วังหลุม

ÇѧËÅØÁ àÃ×èͧ áÅÐ ÀÒ¾: ¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

Healthy Planet สุขคดีทองเที่ยวชุมชนเพื่อการเรียนรู วังหลุม นิธิ นิธิวีรกุล ณฐพัฒญ อาชวรังสรรค

978- 616 -7374- 78- 9

ดวงพร เฮงบุณยพันธ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ (สสส.) โดย สำนักสนับสนุนสุขภาวะชุมชน (สน.3)

อาคารศูนยเรียนรูสุขภาวะ เลขที่ 99 ซอยงามดูพลี แขวงทุงมหาเมฆ เขตสาทร กรุงเทพฯ 10120 โทรศัพท 0 2343 1500 โทรสาร 0 2343 1501 www.thaihealth.or.th และ www.punsook.org 1

พฤศจิกายน 2555

เปนไท พับลิชชิ่ง Penthai Publishing โทรศัพท 0 2736 9918 โทรสาร 0 2736 8891 waymagazine@yahoo.com

¤Ó¹Ó ทามกลาง กระแส วิกฤติ เศรษฐกิจ โลก ครั้ง ใหญ เปน ประวัติการณในรอบหลายสิบป ทำใหเกิดการตั้งคำถาม วาวิกฤตินี้จะใหญขึ้นอีกเพียงใด จะยืดเยื้อขนาดไหน และ วิกฤตินี้จะสงผลกระทบตอสังคมไทยชุมชนหมูบานไทย มากนอยเพียงใด ความวิตกดังกลาวอาจจะไมเกิดขึ้นเลย หากปจจุบันชุมชนหมูบานไทยไมถูกลากเขาสูระบบการ ผลิตเพื่อขาย นักวิชาการหลายๆ ทาน ไดวิเคราะหถึงระบบเศรษฐกิจ ของ ประเทศไทย ว า ใน ระบบ ทุ น นิ ย ม ยัง คง มี อีก ระบบ ดำรงอยูในลักษณะคูขนาน นั่นคือระบบเศรษฐกิจชุมชน หรืออาจจะกลาวเปนศัพทสมัยใหมไดวาระบบเศรษฐกิจ แบบพอเพียง ในอดีตชุมชนหมูบ า นจะมีวิถชี​ี วติ ทีเรี ่ ยบงายเนนความ พอเพียง มีครอบครัวเปนหนวยการผลิต การชวยเหลือซึ่ง กันและกันมีน้ำใจเปนพื้นฐานของชีวิต มีพิธีกรรมตางๆ เปน ระบบ การ จัดการ ใน ชุมชน และ ให ความ สำคัญ กับ บรรพบุรุษ ผูเฒาผูแก ครอบครัว ตอมาหลังจากรัฐและระบบทุนนิยมไดเขาไปมีอิทธิพล ตอ ชุมชน การ ผลิต เชิงเดี่ยว และ ลัทธิ บริโภค นิยม ทำให

ชาวบ า น มี ราย จ า ย ที่ เป น ตั ว เงิ น มาก ขึ้ น เพี ย ง เท า นั้ น ยั ง ไม พ อ สิ่ ง ที่ ทำลาย ความ เข ม แข็ ง ของ ชุ ม ชน ที่ มาก ที่สุดคือ รัฐ และ ทุน เขาไป ถาย โอน ทรัพยากร จาก ระบบ ชุมชนหมูบาน ยิ่ ง รั ฐ และ ทุ น เข า ไป กอบโกย มาก เท า ไร ชุ ม ชน หมูบานไทยยิ่งประสบความออนแอ คำพูดดังกลาวไมใช คำพูดลอยๆ ที่ไมมีหลักฐานรองรับ หากแตเมื่อกวาดตา ไปทั่วแผนดินไทย หลังการประกาศแผนพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมมากวา 40 ป จะมีสักกี่ชุมชนที่คนในชุมชน ไมประสบปญหาความยากจน ไมประสบปญหาสิง่ แวดลอม หรือไมประสบปญหาสุขภาพ จาก สถานการณ ดั ง กล า ว ถึ ง เวลา แล ว หรื อ ยั ง ที่ สั ง คม ไทย ควร กลั บ มา เน น การ พั ฒนา ที่ ไม มอง แต มิ ติ ประสิทธิภาพ การ สราง มูลคา และ กำไร หรือ การ ตลาด ดานเดียว แตควรจะเปนเพือ่ ประโยชนของชุมชนและสังคม เรา ไม ควร ลด ทอน ผูคน ลง ไป เปน เพียง ตัวเลข หาก ควรเปนเพือ่ สงเสริมศักยภาพและศักดิศ์ รีความเปนมนุษย คำตอบสำหรับคำถามขางตนนี้ คงจะตองชวยกันคนหา ไมวาจะใชระยะเวลานานเทาไร

คณะผูจัดทำ

ˌͧ 306 âͦкØÃÕâÎà çÅ 18/09/55 ¶Ö§...à¸Í Ç‹Ò ¡Ñ¹ Ç‹Ò ÍÂÙ‹´Õ ¹Ñé¹ äÁ‹ à·‹Ò ¡Ô¹ ´Õ ËÁÒ ¶Ö§Ç‹Ò ‹Í ãËŒ ¤Ø³ ÁÕ ºŒÒ¹ ÍѤÃʶҹ»Ò¹ã´ ËÒ¡ÍÒËÒáÒáԹäÁ‹ºÃÔºÙó ¾Ù´§‹ÒÂæ »ÅÙ¡àÃ×͹ ÍÂÙ‹ÍÂ‹Ò§à¨ŒÒ á ‹¡Ô¹¢ŒÒÇÍ‹ҧÂÒ¨¡¹Ñé¹ Í‹ҧäÃàÊÕ äÁ‹ÁÕ·Ò§·Õè¨ÐÁÕ ªÕÇÔ ·Õè´Õ ä´Œ à¢ÒNjҡѹÁÒ ©Ñ¹àͧ¹Ñé¹äÁ‹à¤ÂÁÕ·Ñé§ÍѤÃʶҹãËÞ‹â ÍÒËÒà ¡ÒáԹ¡çäÁ‹¤‹Í¨кÃÔºÃÙ ³¹Ñ¡ ÁÕà·‹Ò·Õà§Ôè ¹ã¹¡ÃÐ້ÒÍӹǠ(àÃ×Íè §¹Ñ¹é à¸ÍÃÙŒ´ÕÍÂÙ‹áÅŒÇ) ¡ç¿˜§â´ÂäÁ‹ÁÕ¤Óã´ãËŒ¢Ñ´ ¤ÃÑ鹨ÐáÂŒ§¡çÂѧäÁ‹ÃÙŒàÍÒ àË Ø¼Åã´ä»¤Ñ´¤ŒÒ¹ ¡ÃйÑé¹ãª‹Ç‹Ò©Ñ¹¨Ðàª×èÍÊÑ¡·Õà´ÕÂÇ ¡ÃзÑ觩ѹ ÁÕ âÍ¡ÒÊ ä´Œ à´Ô¹ ·Ò§ ä» Âѧ ӺŠàÅç¡æ «Öè§ à»š¹ ·Ò§ ¼‹Ò¹ ã¹ ÊÒÂ Ò ¤¹¹Í¡¾×é¹·ÕèÍ‹ҧ©Ñ¹ ä´Œ¾º»Ð¾Ù´¤Ø¡Ѻ¤¹·Õè¹Ñè¹ ä´ŒÁͧàË繫Öè§ ÇÔ¶ÕªÕÇÔ ·ÕèºÍ¡¡Å‹ÒǩѹãËŒÁÑè¹ã¨ä´ŒÁÒ¡¡Ç‹Ò¤ÓàÅ‹ÒÇ‹Ò ¡ÒáԹ´ÕÍÂÙ‹´Õ ¹ÓÁÒ«Öè§ÇÔ¶ÕªÕÇÔ ·Õè´Õ¹Ñé¹ ÁÕÍÂÙ‹áÅÐ໚¹¨Ãԧ䴌 àÇÅÒ¹Õé ©Ñ¹¡ÓÅѧ¹Í¹¤Ô´¶Ö§à¸ÍÍÂÙ‹ÀÒÂã¹ËŒÍ§àÅç¡æ ¡ÅÒ§àÁ×ͧ ¾Ô¨Ô à ¢¹Ò´ãËÞ‹¡Ç‹ÒˌͧઋҷÕèàÃÒà¤ÂઋÒÍÂًËÇÁ¡Ñ¹àÁ×è͹ҹÁÒáÅŒÇ ©Ñ¹ ¤Ô´¶Ö§à¸Í à¾ÃÒЩѹ¤Ô´¶Ö§ Çѹ àÇÅÒ ·Õè ¼‹Ò¹ ÁÒ ¢Í§ àÃÒ·Õè äÁ‹ ¤‹Í ãÊ‹ 㨹ѡ¡ÑºàÃ×èͧ¡Ô¹ á ‹Ê¹ã¨ÁÒ¡¡Ç‹Ò¡ÑºàÃ×èͧÍÂÙ‹ äÁ‹Ç‹Ò´ŒÇ¾Ò˹Р´ŒÇÂà¤ËÐʶҹ ËÅÒ¤ÃÑé§ËÅÒÂ˹à¸Í¤§¨Óä´ŒàÃÒ¡Ô¹ÁÒÁ‹Ò¡Ñ¹á·º ·Ñé§à´×͹ ·Ñ駷ÕèÁѹà¾Õº´ŒÇ¼§ªÙÃÊáÅÐâ«à´ÕÂÁÍÕ¡¹ÑºäÁ‹¶ŒÇ¹ ¡Òà ·Õè ©Ñ ¹ ¤Ô ´ ¶Ö § àÃ×è Í § ¾Ç¡ ¹Õé ã¹ ¤è Ó ¤× ¹ ¡ÅÒ§ àÁ× Í § á»Å¡Ë¹Œ Ò

·Õè¤ÃÑé§Ë¹Öè§àÃÒà¤Â¼‹Ò¹·Ò§´ŒÇ¡ѹ à¾ÃÒÐàÃ×èͧÃÒǢͧ¼ÙŒ¤¹ã¹ ӺŠÇѧËÅØÁ ·Õè ©Ñ¹ à¾Ôè§ ÅÒ ¨Ò¡ ¾Ç¡ à¢Ò ÁÒ äÁ‹ ¡Õè ªÑèÇâÁ§ ¡‹Í¹ á ‹ ¶ŒÒ ¨Ð àÅ‹Ò àÃ×èͧÃÒÇ·Ñé§ËÁ´ ©Ñ¹¤§ ŒÍ§àÃÔèÁ Ñé§á ‹àÁ×èÍઌÒÁ×´ÊͧÇѹ¡‹Í¹ Çѹ·ÕèàÃÔèÁ Œ¹´ŒÇÂÊÒ½¹ã¹àªŒÒÁ×´ Çѹ½¹ ¡¾ÃÓ»ÅÒÂÇÊѹ Ä´Ù ©Ñ¹ÍÍ¡à´Ô¹·Ò§´ŒÇÂö ÙŒ¨Ò¡¡ÃØ§à·¾Ï ÁØ‹§ÊÙ‹»ÅÒ·ҧ ÓºÅÇѧËÅØÁ ËÂÒ´½¹â»Ã»ÃÒÂŧÁÒ·Ñ¡·Ò©ѹᤋà¾Õ§ઌÒÁ×´ÀÒÂã¹ÍÒ³Òࢠ¡ÃØ§à·¾Ï ¾Åѹ·Õö è áÅ‹ ÙŒ ¹¾Ò©Ñ¹áÅмÙâ´ÂÊÒà Œ ¤¹Í×¹è æ º¹¤Ñ¹Ã¶ÍÍ¡ÊÙ‹ ࢠ»ÃÔÁ³±Å ÊÒ½¹¡çàºÒºÒ§ä»¾ÃŒÍÁæ ¡ÑºáʧᴴÂÒÁઌҷÕè ÊÒ´ ŒÍ§Å§ÁÒ

»ÃÐÇÑ ÔÈÒÊ Ã ¢Í§ ӺŠÇѧ ËÅØÁ à¡‹Ò á¡‹ Œ͹ ¡ÅѺ ä» ä´Œ à¡×ͺ Ìͻ‚ §Ñé á ÊÁÑ ‹ ·ÕÇÑè §ËÅØÁÂѧ໚¹à¾Õ§ËÁÙºŒ‹ Ò¹àÅç¡æ 㹠Ӻŷا‹ ⾸Ôì ¡‹Í¹¨Ðà»ÅÕÂè ¹ä»¢Ö¹é ¡Ñº ÓºÅ˹ͧ¾ÂÍÁ ¡ÃÐ·Ñ§è ¡ÅÒÂÁÒ໚¹ ӺŠÇѧËÅØÁã¹·ÕèÊØ´ ¤ÓÇ‹Ò ‘ÇѧËÅØÁ’ ÁÕ·ÕèÁÒ·Õè ä»ÍÂÙ‹Êͧ¡ÃÐáÊ ¡ÃÐáÊáá àª×èÍÇ‹Ò ÁÒ¨Ò¡¡Ò÷ÕèÊÁÑ¡‹Í¹ÃÒÇÌͻ‚ÁÒáÅŒÇ⹋¹áËÅÐ ªÒǺŒÒ¹«Öè§Í¾Â¾ ÁÒ¨Ò¡ÊؾÃóºØúŒÕ Ò§ ÊÃкØúŒÕ Ò§ ä´Œà´Ô¹·Ò§ÁÒ §Ñé áÃÒ¡·Õ¹Õè è ¡çºØ¡»†Ò ¶Ò§¾§ÁÒàÃ×èÍ ¡ÃзÑè§ÁÒ¾º¡ÑºÅÓ¤Åͧ¾Ò´¼‹Ò¹¡ÅÒ§»†Ò ¾Ç¡à¢Ò ¨Ö§»˜¡ËÅÑ¡¡Ñ¹·Õ¹Ñè ¹è áÅдŒÇÂÊÀÒ¾·Õ´è ¹Ô ºÃÔàdzÅÓ¤Åͧ໚¹´Ô¹à˹ÕÂÇ àÊÕÂʋǹãËÞ‹ ªÒǺŒÒ¹¨Ö§ Ñ駪×èÍËÁÙ‹ºŒÒ¹¢Í§¾Ç¡à¢ÒÇ‹Ò ‘ÇѧËÅØÁ’ ¨ÃÔ§à·ç¨»ÃСÒÃã´ ©Ñ¹¡çäÁ‹á¹‹ ã¨ á ‹àÍ¡ÊÒ÷ҧ¡ÒáçºÍ¡àÅ‹Ò·ÕèÁÒ ·Õè 仢ͧ ÓºÅÇѧËÅØÁã¹ÅѡɳÐઋ¹¹Õé ¢³Ð·ÕÍÕè ¡¡ÃÐáÊ «Ö§è ໚¹¡ÃÐáÊÃͧ áÅЩѹà¾Ô§è ÁÒÃÙ¡çŒ ¨Ò¡»Ò¡¤¹ ÇѧËÅØÁàͧ «Ö§è ʋǹãËÞ‹àª×Íè ઋ¹¹ÕàÊÕé ´ŒÇÂÊÔ Ç‹ÒÊÁÑÂʧ¤ÃÒÁâÅ¡¤ÃÑ§é ·Õè 2 ¹Ñé¹ àÁ×èÍ·ËÒÃÞÕè»Ø†¹ä´Œà¡³±·ËÒÃáÅЪÒǺŒÒ¹ ·Ó¡ÒÃÊÌҧ¶¹¹à¾×èÍ ¢ŒÒÁà¢ÒÃѧ ¨Ñ§ËÇѴྪúÙó 䢌»Ò† ä´Œ¤Ã‹ÒªÕÇÔ áç§Ò¹ä»àÊÕÂËÅÒ¤¹ ·ËÒÃÞÕ»è ¹Ø† ¨Ö§¢¹È¾à¾×Íè ¨Ð¹Óä»·Ô§é áÁ‹¹Óé ¹‹Ò¹ ÃÐËÇ‹Ò§·Ò§Âҧöà¡Ô´

ÃÐàºÔ´ (ºÃÔàdz»†ÒªŒÒà¡‹Ò ËÁÙ‹ 4 ºŒÒ¹ÇѧËÅØÁã¹»˜¨¨ØºÑ¹) ¨Ö§ ŒÍ§ ¹ÓȾ ÁÒ ½˜§ äÇŒ ºÃÔàdz ´Ñ§ ¡Å‹ÒÇ àÅ ¡ÅÒ ÁÒ à»š¹ ·ÕèÁÒ ¢Í§ ª×èÍ ºŒÒ¹ ÇѧËÅØÁ ´Ñ§»ÃÒ¡¯ËÅÑ¡°Ò¹¨Ò¡¡ÒÃŌҧ»†ÒªŒÒ ä´Œ¾ºÈ¾·ÕèÁÕ»‡Ò ª×èÍ·ËÒÃÂÈ ‹Ò§æ ÍÕ¡¹Ñè¹áËÅШÃÔ§à·ç¨»ÃСÒÃã´ äÁ‹ÁÕ ã¤Ã¾ÔÊÙ¨¹ á ‹ ªÒÇ ºŒ Ò ¹ àͧ àª×è Í àª‹ ¹ ¹Õé Í‹ Ò §¹Œ Í Âæ ¡ç ‘ËÁ͹¡’ ËÃ× Í ¾ÔÁ¾ÒÀó ¾ÃÁÊÇÑÊ´Ôì ਌Ò˹ŒÒ·ÕèÊÒ¸ÒóÊØ¢ªØÁª¹ áÅÐÂѧ·Ó˹ŒÒ·Õè ໚¹¼ÙŒ»ÃÐÊÒ¹§Ò¹»ÃÐ¨Ó Íº . ÇѧËÅØÁ ¡çàª×èÍઋ¹¹Ñé¹ áÅк͡àÅ‹Ò »ÃÐÇÑ ÔÈÒÊ ÃÊÑé¹æ ¢Í§ ÓºÅáË‹§¹Õé ãËŒ ä´ŒÃѺÃÙŒ ¢³ÐàÃÒ¡Ô¹Á×éÍà·Õè§ ¡Ñ¹ã¹ÃŒÒ¹¡ŽÇÂà ÂÕë ÇàÃ×͹äÁŒ ã¹ ÇÑ àÁ×ͧ·Ò§¼‹Ò¹¡‹Í¹¶Ö§ ÓºÅÇѧËÅØÁ ËÅѧ©Ñ¹ÁҶ֧䴌 äÁ‹¹Ò¹ ´ŒÇ¤ÇÒÁ·Õè ÓºÅÇѧËÅØÁà¾Ôè§ÁÕ¡ÒÃàÅ×Í¡ Ñé§ ¹Ò¡ ͧ¤¡Òà ºÃÔËÒà ʋǹ ӺŠàÊÃç¨ ÊÔé¹ä» ·ÓãËŒ à¨ŒÒ Ë¹ŒÒ·Õè ʋǹ ãËÞ‹ Âѧ ¤§ ©Ø¡ÅÐËØ¡ ËÁÍ ¹¡ àͧ àÁ×è Í Œ Í ¹ÃÑ º ©Ñ ¹ ´Œ Ç Â ¡ŽÇÂà ÕëÂÇàÊÃç¨ÊÔé¹áŌǡç¾Ò©Ñ¹áÇЫ×éÍ ¡Òá¿Ê´à¾×èÍ¡ÅÑéÇ¤Í ¡‹Í¹¨Ð¾Ò©Ñ¹ ¡ÅѺÁÒÂѧ·Õè·Ó¡Òà ͺ .ÇѧËÅØÁ ·Ñ¹·Õ à¾×èÍ ·Ó¡Òà ÊÑÁÀÒɳ ¹Ò¡ ͺ .ÇѧËÅØÁ ¤¹à´ÔÁ «Öè§ ´Óç Óá˹‹§ÁÒ 3 ÊÁÑÂ Ô´æ ¡Ñ¹ ๏ ¾ÔÁ¾ÒÀó ¾ÃÁÊÇÑÊ´Ôì

