Leśne rezerwaty przyrody

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

Poznań 2013

Wydawca: Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych O/ Wielkopolski na zalecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu

Copyright by Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu, 2013 Żaden z fragmentów tej książki nie może być publikowany w jakiejkolwiek formie bez wcześniejszej pisemnej zgody Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu. Dotyczy to także fotokopii i mikrofilmów oraz rozpowszechniania za pośrednictwem nośników elektronicznych.

Projekt okładki: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu Fotografia na okładce: Bartosz Nowak Teksty o rezerwatach przyrody przygotował: Łukasz Lamentowicz Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu dziękuje Autorom fotografii za nieodpłatne przekazanie swych zdjęć na potrzeby wydania niniejszej książki.

Z satysfakcją przekazujemy Państwu niniejsze opracowanie powstałe dzięki wsparciu finansowemu z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Publikacja ta jest efektem działań mających wpływ na wzrost świadomości i rozwój postaw ekologicznych w naszym regionie. Jesteśmy przekonani, że będzie ona dla Państwa inspiracją oraz cennym źródłem informacji.

W imieniu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu Hanna Grunt – prezes Zarządu

ISBN 978-83-89696-17-7 Skład: Tomasz Moś Druk: Zakład Poligraficzny Moś-Łuczak sp.j. ul. Piwna 1, 61-065 Poznań

Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

Rezerwatowa ochrona przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

1. BIELAWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

2. BIENISZEW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

3. BODZEWKO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

4. BRZĘKI PRZY STAREJ GAJÓWCE . . . . . . . . . . . . .

27

5. BUCZYNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

6. BUCZYNA HELENOPOL . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

7. BUKI NAD JEZIOREM LUTOMSKIM . . . . . . . . . . . .

39

8. CEGLINIEC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

9. CZERWONA RÓŻA . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

10. CZERWONA WIEŚ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

51

11. CZESZEWSKI LAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55

12. CZMOŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

59

13. DĄBROWA KOŁO BIADEK KROTOSZYŃSKICH . . . . . . . .

63

14. DĄBROWA SMOSZEW . . . . . . . . . . . . . . . . . .

67

15. DĘBINA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

16. DĘBNO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

75

17. DUSZNICZKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

79

18. DWUNASTAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

83

19. JAKUBOWO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

87

20. KLASZTORNE MODRZEWIE KOŁO DĄBRÓWKI KOŚCIELNEJ . . .

91

21. KOLNO MIĘDZYCHODZKIE . . . . . . . . . . . . . . .

95

22. LAS GRĄDOWY NAD MOGILNICĄ . . . . . . . . . . . . .

99

23. LAS LIŚCIASTY W PROMNIE . . . . . . . . . . . . . . . 103 24. LAS ŁĘGOWY W DOLINIE POMIANKI . . . . . . . . . . . 107 25. LAS MIESZANY W NADLEŚNICTWIE ŁOPUCHÓWKO . . . . .

111

26. MAJÓWKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 27. MODRZEW POLSKI W NOSKOWIE . . . . . . . . . . . . . 119

28. OLBINA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 29. OLES W DOLINIE POMIANKI . . . . . . . . . . . . . . . 127 30. PĘPOWO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 31. PROMENADA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 22. PUSTELNIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 33. ROGÓŹNO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 34. SOKÓŁKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 35. STARA BUCZYNA W RAKOWIE . . . . . . . . . . . . . . 151 36. STUDNICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 37. ŚWIETLISTA DĄBROWA . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 38. URBANOWO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 39. WIĄZY W NOWYM LESIE . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 40. WIELKI LAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 41. WYDYMACZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 42. ZIELONA GÓRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 43. ŹRÓDLISKA FLINTY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Szanowni Państwo, jeszcze nie tak dawno, jakieś kilka tysięcy lat temu, teren naszego kraju pokrywały nieprzebyte i dzikie puszcze, bezkresne i gęste, stanowiące ostoję zdumiewającej bioróżnorodności i rządzące się wyłącznie swoimi prawami.

Od tego czasu wiele się zmieniło, zarówno z powodów naturalnych, jak i w wyniku pojawienia się człowieka, który zaczął stopniowo eksploatować lasy w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Obraz pierwotnej puszczy uległ nieodwracalnej zmianie.

Ogromne powierzchnie leśne uległy fragmentacji i przekształceniu na tereny rolnicze.

Powstały bariery zakłócające naturalną migrację zwierząt i roślin. Wraz z rozwojem cywilizacji, która w tak dramatycznie szybkim tempie przekształciła obraz lasów, zaczęto jednak rozumieć, że tracimy bezpowrotnie wartości mające podstawowe znaczenie dla człowieka, wręcz umożliwiające jego biologiczne życie. W ostatnich dwustu latach zorientowaliśmy się i zaczęliśmy lasy chronić w systemach prawnych państw. Obecnie, znaczna część krajowych powierzchni leśnych, które wyróżniają się unikatowym, zbliżonym do naturalnego charakterem pierwotnych lasów, objęta jest ochroną.

Jedną z podstawowych form ochrony przyrody w Polsce, obok parków narodowych, parków krajobrazowych oraz obszarów Natura 2000, są rezerwaty przyrody – obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych, naukowych, kulturowych i krajobrazowych zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, obejmujące ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, zwierząt i grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody, na terenie naszego kraju można wyróżnić dziewięć rodzajów rezerwatów przyrody. Jednym z nich jest rezerwat leśny, którego przedmiotem ochrony są pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterze pierwotnym, typy zbiorowisk leśnych oraz stanowiska drzew na granicach zasięgu. Przygotowaliśmy dla Państwa przewodnik po 43 leśnych rezerwatach województwa wielkopolskiego. Znajdą w nim Państwo informacje o ich lokalizacji, mapy, dane o typach zbiorowisk leśnych, ich strukturze przestrzennej oraz obecności rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. W przewodniku wskazano również najistotniejsze zagrożenia, na jakie narażona jest współcześnie przyroda opisywanych rezerwatów. Dodatkowym walorem estetycznym przewodnika są liczne fotografie przedstawiające różnorodne ekosystemy leśne we wszystkich porach roku oraz ich najcenniejsze elementy w postaci rozmaitych przedstawicieli świata roślin i zwierząt.

Publikacja skierowana jest do uczniów, studentów i wszystkich osób korzystających aktywnie ze środowiska przyrodniczego, stanowiąc swego rodzaju kompendium wiedzy o najcenniejszych i najbardziej malowniczych obiektach leśnych województwa wielkopolskiego.

W obecnym, szybko rozwijającym się świecie niestety pozostaje nam coraz mniej czasu i chęci na obcowanie z przyrodą. Będę zaszczycona, jeśli przedstawiony Państwu przewodnik choć w niewielkim stopniu stanowić będzie zachętę do odwiedzenia tych najbardziej dzikich zakamarków naszego regionu.

Gorąco zachęcam do lektury!

Jolanta Ratajczak

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Poznaniu

Małgorzata Tarant

Rezerwatowa ochrona przyrody Historia ochrony rezerwatowej na ziemiach polskich sięga XIX w., mimo iż rezerwaty jako forma ochrony przyrody zyskały prawne podstawy dopiero w 1949 r., kiedy w ustawie z dnia 7 kwietnia 1949 r. (Dz. U. Nr 25, poz. 180) został zamieszczony przepis art. 11 pkt 2 mówiący o tym, że poddanie pod ochronę następuje przez (…) uznanie za rezerwaty przyrody określonych obszarów, na których podlega ochronie całość przyrody, niektóre jej składniki lub estetyczne cechy krajobrazu. Już wcześniej jednak ochroną rezerwatową obejmowano najcenniejsze fragmenty szaty roślinnej. Za najstarszy polski rezerwat przyrody uznaje się „Pamiątkę Pieniacką”, ustanowioną w 1886 r. przez Włodzimierza Dzieduszyckiego na powierzchni 22 ha w celu ochrony starego naturalnego lasu bukowego w majątku Pieniaki, na granicy Podola i Wołynia (Radecki 2006, Symonides 2008). Według innych źródeł jednym z pierwszych rezerwatów na obecnym terytorium Polski był rezerwat „Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego” w Borach Tucholskich, obejmujący naturalne stanowisko cisa, objęte ochroną już od 1827 r. (Kapuściński 2010). Na terenie Wielkopolski pierwszym rezerwatem był ustanowiony w 1907 r. z inicjatywy F. Pfuhla rezerwat koło Czeszewa, obejmujący niewielki fragment lasów łęgowych w dolinie Warty. W okresie dwudziestolecia międzywojennego staraniem poznańskich przyrodników, wśród których ważną rolę odegrał Adam Wodziczko, na terenach lasów państwowych utworzono między innymi rezerwaty: „Durowo” koło Wągrowca w 1923 r., „Sieraków” w 1929 r. i „Promno” w 1936 r. (Danielewicz 2001). Od momentu zaistnienia w 1949 r. ustawowych podstaw tworzenia rezerwatów przyrody organem kompetentnym do ich stanowienia był minister właściwy do ochrony przyrody (początkowo Minister Leśnictwa, potem Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, następnie Minister Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych, wreszcie Minister Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa). Od 1998 r. kompetencja ta przeszła w ręce wojewodów. Obecnie, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 ze zm.), rezerwaty przyrody wyznaczane są w drodze zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Definicja, reżim prawny i zarządzanie ochroną przyrody w rezerwatach Zgodnie z definicją zawartą w art. 13 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Wokół rezerwatu może zostać wyznaczona otulina, czyli strefa ochronna

