Sirus Mirzəzadə 2015 by Rasim Sadykhzadeh

Sirus Mirzəzadə rəngkarlıq ‧ qrafika ‧ monumental sənət

Photoghaphy by Tahir Mammadov

Sirus Mirzəzadə rəngkarlıq qrafika monumental sənət

Bakı 2015

SİRUS MİRZƏZADƏ

rəngkarlıq ‧ qrafika ‧ monumental sənət Bakı, 2014, 208 s.

Tərtibatçı: Tahir Məmmədov, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı Foto: Tahir Məmmədov, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı Dizayn: Rasim Sadıxzadə Tərcüməçi: Fatma Fərəcova

M Ü N D Ə R İ C A T 11 YARADICILIQ YOLU 16 CREATIV WAY 20 MONUMENTAL SƏNƏT/MONUMENTAL ART 23 SİRUS MİRZƏZADƏNİN MONUMENTAL SƏNƏTİ 27 THE MONUMENTAL ART OF SIRUS MIRZE-ZADEH RƏNGKARLIQ/PAINTING 35 RƏSSAM SİRUS MİRZƏZADƏ 37 THE ARTIST SİRUS MİRZE-ZADEH 54 SUZANIN NAĞIL DÜNYASI 59 THE FAIRYLAND OF SUZAN 78 BÖYÜK SEVGİ İLƏ YAŞAYAN RƏSSAM 84 ARTIST LIVING WITH A GREAT LOVE 108 SİRUS MİRZƏZADƏNİN ƏSƏRLƏRİNİN AURASI 111 THE AURA OF WORKS BY SIRUS MIRZE-ZADEH 168 QRAFİKA/GRAPHICA 198 BİZİM YADDAŞIMIZIN VİTRAJLARI 201 THE STAINED-GLASS WINDOW OF OUR MEMORY

YARADICILIQ YOLU

irus Mirzəzadə Azərbaycan təsviri incəsənətinin görkəmli sənətkarlarından biri olaraq, özünəməxsus yaradıcılıq üslubuna və bədii dəsti-xəttə malik rəngkar rəssamlardan biridir. Dünyaya və həyata fərqli baxışı ilə seçilən rəssamın yaradıcılıq əsərləri çağdaş Azərbaycan incəsənətinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmiş, onun zənginliyini, rəngarəngliyini və təravətini bir qədər də qabartmışlar. Sirus Mirzəzadənin rəngkarlıq əsərlərindəki obrazlar, rəmzlər və rənglər aləmi Azərbaycan təsviri incəsənətinin keçmişini, bu gününü və sabahını ayrılmaz tellərlə bağlayaraq, sənətkarın yaradıcılıq kredosunu və həyat mövqeyini ifadə edirlər. Rəssamın yaradıcılığı və əsərləri çağdaş incəsənət aləmində özünəməxsus yer tutmuş, müasir bədii və mənəvi mühitimizin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişlər. Rəssamın yaradıcılıq nailiyyətləri dövlət və hökumət tərəfindən də layiqincə qiymətləndirilmişlər: Əməkdar Rəssam fəxri ada layiq bilinmiş sənətkarın öz xalqı qarşısında xidmətləri, sənətkar yaradıcılığına olan xalq rəğbəti yüksək dəyərləndirilmişdir. Bədii yaradıcılıqla bərabər, ustadlıq sənətinə də öz dəyərli töhfəsini vermiş sənətkar bir sıra istedadlı gənc rəssamlara sənət yolunda öz yaradıcılıq cığırlarını açmağa köməklik etmişdir. Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının rəngkarlıq üzrə professoru elmi adına layiq bilinmiş Sirus Mirzəzadə bu gün də sənət sirlərini gənc rəssamlara açmaqda davam edir. Yaradıcı ictimaiyyətin və professional sənət aləmində mütəxəssis rəğbətinin yüksək qiymətini qazanmış rəssam milli yaradıcılıq sahəsində xidmətlərinə görə “Humay” mükafatının laureatı olmuşdur. Sirus Mirzəzadə yaradıcılığına və ömür yoluna verilmiş bu yüksək qiymət heç şübhəsiz Photoghaphy by Tahir Mammadov

Balacaxanım və Yadulla Mirzəzadə — Sirusun validenləri. Balajakhanum and Yadulla Mirze-zadeh – the parents of Sirus.

rəssamın həyatı boyu yaratdığı əsərlərin bədii məziyyətlərindən irəli gəlir. Rəssamın həyat və yaradıcılıq yoluna nəzər salmaq həmin məziyyətlərin nədən ibarət olmasını müəyyən etməkdə köməklik etmiş olar. Mirzəzadə Sirus Yadulla oğlu Güney Azərbaycanın Zəncan şəhərində 1944-cü ildə anadan olmuşdur. İranda Demokratik hərəkatdan sonra yaranan irtica nəticəsində bir çox azərbaycanlı ailələri ilə birgə Sirus Mirzəzadənin də ailəsi Quzey Azərbaycana mühacirət etməli olur. Rəssamlığa olan həvəsi gənc Sirusu Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbinə gətirir. 1966-cı ildə Rəssamlıq Məktəbini bitirdikdən sonra gənc rəssam təhsilini Moskva Ali Bədii-Sənaye məktəbində (keçmiş Stroqanov adına) monumental-dekorativ rəngkarlıq ixtisası üzrə təhsilini davam etdirir. Görkəmli monumentalçı rəssam V.F. Bordiçenkonun emalatxanasında təhsil almış S.Mirzəzadə 1972-ci ildə vətənə professional monumentalçı rəssam kimi qayıdır. 70-ci illər rəssamın yaradıcılıq bioqrafiyasında ifadə tərzi və bədii üslub axtarışları ilə səciyyələnir. Bu illərdə yaradılmış əsərlərə Moskva rəssamlıq məktəbinin təsiri qaçılmaz idi. Belə təsir daha çox özünü dəzgah rəngkarlığında büruzə verir. Həmin illərdə Moskva rəngkarlığında dəbdə olan “Sərt 10

üslub” Sirusun da yaradıcılığına müəyyən təsir göstərmişdir. Rəssamın bu illərdə yaratdığı “İnsanlar, dəniz və neft” triptixi (1976), “Növbəyə” (1976), “Neft quyusu” (1978), “İdmançılar” (1976) və başqa dəzgah əsərləri rəssam yaradıcılığının öz dövrünün bədii üslubuna verdiyi töhfələrdir. Qeyd etmək lazımdır ki, adı çəkilən üslub özünü daha çox tematik tablolarda büruzə verirdi. Portret, mənzərə, natürmort və d. janrlara gəldikdə rəssam daha sərbəst və kreativ rəng-plastika axtarışlarına üstünlük verir. Buna misal olaraq, rəssamın “Nyu” (Çılpaq. 1974), “Xoruz” (1975) və 70-ci illərdə yaratdığı natürmortları göstərmək olar. Dekorativ, ənənəvi rənglər ahənginə və obrazlara arxalanan bədii üslub axtarışları daha tez və cəsarətli aşkarlıqla özünü monumental-dekorativ rəngkarlıq sahəsində büruzə verməyə başlayır. Rəssamın 1978-ci ildə həmmüəlliflər R.Heydərzadə, A.Ələsgərov və E.Tahirovla birgə “Səadət sarayı”nın qarşısında, uşaq meydançasını bəzəyən mozaik stela məhz bu qəbildən olan erkən monumentaldekorativ yaradıcılıq nümunələrindəndir. Həcmli mozaika texnikasında işlənmiş panno uşaqlıq aləmini, onun qayğısız həyatını əlvan rənglərlə əks etdirir. Azərbaycanın xalq bayramlarına xas olan “Kəllə qənd”, “Səməni”, “Novruz şamları”, “Nar” motivləri azərbaycanlıların bolluq, bərəkət, bayram

və xoşbəxtlik anlayışlarının nişanələri kimi çıxış edirlər. Orta əsrlər Azərbaycan təsviri incəsənətinə xas dekorativlik və stilizasiya pannonun ümumi əhval-ruhiyyəsini və bədii dilini müəyyən edir. Bir il sonra, yenə də həmin həmmüəlliflərlə rəssam “Fəhlə əlləri” adlı digər bir monumental mozaik stela yaradır. Obraz baxımından daha çox “Qara qızıl” adına uyğun olan bu kompozisiya Bakının ilk neft mədəni olmuş Bayıl qəsəbəsinin “BibiHeybət” hissəsinə girişində, yol kənarında ucaldılmışdır. Mozaik kompozisiyada Azərbaycanın milli sərvəti və “qara qızılı” sayılan neft fəhlə əllərinin ovcunda qiymətsiz sərvət kimi təsvir olunmuşdur. Sirus Mirzəzadə yaradıcılığında yeni yaradıcılıq mərhələsi 80-ci illərdən müşahidə olunmağa başlayır. Bu illər ərzində rəssamın istər dəzgah, istərsə də monumental əsərlərində yeni, özünəməxsus bədii ifadə tərzi axtarışları özünü daha qabarıq əks etdirir. 1980-83-cü illər ərzində rəssamın yaradıcılığında klassik realizm ənənələri ilə şərti və assosiativ bədii təsvir dili parallel inkişaf edərək nəzərə çarpırlar. Klassik Avropa təsvir sistemindən yeni, şərtiliyə əsaslanan təsvir sisteminə keçid məhz bu qısa zaman kəsiyində meydana gəlir. Rəssamın “Natürmort” (1980), “Baharda” (1982), “Qırmızı balıqlar” (1982), “Qobelen toxuyan qızlar” (1983) əsərləri hələ realistik təsvir çərçivələrindən kəskin ayrılmayıblar. Lakin həmin bu dövrdən etibarən rəssamın yaradıcılıq metodunda həyatın təsvirinə “yeni yanaşma” nəzərə çarpmağa başlayır. Reallığın “olduğu kimi”, trivial “görüntü kimi” əks olunması metodundan imtina edərək, klassik orta əsrlər miniatürlərimizdə olduğu kimi rəmzi düşüncəyə arxalanan və şərti, dekorativ təsvir metodu ilə səciyyələnən ifadə tərzinə üstünlük verməyə başlayır. Rəssamın yaradıcılığında bu təmayülü “Əcdadlarımızın torpaqları” (1983), “İlin üç fəsli” triptixi (1983) və d. əsərlər əks etdirirlər. Növbəti illər ərzində yaratdığı əsərlərin hər iki təmayülə ara-sıra üstünlük verilməsini, rəssamın dünyaya baxış və əks etmə metodunda axtarışlar mərhələsinin davam etməsini əks etdirirlər. Bəzi hallarda rəssam hər iki metodu bir əsr çərçivəsində “birləşdirməyə” cəhd edir. Belə sintetik metod rəssamın 1985-ci ildə yaratdığı “Bakı, sabahın xeyir” (1985) tablosunda açıq-aydın nəzərə çarpır. Sübh çağını real əks etdirən şəhər səmasında birdən-birə səhər və məhəbbət təravətini yaradan gül-çiçək səpələyən mələklərə rast gəlirik. 80-ci illərin ortalarından başlayaraq, bütövlükdə Azərbaycan təsviri incəsənətində olduğu kimi, Sirus Mirzəzadə yaradıcılığında da milli, klassik Şərq təsvir dilinə, onun metodlarının tətbiqinə maraq artır. Bu təmayül həmin illərdə Azərbaycan incəsənətində “milli köklərə qayıdış”, klassik mədəni xəzinəmizdən bəhrələnmə və təsviri

incəsənətimizdə özünəməxsus “bədii dil” axtarışları ilə əlaqəlidir. Təsadüfi deyil ki, rəssamın bu illər ərzində yaratdığı monumental-dekorativ rəngkarlıq işləri də bu yeni bədii dil axtarışlarını əks etdirir. İlk dəfə hələ dəzgah əsərlərində klassik miniatür sənətinə, dekorativ xalq yaradıcılığı növü olan “qurama” sənətinə müraciət edib onlardan bəhrələnən rəssam, əldə etdiyi yeni “bədii dili” monumental boyakarlıq əsərlərində tətbiq etməyə başlayır. Bu qəbildən olan işlərdən birincisi 1984-cü ildə “Əfsanə” kafesinin divarlarını bəzəyən rəngkarlıq pannosudur. Ümumi sahəsi 500 m2 olan divar rəngkarlığı klassik orta əsrlər miniatür sənəti ənənələri əsasında yaradılaraq, bəzi hallarda birbaşa tanınmış miniatür kompozisiyalarını monumental biçimdə təqlid edir. Digər hallarda isə rəssam şərti və dekorativ miniatür üslubundan çıxış edərək, yeni və müstəqil kompozisiyalar yaradır. Klassik təsviri incəsənətimizin başqa bir qolunu Qacarlar dövrü təsvir sistemi və kanonları təşkil edir. Bu üslub əsasən XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində Mirzə Qədim İrəvanı və Mir Möhsün Nəvvab yaradıcılığında təzahür etmişdir. XX əsrdə bu ənənənin bir qədər transformasiya olunmuş variantda davamı görkəmli qrafik rəssamı Ələkbər Rzaquliyevin yaradıcılığında artıq müşahidə olunmuşdur. Sadəlövh və primitiv təsvir dilinə arxalanan bu üslub İran və Azərbaycan təsviri incəsənətində “qəhvəxana üslubu” adı ilə məşhurdur. Əsasən qəhvəxanalarda, çayxana, hamam, dükan və digər orta təbəqəyə xidmət göstərən ictimai iaşə obyektlərində meydana gəlmiş bu təsvir üslubunda şəhər mühiti, sakinlərin və sənətkarların gündəlik həyatı sadəlövhcəsinə, primitiv şəkildə əks etdirilirdi. Sirus Mirzəzadənin həmkarı İsmayıl Məmmədovla birgə 1987-ci ildə “Retro” adlı foto studiyanın divar rəngkarlığı məhz bu təsviri ənənələrimiz üzərində köklənmişdir. XX əsrin əvvəllərinə xas olan şəhər səhnələri “köhnə Bakı” obrazlarını və personajlarını primitiv şəkildə təsvir edərək o dövrün abı-havasını foto studiyaya gələnlərə yaşadır. Klassik professional və xalq sənətkarlığı ənənələrindən bəhrələnmə rəssamın bu dövrdə yaradılmış digər bir iri əsərində də görünməkdədir. 1988-ci ildə Gənc Tamaşaçılar Teatrının fasad divarını bəzəyən monumental-dekorativ kaşı pannosu artıq bütövlüklə “Qurama” sənətinin dekorativlik prinsiplərinə arxalanır. Xalq sənətkarlığının bədii tikmə, xalçaçılıq, nəqqaşlıq, kitab tərtibatı motivlərini ayrı-ayrı kaşı lövhələrdə qurama prinsipi ilə birləşdirən rəssam, bu obrazların rəngarəng “mozaikasını” və sintezini yarada bilmişdir. Klassik bədii irsə müraciət, onun müasir interpretasiyası bu dövrdə rəssamın dəzgah əsərlərində də nəzərə çarpır. Rəssamın “Çərxi-fələk” (1986), 11

“Zəncandan məktub” (1986), “Qələbə bayramı” (1988), “Gözəl” (1988) əsərlərində miniatür sənəti və xalq sənətkarlığının bədii ənənələri müasir bədii forma və məzmunla birləşərək, vəhdət halına gətirilmişlər. 80-ci illərin sonlarından rəssamın yaradıcılığında yeni bir təmayül də formalaşmağa başlayır. Bədii axtarışlar və eksperimentlərin nəticəsi kimi XX əsrin əvvəllərinə aid Avropa modernizmi ilə klassik müsəlman Şərq təsviri incəsənəti formalarının sintezi meydana gəlir. Rəssamın bu illərdə başladığı və bütün sonrakı yaradıcılıq boyu davam etdirilən “Adəm və Həvva” silsiləsi məhz bu yeni sintezi özündə təcəssüm etdirir. Obrazların plastik modelləşdirilməsindən, işıqkölgə təsvirindən tamamilə imtina edən rəssam, vəhdət təşkil edən dekorativ siluetlərə və rənglərə daha çox üstünlük verir. İlk baxışda primitiv görünən belə təsvir metodu orta əsrlər müsəlman miniatür sənətində və XX əsrdə Avropanın avanqard incəsənətində müşahidə olunmuşdur. Sirus Mirzəzadə bu qəbildən olan kompozisiyalarında optik reallıq illüziyasından imtina edərək, assosiativ və rəmzi obrazların reallığına müraciət edir. Deyilənlərə misal olaraq rəssamın “Adəm və Həvva” silsiləsindən “İlk görüş” (1985), “Cazibəli” (1988) və d. əsərlərini göstərmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, “Adəm və Həvva” silsiləsinin erkən əsərləri olan bu işlər rəssamın digər əsərləri fonunda hələ eksperiment xarakteri daşımışlar. Gələcək yaradıcılıq mövzularının “Ana xəttini” təşkil edən bu silsilə cilalanaraq, transformasiya olunaraq, rəssamın özünəməxsus dəsti-xəttinin ən bariz nümunələrindən birinə çevriləcək. 90-cı illərdə Azərbaycanda dövlət müstəqilliyinin əldə olunması ilə əlaqədar siyasi və mədəni həyatda köklü dəyişikliklər baş verir. Bütövlükdə incəsənətdə olduğu kimi, təsviri incəsənət sahəsində də rəssamlar Sovet incəsənətinin rəsmi yaradıcılıq metodunun yeknəsəqliyindən imtina edərək, bir tərəfdən dünya incəsənətinin, digər tərəfdən isə, klassik Azərbaycan və Şərq incəsənətinin bədii xəzinəsindən bəhrələnməyə, və bunun əsasında yeni üslub və dəsti-xətt axtarışlarını davam etdirirlər. Bu səpkili axtarışlar və bədii kəşflər həmin dövrdə Sirus Mirzəzadə yaradıcılığı üçün də səciyyəvi olmuşdur. Bu dövrdə rəssamın yaradıcılığında üç istiqamət açıq-aydın görünməkdədir: bunlardan birinci istiqaməti şərti olaraq “Şərq təsvir estetikası” adlandırmaq olar. Bu qəbildən olan əsərlərə dekorativlik, şərtilik, səlis və incə siluetlər xasdır. “Cazibədar” (Üçlük. 1990), “Üç rəfiqə” (1994), “Rəssam və model” (1996), “Rəfiqələr” (1999) və b. əsərlər bu bədii xəttin bariz nümunələridir. İkinci istiqamət klassik xalq dekorativ sənətlərində mövcud olmuş bədii xəttin inkişaf 12

1952

etdirilməsi üzərində qurulmuşdur. Sadə və lakonik, primitivliyə meyl edən bədii dekorativ ifadə tərzi rəssamın şərti olaraq “Qurama” adı altında birləşdiyi rəngkarlıq tablolarına xasdır. Və nəhayət, üçüncü istiqaməti mücərrəd və assosiativ təfəkkürün, subyektiv hisslərin məhsulu olan rəngkarlıq əsərləri təşkil edirlər. Bu qrupa “Qırmızı mənzərə”(1990), “Çəhrayı yuxu” (1998), “Gözmuncuğu” (1998), “Sarı fonda” (1999) əsərləri daxildir. Rəssamın maraq dairəsində olan və bilavasitə yaradıcılığına təsir edən amillərdən biri də Uzaq Şərq incəsənətinə pərəstişlə bağlıdır. Çin və Yaponiya qrafikasına xas lakoniklik, dekorativlik, incə xətt gözəlliyi və səlisliyi rəssamın əsərlərində klassik müsəlman Şərqinin bədii estetikası, obrazları və motivləri ilə vəhdət halına gətirilmişlər. Dünya incəsənəti xəzinəsindən daima bəhrələnən rəssamın bədii yaradıcılıq metodu bəzən təsvir etdiyi obrazdan asılı olaraq dəyişir və bu dəyişkənliyin səbəbi ifadə tərzinin daha da gücləndirilməsi istəyindən irəli gəlir. Fransa impressionizmi üslubunu, abstrakt yaradıcılığı, bəzən isə ekspressiyanı əsas yaradıcı metod kimi seçən rəssam hər dəfə müvafiq məzmuna uyğun vəhdət təşkil edən bədii forma tapmağa can atır. Sirus Mirzəzadə yaradıcılığının digər bir maraqlı xüsusiyyətlərindən biri də rəssamı maraqlandıran mövzu və motivlərə dəfələrlə qayıtmasıdır. İllər keçməsinə baxmayaraq, rəssam dönə-dönə eyni motivlərin və obrazların yeni təsvir variantlarını yaradır. Bu, həmin obrazların rəssam təxəyyülündə

1972. Moskva Alı Rəssamlıq - sənaye məktəbinin diplomantları. 1972 . Winner of an award at the Moscow highest art and industrial school.