àÁ×èÍ¡Ô¹´Õ Ëҧ¡ÒÂ´Õ ÊÁͧ´Õ ¡ç¨Ð¤Ô´á ‹ÊÔ觴Õæ

¹ÒÂ¡Ï ÊØªÒ Ô á´§·Í§´Õ

“อาชีพผมทำนา ทุกวันนี้ผมก็ยังทำนาอยู” นายกฯ บอกฉันในทันทีทีการ ่ พูดคุยเริม่ ตน จากอาชีพ ทำนา อยูกบั เกษตรกรรมมาตั้งแตเด็ก นายกฯ สุชาติ หรือ ‘ลุง’ ในคำ เรียกขาน ของ เจา หนาที่ สวน ใหญ ของ อบต. วังหลุม ซึ่ง สะดวก ปาก และ สนิท ใจ ใน การ เรียก นา ยกฯ สุชาติ​ิดวยคำนั้น ตามประสาคนบานเดียวกัน เสมือนเปน ครอบครัวมากกวา นายกฯ สุชาติ​ิ มองเห็นประวัตศิ าสตรการสูญเสีย การ เจ็บปวยของชาวไรชาวนาในยุคเปลี่ยน ผานดวยนโยบาย เพิ่มผลผลิตปอนเขาสูระบบอุตสาหกรรม ซึ่งฉันคงไมขอ อธิบายซ้ำซากในประเด็นปญหาเหลานี้ใหเธอฟงอีก ไมใช อะไร ฉันกลัวเธอเบือ่ นะ เพราะถึงเราจะบนไปก็คงไมชวย ใหอะไรดีขึ้น เวนแตเราจะเริ่มดวยตัวเราเอง เหมือนทีคน ่ วังหลุมไดเริ่ม เหมือนที่นายกฯ สุชาติ​ิไดทำ “หนึ่ง เรา มอง ทาง ดาน สุขภาพ กอน จาก การ ที่ คน วังหลุมสวนใหญเปนโรคความดัน เบาหวาน ก็เลยมาคิดได วา แตกอนไมเคยใชสารเคมีอะไรก็ไมเห็นปวยมากอยางนี้ พอใชกันมากขึ้นก็ทำใหสุขภาพไมดี ก็เลยมาสรุปเองวา เจาสารเคมีที่เราใชกันอยางไมรูวิธีการนั้นมันมีโทษ ผม

16 ÇѧËÅØÁ

ก็เลยคิดเอาของจากสมัยกอนมาใช คิดวามันนาจะเปน ประโยชน ทั้งหมดนี้มันมาจากการสังเกตของผม” จากจุดเริ่มของการเฝาสังเกต ดวยการเอาชีวิตเขาไป คลุกคลีกับมันมากกวาการเฝามองจากวงนอก นายกฯ สุชาติมองเห็นปญหาและเริ่มตนแกไขภายในขอบรั้วที่ดิน ของ ตน กอน ดวย การ เปลี่ยนวิถี การ ทำ นา ที่ ยึด การ ใช สารเคมีเปนหลักมาสูการใชสารอินทรียเปนหลัก เหมือนกับผูริ เริม่ สวนใหญ เมือ่ มีใครสักคนทำบางสิง่ ที่ แตกตางออกไปมักจะถูกคำครหาวา ‘บา’ อยูเสมอ ไมเวน แมแตในตำบลเล็กๆ ในยุคสมัยหนึง่ เมือ่ หลายสิบปมาแลว นา ยกฯ สุ ช าติ​ิ เอง ก็ ไ ด รั บ คำ ติ ฉิ น นิ น ทา จาก ชาวบ า น บางสวนที่ไมเขาใจ และมองวาวิถีที่แกเลือกนั้นคือการ ทำลายทีนา ่ ของตัวเอง มิหนำซ้ำยังกลาววาแกนัน้ โงอีกดวย - ทั้งโงทั้งบา “คนสมัยกอนนี้ทำนาไมกี่ไร แปบเดียวก็ซื้อที่นาของ ตัวเองได แตเดีย๋ วนีมี้ แตหนี้ ประการสำคัญทีส่ ดุ คือ พอเรา จะทำอยางนัน้ มีวิธไหน ี บางทีจะ ่ ทำใหเราไดขาวมากินกัน ทั้งป ไดขาวที่มีคุณภาพกินกันในครอบครัว และมองไป ถึงการตลาดดวย พอเราคิดแบบนั้น เราก็นึกถึงขาวกลอง ซึ่งตอนนั้นคนวังหลุมยังไมมีใครทำ ทีนี้เราก็ไปปรึกษา กับกลุมอาจารย ไปดูวาถาเราลดสารเคมีลงแลว เราจะ สามารถเอาตัวไหนมาทดแทนได เราก็หาตัวนั้น เรื่องไหน

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

ที่เราไมรู เราก็หาวิทยากรมาสอนให แลวก็คนควาอะไร ตางๆ นานา ลองผิดลองถูก กวาจะใชไดก็ใชเวลาหลายป พอเราทำตรงนีขึ้ น้ มาแลว คนทีเขา ่ เห็นดีกับเราก็บอกตอๆ กันไป มันก็เปนนิสยั ของคนไทยดวยนะทีชอบ ่ เอาอยางกัน แตถาเอาอยางทีดี่ แบบนีแล ้ วมันก็เทากับเปนการเกือ้ หนุน กันไดหลายอยาง คือชวยลดการใชสารเคมี ชวยเพิม่ รายได และชวยกันสรางระบบเศรษฐกิจพอเพียง ทุกอยางอยูในนี  ้ หมดแหละ “คนเรานะตองกิน ดังนัน้ ของทีกิ่ นทุกวันก็คือของดี ถา กินดีซะแลว สุขภาพดี ความคิดดี สมองก็ดี คิดอยางนี้นะ ถาสมองดีก็ทำใหคิดสิง่ ทีดี่ ๆ เมือ่ กินดีแลว อยูด ก็ี ดีตามมา เมื่อคนไมเจ็บไมไขก็อยูดีได ทุกวันจันทร อบต. เราจะ ทำขาวตม โดยเอาขาวกลองมาตมใหชาวบานที่เปนโรค เบาหวาน แลวก็บอกเขาวาถาอยากหายจากโรคพวกนี้ให ทำตามนีนะ ้ ใหปฏิบัติตัวแบบนี้” “แลวตอนนี้คนวังหลุมยังมีปญหาสุขภาพอยูมากมั้ย ครับ?” ฉันสงสัย “ผมวาพวกรุนเกาอาการยังทรงๆ อยู แตบางพวกที่ ปฏิบตั ตาม ิ สุขภาพก็จะดีขึน้ โดยเฉพาะคนรุน ใหมนีดี่ อะไร ที่ไมดี เราก็จะชี้แนะเขา ตองทำใหเขารองออใหได” จากจุดเริม่ ทีลงมื ่ อทำใหเห็นจริง จากคนบาจึงกลายมา เปนผูร ู มาเปนผูได  รับการยอมรับนับถือจากชาวบานทีเห็ ่ น

17

18

ÇѧËÅØÁ

ดวยกับ ‘วิถใี หม’ ในการเลือกทำนาทำไรเพือ่ สุขภาพตัวเอง กอน เมื่อสุขภาพดี การเปนอยูตางๆ ก็จะดีตาม และเมื่อ สุขภาพดีตามก็เทากับลดคาใชจาย คายาคาหมอ ซึ่งที่สุด แลวยนยอเหลือเพียงคำวา ‘คาใชจายในการใชชีวิต’ ทวาเมื่อรูแลว พัฒนาจนเกิดผลดีแกตัวเองแลว ใชวา นายกฯ สุชาติ​ิจะหยุดเพียงแคนั้น “เรา ก็ ค น หา ต อ ไป จน ได เจอ ของดี แต ล ะ หมู บ า น โดยใหผูใหญบานไปหาของดีๆ ในแตละหมูบานวาเขามี อะไรบาง และเราเองก็ไดเรียนรูหลายอยาง เชน การเลี้ยง ไสเดือน ซึ่งเขาก็เลี้ยงของเขาอยูแลว แตเราไปชวยเขาให บูมขึ้นมาอีก “ตอนนี้ความเปนอยูของชาวบานดีขึ้น แตไมรูหนี้สิน ลดลงรึเปลานะ แตก็เห็นวาฐานะเขาดีขึน้ เราคุยกับเขาแลว เขามีความสุข เราก็...เออ บอกกับตัวเองไดวามาถูกทางแลว ดูเขามีความสุข ดูเขารูสึกวาตัวเองมีคุณคาขึ้น” “ทุกวันนีคน ้ วังหลุมสวนใหญเปนชาวนาสูงวัยมากกวา สินะครับ?” “ใช มันไมมคน ี สานตอ แตก็พอมีอยูบ าง อยางเด็กหนุม คนหนึง่ กอนนีเคย ้ ทำโรงงาน แลวจูๆ  นึกอะไรไมรู ออกมา ทำนาอยู 10 ไร โดยใชปุยอินทรียเพื่อแขงกับคนอื่นๆ ในหมูบานทีใช ่ ปุยเคมี พอเราเห็น เราก็บอกพอแมเขาวา อยาไปหามเขานะ อยาไปใชความคิดเกาๆ คำพูดที่วา

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

จะตองเชื่อพอแมทั้งหมด ฉันอาบน้ำรอนมากอน เพราะ บางทีมันเปนความเชือ่ ผิดๆ เราเองก็ตองฟงเด็กๆ มันบาง ตองมีเหตุผล เด็กเขารูวาการใชสารเคมีมากๆ มันไมดีตอ สุขภาพนะ เพราะเขาเรียนมาใหม เราก็ตองฟงเขา” ๏

19

¾ÅѧÈÃÑ·¸Ò ¤¹ÇѧËÅØÁ

108 ปกอน ทารกคนหนึ่งถือกำเนิดบนแพกลางลำน้ำปง ในครอบครัวนักลองแพ เติบโตขึ้นทามกลางสายน้ำจนถึง อายุ 10 ขวบ นายเดียมองเซ ผูถื อหุน ใหญของบริษทั บางกอก ดอกซาโตโมมองตฝรัง่ เศสประจำอินโดจีน ไดขอตัวเด็กชาย ไป เลี้ยง ดู ใน ฐานะ บุตร บุญธรรม สงเสีย ให ร่ำเรียน จน สามารถพูดไดถึง 7 ภาษา ตราบจนกระทั่งอีก 25 ป ตอมา ขณะทีสงครามโลก ่ ครัง้ ที่ 2 เปดฉากขึน้ ในสมรภูมทีิ ่ ยุโรป ชายหนุมวัย 35 ปไดคนพบวาชีวิตของตนนับจากนี้ คือ การ ปลงผม เขา สู รม กาสาวพัสตร ใตธง พุทธศาสนา นั่น คือ จุด เริ่ม ตน ของ แหง วัด พระพุทธบาท เขา รวก พระ เกจิ ชื่อ ดัง ซึ่ง สราง ชื่อเสียง อยางมากใหแกตำบลวังหลุม อีกทั้งยังเปนพระที่เปรียบ ประดุ จ ศู น ย ก ลาง แห ง ศรั ท ธา เป น พระ นั ก สร า ง ที่ นำ ความ เจริญ มา สู วัด พระพุทธบาท เขา รวก ตั้งแต เมื่อครั้ง ยัง เปนเพียง วัด ปา รกราง ใน ป 2507 หลัง ทานเจาคุณ วิมลญาณเมธี วัดมงคลเขาทับคลอ ไดนิมนตทานมาชวย พัฒนาวัด จากป 2507 หลวงปูโงนไดสั่งสมบุญบารมีจากวัตร ปฏิบัติที่เครงครัดจน เปน ที่เคารพ ศรัทธา ใน หมูชาว บาน

22

ÇѧËÅØÁ

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

วังหลุม นำไปสูการรวมแรงรวมใจในการสรางถาวรวัตถุ หลายอยาง ทัง้ ถนนหนทาง สระเก็บน้ำทีกั่ น้ กลางระหวาง เทือกเขารวกภายในวัด ไปจนถึงโรงเรียนวัดเขารวก ลุ ถึง ป 2528 หลวง ปู โง น ได สราง พระพุทธ วิโมกข พระพุ ท ธรู ป สี ขาว องค ใหญ เพื่ อ มอบ ให แก โรงเรี ย น หน วยงาน ราชการ และ หน วย งาน เอกชน ทั่ ว ประเทศ จำนวนกวาแสนองค ใชงบประมาณไปกวา 300 ลานบาท โดย เปน เงิน บริจาค ดวย ความ ศรัทธา ที่ หลั่ง ไหล มา จาก ทุกสารทิศไมแตเพียงชาววังหลุม ตราบจนถึงป 2538 ทานจึงไดสรางพระรูปของพระสุพรรณกัลยาขึน้ ตามฝนแต เมื่อครั้งยังหนุมออกธุดงคไปยังพมา ปจจุบันพระรูปของ พระพีน่ างสมเด็จพระนเรศวรฯ ประดิษฐานอยูที ค่ ายทหาร สมเด็จพระนเรศวรมหาราช จังหวัดพิษณุโลก ๏

23

ÒÁÃÍÂ ¹ÔÁÔ

“ใน นิมิต ของ ทาน หลวง ปู โง น ไดยิน เสียง ที่ บอก วา หาก ทานอยากรูเรื่องราวของตัวเองใหเริ่มตนที่กรุงศรีอยุธยา ทานจึง เดิน ทาง จากลาว มา ถึง อยุธยา พอ มา ถึง ทาน ก็ ปกกลดที่อยุธยา ซึ่งตรงนี้ทานก็บอกอาตมานะวา ใคร จะเชื่อหรือไมก็ตาม แตทานเชื่อ ทานเชื่อในความฝนที่ บอกใหตามหาตัวเอง และความฝนบอกใหทานเดินทาง ตอไปยังดานเจดียสามองคที่กาญจนบุรี ทานก็เลยเดิน ทะลุไปที่พมา และที่พมาทานมีหมาตามไปดวย เดิมทีจะ มีใครไปดวยในฝน ทานไมแนใจ แตตอนสุดทายกลายเปน หมาเดินนำทานไปสูพมาได พอไปถึงพมา ไปถึงปุบ ทาน ก็โดนจับติดคุกเลย ทานวา พอดีชวงนัน้ อยูใน  ชวงสงคราม พมาก็กลัวไสศึก” จาก ปากคำ ของ พระ ลู ก ศิ ษ ย ผู ใกล ชิ ด หลวงปู โ ง น ครั้งยังมีชีวิต ไดเปดเผยเรื่องราวที่เปนดั่งตำนานที่เริ่มตน จากนิมิต (ฝน) ของหลวงปูโงน หลังจากนายกฯ สุชาติ​ิ และคณะเจาหนาที่ อบต.วังหลุม ไดพาฉันขึ้นไปชมวัด พระพุทธบาทเขารวก ขณะที่สายฝนเริ่มโปรยปรายลงมา อีกครั้ง “ชวงนั้นอยูในป พ.ศ. อะไรครับ?” ฉันถาม

26

ÇѧËÅØÁ

“2498 หรือกอนหนานั้น อาตมาก็ไมแนใจ อาจจะ กอนหนานัน้ นิดหนอย แตหลวงปูถ ายรูปพระสุพรรณกัลยา ไดในป 2498” ในหนังสือ ‘หมูบานแหงภูมิปญญาไทย ตำบลวังหลุม อำเภอตะพานหิน จังหวัดพิจิตร’ ซึ่งจัดทำโดยสำนักงาน พัฒนาชุมชนอำเภอตะพานหิน ไดลงรายละเอียดเรือ่ งราว สวน นี้ ของ หลวง ปู โง น ไว คอน ขาง ละเอียด เริ่ม ตน จาก เมื่อครั้งที่หลวงปูโงนไดธุดงคไปถึงภาคเหนือ และมีนิมิต ถึงครูบาศรีวิชัยที่มาเขาฝนบอกกับหลวงปูวา “ชีวิตที่ไมมี อุปสรรคไมมเรื ี ่อง เปนชีวิตที่ไมมีบทเรียน” ดวยคำพูดนั้น หลวงปูโงนจึงไดเดินทางโดยรถไฟจาก ลำพูนไปยังอยุธยา และไดปกกลดภายในซากเมืองเกา กอนจะฝนถึงอดีตชาติสมัยคราวเสียกรุงศรีอยุธยาครัง้ ที่ 1 หลวง ปู โง น เปน หนึ่ง ใน เชลย ที่ ถูก กวาดตอน ไป อยู เมือง หงสาวดี ภารกิจของหลวงปูในชาตินี้จึงเปนการตามหา อัฐิ และ ดวง วิญญาณ ของ พระ สุพรรณ กัลยา กลับ มายัง เมืองไทย และทานไดสานตอความฝนนั้นจนสำเร็จเปน รูปธรรมเมื่อไดสรางพระรูปของพระสุพรรณกัลยาขึ้นในป 2538 ๏