10

Małgorzata Tarant

granicząca z formą ochrony przyrody i wyznaczona indywidualnie dla tej formy w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka.

Porównując definicję rezerwatu przyrody z definicją parku narodowego, można stwierdzić, że oba pojęcia zawierają wiele elementów wspólnych. W hierarchii form ochrony przyrody parki narodowe wraz z rezerwatami przyrody zajmują najwyższą pozycję, którą odzwierciedla najbardziej rygorystyczny, wspólny dla obu form katalog obowiązujących na ich terenie zakazów. Zakazy te obowiązują wprost z ustawy. Dla obu form przewidziano także, w przypadku ich tworzenia lub powiększania na terenach niebędących własnością Skarbu Państwa i wobec braku zgody właściciela, możliwość zastosowania trybu wywłaszczenia.

Zakazy obowiązujące w rezerwatach wymienione są w art. 15 ustawy o ochronie przyrody. Obejmują 27 punktów, w których wskazano zabronione, niepożądane działania.

Ograniczenia dotyczą realizowania inwestycji, prowadzenia działalności wytwórczej, rolniczej czy handlowej, poruszania się po rezerwacie, czy to pieszo, czy na nartach, konno, rowerem, czy z użyciem pojazdów, łodzi lub innego sprzętu pływającego. Na terenie rezerwatów nie można też podejmować działań polegających na niszczeniu składników przyrody ożywionej, np. zabrania się chwytania, zabijania zwierząt, niszczenia ich jaj i postaci młodocianych, płoszenia zwierząt, niszczenia roślin i grzybów. W stosunku do składników przyrody nieożywionej obowiązuje między innymi zakaz pozyskiwania skał i minerałów, niszczenia gleby, wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu czy zmiany stosunków wodnych. Ustawowe ograniczenia dotyczą także prowadzenia badań naukowych na terenach rezerwatów oraz organizacji imprez rekreacyjno-sportowych. Naruszenie zakazów pociąga za sobą skutki o charakterze penalnym, bowiem kto umyślnie narusza zakazy obowiązujące w rezerwatach, podlega karze aresztu lub grzywny. Istnieje jednak możliwość wystąpienia do właściwego organu o zezwolenie na odstępstwo od zakazów. W przypadku konieczności naruszenia zakazów, gdy uzasadnione jest to potrzebami ochrony przyrody lub gdy związane jest z rezalizacją inwestycji liniowych celu publicznego, przy braku rozwiązań alternatywnych, zezwolenie może wydać Generalny Dyrektor Ochrony Przyrody. Natomiast, gdy konieczność naruszenia zakazów związana jest z realizacją badań naukowych lub uzasadniona jest celami edukacyjnymi, kulturowymi, turystycznymi, rekreacyjnymi, sportowymi lub celami kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na cele ochrony przyrody rezerwatu, zezwolenia może udzialić regionalny dyrektor ochrony środowiska.

Z mocy samej ustawy zakazy nie dotyczą wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych, prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym, wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Zakazy nie obowiązują też w stosunku do obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz w stosunku do wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.

W celu właściwego zarządzania ochroną przyrody w rezerwatach ustawodawca przewidział sporządzanie dla nich planów ochrony, czyli dokumentów planistycznych w randze aktów prawa miejscowego określających cele ochrony przyrody i przyrodnicze oraz społeczne uwarunkowania ich realizacji, identyfikujących istniejące i potencjalne zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne, wskazujących sposoby ich eliminacji oraz określających niezbędne do wykonania działania ochronne. W planach ochrony wyznacza się również

Rezerwatowa ochrona przyrody

11

obszary ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej, które różnią się rygorem ochrony.

Przez ochronę ścisłą rozumie się całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną. Ochrona czynna polega na stosowaniu, w razie potrzeby, zabiegów ochronnych w celu przywrócenia naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów. Ochrona krajobrazowa jest najmniej rygorystyczna i polega na zachowaniu cech charakterystycznych danego krajobrazu. W planach ochrony można również wskazać obszary i miejsca udostępniane dla celów naukowych, edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych, sportowych, amatorskiego połowu ryb i rybactwa oraz określić sposoby ich udostępniania, a także wskazać miejsca, w których może być prowadzona działalność wytwórcza, handlowa i rolnicza, oraz zawrzeć ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i planów zagospodarowania przestrzennego województw dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych.

Plan ochrony ustanawia się na 20 lat w drodze zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony przyrody. Ustawa przewiduje możliwość zmiany planu ochrony, jeżeli wynika to z potrzeby ochrony przyrody. Odpowiedzialnym za sporządzenie projektu planu ochrony dla rezerwatu jest regionalny dyrektor ochrony środowiska lub po uzgodnieniu z tym organem – zarządzający rezerwatem albo sprawujący nadzór nad rezerwatem.

W przypadku rezerwatów położonych na gruntach Skarbu Państwa zarządzanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, zgodnie z ustawą z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.), Lasy Państwowe otrzymują dotacje celowe na opracowanie planów ochrony dla rezerwatów przyrody.

Dla rezerwatów przyrody, dla których nie sporządzono planu ochrony, do czasu jego ustanowienia, sprawujący nadzór sporządza projekt zadań ochronnych. Zadania ochronne ustanawia w drodze zarządzenia regionalny dyrektor ochrony środowiska. Zadania te obejmują identyfikację i ocenę istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz sposoby eliminacji lub ograniczania tych zagrożeń i ich skutków, opis sposobów ochrony czynnej ekosystemów, z podaniem rodzaju, rozmiaru i lokalizacji poszczególnych zadań, opis sposobów czynnej ochrony gatunków roślin, zwierząt lub grzybów oraz wskazanie obszarów objętych ochroną ścisłą, czynną i krajobrazową.

Zadania ochronne mogą być ustanawiane na rok lub równocześnie na kolejne lata, nie dłużej jednak niż na 5 lat.

Typologia rezerwatów przyrody Przez wiele lat typologia rezerwatów opierała się na charakterze ochrony. Rezerwaty dzielono na rezerwaty ścisłe i częściowe, różniące się rygorem ochronnym. Podział ten był jednak krytykowany, dość często bowiem występowała sprzeczność pomiędzy założonym celem a statusem rezerwatu (Balcerkiewicz 1993). Balcerkiewicz proponował uściślenie przyjętego podziału rezerwatów na ścisłe i częściowe poprzez wyróżnienie wśród nich kategorii niższego rzędu, opartych na trzech kryteriach: celu ochrony, sposobach

12

Małgorzata Tarant

dochodzenia do celu i trwałości ochrony. W aktualnym stanie prawnym zrezygnowano z podziału na rezerwaty ścisłe i częściowe. Natomiast, o czym wspomniano powyżej, w planach ochrony dla rezerwatów przyrody wyznacza się tereny ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej oraz planuje odpowiednio dla każdego z obszarów działania ochronne.