“çoxpilləli”, “çoxqatlı” olması ilə əlaqədardır. Eyni obrazları başqa koloritdə, rəng çalarlarında və üslubda təsvir edən rəssam sanki həmin obrazların bütün çalarlarını əks etdirmək istəyir. Belə mövzu və motivlər əslində rəssam yaradıcılığında davamlı obrazlar “xəttini” yaradaraq, onun bədii kredosunu vurğulayırlar. Deyilənlərə misal olaraq rəssamın “Ay işığında” (2006), “Ağ qız” (2009), “Eyvanda” (2008), “Şanapipiklə məhəbbət” (2009), “Şanapipiklə qız” (2009), “Rəfiqələr” (2009) və bir çox başqa motivləri göstərmək olar. Demək olar ki, rəssamın yaradıcılığında nadir mövzu və ya motiv tapmaq olar ki, sənətkar ona dəfələrlə təkrarən qayıtmasın. Təkrar olunan belə obrazların rəssam üçün çoxmənalı və çox görüntülü olmasından irəli gələn bu fenomen digər bir şəkildə çoxsaylı “üçlük”lərin (triptix), silsilə əsərlərin yaradılmasında da özünü mütəmadi şəkildə büruzə verir. Son illərin yaradıcılığında rəssamın yaratdığı obrazlarda bir qədər də dərinləşdirilmiş estetikliyə, incə məna çalarlarına və təravətli rəng həllərinə daha çox rast gəlmək mümkündür. Bunlarla bərabər rəssamın yaradıcılığında rəmzilik, məcazilik elementləri də artır, onun özü ilə və tamaşaçı ilə “apardığı dialoqun” dərinləşməsini və mürəkkəbləşməsini nümayiş etdirən əsərlərin sayı çoxalır. Rəssamın “Yay günü” (2010), “Bir öpüş”

(2012), “Qara şlyapalı qız” (2013), “Eyvanda” (2014) və digər son dövrün əsərləri rəssamın ustadlıq mərhələsinin astanasında olmasından xəbər verir. Daima yeni obrazlar və özünəməxsus bədii ifadə tərzi axtaran rəssam həyatının müdriklik mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Həyat müdrikliyi ilə sənətkarlıq kamilliyinin kəsişdiyi məqamların getdikcə artması Sirus Mirzəzadə yaradıcılığında hələ bir çox “bədii kəşflərin” qabaqda olmasından xəbər verir. Sirus Mirzəzadə Azərbaycan rəngkarlığının özünəməxsus sənətkarı kimi müasir təsviri incəsənətimizin zənginləşməsində xüsusi payı və xidmətləri olan rəssamlardan biridir. Ənənə ilə müasirliyin, milli bədii təfəkkürlə beynəlmiləl bədii düşüncə tərzinin maraqlı sintezini yaradan rəssam dünya və həyat haqqında təsəvvürlərimizi genişləndirərək, dünya dərkimizdə yeni-yeni bədii “laylar” yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Telman İbrahimov Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının professoru, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü.

CREATIVE WAY

irus Mirze-zadeh being one of the greatest masters of Azerbaijan fine arts, he is one of the artists’ that has private creative style and artistic handwriting. The creative works of an artist that are distinguished with its view to the world and life became imprescriptible part of art of modern Azerbaijan and have caused to swell more its richness, diversity and freshness.

1967

The world of characters, symbols and colors in the painting works of Sirus Mirze-zadeh are closed the past, the present-day and the future of fine arts of Azerbaijan with inseparable wires and they express the creative credos and life position of an artist. The creativity and works of an artist have taken special place in the world of art and became undivided part of modern artistic and spiritual environment. The creative progresses of an artist has been decently valued by the state and by the government: was awarded with the name of Honored Artist and also the artist’s services in front of population, the people’s respect to artist’s creativity has been highly valued. Beside with artistic creativity, an artist gave his valuable gifts to craftsmanship and supported many capable young artists on opening creative ways in their own life. Sirus Mirze-zadeh was honored with scientific name of professor of painting of the Azerbaijan State Academy of Fine Arts and even

today, he continues to help young artists in opening the secrets of art. An artist gained the highest values and specialists’ respect of the world of professional art and of the creative society and was a laureate of “Humay” prize for his serves in the sphere of national creativity. Those high values that was given to Sirus Mirzezadeh’s creativity and life is undoubted for artistic dignities of his works that he has created in all his life long. If we look at artist’s creative ways and life, we can determine those dignities. Mirze-zadeh Sirus Yadulla was born in 1944, in Zenjan city of the south Azerbaijan. After reaction created after the result of democratic revolution as many Azerbaijanian families also the Sirus Mirzezadeh’s family moved to the north Azerbaijan. His inclination to the paintings made him graduate the Arts School named after Azim Azimzadeh. In 1966, after finishing the Art School a young artist continued his education at the High Artistic and Industrial School of Moscow (the past, named after Stroganov), on specialty of monumental-decorative painting. Sirus Mirze-zadeh studied at the workshop of V.F.Bardichenko the monumentalist painter, and returned to motherland as the professional monumentalist in 1972. The 70th years is characterized with the searching of artistic style and the manner of expression in creative biography of an artist. The influence of Moscow Art School to the created works is undoubted during those years. Such influences felt more in bench paintings. In Moscow, the “sharp style” was very modern in the paintings during the same years and it has influenced to the creativity of Sirus too. The created works of an artist during those years as “Humans, sea and oil” triptych (1976), “To the turn” (1976), “Oil well” (1978), “Sportsmen” (1976) and etc. bench works are the gifts to the artistic style of its period of artist’s creativity. It should be noted that mentioned style manifests itself more in thematic indicator boards. Among the genres as portrait, environment, still life and etc. an artist prefers more free and creative color-plastics researching. For example, we can show the still life as “Nyu” (Naked, 1974), “Cock” (1975) that he created in 70s. Searching of artistic style leaning to the characters and harmonies of decorative and national colors began to show itself clearly in the sphere of monumental and decorative paintings. Exactly, the mosaic stella decorating the children’ small playing ground in front of the “Palace of Happiness” is one of the early monumental and decorative creative samples that an artist has created together with the co-authorships R.Heyder-zadeh, A.Alegerov and E.Tahirov in 1978.

Zaqatala/Zagatala. 1977

Diplom müdafiyəsi. 1972 Defensed the diploma. 1972.

The panel made in the capacious mosaic technique reflects the kids’ world and its careless life with the motley colors. Motives of the “Sugar loaf”, “Samani”, “The Novruz candles”, “Pomegranate” which are characteristic to the holidays of Azerbaijan play as the holiday and happiness signs of Azerbaijanis. The decoration and stylization of fine arts of the Middle Ages of Azerbaijan determine the general mood of the panel. A year later, again with the same co-authors he created another monumental mosaic stella the “Workers hands”. Viewpoint of character the same composition’s name is near to “Black gold”, it situates in the entrance of “Bibi-Heybat” in Bayil that was the first oilfield of Baku city, that monument has erected at the edge of road and an oil considering the “black gold” of Azerbaijan imagined as the invaluable resource in the palms of worker. In Sirus Mirze-zadeh’s creativity, the new creative period has started to seem since the 80th years. During these years both in bench and in monumen-

tal works, searching the new and specific means of expression has vividly showed itself. During the 1980-83s in the artist’s creativity beside with the classic realisms’ traditions has seen the conditional and the language of associative artistic description. The transformation from the description system of Europe to the description language to be based on new and conditions appears exactly within such short time. An artist’s works as “Still life” (1980), “In the spring” (1982), “Red fishes” (1982), “The girls weaving gobelin” (1983) have not sharply separated from the description frames yet. But, since that period, in the creative method of an artist has appeared the “new view” of life. He refused from the reflection method of “as it is” of realities, “as it seems” of trivial, leaning to the symbolic thought as in the classic miniature of the middle age, characterizing with the conditional, decorative description methods he preferred these means of expression. In the creativity of an artist the same tendency has reflected on the works as “The native lands of our ancestors” (1983), “The three seasons of the year” (1983) triptych. The created works during the following years, sometimes preferring both two tendencies reflects the continuation of searching periods of reflection methods and the worldview of an artist. Sometimes, an artist tries to “join” both two methods in the same work. Such synthetic method has clearly seems in the indicator board “Good morning, Baku” that an artist created in 1985. In the sky of the city really reflecting the daybreak, suddenly we meet angels scattering the flowers creating the morning and love freshness. Beginning from the middle of 80th years, in generally, arising the interests to the application of national, classic western description language methods as in Azerbaijan fine arts also in the creativity of Sirus Mirze-zadeh. The same tendency during those years, in the art of Azerbaijan was connected with the “returning to the national roots”, benefitting from the classic cultural treasure and with the searching “artistic language” being characteristic in our fine arts. It is not by chance that the created monumental-decorative painting works by an artist during those years reflects researching of this new artistic language. For the first time in his bench works he appealed to classic miniature art, “gurama” art the decorative national creative type and artist benefitting from them began to appeal the new “artistic language” in monumental painting works. The first of those works is wall painting decorating the coffeehouse “Legend” in 1984. The amount floor space of wall painting was 500 m2 has created on the base of our traditions of miniature art of the Middle Ages and sometimes monumentally imitates of exactly famous miniature compositions. But sometimes, an artist viewpoint of conditional and decorative miniature style creates new and independence compositions. Another part of our classic fine arts consists of description system of Gajars period and canons. 15

The same style especially appeared at the end of 19th and in the beginning of 20th centuries, in creativities of Mirza Gadim Iravani and Mir Mohsun Navvab. In 20th century, we have seen the continuation of the same tradition in a bit transformation variant, in the creativity of graphic painter Alakber Rzaguliyev. The same style leaning to naive and the primitive description language is famous as the name of “coffeehouse style” in fine arts of Iran and Azerbaijan. In this description style created in the coffeehouses, teahouses, bath-houses, shops and other public catering places serving to the middle level of population has reflected the real life of masters and inhabitants also the city environment in naïve and primitive style. Sirus Mirza-zadeh together with the collogue Ismayil Mammadov created wall painting in the “Retro” studio, in 1987 and is exactly rooted on our fine arts traditions. The city scenes belonging to the beginning of 20th century and imaging the characters and personages of “An old Baku” in primitive points make the studio’s visitors to live the climate of those periods. Benefitting from classic professionals and traditions of peoples’ handcraft seems also in another work of an artist created at that period. In 1988, the monumental-decorative glazed tile panel decorating the foyer wall of the Theatre of Youth Audience is almost settling down the decoratively principles of “Gurama” art being the traditional peoples’ handicraft. An artist with joining the artistic embroidery, carpet weaving, wall pattern, palace painting of the Middle Age of peoples’ handcraft also the book compiling motives on separately glazed boards with the gurama principles could create the “mosaic” of many colored characters. Appeal to classic generation, its modern interpretation is seemed in bench works of an artist even at present-day. In the works “Fortune” (1986), “The letter from Zenjan” (1986), “The victory holiday” (1988), “Beauty” (1988) of the artist the artistic traditions, miniature art and people’s handcraft joining in modern artistic form and maintenance has arisen to the new synthesis level.

Since the end of 80th years, in the creativity of artist has formed the new tendency too. As the result of artistic searching and experiments has appeared the synthesis of European modernism and classical Muslim eastern fine arts belonging to the beginning of 20th century. An artist has started in those years and has continued in whole his ways of creativity the range of “Adam and Eva” exactly embodiment the same synthesis on itself. An artist has completely denied from plastic modernization of characters also light, shade description, and preferred more harmonically decorative silhouettes. The same description method that at first sight seems very primitive has observed in Muslim miniature art of the Middle Age and in European vanguard art of the 20th centuries. In such compositions Sirus Mirze-zadeh denied from optic realistic illusions and appealed to realities of associative and symbolical characters. For example, from the “Adam and Eva” range we can show the works as “The first rendezvous” (1985), “Attractive” (1988). It should be noted that these first works from the range of “Adam and Eva” conveys the experiment character in the backgrounds of another works. In the future the same range conveying the “Mother line” of his creativity themes with grinding, transforming will become to the most special obvious handwriting of an artist. In 90th years, in Azerbaijan, connecting with the achieving the state independence here happens radical changings in political and cultural life. Generally, as in the art also in the sphere of fine arts artists denied from monotony of official creative method of Soviet art and benefitting from artistic treasure of classic Azerbaijan and eastern art and on the base of them continues researching the new style and handwriting. These kind of researching and artistic discoveries at those periods were specific to the creativity of Sirus Mirze-zadeh. In artist’s creativity of the same period has clearly three directions: conditionally the first direction we can call as “The eastern description aesthetic”. There are decorative, conditional and delicate silhouette in those type of works. “Charming” (Trio, 1990), “Three girlfriend” (1994), “An artist and model” (1996), “Girlfriends” (1996) and etc. are obvious samples of the same line. The second direction is connected with the development of artistic line in classic people’s decorative art. Simple and laconic, inclining to primitiveness, the manner of expression of artistic decoration belongs to the painting indicator board of an artist that conditionally joined under the name of “Gurama”. And at finally, the third direction conveys the painting works of production of abstract and associative thinking. Here included the works as “Red environment” (1990), “Pink dream” (1998), “An amulet” (1998), “on yellow background” (1999). One of the factors being interesting for an artist and directly influencing to his creativity is the respect to the far eastern art. Laconism, decorativeness beauties’ tender lines and correctness of China

Studiya rəhbəri Pr. V.F.Borodiçenko. Head of Studio: Pr. V.F.Borodichencko

and Japan graphics became to harmony with the aesthetics, characters and motives of classical Muslim East in his works. The artistic creative method of an artist always benefitting from the world art treasure sometimes changes consisting of described characters and the reason of these changes is the strengthening of influence of manner of expression. the artist chooses the France impressionism, abstract characters and sometimes the expressivity as the basic creative method, he every time tries to find artistic form in accordance theme and harmony with them all. Another interesting fact about creativity of Sirus Mirze-zadeh is that he returns again and again to the themes and motives that are interesting especially for him. Instead of have passed many years an artist creates the new description variant of characters and the same motives repeatedly. All of these are connected with the “multi-stage” and “multi-lines” of the same characters in the artist’s imagination. An artist imagined the same characters in different coloring, colorfulness and in different style like wants to reflect all colors of the same characters. In fact, such motives and themes created the “line” of continuous characters in the creativity of an artist also express its artistic credo. We can show such motives: “In the moonlight” (2006), “White girl” (2009), “At the porch” (2008), “Love with hoopoe” (2009), “Hoopoe with the girl” (2009), “Girlfriends” (2009) and others as examples to the sayings. We can say in the creativity of the artist we can find rare such themes and motives that artist has never returned to them. Those phenomenon are coming forward for its multi-meaning and multi imaginations for the artist and in other side attracts itself in the creation of many triptychs.

1966.

