18 minute read

I Gdé Dharna

dasa tali dogén

Nuju Redité semengan sawetara pukul sia,

Advertisement

disubané kurenan tiangé suud nyampat di

kamar lan di térasé, tiang ngalih-alihan

buku di rak bukuné. Dadi uli ibi sanja tiang

dot makita buin memaca riwayat hidupné Bapak

Ketut Nadha Sang Perintis pérs di Bali ento,

utama di wewidangan pérs, turmaning sutindih

ngajegang persatuan lan kesatuan bangsa di

kuuban Negara Kesatuan RI ané medasar

Pancasila lan UUD 1945.

Disubané buku ané kirimanga tekén nyaman tiangé Widminarko tepuk, lantas tiang negak di téras umahé, sinambi nyedédég di korsi tiingé sambilang nginyah. Kebit-kebitang tiang lembaran bukuné ento. Disubané nganteg di halaman ix, ada tulisan ané mamurda “Sekelumit Perjuangan Wartawan di Bali” baduur tulisané kapasang fotoné Bapak Ketut Nadha tahun 1944. Bapak Ketut lebar ngenjek dina Sukra, 5 Januari 2001 di yusané 76 warsa. Suba pitung tiban jani. Uli mayusa 17 tiban dané suba megaé dadi wartawan Bali Shimbun pimpinan Jepang. Disedekan kalangan tiang memaca, saget ada motor roda dua marérén di malun umah tiangé. Uli selagan pot bungané tiang negarang nalektekang anaké ento. Ia mapenganggo adat. Maudeng batik, bajunné madasar barak nguda makotak-kotak tangi. Peliatné kateras umah tiangé. Tatakehan tiangé pastika anak lakar ngundang. Tiang tusing kingetan gati ben, nyén kadén anaké ento. Nyaru-nyaru tiang buin memaca.

“Om Swastyastu Pak.”

Cara tengkejut tiang bangun tur nyanggra panganjalinné.

“Om Swastyastu. Ngiring malinggih.” Sada kenyem tiang nundén tamiyuné ento negak. Tegak tiangé mapapas. Lantas tiang nyapa,

“Dados nembénin Pak, napi wénten buat, manawi sida tiang ngawantu?”

Tamiyuné makenyem nyautin panyapan tiangé.

“Bapak musti engsap tekén tiang. Tiang uli Banjar Lebah Désa Banyuning, mantuna tekén Nyoman Suléndra, Véteran Pejuangé uli Penglatan. Dugas masan partainé, tiang bareng dadi sekeha koor Marhaéné di Penglatan. Kadén Bapak ané pepes ngelatih.”

Tiang masi kenyem nyautin.

“Ooo.., mantuna tekén Bli Nyoman Suléndra? Bes liuné, buina suba makelo ento dija tiang inget. Men kénkén matuané enu nyidaang ngedengang pencakné cara imalu?”

“Suba tusing nyidaang kija matuan tiangé Pak. Uling telung tiban suba lemet awakné asibak Pak.” Ia

nerangang. Sautin tiang buin sinambi makedékan.

“Kudiang men suba tua ngagen bayu gedé, buin nyuwang kurenan bajang.” Ia bareng masi kedék. Suba kéto tiang nyambung matakon.

“Yé... kadong ngaliwat joh nyanan, tiang kondén matakon, nyén adané, akuda suba ada sentana, apa gaginané?”

Éncol ia masaut. “Adan tiangé Nyoman Sada. Pianak tiangé patpat. Ané paling keliha ajak madénné muwani, nyoman lan ketutné luh Pak. Gaginan tiangé dadi tukang kayu lan batu. Gedung DPRD Buléléng ento tiang bareng ngarap.”

Ya mara pegat omongné I Nyoman, teka lantas kurenan tiangé ngaba pasuguh marupa kopi susu ABC lan biyu gedang makukus apiring. I Nyoman éncol nyapa kurenan tiangé.

“Bih, tiang ngarepotin ibu?”

Kurenan tiangé nyautin, “Tan sapunapi, kanggéang wantah kopi lan pisang kémawon. Rarisang!”