Rezerwaty przyrody kategoryzowane są również na podstawie cech przedmiotów ochrony. W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, w art. 14 po raz pierwszy w polskim prawie ochrony przyrody wprowadzono obligatoryjne upoważnienie dla ministra właściwego do spraw środowiska do określenia w drodze rozporządzenia podziału rezerwatów w zależności od dominującego przedmiotu ochrony i głównego typu ekosystemu (Gruszecki 2013). Wykonując tę delegację Minister Środowiska, wydał rozporządzenie z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. Nr 60, poz. 533). Na podstawie tego rozporządzenia regionalny dyrektor ochrony środowiska, wydając zarządzenia w sprawie uznania obszaru za rezerwat przyrody, określa indywidualnie dla każdego obiektu jego rodzaj, typ i podtyp.

Zasadnicza klasyfikacja wyróżnia dziewięć rodzajów rezerwatów przyrody: 1. Leśny (symbol L) – w którym przedmiotem ochrony są pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterze pierwotnym, typy zbiorowisk leśnych, stanowiska drzew na granicach zasięgu.

2. Wodny (symbol W) – w którym przedmiotem ochrony są wody jezior, rzek, potoków i morza wraz ze zbiorowiskami roślin i gatunkami zwierząt.

3. Stepowy (symbol St) – w którym przedmiotem ochrony są murawy ciepłolubne, głównie na podłożu wapiennym i gipsowym.

4. Słonoroślowy (halofilny) (symbol Sł) – w którym przedmiotem ochrony są słonorośla nadmorskie i śródlądowe.

5. Faunistyczny (symbol Fn) – w którym przedmiotem ochrony są populacje i siedliska ssaków, ptaków, gadów, płazów, ryb i bezkręgowców.

6. Florystyczny (symbol Fl) – w którym przedmiotem ochrony są populacje i siedliska gatunków lub grup gatunków roślin zarodnikowych i kwiatowych oraz grzybów kapeluszowych i porostów.

7. Torfowiskowy (symbol T) – w którym przedmiotem ochrony są zbiorowiska i gatunki torfowisk niskich, przejściowych i wysokich.

8. Przyrody nieożywionej (symbol N) – w którym przedmiotem ochrony są odkrywki geologiczne, zjawiska krasowe, gleby, formy skalne, jaskinie, szata naciekowa, stanowiska skamieniałości, przykłady erozji i innych procesów kształtujących powierzchnię ziemi, utwory geologiczne, wydmy.

9. Krajobrazowy (symbol K) – w którym przedmiotem ochrony są krajobrazy o cechach naturalnych, charakterystyczne dla poszczególnych regionów geograficznych, często z występującymi zabytkami.

Dalsza klasyfikacja rezerwatów przyrody opiera się na kryterium dominującego przedmiotu ochrony oraz głównego typu ekosystemu.

Rezerwatowa ochrona przyrody

13

Leśne rezerwaty przyrody w województwie wielkopolskim Na terenie województwa wielkopolskiego występuje 98 rezerwatów o łącznej powierzchni 4136,8 ha, co przy całkowitej powierzchni województwa wynoszącej 29826 km2 (Rocznik Statystyczny Województw 2012) stanowi 0,14% jego terytorium.

Liczba rezerwatów leśnych, zaliczonych do tej kategorii na podstawie wskazań w aktach powołujących formy ochrony przyrody (rozporządzeniach Wojewody Wielkopolskiego lub zarządzeniach Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu) lub na podstawie charakterystyki przedmiotów i celów ochrony, dla tych rezerwatów, dla których nie wydano dotąd zarządzeń dostosowanych do wymogów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, wynosi 43. Liczba ta nie odzwierciedla w pełni terenów objętych ochroną rezerwatową na gruntach leśnych, bowiem w lasach ustanowiono także rezerwaty florystyczne, torfowiskowe i inne. Jednak rezerwaty leśne są kategorią dominującą w sieci rezerwatów przyrody województwa. Rezerwaty te są bardzo zróżnicowane pod względem powierzchni, od niewielkich zajmujących obszar poniżej jednego hektara, na przykład „Rogóźno” (powierzchnia 0,39 ha) i „Duszniczki” (powierzchnia 0,77 ha) do bardzo dużych o areale powyżej 200 ha, np. „Sokółki” (powierzchnia 238,9 ha) i „Czeszewski Las” (powierzchnia 222,62 ha).

Najczęściej przedmiotem ochrony w rezerwatach leśnych są zbiorowiska roślinne różnych typów, głównie lasów liściastych. Jako przedmiot ochrony dominują fitocenozy grądów, które chronione są między innymi w rezerwatach: „Bielawy”, „Bodzewko”, „Buczyna Helenopol”, „Czeszewski Las”, „Czmoń”, „Dąbrowa Smoszew”, „Dębina”, „Dwunastak”, „Las Liściasty w Promnie”, „Las Mieszany w Nadleśnictwie Łopuchówko”, „Kolno Międzychodzkie”, „Promenada”, „Sokółki”, „Studnica”, „Pustelnik”, „Wiązy w Nowym Lesie” czy „Zielona Góra”. Są także rezerwaty, gdzie chroni się fitocenozy lasów łęgowych, na przykład w rezerwatach: „Bielawy”, „Czeszewski Las”, „Dąbrowa Smoszew”, „Dwunastak”, „Las Liściasty w Promnie”, „Las Łęgowy w Dolinie Pomianki”, „Pustelnik”, „Sokółki”, „Urbanowo”, „Wielki Las”, „Wydymacz” czy „Źródliska Flinty”. Rzadziej wielkopolskie rezerwaty chronią zbiorowiska kwaśnych i świetlistych dąbrów. Kwaśne dąbrowy objęte są ochroną w rezerwatach: „Bieniszew”, „Cegliniec”, „Czerwona Róża”, „Dąbrowa koło Biadek Krotoszyńskich”, „Pępowo”, „Wydymacz” i „Zielona Góra”. Z kolei fragmenty świetlistych dąbrów reprezentowane są w rezerwatach „Świetlista Dąbrowa” i „Dębina”. Celem utworzenia rezerwatu „Oles w Dolinie Pomianki” było zachowanie olsu porzeczkowego. Zbiorowiska buczyn, starodrzewy bukowe oraz stanowiska buka na granicy jego zasięgu chronione są w rezerwatach: „Buczyna”, „Buczyna Helenolpol”, „Buki nad Jeziorem Lutomskim” i „Stara Buczyna w Rakowie”. Dla ochrony stanowisk jarzębu brekinii powołano rezerwaty „Jakubowo” oraz „Brzęki przy Starej Gajówce”, a dla zachowania starodrzewu modrzewia wyznaczono rezerwaty „Duszniczki”, „Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej”, „Modrzew Polski w Noskowie” i „Pępowo”. Na południu województwa wielkopolskiego zlokalizowane są rezerwaty przyrody chroniące stanowiska jodły pospolitej na skraju zasięgu. Są to rezerwaty „Olbina” i „Majówka”.

BIELAWY Data utworzenia: 1954 r.

Powierzchnia: 20,01 ha Otulina: 19,44 ha Położenie administracyjne: gmina Czerniejewo, powiat gnieźnieński Nadleśnictwo: Czerniejewo, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Grądy w Czerniejewie PLH300049

Cel ochrony Ochrona ekosystemu grądu niskiego Galio sylvatici-Carpinetum stachyetosum oraz łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum minoris wraz z bogactwem siedliska żyznego lasu liściastego i różnorodnością biotyczną

16

Bielawy

Rezerwat przyrody „Bielawy” położony jest około 3 km na północny zachód od miejscowości Czerniejewo. Rezerwat znajduje się w strefie moreny dennej zlodowacenia bałtyckiego i stanowi wyspę otoczoną rozległymi polami sandrowymi. Ochroną objęto tu siedliska grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum stachyetosum zajmującego ponad 90% drzewostanu rezerwatu oraz łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum minoris.

Niemal cała powierzchnia rezerwatu pokryta jest prawie jednorodnym lasem dębowograbowym.W drzewostanie górnego piętra dominuje dąb szypułkowy w wieku od 130 do 190 lat z domieszką między innymi sosny zwyczajnej, modrzewia europejskiego, lipy drobnolistnej. Łęg wiązowo-jesionowy występuje w zachodniej części rezerwatu, zajmując niewielką powierzchnię. Drzewostan tworzy dąb szypułkowy, jako gatunek dominujący, a w domieszce występują olcha czarna, wiąz polny oraz brzoza brodawkowata.

fot. Maciej Gołembowski

Lokalizacja rezerwatu w dużym kompleksie leśnym powoduje, że flora i fauna jest zróżnicowana. Spośród rzadkich i chronionych gatunków roślin w rezerwacie występują: listera jajowata, bluszcz pospolity, konwalia majowa, porzeczka czarna oraz kruszyna pospolita. Rezerwat jest miejscem występowania klonu polnego, który ma udział we wszystkich warstwach drzewostanu. Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono 152 gatunki roślin naczyniowych oraz 23 gatunki mszaków.