In the creativity of the recent years in the created characters by the artist, we can often meet deeper aesthetics, soft maintenance and fresh colors’ solutions. Beside with them in the creativity of the artist symbolism, figurative elements have arisen and there created many works which deepened and made difficult the “speech” between artist and audience. The “Summer day” (2010), “One kiss” (2012), “A girl with black hat” (2013), “At the porch” (2014) and other works warn us about that an artist is in the threshold of professionalism. An artist is always looking forward for the new characters and special artistic expressions and for these reasons he has stepped to the wisdom period of his creativity. With the increasing wisdom of life of an artist informs us about the “new artistic discoveries” that are waiting us. Sirus Mirze-zadeh is one of the special artists of modern Azerbaijan painting that has his own place and serves in enriching of fine arts. An artist has created the interesting synthesis between traditions and modernity, national artistic thoughts and the international artistic thinking also with widening the world and life imagination on us achieved to open new “lines” in understanding the world. Telman Ibrahimov

Ph.D. of art critic, Professor of Azerbaijan State Academy of Fine Arts, Member of the Union of Artists of Azerbaijan

Sirus Mirzəzadə həyat yoldaşı ilə. Bakı. 2014. Sirus Mirze-zadeh with the spouse. Baku.2014

MONUMENTAL SƏNƏT THE MONUMENTAL ART

SİRUS MİRZƏZADƏNIN MONUMENTAL SƏNƏTİ

← Foto Studiya “Retro” Photo Studio. Retro. 1987

əssam-monumentalist Sirus Mirzəzadənin yaradıcılıq bioqrafiyasi yarım onillikdən artıq bir dövrü əhatə edir. Respublikanın bədii həyatına daxil olaraq o, özünü monumental-dekorativ, həmçinin dəzgah rəngkarlığı sahəsində rəssam kimi göstərə bilmişdir. Məsələ burasındadır ki, onun fəaliyyətinin bu iki sahəsi öz aralarında rəqabət aparmır, əksinə qarşılıqlı surətdə bir-birilərini tamamlayır, birbirilərini zənginləşdirir. Monumental işdə rəssamın tapdığı motiv və ya obraz onun tamlığına mexaniki keçmir, rəssam onu bir dildən digərinə və əksinə keçirir, bir növ «yerini dəyişdirir». 70-ci illərin ikinci yarısında rəssamın yaratdığı ilk tablolara müəyyənlik, mövzu və üslubun vəhdəti xasdır: o, neft-kimya istehsalatında işləyən alimlərin, neftçilərin əmək qəhrəmanlığını tərənnüm edən bir sıra sənaye peyzajı, tematik tablolar yaratmışdır. Onların bədii dilini lakoniklik, vasitə ifadəliliyi, ciddilik və kompozisiya quruluşunun konstruktiv aydınlığı səciyyələndirir. O əsərlər arasında «İnsanlar, dəniz və neft»

(1976), «Növbədə» (1976), «Buruq quyusu» (1975) triptixlərini) göstərmək olar. 70-ci illərin başlanğıcında Sirus monumental rəssamlıq sahəsində fəal işləməyə başlayır. Onun yaradıcılıq uğurlarından biri kimi memar Ə.Əhmədzadə, rəssam monumentalistlərdən R.Heydərzadə, Ə.Ələsgərov və E.Tahirovla həmmüəllif olaraq yerinə yetirilən Bakı şəhərinin Səadət Sarayında qoyulan «Xoşbəxtlik» relyef mozaikasını hesab etmək olar. Həcmli mozaikanın texnikası əsərin tələblərinə yaxşı cavab verir və obrazı açır: böyük hissəsi günəşlə işıqlanan meydançada yerləşərək onun kompozisiyası özündə relyef və mozaikanı, plastika (heykəltəraşlıq) və rəngi birləşdirir. 1975-ci ildə Bakı şəhərində qoyulmuş «Fəhlə əlləri» abidəsində tamamilə başqa obraz yaradılıb. Müəllif kollektivi – rəssamlar R.Heydərzadə, Ə.Ələsgərov, S.Mirzəzadə, memar Ə.Əhmədzadə əsəri onun ideya-bədii məqsədinə uyğun yaratmağı qərara gəldilər. Burada konstruktiv, arxitektonik 21

başlanğıc, plastika, forma, rəng onu tamamlayır və əsəri ümumiləşdirir. Yüksəklikdə qoyulan abidənin silueti aydın görünür. Rəssam üçün xarakterik olan odur ki, o, işin texnikasını müəyyən vasitələrlə dəyişdirir, onun bədii vəzifəsinə, obyektin xarakterinə, funksiyalarına və təyinatına tabe edir. Belə ki, 1985-ci ildə İsmayıl Məmmədovla birlikdə yerinə yetirilən Bakı şəhərində mədəni-məişət və təsərrüfat təyinatlı mallar istehsal edən zavodun xarici görünüşündəki mozaika tamamilə başqa prinsipdə həll edilib. Zavodun divarlarının tərtibatı müstəvili və lakonikdir. Diqqətəlayiqdir ki, bütün üç adı çəkilən əsərlər bir texnikada – mozaikada yerinə yetirilsə də onlarda müxtəlif bədii obrazlar yaradılmışdı. Öz əsərlərində rəssam monumental sənətin qədim texnikasına — freskaya (divar naxışına) müraciət etmişdir. Bununla da 80-ci illərdə o, divar naxışı sahəsində böyük yaradıcılıq uğurları əldə edir. Xarakterik cəhət odur ki, son iki əsərində divar naxışı texnikasında Sirus milli bədii irsə müraciət edir. Onlardan biri «Azərbaycan miniatürləri möv22

zusunda variantlar» adlanır. Rəssam İsmayılla 19801984-cü illərdə yerinə yetirilən bu divar naxışları Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun gənc alimləri üçün «Maraqlı görüş klubu»nun interyerini bəzəyir. Onların əsərlərində orta əsrlər miniatür sənəti ənənələrindən istifadə edilmişdir. Onlara çoxları dizayn verilən binanın - iki zalın, Şərq tipli köhnə hamamın, çimərlik arakəsmələrilə ayrılmış iki əsas binanın, qübbə, paruslar (külək tutan yer) və çoxsaylı taxçalar, divar oyuqları sisteminin xarakterini göstərdilər. İnteryerin (daxilin) bu cür mürəkkəb məkanı aydın Şərq xarakterini ifadə edir, süjetin və texnikanın seçimini təlqin edir. Bir halda divar naxışı yaradıcıları metafora (məcazi) dilə və ümumiləşdirmələrə əl atır, digər halda köhnə sənətkarların bilavasitə şah əsərlərindən sitat gətirirlər. Bu, düşünülmüş bədii üsuldur. Zallardan birini «Günəş zalını» «Gün» divar naxışı, tavanı, divarları isə «Rəqqas», «Mahnı», «Ov» və digər süjetlər bəzəyir. «Ay zalı»nda tavanı «Gecə» divar naxışı, divarları isə «Elm», «Poeziya», «Müdriklərin bəhsləşməsi» kompozisiyası bəzəyir.

“Səadət Sarayı” qarşısında relyef mozaika. The relief mosaics in front of the “Palace of Happiness”. 1977.

Sirus və İsmayılın digər birgə əsəri Fəvvarələr Meydanı kompleksində (1985-1986) yerləşən «Retro» studiya Mərkəzi şəhər fotostudiyasinin tərtibatıdır. Bu əsərlərdə də biz keçmişə-bu dəfə bir qədər yaxın keçmişə müraciəti görürük. Burada rəssamlar inqilabaqədərki Bakı mövzusu üzərində işləmişlər. Studiya binasının interyerinin divar naxışı üçün təqdim edilmiş düzgün olmayan formalar iki dekorativ eyvanlarla foto çəkmək üçün salonun çaylaqdaşı döşənmiş döşəməsilə özünün bədii ideyasının «yaratdığı» xüsusi sərt şərait və çərçivələri diktə etdi. Rəssamların seçdikləri əsərlər mövzuya diqqətli, dərin düşünülmüş, ciddi münasibət bəsləyir, onlar Azərbaycanın görkəmli rəssamı Ə.Əzimzadənin ən dəyərli yaradıcılıq nümunələrindən ruhlanırlar. Rəssamın hər bir əsərində ən müxtəlif bədiitexniki vəzifələrin qoyuluşu və həlli məkanın təşkili üsulları, həcm və rəng, müxtəlif metodlar bir-biri ilə qarşılıqlı bağlanaraq vahid əsərdə sintez olunmuşdur. Və bu da rəssama dəzgah rəngkarlığı sahəsində fasiləsiz işləməyə kömək edir. Lakin onun hər bir

rəssamlıq əsərini sənətkarın gələcək monumental işlərin obrazlarını axtardığı sadəcə laboratoriya hesab etmək olmaz. Dəzgah rəngkarlığı onun yaradıcılıq həyatında mühüm rol oynayır, onun «mən» yaradıcılığının müstəqil sahəsi, onun axtarışlarının mühüm sferasıdır. S.Mirzəzadənin dəzgah rəngkarlığı ekspozisiyada monumental-tərtibatçılıq işləri ilə eyni yeri tutur. Təsadüfi deyildir ki, nümayiş etdirilən əsərlərin əksəriyyəti 80-ci illərdə yaradılmışdır. Məhz bu dövrdə onun yaradıcı metodu və üsulunun köklü və prinsipal yeniliyini əks etdirərək bədii dəstxəttində ciddi dəyişikliklər baş vermişdir. Burada yalnız həmyaşıdlarının deyil, sənət dostlarının da bir yerə toplaşdığı Əhmədlidəki yaradıcılıq emalatxanasının yaratdığı mühit də az rol oynamamışdır. Onun 80-ci illərindəki əsərlərində emosional başlanğıc əsas yer tutur, palitrada gərgin, təzadlı ton meydana gəlir, yağlı boya ilə çəkilmiş tablonun səthi rəssamlıq sənətinə çevrilir. Əvvəlki dövrlərin ən yaxşı keyfiyyətləri – kompozisiyanın quruluşunun konstruktivliyi onun yeni əsərlərinə

“Əfsanə” kafesində divar rəsmi. Wall paintings. The coffee house “Legend”. 1984

keçərək rənglərin canlılığı, sürtülmənin enerjiliyi ilə zənginləşir. S.Mirzəzadə mövzu rəngarəngliyi və əhval-ruhiyyəsi ilə seçilən ətraf aləmin bütün müxtəlifliyini əks etdirən bir sıra böyük əsərlər yaradır. Bunlar bayram əhval-ruhiyyəli çoxfiqurlu, xalq həyatını, bugünkü Azərbaycan kəndinin gözəl mənzərəsini təsvir edən «Kənd bayramı» (1982), «Məhsuldarlıq» (1983) «Qələbəyə salam vermək» (1984) və s. rəsm əsərləridir. Onun əsərlərinin mövzusunun digər hissəsi incə lirizmi ifadə edir, poetik tonla çəkilib, rəssam üçün doğma olan sevimli şəhər və uşaqlardan bəhs edir. Bu baxımdan onun ən yaxşı rəsm əsərləri içərisində «Sabahın xeyir, Bakı» (1985), «Mənim ailəm» (1985), «Suzanın yuxusu» (1984) və başqa rəsm əsərlərinin adlarını çəkmək olar. Sonuncuda reallıqla nağıl, qızın yuxusu və həyat bir-biri ilə çulğalaşır. Rəssamı zorakılıq, ədalətsizlik, əzab-əziyyət mövzusu dərindən həyəcanlandırır. Onun Fələstinə həsr olunmuş «Çağırış» və «Müsibət» (1985-ci il) kimi rəsm əsərləri belələrindəndir. Onun rəsm əsərləri arasında sənətkarın gərgin və məhsuldar axtarışlar apardığı natürmortlar da mühüm yer tutur. O, azaldılmış tonla qızıl gülləri, günəbaxanları təsvir edir. «Qızıl balıqlar» (1982) natürmortu tamamilə başqa cürdür. BuraRetro studiyasının divar rəsmi. Wall paintings. Photo studio “Retro”. 1986

da o, rənglərin mürəkkəb, təzadlı qalması, intensiv qırmızı, yaşıl, mavi və sarı rənglərin gərgin birləşməsindən istifadə etmişdir. Az bir müddətdə Sirus Mirzəzadə də eyni bir gərginliklə monumental-dekorativ və dəzgah rəngkarlığı sahəsində axtarışlar apardığı enerjili yaradıcı fərdiyyəti özünü təzahür etdirir. Onun əsərləri rəssamın çoxşaxəli maraqlarını əks etdirərək onun daimi yaradıcılıq axtarışında olduğunu göstərir. Onda monumentalist- rəssam və rəngkardəzgahçı ayrılmazdır, bədii təcrübənin bu iki sahəsi bir-birindən ayrı deyildir, onlardan birindəki uğurlar da digəri ilə əlaqədardır. Sərgilərdə nümayiş etdirilən əsərləri də bunun sübutudur. Cəmilə Həsənzadə sənətşünaslıq doktoru, professor, 1987

THE MONUMENTAL ART OF SIRUS MIRZE-ZADEH he creative biography of an artist – monumentalist Sirus Mirze-zadeh surrounds the period of more than tenth anniversary. Entering to the artistic life of republic, he could show himself as an artist in monumental-decorative also bench painter spheres. It is interesting that he has never competed between his two activity spheres and on the contrary, they mutually complete and enrich each other. The finding motive or character is not pass mechanically through the completeness in the monumental work by the artist, he passes them through one language into another language, as “changes their place”. At the second part of the 70th years, the harmony of definition, theme and style are characteristic for the first indicator board that an artist created: he, has created a series of industrial landscapes glori-

“Əfsanə” kafesində divar rəsmi. Wall paintings. The coffee house “Legend”. 1984

E.Tahirov. The technique of capacious mosaics meet the requirements of the work and opens a character: the most part situates in the square lightening with sun, and in front of its composition joins the relief and mosaics, plastics (sculptor) and color. In 1975, the monument of “Workers hands” that created in Baku city is in completely different character. An authorship – artists R.Heyderzadeh, A.Alasgerov, S.Mirze-zadeh, architecture A.Azimzadeh decided to create the work in accordance with their idea-artistic purposes. Here constructive, architectonic beginning, plastics, form and color are complete and generalize the work. The silhouette of the monument seems very clearly. The characteristic side for the artist is that he

fying the labor heroism of workers and scientists that are working in petrochemical production also thematic indicator boards. Their artistic language is specialized with the constructive clarity of composition structure, seriousness, manner of expression and laconism. Within these works we can show: “The humans, sea and oil” (1976), “In the turn” (1976), “The well” (1975) triptychs and etc. At the beginning of 70th years, Sirus has started to work hard on the sphere of monumental painting. As one of the creative progresses can be considered a relief mosaic “Happiness” in front of the “The Palace of Happiness” in Baku city with coauthorship of architecture A.Ahmad-zadeh, painter -monumentalist R.Heyder-zadeh, A.Alesgerov and 25

Gənc Tamaşaçılar Teatrı. Keramik panel. The Theatre of Youth Audience. The ceramic panel. 2008.

changes the technique of the work with according means and subordinates to its artistic duties, to the character of an object, to its function and appointment. Thus, in 1985, together with Ismayil Mammadov has carried out the mosaic decoration of outside of plant producing the cultural-welfare and economic appointed goods with completely in another principle in Baku city. The design of plant is plane and laconic. It is very sensible, all those three works have carried out in one technique and mosaic but carries different artistic characters. In his works an artist appealed to the ancient technique - frescoes (wall pattern) of the monumental works. Thus, in 80th years, he in the sphere of wall pattern has great creative progresses. The characteristic side is that in the last two works Sirus appealed to national artistic generation in wall pattern technique. One of them is “The variants in theme of Azerbaijan miniatures”. These wall patters that carried out during 1980-1984s decorates the interior of coffeehouse of “Interesting meeting” for the youth scientists of the Azerbaijan SSR Academy of Mathematics and Mechanics. In their works has used from traditions of miniature art of the Middle Ages. Many people showed them the designed building – two palaces, the ancient bath-house with the eastern style, two main building devided with the beach partitions, cupola and sail and many niches, showed the character of the system of wall hollows. If in one hand the creators of wall patterns uses from metaphoric language and also to generalizations, in other hand they give a quotation directly from old masters. It is considered artistic style. One of the halls is decorated with the “Sun hall”, “The Day” wall pattern, the ceiling and the walls were decorated with “Dancer”, “Song”, “Hunting” and other plots. In the “Moon hall” the ceiling is decorated with the “Night” wall pattern, the walls are decorated with “Science”, “Poetry”, “Discussion of intellectuals” compositions. Another work by Sirus together with Ismayil is the design of “Retro” studio that situates in the 26

Fəhlə əlləri, relyef mozaika The workers’ hands, relief mosaic. 1977.

complex of “Fountain Garden” (1985-1986s). In this work again we see the appeal to the past but the near past. Here authors have worked on the theme of Baku till the revolution. For the wall patters of the building interior has presented incorrect forms for two decorative porches and they seemed so much sharp conditions and frames for the hall of photo studio. In the works chosen by artists feel the attention, deep thought and serious relations and they take an inspiration from the best creative samples of A.Azimzadeh the famous artist of Azerbaijan. In each works of an artist that put the most various artistic-technical duties and its solution, the organization methods of residence, volume and color, various methods and their mutual relations with each other have synthesis in a unit work. And all of these helped artist to work on wall pattern without any intervals. But we cannot consider his painting works as the laboratory just looking forward the

plots of his monumental works in the future. The wall pattern plays an important role in his creative life, the independent area of his “I” creativity is the most important sphere of his seeking. The bench pattern of S.Mirze-zadeh takes the same place with his monumental – design works in the exhibition. It is not by chance that most of presented works has created during 80th years. Exactly in those periods happened very serious changes in the artistic handwriting reflecting the fundamental and principal innovation of creative method and the style. Here also the environment created in the workshop in Akhmadli that gathered his friends in the same ages and art friends played an important role. In his works of 80th years the emotional beginning took an important place, the created very intense and contrasting tone in the panel, the plot of indicator board that drown with oil paintings became an artistic plot. The best qualities of the past periods – the constructivism of composition structure passed to his new works and has enriched with the freshness and smearing energy. S.Mirze-zadeh creates a series of great works reflecting the whole differences of environment being elected with the colorfulness of the theme and mood. They are “The village holiday” (1982), “The productivity” (1983), “The salute to the victory” (1984) and etc. works that describe the beautiful environment of Azerbaijan village of the present-day, people’s holiday mood and multi-figurative living standards. Another part of the topic of his works expresses delicate lyricism, painting with the poetic tones and deals with children and lovely city that is native to the artist. Among the best painting works of the art-

ist we can talk about “Good morning, Baku” (1985), “My family” (1985), “Dream of Suzan” (1984) and etc. painting works. At the last noted work the realities and the legend, the girl’s dream and life is binding with each other. The violent, unjustness, anguishing topics make an artist deeply exciting. For example, “Call” and “Misfortune” painting works are dedicated to Palestine. The still life that an artist carried out very hard and productive researching take an important place among his painting works. With the lowered tone he described the golden flowers and sunflowers. “The golden fishes” (1982) still life is completely different. Here, he used from difficult junction of compose and contrasting colors, intensive red, green, blue and yellow colors. In a short period on Sirus Mirze-zadeh has appeared the energetic creative individuality searching in monumental-decoration and bench pattern spheres. His painting works reflect his many-field interests and shows that he is always searching the innovations. There the monumentalist-painter, a man working in the bench and pattern are undivided, two spheres of these artistic experiences are not divided and here, the progress in one of them is connected with another one. The works presented in the exhibitions are the proof for all of these sayings. Jamila Y Hasanzadeh Doctor of Sciences in art studies, Professor 1987. “Səadət Sarayı” qarşısında relyef mozaika. The relief mosaics in front of the “Palace of Happiness”. 1977.

RƏNGKARLIQ PAINTING

Gələcəyə doğru. Triptix / Toward the future. Triptych.Orta 197x130, sağ və sol 197x80.2013.