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

27

·Õè¾Ö觾ԧ¢Í§ÊÑ Ç ¹ŒÍÂãËÞ‹ ภายหลังมรณภาพของหลวงปูโงน โสรโย ในป 2542 และมีพิธีพระราชทานเพลิงศพในป 2545 โดยสมเด็จ พระเทพรัตนราชสุดาฯ เสด็จมาเปนประธานในพิธี วัด พระพุทธบาทเขารวกที่ไรรมเงาของหลวงปูยังคงรมเย็น เปนที่อาศัยแกสัตวปานอยใหญที่เคยอาศัยอยูบนเขาแหง นี้มาตั้งแตเมื่อครั้งที่หลวงปูเดินทางมาจำพรรษาใหมๆ ไมวาจะเปนนกยูง หมูปา ไกปา เมน กวาง ฯลฯ ซึ่งคณะ อบต.ไดยืนยันกับฉันวา ทุกวันนี้สัตวเหลานี้ยังคงไมไดไป ไหน แมไรเงาหลวงปูโงนไปแลว สัตวทุกตัวก็ยังคงอาศัย อยูที่วัด ยังคงไดอาศัยศรัทธาที่ชาววังหลุมมีตอพระเกจิ ชื่อดังชวยหาอาหารใหเหลาสัตวไดมีชีวิต มีลมหายใจ ไป จนกวาจะสิ้นกรรม เหมือนดั่งเชนที่หลวงปูไดทิ้งคำพูด สุดทายไวกับบรรดาลูกศิษยวา “พอกันที ชาตินี้” ๏

ÂÒ½ÃÑ觹Ñé¹ áçķ¸Ôì á ‹¾ÔÉÃŒÒÂ

ออกจากวัดพระพุทธบาทในบรรยากาศสายฝนโปรยปราย มาเบาบาง คุณนก และคนใน อบต.วังหลุม ผูทำหนาที่ ประสานงานใหกับฉัน ไดขับรถพาฉันมายัง ‘ชมรมแพทย แผนไทย’ หมู 5 และเพียงรถของเราเลี้ยวเขาไปภายใน รอบรั้วของโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพประจำตำบล หรือ รพ.สต.ประจำ ตำบล วัง หลุม เพื่อ พูด คุย กับ อาสาสมัคร ประจำชุมชน ชายผูห ากเปรียบกับ กวีอยางเนาวรัตน พงษไพบูลย คือกวีรัตนโกสินทรแลว ประเสริฐก็เปรียบเปนกวีประจำวังหลุมเลยทีเดียว คาทีแก ่ พูดไปรายกวีไป แคเริ่มตนบทสนทนาดวยคำวา กระผม... ก็บอกชัด “กระผม...เปน อสม. ตั้งแตป 2526 ในเรื่องของการ แพทยแผนไทยนี้ ผมไดศึกษามาตั้งแตเด็ก บรรพบุรุษผม ใชยาสมุนไพรรักษาผมใหหายเจ็บปวย กระทั่งผมเรียน จบจากชั้น ป. 3 ไดออกมาสอบจนไดใบประกอบโรคศิลป สาขาเภสัชกรในป 2513 และไดใบประกอบโรคศิลปสาขา เวชกรรมในป 2523 และไดเปนครูสำหรับผูเข  าสอบสาขา เภสัชกรและเวชกรรม สวนเหตุผลที่ผมอยากใหชาวบาน กลับมาใชสมุนไพร ก็เหมือนในคำกลอนที่ผมไดแตงไว นั่นแหละครับ”

32

ÇѧËÅØÁ

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

“ในบทกลอนนีมั้ นก็บอกแลววา ทำไมเราตองกลับมา ใชสมุนไพรไทยเรา ซึ่งใชมาตั้งแตบรรพบุรุษ ปูยาตายาย เราก็ ใช มา ยาฝรั่งนั้นดีจริงครับ แต อยางที่บอก มันมี พิษราย กวา จะ รู วา มัน มี พิษ บางที เด็ก ไทย เรา ตาย ไป ตั้งเยอะแลว ผมเลยใชความรูตรงนี้แนะนำใหกับ อสม. และชาวบาน หรือคนที่สนใจเรียนรูการแพทยแผนไทย ใหหันกลับมาใชยาพื้นบาน” จาก แนวคิด ที่ ตองการ ให ชุมชน กลับ มา เห็น คุณคา ของ สมุ น ไพร ไทย นี่ เ อง ประเสริ ฐ ได ขยาย ขอบเขต ความรู ของตน ไป ยัง ชาว บาน หมู 5 กอน เปน เบื้องตน กอนจะ กลาย มาเปน ชมรมแพทยแผนไทยเพือ่ ใหความรู แก ผูสนใจ ในตำบล วัง หลุม จน ในที่ สุ ด ก็ ไ ด กลาย มา เป น ศู น ย การ เรี ย น รู การแพทย แผน ไทย และสมุนไพรประจำหมูที่ 5 ของ ตำบลวังหลุม ซึง่ ไมเพียงแตใหความรู ในเรื่อง สมุนไพร ที่ ฉัน เชื่อ

»ÃÐàÊÃÔ° ÊÃŒÍÂÀÙ‹ÃÐÂŒÒ

33

34

ÇѧËÅØÁ

วาเรา - ทั้งฉันและเธอ ไมเคยไดยินชื่อแลว ยังใหความรู ในพืชผักทั่วไปที่คุนเคย แตไมเคยรูวามีคุณสมบัติเชนนี้ อยูดวย “นอกจากจะเปนยารักษาโรคแลว มันยังเปนอาหาร อาหารทีเป ่ นยา อยางพวกใบกะเพรา โหระพา สิง่ ของตางๆ ที่เรากินประจำอยูทุกวันมันก็เปนยารักษาโรค แลวยังได ยาสมุนไพรไปทำน้ำดื่ม อยางใบเตยนี่ อันเตยหอมนั้น รากมากคุณคา ร่ำลือวารักษาเบาหวานได ใบเตยปรุงบำรุง หัวใจไดผลมา ลำตนทานวาชวยขจัดโรคขัดเบา คนที่เปน โรคเบาหวานนี่นะ ใชใบเตย 32 ใบไปตากแหงแลวตมดื่ม มันจะชวยควบคุมน้ำตาล แตใชวามันจะหาย มันอยูที่การ ควบคุมอาหารอยางพวกแปง พวกน้ำตาลควบคูกั นไปดวย หรืออยางไมฝาง เราก็เอามาตมชวยบำรุงเลือดได” ผานจากการแนะนำสมุนไพรตางๆ หมอยาประเสริฐ พาฉันมาชมแปลงสาธิตเล็กๆ ดานหนาอาคารทีท่ ำการของ โรงพยาบาลประจำตำบลวังหลุม ซึ่งเต็มไปดวยพืชพันธุ ตางๆ ทั้งหญาหนวดขาว ขลู ใบเตย วานหางจระเข ฯลฯ และอีกสารพัดที่ลวนแลวแตนำมาตมเปนยาไดทั้งสิ้น ขณะที่ประเสริฐแนะนำสรรพคุณตางๆ ในตัวพันธุไม เหลานั้น ฉันก็อดนึกถึงคำกลอนเมื่อครูก อนไมได มันจริง ทีเดียวที่ยาฝรั่งนั้นมีพิษราย และมันก็นาแปลกตรงที่วา ทั้งที่เปนเชนนั้น แตคนสวนใหญของประเทศ ซึ่งรวมถึง

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

ฉันและเธอดวย ไมเพียงจะไมตระหนัก แตยังเชือ่ วายาฝรัง่ นัน้ ดีกวาสมุนไพรพืน้ บานอยางเทียบกันไมติด ทัง้ ทียา ่ ฝรัง่ เหลานั้นกวาจะผานมาถึงมือฉันและเธอลวนแลวแตผาน เครือ่ งจักรตางๆ ดวยกันทัง้ นัน้ ไมรวมถึงกรรมวิธการ ี ผลิต ที่เราไมอาจแนใจไดเลยวาในเม็ดยาแตละเม็ดมีสารเคมี ชนิดใดบางผสมอยู และในอัตราสวนมากนอยแคไหน ก็ นา คิด ใชไหม? ทั้งที่ สมุนไพร เหลานี้ เรา สามารถ ปลูกกันไดเองภายในสวนของบานเรา ใชขนาดพื้นที่อยาง มากสุดก็คงไมเกิน 3 ตารางเมตร เราก็จะมีพืชพันธุไม ตางๆ ที่อุดมไปดวยสรรพคุณทางยารักษาโรคมากมาย ชนิดไมตองพึง่ หมอและยาฝรัง่ ไปไดหลายปแลว แตกระนัน้ สวนบานเราก็ยังปลูกสิ่งอื่นมากกวา หลายหนเราไมเพียงแตไมตั้งคำถามถึงไมดอกไมผล แตละตนที่เราวางลงไปในสวน แตเราไมแมแตจะคิดดวย ซ้ำวา ตนไมแตละตนนั้นตองการดิน อากาศ และสภาพ ภูมิอากาศแบบไหน เฉกเชนตัวเราที่ไมเคยตั้งคำถามตอ การกินอยู การมีชีวติ ทัง้ ทีสมุ ่ นไพรเหลานีหา ้ ไดงายภายใน รอบรัว้ บานเราเอง หรืออยางทีกวี ่ ประเสริฐวา ‘ใตถนุ เรือน บานเรา’ เรา หลงลืม? หรือ ที่ จริง แลว เรา ถูก ครอบงำ ให เชื่อ จากอะไร ก็ แลว แต ที่ กลอม เรา วา ทุกอยาง ที่ ฝรั่ง ผลิต ขึ้น นั้นดีกวา

35

36

ÇѧËÅØÁ

ฉัน ก็ ไม ได เปน พวก หัว โบราณ หรอก นะ แต ทุก คำ ในบทกลอนของกวีแหงวังหลุม รวมถึงแปลงสาธิตเล็กๆ ที่เขา แสดง ให ฉัน ไดเห็นวา แค เรามี ‘พื้นที่’ เล็กๆ กับ ‘ขนาดหัวใจ’ ที่พรอมจะลงแรงไปกับการปลูก ดูแล ให

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

พืชพันธุ เหลา นี้ เจริญ งอกงาม กลับ มา เปน ดอก ผล ให แก สุขภาพของเรา - ฉันและเธอ แคนี้ ฉันวาไมตองใชอคติอืน่ ใดเลย เราก็ตัดสินไดแลว วายาฝรั่งหรือยาไทยนั้น อยางไหนดีกวา เธอเห็นดวยไหม? ๏

37

‘ÊǹÂÒ’áÅÐ ¤ÇÒÁÊØ¢¨Ò¡¡ÒÃãËŒ

ออกจากศูนยการเรียนรูแพทยแผนไทยที่หมู 5 คุณนก พา ฉัน มายัง บาน ริม ทาง หลัง หนึ่ง ซึ่ง มี ซุม เล็กๆ ตั้ง อยู ริมรั้ว และปายแขวนที่สลักชื่อไวอานไดวา ‘คุมทานตะวัน บานเขาบรเพ็ด’ โดยมีชอื่ ในฐานะหัวหนาคุม สะดุดตาขึ้นมาทันทีดวยคิดวาคุณนกจะพาฉันมายัง คุมมือปนหรือเปลา? แตพอคิดอีกที นั่นมันซุม ไมใชคุม สักหนอย ฉันก็ใจชืน้ ขึน้ ยิง่ เมือ่ เห็นชายชราสวมหมวกทหาร ยิ้ม เผล เดิน ออก มา ตอนรับ โดย คุณ นก เปน ผู แนะนำ ให วาชายชราคนนี้แหละหัวหนาคุมทานตะวัน หรือลุงอวด ของชาวบานหมู 8 บานเขาบรเพ็ด ผูเปนทั้งหัวหนาคุม และเจาของ สวน สมุนไพร และ การ เรียน รู ประจำ ชุมชน “ทำขึ้นมาเพื่ออนุรักษใหคนรุนหลังไดดู ก็เลยมาเก็บ รวบรวมไว โดยเขียนปายสรรพคุณของสมุนไพรแตละชนิด ไว เพราะคนรุนหลังนี้บางคนรูจักตน แตไมรูจักชื่อ ไมรู เอาไปทำอะไรก็ไปทำลาย อยางไหลแดงนีคน ่ ไมรวู าเอาไป ตมทำเปนยาฆาแมลง หรือพวกเพลี้ยในนาได” ลุง อวด บอก เลา จุด เริ่ม ตน ที่ จำ ตอง ยอน กลับ ไป ยัง ตนสายปลายเหตุกอนจะมาถึงวันทีบ่ านลุงกลายเปนศูนย เรียนรูดานสมุนไพรประจำชุมชนบานหมู 8 ตำบลวังหลุม วาเปนเพราะแกเริ่มสังเกตตัวเองที่เริ่มเจ็บปวยกระเสาะ กระแสะอยูออกบอย ครั้นการเดินทางสมัยโนนจากบาน ลุงอวด ไป ยัง โรง พยาบาล ใน ตัว เมือง ไม ได สะดวก สบาย

40 ÇѧËÅØÁ

เพราะมีถนนตัดผานหนาบานเหมือนอยางในปจจุบัน คำถาม คือ ใน ภาวะ เชน นั้น ซึ่ง ไม ตาง จาก ยุค โบ ร่ำ โบราณ ชาวบานอยางลุงอวดทำเชนไร? คำตอบของลุงอวดไมตางจากคำบอกของประเสริฐ ที่ใหเด็ดกินจากพืชสวนในรั้วบาน สมุนไพรและยานั้นหา ไดงายมาแตโบราณกาลแลว ทวาเมื่อวันเวลาผาน เราถูก กลอมใหเชื่อดวยคำโฆษณาทั้งจากภาครัฐและเอกชนวา ยาฝรั่งนั้นรักษาโรคไดชะงัดกวา การรักษาตามแบบแผน ของชาติตะวันตกดีกวา รวดเร็ว ประหยัดเวลา ไมตอง เสียเวลาตม หมัก กลั่น กอนจึงจะไดยาสักหมอ แคกรอก เม็ดยาเขาปาก ใช มันงาย และไมใชเพราะความงายที่ทำใหมักงาย มากกวาจะเปนเรียบงายเชนนี้มิใชหรือ เราถึงเปนโรคกัน สารพัด ไมโรคนั้นก็โรคนี้ เพราะตางคิดวาเดี๋ยวไปหาหมอ กินยาก็หายแลว เราจึงลืมสิ้นซึ่งวิถีแทจริงในการหางไกล จากโรค ซึ่งไมใชการเดินทางไปหาหมอ (หากเราอยูใน พื้นที่ทุรกันดารเหมือนเชนสมัยลุงอวดจะเปนเชนไร?) แต เปนการดำเนินวิถชี​ี วิตอยางไรใหไกลหางจากโรคตางหาก ดวยกระบวนการคิดทีเรี ่ ยบงายของลุงอวดนัน่ มิใชหรือ คือการกลับไปหารากเหงา และการรักษาเพือ่ มีสุขภาพทีด่ ี อยางแทจริง กอนแพทยแผนปจจุบันหรือแผนตะวันตก จะเดินทางมาถึงดวยถนนลาดยาง ดวยเสาไฟฟา และ

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

สัญญาณทีวีดาวเทียม “อยางตนตีนเปดนี้เอาไปขยี้กับเหลาหยอดคอในเด็ก ทีมี่ อาการคอตีบได โดยทีเรา ่ ไมตองไปถึงหมอ สมุนไพรนี่ เป น การ รั ก ษา เบื้ อ ง ต น ยั ง ไม ต อ ง ไป ถึ ง โรงพยาบาล ลองดูกอน สมุนไพร เรา นี่ ลอง ดู ได มัน มี หลาย อยาง โดไมรูลม ใบหูเสือ เขาทำนองปลูกผักสวนครัวรั้วกินได นั่นแหละ สมุนไพรใกลบานมันดี ใกลตัวเรานี่มันดี เรา ไมตองไปหาหมอ” ลุงอวดบอก แลวก็หัวเราะ “บางทีเลาใหฟง เขาไมรู ของงายๆ มันมีเยอะ อยาง กลวยนีมั่ นแกเมาได อยางพีชาย ่ ผมนีเขา ่ เมามา ผมเอาไม แทงตนกลวยใหน้ำมันไหลออกมาใสแกวสักครึ่งแกวแลว กิน สักพักหายเมามานั่งคุยกันได” ไมแตเพียงเดินชมสวนแลว กลับมายัง พรอม สรรพ ดวย ยา แก ได แทบ ทุก โรค สามัญ การจัดการภายในรอบรัว้ บาน ลุง อวด ยัง สะทอนวิถี การ พึ่งพา ตัว เอง สูง มิใช หยิ่ง แต

ÍÇ´ ¢ÇÑÞǧÉ

41

42 ÇѧËÅØÁ

ลุงอวดไมอยากจายโดยไมจำเปน “ขยะนีรถ ่ ไมตองมาขน อยางเศษผักนี่เราเอาไปใสถัง หมักไว ผักแหงที่มันพอจะใชเปนปุยตอไปเราก็ใสคอกไว ที่นี่ไมตองใชถังขยะเลย ไมเสียคาเก็บขยะ ถาเรารูจักใช สิ่งที่มีในรั้วบานก็ไมตองไปเสียเงิน ชวยประหยัดไดอีก สิ่งใดไมตองไปซื้อ เราก็มีกิน และยังปลอดสารเคมี ทำให ลูกหลานสุขภาพแข็งแรง เหลือจากปลูก เหลือจากกิน เราก็ ขายได ผืน ดินของเราจึงมีคุณคาคู กับแม พระธรณี แมพระคงคา ไมตองไปหาซื้อที่ไหน พอมีพอกิน แคนี้ เราก็ภูมิใจแลว” ถึงตรงนี้ เธออานแลวอาจคิดสงสัยขึ้นมาวา มันไมใช ทุกคนเสียหนอยที่จะเกิดมามีบานเรือนไมตั้งบนไรที่เปน มรดกปูยาตายาย ไมตองไปขวนขวายซื้อหาเชนคนเมือง อยางฉันและเธอ มันก็ถูกละ แตในความคิดฉันระหวาง นัง่ ฟงลุงอวด ‘อวดของดี’ ภายในรัว้ บานแก ฉันก็นึกขึน้ มาวา ไมใชทีด่ นิ หรอกทีกำหนด ่ วิถชี​ี วติ แตเปนวิธคิี ดตอวิถในการ ี ดำเนินชีวิต มากกวา คำ พูดตอมาของลุงอวดยิ่ง ตอกย้ำ “ลุงอายุ 75 ปแลว ยังแบกปุย ฉีดยา ทำนา คนเรา ถา ไม ลงมือ ทำ อะไร เลย มัน ไม ได ออก กำลัง กาย ไม ได ออกกำลังแขนขา ตอไปทำอะไรก็ไมไหว แลวที่ชาวบาน ยกใหเราเปนหัวหนาคุม ใหเราเปนศูนยเรียนรู ก็เพราะ เราทำใหดูเปนตัวอยาง ถาเราทำดีแลวคนก็เชื่อเรา แตถา