Teren rezerwatu jest miejscem występowania różnorodnej fauny. Stwierdzono tu między innymi: padalca, zaskrońca, dzika, sarnę czy jelenia europejskiego. Ponadto w rezerwacie odnotowano występowanie 24 gatunków ptaków, na przykład: myszołowa, jastrzębia, dzięcioła czarnego, żurawia i wilgi.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

17

Jednym z najistotniejszych zagrożeń zewnętrznych rezerwatu jest spadek poziomu wód gruntowych, który prowadzi między innymi do degeneracji zbiorowisk łęgowych oraz do zamierania niektórych gatunków roślin, a w szczególności wiązu. Poza tym zagrożenie stanowią silne wiatry, powodujące wywracanie się drzew, a także wydeptywanie i zaśmiecanie rezerwatu przez ludzi.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2006 r.

fot. Maciej Gołembowski

BIENISZEW Data utworzenia: 1996 r.

Powierzchnia: 144,40 ha Położenie administracyjne: gmina Kazimierz Biskupi, powiat koniński Nadleśnictwo: Konin, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Puszcza Bieniszewska PLH300011

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu reprezentującego fitocenozę świetlistej dąbrowy i dąbrowy acidofilnej z licznymi drzewami pomnikowymi

20

Bieniszew

Rezerwat położony jest około 12 km od miasta Konina i około 700 m na południe od miejscowości Kazimierz Biskupi. Rezerwat znajduje się w dużym kompleksie leśnym Puszczy Bieniszewskiej, w obszarze chronionego krajobrazu „Powidzko-Bieniszewski”.

Rezerwat „Bieniszew” wraz z sąsiednimi rezerwatami: „Pustelnik”, „Mielno” i „Sokółki”, tworzy swoistego rodzaju kompleks rezerwatów o łącznej powierzchni około 619 ha.

Obszar rezerwatu położony jest na wysoczyźnie morenowej ukształtowanej podczas zlodowacenia bałtyckiego.

Na terenie rezerwatu zidentyfikowano 5 leśnych zespołów roślinnych, takich jak: łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris, łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli, świetlista dąbrowa Potentillo albae-Quercetum, środkowoeuropejski acydofilny las dębowy Calamagrostio-Quercetum.

W południowej części rezerwatu znajduje się kilka śródleśnych, drobnych zbiorników wodnych otoczonych mokradłami.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Konin

Największą powierzchnię rezerwatu spośród zespołów leśnych zajmuje świetlista dąbrowa Potentillo albae-Quercetum. Występuje ona głównie w centralnej części obszaru.

W drzewostanie dominuje dąb bezszypułkowy w wieku około 100 lat. Warstwa krzewów jest słabo rozwinięta, lecz gdzieniegdzie dominuje leszczyna. W warstwie runa zaobserwować można zielne gatunki roślin, na przykład: trzcinnika leśnego, orlicę pospolitą, pszeńca zwyczajnego i tomkę wonną.

Kolejny pod względem zajmowanej powierzchni jest zespół grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Występuje on w rozproszonych płatach, głównie w zachodniej i południowej części rezerwatu. Drzewostan stanowi dąb bezszy-

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

21

pułkowy, w domieszce z sosną pospolitą. Warstwę krzewów reprezentują takie gatunki, jak: leszczyna, bez czarny, kruszyna pospolita, klon pospolity i jarząb pospolity. Runo jest bogate w gatunki roślin, spośród których odnotowano między innymi: perłówkę zwisłą, przylaszczkę pospolitą, gajowca żółtego i trędownika bulwiastego.

Kolejnym ważnym zespołem leśnym jest łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum.

Porasta on gleby torfowo-murszowe w południowo-wschodniej części rezerwatu. Drzewostan składa się z olszy czarnej i brzozy brodawkowatej, a w domieszce występuje brzoza omszona.

Warstwa krzewów jest zwarta i dobrze wykształcona. W jej skład wchodzą między innymi: czeremcha amerykańska, leszczyna pospolita, dereń świdwa i szakłak pospolity.

Zespół acidofilnej dąbrowy występuje w rozproszeniu na terenie rezerwatu, zajmując około 19 ha. Drzewostan tworzą: dąb bezszypułkowy i sosna zwyczajna, natomiast w warstwie krzewów występuje najczęściej dąb bezszypułkowy i jałowiec zwyczajny.

Niewielką powierzchnię rezerwatu zajmuje również łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris występujący w zachodniej części obiektu.

W rezerwacie stwierdzono obecność 291 gatunków roślin naczyniowych i 24 gatunków mchów. Spośród gatunków chronionych odnotowano między innymi: kruszczyka szerokolistnego, lilię złotogłów i listerę jajowatą.

Na terenie rezerwatu stwierdzono 86 gatunków ptaków, w tym na przykład: jarzębatkę, myszołowa, strumieniówkę, żurawia i puszczyka.

Jednym z najważniejszych zagrożeń rezerwatu jest spadek poziomu wód gruntowych.

Duże znaczenie mogą mieć również zanieczyszczenia przemysłowe.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Konin

BODZEWKO Data utworzenia: 1959 r.

Powierzchnia: 1,26 ha Położenie administracyjne: gmina Piaski, powiat gostyński Nadleśnictwo: Piaski, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie naturalnego lasu lipowego wraz z ekosystemem grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum

24

Bodzewko

Rezerwat „Bodzewko” zalicza się do grupy najmniejszych rezerwatów województwa wielkopolskiego. Umiejscowiony jest około 10 km na południowy wschód od miasta Gostyń i około 2,5 km na południowy zachód od miejscowości Szelejewo. Obszar rezerwatu położony jest na dennomorenowych glinach zwałowych ukształtowanych podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Rezerwat, ze względu na malejącą po okresie II wojny światowej, lesistość w regionie, utworzono w celu ochrony lipy drobnolistnej występującej na naturalnym stanowisku.

Roślinność rezerwatu jest dość jednorodna, reprezentuje siedlisko grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Drzewostan jest zwarty, w związku z tym dostęp światła do niższych partii lasu jest ograniczony. Roślinność drzewiasta reprezentowana jest przez 6 gatunków, z których lipa drobnolistna i dąb szypułkowy wchodzą w skład drzewostanu piętra górnego. Pozostałe gatunki, takie jak: grab, brzoza brodawkowata, klon zwyczajny i jawor, występują sporadycznie w poszczególnych warstwach drzewostanu. Lipa drobnolistna osiąga w rezerwacie optimum swojego rozwoju. Pomimo ograniczonego dostępu do światła siewki lipy efektywnie odnawiają się pod osłoną drzewostanu.

fot. Maciej Rybacki

W runie rezerwatu spotkać można gatunki roślin zielnych współtworzących malowniczy aspekt wiosenny, na przykład: zawilca gajowego i żółtego czy ziarnopłon wiosenny. Licznie występują tu także: trawa kupkówka, turzyca leśna oraz gwiazdnica wielokwiatowa. Na podkreślenie zasługuje fakt, że mimo niewielkiej powierzchni rezerwatu, stwierdzono tu 140 gatunków roślin, w tym 19 gatunków mszaków oraz 121 gatunków roślin naczyniowych.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

25

Spośród gatunków rzadkich i chronionych rosną tu: konwalia majowa, kruszyna pospolita, jarząb brekinia, kalina koralowa, wyka zaroślowa i fiołek przedziwny.

Fauna rezerwatu reprezentowana jest przez wiele interesujących gatunków, zarówno pospolitych, jak i rzadkich oraz podlegających ochronie. Spośród gadów na uwagę zasługuje obecność padalca, żmii zygzakowatej i zaskrońca zwyczajnego. Grądy rezerwatu są również miejscem występowania ssaków, takich jak: jeleń szlachetny, borsuk, kuna leśna, dzik czy gacek wielkouch. Fauna ptaków obejmuje przede wszystkim, pospolitych w tego rodzaju lasach, przedstawicieli rzędu wróblowych, takich jak: rudzik, grubodziób, muchołówka żałobna czy drozd śpiewak.