Bugünün sabahıda var / We have great hope for tomorrow. 100x110. 2002

RƏSSAM SİRUS MİRZƏZADƏ

irus Mirzəzadənin yaradıcılıq bioqrafiyası 1970ci illərin ikinci yarısından başlamışdır. Rəssam istər monumental-dekorativ, istərsə də dəzgah rəngkarlığı sahələrində fəal işləyir və bu iki fəaliyyət sferaları onun yaradıcılığında yalnız rəqabət aparmır, həm də bir-birlərini tamamlayır və zənginləşdirir. Rəssamın erkən əsərlərində aydın bir surətdə rəng palitrasının lakonizmi ilə fərqlənən «sərt üslub» adlanan üslub izlənir. Hazırki sərgidə S.Mirzəzadənin son on ildə yaratdığı dəzgah rəngkarlığı əsərləri nümayiş etdirilir. Onların manera və məzmununa görə müxtəlifliyi bu sənətkarın əsas rəssamlıq dəst-xəttinin müəyyənedici cəhətin – müasirlikdə ənənəviliyin özünəməxsus qovuşması haqqında danışmağa imkan verir. Əvvəlki dövr əsərlərin ən yaxşı keyfiyyətləri kompozisiyanın konstruktivliyi, yığcam qurulması onun başqa əsərlərinə keçərək onların rəng palitrasının canlılığı yaxılmanın enerjiliyi ilə zənginləşdirir. Rəssamın yaradıcılığında tematik kompozisiyalar mühüm yer tutur. Bunlardan «Məhsul bayramı» (1982), «Qələbəyə salam atəşi» (1985), «İlin üç dövrü» (1982) triptixi və başqalarının adlarını çəkmək olar ki, onlar seçilmiş mövzunu tam açıqlayır. Burada ayrı-ayrı kompozisiya detalları bəzən simvolik əhəmiyyət kəsb edir. «Günəşli gün» (1982), «Məhsuldarlıq», «Xalçaçılar» (hər ikisi -1983) tablolarında emosional başlanğıc üstünlük təşkil edir. Palitrada gərgin, təzadlı üslub təzahür edir, yağlı boya ilə çəkilmiş şəklin səthi vibrasiyalı olur. Rəssam ətraf gerçəkliyin müxtəlifliyinə vurğundur, doğma torpağın, onun insanlarının və təbiətinin gözəlliyini verməyə çalışır. Etik xarakterli əsərlərilə yanaşı, sənətkar lirik başlanğıcın bəzən yumorla, həyatsevər fantaziya ilə birləşən kiçik həcmli şəkilllər də yaradır. Bu əsərlər rəssamın sevimlilərinə, şəhərə, ailəyə həsr olunmuşdur. Bunlar: «Mənim əcdadlarımın torpaqları» (1983), «Suzanın yuxusu», «Rəssamın qonaqları» (hər ikisi - 1984), «Sabahın xeyir, Bakı», «Mənim ailəm» (hər ikisi 1985) və başqalarıdır. Rəssam qızına həsr etdiyi

«Suzanın yuxusu» rəsmində rəssam reallıqla nağılın qovuşduğu uşaqlığın işıqlı dünyasını çəkmişdir. Yatan qızın qeyri-üsyankar yuxuları rəssamın fırçası ilə maddiləşərək onun ətrafında yerləşir; aydın rəssamlıq əsərində ağ yastıqda onun qara saçları görünür. «Rəssamın qonaqlığında» əsərində müəllifin fantaziyası emalatxana aləminə gələn qeyri-adi qonaqları təsvir edir. Bunlar zəncirotu ilə ala şanapipik, stolun üstünə dəniz balıqqulağı sürüsünü qoyan cadugər qoca, Şərq miniatürlərindən gəlmə nəhəng barmaqlı, qanadlı atlılardır. Dərin məna kəsb edən detallara diqqət xüsusilə aydın şəkildə «Mənim əcdadlarımın torpaqları» rəsmində təzahür edir. Burada hər bir detal – simvoldur, onun arxasında xalqın yaddaşı, tarixi və mədəniyyəti durur. S.Mirzəzadənin yaradıcılığında natürmort (təbiət rəsmləri) əsas yer tutur. Bu janrda müəllif yeni bədii ifadəlilik vasitələrinin – yeni rəssamlıq üsullarını, məkan münasibətlərini axtarır. Onun «Georginlər» (1985) əsəri aydın, payız bolluğu ilə təsvir edilir, «Qızıl balıqlar» (1982) natürmortunda başqa bir vəzifə yerinə yetirilib. Burada rəssam mürəkkəb, təzadlı koloritli qammadan istifadə etməyə cəhd edərək al, yaşıl, mavi və sarı rənglərini intensiv gərgin harmoniyasını yaradıb. Rəssamın yaradıcılığında «Fələstin müsibəti» (1985) əsəri xüsusi yer tutur. Burada müəllif Fələstin xalqının faciəsini öz ürəyindən «keçirir». Bütövlükdə bu qrup sərgisində təmsil olunan rəssam Sirus Mirzəzadə ətraf aləm, bu aləmdə rəssamın və onun təyinatının yeri haqqında özünəməxsus şəkildə bəhs etməyə cəhd etmişdir. ETU dövrünün – bizim zəmanənin insanının dərrakəliliyi, intellektualizmi onun əsərlərindəki emosionallıq, Şərq dünyaduyumu ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır. O, öz rəsm əsərlərində müasir dövrün bir çox problemlərinə cavab axtarır. O, buna nə dərəcədə nail olub – bunu tamaşaçı deyəcək. N. Muxtarova “Советский Художник”, Moskva, 1987 33

Çahrayı yuxu / Pink dream. 120x110. 2002

THE ARTIST SİRUS MİRZE-ZADEH

he creative biography of Sirus Mirze-zadeh has started since the second part of 1970s. An artist works hard both in monumental - decorative and easel painting and these two activity spheres do not even compete with each other in his creativity, they also complete and enrich each other. In the beginning works of artist very clearly feel the color box being the different with the laconism of “sharp style”. In the presented exhibition there are presented the works of easel painting by S.Mirze-zadeh that he has created for the last 10 years. Their differences in manner and maintenance give us opportunity to talk about main definable side of artists’ handwriting - the junction of special traditions in modernity. The best quality of the works in the past were the composition constructiveness and creating them in a small size, the animation of easel painting with passing to other works enriches the swearing with the energetics. In the artist’s creativity the thematic compositions take an important place. We can show the works “The harvest holiday” (1982), “The greeting fire to the victory” (1985), “Three periods of the year” (1982) triptych and others works we can say complete the chosen themes. Here separately details of compositions sometimes conveys symbolic importance. “The sunny day” (1982), “The productivity”, “The carpet – weavers” (both of them, in 1983) in all these indicator boards there feels the superiority of emotional beginning. Intense, contrasting styles in the palette and the plot of drawing picture with oil paint is vibratory. Artist is in love with diversity of surroundings reality and tries to draw the beauty of motherland, its people and nature too. Besides the ethical works an artist sometimes creates the small sized pictures that join with the cheerful fantasies and lyrical beginnings with the humour starting. These works belong to beloved cities and families. They are: “The lands of my ancestors” (1983), “The dream of Susan”, “The guests of artist” (both in - 1984), “Good morning, Baku”, “My family” (both in 1985) and etc. In the work “The dream of Suzan” that artist dedicated to his daughter has painted the brightening world of junction of childhood realities and tale. In the work “The guests of artist” the fantasy of the artist described unusual guests coming to the

Günəşli gündə / In the sunny day. 28х35. 2005 (1982)

workshop world: they are dandelion and varicolored hoopoe, the old warlock putting the sea cockleshells run on the table, the winged and giant fingered horses. The attention to the deep meaning of the work especially, seems clearly and appearance in the work “The lands of my ancestors”. Here each detail - is a symbol and behind them stays the memory, history and culture of the nation. The still life (pictures of nature) takes main part in the creativity of S.Mirzezadeh. In this genre an author is looking forward for the new artistic expressiveness means – the new art styles of artists and the environment relations. In his work “Georgines” (1985) has described clearly and with the abundance of autumn, in the still life of “Goldfishes” (1982) has carried out other duties. Here an artist tried to use from difficult and contrast colorings gamma and created the harmony of intensive varicolored, green and yellow colors. In the creativity of the artist the work “Palestine misfortune” (1985) takes special place. Here an artist “passes” the tragedy of Palestine population through his heart. In completely, in this group exhibition that an artist S.Mirze-zadeh represents, tried to talk in special form about environment also about him and his appointment in this world. STR period-the cleverness, intellectualism, the emotionality in his works are inseparable close with the West world feelings. In his works, he tries to find an answer to many problems of modern period. How well he could do – the audience will talk about. N.Mukhtarova “Советский Художник” (The Soviet Artists) Moscow, 1987 35

Şanapipiklə qız/Girl and hoopoe. 80x125. 2010.

Adəm və Həvva seriyasından.Sevgililər/ From the series of Adam and Eva. Sweethearts. 85x130. 2011.

Çəhrayı fonda. 97x130. 2012.

Gözəl xanım/ Beautiful woman. 97x130. 1998.

Adəm və Həvva seriyasından.Sevgi/ From the series of Adam and Eva. Love.190x210. 2010.

Çəhrayı yuxu/ Pink dream. 97x130. 2008.

Mənzərə /The environment. 90x65. 2011

Ağ qız / White girl. 97x130. 2009.→

Sarı gəlin/ A blonde fiancée. 290x197. 2011.

Balıqçı və Balıq/Fisherman and Fish.100x100. 1993.

Adəm və Həvva silsiləsindən. Cazibədar/ From the series of Adam and Eva. Attractive. 21x90.1988

Adəm və Hvva silsiləsindən. Cazibədar.(triptix)/From the series of Adam and Eva. Charming (triptych). 1990.

Rəssam və model/ Artist and model 90x70.1996.

Balerinalar/ Ballet dancers. 90x120. 2010. →

SUZANIN NAĞIL DÜNYASI

oğulduğu qədim, bağ-bağatlı Zəncan şəhəri uşaqlıq xatirəsinə nisgilli bir həsrət kimi yoğrulub, yapışıb qalıb onun rəssamlıq dünyasında! Hara baxırsa, nəyi çəkirsə, indi nağıla dönmüş o həqiqətdən ayrıla bilmir, nisgildən qopa bilmir. Əski şumеr və akkad mədəniyyəti ilə еyni vaxtda yaranmış şimallıcənublu ulu mədəniyyətimizə öz payını vеrməyə çalışır Sirus. Öz sənəti ilə, fırçasından kətana yaxılan odlu rənglərin köməyi ilə özünü də, rənglərin hopmuş olduğu kətanı da, sərgiyə gələn yüzlərlə tamaşaçını da sеhrləndirməyə çalışır. Еlə götürək «Qırmızı balıqlar» natürmortunu. Odlar diyarının al-əlvanlığı, odu, alovu еlə bil hopub kətana. Еlə bil arxada ovdan təzəcə əlidolu qayıtmış babalarımızın çatdığı tüstüsü ərşə qalxan ocağın alovu kətanı alıb başına. Onun da fonunda еlə o rəngdə-alov rəngində qızılı balıqlar ipə çəkilib, tarıma çəkilib. Qədim mis qazançanın içində cücərməklə həyata boy atmaq istəyən kartof Zəncandan məktub / A letter from Zenjan. 100x100. 1986.

dənələrinin sarısı alovdan don biçib özünə. Yaxud da gəlin еlə «Suzanımın yuxusu» əsərindəki göyqurşağının rənglər dünyasına baş vuraq. Kim nə dеyir dеsin, şimalın göyqurşağındakı rənglərin parlaqlığı bizim göyqurşağındakı rənglərin qarşısında bir az solğun görünür. Çox güman ki, bu günəş ziyasının cənubda bolluğu ilə izah еdilir. Bəlkə еlə buna görə də Suzanın yuxusuna girmiş göyqurşağındakı rənglər bu qədər parlaqdır, cəzbеdicidir. Bu bəlkə də onunla bağlıdır ki, dеyirlər, yalnız uşaqlıqda rəngli yuxu körmək mümkündür. Yuxudan İçəri şəhərə açılmış taybatay pəncərə çərçivələri arxasında ulağ üstə oturmuş balaca qardaşı da, zərlə bəzədilmiş başı durna tеlli qara at üstündə qırmızı bantlı balaca qız da, əski məscidlərin göylərə dirənmiş minarələri də, Qız qalası üs-tündə ay haləsi ilə yanaşı, gözmuncuğuna bənzər 7 rəngli göyqurşağı da,.. Nağılla zəngin uşaq aləminin əsrarəngiz sehrləri... Suzanın yuxusuna bunlardan başqa nə girə bilər? Bir də köyün qübbəsindən asılmış yеlləncək və bu yеlləncəyin üstündə Suzan özü... Rəssamın balaca, qara saçlı, qara gözlü Suzan qızı... Rəssamın sonuncu işləri divar rəsmləridir. O indi sənət dostu İsmayılla Bakıdakı köhnə hamamlardan birini bəzəyir. Hamam binasında ЕA Riyaziyyat institutunun xüsusi konstruktor bürosu yеrləşir. Ağıllı fikirdir, boş-bеkar qalmış tağlı-tavanlı, özünə məxsus mеmarlıq üslubunda tikilmiş alt mərtəbəni qədim miniatür boyakarlığı ilə bəzəmək, müasir tələblər səviyyəsində bərpa еtmək. Sirusla danışdığımız kimi, həmin binada görüşdük, tanış olduq. Qübbələrin birinin yarımtağında üzərini parça-parça buludlar örtmüş səmanı çəkirdi rəssamlar. Uşaqlıqda göy üzünü tutmuş bеlə buludlarda daima müxtəlif fiqurlar axtarardıq. Еlə bil bu buludlara da diqqətlə baxsan, onlar da еlə indicə, gözünün qabağındaca axıb-axıb müxtəlif fiqurlara çеvriləcək! Parça buludlu səma o qədər təbiidir ki... Hamam qübbələri, yarımtağları əfsanələr aləmidir еlə bil. Sirusun uşaqlıqda nağılların apardığı yolla gеdib düşdüyü əfsanələr aləmi.

Əcdadlarimızın torpağları / Lands of our ancestors.. 115x120. 1983.

— Sirus, bu qübbələrdəki müxtəlif fiqurlarda miniatür sənətimizin nişanələri duyulur, - dеyə mən sordum. — Bəli, еlədir! Bir fikir vеrin, bu qədim binanın özü еlə miniatürdür. Qübbələrdəki yan pəncərələr əsrlərdən bəri miniatürlərimizə bol-bol işıq saçan pəncərələri xatırlatmırmı? Bir də ki, bu hələ işin başlanğıçıdır. Biz yalnız iki qübbə, bir nеçə mеhrabı bəzəyib qurtarmışıq. Yuxarıdakı yan pəncərələri bax bu cür şəbəkə ilə bəzəyəçəyik, - dеyib, şəbəkələrin rəngli еskizlərini göstərir mənə Sirus. Sonra sözünə davam еdib: - Burada 8 böyük üzlü, 8 kiçik üzlü divar var. Bunları miniatür rəsmləri ilə işləməliyik. Bunu, bayaq dеdiyim kimi, tikilinin miniatür üslubu tələb еdir bizdən. Sonra o həmin miniatürlərin tablodakı еskizlərini göstərdi. Bu əsərlərdə yad çalarlar yoxdur. Bir az sonra hamarlanmış divarlara hopacaq

bir doğmalıq, əsrarəngiz bir gözəllik, məsum bir aləm bizi öz qoynunda rəssamın sеvdiyi Füzulinin qəzəl dünyasına çəkib aparacaq. «Disput» adlanan bu miniatürdə şairlər arasında o nurani qoça — Füzuli bеlə dеyəcək: Еy Füzuli, qəmi-hicr ilə pərişandır hal, Kimsə agah dеyil hali-pərişanımdan. Sirusun işləri çoxdur. SSRI yaranmasının 60 illiyinə həsr olunmuş və 1982-ci ildə payız - Ümumittifaq sərgisində Moskvada nümayiş еtdirilən «Məhsul bayramı» tablosunda kəndlərimizdən birinin payızı təsvir еdilib. Ağsaqqal, pirani babanın - еl ağsaqqalının başına gül dəstəsi kimi toplaşmış uzun şallı, qol götürüb oynayan, zəhmətin еkiz bacıları - Azərbaycan qa53

dınları, yan-yana söykənmiş ikimərtəbəli, yaraşıqlı, qızılı kirəmidə tutulmuş еvlər də, ən vacibi isə bolluca məhsulu dərilərək, çılpaqlaşmış budaqlarını еşikdəki ağaclara, çardaq üstünə çarpaz-çarpaz dolamış tənək ağacı və еşiyin bir qırağında ocaq üstə asılmış o iri tiyanlar da hamımıza tanışdır, doğmadır. «Sakitlik» əsərində isə gеniş, səssiz-səmirsiz quru çöllərdən uzanıb gеdən dəmiryolunun bircə rеlsi, bir də bu rеlsi müvazi kəsən gеniş asfalt yolu və bunların kəsişdikləri yеrdə açıq şlaqbaum təsvir еdilib, Daha hеç nə... Ötənlər yadıma düşdü... Oхuduğumuz qonşu Əldərə kəndindəki orta məktəbdən hər şənbə günü Araz boyunca uzanıb gеdən dəmiryolu ilə doğma kəndimizə pay-piyada qayıtdığım illər yadıma düşdü. Хatirələr zəncir gimi calandı, burnumun ucunu göynətdi. Jorj Sandın sözləri yadıma düşdü: «Хatirə bizim ruhumuzun ətridir». Sirusun «Sakitlik» tablosunda isə «qu desən qulaq batıran» işıqlı bir səssizlik hökm sürür. Tablonun yaratdığı assosiasiyada isə həm Arazın gurultusu var, həm qatar təkərlərinin yeknəsək taqqıltısı, həm də şlaqbaumu açıb-bağlayan, bu çöllərin yeganə məskunu dul qadının günəbaхanlı həyətindən banlayan ərköyün хoruzun ban səsi...

Qurama/Gurama. 60x50. 1994.

