Niet elk lichaam is overal welkom en daar moeten we wat mee

Dikke lichamen, oude lichamen en lichamen van kleur worden vaak uit bepaalde ruimtes geweerd. Ze blijken zichzelf ook te verwijderen uit die ruimtes. Hoog tijd om de dominante norm te doorbreken.

Er was vorige maand wat ophef over een nieuw kunstwerk op het plein voor het Rotterdamse Centraal Station. Het werk, een reusachtig beeld van een alledaagse zwarte vrouw met gebalde vuisten in haar broekzakken is een ware trekpleister, maar het krijgt ook kritiek. NRC-columnist Rosanne Hertzberger vindt dat het werk een product is ‘van een maatschappelijke stroming waarin het volstaat om een gemarginaliseerde partij te zijn om sympathie te krijgen. Alleen maar vrouw zijn, een beperking hebben, een hoofddoek dragen, een donkere huidskleur hebben.’ GeenStijl noemt het ‘racisme van de lage verwachtingen’. Deze kritiek vond veel weerklank op de sociale media. “Schijnbaar is de beeltenis van een zwarte vrouw in de publieke ruimte voldoende voor ongemak, ergernis, haat zelfs”, zegt cultureel antropoloog Sinan Çankaya. “Het beeld is groot, en staat op een prominente plek. Je kunt er niet omheen. In de letterlijke zin spreekt het beeld niet, hoewel het ergens een symbool voor is, zoals de gebalde vuisten. Maar die aanwezigheid is op zichzelf een overtreding, schijnbaar. Dat lichaam hoort daar niet.”

Çankaya onderzoekt al jaren discriminatie door de politie, onder andere in de vorm van etnische profilering.

“Maar de politie is er niet alleen op uit om boeven te vangen, ze ordent ook de publieke ruimte op grond van gemeenplaatsen over wie waar in de stad hoort”, aldus Çankaya. Hij noemt dit geopolicing: “Het herordenen en rangschikken van mensen in de publieke ruimte.” Hij publiceerde er in 2020 een paper over: Geopolicing race, gender, and class: How the police immobilise urban allochthones. Daarin verschuift hij de aandacht van het lichaam, waartoe mensen door andere mensen worden gereduceerd, naar waar dat lichaam zich bevindt.

Die woont hier niet

“Het lichaam krijgt alleen maar betekenis tegen een bepaalde achtergrond, een geografie, een canvas. Een zwarte jongen met een hoodie die op een schoolplein staat wordt anders gelezen dan een wanneer hij op een pleintje staat in een zogeheten probleemwijk”, aldus Çankaya. “De geografie kan zodoende besmetten, mensen verdacht maken, maar ook normaliseren. Dit spreekt voor zich, en toch ook weer niet. In de theorievorming over racisme gaat het veel te weinig over de relatie tussen het lichaam en de geografie.” Niet alleen de politie maakt zich hier schuldig aan, constateert Çankaya. “Kijk naar de opkomst van whatsapp-buurtpreventiegroepen. Burgers in bepaalde wijken beroepen zich op dezelfde common sense-gedachte. Ze zien iemand met een migratieachtergrond, dat stellen ze vast op diens voorkomen, en zeggen: die woont hier niet. Dat wordt vervolgens gedeeld in een whatsappgroep. Ook burgers doen aan geopolicing. De discussie moet veel breder worden getrokken.” Vaak is een ruimte zo ingericht dat bepaalde mensen er uit zichzelf al wegblijven. “Ideeën die mensen hebben over bepaalde ruimten dragen er bij voorbaat aan bij dat ze zichzelf afzonderen en die plekken niet opzoeken”, aldus Çankaya. “Je kunt denken aan een bepaald café of feest, maar dit geldt dus ook voor winkelcentra of wijken. Het idee kan heersen dat je met de nek wordt aangekeken, of het risico loopt te worden aangesproken door de politie.”

Fatshaming

“Er is geen groep in de samenleving die zoveel gepest wordt als dikke kinderen”, zegt voedingsdeskundige Jaap Seidell, die onder andere de stigmatisering van kinderen met overgewicht onderzoekt. Dat pesten gebeurt niet alleen door andere kinderen, maar ook door volwassenen, tot aan ouders, zorgverleners en leerkrachten toe. “Ik heb collega’s die geloven dat als ze