Stan przyrody w rezerwacie można uznać za bardzo dobry. Nie podlega on większym zagrożeniom wpływającym na funkcjonowanie ekosystemu leśnego. Do potencjalnych zagrożeń wewnętrznych można zaliczyć stagnujący nadmiar wód opadowych, przyczyniający się do spłycania czynnej warstwy gleby i postępujące zakwaszenie.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2006 r.

fot. Maciej Rybacki

BRZĘKI PRZY STAREJ GAJÓWCE Data utworzenia: 1959 r.

Powierzchnia: 6,71 ha Otulina: 10,03 ha Położenie administracyjne: gmina Kaźmierz, powiat szamotulski Nadleśnictwo: Pniewy, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Grądy Bytyńskie PLH300051

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu mieszanego ze stanowiskiem jarzębu brekinii Sorbus torminalis, jednego z największych stanowisk występowania tego gatunku w Wielkopolsce

28

Brzęki przy Starej Gajówce

Rezerwat położony jest około 6 km na północny wschód od wsi Duszniki i około kilometra na południowy zachód od miejscowości Bytyń. Rezerwat znajduje się w kompleksie leśnym. Teren rezerwatu położony jest w zasięgu zlodowacenia bałtyckiego w strefie pagórków czołowo-morenowych.

W granicach rezerwatu występuje jeden typ zespołu leśnego – grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli. W drzewostanie gatunkami panującymi są: dąb bezszypułkowy i szypułkowy oraz pojedynczo sosna zwyczajna i modrzew europejski.

W domieszce występuje brzoza brodawkowata, osika, klon zwyczajny, wiąz polny i jesion wyniosły. W warstwie niższej miejscami występuje grab.

Na warstwę krzewów składają się różnorodne gatunki, takie jak: leszczyna, bez czarny, trzmielina, dereń świdwa i jarząb pospolity, oraz podrosty drzew liściastych, a w szczególności grabu.

W runie rezerwatu zaobserwować można duże bogactwo gatunkowe roślin zielnych charakterystycznych dla zbiorowisk lasów liściastych, na przykład: gwiazdnicę wielkokwiatową, kupkówkę Aschersona, fot. Małgorzata Czapracka przytulię leśną, marzankę wonną, fiołka leśnego oraz kłosownicę leśną.

W rezerwacie szczególną ochroną objęto stanowisko jarzębu brekinii Sorbus torminalis, osiągającego w Polsce swoją północno-wschodnią granicę występowania. W południowej i południowo-zachodniej części obiektu występują stanowiska jarzębu brekinii, będące obok rezerwatu „Bytyńskie Brzęki”, jednym z największych i najliczniejszych skupień tego gatunku w Wielkopolsce. Poszczególne drzewa osiągają do 19 m wysokości i 43 cm obwodu pnia na wysokości pierśnicy.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

29

fot. Daniel Lisek

fot. Daniel Lisek

BUCZYNA Data utworzenia: 1958 r.

Powierzchnia: 15,75 ha Otulina: 9,97 ha Położenie administracyjne: gmina Rogoźno, powiat obornicki Nadleśnictwo: Łopuchówko, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Buczyna w Długiej Goślinie PLH300056

Cel ochrony Zachowanie fragmentu lasu bukowego o charakterze zbliżonym do naturalnego, przy granicy zasięgu buka pospolitego Fagus sylvatica L.

32

Buczyna

Rezerwat znajduje się w obszarze chronionego krajobrazu „Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka”. Granica rezerwatu oddalona jest około 3 km na południowy wschód od wsi Słomowo i około 1,5 km na południowy zachód od Jeziora Nienawiskiego.Rezerwat utworzono w celu zachowania jednego z ładniejszych i najbardziej interesujących fragmentów lasu bukowego w Wielkopolsce.

Rezerwat zlokalizowany jest na falistym terenie moreny dennej zbudowanej głównie z glin zwałowych pochodzących ze zlodowacenia północnopolskiego. W centralnej części obiektu znajduje się niewielkie zagłębienie, w którym na piaskach lodowcowych i silnie podtopionym siedlisku zakumulowały się głębokie na około 120 cm gleby torfowe.

fot. Bartosz Nowak

Drzewostan zdominowany jest przez rzadkie i chronione w Wielkopolsce siedliska przyrodnicze żyznych buczyn Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion, które zajmują ponad 80% powierzchni rezerwatu. Lasy bukowe osiągają tutaj wschodnią granicę swojego naturalnego występowania. Poza dominującym bukiem, w warstwie drzew, występuje grab, dąb szypułkowy i bezszypułkowy, sosna zwyczajna oraz w bardziej wilgotnych fragmentach – olsza czarna. Charakterystycznym elementem lasów bukowych jest stosunkowo bujne i bogate runo. Na szczególną uwagę zasługuje obecność rzadkich i chronionych gatunków flory. Wśród nich napotkać można przedstawicieli storczyków, takich jak buławnik czerwony i wielkokwiatowy, kruszczyk szerokolistny czy podkolan biały.

W wilgotnych zagłębieniach lasu występują niewielkie fragmenty łęgu jesionowo-olszowego, w których zauważalny jest udział roślin wodno-błotnych, w tym na przykład: okrężnicy bagiennej, gorysza błotnego, turzycy długokłosej i turzycy błotnej. Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono 177 gatunków flory naczyniowej oraz 14 gatunków mszaków.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

33

Zbiorowisko buczyny niżowej stanowi wartościowe siedlisko i miejsce występowania wielu gatunków zwierząt. Inwentaryzacja motyli w rezerwacie wykazała obecność 243 gatunków. W zatorfionym i podtopionym fragmencie łęgu warunki do rozrodu znajdują płazy, na przykład: ropucha szara, traszka zwyczajna, żaba moczarowa i żaba trawna. Spośród ssaków spotkać można objęte ochroną nietoperze, na przykład: borowca wielkiego, gacka wielkoucha i karlika malutkiego. Runo lasu stanowi schronienie i miejsce występowania gryzoni, takich jak mysz leśna i mysz zaroślowa czy nornica ruda. Ptaki reprezentowane są przez 44 gatunki, z których dominują przedstawiciele rzędu wróblowych.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należą: uszkodzenia młodego pokolenia drzew powodowane przez zwierzynę, wiatrołomy i wiatrowały, zadarnienie trzcinnikiem piaskowym oraz wydeptywanie i zanieczyszczanie rezerwatu przez ludzi.

W 2012 r. w wyniku dwóch wichur o charakterze lokalnym znaczna część drzewostanu bukowego w rezerwacie uległa przewróceniu.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2006 r.

fot. Bartosz Nowak

34

Buczyna

fot. Bartosz Nowak

fot. Bartosz Nowak

BUCZYNA HELENOPOL Data utworzenia: 1995 r.

Powierzchnia: 41,99 ha Położenie administracyjne: gmina Zduny, powiat krotoszyński Nadleśnictwo: Krotoszyn, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Dąbrowy Krotoszyńskie PLB300007, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dąbrowy Krotoszyńskie PLH300002

Cel ochrony Ochrona zbiorowiska lasu bukowego pochodzenia naturalnego na granicy jego występowania w Europie i grądu wraz z typową dla tych lasów florą i fauną

36

Buczyna Helenopol

Rezerwat położony jest około 4,5 km na wschód od miejscowości Zduny, w południowej części województwa wielkopolskiego. Znajduje się on w obszarze chronionego krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie, Baszków-Rochy”. Rezerwat umiejscowiony jest w dorzeczu Baryczy i charakteryzuje się niewielkimi deniwelacjami terenu. Głównym przedmiotem ochrony w rezerwacie są zbiorowiska lasu bukowego pochodzenia naturalnego na granicy jego występowania oraz grądu wraz z typową dla tych lasów florą i fauną.

Siedlisko w rezerwacie budują zasadniczo dwa typu zbiorowisk leśnych: kwaśna buczyna niżowa Luzulo pilosae-Fagetum i środkowoeuropejski las grądowy Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Buczyny w wieku od 50 do 140 lat zajmują powierzchnię 38,62 ha.