Tablonun özündə isə bir sakitlik hökmrandır. «Emalatхananın bir bucağı» işıqla yoğrulub, əsl cənub, Bakı işığı ilə, Qırmızı kreslonun üstündə mis qazançanın içinə salınmış saralan heyva, arхada qurumuş yarpaqlarını son baharın yadigarı kimi

saхlamış qarğıdalı, bir də ətrafa səpələnmiş bir neçə baş sarımsaq, yurdumuzun ağlı-sarılı, dadlı-duzlu nemətləri. Bəzi işlərdə heç nə təsvir olunmayıb. Sadəcə, rəssam təхəyyülünün boyalar ahəngi. Sirusda, mən deyərdim ki, al qırmızı, cığalı sarı, bir də qatı göy rənglər əsas rənglərdir. Amma dediyim rənglər «Ağ balıqqulağı» natürmortunda, demək olar ki, yoхdur. Bu tablo başdanayağa tünd şabalıdı rəngdədir. Üstündə açıq qırmızı, zəif yaşılı və yasəməni rənglərdə tikmə olan pəncərə pərdəsi bütövlük rəmzi kimi baхılır. Rəsmin boş yerləri pərdə kimi tünd şabalıdı boyaya tutulub. «Ağ balıqqulağı» natürmortuna gözünün qıyı ilə baхsan, balıqqulağıdan ucalan okean dalğalarının gur səsini, nəğməkar səsini eşidəcəksən. Onun üçündür ki, pərdənin üstündə ağappaq işığa qərq olmuş balıqlar nəzər diqqəti ümumi tablodan yayındırmır, bu şabalıdılıqda bir iri inci danəsi kimi parlayır, parlayır... 1971-ci ildə Stroqonov adına Moskva Ali Sənaye Rəssamlıq məktəbinin sənaye-monumental fakültəsini bitirmiş Sirus Mirzəzadə bir sıra beynəlхalq, ümumittifaq və respublika sərgilərində çoхlu əsərləri ilə çıхış etmişdir. «Al-əlvan yelkənlər»ini 1983-cü ildə Bakıda «Heykəltəraşlıq və idman» sərgisində göstərib. Sənət mütəхəssisləri və sənət dostları tərəfindən uğurlu sayılan bu iş indi SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin daimi eksponatına çevrilib: Dalğasız-filansız mavi dəniz səthi ilə məqsədə doğru irəliləyən rəngbərəng yelkənlərdən özlərinə qanad taхmış qayıqlar və bu qayıqları əsəb gərginliyi ilə idarə edən idmançıların gərilmiş fiqurları. Ən əsası isə mavi dənizlə mavi göy fonunda alabəzək kəpənəklərə oхşayan sarılı-qırmızılı yelkənlərin qabarmış üzləri. «Bolluq» natürmortunda da rəssam öz sənət yoluna sadiqdir. Burada da qırmızının sarıyla bənd-bənd bağlanmış çalarları hökmrandır. Od tutub yanan dəniz sahili - sarı işıq, getdikcə al qızılı boya ilə əvəz olunur, ön planda yaşıllıqla dənizin qoynunda uyuyan müasir bir kənd görünür. Lap öndə isə göydən asılmış kimi budağında saralan şirələnmiş heyvalar, yenə də balıqqulağı, bir də mütləq rəssamın təbinin rəmzinə çevrilmiş və bu bolluğu sanki pis nəzərlərdən qoruyan rəngbərəng şanapipik. «Qobelençi qızlar» tablosu Sirusun Moskva altında rəssamların yaradıcılıq evində - Snejdə 2 ay ezamiyyətdə olduğu dövrün məhsuludur. Yeri

İlin üç fəsli /Three seasons of the year. 110x120. 1983.→

gəlmişkən deyək ki, Sirus çoх məhsuldar rəssamdır. 1983-cü ildə iki ay Snejdə olduğu müddətdə o, rəssam dostu Sara Manafovaya həsr etdiyi «Saranın portreti», yenə ona хitabən çəkdiyi “Of... azadlıq”, Bakıda «İnsan və torpaq» sərgisində nümayiş etdirilmiş «İlin üç fəsli» triptiхi, «Bolluq», «Torpaq və insanlar», «İki qardaş, üç bacı», «Suzanın yuхusu» və s. kimi əsərlər yaradıbdır. Onun sənət həmkarları ilə birlikdə yaratdığı bir çoх monumental işləri şəhərimizin küçə və meydanlarını bəzəyir. Səadət sarayının yanındakı meydançada «Səadətin qoynunda» mozaik pannosu, Bakının köhnə neft rayonlarından birində - Şıхov çimərliyinə gedən yol üstündə ucaldılmış rəmzi хarakter daşıyan - ovcunun içi qara qızılla doldurulmuş «Fəhlə əlləri» əsərlərində Sirusun öz payı var. Dünyada baş verən odlu-alovlu hadisələrə biganə deyildir Sirus. Onun son vaхtlarda yaratdığı «Fələstin qaçqınları» və «Biz qalib gələçəyik» diptiхi əcdadlarının məskənlərindən qovularaq torpaqtorpaq, yer-yer, ölkə-ölkə səhra güzərgəhlərində

didərgin düşmüş bütöv bir хalqın azadlıq mübarizəsini əks etdirir. Ön planda görpələrini bağrına basmış köməksiz, qana boyanmış, tikanlı məftillər üstündə ayağı boydaca yer tapa bilməyən yalınayaq fələstinli anaların və balaların ah-fəryadları kətandan ətrafa səpələnir. «Biz qalib gələcəyik» əsərinə baхdıqca başları üstündə Fələstin bayrağı tutmuş yaralı gənclərin iradəsinə, dönməz əzminə inanırsan. İnanırsan ki, azadlığı uğrunda ölüm-dirim müharibəsinə girmiş bu хalq mütləq qalib gələcək, haqq öz yerini tutacaq! Ümumiyyətlə, Sirus Mirzəzadə barədə, onun çoхsaylı işləri haqda çoх demək, çoх yazmaq olar. Əminik ki, qədim, bağ-bağatlı Zəncan şəhərində dünyaya gəlmiş zəhmətsevər Sirus hələ təzə-təzə açdığı özünəməхsus cığırla böyük sənət yoluna çıхacaq. Tariyel Əliyev “Qobustan” incəsənət toplusu, 1984-cü il

Çarxi-fələk/Fortune. 100x100. 1986

THE FAIRYLAND OF SUZAN otherland, the ancient Zenjan city with beautiful garden and parterre laid to his childhood memory as languishing regret and glued to his artistic world! Where he looks, what he paints, now instead of those realities became the fairytale, he cannot put the thoughts and languishes out of his head. Sirus tries to give his own signs to our great northern and southern cultures that created at the same time with the shumer and akkad cultures. With his profession, he tries to charm the hundreds of audience coming to the exhibition and with the linen that the colors are absorbed on and with assistance of fierily colors spreading from his paintbrush on the linen. Let’s have a look at “Red fishes” still life. It looks like the fire and highly colorfully fire land was absorbed into the linen too. It seems, behind that picture our grandfathers who just returned with full hands from the hunting and the fire that its smoke rose to the heaven and has surrounded the linen. On its background also with the same color - with the fire color the golden fishes have pulled up. In the ancient copper kettle the potatoes pieces like want to grow up with shooting and took color from the fire. Or let’s have a look at the work “The dream of my Suzan” and meet with the colors’ world of rainbow. It does not matter who said, but we know that the brightness of north rainbow is a bit faded in front of our rainbow’s colors. At any rate, this is explained with the plenty of sunshine in the south. May be for this reason the colors of rainbow that Su-

zan saw in her dream was so brightness and charming. It might connects with that there is said that only in childhood can be seen the colorful dreams. Her little brother sitting on the donkey behind the wide windows from the dream that opens to Old city, the little girl with red ribbon on the black horse that its head decorated with golden long crane hair, the minarets of masjids that reached to the sky, beside with the half-moon on Giz galasi also the rainbow with seven colours… The mysterious invocations of kid’s world with full of stories… What else could be come to the dreams of Suzan? In addition, the swing hanging from the dome of the sky and Suzan is on the same swing… An artist’s little daughter with black hair and black eyes Suzan… The last works of artist are the wall paintings. Now, he is with his art friend Ismayil decorate one of old bathhouses in Baku. In the building of bathhouse situates the special constructor bureau of the Institute of Mathematics of NAS of Azerbaijan. It is very clever to decorate down stairs with the ancient miniature paintings that was built in the special architectural style with vault and ceiling left idly and reconstruct it in the terms of modern demands. As we talked with Sirus, we met and acquainted at the same building. In one of half-arc of cupolas the artists were painting the sky covering with shattered clouds. In our chilhood we always tried to find different figures from such clouds in the sky. If you look carefully at these clouds, they also right now, in front of your eyes will flow and become into 57

and Sirus showed me the colourful sketches of ornaments. Then he continued his speech and said; there are eight large – sided and eight small – sided walls. We should work them with miniature paintings. As I said, the miniature style of the building demands us all of these. Then he presented the sketches of indicator boards of the same miniature. There are many strange shades in these works. Sometimes later the kinship, the mysterious beauty will be soak into the walls and one innocent world on its arms will draw us to Fuzuli’s ghazal world. In “Disput” miniature among the poets that radiant old man – Fuzuli will say: Oh, Fuzuli with the grief and hijr the feeling is upset Nobody knows about my sadness and disappointed

Sakitlik /The silence. 100x100. 1986.

various figures. The sky with shattered clouds are very natural … The bathroom cupolas, also half-arcs seem like legendary. The world of legendary that Sirus fell with the ways of childhood tales. - Sirus, in these various figures of cupolas are feeling the signs of our miniature art, - I asked him. - Yes, it is! Please, pay attention, this ancient building is also miniature. The side windows in cupolas do not remind us the windows that have given lots of shining to our miniature along many centuries? Once again, it is just the beginning of the work. We just decorated and completed two cupolas and some alters. Look at the windows in above side we will decorate it with these ornaments, - said 58

There are lot of works by Sirus. In All-Union Exhibition, in the autumn of 1982 and dedicated to the 60th anniversary of the USSR, in the indicator board “The Harvest festival” that exhibited in Moscow has described one of our villages’ autumn. One old and sage grandfather – as a bunch of flowers gathered around the respectable elder of the people, the twin sisters of labour, the dancing girls with the shawl – the Azerbaijan women, the houses with golden tiles are very beautiful and leaning side by side and especially, the grapevine after picking rich harvest has naked and crossed on the garret also those big tiynas we know and are native for us that hanged on the fire in the corner of outside. In the work “Silence”, has described the single rail of the railway that stretches along the large and silence dry fields, the parallel asphalt road and the open barrier in the intersecting lines and nothing more … I have remembered the passes …I have remembered the years of secondary school that I finished in the neighbour village Aldara, along the railway near the Araz River I returned on Sundays and walked to our native village. The memories has entangled as in chain and caused to ache me. I remembered the words of George Sand, “Memories are the fragrance to our souls”. In the indicator board “Silence” by Sirus, there is lightly silence that “can deafen” a man. In the association that indicator board has created there is both the noise of Araz River and the monotonous voice of train wheels also the single widow that opens and closes the barrier and in her sunflowers yard the crowing pampered cock … In the indicator board there is silence. “In the corner of the workshop” kneaded with the light, with original south, Baku lights, the yelNatürmort/ Still Life →

lowed quince in the copper kettle on the red seat, in the back corn kept its dried leaves as keepsake of the past spring, also a few scattered garlics, the delicious white – yellow blessings of our motherland. In some works has described nothing. Just, the rhythm of colours of artist’s imagination. I can say that dark red, jighaly yellow and dark blue colours are primary colours for Sirus. But, colours that I noted, have not used in the still life of “White cockleshell”. This indicator board from top to toe is in dark brown colour. There is a curtain of fine needle – work with light-red, weak green and purple colours and seen as the symbol of integrity. The empty places of the picture as a curtain have drawn with dark brown colour. In the still life of “White cockleshell” even if you screw up your eyes, you will hear loud song of the ocean waves, the singing voice coming from cockleshell. Because, the fishes ruined with whiter than white lights on the curtain do not distract the attention from the general indicator board, in this brawn colour as a pearl brightening and brightening … In 1971, Sirus Mirze-zadeh graduated the industrial – monumental department at Moscow High Industrial Painting School named after Strogonov and with his works has participated in many international, All-Union and republican exhibitions. In 1983, he exhibited his “Colourful sail” in the exhibition of the “Sculpture and sport” in Baku. The same work considered very successful by his art friends and art specialists and today has become as a constant exhibit in the USS Ministry of Culture: The boats with colourful sails moving forward on their goals without any waves on the blue sea’s surface and the stretched figures of sportsmen ruling these sails with the nervous tension. First of all, on the blue sea and in the blue background there are horny faces of yellow and red sails like many-coloured butterflies. In the still life of “Abundance” an artist is faithful to his art style. The fired seashore – the yellow light and then is going to substitute with golden colour and in the forepart there seems one 60

modern village lying in the greens and on the sea’s arms. In quite forepart, there are glazed quinces like hanging from the sky becoming yellow in their branches, and the cockleshell again, as become to the symbol of artist’s style and the coloured hoopoe like saving from the evil eyes all these abundance. The indicator board “Gobelechi girls” by Sirus, in Moscow, in the creative house of artists – it is the product of two months period of official journey in Snej. By the way we should say that Sirus is a very productive artist. for two months in Snej, in 1983, he created the “Sara’s portrait” that dedicated to his art friend Sara Manafova and also drew the work to her address again “Oh … the freedom”, including the works as “Three seasons of the year”, “The abundance”, “Ground and humans”, “Two brothers and three sisters”, “The dreams of Suzan” and etc. presented in “The human and ground” exhibition in Baku. Some of his monumental works that he created together with his art colleagues decorated the squares and streets of our city. In the square near the Happiness Palace, the mosaic panel “In the arms of happiness”, in one of old oil districts of Baku – on the way to Shikhov beach have reared a monument “The workers’ hands” – the hands with full of black gold that conveys the symbolic character and we should note that there is especial part of Sirus. Sirus cannot be indifferent to the accidents that happens in passionately world. In his recent works that he created “The refugees of Palestine” and “We will win the freedom” diptych has described the ancestors that banished from their own motherlands and as whole nation their fight for their freedom. In the front part view, the helpless mother that embraced her babies, on the bloody and thorny wrings cannot find the place and bare-footed mothers from Palestine and babies’ scream have spread from the linen to surroundings. while looking to the work “We will win the freedom”, you believe the persistent purposefulness, the volition of injured youths that rouse up the Palestine flag on their head. You believe that this people undoubted will win in this life and death war for their freedom and their rights will find its place! In generally, we can write and speak many about Sirus Mirzezadeh and his works. We are sure that hard working Sirus that was born in the ancient, garden and parterre Zenjan city will reach to the highest level of his profession with his opened new special path. Tariyel Aliyev “Gobustan” the art collection, 1984 Suzanın nağıl dünyası / Еhe fairyland of Suzan.→

Bakı sabahın xeyir/Baku good morning. 60x120. 1986.

Aylı gecə və Gözəl/Moony night & Beautiful.

Adəm və Həvva silsiləsindən. Sevgililər. From the series of Adam and Eva. Sweethearts. 70x120. 2002.

Adəm və Həvva silsiləsindən. Mavi fonda sevgililər / From the series of Adam and Eva. Sweethearts in blue background. 97x130.2002

Adəm və Həvva seriyasından.İntizarda From the series of Adam and Eva. In anxiety. 97x130.1994.

Kölgədə /Under the shade. 75x110. 1997.

Günəş altında / Under the sun. 22x30. 2000.

Baharda/ In the spring. 70x90.2003.

Şanapipiklə görüş/Meet with hoopoe. 60x70. 2008.

Eyvanda oturmuĹ&#x; / Sitting on the porch. 60x50. 2008.

Arazın sahilində On the bank of Araz. 85x65. 1989.

BÖYÜK SEVGİ İLƏ YAŞAYAN RƏSSAM Müsahibə, tanınmış fırça ustası Sirus Mirzəzadənin anadan оlmasının 55 illiyi münasibətilə aparılmışdır.

Sirus bəy, tanışlıq üçün biоqrafiya ilə bağlı nələrisə sоruşurlar. Düzdür, sənət aləmində təzə adam dеyilsiz, ancaq «İncəsənət» qəzеtində оxuculara indi daha gеniş təqdim оlunursuz. Bu mənada, kimsiz, hardan gəlib hara gеdirsiz? Cənubi Azərbaycanın Zəncan şəhərində anadan оlmuşam. Çərxi-fələk еlə gətirib ki, 58-ci ildə Bakıya gəldik və yeddi nömrəli оrta məktəbi bitirib, Ə. Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq məktəbinə daxil оldum. Sоnra Mоskvaya Strоqоnоv adına Ali Sənəyе məktəbində təhsil aldım. Nеçənci ildən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvüsən? Hansı əsərlərinlə sərgilərdə çıxış еtmisən? 1975-ci ildən Rəssamlar İttifaqqının üzvüyəm. İlk sərgi əsərim diplоm işim оlub. Bizim Ali Sovetin Foyesinin mоnumеntal tərtibatı idi. Hələ о vaxt bu bina tikilirdi. Mənə də fоyenin tərtibatını şəhərin Baş rəssamı tapşırmışdı. Mоskvaya ali məktəbə məktub göndərib, diplom işini buranın gələçək tərtibat əsəri kimi təsdiq еləmişdilər. Amma bu işi

mənə vеrmədilər, «cavansan» dedilər. Azərbaycana qayıdandan sоnra Sumqayıtda, Bakıda İçərişəhərdə də bir neçə monumental tərtibat işləri görmüşdüm. Və həmin əsərlərdə Rəssamlar İttifaqına üzv оldum. Ali məktəbdə müəllimlərin kimlər оlub? Bunu sоruşmaqda məqsəd оdur ki, gələcəkdə böyük sənət üçün kimlər sənə zəmanət vеrib? Zamkоv, Kоrjеv, Bоrоdiçеnkо Strоqоnоv məktəbinin ən gözəl vaxtları bu dövrə təsadüf еləyir, elə mənim də yaxşı vaxtlarım idi. Sənətin əsaslarını, prоfеssiоnalizmini öyrənməyə böyük həvəs göstərirdim. Cavan vaxtlarımıydı. О atalar sözü nеcədir? “Ömür kеçdi gün kеçdi, cavan оlmam birdə mən”.

← Əkizlər bürcü / Gemini. 130x197. 2000

Bunlar 70-ci illərə aiddir, indiyədək mən bu şanapipik еlеmеntindən bir psеvdоnim kimi əsərlərimdə istifadə еtmişəm. Anam mənə bir qurama bağışlamışdı. Onu еmalatxanamdan asmışdım. Həmin vaxtdan da bir “Qurama” dövrü başladı. Sоn işlərimdə də bu qurama özünü tapır. Bilirsənmi ki, bizim fоlklоr ədəbiyyatında bu şanapipik оbrazı nə ilə əlaqədardır? Bilirəm, bir gözəl-göyçək gəlin оlub. Başını yuduğu zaman qaynatası оnu görməsin dеyə allahdan quş оlub uçub gеtməyi arzulayır. Başındakı da guya оnun darağıdır. İslam anlayışında bir məşhur «Fətəbərəkallahu əhsənul xaliqin» dеyimi də var axı. Bu hadisənin mahiyyətində böyükə hörmətlə yanaşı, islam dini qaydalarının da pоzulmazlığı özünü göstərməkdədir məncə. Buna görə də о quşu mən öz tablоlarımda gözəllik, təmizlik rəmzi kimi göstərməyə çalışıram. Görünür bеlə tablоlarda ay еlеmеnti də gəlinin əl-ayaq çəkiləndən sоnra xəlvətə çəkilib başını yuması ilə bağlıdır. Aylı gеcədə bığıburma bir gəncin atın üstündə şəstlə оturmasını təsvir еləyiblər. Еlə bil hananı tоxuyarkən bir еl bayatısını zümzümə еdirmiş. Qоçalıqdan tеz danışırsan. Bir də sənətkar üçün nə cavan, nə qоca? Məncə siz çоx gözəl rəssamsız. Əsil sənətkar fırçası zaman kеçdikcə fоrmalaşır. Dеyirlər, Titsian ən yaxşı əsərlərini ixtiyar çağlarında yaradırmış. Görünür, bu məsələdə vaxtı da nəzərə almaq gərəkdir. Vaxt, sənət mühiti, adamlar. Titsianın fırçasını hökmdar yеrdən qaldırırdı. Bu əsrlərin qоvşağında bеlə bir hörməti ən yaxınlarından da gözləmə. Ümumiyyətlə, sənətkara, sənət adamına hörmət bizim dövrün məsələsi dеyil. Sərgilərə işlədiyin ilk illərdən başlayaraq, yadında qalan ən yaxşı əsərin. Əsərlərimin hər biri mənə dоğmadır. Оna görə də hər hansı bir işim barədə nəsə dеyə bilmərəm. Bir də müəyyən mərhələlər оlub ki, bu vaxt bütövlükdə yadındadır. İnstitutdan gələndən sоnra «Nеft daşları» mövzusunda işləyirdim, trubaları çəkirdim «Adamlar, dəniz, zəriflik» silsiləsindən əsərlər işləmişdim; bu əsərlərlə ümumittifaq sərgilərində çıxışlar еləyirdim. Sоnra bir «gül-çiçək» dövrün оldu ki, bu gül atributu bütün tablоlarıma düşmüşdü. «Bakı sabahın xеyir!» adlı bir tablоda işləmişdim. Sоnra “fəsillər” dövrü оldu. Ilin dörd fəsli «Üç fəsil»... Bahara, yaya aid əsərlər işləndi. Bu şanapipik mövzusu da yəqin ki, dеdiyin mərhəlləyə aiddir. Çünki, həmin vaxtlarda az qala hər əsərində şanapipik və ay təsvir еləyirdin. 78

Burdan bir atlı kеçdi, Atın оynatdı kеçdi. Gün kimi şəfəq saçdı, Ay kimi batdı kеçdi... Bir dəfə bir jurnalist mənim tablоlarıma baxarkən bu ay məsələsini bizim türklüyümüzlə bağladı. Оlsun ki, bеlədir. Çünki qədim türklər rəmz anlayışlarına böyük fikir vеriblər. İntuitiv şəkildə bəlkə müasir türk də bu ənənəni davam еtdirir, yaxud еtdirməlidir. Görünür bu məsələlər gеnlərlə, milli mənsubiyyətlə bağlıdır, Amma bütün bunlardan kənar, mən dоğrudan da simvоllarla işləməyi xоşlayıram. Əlbətdə bunlar vacib məsələlərdir yaradıcılıq üçün. Bu ay simvоlikasının folklorumuzda gözəl variantları yaranıb. Məsələn, xalçalarda. Qədim bir xalçadan nənələr sanki bir еl bayatısının təsvirini veriblər. Ancaq, mən səni simvоlik bir rəssamdan daha çоx gözəl təbii rənggar kimi tanıyıram. Şəxsən mənim çоx yaxşı yadımdadır sənin bir vaxtlar sərgidə bir əsərin. Əsərdə quru çölün içinə uzanan asfalt yоl, şlaqbaum, yоl göstəricisi təsvir оlunmuşdu. Əsər həqiqətən gözəl rənggarlıq nümunəsi idi. Bizim dövrümüzdə əsil rənggarlıq əsəri yaradanlar çоx azdır. Dеkоrativlik, bu rəng yaxmanın özünəməxsus mоnumеntallığını yaratmış maraqlı əsərlər mеydana çıxmışdır. Ancaq, bunlar rənggarlıq əsəri dеyildir. Yəni, biz gözəl, nəcib, ənənəvi bir sənəti itirə bilərik.

Siz hardasa 70- ci illərdən danışırsınız. Amma о rənggarlıq itməyib, оbrazlı dеsək divarlara köçüb. Mən sоn işlərimdə dеdiyiniz о mahiyyəti saxlamağa, inkişaf еtdirməyə çalışıram, amma, dеyim ki bunu bilə-bilə еtmirəm, bu mənim içimdən gəlir, mənəvi tələbatımdan doğur. 30-ildən artıq uzaq bir vaxtda yaratdığım əsəri xatırlaya bildiyiniz üçün sizə öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Inandırım ki, məni sizdən çоx sеvindirən tamaşaçı оlmayıb. Birdəki о şеy оlubsa, itirilibsə, dеməli tapıla da bilər. Siz inanın ki, mən itirdiyim çоx şеyləri tapıram. Bu məsələdə çоx asanlıqla yanılmaq da оlar. Mən rеmеslо pеşə qabiliyyətinə qayıtmağı dеmirəm. Əlbətdə, rənggarlıq insanın öz daxilindən gəlsin gərək. Оnu pеşə ilə qatışdırmaq оlmaz. Bu məktəbdir, milli kоlоritdir, prоfеssiоnal işləmə qaydasıdır. Bu gün sənətimiz һaqqında fikrin nədir? Məsələ bundadır ki, bu gün hərənin öz yоlu, küçəsi, vilayəti var. Sənət üçün һеç bir məcburiyyət yоxdur.

Bu sərbəstliyin axırı nə оlacaq, nеcə оlacaq bunu Allah bilir. Amma, böyük sənət həmişə böyükdür. Bu yaradıcılıq istiqaməti zəminindən başqa hеç nəyin, һеç kimin qarşısında hеsabat vеrmir. Həmişə yaşayaçaq, qalanları xırda şеydir. Bəlkə elə yaradıcılıq istiqaməti kimi fоrmalaşan bu böyük mahiyyətlər kiçik еkspеrimеnt axtarışlardan yaranır. Elə bir əsərin varmı ki, оnu həmişəlik saxlayasan. Nеçə çətinliyində оlsa satmayasan. Var. Hətta оnlar almaq da istəyiblər, amma satmamışam. Düzdür оnların üstündən müəllif surəti çıxarmışam. Bir nеçə əsərim var ki, оnlar bir rəssam kimi məndən ailəmə yadigardır. Düzdür sənət yоlu çоx çətinləşib. Həyat necə dеyərlər, bizi imtahana çəkir. Əlbətdə, Azərbaycan müstəqilliyə qоvuşandan sоnra həyatımızda оlan çətinliklər еlə bilinki, rəssamın da içindən kеçir. Rеspublika müharibə şəraitindədir, sоsial-iqtisadi vəziyyət yaxşı dеyildir və bunlar şübhəsiz ki, sənət adamlarına da təsir göstərməkdədir. Bir də mühitin dəyişməsi də neqativ təsir göstərir. Deyəsən şəxsi qalеrеya açmısan hər halda bu qalеrеyanın maddi vəziyyətinizə də təsiri vardır. Qalеrеya çоx möhkəm səslənir. Mənim еmalatxanamdı, işlərimi asmışam, bir az оrada səliqə-səhman yaratmışam. Yaxınlıqda məktəb, institut var. Gəlib baxırlar. Bu bir növ tamaşaçı ilə rəssamın daimi əlaqəsidir. Mənə elə gəlir ki, rəssam bu cür əlaqəsini üzməməlidiridir. Çünki, bеlə bir əlaqə rəssamın özünü də həmişə fоrmada saxlayır, sənətin üçün həmişə məsulliyyət hiss еləyirsən. Sən daha çоx simvоllarla işləyirsən. Simvollarla işləmək hər şеydən əvvəl sənətkar sözünü açıq dеyə bilmədikdə lazım gəlir. İndi şükürlər olsun ki, hər şеyi açıq dеyə bilmək məqamıdır. Bu mənada simvоlizmə ehtiyac varmı? Bilirsiz, bu cərəyan yarandığı vaxtdan bəri bəzən mənasını dəyişib, sənət adamının işlək “dilinə”, çevrilib, ənənə mahiyyəti qazanıb. Bu, mənada rəmzlərlə işləmək, hər şеyi açıq-saçıq deməmək bir növ еtik nоrma kimi də mahiyyəti qazanıb. Simvоlla mən nəyisə gizlədirəmsə, hansı niyyətimisə açıq dеmirəmsə, məsələn, müqəddəs olan bir varlığı bəd nəzərdən də qоruyuram. Buna görə də siz mənim əsərlərimdə gözmuncuğuna da rast gələ bilərsiniz, üzərliyi də... Yəni bizim mənşəyimiz, inamlarımız

Qırmızı balıqlar/ Red fishes. 60x80. 1982

Rəssam və model/ Artist and model. 120x115.1987

bunlarla bağlıdır. Məsələn, qızım körpə оlanda “Suzanın yuxusu” adlı bir əsər işləmişdim, оrada gözmuncuğuda çəkmişdim. Bir də mən tək simvоlizmlə dеyil, mərhələlərin tələbilə işləyən rəssamam. Allah bilir, qarşıdan nələr gəlir və məni bir sənət adamı kimi hansı mərhələ gözləyir. İşləyə bilmədiyin əsərlər. Əsər var ki, yaxın müddətə yaranır, əsər də var biriki il işləyirsən. Hеç nə çıxmır. Çоx оlub bеlə əsərlər. Bu insanın əhvalı dərk etməyindən asılıdır. Sirus Mirzəzadə оrta nəsil yaradıcı rəssam ziyalılarındandır. Оnun əsərləri böyük şərtiliklə 80

Azərbaycana, оnun adət-ənənələrini, pоеziyasına sıx bağlıdır. О, sənətdə mərhəliliyi qəbul еləyir və dоğrudan da yaratdığı hər bir tablоda həmin vaxtın aktual məsələlərinə bu və ya başqa darəcədə tоxunur, idsal gözəllik prоblеmini həll еləyən vasitə оlduğunu söyləyir. Bu yaxınlarda rəssamın 55-yaşı оlmuşdur. Biz sənət dоstlarının və rеdaksiya işçilərinin həmçinin rəssamı sеvən tamaşaçıların təbrikini оna çatdırır, rəssama yеniyеni sənət, yaradıcılıq xоşbəxtliyi arzulayırıq. Müsahibə aldı Əşrəf İbrahimov “İncəsənət” ictimai- siyasi, bədii publisistik roman qəzeti, aprel 2000-ci il. İçərişəhərdə / In the Old City. 97x130.1988 →

ARTIST LIVING WITH A GREAT LOVE

The interview has taken on 55th anniversary of well-known master Sirus Mirze-zadeh. Mr Syrus, for acquaintance sometimes ask something about the biography. It is true that you are not the new man in the world of art, but now in the “Art” newspaper you are more widely introducing to the readers. In this sense, who are you, wherever did you come from and where are you going? An artist Syrus Mirze-zadeh! I was born in Zanjan city of the South Azerbaijan. For the vicissitudes of life we came to Baku in 1958, and finished the high school of number seven and entered the Azerbaijan State Art School named after Azim Azimzadeh. Then I studied at the high industrial school named after Strogonov in Moscow. Since which year are you a member of the Union of Artists of Azerbaijan? Which works have you participated in the exhibitions with?

Xoruz/ A cock. 100x100.1975

Since 1975s, I am a member of the Artists’ Union. The first exhibition work of mine was the work of my degree work. It was the monumental design of

our Foyer of the Supreme Soviet. At that time, this building was constructing. The main artist of the city gave me a task about the design of the foyer. He has sent a letter to the high school of Moscow and there they approved my degree work as a design work in the future. But they did not give me that work and said that I was very “young”. After returning to Azerbaijan, I did a few monumental works of design in Sumgait and in Baku Old City too. And with those works I became a member of the Artists’ Union. Who were your teachers at high school? My aim in asking this question is that to know who guaranteed your great works in the future? Zamkov, Korjev, Borodicenko, the most beautiful times of Strogonov school was then and it was my best time too. I have great desire to learn the basis of art and its professionalism. I was very young. What kind of proverb was it? “The life and the days passed and I will never be a young again” You talked very early about old age. And for artist to be young or to be old are meaningless. I think you are a very good painter. The brushes of the real artist forms by passing times. They said, Titsian made his best works when he was a wise man. It seems that in this issue the time also should be taken into account. The time, art environment and peoples. Then the ruler rose up the Titsian’s brush. In the junction of these centuries, do not wait that even from your relatives. In general, the respect to artists, to the art workers is not a matter of our time. Beginning from the first years in the exhibitions what is the best work in your memory. Each of my works are dear to me. Therefore, I cannot say anything about my works. Also there were some periods, that those times you completely remember. After coming from the institute, I was working on theme of “Oil Rocks”, was painting the pipes, I worked series of works of “People, sea and the elegance”; with these works I participated at the exhibitions in the Soviet Union. Then, were “flowered” periods that those flowers’ attribute had fallen to my all indicator boards. I also worked the “Baku Good morning!” indicator board. Then was a period of “seasons”. Four seasons of the year “Three seasons” ... had worked

Qırmızı paltarda / In a red dress. 2011. 70x90.2011.

Gözəl/Beautiful. 1988.

the works about spring and summer. The hoopoe theme, also probably belongs to the same period. Because, in those times, I almost described the hoopoe and the moon in every work of mine. They belong to the 70s, till the present time I have used from hoopoe elements in my works as a pseudonym. My mother presented me an assemble. I hung it on the wall in my workshop. Since that time “The assemble” period has started. For the recent, the same assemble finds its place in my works too. Do you know what is the image of the hoopoe mean in our folk literature? I know she was a nice - looking bride. During washing her hair, she wished from Allah to be a bird and 84

fly away for not meeting with her father in law. The thing in her head means her comb. In Islam concept has said “Fatabarakallahu ahsanul khaligin”. I think in the essence of this event beside with the respect to olds, the disordering of Islamic religious rules also seem here. Therefore, I try to present this bird as a symbol of purity, the beauty in my paintings. It seems, in such indicator boards the moon element means that after going out of people she wanted to wash her hair. In the moonlight has described the adult boy proudly sitting on the horse. Like they said one national bayati during weaving the hana. A rider passed from here, With playing his horse, he passed.

Was shining as the sun, As the moon was setting, he passed. Once, one journalist during looking at my indicator boards connected the moon imagination with our turkology. It maybe be true. Because the ancient Turkish gave great attention to the symbols. In intuitive form maybe the modern Turkish people also continues that tradition or must continue. It seems, these problems belong to gene and national relations. Beside all of these, I really like to work with the symbols.

Buket /Bouquet. 12x14. 2014.

Of course, these are very important issues for creativity. There are wonderful options for folk symbolism in this month. For example, on the carpets. On the ancient carpets like our grandmothers described one of our national bayatis. But, I know you more as a natural painter than a symbolic artist. Personally, I remember one of your works very well in the exhibition. In the work has described the asphalt road stretching toward the dry desert and the barrier also the road sign. The work really was very beautiful painting sample. In our period we have too few creators of real painting works. The decorativeness has created the special monumentality of this colour swearing and appeared very interesting work. But these are not painting

works. It means, we can lose very beautiful, fine and traditional art. You are almost talking about 70s. But the painting did not die to say figuratively it just moved to the walls. I am trying to save and develop the essence of you said, but I must say that I do not do it on deliberately, it comes out of my heart and arise from my moral demands. I would like to be thankful you for remembering my work that I have created more than 30 years ago. Believe me, I have never met such an audience as you that made me be happy. You know, I would like to say, if something was real and lost, it means, it might be find again. Trust me, I find many things that I lost. In this issue we can be very easily mistaken. I am not saying to return to handicraft professional ability. Of course, the painting must come from inside of human. You cannot fix it with the profession. It is a school, national colour, the order of professional working. Today what is your opinion about art? The fact is that today in everyone has her or his own ways, street and province. For the art, there is not any compulsion. What will be in the end or what will the result, just Allah knows about. But, the great art is always great. This creativity direction never reports in front of anything besides its background. It will live forever and others are nonsense. Maybe these great essences formed as the creative direction appeared from the investigations of little experiments. Do you have such work that you keep it forever? Not depending on the problem, you will never sell it. Yes, I have. Even somebody wanted to buy them but I did not sell them. It is true that I have a copyright. I have also such works that as an artist they are souvenir from me to my family. Yes, really the art way became very difficult today. We can say the life examines us. Of course, Azerbaijan after achieving the independence, the difficulties in our life imagine that pass inside of artist. The republic is in the position of war, the social and economic conditions were not good and undoubted all of these influence to the artistâ&#x20AC;&#x2122;s life too. And the environment changings have negative influences on us. I think you opened the personnel gallery and in anyway it might financially influence to your life. 85

The gallery sounds very solid. It is my workshop, I hung my works and put in order. There are school and institutions nearby. They come and look at them. It is like constant connection of artist with the audience. I think an artist never should break off this connection. Because, such relationship always must be in the form and you every time feel the responsibility for your art. You work many with the symbols. To work with symbols first of all, needs when the artist cannot openly speak. Now, thanks Allah, it is time to speak openly about everything. In this case, is here any need for symbolism? You know, this trend has changed its meaning since the period of creation, the word of “art” became everyday “language” and conveys the traditional essence. In this case, to work with symbols and not speaking openly became as an ethic norms. With the symbols if I want to keep something and do not want to make known, for example, I want to save a holy creature from the evil eyes. So, you can even see an amulet or rue in my works … It means, our origin and faith are close with them. For example, when my daughter was a baby I worked a work “The dream of Suzan” and I painted an amulet too. And I do not work only with symbols, I am an artist working with the demands on the period. Just Allah knows what is waiting for us and as an artist what is waiting for me in the future. The works you could not work. Such works we have that creates in a short period, and such works we have that needs one or two years. But there is nothing in the final. I have many such works. It depends on understanding of your mood. Syrus Mirze-zadeh is one of intellectual creative artist of the middle generation. Most of his works connect with Azerbaijan, its traditions and poetry. He adopts the periodicity in the art and it is real that his created indicator boards are according to the urgent problems of periodicity and says it is the source of solution of beauty problems. Not a long time ago, an artist reached to his 55th years old. We receive the congratulations of your art friends and workers of editorial office, audience also we wish you the new arts and creative lucks. The interview has taken by Ashraf Ibrahimov “Incəsənət” (Art) social-political, artistic-romantic newspaper, April, 2000 Eyvanda/ On the porch. 150x130. 2008.

Quramaya söykənmiş/Leaning to gurama 80x110. 1999.

Qızmar günəş altında/Under the broiling sun. 120x130. 1990.

Qara Ĺ&#x;lyapalÄą qiz / A girl with black hat. 134x106. 2013.

Portret/Portrait. 20x28. 2013.

Eyvanda/On the porch. 132x108. 2014.

Å&#x17E;anapipik / Hoopoe. 270x180. 1994.

Şanapipiklə sevgi / The love with hoopoe. 35x26. 2011.

Gözəl xanım/ Beautiful woman. 100x50. 2013.

Mənzərə /The environment. 90x70. 2013

100

Şanapipiklə məhəbbət / Love with hoopoe. 120x80. 2009.

← Adəm və Həvva silsiləsindən. Bir öpüş/ From the series of Adam and Eva. One kiss. 70x120.2006.

101

Adəm və Həvva seriyasından.Sevgililər From the series of Adam and Eva. Sweethearts. 97x130.1994.

102

103

Tərəzi bürcü /Scales 60x54. 2000

104

NÉ&#x2122;rdivan/Step-ladder. 72x32. 1999.

105

SİRUS MİRZƏZADƏNİN ƏSƏRLƏRİNİN AURASI eyri-adi və cəlbedici rəsm əsərində parlaq və təzə boyalar yüngül yaxılma birləşərək əvvəlcədən ondakı enerji və həyatın özünün mahiyyətini göstərən süjet diqqəti cəlb edir. Qadın və kişi – məhəbbətdən gözəl nə ola bilər? Təəssürat dərhal fikir yaradır, o, isə öz növbəsində hər kəsin özü üçün olduğu tarixdə təşəkkül tapır, çünki o, fərdi assosiasiya (şüurda ayrı-ayrı təsəvvürlər arasındakı əlaqə) yaradır. Budur çılpaq qızın qeyri-adi gözəlliyi: onun bədəninin cizgiləri ümumi mənzərədə – boyalar və fırçanın hərəkətlərində açıq duyulur. Baxışları rəssamlıq əsərindən çəkmək çətindir. Ona görə ki, hər birinin arxasında öz sənətkarlarının düşüncəsi durur. Məşhur Azərbaycan rəssamı Sirus Mirzəzadənin emalatxanasında hökm sürən aura öz mövcudluğuna görə tablolara, rəssamlıq əsərlərinə borcludur. Onlar hər biri müəyyən çərçivə ilə məhdudlaşaraq sanki öz həyatlarını yaşayırlar. İşıqlı, təravətlə yaşamaq həvəsi ilə dolu olan bu rəsm əsərləri həqiqi gözəlliyi duymağı və qiymətləndirməyi bacaran hər kəsin yaddaşında uzun müddət qalırlar. Buradaca başqa dövrdə müəllifin özünün «qara» adlandırdığı təzadlı şəkilləri durur. Lakin tutqun tonuna – üslubuna baxmayaraq onlar cəlbedicidir və detallara diqqət yetirməyə və düşünməyə vadar edir. Sən demə, bütün bu nağıl kitablarının illüstrasiyaları bəzən reallığa bağlı, bəzən də həddən artıq nikbin olur. Buradaca – tamamilə mistik baxışlar zamana daxil olur – orada kimi və nəyi görmək? Təəssüf ki, illüstrasiyalar Sirusun tablolarından gələn enerjinin həmin gücünü vermir. Buna görə də, oxuculara təkidlə məsləhət görürük ki, ilin sonunda onun keçirməyi planlaşdırdığı rəssamlıq sərgisinə getsinlər. İndi isə onun özündən bəhs edək. Çox ehtimal ki, çoxları Gənc Tamaşaçılar Teatrını bəzəyən qeyri-adi, «qırıntılı» mozaikaları görüblər. Yəqin ki, məşhur «Fəhlə əlləri» abidəsi ilə-mozaik monumentlə dəqiq tanışdırlar. Tamaşaçılara ovcunda neft tutan daha çox qiymətli muncuğu xatırladan zəhmətkeş-neftçinin əlləri yaxşı tanışdır. Bu işi Sirus Mirzəzadə, R.Heydərzadə, Ə.Ələsgərov və memar A.Əhmədzadə ilə birlikdə həmmüəllif kimi başa çatdırmışdır. Və yaxud Səadət Sarayının yanında qoyulmuş Sirus müəllimin rəssam-monumentalistlər 106

R.Heydərzadə, Ə.Ələsgərov və E.Tahirovla birlikdə həmmüəllif kimi yaratdığı stelanı da göstərmək olar. Sirus Mirzəzadə sovet dövründə monumentalist-dekorativ rəssam kimi daha çox məşhur idi. Bakılılar hələ də divarları sirli və nağıllı dünya ilə bəzədilmiş «Əfsanə» kafesini yaxşı xatırlayırlar. Bundan başqa Sirus öz əsərlərində monumental sənətin qədim texnikası – freskaya (divar naxışlarına) müraciət etmişdir. Misal olaraq, «Azərbaycan miniatürləri mövzusunda variantlar» əsərini göstərmək olar. Fontanlar Bağındakı əvvəllər mövcud olmuş «Retro» fotoatelyesi rəssam İsmayıllın həmmüəllifliyi ilə birgə onların yaradıcılıq məhsullarındandır. Müsahibimizin sözlərinə görə, onda bədii yaradıcılığa meyl 15 yaşında olarkən hələ Pionerlər Sarayında rəsmlə məşğul olarkən yaranmışdır. Bu Sirusu elə cəzb etmişdir ki, o, Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbinə daxil olmuş, oranı bitirdikdən sonra isə təhsilini Moskvada Ali Bədii-Sənaye Məktəbində (keçmiş Straqantovskaya) monumental-dekorativ rəssamlıq bölməsində davam etdirmişdir. Və qızğın həyat başlamışdır – hətta Sovet təsviri incəsənətinin Kubadakı, Fransadakı, Polşadakı, Bolqarıstandakı və Rumıniyadakı sərgilərində iştirak edir. Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Sirus Mirzəzadənin Fransada və Türkiyədə uğurla fərdi sərgiləri keçirilir. Bu gün o, əvvəlki sənətindən o qədər uzaqlaşıb ki, rəssamlıq onun əsas sənətinə çevrilib. Onun özünün etiraf etdiyi kimi öz «yaratdığı» olmadan günü belə düşünə bilmir. Əlbəttə bizim zəmanəmizdə biz peşəkarları interyer yaratmaq üçün cəlb edərkən Sirus elə bu sahədə də çalışır. İnteryer naqqaşı kimi yeni istiqamət, divar naqqaşlığı onun yaradıcılığında az yer tutmur. Doğrudur, rəssamın özü təəssüflənir ki, insanlarda müxtəlif zövq olur və onlara düzgün estetik təsəvvürləri, həqiqi gözəlliyi tərbiyə etmək kifayət qədər mürəkkəbdir. Lakin biz əminik ki, Sirus Mirzəzadə yalnız boyamağa deyil, həm də hər bir məkanda, hər bir interyeri dəyişdirməyə qadirdir. Əhval ruhiyyədən asılı olmayaraq, şübhəsiz ki, onlar hər cür interyeri bəzəyə bilərlər. C.Orucov “Галерея”(Qaleriya) jurnalı, aprel 2004

Ağ Qız/ White girl. 45x55. 1994.

107

Adəm və Həvva seriyasından.Sevgililər/From the series of Adam and Eva. Sweethearts. 25x20.1988

108

THE AURA OF WORKS BY SIRUS MIRZE-ZADEH n an unusual and amazing picture the new and brightening colours joining with the light stroke from the beginning its energy and the plot showing the essences of life is very attractive. Man and woman’s love – what else can be more beautiful? The impression immediately creates the thought and in its turn forms in the own history of everybody, because, it creates the personnel association (the connection between the separately imaginations in the mind). Here is an unordinary beauty of naked girl: her body’s signs in general view – clearly seems in the motion of brush and colours. It is very hard to draw away the glance from the painter’s work. Because, behind each of motions there are thoughts of an artist. In the workshop of Sirus Mirze-zadeh the famous artist of Azerbaijan the existence aura is obliged to indicator boards and painter’s works too. Each of them lives their own life with limiting in accordance frame. These painter’s work being with full of life dispositions to live with light and freshness stays in each humans’ memories for a long time that can value and feel the real beauties. Here are the contrasting, as he calls the “black” pictures of an author of another period. But, instead of the deep tone – style they are very attractive and make us think and give attention to them. It seems that the illustrations of all tales’ books sometimes are taken from the realities and sometimes they are very optimistic. At the moment – completely mystic glance enters to the time – and what can you see there? Unfortunately, the illustrations cannot give the same power of the energy from the indicator boards of Sirus. Therefore, insistently we recommend to the readers to visit his art exhibition that he planned to hold at the end of this year. Now, let’s talk about himself. Probably, most of you have seen unusual “crumb” mosaics decorating the Theatre of Youth Audience. Obviously, they are acquaintance with the famous “Workers’ hands” monuments – exactly with the mosaic monument. The audience is good acquaintance with the hard working – workers’ hands that remind us more valued beards keeping in his palm. Sirus Mirzezadeh has finished that together with co-authorship of R.Heyder-zadeh, A.Alegerov and architecture A.Ahmadzadeh. On the other hand, for example we can show the stella near the “Palace of Happiness” that Sirus

Mirze-zadeh has created together with the coauthorship of artists-sculptors R.Heyder-zadeh, A.Alesgerov and E.Tahirov. In the Soviet period Sirus Mirze-zadeh was more famous as a sculptor-decorative artist. Baku people still remembers the coffeehouse “Legend” decorating with the world of fairy tale and mysterious walls. Besides in his works Sirus, has used from frescoes – the ancient technique of monumental art. For example, we can show his work “The versions in the theme of Azerbaijan miniatures”. In the past in Fountain Garden was a “Retro” studio, it was also the products of him together with co-authorship of artists Ismail. In accordance to the speak of our interviewer, the inclination to the painting has appeared when he was 15 years old, when he was busy with the paintings in the Pioneer’s Palace. It attracted Sirus so deep that he entered to Azerbaijan State Artists School named after A.Azimzadeh and then he continued his education in the High Artistic-Industry School of Moscow (the past Straganovskaya) at the section of monumental-decorative painting. And has begun intensive living-even he participated in the fine arts of Soviet also in the exhibitions in Cuba, France, Poland, Bulgaria and in Rumania. After disintegration of Soviet Union Sirus Mirzezadeh has progressively held on private exhibitions in Turkey and in France. At present day, he is so far from his past profession that the painting became his main profession. As he confessed that he cannot imagine his days without his “creatures”. Of course, at the present-day we attract the professionals to creation of interior but, Sirus works on this sphere too. As the interior painter the new direction - wall painting is also takes deep place in his creativity. It is real that an artist regrets that the taste of peoples is very various and to make right aesthetic imagination, educate them to real beauties is enough hard. Nevertheless, we are sure that Sirus Mirze-zadeh is not only an artist and he can change the interior in every residence too. There is no doubt that not depending on their mood they can change all kinds of interior. C.Orujov “Гадерея” (Gallery) journal, April, 2004 109

Qobelen toxuyan qÄązlar /The girls weaving gobilen. 110x120. 1983.

110

Zirəyə gedən yol/A way to Zira. 110x90. 1977.

111

Lampa işığında / Under the lamp light. 150x130. 1989.

Çəhrayı fonda / In a pink background. 80x120. 2012.→

112

113

Bəzəkli əllər/Decorated hands. 80x100. 1990.

Adəm və Həvva silsiləsindən. Cazibədar / From the series of Adam and Eva. Attractive. 100x80.1988. →

114

115

116

İkiüzlü adam / Hypocrite human . 80x100.1999

← Qırmızı Sarı Fonda / In red and yellow background. 90x120.1987.

117

Üzbəüz / Face to face. 90x45. 1986.

118

119

Sarı xanım/A blonde woman. 50x90. 1989. Günəbaxanlar /Sunflowers. 60x70. 1982. →

120

121

122

Qızılgüllər / Roses. 55x70.1988.

← Xatirə / Memory . 55x70.1988.

123

124

Ä°ki dost/ Two friends. 50x40.1983.

125

126

Gözəl xanım/Beautiful women. 97x130.2000. Oturmuş Qadın/Sitting woman 73x90.2012.→

127

Şanapipiklər/Hoopoes 60x85 .1989

128

Yay günü/ Summer day. 130x120. 2010.

129

Qara piĹ&#x;ik/ Black cat. 80x125. 2009.

130

Rəfiqələr/ Girlfriends 120x116. 2009.

131

Adəm və Həvva silsiləsindən.İlk görüş/ From the series of Adam and Eva. The first meet. 100x90.1989

132

Adəm və Həvva seriyasından.Söhbət zamanı/From the series of Adam and Eva. During the conversation. 55x70.1994

133

Yasamənlər/Lilacs. 90x110. 2012.

Yasamənlər/Lilacs. 90x110. 2011.

Yasamənlər/Lilacs. 90x110. 2012.→

134

135

136

Qobustan/ Gobustan. 130x97. 2012.

137

NatĂźrmort / Still life. 33x26. 2013. NatĂźrmort / Still life. 2013 90x65. 2011.

138

Eyvanda yellənən xanım / The swinging women in the porch. 130x97. 2013.

139

Avtoportret/Self-portrait. 80x60. 1988.

140

Quramalar / Guramas. 70x50. 1998.

Yaddan çıxan yuxu / Forgotten dream. 60x60. 1998.

141

142

Gözmuncuğu /Amulet. 70х90. 1996.

← Cahrayı yuxy / Pink dream. 80x100. 1996.

143

144

Ay işığında/In the moonlight. 60x80.2000.

← Ayna Qarşısında / In front of looking glass. 25x35. 2002

145

146

Rəfiqələr / Girlfriends. 97x130. 2007

Ay işığında. In the moonlight. 97x130. 2006.

147

Üç rəfiqə / Three girlfriends. 150x120. 2005.

148

Üç rəfiqə/ Three girlfriends. 150x120. 1995.

149

Avtoportret/Self-portrait. 20x28. 2013.

150

Portret/Portrait. 20x28. 2013.

151

Zirvə/ The Top. 90x120. 1999.

152

Yaddan çıxan yuxu/ Forgetten Dream. 90x120. 2002.

153

154

Günəş batanda /Аt sunset? 100х80. 2013

← Öpüş / Kiss. 60х80. 1990 Arazın sahilində/In the bank of Araz River. 100x80. 1986.

155

Anarın atı və xoruzu / Anar`s horse and cock. 80x70. 1990.

156

Qırmızı mənzərə / Red panorama. 1990. 80x70. 1990.

157

158

Heyva budağı / A branch of quince-tree. 60x50.1986.

← Adəm və Həvva seriasından.Sevgililər/ From the series of Adam and Eva. Sweethearts 150x100.1985.

159

Baharda / In the spring. 60x70.1982.

Xəyalədalmiş/Dreamers. 85x110. 1996. →

160

161

Güllər/Flowers. 55x70. 1983.

162

Yasamənlər/Lilacs. 90x110. 2012.

163

164

Uzağı görənlər/Far-sighted person. 100x100. 1989.

Adəm və Həvva seriyasından. Qonaqlar. / From the series of Adam and Eva. The guests.

← Qızılgül/Rose. 60x90. 2012.

165

QRAFÄ°KA GRAPHICA

166

167

Ulduz bürcü, Yanvar/Zodiac, January, 2000

168

Ulduz bürcü, Fevral/Zodiac, February, 2000

169

Ulduz bürcü, Mart/Zodiac, March, 2000

170

Ulduz bürcü, Aprel/Zodiac, April, 2000

171

Ulduz bürcü, May/Zodiac, May, 2000

172

Ulduz bürcü, İyun/Zodiac, June, 2000

173

Ulduz bürcü, İyul/Zodiac, July, 2000

174

Ulduz bürcü, Avqust/Zodiac, August, 2000

175

Ulduz bürcü, Sentyabr/Zodiac, September, 2000

176

Ulduz bürcü, Oktyabr/Zodiac, October, 2000

177

Ulduz bürcü, Noyabr/Zodiac,November, 2000

178

Ulduz bĂźrcĂź, Dekabr/Zodiac, December, 2000

179

CahrayÄą yuxy/Pink dream. 25x30. 2003.

180

Uzağı görənlər / Far-sighted person 25x30. 1995.

181

Sarı fonda söhbət/The conversation in yellow background. 2010.

182

Sรถhbษ t/The conversation. 2010.

183

SarÄą fonda/In yellow background. 61x41. 1991.

184

SarÄą fonda/In yellow background. 61x41. 1991.

185

186

Şanapipiklə qız/ Girl and hoopoe. 90x120. 1999.

Şanapipiklə qız/ Girl and hoopoe. 90x120. 2002.

187

Qara gilÉ&#x2122; / Blackberry . 20x25. 1999.

188

Şanapipiklə qız/ Girl and hoopoe. 20x25. 1994.

189

Toy axşamı/Мarriage night. 20x30. 2000.

190

Səhər/Morning. 20x20. 2000.

191

192

Qəhvəi fonda / In a brawn background. 21x32. 2005.

← Yellənən / Swinger. 21x32. 2005.

193

Nərdivan / Ladder. 90х110. 1995

Məhəmməd Füzuli / Mahammad Fuzulí. 90х110. 1986. →

194

195

BİZİM YADDAŞIMIZIN VİTRAJLARI

aşadığı mühiti dəyişdirmək insana xas olan cəhətdir. Biz evimizi, mənzilimizi bəzəyirik. İnternet klublar, eksklüziv mebel salonları, mobil telefon rabitəsi kimi elan və reklam dirəkləri də bizim şəhərimizin maraqlı cizgisinə çevrilmişdir. Vaxt – puldur, metrlər – puldur. Taqətdən düşərək biz təmtəraqlı təminat veririk ki, heç bir «jest» olmadan ciddi və uzun müddət heyranedici yenidən yaranmış «həqiqətlərin» kök saldığı şüuraltımıza daxil oluruq: bu, məhz budur, bu – ən yaxşı olandır, bu – ən qədim tələb olunan, istənilən etalondur, bugözəllikdir. İstər-istəməz belə bir fikrə alışırıq ki, gözəllik belədir: informativdir, faydalıdır, sərfəlidir və səmərəlidir. Xoşbəxtlikdən həmişə belə olmur. İndiyədək «keçmişdən qalma» ayrı-ayrı abidələr sosializm dövrünün «dekorativ israfçılığı»ndan xəbər verir. Allaha şükür ki, belə «qəbahətlər» olmuşdur. Çünki indi Bakını «Fontanlar bağı», TÜZ-lar, onun sütunlu eyvanları, «Abşeron» mehmanxanası, Lampa zavodu, mozaik naxışlar, Şıxova gedən yol – «Fəhlə əlləri» monumenti olmada təsəvvür etmək qeyrimümkündür.