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

เราทำไมดี ตอใหสอนยังไง พูดยังไง คนเขาก็ไมเชื่อหรอก จริงๆ มันมีปญหาทีว่ า คิดกอนคอยทำจะมีความสุขในชีวติ แตถาทำกอนคิดจะเสียใจในภายหลัง ทำอะไรที่เราไมได คิดเลยเนี่ย มันจะเสียใจภายหลัง ถาเราคิดกอนแลวคอย ทำมันจะมีความสุข” ๏

43

àÃÕ¹ÃÙŒà¾×èÍ ¾Öè§ ¹àͧ

ออก จาก บาน ลุงอวด ใน บรรยากาศ เย็นย่ำ มา เยือน พอดี คุณนก ผู ยัง ไม ยอม บิน กลับ รัง บอก กับ ฉันวา ที่ บาน พัก ของฉันเปนกลุม เรียนรูเรื  อ่ งการพึง่ พาตัวเอง ยังมีกลุม ยอย อยูในพื้นที่เดียวกันอีก 3 กลุม กอนนอนคืนนี้ฉันนาจะได คุยกับพวกเขาทั้งหมด ไหนๆ ก็ไหนๆ แลว ฉันยิ้มตอบ คุณนกกับลุงอวดยิ้มรับและบอกฉันให เดินตามไป ทั้ง สอง เดิน พา ฉัน ลัด ผาน สวน กลวย ดาน หลัง บาน ลุงอวดมายังโฮมสเตยที่พักของฉัน ซึ่งเปนบานของ  วพรอมดวย หรือพีสั่ งวร ซึง่ รอตอนรับฉันอยูแล กลุมแมบานจาก ‘กลุมออมทรัพยเพื่อการผลิตบานเขา บอระเพ็ด’ ที่กำลังตระเตรียมกับขาวใหกับฉัน ยอมรับ เลยวาหนาตาอาหารที่กำลังตระเตรียม ทำเอาสมาธิฉัน รวนจนอยากเรงบทสนทนาใหจบเร็วๆ ถึงอยางไรฉันก็นอนทีนี่ คื่ นนีอยู ้ แล  ว แตความอยากรูก็ กระตุนใหฉันชวนพี่สังวรเจาของบาน และผูนำกลุม ‘ศูนย การเรียนรูเกษตรกร  ตนแบบเพือ่ การพึง่ พาตนเอง หมูที ่ 8’ เพื่อถามถึงทีมา ่ ที่ไปของการจัดตั้งกลุม “เริ่มแรกก็เกิดจากที่ผมประสบปญหากับตัวเองกอน สาเหตุมาจากการทีตั่ วเองแพสารเคมี ก็เลยไปศึกษาดูงาน จากที่ตางๆ มาปรับใชในหมูบาน ในชุมชน แลวก็ทดลอง กับไรตัวเอง แนวความคิดแรกคือ เริม่ จากการลดใชสารเคมี

46 ÇѧËÅØÁ

โดยหันมาใชสมุนไพรแทน เมื่อป 2549 เริ่มตนไปดูงาน ของเทศบาลตำบลหนองปลอง ไปดูปุยอัดเม็ด แลวก็นำ สิง่ ตางๆ ทีเรา ่ พอจะทำไดเองมาปรับใชทีบ่ าน พอใชไดผล ก็เริ่มนำไปแลกเปลี่ยนกับคนในชุมชน เกิดการเรียนรู เพื่อ นำไปสูเปาหมายคือการพึ่งตนเองเปนหลัก” พีสั่ งวรก็เหมือนนายกฯ สุชาติและ ิ ลุงอวด ปญหาทีเขา ่ ประสบคือ ปญหาจากการแพสารเคมีเปนหลัก ซึง่ มันทำให ฉันมองตอไปอีกถึงนโยบายการสงเสริมใหภาคการเกษตร กลายเปนอุตสาหกรรมการผลิตจำนวนมหาศาลเพื่อนำ รายไดเขาประเทศ เธอก็รู ประเทศเราปลูกขาวและขายขาว เปนหลักมาตัง้ แตสมัยบรรพบุรษุ ทียั่ งเปนทาสในเรือนเบีย้ อยูเลย ฉัน อาจ จะ มอง ขาม ทิวทัศน วัง หลุม ไป ยัง เกษตรกร สวนอืน่ ๆ ของประเทศมากไปหนอย (ก็ไมหนอย อันทีจ่ ริง เยอะทีเดียว เพราะไปถึงอดีตโนนแหละ) แตฉันอดคิดไมได จริงๆ นี่นา ไมใชเพราะการเพิ่มจำนวนผลผลิตหรอกหรือ เกษตรกร สวน ใหญ ของ ประเทศ จึง เรง ปลูก เรง เก็บ เกี่ยว เพื่อปอนเขาสูตลาดที่ปลายทางอาจตกมาถึงฉันและเธอ ในสวนนอยดวยซ้ำ เพราะ นโยบาย ที่ เนน ปริมาณ มาก เขา วา และ กำไร สวนใหญตกถึงใครที่ไหนก็ไมรู เกษตรกรจำนวนมากซึ่ง อาจรวมถึงชาวนาอยางพีสั่ งวร ลุงอวด ดวยก็ไดที่จำตอง

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

เขาสูกระบวนแถวของระบบปลูกเพื่อคนอื่น ไมใชคนใน ครอบครัว ในที่สุดการเรงจำนวน ผลิตแบบเนนปริมาณก็ นำไปสูการ  ปลูกใหไดผลโดยเร็วทีส่ ดุ ทางลัดใดเลาจะดีไป กวาการใชสารเคมี และเพราะแบบนั้นใชไหม วงจรปญหา ตางๆ ตั้งแตเรื่องหนี้สิน สุขภาพ การถูกเอารัดเอาเปรียบ และการถูกหลงลืมจากภาครัฐ กระทั่งคนสวนใหญของ สังคม ซึ่งมองวาก็เพราะอยากรวยไมใชหรือ เกษตรกรที่ ไดรับการเชิดชูวาเปนกระดูกสันหลังของชาติจึงจนร่ำไป เมื่อนึกถึงความรวยความจน ฉันก็ถามพี่สังวรถึงการ ่  8 มีไหม? รวมกลุม ของคนในหมู 8 ทีอื่ น่ เขามีการลงหุน ทีหมู

47

48 ÇѧËÅØÁ

“ไมครับ กลุมอื่นจะเนนการเขาหุน แตเราไมเนน จะ เนนการแลกเปลี่ยน เชน เรามีอะไรในบานบาง เราก็เอา มาแลกเปลี่ยนความรูกัน หรือใครไปดูงานที่ไหนมาก็เอา มาสอนกัน เชนเมื่อป 2554 เราไดรับเงินทุนจากกองทุน พัฒนาชุมชน ประกวดหมูบาน 84 พรรษา หมูบานเราได รับเลือก เราก็มาทำ มาคิด จนมาไดเรื่องการใชสมุนไพร กลั่นไลแมลง เราจะใชอยางนั้นมากกวา โดยจะไมเนน เรือ่ งเงินทุน อยางพวกใบสาบเสือ ใบสะเดา พวกหัวกลอย เมื่อกอนเราจะใชหมัก แตปจจุบันเราใชทั้งหมักและกลั่น โดย พัฒนา ชุมชน ให ทุน เราไป ดู ตนแบบ ที่ เพชรบุรี เรา ก็ นำกลับมาใชแลวก็ผลิตเองจำหนายเอง ไดเงินกลับมาก็ แบงกันใชประโยชนภายในกลุม” ถาถามฉันวาการดำเนินงานของกลุมพี่สังวรเหมือน หรือแตกตางเพียงไรกับกลุมอื่นๆ ที่ทั้งจัดตั้งและไมจัดตั้ง ในรูปกองทุน ฟงจากคำตอบ เธอคงมองวาแตกตาง แต ไมวาจะเหมือนหรือตางกัน ขณะบทสนทนาคลอไปกับ การสาธิต ของพี่สังวรตอ เครื่องไม เครื่องมือใน บาน แกที่ ไดจากกำไรของกลุม บางสวนไดจากการลงทุนลงแรงของ แกเอง เพื่อแสดงใหชาวบานในระยะเริ่มแรกเห็นวา การ พึ่งตนเองนัน้ ไมไดเพียงเปลี่ยนวิถีชีวิตจากความเจ็บปวย และปญหาสุขภาพเทานัน้ แตยังสามารถสรางรายไดอยาง ยั่งยืนไดจริง ๏

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

49

ÍÍÁà¾×èͼÅÔ ÊÙ‹ªÕÇÔ ·ÕèÂÑè§Â×¹ “ปาชื่อ เปนประธานกลุมออมทรัพย รุนที่ 3 เราเริ่มกอตั้งมาตั้งแตป 2539 เมื่อไดเงินจาก โครงการแกไขปญหาความยากจน หรือ กข.คจ. เพื่อเปน หลักประกันของหมูบาน เราจึงเริ่มกอตั้งกลุมออมทรัพย ขึ้นมา คำวาออมทรัพยนี่เราไมไดตั้งเพื่อจะตอรองเอาเงิน สวนอืน่ เขามา แตเงินตรงนีมั้ นทำใหเกิดภูมคิ มุ กันในตัวเอง ในครอบครัวของเราได ทำใหเงินบาทมีความหมาย อยาง ลูก หลาน เอา เงิน ไป โรงเรียน เหลือก ลับมา บาท สองบาท เราก็ปลูกฝงความคิดของเด็กใหเขาหยอดใสกระปุกไมไผ เก็บไววันละบาทสองบาท ครบปเราก็เปดออกมา เงินบาท

เก็บสะสมก็เปนเงินรอยเงินพัน” คุณปาวรรณา ประธาน ‘กลุมออมทรัพยเพื่อการผลิต บานเขาบอระเพ็ด’ บอกเลาที่มาที่ไปคราวๆ ของกลุมที่ ริเริ่มโดยแนวคิดของ ผูใหญบาน หมู 8 ในสมัยนั้นที่เล็งเห็นปญหาความยากจนและปญหา หนีสิ้ นในทุกกองทุนทีปล ่ อยกูใน  หมูบ า น ซึง่ ไมไดตอบโจทย การแกไขความยากจนแตอยางใด ไมวาจะเปนเงินกูจาก กองทุน กข.คจ. หรือเงินกูกองทุ  นแกไขปญหาความยากจน ที่กระทรวงมหาดไทยเปน ผูดำเนินการระหวางป 25362539 เงินกองทุนหมูบาน เงินกองทุนเงินออม สัจจะสะสมทรัพย น า แปลก ใจ ใช ไหม ว า ทำไม เงิ น จำนวนมากไมไดตอบโจทยเลยวาจะชวย ให หาย จน เชน นั้น แลว ผูใหญ สมบัติ และ คนในชุมชนหมู 8 ทำยังไง? เริ่ ม จาก ทำการ สำรวจ ว า เงิ น กู ที่ มี อยู ใน ชุมชน นั้น มี กี่ กองทุน กองทุน ละ เทาไหร มี ชาว บาน กี่ คน ที่ กู เงิน กองทุน กู คนละ กี่ บาท ปญหา ในการชำระหนี้มีอะไรบาง ทำไม ถึ ง ชำระ ไม ได หรื อ ชำระ ล า ช า ÇÃÃ³Ò ÂÍ´ËÁÇ¡

52

ÇѧËÅØÁ

และจะทำอยางไรจึงจะพนภาวะความเปนหนี้? จากโจทยทัง้ หมด กลุม ออมทรัพยเพือ่ การผลิตบานเขา บอระเพ็ดจึงเกิดขึน้ ในราวป 2539 โดยการดำเนินงานเริม่ แรกจะรับเฉพาะชาวบานที่เปนหนี้กองทุนตางๆ เทานั้น ตอมาจึงขยายไปยังชาวบานทีเป ่ นหนีนอก ้ ระบบ จนกระทัง่ ใน ปจจุบัน กลุม ออม ทรัพย บาน เขา บอ ระ เพ็ด สามารถ รณรงคใหสมาชิกรูจักอดออม รูจักการใชทรัพยากรตางๆ ภายในครัวเรือนใหเกิดประโยชนสูงสุดเพื่อลดคาใชจาย กระทั่งนำไปสูการปลดหนี้ไดในที่สุด “เราเนนไปทางสวัสดิการ เราไมเนนเรือ่ งการระดมหุน อันนั้นมันเปนเรื่องของคนมีสตางค อยางการหยอดเงินใส กระบอกไมไผนี้ เราไมไดปลูกฝงแคเด็ก ชาวบานเราก็ทำ เพราะอยางชาวบานบางคนเขาไมสะดวกในการเดินทางไป ฝากเงินทีธนาคาร ่ เขาก็มาฝากกับเรา ซึ่งเงินตรงนี้พอถึง ปลาย ป ก็ เปน ดอก ผล ใน เรื่อง สวัสดิการ เรื่อง การ รักษา พยาบาล เราอยูกั นเหมือนพีเหมื ่ อนนอง” หรือ ที่นั่งชิดกันก็เลาเสริมตอถึงลักษณะการทำงาน ของกลุมออมทรัพยเพื่อการผลิต บานเขาบอระเพ็ด พีสั่ งวรขยายความใหฟงเพิม่ วา “ถาเราตัง้ กองทุนในรูป เงินทุน ชาวบานก็จะรอแตเงินมาแจก เราเลยมาคิดวา ควรจะเนนเรื่องการพึ่งตัวเอง ยกตัวอยาง เราจะมองหา คนที่เขาพึ่งตัวเอง แตอาจมีทุนนอย และตองการทุนไป

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

ตอย อด เรา ก็ จะ เอา เงินไป ให เขา เพื่อ ให เขา พัฒนา สิ่งที่ เขาทำอยู และเพื่อใหคนอื่นหันมามองดูตัวอยางคนที่พึ่ง ตนเอง ไมรอแตเงินสวนกลาง เพราะถาเราไปชวย เขาก็ จะใหชวยตลอด ประเภทวามีคนเอาของมาแจกแลวก็จะ รอวาเมื่อไหรจะมาแจกอีก” ทุกวันนี้กลุมออมทรัพยฯ มีเงินทุนหมุนเวียนในกลุม กวา 396,000 บาท มีสมาชิกทั้งสิ้น 94 คน ๏

ÍØäà ¤ØÃԾѹ¸

53

¢ÂзءªÔé¹ ÁÕ¤‹Ò จากฐานคิดนำรองการออมเพื่อแกไขปญหาความยากจน กระทั่ง นำ ไป สู การ คิด เพื่อ ตอย อด วา จะ ทำ อยางไร ให พนจากความจน กลุมออมทรัพยฯ ไดแตกหนอออนทาง ความคิดออกมาเปนกลุมยอยตางๆ เพื่อทั้งแกไขปญหา และเพือ่ สรางรายไดทแม ี่ อาจไมมาก แตก็งอกเงยขึน้ เรือ่ ยๆ หนึง่ ในหนอออนของกลุม ออมทรัพยบานเขาบอระเพ็ด คื อ อาชี พ ที่ คน เมื อ ง อย า ง ฉั น มอง ว า น อ ย คน นั ก ที่ จะ ยอมทำ - การเก็บขยะ “ที แรก เรา ก็ มี ความ คิด มา จาก การ ที่ อบต. เอา ถัง ขยะ มา ตั้ง ให ตาม หนา บาน แต พอ ตก กลาง ค่ำ กลาง คืน หมา มัน ก็ มา คุย ขยะ ดู แลว หนา บาน เรา มัน ไม นา มอง

กำนันเรา (สมบัติ คุริพันธ ผูใหญบานหมู 8 และดำรง ตำแหนงกำนันวังหลุม) ก็เลยเสนอกับทางปลัด อบต. วา จะ เก็บ ถังขยะ ออก ไปนะ เพราะ เมื่อ กอน ตอน ที่ ยัง ไมมี ถังขยะของ อบต. มาตั้งหนาบาน ทำไมเราจัดการกับขยะ เองได เราก็เลยตัดสินใจเก็บถังขยะ โดยใหบานนาเย็น เปนที่คัดแยกขยะ เมื่อเรามาทำการคัดแยกขยะแลวจึง พบวา ขยะทีจะ ่ ทิ้งจริงๆ แลวมันไมคอยมีหรอก ขยะเปน เงินทั้งนั้น ก็เหมือนกับแนวคิดของกลุมออมทรัพยฯ ที่วา เงินบาทเดียวก็มีคานั่นแหละ” นาเย็นอธิบายตอ ในฐานะ ประธานกลุมคัดแยกขยะ “อยางขยะแหงนี่ เราคัดแยกไวรอรถเขามารับซื้อ จาก ทีเขา ่ เคยรับซือ้ 2-3 เดือนตอครัง้ ใหเปนเงินมา 200 - 300 บาท เดี๋ยวนี้ก็เปลี่ยนเปนแลกถวยชามแทนจนนาเย็นมี เต็มตูไป  หมดแลว สวนขยะเปยกก็เชือ่ มโยงไปถึงกลุม เลีย้ ง ไสเดือน เพราะไสเดือนนี่มันกินขยะเปยก เราก็มองถึงขั้น ตอไปวาขี้ไสเดือนก็ยังเอากลับมาทำปุยใหกลุมเราไดอีก” ดวยวงจรการคิดตอยอด การคิดจากหนึ่งไปหาสอง และตอเนือ่ งไปเรือ่ ยๆ ทีส่ ดุ นาเย็นก็แทบมองสิง่ ของทุกชิน้ ภายในบาน ตามทองถนน ลวนแปรเปนเงินไดทั้งนั้น “มั น ดี ที่ สุ ด คื อ การ เปลี่ ย น ขยะ เป น เงิ น อย า ง แก ว พลาสติกใสขนมที่เด็กกินเสร็จแลว เราก็เอามาลางและ ทำเปนโคมไฟ ลูกละ 30 บาทก็พอขายได วางเราก็ทำ

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

วันไหนไมวางเราก็ไมทำ มันเปนงานอดิเรก สิ่งดีๆ เราทำ ไปเถอะ ถาอยากใหคนอื่นทำตาม เราก็ตองทำใหดีกอน ทำไปเถอะ” “ทุกวันนีตำบล ้ วังหลุมยังมีการนำขยะไปทิง้ นอกพืน้ ที่ อยู คือที่เขาทรายและที่หมู 5 แตทุกครั้งที่มีการเผาขยะก็ เกิดเปนมลพิษ ซึง่ ปลัดกับนายกฯ ทานก็อยากใหทัง้ ตำบล ชวยกันคัดแยกและลดปริมาณขยะ แตจะมีสักกี่คนละที่ เขาใจ ทุกวันนี้ อบต. ตองเสียเงินเพื่อจะนำรถขยะเขาไป เก็บขยะหนาบานตางๆ ทัง้ ทีจริ ่ งขยะทุกชนิดมีราคา ขายได หมด มีคนเขามารับซื้อหมด ทั้งกระดาษ แกว จนบางวัน แทบไมมขยะ ี จะทิ้ง” พูด ได วา ราก ของ วิถี ชีวิต คน หมู 8 เอง ที่ เปน คน เชนนี้อยูแลว ทำใหหมูบานแหงนี้เขมแข็งกวาที่อื่นๆ นับ แตหัวหนาคุม ผูใหญสมบัติ ปราชญชุมชนอยางลุงอวด ปาวรรณ นาเย็น พี่สังวร ไลเรียงมาเลยก็วาได จนกระทั่ง สามารถเปลี่ยนตัวเองได “ใช พอแมทำมาอยางนี้ เราก็ทำไปอยางนี้” และฉันเชื่อวาคงจะเปนเชนนี้ตอไป ๏

57

ä´ŒÇѹÅкҷ ´Õ¡Ç‹Ò¢Ò´ÇѹÅÐÃŒÍÂ

ขณะทีรอ ่ ใหกับขาวเสร็จพรอมเสิรฟ เพือ่ ไมใหเปนการเสีย เวลา คุณนกบอกกับฉันวายังมีอีกฐานเรียนรูที อยาก ่ ใหฉัน ไดไปเยี่ยมชม ซึ่งตั้งอยูไมไกลจากบานของพี่สังวรทีหมู ่ 8 นี้นัก อีกเชนเคย ฉันไมปฏิเสธ เพียงแตหนนี้คนพาฉันไป ที่นั่นไมใชคุณนก แตเปนพี่สังวรที่อาสาพาไปแทน กอน บอกใหคุณนกกลับไปพักผอน เพราะเย็นย่ำลงมากแลว รถ กระบะ ของ พี่ สังวร บึ่ง มา ทามกลาง บรรยากาศ ที่ เงียบสงบในตำบลวังหลุม ไฟฟาสองสวางจากบานเปน ดวงๆ ขณะที่ไฟทางแทบไมมี ใชเวลาไมถึง 10 นาที เรา ก็มาถึงบานของ หรือ ปราชญชาวบาน ดานเศรษฐกิจพอเพียงประจำหมู 7 แมแสงตะวันจะลับลาไปแลว แตเพียงฉันลงจากรถ กระบะของพีสั่ งวร ฉันก็รูส กึ ไดถึงความรมครึม้ ของแมกไม  เศรษฐกิจ ภายในรอบรัว้ อาณาเขต ‘ศูนยการเรียนรูปราชญ พอเพียง’ ลุงสีและภรรยารอตอนรับอยูแล  วทีบริ ่ เวณแครไม หนาบาน แลวบทสนทนาจึงเริ่มตน “เมือ่ กอนทำนาแลวเปนหนีเป ้ นสิน จนไดมาดูพอหลวง ในโทรทัศนก็เริม่ คิดวาเราจะทำนาใหเปนหนีไป ้ ทำไม ก็เลย เลิกทำนา กลับมาปลูกผัก เลี้ยงกบ เลี้ยงปลา แลวก็มา

60

ÇѧËÅØÁ

ปลูกไมประดับ พออยูได “สวนใหญปลูกผักกาด ถัว่ มะเขือ แกวมังกร มะละกอ ปลูกเอาไวกิน เหลือกินคอยเอาไปขาย ไมใชจะปลูกสง เปนรถเปนราอะไรนะ แคพอขายไดไปวันๆ ลุงไมทำอยาง ที่อื่นที่เอารถมาลง ขายกันเยอะๆ แตพอขายไมหมดก็ ขาดทุน ลุงไมคิดอยางนั้น พอหลวงบอกวาคนเราถามี ความตองการนอยก็มีความโลภนอย คนเราก็อยูไดและ อยูเปนสุข ลุงถืออยางนี้ตลอด “สวนใหญลุงจะเอาไปขายตามบาน เขามาซื้อ มีงาน บวชนาค งานแตงอะไร เขาก็มาซื้อ บางทีโรงพยาบาลก็มาซื้อ อบต. เขาก็ใหไปสง เขามีบูธให ไปทีก็ หารอยบาง สามรอยบาง ไปวาง ผั ก ขาย แต ถ า เรา ทำ ไม ทั น ก็ จ ะ ไม เ อา ของ ที่ อื่ น มา ลงทุ น เอาแต ของเรา ลุงคิดวาไดวันละบาทดีกวา ขาด วั น ละ ร อ ย เรา อยู ได เรา ไมซื้อกิน วันๆ จะกินอะไร ก็ กินแตผักของเรา นอกจากซือ้ ยา ซื้อของใช เปนเสื้อผาอะไร เรา ¼Å âʹໂœÂ

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

ก็ทำของเราได อยูกันสองคนตายาย ก็ทำอยูอยางนี้แหละ พอไดอยูได  กิน “แต ลุง ไม รวย นะ ไมมี รถ มี บาน ใหญๆ เหมือน เขา เอาเหมือนพอวา คนเราแคอยูเปนสุข คนแถวนี้เขาก็มาดู บาง ลุงก็ออกไปสอนเขาใหปลูกผัก ปลูกดอกไมแบบไหน บางคนก็ทำได บางคนก็ทำไมได” ทามกลาง เสียง หริ่ง หรีด เรไร และ ความ มืด ที่ โรย ตัว ลงมา มีเพียงแสงจากโคมไฟดวงกลมสองสวาง ฉันถามลุงสี วา ใน มุม มอง ของ ลุง ปจจัย อะไร ที่ ทำให ชาว บาน บาง ครัวเรือนถึงไมอาจใชชีวิตอยางพอเพียงไดอยางที่ลุงทำ “ความ ขยัน ไม ถึง” ลุง สี ให คำ ตอบ ดวย สีหนา หนัก แนน “ตองอดทน ทำแบบนี้ตองขยันดวยนะ อยางสวนนี้ แมลงไมคอ ยมีมากวน เพราะเราทำยาสมุนไพรดวยตัวเอง เหนื่อยก็พักผอน เชาๆ ลุงจะขีจั่ กรยานคันหนึ่งไปเก็บผัก ขาย ไดวันละ 100-150 บาท แตไมรวยนะ ไมมรถ ี เครือ่ งขี่ เหมือนเขา” ลุงย้ำคำเดิมดวยรอยยิ้ม “สวนลุงนี่มีทุกอยาง อยางละนิดละหนอย มีบอเลี้ยงกบ เลี้ยงปลา “แลวที่ลุงทำทุกวันนี้ ไมรวย ไมจนก็จริง แตความสุข ของลุงอยูที ่ไหนครับ?” “ความสุขของลุงอยูที่การทำ อยูที่ใจ ทั้งหมดนี่แค 2 ไรนะ แตลุงก็อยูได ไมเหมือนตอนทำนาเปนสิบๆ ไร แต เปนหนี้เปนสิน”

61

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

ฟง แลว ฉัน ถาม ตอ ถึง ราย ได จาก การ ขาย ผัก ขาย ดอกไมตามงานวัด งานบวชนาค รายไดตอปเทาไหร? “รวม 3 หมื่น” คือคำตอบจากลุงสี เธออาจคิดวา มันนอยนะ เพราะเงิน 3 หมื่นนี่สำหรับพนักงานบริษัท บางคนในเมืองกรุงอาจทำไดใน 1 เดือน บางคนใน 1 อาทิตยดวยซ้ำ แตเงิน 3 หมื่นของลุงสี แมไมใชจำนวน มากมายอะไร แตก็เปนเงินคงเหลือจากการหักคาทุน คา อะไรตางๆ ซึ่งไมรวมคาน้ำ และคาไฟ เพราะลุงบอก “ใช ไมเคยถึงตองจายหลวง” หากตองการใชมากหนอย ลุงสีชี้ที่เครื่องปนไฟเล็กๆ กลางสวนขนาด 2 ไรของแก “ลุงประหยัดตรงอื่นลง พัดลมบาง ทีวีบาง บางครั้ง มันไมจำเปนตองใช เราลดของเราลง ที่จริงบานลุงก็มีทีวี ตูเย็  น แตใชไมเคยถึง 45 หนวย ลุงไมเสียคาไฟมาเปนปๆ แลว ก็มีบางคนมาดูงานแลวไมเชื่อ ลุงก็เอาบิลคาไฟใหดู เลยวาทำอยางไรถึงลดรายจายในครอบครัวได” ๏

63

¤èӤ׹¶Ö§ ઌҹéÓ¤ŒÒ§

66

ÇѧËÅØÁ

เมื่อเสร็จสิ้นจากอาหารเย็นที่เกือบค่ำ เพราะกวาจะไดกิน กันทัง้ ฉันและครอบครัวของพีสั่ งวรก็ปาเขาไปเกือบ 2 ทุม ซึ่งฉันไมรวู านั่นดึกมากไหมสำหรับคนวังหลุม แตความที่ พี่สังวรมีหลานตัวเล็กที่ติดแกแจ แทบไมใหหาง หลังจาก กินอาหารตำรับวังหลุมกันเสร็จ ฉันก็ขอตัวผละเขาหองพัก ซึ่งตั้งอยูใตถุนเรือนตรงบริเวณที่กินขาวกันของครอบครัว โดย ไม ลื ม ทั ก ทาย เจ า สั ต ว เลี้ ย ง สี่ ขา ประจำ บ า น ที่ ใหการ ตอนรับ ฉัน ดวย การก ระ ดิก หา งดิ๊กๆ ฉัน ก็ อยาก เลาถึงค่ำคืนในวังหลุมใหมากกวานี้เหมือนกันนะเธอ แต เพราะดวยความที่ตระเวนมาทั้งวัน นับจากเชามืดฝนตก ที่อนุสาวรียชัยฯ เมื่ออาบน้ำเสร็จ ฉันก็มุดเขามุง แลว นอนหลับทันที รูสึกตัวอีก ทีดวย เสียง ไกขัน ยาม เชา ซึ่งแทบจะ เปน ่ ตองใชเสียงปลุก เอกลักษณของทุกพืน้ ทีใน ่ ตางจังหวัดทีไม จาก นาิกา ฉัน ลุก ขึ้น เจอะ เจอ กับ เจา สัตว สี่ ขา อีก ตัว ขนาดยอมกวา โผลหนามาทักทายถึงหนาตางหองนอนที่ มองออกไปเห็นทองทุงเขียวขจีตัดกับเขาบรเพ็ดเบื้องหลัง ่ บรรยากาศเชาทีตำบล ่ วังหลุมสดชืน่ ดวยสายฝนทีพรำ ลงมาเบาๆ ชวงกอนรุงสางฉันไดยินรางๆ ในความฝน แทบไมคิดวาฝนตกจริง แตเมื่อเห็นน้ำคางบนยอดหญา และน้ำขังในทางดินลูกรัง ฉันก็รูวาตัวเองคงไมไดฝน สูดอากาศใหสดชืน่ แลวตามฉันมา ฉันจะเลาใหฟงถึง

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

เรื่องราวอื่นๆ ของความสุขที่วังหลุม ๏

67

àÃÕ¹ÃÙŒ·Õè¨Ð ÍÂًËÇÁ¡Ñ¹

จากที่ดินวางเปลา 200 ตารางวาของ แมของผูใ หญสมบัตทีิ ต่ องการใหเด็กๆ ในวัย กอน ประถม ได มี โอกาส รับ การ ศึกษา เทียบ เทากับ คนในเมือง ‘ศูนยพัฒนาเด็กเล็กบานเขาบรเพ็ด’ จึง ถือกำเนิด ขึ้น อีก ทั้ง ยัง เปนการ ชวย แบง เบา ภาระ ชาวบานหมู 8 ทีส่ วนใหญไมมเวลา ี ดูแลเด็กเล็กอยาง เต็มที่ ปลอยใหเปนภาระเลี้ยงดูของผูเฒาผูแกที่ไม สามารถเดินทางไปไหนไดอยางสะดวก “ทีตรง ่ นี้เปนที่ของแมกำนัน เขาบริจาคที่ให แลว กำนันทานก็ไปของบประมาณจากพัฒนาชุมชน ไป นำเสนอปญหาวาหมูบานมีปญหาเรื่องเด็กประถม

70

ÇѧËÅØÁ

วัย ก็ใหงบประมาณมา ปแรกมีครูอยู 2 คน ปจจุบันทั้ง สองยายไปแลว” หนึง่ ในสามของครูผูดู แล ประจำศูนยพัฒนาเด็กเล็กบานเขาบรเพ็ด ทำไมถึงไมตั้งเปนโรงเรียน? นั่นเปนความสงสัยของ ฉันในทันทีทีเหยี ่ ยบยางเขาสูศู นยพัฒนาเด็กเล็ก ไมใชอะไร เธอก็รู ฉันนั้นเรียนชา กวาจะพูดไดก็ปาเขาไปกวา 5 ขวบ เขาเรียนอนุบาลตอนอายุ 6 ขวบแลว การศึกษาการเรียนรู อะไรกอนวัยเรียนนั้น ฉันไมเคยผาน ศูน ย พั ฒนา เด็ ก เล็ ก ฯ สำหรั บ ฉั น จึง นา สนใจ และ นาตั้งคำถาม “เพราะทีนี่ จะ ่ ไมเนนเรือ่ งการเรียนการสอน จะเปนการ ฝกทักษะเสียสวนใหญ ใหเขารูการ  ใชชีวติ อยูร วมกัน เพราะ เด็กสวนใหญอยูที บ่ านจะเอาแตใจ ลูกคนเดียว หลาน คนเดียว แตในอนาคตทางตำบลก็มีโครงการทีจะ ่ ยุบรวมแลวกอตัง้ เปนโรงเรียน ซึง่ ตามแผนคือจะ ยุบรวมใหเปนศูนยพัฒนาเด็กเล็กที่เดียวไปกอน แตจะเปนศูนยขนาดใหญเลย” แลว เด็กๆ ใน วัย 2-3 ขวบ นี้ ดูแล ยาก ไหม? “ถามวาดูแลยากมั้ย จะยากอยู ÁÑÅÅÔ¡Ò ¤Ó¹Ô¹

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

แคชวงแรกที่รับเขามา เพราะตองมาอยูกับคนแปลกหนา เราก็จะใชวิธีหลอกลอเขาไวกอน ใหพอแมอยูดวยกอน หรือไมก็หาของเลนมาใหเขา หาเพือ่ นหาบัด๊ ดี้ ทีนี่ จะ ่ อยูก นั 2 ป เราก็จะใหพีชวน ่ นองไปเลน เพื่อนบานใกลกันก็ชวน จับคูดวยกัน เลนดวยกัน” เมื่อไมไดดำเนินงานในรูปแบบของโรงเรียน แลวคา บำรุงการศึกษา คาเทอม คาอุปกรณตางๆ เลา เก็บจากไหน? “ทุนสนับสนุนจากกรมสงเสริมสื่อการเรียนการสอน กอน จะ โอน ยาย มา อยู ใน สังกัด ของ อบต. ทาง ศูนย จะ ขึ้นตรงตอสำนักงานพัฒนาชุมชน เขาใหเก็บเดือนละ 30 บาทเปนคาบำรุง แตพอยายมาอยูกั บ อบต. แลว เราก็ไมได เก็บ เพราะมีงบประมาณให โดยถายโอนมาอยูกับ อบต. เมือ่ ป 2540 ซึง่ อบต. จะใหเงินสนับสนุนเปนรายคนตัง้ แต เด็กอายุ 3 ขวบขึ้นไป” แลวเงินทีได ่ มาพอไหมกับการจัดการ? “ก็พอนะคะ ถาเราจัดการเปน” ตัวครูเองละ มาจากไหน? “คือ ตอน แรก วาง งาน อยู แลว พี่ ขาง บาน ชวน ไป ทำ ดวยกันที่ศูนยพัฒนาเด็กเล็กวังหลุมเปนที่แรก พอทำแลว มันก็ผูกพันเนอะ แลวเด็กก็คือเด็กในชุมชน พอยายมาก็ ใจแปว แตมาที่นี่ก็พอจะรูจักกับผูปกครองอยูบาง ก็ตอง ปรับตัวนิดหนอย และยังมีเด็กจากทีอื่ น่ มาดวย ทัง้ จากเขา

71

72

ÇѧËÅØÁ

เจ็ดลูก หนองพะยอม มันคอนขางจะกวางกวาที่เดิม” ปญหาดานการศึกษาในมุมมองของครู? “ปญหาคือผูปกครอง  พยายามผลักดันเด็กใหมาอยูกั บ เรา เชน เวลาทีเด็ ่ กปวย เราก็กลัววาเด็กจะแพรเชื้อติดกัน เราเขาใจนะวาผูปกครองก็ตางมีอาชีพ ปญหานี้บางครั้ง ทำใหเด็กปวยขาดเรียนกันครึ่งหองเลยก็มี บางคนมาได อาทิตยหนึ่งปวย บางคนไมหายก็มา ถือวาเปนอุปสรรค เหมือนกัน” “เด็ก ที่ นี่ สวน ใหญ จะ ไม แตก ตาง จาก ที่ อื่น แต จะ มี บางคนทีพิ่ การ เชน เด็กคนหนึง่ สะโพกของเขาไมดี ตายาย เขาก็เปนหวง เราก็ตองไปกลอมจนแกยอมปลอยหลาน ใหมาอยูกั บเรา ตองบอกแกวาไมตองหวงนะปา เดี๋ยวหนู จะดูแลใหเปนพิเศษเลย เวลาเด็กเขามาก็จะใชมือพยุงตัว ไปตามเพื่อน เวลาไปศึกษานอกสถานที่เราก็เอาเขาไป ไมทิ้งเขาไว แลวเด็กๆ เขาก็ชวยดูแลกันอีกทางดวย” ถามฉัน มองยอนกลับไปในวัย 3 ขวบ หรือเอาแคทีจำ ่ ความไดคือ 6 ขวบเปนตนมา ฉันจำไมไดดวยซ้ำวาตัวเอง ดูแลเด็กอื่นๆ ทีอายุ ่ นอยกวาไดไหม? ทั้งลูกผูนอง ทั้งเด็ก ่ กกวาตัวเองได ขางบาน หรือเด็กทุกคนลวนดูแลเด็กอืน่ ทีเล็ อยูแลว ในฐานะสัตวสังคม ฉันไมรู เพราะเด็กยังเล็กมากเกินกวาจะเขาใจคำถาม ยากๆ แต จาก พฤติกรรม ที่ ครู มัลลิกา บอก ฉัน เชื่อ วา

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

สวนหนึง่ ของพฤติกรรมทีดี่ ของเด็กๆ ในศูนยฯ มีผลมาจาก ความเอาใจใสของหญิงสาวตรงหนา และครูอีก 2 คนพอๆ กับการเติบโตมาในครอบครัวที่ดีและอบอุน ๏

73

¨Ò¡ÊÒÇầ¡ ÊÙ‹¹Ñ¡àÅÕé§äÊŒà´×͹

ÇÃó¡Ã ÀÙ¤Ò¨ÒÃÂ

เปนเพราะทนที่จะอุดอูอยูในหองทำงานสี่เหลี่ยมแคบๆ ตอไปอีกไมได หรือเพราะสายเลือดทีเป ่ นลูกชาวไรชาวนา อยูแล  วก็สุดรู ในที่สุด หรือ ก็ ลาออกจากงานประจำในฐานะพนักงานธนาคารแหงหนึง่ ที่ มี ทั้ง สถานะ ทาง สังคม และ เงิน เดือน ใน ระดับ ที่ ดี มาก ระดับหนึ่ง เพื่อกลับคืนสูบานเกิดในฐานะลูกเกษตรกรที่ แมยังไมรวู าจะเริ่มทำสิ่งใด และจะทำไดไหม กระนั้นการ ไดเริ่มยอมดีกวาไมแมแตคิดจะทำ แต...ไฉน ถึง มา เลี้ยง เจา สัตว เลื้อย คลาน ตัว กลมๆ เปนเสนยึกหยึยอยางไสเดือนละ? “เหตุที่เลี้ยงไสเดือน เนื่องจากจะเพาะปลูกมะนาว กอน แลวก็เลยไปหาขอมูลปุยที่ไมมีเคมี จนมาไดไสเดือน นีแหละ ่ ก็ลองเลี้ยงมา มันก็ไดผลดี โดยศึกษาจากตัวเอง กอน คอยๆ ขยายไปเรื่อยๆ อยางตอนนี้เขาไปคุยกับทาง โรงเรียนไวแลววาจะเขาไปจัดการเรื่องขยะสดให เพราะ ไสเดือนชอบกินขยะสด เราเริ่มเลี้ยงเมื่อป 2553-2554 คอยๆ ทำมา มะนาวก็ติดลูกดี พี่ไมไดทำใหญโตอะไร พอไดเลี้ยงตัว” ดวยความตั้งใจที่จะยึดเปนอาชีพ หลังจากไมไดเปน สาวแบงกแลว พี่ติ๊งจึงลงทุนทุกอยาง ทั้งแรงกาย แรงเงิน และ เวลา ใน การ ทุมเท เพื่อ ศึกษา หาความรู เกี่ยว กับ การ

76

ÇѧËÅØÁ

เลี้ยงไสเดือน ถึงกับลงทุนดั้นดนไปยังสถานที่ตางๆ ที่ ดำเนินงานเพาะเลี้ยงไสเดือน จนไปพบที่ ‘ชางแดงฟารม’ ของวาที่รอยตรีศุภโชค ศักดิ์ไกลวัล หรืออาจารยชาง ที่ จังหวัดสกลนครเพื่อดูวิธีเลี้ยงไสเดือนทุกขั้นตอน ตั้งแต การเตรียมบอเลี้ยง การผสมพันธุ การออกไข ไปจนถึง การนำมูลไสเดือนไปใชประโยชน และรวมถึงสายพันธุ นั่นทำเอาฉันถึงกับงง เพราะไมเคยรูมา  กอนวาเจาตัว ยึกหยึยนี้มันมีสายพันธุดวย แถมไมไดมีแคหนึ่งหรือสอง เทานั้น แตมีเปนสิบๆ สายพันธุ แลวพี่ติ๊งเลี้ยงพันธุอะไร? “ที่ พี่ เลี้ ย ง คื อ พั น ธุ แอ ฟ ริ กั น ไส เ ดื อ น ที่ เลี้ ย ง กั น มี ทั้งหมด 4 สายพันธุ คือ มีขี้ตาแร รูเบลลัส แอฟริกัน แลวก็ไทเกอร” ทำไมถึงตองเปนพันธุแอฟริกัน? “พีว่ ามันกินเกง แลวก็ตัวใหญ ขยายพันธุไดดีมาก แต

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

ทั้งนีมั้ นก็ขึ้นอยูกั บสภาพภูมิภาคเหมือนกันนะ อยางทาง เหนือเขาจะชอบเลี้ยงพันธุไทเกอร เพราะมันตัวเล็ก” เห็นเลี้ยงเจาสัตวตัวจอยที่บางคนตั้งขอรังเกียจ แต สำหรับเธอนอกจากชวยสรางรายได ยังมีคุณคาเปรียบ เสมือนสัตวเลี้ยง ยังไงนะหรือ? “อยางของพี่ตัวใหญ พันธุแอฟริกันเนี่ยก็เคยมีคนมา ขอซื้อ พี่จะถามกอน ถาเขาบอกวาซื้อไปตกปลา พี่ก็ไม ขาย มันเหมือนแบบเราปลอยมันใหเขาไปฆานะ แตถาเกิด เอาไปเลี้ยงทำปุย พี่ก็จะขายให” “มันจะกินพวกขยะ อยางแตงโมเสียๆ หรือกระดาษ หนังสือพิมพนี่มันกินหมดนะ เพราะ กระดาษ มันทำมา จากเยื่อตนไม” “เลี้ยงไสเดือนนี่ตองใชดินชนิดไหน?” “ใชเศษหญาฟางผสมขี้วัวหมัก ที่ตองเปนขี้วัวหมัก เพราะขีวั้ วสดๆ มันรอน ไสเดือนจะตาย เลยตองหมักกอน ไสเดือนไมชอบแฉะมาก และก็ไมชอบแหงมาก เพราะมัน ตองขึ้นมาหายใจ ถาแฉะมากมันก็จะหายใจไมได แตถา แหงไป มันจะผสมพันธุลำบาก มันก็จะตาย” ฉัน มอง บอ เลี้ยง ไสเดือน ของ พี่ ติ๊ งดวย ความ สงสัย ในบอแตละบอนั้นมีพวกมันอยูกี่ตัว “กี่ตัวพี่ก็ไมรูหรอก ในบอๆ หนึ่งนาจะมีสักพันตัว ไสเดือนนี่มันจะออกเปนไขนะ แลวพวกนี้จะชอบความ

77

78

ÇѧËÅØÁ

มืด มันไมชอบแสงสวาง มันชอบอยูมืด อยูเงียบๆ ไส เดือนนะ” แหมพี่ พูดซะอยางกับคุนเคยเปนเกลอกัน แตเธอเชื่อไหม พอเริ่มฟง เริ่มเห็นวาพี่ติ๊งทำอะไร ไดแคไหนและอยางไร อยางมูลไสเดือนพวกนี้ทำเอาฉัน มองพวกมันดวยความคิดที่แปลกกวาเดิม ไมรังเกียจ แม จะยังไมชอบอยู แตเริม่ คิดแลววาของบางสิง่ บางอยาง เรา ไมรจู กั มันดีพอ และยังมองไมเห็นถึงประโยชนทีจะ ่ ตอยอด ออกไปอีกดวย ที่สุดก็กลับมาที่มะนาว กลับมาที่การริเริ่มเปนชาวไร ชาวนาของพีติ่ ๊ง “ปที่แลวมะนาวออกไดไมกี่ตน พี่ก็ไดแลว 2,0003,000 บาท แตปนี้ไดมา 10 กวาตนแลว ก็คงพอเลี้ยง ตัวได” “ที่ วา ได 2,000-3,000 นี่ พี่ ติ๊ง ลงทุน ไป เทา ไหร ครับ?”

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

“ประมาณหมืน่ กวาบาท แตหมืน่ กวาบาทนีถื่ อเปนการ ลงทุนระยะยาวนะ ยิ่งมันออกพรอมๆ กัน แปบเดียวก็ คุมทุนแลว” บนที่ดินไรเศษๆ พี่วรรณกรพบความสุขกับการเลี้ยง ไสเดือนในวันๆ หนึ่ง เริ่มจากตอนเชาออกมาดูผลิตผล ของแก ทัง้ มูลไสเดือนและตนออนของมะนาว รวมถึงสมโอ พอสายหนอย แดดเริ่มออก พี่วรรณกรก็จะกลับเขาบาน เย็บผาไปตามประสาหญิงสาว ทุนตัง้ ตนของแกเริม่ ตนทีไส ่ เดือนตัวละ 5 บาท สำหรับ ฉัน ผูไมรูอะไรเกี่ยวกับไสเดือนเลย ไมรูสึกวานี่คือราคา ซื้อขายที่แพงแลวในตลาด แตพี่ติ๊งบอกวาทั่วไปแลวเขา ขายกันทีกิ่ โลกรัมละ 600-1,200 บาท แลวแตสายพันธุ นั่นหมายความวาใน 1 กิโลกรัม เอาแคมี 100 ตัว ก็ ประหยัดไปกวาตัวละ 5 บาทแลว กระนัน้ พีติ่ ง๊ ไมไดมองถึง การลงทุนขนาดนั้น และมองวาอยางไรก็ตามไสเดือนนั้น เดี๋ยวมันก็ออกลูกออกหลาน ลงทุนเริ่มตนทีละตัวจึงเปน จุดเริ่ม แลวคอยขยับขยาย “ใครๆ ก็วาพี่เพี้ยน ไอติ๊งนี่มันเพี้ยนเวย พี่ฟงก็ไมวา อะไรหรอก ก็บอกกับเขาไปวาลองดู เราลงทุนครั้งเดียวไง เดี๋ยวมันก็ออกลูกออกหลาน ปที่ 2 พีก็่ ทุนคืนแลว เดี๋ยว ก็ขายขี้มันบาง ขายตัวมันบาง พี่ลงทุนไป 5,000 บาท นี่ ก็ไดคืนมาหมดแลว ทีเหลื ่ อจากนีพี้ ก็่ เอาไปตอยอด แลวอีก

79

80

ÇѧËÅØÁ

อยางปุยนี่พี่ก็ไมตองเสียเงินซื้อ เพราะ ได จาก ขี้ ไสเดือน ไป ใส ตนมะนาว ลองคิดดูสิ ปกติถา ใสปุยเคมีนะ ตนละโล ตนหนึ่งเปนเงินเทาไหร โลละกี่บาท แลวตองซื้อทุกปๆ แตไสเดือนนี่เดี๋ยวมันก็ ออกลูกออกหลาน พีถึ่ งคิดวาทำอยางไรเราถึงจะประหยัด เงินได พีก็่ เลยไปหาไสเดือน ทีสำคั ่ ญรางกายเราไมตองเจอ สารเคมีมาก ไมตองลงทุนมาก แถมขยะเหลือๆ เราก็ให มันกินไดหมด แลวมันก็เลี้ยงงาย เลี้ยงในกะละมัง เลี้ยง ในบอซีเมนต มันอยูได  หมด” “เมื่อกอนพี่ทำงานธนาคารนะ พอออกมาอยูบานก็ เย็บผา เย็บไปพี่ก็คิดนะวาตอนแกฉันจะทำอะไร ก็เลย หาตนไมมาปลูก” การงานดี มีเกียรติ ไมถูกคำครหาวาเพี้ยน และยัง เงินเดือนเหยียบหมื่น เหตุใดหญิงสาวคนหนึ่งถึงออกจาก งานสบายมาคลุกดินกับไสเดือน “บอกตรงๆ นะมันอยูใน  หองสีเ่ หลีย่ ม มันไมไดไปไหน ลองคิดดูสิเชาไปทำงาน เย็นก็ตอกบัตรเลิกงาน 10 กวาป แลวทีอยู ่ ธนาคาร” “แตเงินเดือนดีกวานะ?” “ดี ดีกวาเยอะ แตมันไมสุขใจ แตพอออกมาแลวก็  แรกๆ วางแผนไววาเราตองใชเงินเทาไหรจึงจะพออยูรอด

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

ก็ออกมาเย็บผากอน แตพอเย็บผาไปนานๆ มันก็ไมไหว รางกายมันนั่งนานๆ ไมได ก็เลยมาคิดวาถาเราอยูกับ ตนไมนาจะชวยไดมากกวา แกตัวเรายังอยูได คอยๆ ทำ ไป” “ชวงแรกที่หันมาเลี้ยงไสเดือน ไมรังเกียจหรือ?” “แรกๆ ก็มีนะ แตพี่ก็ใสถุงมือจับเอา นานเขามันก็ ชิน อีกอยางพีเคย ่ ดูพวกดอกเตอร พวกอาจารยที่เกษตร นะ เขาเปนผูหญิงดวยนะ เขาก็จับได ไมเห็นรังเกียจ พี่ ก็เลยมาคิดวาเราลูกชาวนาเหมือนกัน จะอะไรนักหนา เชียว ใชมั้ย?” ใชครับพี่ติ๊ง อันที่จริงสายพันธุไสเดือนมีมากกวา 4 ชนิด แตสาย พันธุที ่นิยมนำมาเลี้ยงเพื่อใชในการกำขยะสด และนำมูล ไสเดือนมาเปนปุยชีวภาพนั้นมีแค 4 ชนิด คือ 1.) ( Eisenia Foetida ) หรือชื่อสามัญ The Tiger Worm เปนไสเดือนขนาดเล็ก แพรพันธุได  รวดเร็ว 2.) ( Eudrilus Eugeniae ) หรือ African Night Crawler เปนไสเดือนขนาดคอนขางใหญ

81

82

ÇѧËÅØÁ

ผสมพันธุใน  ตอนกลางคืน เหมาะสำหรับเลี้ยงในประเทศ เขตรอน เพราะกำเนินในประเทศเขตรอนนั่นเอง 3.) ( Lumbricus Rubellus ) ชื่อสามัญ Red Worm มีลักษณะเดนอยูที่สีทองขาวขุน ดานหลังลำตัวสีแดงสด และสุดทาย 4.) ( Pheretima peguana ) หรือชือ่ สามัญ ขีตา ้ แร ไดชือ่ จากทองถิน่ ภาคเหนือ พบมาก ในประเทศไทย จัดเปนสายพันธุที พบ ่ ไดงาย เพราะเติบโต ในประเทศ ๏

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

83

84

ÇѧËÅØÁ

»˜œ¹ªÕÇÔ »˜œ¹ÃÒÂä´Œ

³Ñ°ÇѪà ¨Ñ¹·ÐâÊÁ

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

จากแนวคิดในการหาพลังงานใชเอง จึงริเริ่มนำเศษแกลบที่เหลือจากการสีขาวมาทำเปนถาน สำหรั บ หุ ง ต ม ใน ครั ว เรื อ น แต เตา อั้ ง โล หรื อ เตา ถ า น ในแบบเดิมๆ ใชงานไดไมนานนัก แกลบก็มอดไหมไปอยาง รวดเร็ว หวงเวลาเดียวกันนั้น เจาหนาที่จากสำนักงาน พลังงานประจำจังหวัดพิจิตรไดออกสำรวจชาวบานเพื่อ สนับสนุน แนวคิด ใน การ ใช พลังงาน ทอง ถิ่น เพื่อ พึ่งพา ตัวเอง เตา อั้งโล แบบ ใหม ที่ สามารถ เผา ไหม ได ดี ขึ้น แต ใช แกลบ เทา เดิม จึง เริ่ม ขึ้น รูป ใต เพิง หลังคา สังกะสี ภายใน รั้วเรือนของลุงณัฐวัชร “ผมตั้งกลุมขึ้นมาก็เพื่อประหยัดพลังงาน คือถานที่ เหลือใช เรานำมาใชกับเตาของเราได การเผาไหมจะดีกวา เตาอั้งโลทั่วไป ความรอนมันจะพุงขึ้นมาหากนหมอเลย ตนแบบเอามาจากสำนักงานพลังงานจังหวัดเขามาชวยสง เสริมสนับสนุนดวยการสัง่ ซือ้ ไปจำหนายในตัวเมืองพิจติ ร” เมื่อไดรับทุนสนับสนุนตั้งตนจนเริ่มตั้งตัวได อีกทั้ง ชาวบานที่เขามารวมดวยในชวงแรกเริ่มเล็งเห็นวา ‘กลุม ปนเตา ปน ชีวิต’ นั้น มี ราย ได แม ไม มาก นัก แต ก็ ดี กวา ใชเวลาวางไปเสียเฉยๆ ไมเกิดประโยชน ชาวบานหมู 5 จึงเขามารวมดวยมากขึ้น จนกอเกิดเปนระบบหุน เพื่อ ระดมทุนในการจัดซือ้ วัสดุมาใชในการผลิต รวมถึงการเปน

85

86

ÇѧËÅØÁ

ทุนสำรอง “มีคณะกรรมการ มารวมเขาหุน เขาหุนคนละ 200 เอามาซื้อวัสดุจากโรงสี ซื้อแกลบขาวตันละ 1,200 บาท สวนแกลบดำราคา 150 บาท แกลบขาวจะมีประสิทธิภาพ สูงกวา ดีกวา แตมันก็แพง เราก็เอาแตตามตองการ ใชมาก ใชนอย “ไม เพียง แค ผูใหญ แต เรา เนน ที่ เยาวชน ไม ให เขา เสียเวลาไปกับยาเสพติดทั้งหลาย และสอนแลวก็มีรายได ดวย คาแรงใบละ 50 บาท ใครทำมากก็ไดมาก ก็ไดคาขนม ใหเด็กไปแบงปน ตอไปนีพวก ้ หนูๆ จะไดเปนวิทยากรนอย เอาโครงการของเราไปเสนอทีโรงเรี ่ ยน กิจกรรมนีใคร ้ สนใจ เรียนรูก็ มาศึกษาได ลุงยินดีแบงปน ก็จะบอกหมด หมักดิน เทาไหร เผายังไงไมใหแตก แรกๆ ลุงก็เจอปญหาเยอะ แตก เยอะ อาศัยไปดูตามโรงงานแถวพิษณุโลก เขาก็บอกสูตร มา เราก็เอามาปรับใช มันเปนงานเสริม ไมใชงานประจำ วางจากตรงนั้นก็มาอยูจุดนี้รวมกัน สวนใหญพวกเราเปน เกษตรกรทำไรทำนาดวยกัน มีอะไรก็แลกเปลี่ยนกัน” ๏

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

87

¾Åѧ§Ò¹ á¡Åº ออก จาก บ า น ของ ลุ ง ณั ฐ วั ช ร คุณนกพาฉันไปยังบานหลังหนึง่ ในหมู 3 ซึง่ ประธาน กลุ ม เรี ย น รู พลั ง งาน ท ด แ ท น ก ำ ลั ง ร อ ค อ ย อ ยู ท า มกลาง แดด ยาม สาย ที่ แรง ขึ้นทุกขณะ “เรา เริ่ ม ต น ใน ป 2552 เรา ได รับ ความ รู จาก กระทรวง พลังงาน เราก็มาดูในชุมชนวา จะใชประโยชนอะไรไดบาง เรา ก็มาเริ่มจากเตาตรงนี้กอน

ÊÓÃÒÞ ·Ò¾Ô·Ñ¡É

90

ÇѧËÅØÁ

“ความแตกตางของเตาตัวนีคื้ อ ถาเปนสแตนเลสมันจะ แพงกวา 2,000-3,000 บาท สำหรับชาวบานมันแพง โดย ปกติเตาแกลบแบบนี้ตองใชพัดลมเปาเพื่อใหไฟแรง เราก็ เลยมาคิดหาวิธีวาจะทำอยางไรใหลมมันพัดขึ้นมา เราก็ ดัดแปลงจากแกลบชีวมวลมาใชฟน ตนทุนตอหนึ่งเตาตก 100 กวาบาท ใชไดเหมือนกัน ตอนนี้ที่ใชเตาแกสชีวมวล ประมาณ 30 หลังคาเรือน” ฉันถามวาดวยแกลบจำนวนหนึง่ กำมือ จะสามารถทำ อาหารไดนานเทาไหร? “เราสามารถทอดไขทำอาหารไดถึง 20 นาที” สำหรับแกลบที่หาไดตามยุงฉาง ตามโรงสี หรือบาง บาน ที่ สี เอง ฉันวา นั่น ไม เลว ที เดียว นะ พอ ลอง คิดถึง นโยบายการประหยัดพลังงานของบริษัทน้ำมันแหงหนึ่งที่ ใชเด็กมาเปนตัวประชาสัมพันธใหผูใ หญลดการใชพลังงาน แตเธอก็เห็น ในเมืองของเรา เด็กยังตองพึ่งผูใหญในการ เดินทางไปโรงเรียน ยิ่งเฉพาะโรงเรียนมีชื่อ และเปนเด็ก ที่เกิดในครอบครัวมีฐานะ มันตลกดีนะ ขณะทีการ ่ รณรงคเกิดขึน้ จากคนในเมือง เพื่อคนในเมือง แตคนที่ชวยประหยัดพลังงานจริงๆ แม จะเพื่อตัวเขาและครัวเรือนมากกวา กลับเปนคนในตาง จังหวัด แกลบและฟนไมเหลือใชสอนเราได เธอวาไหม? ๏

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

91

ÊÁعä¾Ã äÅ‹áÁŧ ขณะทีพี่ สำราญ ่ เปนผูรู และ  ผูน ำในดานการสงเสริมลดการ ใชพลังงานในหมู 5 ประจำตำบลวังหลุม พี่สำราญยังเปน ผูริเริ่มสกัดสมุนไพรเพื่อทำยาปราบศัตรูพืชที่ไมตองพึ่ง สารเคมีอีกดวย “อีกตัวหนึ่งคือถังสกัดสมุนไพร จริงๆ เปนโครงการ ของพลังงาน ตั้งแตป 2552 ทีนี้เรามาตอยอดเอา ดวย ความคิดทีว่ าจะทำอยางไรทีจะ ่ ไมตองไปซือ้ สารเคมีมาฉีด เพลีย้ พอดีจังหวะนัน้ ป 2553 เพลีย้ ระบาดพอดี เราเลยได ลองของตัวนีเลย ้ แลวเกิดประโยชน เห็นผลทันที จากทีซื่ อ้ ้ 100 กวา ยาฆาเพลีย้ ทีละ 4,000-5,000 แตเราใชถังนีตก บาทเทานั้น แลวชุมชนเขาก็มองเห็นคุณคาตรงนี้ดวย”

วัตถุดิบมาจากไหน? “น้ำหมักชีวภาพที่นี่จะหมักจากเครือกลวย โดยจะ ใชเครือกลวยที่ออกลูกออกผลแลวมาหมัก เพิ่มรกหมูใส เขาไปดวย จะชวยใหขาวเจริญงอกงามไดเร็ว แลวก็ถูกดวย เพราะตนทุนรกหมูเราไมไดซื้อ ใชขอเอา เวลาคลอดลูก เขาก็เรียกเลย เอาถังไปรอง กากน้ำตาลเราก็ไดจากกรม พัฒนาที่ดิน หรือเครือกลวยเอง อบต. ก็จะเอามาใหเรา เราก็ใช อสม. แบงมาตัด มาชวยกัน” นอกจาก แรง สนั บ สนุ น จาก หลาย ส ว น สิ่ ง หนึ่ ง ที่ พี่สำราญ มอง วา ตอ ให มี สัก กี่ คน มา ชวย หากตัว เขา เอง ไมคิดทีจะ ่ ทำ ตอใหชวยแคไหนก็คงไมมีวันทำไดสำเร็จ เปนแนวคิดที่หดหู แตเปนความจริง “จริงๆ ชาว บาน รู กัน หมด นะ วิธี พวก นี้ แต เขา เอา

94

ÇѧËÅØÁ

สะดวก ความเชื่อของเขาที่วาสารเคมีเทานั้นถึงจะดี ทั้ง ที่จริงไมใช เพราะพื้นเพเกาๆ เราใชอินทรียมากอน แต ทีนี้เขาไมยอนกลับไปไง พอมีสตางคเขาก็คิดแควาเดี๋ยว ไปซื้อที่ตลาดมาฉีดเลยพรุงนี้ เกษตรกรทุกวันนี้มักงาย เดี๋ยวพรุงนี้หวานปุยก็ซื้อมาหวานเลย ไมคิดทำปุยหมัก แลว มันเสียเวลา เขาไมทำ แตพอมีคนเริ่มทำใหเห็น เขา ถึงฉุกคิดขึ้นได” น้ำหมักชีวภาพก็มีคุณคาเทาๆ กับสารเคมี สารเคมี บางตัวฆาเพลี้ยไมตายดวยซ้ำ ซึ่งพี่สำราญทดลองมาแลว ดวยนาตัวเอง “ผมทำนา 20 ไรก็เพื่อทดลองตรงนี้โดยตรง ตั้งแตป 2553 ผมไมซื้อเคมีมาจนถึงทุกวันนี้ ถามวาผมทำนา 20 ไร ผมใชปุยอินทรียได  ขาวสัก 10 ตัน แลวอีกคนขางๆ ผม ใชเคมีไดขาว 15 ตัน ถามวาอันไหนมันคุมกวากัน จริงอยู ผมไดนอยกวา แตตนทุนผมก็นอย เขาไดเยอะ แตตนทุน เขาเยอะ เขาตองไปบวกคาปุย คายาอีก สรุปแลวอาจเหลือ กำไรนอยกวาผมดวยซ้ำ” ถึงจะมีความรูดานสมุนไพรในระดับที่เรียกไดวาเปน ปราชญ แตพี่สำราญยังคงมองวาสมุนไพรตางๆ ยังมีให ศึกษาไดอยางไมรูจบ “เครือตัวนีมั้ นก็คือไมเมาชนิดหนึ่ง ถาเอาผสมกันเนี่ย มันก็ฉีดแมลงรวงได ความรูพวกนี้อาศัยชวงที่ผมไปดูงาน

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ

ตามที่ตางๆ ก็ถามเขาวาสมุนไพรตัวนี้ผสมกับตัวนี้จะให ผลยังไง บางตัวเขาก็วามันผสมไมได เพราะมันจะฆาอีก ตัว ผมจำแลวก็จดๆ ไว กลับมาบอกตอกับคนในกลุมให เรียนรูรวมกัน” ในมุมของพี่สำราญ ทำไมเกษตรกรยังใชสารเคมีอยู อยาหาวาฉันเหมารวมเลยนะ แตมันก็อดคิดไมไดจริงๆ แมวาเกษตรกรบางคนอาจมีเหตุผลที่ดีในการใชสารเคมี เหตุผล ที่ ฉัน และ เธอ ไม เขาใจ แต กระนั้น พี่ สำราญ ก็ มี คำตอบที่ปฏิเสธไมไดเชนกัน “มันไมทนั ใจ” พีสำราญ ่ วา “เพราะมันไมทนั ใจ แตเคมี ้ ผมก็ภูมใิ จระดับหนึง่ ผม มันทันใจ ตัวผมเองมาถึงตรงนีได เคยบอกตัวเองไววาถาตัง้ กลุม ไดสัก 100 คนแลวมีคนตาม เรา 2 คนก็ชื่นใจแลว บางทีมันตองยอนกลับไปวา ทำไม สมัยกอนคนรุนพอรุนแมเราไมใชสารเคมีก็อยูได นา 50 ไรทำไมอยูได เพลี้ยไมฉีดมันก็ไมมี เพราะเราไปทำลาย ระบบนิเวศมันซะแลว” ๏

95

¡ÃÐà»‰Ò ¼Ñ¡ ºªÇÒ ราวสัก 20 ปกอน หรือ ริเริ่ม กอตัง้ กลุม จักสานจากผักตบชวา จากความคิดทีจะ ่ ใหหมู 3 เปนหมูบานนำรองในการพัฒนาอาชีพ “ทีแรกตั้งกลุม 50 คน แตทำจริงๆ แค 15 คน พูดกัน ตรงๆ ตอนแรกไมไดสนใจมากนัก เพราะผักตบมันไรคา เก็บมาก็ตากไวตรงศูนย อบต. ปจจุบันนี้แหละ วิทยากร ก็บอกใหไปเลือกมา เราก็ไปเลือกๆ มา เขาก็จะเตรียม เข็ม เตรียม อะไร มา ให เรา ทำ ที แรก ก็ ทำ เปนกระจาด อะไรอยางนี้ จากนั้นก็เริ่มทำเปนกระเปา พอดีเขามีงาน ออกรานที่สวนอัมพร เขาก็รวบรวมไปประมาณ 50 ใบ เหมือน เปด ตลาด ให จาก นั้น ก็ มี ลูกคา ตาม มา แลว ก็ มี

Í‹ÍÁá¡ŒÇ ´ÅÊÒ

98

ÇѧËÅØÁ

วิทยากรมาสอนเพิ่มเติมทุกปๆ” “ทุกวันนี้แบงงานกันทำ พวกที่เก็บผักก็ทำหนาที่เก็บ ผัก พวกทำฟนเชือกก็ทำฟนเชือก มีคนสาน คนเย็บ ซึ่ง เริ่มทำมาได 10 ปแลว เมื่อกอนนี้ทำแบบในครัวเรือน ทำ ใบตอใบ ไมไดทำเปนขั้นตอนอยางทุกวันนี้ เพราะการทำ แบบเมื่อกอนมันชา” อะไรทำใหกระเปาจากวังหลุมโดดเดน? “งานของเรามันเรียบรอย งานละเอียด ถากระเปา ใบไหนไมไดขนาดเราก็ไมสง ซึ่งปาออมจะเปนคนดูเอง ทั้งหมด” ลูกคามาจากที่ไหนบาง? “ลูกคา สวน ใหญ มา จาก กรุงเทพฯ ตรัง พัทยา บาง อีสานบาง พิษณุโลกก็มี แตลูกคาหลักจริงๆ คือสวนจตุจกั ร ประมาณ 5-6 เจา สั่งประมาณ 300 ใบ เราบุผาดานใน อยางเดียว สวนเขาจะไปใสลายกระเปาเอง” ฉันมองกองกระเปาสานจากผักตบชวาที่สานเปนรูป และบุผาดานในรอสงลูกคาเรียบรอย แลวคิดตอไปอีกวาใน สถานะหนึ่ง บานของปาออมไมตางจากศูนยกลางในการ กระจายสินคาจากกลุมแมบานในหมู 3 ซึ่งรับออเดอร ทำกระเปาจากปาออมไปทำที่บาน โดยมีการนัดวันสง ทุกวันเสาร ไมใหเกินบายสอง “สมาชิก ทุกวัน นี้ มีรอยกวา คน ซึ่ง ใน จำนวน นี้ ไม ได

100 ÇѧËÅØÁ

สานกระเปาอยางเดียว มีแบงหนาที่ไปเก็บผักตบชวาดวย ราวๆ 20 คน ซึง่ กลุม ทีเก็ ่ บผักก็ไมไดขายใหเราอยางเดียว จะมีการเก็บไวขายใหกับที่อื่นที่มารับซื้อดวย” กระเปาปาออมมีอายุใชงาน 5 ปขึน้ ไป มีความเหนียว และทนทานเปนพิเศษ ชนิดเด็กซนๆ อยางหลานปาออมที่ เปนลูกมือ กระโดดขึ้นไปทับ เหยียบยังไมเปนไร “วิธีเย็บยังใชมือ เพราะแข็งแรงทนทานกวาเย็บดวย จักร สวนเนื้อผาดานในซื้อจากทางเหนือบาง พาหุรัดบาง แตก็มีบางคนที่นำผาของเขามาเอง นำไปใสยี่หอเอง” ทำไมปาออมถึงไมทำแบรนดเปนของตัวเองเพื่อเพิ่ม มูลคาใหกับกระเปาผักตบชวา คำตอบอาจไมใชแคความ

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ 101

พอเพียง แตเพราะทุกวันนีเอา ้ แคการทำกระเปาทีป่ าออม เรียกมันวางานเสริมเพียงอยางเดียวก็เลี้ยงตัวในระดับพอ อยูไดแลว มิเพียงแตหัวเรือหลักอยางปาออม บางคนในกลุมยัง สามารถเลี้ยงตัวดวยการทำกระเปาเพียงอยางเดียว โดย ไมพึ่งรายไดหลักจากการทำเกษตรเลย “กอนจะรับออเดอร เราตองถามเขากอนวาเขาอยาก ได เทา ไหร เพราะ เรา ไม ได ไป กด ราคา เขา พอ เขา บอก ราคามา เราก็เอาไปบอกลูกคาตออีกที ถาลูกคาวาแพงไป เราก็กลับมาบอกเขา แลวแตชาวบาน ตางคนตางพอใจ” ไมคิดวาควรพักบาง? “มันเหงา ทำอยางนี้มันไดคุย ไดสัมผัสกับชาวบาน ทุกวันเสารจะไดเจอกันแลว คนจะเต็มหนาบาน เราก็ พรอมจายเงิน เขาก็บอกวาอยาเพิ่งเลิกนะ บางคนก็บอก ลูกยังไมจบ ไมรลู​ู กจบไปกี่รุนแลว (หัวเราะ) บางครั้งเราก็ เบื่อนะ แตทำไงได เราทำมา 20 กวาปแลว แตตอนนี้ปา ก็เริ่มมองถึงการพักบางแลวละ เริ่มทำสวนบางแลว ปลูก กลวย ปลูกมะนาว มันงาย คือมีทุกอยาง ถาเขาไปในสวน มีพริก มีมะพราว แตไมเยอะนะ อยางละนิดละหนอย ตาม ประสาคนแกนะ เชาๆ ตื่นมาก็เขาสวน” “ปาเปนลูกชาวสวนธรรมดา แตเขากับคนไดทุกระดับ นะ ตัง้ แตคุณหญิงยันนายกฯ คนใหญคนโตเขาก็ดีนะ ก็ชม

102 ÇѧËÅØÁ

เราวางานแบบนีแม ้ แตคุณหญิงคุณนายอยางฉันยังทำไมได เราฟงก็ภูมิใจนะ” นอก จาก ความ ภู มิ ใ จ ที่ ได จาก การ ที่ คน อี ก ระดั บ ไมสามารถ สราง ชิ้น งาน ใน แบบ ที่ คน ระดับ ปา ออม และ ชาวบานในหมู 3 ทำได กระนั้นใชวาปาออมจะไมเคย ไดรับกอนอิฐ “โดน เขา ดูถูก ก็ เคย มา แลว ตอน ออก จาก บาน เรา ก็ แตงตัวธรรมดาไปขาย หิ้วตะกราพรอมกับสมโอแกวไป แตพอพักเที่ยงเทานั้นแหละ ขายหมดเกลี้ยง ในกระเปา มีเงินเต็มเอี้ยด” เลาไปพรอมกับหัวเราะ ดูเหมือนวันคืนทีเคย ่ โดนดูถกู จะกลายเปนเพียงเรื่องขำขันในสายตาหญิงชรานางหนึ่ง ไปแลว แตวันคืนในการเดินทางเพือ่ ทำใหกระเปาสานจาก ผักตบชวาเปนทีรู่ จักยังกระจางชัด “เมื่ อ ก อ น นี้ ไป ขาย ของ ต อ ง นอน กั บ ดิ น กั บ ทราย ครั้งหนึ่ง เคย ไป ขาย ที่ มหาวิทยาลัย แม โจ กลาง คืน นอน ไดยินเสียงปลวกมากินกระเปาเรากรวบๆๆ ตื่นเชามากน กระเปาเปนรูโหว ขาดทุนเลย” แลวเดินสายแบบนั้น คนที่บานไมวาเอา? ปาออมหัวเราะกับคำถาม กอนตอบ “บานปานี่ไมมีปญหาครอบครัว เราอยากไปไหนก็ไป เขาไมหวง เขารูวาแมเขาไมไดเกเรที่ไหนนะ”

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ 103

แตทุกสิ่งทุกอยางเมื่อมีวันคืนที่เคยรุงโรจนก็ยอมมี วันโรยรา “เมื่ อ ก อ น ภรรยา ผู ว า ฯ คุ ณ หญิ ง คุ ณ นาย ก็ มา ซื้ อ กระเปาเรา ไปชวยตามงานกาชาด แตเดีย๋ วนีพวก ้ คุณนาย เขาไมคอยมองแลว” คิดวากระเปาของปาออมจะไปไดนานไหม ? “นาจะอีกนานนะ อยางที่ตลาดนัดจตุจักรสงทีเปน รถสิบลอ พวกฝรั่งก็มาซื้อเยอะ เราก็ขายได มีครั้งหนึ่ง เคยโดนโกงคากระเปาทีเปนแสน สงของแลวแตไมไดเงิน เขาเอารถมารับกระเปาเราไปแลวก็เงียบหายไปเลย ปาก็ ไมอยากติดใจเอาความนะ ก็แคคิดวาเขาทำอะไรก็ไดกับ เขา เพราะเขาโกงชาวบานนีนะ ่ เงินแสนนีป่ าตองไปกู ธอส. มาลงทุน แตก็ไมอยากคิดมากแลว” ๏

¨Ò¡ÁÑ´¿Ò§ ÊÙ‹¼ÅÔ Àѳ± ӺŠจาก อดีต ขาราชการ บำนาญ กรม ปศุสัตว สั่งสม ความ รู ดานการเกษตรครอบคลุมในทุกดาน เรียนรูจากสิ่งของภายในชุมชน เรียนรูจากกองฟางและ หญาแหง นำเชือกปอเฮที่ใชสำหรับมัดฟางและหญาแหง สำหรับสัตวในยามขาดแคลนมาทำเปน ผลิตภัณฑตางๆ เพื่อสรางอาชีพใหกับกลุมแมบานในหมู 2 ตำบลวังหลุม “แรกเริ่มเรามาจากกลุม ผักตบชวากอน ทีนี้เราก็มา สังเกตเชือกปอที่เขาทิ้งแลว เชือกปอที่ชาวนาเขาใชมัด กองฟางอะไรพวกนี้ วามันคลายๆ กับผักตบชวา เราก็ ลองเอามานั่งทำกระเปากอน ทำเสร็จแลวเราก็ลองใชใน หมูเพื่อนๆ กอน พอเห็นวามันใชไดดี เราก็เลยลองขาย กันเองในชุมชน”

¨ÃÃÂÒ àǪÇÔ¹ÔÊ

106 ÇѧËÅØÁ

ดวย ความ ที่ ตองการ ใช เวลา วาง หลัง เกษียณ ให เกิด ประโยชนขึ้นมากอนในเบื้องแรก แตหลังจากการสังเกต เชือกปอที่ใชแลวทิ้งตามยุง ตามทุงนาในละแวกบานหมู 2 ปาจรรยาและกลุมเพื่อนเมื่อแรกกอตั้งจึงนำความรูที่ มีจากกลุม ผักตบชวาของปาออมนำไปตอยอดจนมาเปน ผลิตภัณฑจักสานดวยเชือกปอเฮ ดวยสงสัย ฉันถาม ปอเฮมาจากอะไร ? “ก็มาจากเชือกปอ สวนคำวาเฮ เปนภาษาทองถิ่น มาจากแหง ก็พวกหญาแหงที่ชาวนาเขาใชเชือกปอมามัด นั่นแหละ” เมือ่ เริม่ มีคนรูจ กั จากการออกรานขายกันเองในชุมชน หมู 2 กระทัง่ เจาหนาทีจาก ่ พัฒนาชุมชนเขามาชวยสงเสริม ทัง้ ในดานเงินทุน และวัตถุดบิ รวมถึงการออกแบบขึน้ ลาย ตางๆ ในทีส่ ดุ กระเปาสานปอเฮก็เริม่ แพรหลายออกไปทัง้ ตำบล จนไปสูทั้งอำเภอ จนไปสูรางวัลระดับสี่ดาวในป 2549 ตามโครงการสุดยอดหนึ่งตำบลหนึ่งผลิตภัณฑ ปาจรรยาและกลุม แมบานหมู 2 รับแนวคิดจากพัฒนา ชุมชนที่ชวยกลุมมาตั้งแตเริ่มตั้งไขในเรื่องการระดมทุน การจัดสรรปนหุนระหวางสมาชิกในกลุม เพื่อใหมีรายได ชวยหนุนเสริมจากอาชีพหลักคือการทำเกษตรอีกตอหนึ่ง “เราระดมหุนละ 50 บาท แรกๆ มีเงินหมุนเวียนใน กลุม ประมาณ 4,000 บาท กระทัง่ อบต. เขามาสนับสนุน

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ 107

ใหเงินหมุนเวียน ใหวัสดุ ทุกวันนี้เรามีเงินทุนหมุนเวียน กวา 40,000” บาท ๏

ÅÒáÅŒÇ... ÇѧËÅØÁ

บรรยากาศยามบายโรยตัวลงมาพรอม ดวยเมฆครึม้ ตัง้ เคา คุณนกพาฉันกลับ มา สง ยัง บาน ของ พี่ สังวร อีก ครั้ง เพื่อ เก็บ กระเปา เตรียม เดิน ทาง สู จังหวัด ตอไป เปนการการเดินทางเพื่อเรียนรู ถึง วิถี ชีวิต ผูคน ใน พื้นที่ แหง ความ สุข ที่กระจายไปทั่วประเทศดวยพื้นฐาน แนวคิ ด ที่ ม า จาก พื้ น เพ ดั้ ง เดิ ม ของ ชาวบานแตละพื้นที่เอง รอเพียงวาพืน้ ทีไหน ่ หมูบ า นใดจะ เรียนรูที จะ ่ กลับไปหารากเหงาของตน ไดมากกวากัน คน ที่ วั ง หลุ ม ได เรี ย น รู แล ว จาก บท เรียน ที่มา จาก ประสบการณ ตรง ของพวกเขา จากการใชสารเคมีเพื่อ เรงผลผลิตที่นำไปสูวงจรการเปนหนี้ ป ญ หา เรื่ อ ง สุ ข ภาพ และ รวม ถึ ง ความสุขที่เคยแตมองเห็นอยูลิบๆ กอนลาจาก ฉันเก็บภาพของผูค น ที่รวมเดินทางครั้งหนึ่งกับฉันไวดวย กลอง แต เรื่อง ราว ของ พวก เขา ฉัน เก็บไวในใจ ๏

ÀÒ¾àÅ‹ÒàÃ×èͧ

ÇÑ´¾Ãкҷà¢ÒÃÇ¡ ทางเขาวัดอยูไม  หางจากทีท่ ำการองคการบริหารสวน ตำบล วังหลุม ภายในวัด มี พระพุทธบาท จำลอง ตั้ง อยู บนยอดเขารวก หากตองการเดินขึ้นสักการะ ควรติดตอ เจาหนาที่ภายในวัดเสียกอน เพราะเสนทางขึ้นคอนขาง ลำบาก

¾Ô¾Ô¸Àѳ±ÇѧËÅØÁ ตัง้ อยูภายใน  ศูนยเรียนรูภู มปิ ญ  ญาไทย องคการบริหาร สวนตำบลวังหลุม จัดเก็บขาวของเครื่องมือเครื่องใชของ ชาววังหลุม อายุเกาแกนับรอยป

¤ÇÒÁà¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§ ÃÐËÇ‹Ò§ÇѧËÅØÁ ¡ÑºÊ§¤ÃÒÁâÅ¡ ¤ÃÑ駷Õè 2

จากความเชื่อของผูคนในวังหลุมถึงที่มาที่ไปของชื่อตำบล ซึ่งคาดวานาจะมีที่มาจากสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 นั้น มีประวัตของ ิ อำเภอทับคลอ ซึง่ เคยเปนทีตั่ ง้ เดิมของตำบล วังหลุมมากอน และสอดคลองกับเรือ่ งราวแบบปากตอปาก ของชาวบานไมนอย กลาว คือ ขณะ ที่ ชาว บาน ใน วัง หลุม เชื่อ วา ใน สมัย สงครามมหาเอเชียบูรพานัน้ ทหารญีป่ นุ ไดเดินทัพนำเชลย แรงงานผานมาถึงจังหวัดพิจติ รเพือ่ จะมุง ไปยังกาญจนบุรี แลวไขปา ไดคราชีวติ แรงงานไปเสียหลายคน ทหารญีป่ นุ จึง รีบรอนหาทีฝ่ งศพอยางเรงดวน จนรถขนศพไปติดหลมอยู บริเวณชายปา ซึง่ เปนทีตั่ ง้ ของบานหมู 4 ในปจจุบนั ทหาร ญี่ปุนจึงฝงศพเชลยไว ‘หลม’ จึงเลยกลายมาเปน ‘หลุม’ ในที่สุด สวนประวัติอำเภอ ทับคลอ ซึ่งตั้งอยูไมไกลนักจาก ตำบลวังหลุมนั้น เดิมชื่อ ‘บานตะครอ’ มาจากการที่มี ตนตะครอขึน้ มากในพืน้ ที่ สวนทับมาจากความหมายทีพ่ กั ริมทาง แรกๆ เรียกบานทับตะครอ ตอมาเรียกเพี้ยนไป เหลือเพียง ‘บานทับคลอ’ ในชวงสมัยสงครามมหาเอเชียบูรพา หลังกองทัพญีป่ นุ

116 ÇѧËÅØÁ

ไดเดินทัพเขาสูประเทศไทย  ในวันที่ 8 ธันวาคม 2484 และ จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในขณะนั้นไดมี คำสัง่ ใหทหารไทยหยุดยิง ยินยอมใหกองทัพญีป่ นุ เดินทัพ ผานประเทศไปยังพมาได และดวยผลของการตัดสินใจเชนนั้น กรุงเทพฯ และ สถาน ที่ สำคั ญ จึ ง เผชิ ญ การ ทิ้ ง ระเบิ ด อย า ง หนั ก จาก เครื่องบินคายสัมพันธมิตร จนจอมพล ป. มีมติใหทำการ ยายเมืองหลวงไปยังจังหวัดเพชรบูรณ แตมตินีไม ้ ผานการ พิจารณาของรัฐสภา สงผลตอเนือ่ งใหจอมพล ป. หลุดจาก ตำแหนงนายกรัฐมนตรีในที่สุด ทวา มติ นั้น ทำให พื้นที่ บาน ตะพานหิน และ ทับ ค ลอ ซึ่ง อยู ไม ไกล นัก จาก จังหวัด เพชรบูรณ ได รับ การ พัฒนา ถึงขนาดมีการสรางโรงแรมและรานคาขึ้นมารองรับ แม มติยายเมืองหลวงจะถูกตีตกไป แตการพัฒนายังคงดำเนิน อยางตอเนื่องมาจนถึงปจจุบัน ๏

Êѧࢻ»ÃÐÇÑ Ô ÓºÅÇѧËÅØÁ ตำบลวังหลุมมีประวัติความเปนมายาวนานกวา 100 ป ตามคำบอกเลาของผูเฒ  าผูแก  รวมถึงเอกสารในชุมชน โดย ชาวบานจากสุพรรณบุรีและสระบุรีเปนพวกแรกที่อพยพ มาตัง้ รกรากสมัยทีพื่ น้ ทีโดย ่ รอบยังคงเปนปารกชัฏ มีพืน้ ที่ ทั้งหมด 35,413 ไร หรือ 56.66 ตารางกิโลเมตร มีเนื้อที่ ทำการเกษตรทั้งหมดประมาณ 30,541 ไร

·Õè Ñé§ อยูหางจากอำเภอตะพานหินทางทิศตะวันออก ตาม ถนนสายตะพานหิน-เพชรบูรณ ประมาณ 12 กิโลเมตร มีหมูบานทั้งสิ้น 10 หมูบาน ดังนี้ หมู 1 บานหนองไผลอม หมู 2 บานวังหลุม หมู 3 บานวังหลุม หมู 4 บานวังหลุม หมู 5 บานเขารวก หมู 6 บานเนินทราย หมู 7 บานคลองขุด หมู 8 บานเขาบรเพ็ด หมู 9 บานวังหลุมใต หมู 10 บานหัวฝาย

¢ŒÍÁÙÅ»ÃЪҡà จำนวนครัวเรือน 1,999 ครัวเรือน จำนวนประชากร 7,113 คน เพศชาย 3,470 คน เพศหญิง 3,643 คน

120 ÇѧËÅØÁ

¢ŒÍÁÙÅ´ŒÒ¹¡ÒÃÈÖ¡ÉÒ ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก จำนวน 4 แหง ศูนยพัฒนาเด็กเล็กบานวังหลุม ศูนยพัฒนาเด็กเล็กบานเนินทราย ศูนยพัฒนาเด็กเล็กบาน เขาบรเพ็ด ศูนยพัฒนาเด็กเล็กวัดสัตตวนาราม โรงเรียนประถมศึกษา จำนวน 4 แหง โรงเรียนชุมชนวังหลุมวิทยาคาร โรงเรียนวัดเขารวก โรงเรียนวัดสัตตวนาราม โรงเรียนบานเนินทราย โรงเรียนระดับมัธยมศึกษา (ขยายโอกาส) จำนวน 2 แหง โรงเรียนชุมชนวังหลุมวิทยาคาร โรงเรียนบานเนินทราย ที่อานหนังสือพิมพหมูบาน จำนวน 10 แหง

¢ŒÍÁÙÅ´ŒÒ¹ÊÒ¸ÒóÊØ¢ มีหนวยงานบริการดานสาธารณสุข 2 แหง รพ.สต.วังหลุม ตั้งอยูที่ หมู 9 บานวังหลุมใต รพ.สต.บานเขารวก ตั้งอยูที่ หมู 5 บานเขารวก

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ 121

ʶҹ·Õ跋ͧà·ÕèÂÇÊÓ¤ÑÞ วัดพระบาทเขารวก มีประเพณีตักบาตรเทโวคลายคลึง กับพิธที​ี สระบุ ่ รี มีการจัดงานรำลึกหลวงปูโง  น โสรโย ทุกวัน ขึ้น 15 เดือน 3 ภายในวัดมีพระพุทธวิโมกข และรอย พระพุทธบาทจำลองบนยอดเขารวก

¡ÒÃà´Ô¹·Ò§ÁÒÂѧ ÓºÅÇѧËÅØÁ จากรถตู ที่บริเวณใต ทางดวน อนุสาวรียชัยสมรภูมิ สายพิจิตร-ทับคลอ คาโดยสาร 250 บาท

âÎÁÊà  ติ ด ต อ ที่ ท ำการ องค ก าร บริ ห าร ส ว น ตำบล วั ง หลุ ม โทร. 056-641-995

122 ÇѧËÅØÁ

Ãкº/áËÅ‹§àÃÕ¹ÃÙŒ 1. » การบริหารจัดการตำบลแบบพอเพียง

สงเสริมการพึ่งพาตนเอง » ศูนยรับคำปรึกษาดานกฎหมาย » การจัดทำแผนแมบทชุมชน » สภาองคกรชุมชน

2. » กลุมออมทรัพยแมบานเกษตรเนินทราย » กลุม  ออมทรัพยเพื่อการผลิต บานเขา

บอระเพ็ด » กลุมออมทรัพย อสม. บานวังหลุม

3. » ศูนยการเรียนรูเกษตรอินทรียชีวภาพ » ศูนยการเรียนรูเกษตรปลอดสารน้ำสม

ควันไม » ศูนยการเรียนรูเกษตรอินทรียการทำปุย ไสเดือน

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ 123

» ศูนยการเรียนรูปุยอินทรียอัดเม็ด

บานเนินทราย » ศูนยการเรียนรูการปรับปรุงคุณภาพดินและ อนุรักษดิน » ศูนยการเรียนรูเกษตรตนแบบเพื่อการพึ่งพา ตนเอง » ศูนยการเรียนรูเทคโนโลยีชีวภาพการเกษตร

4. » ศูนยการเรียนรูพลังงานทดแทน » ฐานเรียนรูการคัดแยกขยะ

5. » » » » »

กลุมปนชีวิต ปนรายได กลุมแมบานละมุนละมัย กลุมจักสานปอเฮ กลุมสมุนไพรทรายแกว กลุมทำน้ำยาอเนกประสงค

6. » ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก หมู 8

124 ÇѧËÅØÁ

» ศูนยถายทอดภูมิปญญาไทย ตำบลวังหลุม » ศูนยการเรียนรูวิถีชุมชนสมุนไพรชาวบาน » ศูนยการเรียนรูปราชญเศรษฐกิจพอเพียง

7. » » » »

อสม. จิตอาสา ชมรมสรางสุขภาพตำบลวังหลุม ชมรมจักรยานตำบลวังหลุม กองทุนหลักประกันสุขภาพ

8. » ชมรมแพทยแผนไทย หมูที่ 5 » ประเพณีตักบาตรเทโว » แหลงทองเทีย่ ววัดพระพุทธบาทเขารวก

¹Ô¸Ô ¹Ô¸ÔÇÕáØÅ 125

à¾Å§ÈÑ¡ÂÀÒ¾ªØÁª¹ คำรอง-ทำนองวสุ หาวหาญ เรียบเรียงดนตรีศราวุช ทุงขี้เหล็ก ขับรองโดยฟางแกว พิชญาภา, ศราวุธ ทุงขี้เหล็ก, สมชาย ตรุพิมาย

หนึ่งสมองสองมือที่มี รวมเปนหลายความคิดดีๆ ออกมา ยืนตรงนี้ ทำเพื่อเมืองไทยดวยกัน ไมวาจะอยูที ไ่ หน เราเปนคนไทยเปย มความสามารถ เปน กำลังของประเทศชาติ พัฒนาบานเมืองกาวไกล เปนคนเหนือ อีสาน กลางใต ก็รักเมืองไทยดวยกันทัง้ นัน้ สรอย

อยูชนบทหางไกล ทำนาทำไร พอเพียงเลี้ยงตัว ใชชุมชน ดูแลครอบครัว ใชครอบครัวดูแลชุมชน ปูพื้นฐานจากหมูบาน ตำบล สรางแปลงเมืองไทยใหนาอยูดังฝน

ชุมชนทองถิน่ บานเรา เรียนรูร วมกันเพือ่ การพัฒนา ชุมชน ทองถิ่นบานเรา เรียนรูรวมกันชวยกันพัฒนา อยูตามเมืองใหญเมืองหลวง หัวใจทุกดวงซอนไฟมุงมั่น กาวออกมาจากรั้วที่กั้นจับมือกันทำเพื่อเมืองไทย คนละมือ สองมือคือน้ำใจ โอบกอดชุมชนไวดวยความสุขยืนนาน หนึ่งสมองสองมือที่มี รวมเปนหลายความคิดดีๆ ออกมา ยืนตรงนี้ ทำเพื่อเมืองไทยดวยกัน

...

www.punsook.org