“Suksma pisan Ibu, jagi tunas tiang suguhané.”

“Rarisangi,” masaut kurenan tiangé sinambi makalah.

Manik Sudra

Tingalin tiang santep pesan I Nyoman nginem kopi tur naar biyu. Kabarengin tiang répotné ia. Suud naar biyu tur nginem kopi, I Nyoman mesuang roko.Tiang tanjéna. Sakéwala tiang nolak sawiréh tusing demen maroko.

Sambilanga keprus-keprus maroko I Nyoman mamunyi, “Pak Dé, tiang pencinta setia siaran anjangsana véteran pejuangé di RRI. Disamping tiang mula demen tekén lagu-lagu keroncong, ané pinih utama ulian ban tiang ningehang siarané ento, tiang dadi nawang riwayat hidup para pahlawan putra Baliné ané gugur di ranang gana dugas révolusiné, buka Bapak I Gusti Ngurah Rai, I Gusti Ngurah Putu Wisnu, I Gusti Bagus Sugianyar, Bapak Nengah Metra lan Bapak I Gedé Muka Pandan. Tiang masi nawang satuwan perang puputané di Marga tanggal 20 Nopémber 1946. Kéto masi tiang nawang pamargin rombongan Pak Rainé long march ka Gunung

Agung. Ané ngalangenin pesan di selagselag liun pertempurané di Bali, siaté di Tanah Aron ané paling nyedihin. Limang dina 600 prajurit pemuda pejuangé masiat ngalawan serdadu Belandané, tusing daaran lan tanpa nginem yéh. Suba kéto sumangdénnya sida lepas uli kurungan musuh, Pak Rai merintahang sumangdén para Prajurité ngaragas abing Gunug Agungé. Aget Ida Sang Hyang Widhi suwéca, mapaica pangayoman, sida selamat ajaka makejang.”

Tiang anggut-anggut tur nimpalin satuwané I Nyoman.

“Kéto suba kéweh tur sengsaran para pahlawan lan pejuangé ngarebut kemerdékaan ané jani idéwék ngerasanin.”

I Nyoman buin nyemak biyuné ané enu dadua di piringé. Disubanné telah biyuné siupina kopi ané liunan tandekanné. Suba ada duang jam I Nyoman matamiyu, kondén masi tiang nawang apa sujatinné tatujoné nekain déwék tiangé.

Disedekan tiang makeneh kéto, I Nyoman buin mamunyi.

“Dugas siaran Bapaké di Budané ané suba léwat, bengong tiang ngenehang satuwan Bapaké ané warahanga olih Bapak Gedé Prama, indik manusia modérnné ané setata ngarasaang pipisé ento ané pinih utamana di guminé. Sakéwala Bapak terus nerangang yan bagiané tusing mawit uli pipis. Tiang setuju pesan Pak.”

I Nyoman nutugang nginem tandekan kopiné. Suud ngejang gelas lantur ngomong, “Tusing asén tiang, dadi papatan tiang suba naar biyu.”

Sinambi kenyir tiang mesaut. “Tiang kendel pesan yan tamiyuné nyak buka Nyoman.”

Ya mara tiang suud ngomong kéto, lantas I Nyoman nyambung “Kéné Pak Dé, tekan tiangé mai napak tekén Bapak, tusing lén, tiang ngidih pesan legan Bapak, sumangdénnya sida ngawantu tiang marupa pipis, apemelian kitakan telung atus, sawiréh jani tiang sedeng menain sanggah.”

Ya pegat omongné, gangsar tiang nyautin, “Ampura nah Man, Nyoman ulesné suba nawang hidup Bapaké bantas nagokang pensiunan pegawai cenik. Kalingké pipis anggon ngawantu timpal, dikénkéné bapak paling masi nyilih pipis. Aksamayang bapak Nyoman.” Halus tiang mesuang munyi.

“Lamun kéto Pak, bang ja tiang ngidih pipis dasa tali rupiah dogén, anggon meliang lengis motoré.”