Pozostałą powierzchnię rezerwatu porastają fragmenty lasu z dominującą sosną oraz świerkiem.

fot. Aleksandra Gołdyn

Różnorodnie wykształcone formy zespołu kwaśnej buczyny rozwijają się na glebach gliniasto-piaszczystych. Zespół występuje w trzech postaciach. Pierwsza, usytuowana we wschodniej części rezerwatu, charakteryzuje się dość znacznym zwarciem warstwy zielnej i występowaniem w starszych drzewostanach. Druga wyróżnia się niewielkim zwarciem warstwy zielnej i jest rezultatem silnego zacienienia drzewostanów. W niektórych fragmentach lasu, w wyniku znacznego dostępu światła, wykształca się trzecia postać tego zespołu, wyróżniająca się dużym udziałem roślin porębowych, na przykład: trzcinnika piaskowego i maliny właściwej, których obecność jest efektem degeneracji zbiorowiska.

Las grądowy zajmuje niewielkie obniżenie terenu w centralnej części rezerwatu.

Tworzą go: buk, dąb szypułkowy i bezszypułkowy, grab oraz pojedynczo rozmieszczone świerki, sosny zwyczajne i klony polne. W zespole tym stwierdzono łącznie 42 gatunki

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

37

roślin naczyniowych. Z roślin zielnych przeważają popularne byliny leśne, na przykład: gwiazdnica wielkokwiatowa, trędownik bulwiasty, zawilec gajowy, dąbrówka rozłogowa, pokrzywa zwyczajna czy przytulia leśna.

Spośród rzadkich gatunków grzybów wielkoowocnikowych, na terenie rezerwatu spotkać można sromotnika bezwstydnego, rozpoznawanego po charakterystycznym zapachu, związanego z siedliskami żyznych i zacienionych lasów liściastych. Ponadto w runie występują również gatunki roślin podlegające ochronie częściowej, jak na przykład: konwalia majowa i marzanka wonna oraz kruszyna pospolita.

Ze względu na duże zróżnicowanie siedliskowe, wiek drzewostanów oraz względnie dużą powierzchnię, rezerwat jest ważnym miejscem występowania wielu gatunków zwierząt.

Wśród nich spotkać można gady, na przykład: padalca czy jaszczurkę zwinkę, ssaki: dziki, lisy, jelenie i sarny, oraz dużą różnorodność gatunków awifauny. Na szczególną uwagę zasługuje obecność muchołówki małej, gołębia siniaka, puszczyka oraz występującego na obrzeżach lasu dudka.

Lasy rezerwatu pozostają w bardzo dobrej kondycji zdrowotnej. Jednym z największych zagrożeń jest wnikanie na teren rezerwatu gatunków synantropijnych wypierających rodzimą florę rezerwatu.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2005 r.

fot. Aleksandra Gołdyn

BUKI NAD JEZIOREM LUTOMSKIM Data utworzenia: 1958 r.

Powierzchnia: 55,17 ha Otulina: 5,78 ha Położenie administracyjne: gmina Sieraków, powiat międzychodzki Nadleśnictwo: Sieraków, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Notecka PLB300015, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Ostoja Międzychodzko-Sierakowska PLH300032

Cel ochrony Utrzymanie ekosystemów lasów liściastych z ich bogactwem siedlisk i różnorodnością biotyczną

40

Buki nad Jeziorem Lutomskim

Rezerwat znajduje się w północnej części województwa wielkopolskiego, około kilometra na zachód od miejscowości Lutom. Rezerwat położony jest na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego. Obszary otaczające rezerwat mają falistą lub pagórkowatą rzeźbę terenu, będącą efektem zlodowacenia bałtyckiego. Rezerwat położony jest na rynnie polodowcowej, bogatej w jary i wąwozy, powstałej na przedpolu topniejącego lodowca. Niektóre z jarów sięgają w głąb wysoczyzny aż 350–500 m. Na długości około 3 km teren rezerwatu przylega do zachodniego brzegu Jeziora Lutomskiego.

Na terenie rezerwatu wyróżnia się 3 typy zespołów leśnych: grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli, zajmujący ponad 70% powierzchni rezerwatu, łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, którego udział w rezerwacie to ponad 20% powierzchni, oraz łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris, występujący w pozostałym fragmencie drzewostanu.

fot. Magdalena Majewska

Las grądowy charakteryzuje się przeważającym udziałem buka w warstwie drzew piętra górnego, natomiast w domieszce występują: dąb szypułkowy, jawor i jesion wyniosły. Zwarcie koron powoduje znaczne zacienienie wnętrza lasu, prowadząc do niemal zupełnego braku podszytu. Wyróżniającym się elementem w rezerwacie są drzewostany bukowe w wieku od 120 do 175 lat, z domieszką drzew w wieku terminalnym, które osiągać mogą około 300 lat. W domieszce występują ponadto dąb szypułkowy, sosna zwyczajna, grab i jesion wyniosły. Wysokość drzew piętra górnego osiąga do 40 m. Las grądowy stwarza dogodne warunki siedliskowe dla buka zwyczajnego, który występuje we wszystkich stadiach rozwojowych drzewostanu.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

41

Brzeg Jeziora Lutomskiego porasta roślinność leśna. W łęgach zdecydowaną dominację wykazują jesion wyniosły, olsza czarna i wiąz pospolity. W podszycie powszechnie występują leszczyna oraz bez czarny. W bardzo różnorodnym runie rosną między innymi: przytulia czepna, pokrzywa zwyczajna, turzyca brzegowa, czyściec leśny i podagrycznik pospolity.

Ogółem na terenie rezerwatu odnotowano obecność 307 gatunków roślin naczyniowych, 51 gatunków mszaków i 13 gatunków paprotników. Spośród chronionych gatunków roślin odnotowano paprotkę zwyczajną, skrzyp olbrzymi, lilię złotogłów i przylaszczkę pospolitą.

Teren rezerwatu jest miejscem występowania wielu przedstawicieli fauny. Spośród owadów odnotowano obecność najokazalszego krajowego gatunku owada bezskrzydłego – przerzutki plamistej. Ponadto w rezerwacie można spotkać popielicę, rzadkiego przedstawiciela ssaków w Wielkopolsce. Awifaunę reprezentuje 48 gatunków.

Wśród głównych zagrożeń rezerwatu wymienia się antropopresję.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2007 r.

fot. Małgorzata Czapracka

CEGLINIEC Data utworzenia: 1960 r.

Powierzchnia: 4,31 ha Otulina: 10,05 ha Położenie administracyjne: gmina Sieraków, powiat międzychodzki Nadleśnictwo: Sieraków, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Notecka PLB300015, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Jezioro Mnich PLH300029

Cel ochrony Zachowanie, ze względów naukowych i dydaktycznych, biocenozy leśnej typu acydofilnej dąbrowy, regenerującej się w obrębie starodrzewiu sosnowego, ocalałego po gradacji sówki chojnówki w latach 1922–1924

44

Cegliniec

Rezerwat położony jest około 1,6 km na północ od wsi Kobylarnia, na wschodnim brzegu jeziora Mnich. Rezerwat zlokalizowany jest na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego. Obiekt zajmuje stok rynny jeziornej, od lustra wody do górnej krawędzi skarpy. Pod względem geomorfologicznym, teren rezerwatu stanowi krawędź rynny polodowcowej związanej z aktywnością wód fluwioglacjalnych zlodowacenia bałtyckiego.

Rezerwat chroni fragment zbiorowiska leśnego typu acydofilnej dąbrowy, regenerującego się na drodze naturalnej pod okapem starego drzewostanu sosnowego ocalałego po klęsce strzygoni (sówki) chojnówki, jaka miała miejsce na terenie Puszczy Noteckiej w latach 1922–1924.

fot. Paweł Mizera

Zdecydowaną większość powierzchni lasu (około 80%) pokrywają płaty acydofilnej dąbrowy trzcinnikowej. Drzewostan jest zazwyczaj dwuwarstwowy, z pierwszą warstwą budowaną przez sosnę i brzozę, drugą tworzoną głównie przez dąb bezszypułkowy. Runo jest ilościowo zdominowane przez borówkę czernicę, ale również licznie występuje: orlica pospolita, trzcinnik leśny, jastrzębiec leśny oraz kłosówka leśna. Poza tym, mniej licznie spotyka się gatunki roślin zielnych: sałatnika leśnego, perłówkę zwisłą czy przylaszczkę pospolitą. W niektórych fragmentach lasu wykształca się termofilny podzespół dąbrowy trzcinnikowej z kokoryczą wonną. Podzespół ten zajmuje wyeksponowane, silnie nachylone krawędzie stoków misy jeziornej, gdzie wykształca się ono zazwyczaj pod drzewostanami z przewagą brzozy brodawkowatej. Warstwa krzewów jest rozproszona. Charakteryzuje się udziałem ciepłolubych gatunków, w szczególności berberysu zwyczajnego.