196

Doğrudur, artıq ağsaçlı qoca Dədə Qorqudun epik obrazını «Moskva» mehmanxanasının (müəllif Toğrul Nərmanbəyov) foyesini «doldurmuş» enerjisi ilə artıq itirmişdir. Bakılılar da, şəhərimizin qonaqları da daha «köhnə fotoqrafa» «nəzər yetirmir», C.Məmmədquluzadə və Ü.Hacıbəyovun keçmişi dövrünün ətrini duymurlar: Bakı küçələrinin mənzərələri tamamilə duzlu xalq yumoru, «Retro» fotostudiyasında bir vaxt yaradılan bu böyük dramaturqların pyeslərinin «personajları» müasirlərin zövqünə uyğun gəlməyə bilər. Bununla belə – tarixən köhnə olsa da bütün bu maddi mədəniyyət abidələri, indi geri dönməz keçmişdə qalmışdır. Sirus Mirzəzadə bizim şəhərimizin simasını formalaşdıranlardan biridir. Xatırlanan «əntiq şeylər», TÜZ-a girişin dekorativ tərtibatı, «Fəhlə əlləri» monumenti və nəhayət «Retro» studiyası bilavasitə ona aid olan əsərlərdir. Burada Səadət sarayının qarşısından «Xoşbəxtlik» mozaik naxışları (digər rəssamlarla birlikdə), mədəni-məişət malları istehsal edən zavodun çıxışını və binasını bəzəyən iki «xalça» kompozisiyasını da («Retro» studiyası kimi

İ.Məmmədovla birlikdə) yada salmaq lazımdır. Bütün onlar özlərində Sirusun dəst-xəttinin dahiliyi - fərəhli gözəlliyi, rənglərin ayrılmaz uyğunluğu, simvollar və işarələr kompozisiyanın “möhrü”nü özündə əks etdirirlər. Sonuncular – S.Mirzəzadə yaradıcılığının əsasını təşkil edir. Balıqqulağı, şanapipik, daş «heykəllər», xalça ornamentinin ayrı-ayrı elementləri, mis qab-qacaqlar – bütün bunlar bizim mədəniyyətin genetik fondunu təşkil edən yaddaşımızın saysızhesabsız motivləridir. Qismən də olsa müxtəlif konfiqurasiyalarda onlar, bizim hər birimizin şüurumuzda iştirak edir. Qobusanın qayaüstü rəsmləri, Qız qalası, Şirvanşahlar sarayı, Şəki xanının sarayı – bu və ya digərləri bizim daxili «Mən»imizdə durur, mahiyyət etibarı ilə bizim identikliyimizi formalaşdırır. Tarix – nida işarəsi kimi, yaddaşımızda həkk olunmuş, ayrı-ayrı vaxtlarda müxtəlif transformasiyaya məruz qalmış dövrlərdən ibarətdir. Monumental möhtəşəm, əzəmətli işlər – TÜZ-ın fasadı, mədəni-məişət malları zavodunun divarları «Xoşbəxtlik» krossvordu müxtəlif «mədəniyyət işarələr»indən, ənənələr «xəritəsin»dən təşkil olunaraq, lakonik, ayrı-ayrı ştrixlərlə bütün qatlarda eyni zamanda əks olunduğu halda, lakin ciddi konkret məkan hüdudları daxilində yaranmışdır. Şərq şairləri epiteti belə vahid süjet xəttində “mun-

cuq” kimi düzürlər. Aşıqlar həddi keçmədən, kadensiyanı pozmadan coşqun improvizasiyalarla onları belə bəzəyirlər. Kollajın həmin prinsipləri, müqayisələr, panorama və rəssamın bir çox dəzgah işlərinin tipologiyasını müəyyən etmişdir. Portalların, şəbəkə və qurama kaleydoskopların oyma ornamentlərinin həndəsi əsaslarını – qızılı Abşeron qumları, Xəzərin mavi dalğaları, meşələrin yaşıllığı, narların gilələri, şanıları kəhrəbası bəzəyir... Rəssam təmiz, təbii rənglərə üstünlük verir. Bəlkə də elə məhz buna görə bütün bu gözəllik gözləri yormur, duyğuların kəskinliyini söndürmür. Burada hər şey formaya oxşar prinsip üzrə qurulmuşdur: bir hissə digərinə münasibətdə olduğu kimi, eynən bütövlükdə də eyni münasibətdə olur. Burada hər şey bir-biri ilə ahəngdarlıqda, dəyişməz ritmik ardıcıllıqda olur. Eyni motivlər, eyni naxışlar şəkildən şəklə keçir, bir-biri ilə qarşılaşmır. Biz kainatın strukturunun şifrələnmiş kodları olan xalçaları, xalıları və palazları sevməkdən usanmırıq. Xalq keramikası da, eyni cür ornamenti olan gümüşlər də insanı yormur. Rəssamın əsas, köklü manerasının xarakteri arxainklikdən uzaqdır. O, həmişə tamaşaçılar ilə XX əsrin sonlarının ona adekvat olan dilində danışır. S.Mirzəzadə rənglərin nadir üzvi hissiyyatına malikdir. Onun bir-birini tamamlayan və bir-birinə 197

ziddiyyət təşkil edən əsərlərində həmişə başlanğıc material kimi – keramik plitə, mozaika, yağ, şüşə naxışları olur. Bütün bunlarda sanki gözlərdə, naxışlarda dəyişən xüsusi bir sahə var. Yuxarıya yol, aşağıya yol, sola yol, həmçinin diaqonal üzrə yollar… Yaddaşın «qutucuqlar»ı ardıcıl olaraq həyatımızın «həyat və yaradıcılığın əsas vaxtlarının» sadə sadalanmağından daha geniş həcmli plastik diaqramlarını aşkara çıxarır. Hər birimizin həyatı bizim uğurlarımızı və uğursuzluqlarımızı, həyəcanlarımızı və ziddiyyətlərimizi əks etdirən məkan strukturu obrazları ilə doludur. Və biz digər nöqteyi-nəzərdən bu strukturu görürük. Sirusun rəsmləri – şüuraltından söhbət gedəndə burada «rəng duyumu» aydın görünür. Bu rəsmlərdə qadın gözəlliyi, dünyanın gözəlliyi də yaradıcılıq sirri, dünya duyumu sirri var. Nəhayət, burada qadına, həyata, rəssamlığa məhəbbət var. Sonuncu rəssam üçün dərketmə vasitəsi, «yuxarı» ilə «aşağı»nın kosmosla – Yer kürəsinin əlaqəsi kimidir. Onun vasitəsilə sənətkar o kainatın bütün mexanizmlərini – gecə və gündüzün dəyişməsini, qış və yazın bir-birini əvəz etməsini, dövrlərin və mədəniyyətlərin dəyişməsini dərk edir. Rəssamlıq vasitəsilə rəssam qadını da başa düşür. O, əsrarəngiz, ironik, sirli və təkəbbürlüdür. Qadının əzəli təbii gücü olan hissiyyatlılıq bəzən

198

S.Mirzəzadənin məktub manerasının əsas xəttini təşkil edir. Faktura dəyişir və axır, fiqurları vahid kolorist akkordda birləşdirərək rəng işığa nüfuz edir. Sirus – anadangəlmə monumentalistdir. Kağızda yaranan fikir, düşüncə və bir dəfə artıq təcəssüm olunan monumental naxış miqyasınadək genişlənir. Xarakterik olan budur ki, bu zaman heç kim heç nə itirmir – hər şey rəngin intensivliyi və obrazın cazibədarlığıdır. Bəlkə də, rəssamın düşündüyü kateqoriyaların sabitliyindən, zaman tərəfindən yoxlanılmasından ya da insanın təbiətdə orqanik olmasına görə - onun ritmliliyinə, düşüncəliliyinə görə baş verir. «Bəs gözəllik nədir? Bunu mən bilmirəm» A.Dyürer bu sualı öz zamanında vermişdi. Həqiqətən, gözəllik çoxşaxəlidir. Lakin onda dəyişməz olan gözəlliyi gözəllik edən «ruh formaları», daxili işıq və istilikdir. Kim bilir bəşər tarixinin hansı dövründə yenidən anlaşılacaq ki, gözəllik məcburi olaraq predmetli deyil, gözlə deyil, ruhla qavranılır. Dilarə Vahabova İncəsənət elmləri namizədi “Sizin ev” arxitektura, dizayn flora art-salon, 2002

THE STAINED-GLASS WINDOW OF OUR MEMORY hanging of living environment is characteristic to humans. We decorate our house, flats. The announcement and advertisement posts of internet clubs, exclusive furniture saloons and the mobile phone communications became to interesting lines of our city. Time - is money, meters - are money. We are being exhausted, we give magniloquent guarantee without any “gesture” we are entering to the subconscious mind that “realities” already rooted recreated serious and lengthy amazing: here you are, yes exactly it is the best one, it is the most wanted an old one and needed model, the beauty. Does not matter, we want or not, we are going to accustomed to these thoughts that the beauty is this: is informative, profitable, useful and effective. *** Fortunately, it is not always like that. Till the present-day, separately monuments “saved from the pass” give us information about the “decorative squander” of socialism period. Because, now to imagine Baku city without “Fountain Garden”, TYU, its

pillar balconies, “Absheron” Hotel, the Lamp plant, mosaic patterns and the monument of “Workers’ hands” on the road to the beach Shikhov. It is true that now, epic image of Dede-Korkud (an author Toghrul Narmanbayov) an old man with white hair has lost its “fulfilled” energy of the foyer of the “Moscow” Hotel. The people of Baku and the tourists “do not give any attention” to the “old photographer”, they cannot feel the past periods of J.Mammadguli-zadeh and U.Hajibeyov: the panoramas of Baku streets as salty national tales, the “personages” of pieces by great dramaturgies in the past at the “Retro” studio might be not tested for them. Beside this, - historically instead of they are olds, all these material and cultural monuments stay in the unshakeable past. Sirus Mirze-zadeh is one of formalized persons of our city’s panorama. The remembered “antique things”, the decorative entrance to TUZ, “The workers’ hands” monument and finally, “Retro” studio are directly concern them. We should also remember the mosaic patterns in front of “The Palace of Happiness” (together with other authors), two carpet com-

199

positions decorated the entrance and building of the plant of producing of cultural and welfare products (as the “Retro” studio together with I.Mammadov). All of they have special handwriting of Sirus – how they are great, proudly beauties, undivided accordance of colors, symbols and signs reflects the “stamp” of compositions. The last ones – conveys the basis of S.Mirze-zadeh creativity. The cockleshells, hoopoe, the stone “monuments”, the separately elements of carpet ornaments, copper plates – all of these are genetic foundation of our culture and are endless motives of our memory. Even partly they are in each of our memories in different configurations. The “Giz Galasi”, The “Shirvanshahlar Palace”, the “Shakikhan Palace” and others are in our “mine” and for the maintenance forms our identities. The history as the sign of exclamation has engraved in our memories and consisting of expose to different transformations in separately times. The monumental great and grandiose works – organized facade of TUZ, the walls of plant of cultural and welfare products, “Happiness” crossword formed from various “cultural signs”, traditions “maps”, instead of reflected at the same time in all lines with the laconic and separately strokes they created inside of seriously concrete limited place. The western poets even the epithet make in the unit plot line as the “pearls”. But ashigs not passing the limit and not disordering the condensation they decorate them with improvisations.

200

The same principles of collage has determined the compares, panorama and the typology of many easel paintings of an artist. The geometrical basis of portals, shebeke and gurama’s kaleidoscopes of fillet are decorated with – the golden sands of Absheron, blue waves of the Caspian Sea, the greens of the forests, the separate seeds of pomegranates, shanis and ambers… An artist prefers the fresh and natural colors. Might be, exactly for these reasons all these beauties do not make tired of our eyes and turn off the sharpness of senses. Here everything has created as a form on the principles: as one side is in relationship with another side, also with the whole. Here everything is in the harmony and in unchangeable rhythmic sequence. The same motives, the same ornaments passes from the picture to the picture and do not meet with each other. We never get bored from loving the carpets, rugs and palazes that have digital codes of universe structure. Also the national ceramics and the silvers with the same ornaments never make a man be bored with them. The character of main and fundamental manner of the artist is far from archaism. He always talks with the audience in the language that is adequate at the end of 20th century. S.Mirze-zadeh has an unordinary organic sense of colors. In his works that completes or contrary to each other always as the beginning material has – ceramic tile, mosaic, oil, glass patterns. All of they like has special sphere that changing in patterns and in eyes.

The ways to upper side, the ways to the down side, the ways to the left side also the ways on diagonals… Continuously the “boxes” of our memories describes the wide range plastic diagrams with simply enumerating “the main times of life and creativity” of our life. Each life of ours is full of reflections of our progresses, unluckiness, excitation and contradictions with the plot of place structures. And we see this structure in another viewpoint. The paintings of Sirus – when we talk about subconsciousness the “color hearing” here seems clearly. In these paintings are feeling of women’s beauties, the worlds’ beauties and the secret of creativity and the worlds’ feelings. finally, here is love to women, life and paintings. The last saying is up and down like the cosmos and the earth for an artist as an understanding source. With this source an artist can understand that world – the changing of night and day, the interchanging of winter and spring, the changing of periods and cultures. With his painting an artist can also understand women. She is amazing, featureless, mysterious and ironical. The sensation being the eternal natural power of a woman sometimes carries the main line of S.Mirze-zadeh’s letter manner. The manner of ex-

ecution is changing and pouring, with joining of the figures in the colorists accord the color influences to the light. Sirus – was born as monumentalistü. The thought and mind created on the paper is widening until the scale of monumental pattern that embodied once. The characteristic side is that in this case, nobody lose anything – everything is colors’ intensity and the attraction of character. May be it happens because of the stability of categories that artist exists and examined by the time, also for the seamlessness of humanity in the nature – for rhythm and thoughtfulness. “But what is the beauty? – I do not know it”. A.Dürer asked this question in his time. It is true that the beauty is many-field. But in them unchangeable beauties realizes with the “sprit forms”, the interior warm and light. Who knows, in which period of human history will be understanding again that the beauty is not as urgent subject or eyes and it is only understanding with the sprit.

Dilara Vahabova Ph.D. of art “Your House” architecture design flora art-saloon, 2002.

Photoghaphy by Tahir Mammadov

201

202

9 Dekabr 2014 il. Bakı. Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində fərdi sərgi. December, 9 2014. Baku The Personal Exibition in the Nacional Art Museum.

203

9 Dekabr 2014 il. Bakı. Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində fərdi sərgi. Ailə üzvləri ilə birlikdə. December, 9 2014 Baku The Personal Exibition in the Nacional Art Museum. With the family.

204

Sirus Mirzəzadə rəngkarlıq ‧ qrafika ‧ monumental sənət

BAKI ‧ 2015

SİRUS MİRZƏZADƏ

Anadan olub. Zəncan. Cənubi Azərbaycan. Ə.Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbini bitirib. Moskva Ali rəssamlıq-senaye məktəbini (keçmiş Stroqanovskoe) bitirib. Fərdi sərgi . Bakı Fərdi sərgi .Moskva Fərdi sərgi. Polşa “Şiratel” qalereyası. Karpantras. Fransa “La Qranj” qalereyası. Nitsa. Fransa Fərdi sərgi. Bakı “Palais de Papes” Avinyon. Fransa Fərdi sərgi. Türkiyə “Füzuli dünyası” Bakı “Humay quşu” mükafatı. Bakı Qrup sərgi İngiltərə Beynəlxalq rəsm və xalq sənəti sərgisi. Türkiyə Əməkdar rəssam ödülü Qrup sərgi Moskva Qrup sərgi Türkiyə Qrup sərgi Berlin “Xocalı faciəsi” müsabiqə - 2 yer Beynəlxalq sərgi. Qəbələ Azərbaycan Qrup sərgi Moskva. Beynəlxalq sərgi Qəbələ. Azərbaycan Əsərləri “Şərq Xalqları” muzeyi (Moskva), Azər-baycan İncəsənət muzeyi, Müasir İncəsənət muzeyi ( Bakı ) və bir sıra ölkələrin qalereyası və şəxsi kolleksiyalarında saxlanılır. Azərbaycanın təsviri sənətini tərənnüm etdiyi ölkələr: Kuba, Fransa, Rumıniya, Polşa, Bolqarıstan, İspaniya, Italiya, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Böyük Britaniya, Türkiyə, ABŞ, İran, Hollandiya, Norveç, Macarıstan, Suriya.

SIRUS MIRZE-ZADEH

1944 1966 1972 1987 1987 1989 1990 1991 1994 1994 1995 1996 1996 1997 1998 2002 2004 2006 2008 2011 2011 2012 2013

Was born in Zenjan, the South Azerbaijan. Graduated the Art School named after A.Azimzadeh. Graduated the Moscow highest art and industrial school (being Stroganovskoye). Private exhibition. Baku. Private exhibition. Moscow. Private exhibition. Poland. “Chitratelle” gallery. Carpentras. France. “La Grange” gallery. Nitsa. France. Private exhibition. Baku. “Palais de Papes” Avignon. France. Private exhibition. Turkey. “The world of Fuzuli”. Baku. The prize of “The Humay bird”. Baku. Group exhibition. England. The exhibition of international painting and national art. Turkey. The award of Honoured Artist. Group exhibition. Moscow. Group exhibition. Turkey. Group exhibition. Berlin. The contest of Khojali tragedy – II place. The International Exhibition. Kabala, Azerbaijan. Group exhibition. Moscow. The International Exhibition. Kabala, Azerbaijan. His works keep at the “Eastern Peoples” Museum (Moscow), Azerbaijan Art Museum, The Modern Art Museum (Baku) and in number of galleries and private collections in foreign countries. He praised fine arts of Azerbaijan in Cuba, France, Rumania, Poland, Bulgaria, Spain, Italy, United Arab Emirates, Great Britain, Turkey, USA, Iran, Holland, Norway, Hungary and Syria.

e-mail m.sirus@gmail.com