Ngencolang tiang mulian ngidih pipis dasa tali tekén kurenan tiangé. Suba kéto enjuhin tiang pipisé ento I Nyoman. Buin kesepné magerung suba munyi montorné. Tiang bengong di téras umahé.

Singaraja, 5 Januari 2008

Catetan: Kaambil saking cakepan sané mamurda Dasa Tali Dogén kakawian I Gdé Dharna

Adat miwah Agama Hinduné ring Bali satmaka dwi tunggal sané pakilitan

ipuné tan wenang pinasah, ri antuk jiwa pramanan adaté ring Bali wantah

Agama Hinduné. Punika sané ngawinang katah para janané sané tan uning

minaang adat miwah agamané.

basa bali, dija titiang ngruruh malih

Yéning i raga urati, kasujatian ipun macihna pisan pabinaan adat kalawan Agama Hinduné. Adaté punika mawates ring kuub wewidangan (wilayah tertentu), kakardi olih manusa tur dados kaobah yéning sampun tan manut ring aab jagat. Wimban ipun, wénten Adat Sasak, Adat Jawi, Adat Bali.

Agama tan kawatesin antuk kuub wewidangan (universal), tan kakardi olih manusa, ri antuk agamané punika wantah wakyan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, tur tan wenang kaobah ri antuk sampun kabaos rta. Wimban ipun, Agama Hindu, Islam, Protéstan, Katolik, Budha sané sinebar ring sawewengkon manusa pada, tan kawatesin kuub wewidangan.

Adat Bali inggih punika saluir parisolah manusa Bali sané kalaksanaang sakéng riin tur kantun katampénin ngantos mangkin. Ri antuk jagaté mangkin kabaos “awor tan patepi” (globalisasi), punika sané ngawinang embahan adaté sakéng dura jagat Bali katah masual masuksuk ngranjing ka Bali. Sané mangkin sampun akéh kapanggih, yéning wénten sinalih tunggil sameton Hindu ring Bali kalayusekaran, i raga sering mangguhin “karangan bunga” sané madaging sesuratan: “Ikul berduka cita atas meninggalnya si Anu. Semoga arwahnya diterima di sisi-Nya.”

Tan kawara yéning “karangan bunga”-né punika sareng ngraménin Adat Baliné, kémawon lengkaran ipuné patut kagentosin antuk “Mogi amor ring Acintya”. Napi mawinan, ri antuk munggah ring Tatwa Hindu, Ida Sang Hyang Atma, yéning matilar sakéng pramana, Ida jagi masikian ring Ida Sang Hyang Eka Atma, Sang Hyang Widhi Wasa. Ten magenah ring samping Ida.

Jagat Baliné kasub pisan ring dura negara. Kocap wénten wong dura negara mapitakén. “Indonésiané punika dijanan sakéng Bali?” Yukti, sané ngranaang Baliné kasub wantah kekalih, inggih punika “pemandangan alam” ipuné miwah adat/ budayan ipuné. Yén pada telektekang mangkin, “pemandangan alam” Baliné sampun sayan tuna kaulangunan ipuné. Dumun kabaos ombak segara Baliné majéjér golér cara jangér ngigel. Mangkin sampun kébekan antuk leluu. Alas, carik, abing, dumun yukti kalintang ngulangunin, mangkin sampun kébekan katandurin beton. Gumatat-gumitité sané mastana ring abingé matilar sakéng irika, mawinan Baliné kécalan taksu.

Mangkin kantun masisa malih asiki, sané ngranaang Baliné kasub tur kantun nguripang “kepariwisataan”-é, inggih punika adat/budayané. Yén pradé ring Bali tan wénten badé, lembu, gong, sesolahan Bali, banten, msl., girin sayaga sareng sami Baliné kécalan Bali, “kepariwnsataan”-é jagi sayan samur. Mawali magegarapan mamacul? Tangané kadung sampun kedas. Cariké sampun sayan telas. Dija jagi ruruh malih?