Wzdłuż linii brzegowej jeziora występują niewielkie płaty olsu porzeczkowego Carici elongatae-Alnetum, w formie wąskiego pasa szerokości około 1–3 m, budowanego

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

45

przez drzewostan olchowy z warstwą krzewów z udziałem olszy czarnej, kruszyny pospolitej, czeremchy amerykańskiej i kaliny koralowej. Runo tworzą przeważnie gatunki szuwarowe, wśród których dominuje turzyca błotna. Na terenie rezerwatu odnotowano około 200 gatunków roślin naczyniowych, spośród których cztery podlegają ochronie gatunkowej: przylaszczka pospolita, konwalia majowa, kalina koralowa i kruszyna pospolita. Świat zwierzęcy rezerwatu jest typowy dla obszarów leśnych. Ze względu na podmokły charakter olsu spotkać tam można między innymi: żabę trawną, zaskrońca zwyczajnego i bobra. Ponadto stwierdzono tu gniazdowanie leśnych gatunków ptaków z rzędu wróblowych: strzyżyka, kowalika, rudzika czy kruka. Na terenie rezerwatu odnotowano również obecność jastrzębia oraz puszczyka.

Roślinność rezerwatu podlega procesowi zauważalnej fluktuacji. Obserwuje się całkowite lub częściowe zamieranie starych brzóz i sosen. Stan ten nie świadczy jednak o złej sytuacji sanitarnej całej fitocenozy, lecz o naturalnym procesie zastępowania starych drzewostanów sosnowych i brzozowych przez drzewostany dębowe.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należą wywroty i wiatrołomy, choroby grzybowe oraz konkurencja ze strony gatunków inwazyjnych.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2008 r.

fot. Magdalena Majewska

CZERWONA RÓŻA Data utworzenia: 1958 r.

Powierzchnia: 5,64 ha Położenie administracyjne: gmina Pępowo, powiat gostyński Nadleśnictwo: Piaski, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Ochrona fragmentu lasu zaliczanego do zespołu Calamagrostio arundinaceae-Quercetum peatraeae wraz z zachodzącymi w nim spontanicznymi procesami dynamiki ekosystemów

48

Czerwona Róża

Rezerwat położony jest około 5 km na zachód od miasta Pogorzela. Obiekt w całości otoczony jest przez lasy gospodarcze dużego kompleksu leśnego. Rezerwat zlokalizowany jest na obszarze płaskiej moreny dennej ukształtowanej w czasie zlodowacenia środkowopolskiego.

Drzewostan rezerwatu jest dwupiętrowy. Górne piętro drzew zbudowane jest z modrzewia zwyczajnego w wieku około 150 lat oraz dębu bezszypułkowego porastającego 30% powierzchni rezerwatu. Niżej występuje piętro, które tworzą gatunki drzew liściastych w wieku około 95 lat, są to: grab, wiąz i klon. Warstwa krzewów w 70% składa się z podrostu dębu bezszypułkowego. Warstwę runa tworzą gatunki roślin zielnych charakterystycznych dla zbiorowisk lasów mieszanych, na przykład konwalijka dwulistna, możylinek trójnerwowy, kłosówka miękka, gajowiec żółty czy trędownik bulwiasty. Ponadto na całym terenie rezerwatu w warstwie runa można zaobserwować naturalne odnowienia jaworu, klonu pospolitego oraz dębu bezszypułkowego. Generalnie w rezerwacie zachodzi proces naturalnej przebudowy drzewostanu iglastego pochodzenia antropogenicznego w kierunku lasu liściastego, siedliskowo związanego z tym rejonem geograficznym.

fot. Maciej Rybacki

W rezerwacie stwierdzono występowanie 126 gatunków roślin naczyniowych i 9 gatunków mchów. Spośród roślin naczyniowych odnotowano obecność trzech gatunków roślin chronionych: konwalii majowej, kaliny koralowej oraz kruszyny pospolitej.

W rezerwacie występuje również zróżnicowana fauna. Spotkać w nim można między innymi płazy, na przykład: ropuchę szarą, żabę trawną i żabę moczarową, dwa gatunki gadów: jaszczurkę zwinkę i padalca zwyczajnego, a także 16 gatunków ptaków, w tym przykładowo: grubodzioba, dzięcioła średniego, gajówkę i kapturkę.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

49

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych oraz niekontrolowany ruch turystyczny.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2009 r.

fot. Maciej Rybacki

CZERWONA WIEŚ Data utworzenia: 1959 r.

Powierzchnia: 3,81 ha Otulina: 8,49 ha Położenie administracyjne: gmina Krzywiń, powiat kościański Nadleśnictwo: Kościan, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zabezpieczenie niezakłóconego przebiegu procesów zachodzących w ekosystemach: leśnym i torfowiskowym

52

Czerwona Wieś

Rezerwat położony jest około 5 km na zachód od miejscowości Krzywiń, w obszarze chronionego krajobrazu „Krzywińsko-Osiecki wraz z zadrzewieniami gen.

Dezyderego Chłapowskiego i kompleksem leśnym Osieczna-Góra”. Znajduje się on w strefie pagórków czołowo-morenowych zlokalizowanych w zasięgu zlodowacenia bałtyckiego. Rezerwat utworzono w 1959 r. przede wszystkim w celu zachowania skupisk jałowca, rosnącego licznie w okazałych formach. Na skutek nieustabilizowanych stosunków wodnych oraz ekspansji roślinności krzewiastej, stwierdzono systematyczne zamieranie jałowca prowadzące do niemal całkowitego wycofania się tego gatunku z powierzchni rezerwatu.

Głównym leśnym zespołem roślinnym występującym w rezerwacie jest łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum.

Występuje on na powierzchni około 0,5 ha. Pozostałą część rezerwatu zajmują niezalesione zbiorowiska łąkowe i bagienne. Cechą charakterystyczną łęgu wiązowo-olszowego w rezerwacie jest występowanie głogu jednoszyjkowego, szakłaku pospolitego, berberysu zwyczajnego i ligustru pospolitego. Gatunkami dominującymi w drzewostanach na terenie rezerwatu są jesion wyniosły i olsza czarna. Pojedynczo można spotkać również brzozę brodawkowatą, sosnę zwyczajną, olszę szarą i dąb szypułkowy.

Drzewostan tworzy zazwyczaj jedno piętro drzew w wieku od 80 do 100 lat.

Znaczną część rezerwatu zajmują ekosystemy bagienne na glebach mułowotorfowych. Wśród głównych zespołów fot. Zbigniew Mikołajczak roślinnych w rezerwacie dominuje szuwar trzcinowy, który pojawił się na skutek zaprzestania koszenia łąk zmiennowilgotnych w 1993 roku. Zespół współtworzą gatunki wodno-błotne, na przykład mozga trzcinowata, tojeść bukietowa, gorysz błotny, turzyca nibyciborowata, kosaciec żółty czy tarczyca pospolita. Torfowiska znajdujące się na terenie rezerwatu zasilane są systemem rowów melioracyjnych doprowadzających wodę z okolicznych pól i lasów.

Ogółem na terenie rezerwatu odnotowano 8 gatunków mchów oraz 105 gatunków roślin naczyniowych. Spośród nich stwierdzono obecność 7 gatunków objętych ochroną, takich jak kruszczyk szerokolistny, kruszyna pospolita, konwalia majowa, kalina koralowa, porzeczka czarna oraz mchy – brodawkowiec czysty i płonnik pospolity.

Ze względu na relatywnie dużą powierzchnię otwartych powierzchni szuwaru trzcinowego rezerwat jest miejscem bytowania wielu interesujących gatunków zwierząt.

W szczególności zwraca uwagę różnorodność ptaków, spośród których stwierdzono gniazdowanie 44 gatunków. Szuwar trzcinowy jest miejscem występowania bąka, błotniaka stawowego, żurawia, wodnika, strumieniówki, brzęczki. We fragmentach graniczących

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

53

z lasem można zaobserwować rzadkiego przedstawiciela awifauny Polski – podróżniczka. Ponadto w rezerwacie można spotkać również dziki, jelenie, lisy i zające szaraki.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy wkraczanie obcego gatunku, niecierpka drobnokwiatowego, który może wypierać rodzime gatunki roślin charakterystycznych dla zbiorowiska łęgu olszowo-jesionowego.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2006 r.

fot. Zbigniew Mikołajczak

CZESZEWSKI LAS Data utworzenia: 2004 r.

Powierzchnia: 222,62 ha Położenie administracyjne: gmina Miłosław, powiat wrzesiński i gmina Żerków, powiat jarociński Nadleśnictwo: Jarocin, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Środkowej Warty PLB300002, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Lasy Żerkowsko-Czeszewskie PLH300053

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych kompleksu naturalnego lasów i starorzeczy na terenie zalewowym Warty wraz z ich typową dla lasów łęgowych florą i fauną

56

Czeszewski Las

Drugi co do wielkości powierzchni rezerwat leśny województwa wielkopolskiego i jeden z największych rezerwatów regionu. Zlokalizowany jest na żyznych madach terasy zalewowej Warty, na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego i w obszarze chronionego krajobrazu „Szwajcaria Żerkowska”. Obszar rezerwatu, ze względu na walory przyrodnicze oraz drzewostany o charakterze starodrzewi, objęto ochroną już w roku 1905, ustanawiając tym pierwszy rezerwat w Wielkopolsce.

Po drugiej II wojnie światowej utworzono na tym terenie dwa rezerwaty o nazwie „Czeszewo” i „Lutynia”, które ostatecznie, w roku 2004, połączono w jeden rezerwat o nazwie „Czeszewki Las”.

Na terenie rezerwatu wykształcają się trzy główne zespoły leśne: łęg wierzbowy Salicetum albo-fragilis, łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris oraz grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Zbiorowisko grądu zajmuje powierzchnię około 97 ha. Dominują w nim wspaniałe okazy dębów szypułkowych osiągające wiek około 160 lat i wysokość do 35 m. Korony drzew są miejscami bardzo zwarte, uniemożliwiając w ten sposób rozwój niższej roślinności.

fot. Magdalena Majewska

W zagłębieniach terenu występują łęgi wiązowo-jesionowe. Drzewostan tworzy dąb szypułkowy jako gatunek dominujący, lecz zaznacza się wyraźny udział jesionu wyniosłego, wiązu szypułkowego i pospolitego. Niższe piętro buduje grab, lipa drobnolistna i klon polny. Ze względu na bogate w związki odżywcze gleby, skład runa leśnego jest bardzo bogaty. Można w nim zaobserwować między innymi czyśćca leśnego, czartawę pospolitą, jeżynę popielicę, kostrzewę olbrzymią i ziarnopłon wiosenny.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

57

W runie rezerwatu stwierdzono obecność chronionych gatunków roślin, w tym kilku rzadkich przedstawicieli storczyków, takich jak: gnieźnik leśny, podkolan biały, kukułka szerokolistna i kruszczyk szerokolistny.

Krajobraz rezerwatu dopełniają malownicze starorzecza, wypełniające obniżenia terenu, stanowiąc miejsce występowania chronionych gatunków roślin, takich jak grążel żółty i grzybienie białe. Stanowią one również dogodne miejsce bytowania bobrów.

Część rezerwatu jest regularnie zalewana wodami Warty w okresie ich wysokich stanów wczesnowiosennych. Kompleks grądów i łęgów wiązowo-jesionowych z dużym udziałem starodrzewi oraz licznymi powalonymi martwymi konarami drzew, nadaje rezerwatowi charakter pierwotnej puszczy.

Szerokie spektrum biotopów, wiekowy drzewostan wraz z dużą ilością martwego drewna stwarza unikatowe warunki dla bytowania fauny. W rezerwacie występuje jedno z największych w Wielkopolsce zagęszczeń (około 30 par lęgowych) dzięcioła średniego.

Ponadto, spotkać tu można muchołówkę małą, puszczyka, myszołowa. Starzejące się dęby są miejscem występowania jednej z większych w regionie populacji kozioroga dębosza, jelonka rogacza, ciołka matowego oraz pachnicy dębowej – chronionych gatunków chrząszczy.

Ze względu na położenie rezerwatu w dolinie Warty, do głównych zagrożeń należy niestabilność hydrologiczna, wywołana wahaniami poziomu wody w rzece. Wśród zagrożeń wymienia się również zamieranie dębów i jesionów oraz ekspansję niecierpka drobnokwiatowego.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2004 r.

fot. Łukasz Lamentowicz

CZMOŃ Data utworzenia: 1998 r.

Powierzchnia: 23,65 ha Położenie administracyjne: gmina Śrem, powiat śremski Nadleśnictwo: Babki, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie ekosystemu żyznych lasów liściastych z bogactwem siedlisk i różnorodnością biotyczną

60

Czmoń

Rezerwat zlokalizowany jest około 3 km na południe od wsi Czmoń w pobliżu drogi krajowej Kórnik – Śrem. Obszar rezerwatu położony jest w zasięgu zlodowacenia bałtyckiego, na obszarze plejstoceńskiej terasy rzecznej stanowiącej część Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej.

Głównym celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie ekosystemów żyznych lasów liściastych z bogactwem siedlisk i różnorodnością biologiczną. Siedliska leśne rezerwatu budują głównie trzy typy zbiorowisk, którymi są: grąd niski Galio sylvatici-Carpinetum corydaletosum, łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris oraz łęg jesionowoolszowy Fraxino-Alnetum. Zespół grądu niskiego wyróżnia znaczny udział dębu szypułkowego oraz jaworu dominujących w piętrze koron, natomiast w niższym poziomie zwraca uwagę zdecydowana dominacja grabu. Warstwę podszytu współtworzą krzewy, takie jak leszczyna, głóg oraz dereń świdwa. W runie występuje wiele gatunków zielnych, na przykład: gajowiec żółty, marzanka wonna, lilia złotogłów, dąbrówka rozłogowa, oraz roślin związanych z aspektem wiosennym, takich jak: zawilec gajowy, miodunka ćma i złoć żółta.

fot. Ireneusz Niemiec

Niektóre powierzchnie rezerwatu porasta umiarkowanie wilgotny łęg wiązowojesionowy. Drzewostan wykazuje rozbudowaną strukturę warstwową oraz znaczny stopień zwarcia koron. Panującymi gatunkami są: jesion wyniosły, olcha czarna oraz brzoza brodawkowata z domieszką jaworu, osiki i wiązu polnego. Doskonale rozwinięta warstwa krzewów zdominowana jest przez leszczynę pospolitą i czeremchę zwyczajną. Gatunki roślin zielnych wyróżniające wilgotny fragment łęgu to głównie podagrycznik pospolity, szczyr trwały i kopytnik pospolity.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

61

Siedlisko łęgu jesionowo-olszowego występuje na powierzchni około 1,35 ha. Drzewostan stanowi młode pokolenie lasu z panującą olszą czarną i domieszką brzozy brodawkowatej, wykształconego na dawnej łące.

W runie występują gatunki związane z siedliskami łąkowymi, takimi jak: śmiałek darniowy i wiechlina łąkowa, oraz leśne gatunki roślin łęgów olszowych, na przykład: turzyca brzegowa czy kuklik pospolity.

Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono obecność 124 gatunków roślin naczyniowych oraz 4 gatunków mszaków. Ponadto rezerwat jest miejscem występowania wielu rzadkich gatunków grzybów owocnikowych, w tym czasznicy olbrzymiej, należącej do rodziny pieczarkowatych, wytwarzającej owocniki fot. Ireneusz Niemiec o średnicy 15–30 cm i osiągającej do 20 kg masy.

Duża powierzchnia leśna oraz różnorodność dostępnych biotopów stwarzają dogodne warunki do bytowania wielu gatunków zwierząt. Najliczniejszymi spośród dużych ssaków w rezerwacie są: dzik, sarna i jeleń szlachetny. Można zaobserwować również borsuka, kunę leśną i zająca szaraka. Awifaunę reprezentują 23 gatunki ptaków, głównie wróblowych, jak na przykład: zięba, grubodziób i kowalik.

Stan przyrody w rezerwacje uznaje się za bardzo dobry ze względu na znikomy udział gatunków obcych. Do głównych zagrożeń rezerwatu należą degeneracja gleby, choroby jesionu oraz obniżanie się poziomu wód gruntowych.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2007 r.

DