรัพยากรช่วยกัน ด้วยมุมม องที่เรา แบ่งปัน ใช้ความคิดส ร้างสรรค์ให้เต็มศักยภาพ อยู่ชนบทห่างไกล ทำนาทำไร่ พอเพียงเลี้ยงตัว ใช้ ชุมชนดูแลครอบครัว ใช้ครอบครัวดูแลชุมชน ปูพื้นฐาน จากหมู่บ้านตำบล สร้างแปลงเมืองไทยให้น่าอยู่ดังฝัน ชุมชนท้องถิ่นบ้านเรา เรียนรู้ร่วมกันเพื่อการพัฒนา ชุมชนท้องถิ่นบ้านเรา เรียนรรู้ ่วมกันช่วยกันพัฒนา อยู่ตามเมืองใหญ่เมืองหลวง หัวใจทุกดวงซ่อนไฟมุ่ง
ติณ นิติกวินกุล 127
มั่น ก้าวออกมาจากรั้วท ี่กั้นจับมือกันทำเพื่อเมืองไทย คนละมือส องมือคือน้ำใจ โอบกอดชุมชนไว้ด ้วยความ สุขยืนนาน หนึ่งสมองสองมือที่มี รวมเป็นหลายความคิดด ีๆ ออก มายืนตรงนี้ ทำเพื่อเมืองไทยด้วยกัน หากเราร่วมมือร ่วมใจ ทำสิ่งไหนก็ไม่เกินแรง โครงสร้าง ชุมชนแข็งแกร่ง เพราะเราร่วมแรงร่วมมือสร้างสรรค์ จัดการทรัพยากรช่วยกัน ด้วยมุมมองที่เราแบ่งป ัน ใช้ ความคิดสร้างสรรค์ให้เต็มศักยภาพ ด้วยมุมมองที่เรา แบ่งปัน ใช้ความคิดส ร้างสรรค์ให้เต็มศักยภาพ..
เข้าไปฟงั แ ละดาวน์โหลดเพลงศกั ยภาพชมุ ชนได้ที่ www.punsook.org