Bengong titiang ring kawisésan budaya dura negarané sané sida marikosa para jana Baliné mangda satinut, tan mikayunin becik-kaon ipuné. Cingak, para istriné ka pasar negakin sepéda motor, macelana bawak. Cingak rambut anak istri macukur laki. Truna-trunané katah pisan uningan ring disco bandingang ring gambelan miwah sesolahan Bali. Katah pisan ciri-ciri budaya “luar”-é sané sampun presida marikosa budaya Baliné, mawasana budaya Baliné sayan rered, tur kapungkur wekas dija jagi ruruh malih.

Manik Sudra

Sinalih tunggil sakanikang budaya Bali inggih punika basa Baliné. Sané mangkin katah ton titiang alit-alité kaurukang mabasa Indonésia katimbang mabasa Bali olih yayah rénan ipuné. Kocap “meningkatkan status sosial”. Alit-alité mangkin wikanan ngucapang “daag, daag...” madaging “daag cup”, bandingang ngucapang “mapamit”. Ring paumahan yayah rénan ipuné setata mabasa Indonésia ring i cening. “Nak, sini makan. Sudah mandi belum? Jangan di sana bermain nanti ditepén sama bungsilnya.”

Wénten ucap sekadi puniki, “Gumi cara jani, dueg mabasa Bali sing nekaang pipis. Yén basa Inggris abedik bisa, sinah nekaang dollar. Wan dollar tu rangda, nekaang pipis. Batubulan go barong is nekaang dollar”.

Yukti jagat sekadi mangkin, wikan mabasa Bali ten ngrauhang jinah, sejabaning anaké sané wikan mabasa Bali sané karauhin toris sané mabudi malajah mabasa Bali.

Yén pradé ka pungkur wekas basa Baliné kalaliang, ten wénten sané urati ring basa Bali, mawesana basa Baliné punah, ngiring sareng sami sayaga nyantosang rered budaya Baliné. Yén sampun budaya Baliné rered, “kepariwisataan” Baliné sinah taler jagi rered. Yén sampun “kepariwisataan”-é rered, napi ruruha torisé ka Bali. Yén sampun kénten, ngeluer kawikanané mabasa Inggris ten jagi ngrauhang jinah, sejabaning politisi, birokrat, ilmuwan, miwah sapanunggilan ipuné. Jagi mawali mamacul ka carik? Jagi transmigrasi?

Basa Baliné kasub adiluhung pisan. Punika sané ngawinang basa Baliné kajarah “penjajah” Belanda, kasimpen ngantos mangkin ring Leiden. Kocap yén jagi malajah mabasa Bali sané becik, durusang lunga ka Leiden.

Ngiring kawitin mapunia mabasa Bali antuk ngicénin adan Bali ring i cening. Becikan rasan ipun anaké Bali maadan Somawati, Budapatni, Badrawada, Karlika, bandingang ring maadan Ni Putu Jénny Fransisca, Komang Vicky Fibrianti, Luh Gedé Désémbri. Wantah ten ja kawara, kémawon i riki galahé mautama mapunia ring basa Bali, ring adat budaya Bali, pamekas ring Bali duéné mangda ten kécalan kabalian ipuné. Yén pradé ical, dija tityang ngruruh malih?

kumangmang

Dugas suryané mara dauh telu. Panesé ngentak

entak. Langité kedas magelanaran. Di cariké

petaniné pada ramé magaé. Ada ané matekap, ada ané

nambah, ada nampadin pundukan, ada masih ané mresihin

telabah apang embahan yéhé nyak lancar. Mula jani

nedeng masan ngaek, nyerepekang lakar mamula padi.

Bébéké ané nedeng mataluh itep mesik nututin anaké

matekap utawi ngalih damekan di sisin telabahé.

Sampiné ané mara suud anggona matekap tegulanga di

telabahé apang maan ngetis lan ngamah padang. Rasa

seduk basang petaniné masih suba alah seluh. Nasiné

ané abaanga tekén kurenanné, yadiapin amung madarang

jukut lan gerang masih jaen. Apa buin ané mimbuh bé

siap. Wayan Dogol ngulahang nyelepang sampinné ka

kubunné, lantas baanga ngamah padang akranjang.

Ngénggalang ia mandus di pancoran telagané. Suud

mandus suar-suir ia mulih sawiréh sekaan bebotohé

lakar ngadaang tajén di kalangan Bedogolé batan

tiingé. Teked jumah dapetanga kurenanné mara pesan

majedug teka uli peken ngaba dagangan.

“T ut, béh kali jani mara teka uli peken. Pantesan tusing inget ngabaang beli nasi ka cariké. Kadén Tut Gég beli tusing seduk magaé di cariké? Sampiné dogén mara suud matekap baang beli ngamah. Jani i déwék teked jumah napetang bungut paoné nyem lan bungut kurenané bujuh mrusutang. Kalingké masedia nasi, yéh nyem tusing ada,” kéto raosné Wayan Dogol nelik mlototin kurenanné lantas ka loji lakar magenti panganggo.

“Nak suba ada, Beli,”

kéto pasautné Ketut Mungil ngénggalang ka paon ngejang padaganganné. Nyerepekang ia ngendihang api ngaé yéh anget, nyemak gelas ngracikang kopi, lantas mesuang babelanjanné uli sok padaganganné. Magenepan belina luiré baas, jukut, pindang, gerang, kopi, gula, lan basa-basa. Tusing engsap ia meli nasi akaputan kanggon kurenanné, apang ia tusing énggalan brangti pradéné ia sépanan suud nyakan. Saking lais daganganné ngranaang ia tusing nyidaang ngabaang kurenanné nasi ka cariké.

“Héé Tut, yén kali jani mara nyakan, kali kénkén i raga madaar? Apa basangé dadi isinin baan bungut bujuh lan andus mara makedus?” kéto raos kurenanné bangras macelig ka paon suba nyateg masalin panganggo. Maudeng gagopélan nyelet taji arimpi saha krépé misi siap kurungan pepadunné ané sakedas, godég drupa, jambul, bang kama, lan dimpil karo. Sujatinné siapé ento mula gelah Madé Geger. Ia amung dadi panyakapné ngeras dadi juru kurung lan pangabihné matajén. Magumana pesan ia ngocék siapné ento lakar nandingin bebotoh undangundangané uli kota apang payu matoh jutaan. Timpalné pada bebotohé masih ngaet lakar milu ngetohin ules lan pajuluk siapné ané saja pepadu.

“Bli, madaar anaké malu. Anak suba beliang tiang nasi gumanti anggon bli padidi. Tiang dadi nyanan durian yén nasiné suba lebeng. Tiang mrasa kasépan nyakan sawiréh dagangané mara pesan telah. Apa buin baas, uyah, lan darang nasiné jumah mula suba telah. Maih dong bli,” kéto raos kurenanné alus saha nyediaang piring lan kaputan nasiné.

“Péh, suba telaat. Yén luas matajén dedauhané tusing dadi lémpasin, apang nyak cocok tekén ules siapé, tawang? Yén unduk madaar dadi isinin nyanan ditu teked di tajén. Liu ada dagang nasi ané jaenan tekén ané belin nyai ento. Jani melahan baang beli gelar lakar anggon ngetohin siapé. Silih malu kembulané. Nyanan ulihanga di tekané, mimbuh bunganné lan bé cundang,” kéto raos kurenanné lantas ngungkabang sok padaganganné.

“Béh, da onyanga bli. Tumbén tiang maan madagang aji satus tali. Batinné amung cukup beliang baas ajakanan dogén. Mani apa anggon tiang nendak dagangan buin?” kéto pasaut kurenanné saha mrebutin dompétné. Nanging Yan Dogol suba ngemel pipisé.

“Araah, ngorta nyai pang liu. Suba orahang nyilih ajebos. Nyanan pasti ngukup,” kéto raos kurenanné nyelepan g pipisné ka kantongné lantas macuet pesu ka rurungé. Ketut Mungil bengong ngepes yéh mata tusing bani nungkasin. Takut yén kurenanné galak, nyagurin déwékné. Agol-agolanné mula patuh tekén bosné Madé Geger. Kadung biasa sabilang kalah matajén setata ia dadi sasaran maan tampélan, tendangan kurenanné. Di menangé masih dadi gaé, sawiréh biasanné pastika ia ajaka tekén bossné masadégan nganti punyah ngutah-utah. Yadiapin kéto sotaning dadi panyakap ia tusing bani piwal tekén Madé Geger. Takut yén cariké lakar cabuta utawi adepa tekén anak lénan.

Teked di pempatané dapetanga Madé Geger mara pesu uli umahné Mén Cukluk, baluan jegég nengah tuuh, tukang mindringang pipis, ngadaang ceki, lan dagang gantal.

“Kénkén Yan Dogol, melah seger siapé? Né suba alihang pipis duang juta anggon ngetohin. Jani liu ada bebotoh undangan uli kota teka,” kéto patakonné Madé Geger.

“Bééh, jani mula sedeng segera. Buina dinané mula déwasa ngadu siap sakedas. Nyanan ingetang ngelébang siapé apang uli kangin. Da pesan nganti masilur tongos.” Madé Geger makenyem natad kancut, nayog pajalané ngawangang tututina tekén Wayan Dogol natad krépé. Siapné busan-busan macekéh saking binalné. Teked di bucun semané nadak Madé Geger makita manyuh, lantas ia ngalih tongos di batan punyan lempuyaké ngrembun. Wayan Dogol majalan malunan. Suud manyuh ia ningeh ada anak makaukan uli beté. “Ih, Jro Botoh. Icang nyud milu matajén. Basang icangé seduk, hi hi hi.”

“Nyén jeroné, dadi ngomong sing ngenah gobané. Kénkénang ngajak?” Mara kéto raosné Madé Geger, sagét ngluluk uli beté tendas jelema, gundulné maong, giginné masih maong kajengat-kajengit. Matanné perok joh di tengah. Bolong cunguhné luér lan kupingné mabulu. Yén asledétan miribang cara pongpongan nyuhé ané suba tuh gaing. Gedénné ada amun nyuh daksinané. Makesiab masih Madé Geger tumbén nepukin tonya.

“Nah jro, jani singal icang. Ilidang di tengah jakété. Nyanan yén madaar ingetang ngesopin nasi mabé getih lan ati. Suud madaar mara dadi matoh. Yén satondén tajeg surya ané tujuhang icang ento ané menang. Nanging yén liwat tajeg surya ento ané kalah.”

“Nah, jani mara dauh telu. Teked di tajén ajaka nyen madaar. Awas yén nganti kalah jro kumangmang lakar pantigang tiang,” kéto raosné Madé Geger lantas nyangkol kumangmangé celepanga ka jakétné. Ngénggalang ia majalan nutug Yan Dogol. Teked di tajén ia ngojog dagang nasiné mesen nasi bé guling mimbuh bé getih ajak bé ati malablab.

“Béh, Beli Madé saja ngerti yén tiang tondén madaar jumah. Teka uli carik lantas mai apang tusing kasépan dedauhané magocékan. Nah tiang ngidih nasi lawar, mimbuh urutan lan tuak acékél. Yén ada langsaran bé guling masih dadi,” raosné nyolék dagangé. Masépan-sépan pada madaar sawiréh suba ada siap ané payu, membat di kalangané. Madé Geger tusing engsap mengkeb-mengkeb ngesopin kumangmangé bé ati lan bé getih. Suud

madaar ia makiles ngalih tongos negak di kalangané sisi kanginné. Liu bebotohé ané ngajakin metoh nanging tulakanga sawiréh ia lakar mucukang siapné padidi maluan apang seken menang kalahné. Sasubané duang seet, mara buin bebotohé nandingang siapé. Pepadunné Madé Geger maan tanding pada baret nglawan siap ijo gading duén bebotoh uli Badung. Mula pada pepadu, tohné saling tindihin nganti metoh telung juta rupiah. Madé Geger iseng nakonin kumangmangé uli batan sipahné, sada makisi-kisi.

“Hé Jero, encénlakar menang. Ané sakedas apa ané ijo gading?”

“Ané sakedas,” kéto pasautné makisi-kisi amung kadingehan Madé Geger dogén. Sasubané siapé léb di kalangané, pajulukné saja ngangobin. Saling gitik, saling tambungin ngami ngonyang lébléban. Para bebotohé masuryak saling embulang. Pamuputné dugasé léb di bawak, ané sakedas tusing maang buin macub. Mara léb langsung ngitik kanti ané ijo gading mati jalan pejang. Bebotohé ané menang masuryak, bebotoh Badungé saja kapesan. Ané kalah pada nyerahang pipis tohné tekén ané menang. Pada jujur, tusing ada ané mamirat. Uger lan

siman anaké matajén mula jujur lan satia tékén janji, yadiapin kalah. Wayan Dogol répot ngelésin taji, lantas nyelepang siapné ka krépéné. Bé cundangé tileh sawiréh tajiné ané manggo mula gelahné padidi. Pipis gelarné ané maan nyilih tekén kurenanné énggal celepanga ka bungselanné mimbuh atengah pamenangné apang tusing bakat tohanga buin. Kanggoanga ngetakang gelar pamenangné ané buin satus tali dogén. Madé Geger masih patuh. Ia makiles pesu ngajakin Yan Dogol ngingsanang siapné, saha ngulihang utangné sig Mén Cukluké, dagang gantalé jegég ngolér ané silihina pipis i tuni.

Rika Riyanti

“Béh, Beli Madé, nguda sagét ulihang. Anggon dogén malu. Nyén nawang nyanan ada panyanéh berat buin ngetohin siap lénan,” kéto raosné nyemita tan mari ngenjuhin lekesan lan arak asloki. Yan Dogol masih iri, milu nundikin, “Beli masih baang asloki.”

“Nah, depang kanggoang gegiringané ténénan dogén anggon gelar. Buina bebotoh undangané suba liunan mulih, pipisné kedas keduka tekén botohé dini ulian i sakedas,” kéto raosné Madé Geger lantas ka dagang bé gulingé meli bé ati lan getih. Nyaruang naar basé lan nyambal bé ati ia ngesopin i kumangmang saha ngusuhin gundulné ané maong.

Teked di kalangané Madé Geger lan Wayan Dogol maan ngetohin siap buin ping pat. Nanging lacur asing tohina setata kalah. Sabilang aseet siapé payu ia suba matakon tekéh jro kumangmang. Nanging mara tohina jag kalah, nganti gelarné telag litig.

“Béh Yan Dogol, yén kéné kalah dogén, melahan suud malu matajén. Gedeg pesan basangé uluk-uluka tekén i tendas maong ténénan,” raosné Madé Geger ngajakin l Dogol.

“Apa?! Tendas maong nyén orahang beli. Tiang sing ngcrti?” pasautné tandruh.

“Nah, jalan téh suba mulih. Tajéné suba nandes suung. Kanggoang mulih embung. Adénan ngalih ukupan nyanan sig Mén Cukluké inepin jumahné makalemah ha ha ha,” raosné Madé Geger nandan Yan Dogol ka tongosné Mén Cukluk, dagang gantalé jegég.

“Béh, kénkén dadi beli selidan makiles. Saking baat ngaba ukupan, apa kalah?”

“Apa ukupan? Jag telah litig, alah tidik méng buta. Sedeng melaha gelaré suba ulihang, yén sing kéto kayang bulun gelah luhé yén tohang masih bresih,” pasautné gedeg.

“Nah, mula kéto. Eda bas loba. Kanggoang pamenangné bé cundangé anggon rawon nyanan jumah. Dini kalah, sing tawang nyanan Pan Kobar maang agel, ngandang mantigang kunci, ngamatiang cina,” raosné Mén Cukluk saha ngenjuhin arak duang gelas.

“Saja buka raos Mén Cukluké. Nyapan icang kema, eda engsap maang ukupané. Yén né apeteng pang telu dogén maan ngukup, pastika cang seger. Mulih makajati mula,” kéto raosné Madé Geger saha majalan nyunjut tutuga tekén Yan Dogol ngaba krépé. Teked di bucun semané, Madé Geger mesuang kumangmangé uli lepitan jakét di sipahné.

“Ih, Jero tendas maong. Kénkén janjiné. Ping pat icang ngangsehang ngetohin sapituduh cainé. Nanging nguda kalah dogén? Nganti pipis icangé telah litig. Kadén suba baang ngamah bé ati lan getih. Jani lakar pantigang tendas cainé apang belah nawang?”

Wayan Dogol tengkejut ningalin Madé Geger mesuang kumangmang, tur lakar mantigang di batuné duur bangbangé. I kumangmang nyebeng, bujuh delak delik lantas ngomong, “Ih, Jero botoh. Kadén icang suba ngorahin uli mara majanji dini. Yén tondén tajeg surya ané tujuhang icang ento ané menang, nanging yén liwat tajeg surya ento ané kalah. Nguda dadi suba liwat tajeg surya masih ento ané tohin? Nyén sujatinné ané pelih? Dasar bebotoh, tendas maong masih gugu tendas maong masih gugu...?” kéto munyin kumangmangé ngluluk ka tengah beté kajengat-kajengit sada ngéwérin, lantas ilang.

Dénpasar, 5 Désémber 2004

Manik Sudra

puisi-puisi nyoman tusthi éddy

Sélebriti

Tongosné matinggah tegeh linggah nanjénang semita nganyudang manah ngetohang kayoanan, mabuat kaayuan ngapti kawiryan

namtamin ombak semara, ngupapira dasa indria tan bina segara nguluh sakancan ada kalelep bulané tadah kala

masa totosing widyadari nyekala ngreresin semara nundun kama

ngapti dira tan kabinawa

ngimbang namtamin pacepuk kama ngunduh semara bilang dangka kangin kauh dadi orta

tepuk bongkol lacuré ulian kadropon nyaup sadiané rebat dipaumah, rucek ngajak somah uug, benyah, buncah

subaya satiané malu tuara buin karungu mawali inguh nguber luh ne luh morosin jalu sawiréh balu

Raja Pala Kén Sulasih

(1) I Rajapala bengong kamengan Kadehdeh angin aris Kacangkrimang ujan riris Widyadari pasliwer di telagané ngiber Ngelus kampid masiram mawirasa macengkrama I Rajapala unduh semara Metu budi indria

masomah widyadara Kampidné kautik, kasingid ring genahé ilid ipun makelid

(2) “Jero anak istri, ngrereh napi pati sili?” "Kampuh tiangé ical tan sida mulih nyuarga titiang Widyadari saking Jagat Sunia" “Adi Ayu puniki kampuh adiné nanging tebas antuk tresna masomah ring paumah titiang saking ning tresna salulut sakagina" “Beli Bagus titiang nyadia

nanging masengker sujati maputra asiki titiang mapamit mawali" I Rajapala garjita alasé mapayas makelus bunga siang dalu namtamin semara maputra adiri, l Durma

(3) “Bli Rajapala sengkeré sampun panemaya sampunang Bli ngunngun duka titiang mapamit nyuarga Becikang ngamong oka” Kakedeng karma l Rajapala masomah widyadara katepén karma l Rajapala palas masomah nandang lara nembangang durma

Kampanye

Ngembat galah élah sami sinah

kedas ngenah

Baos mapanta mapunduh utamaning utama bongkol tungtung adung tan keni itung

Sané pingit kebahang jati tan jati arsayang kapungkur wilangang pirengang suaranné gamel dagingné

KAMPANYE

Tuah toh bebaos

Sara lédang maos

Réformasi

Ulian buana kabancuh brasta

ngagiras gati mataki-takl milpilang gumi

Bancuh segara watek yoana saking tan séla kanista manggala droaka

Ané beluk leserang ané nyirang benengang ané beneng tegtegang

Mabuat yukti réformasi ngungsi pakraman madani makrama guluk sutrepti

Télépon

Muncuk bongkol matanggu raos seken legem yén mabaos Tabuh raos tan patanggu bobad dudu sing nyandang gugu

Catetan: Kaambil saking cakepan Osah miwah Somah kakawian Nyoman Tusthi Éddy

This article is from: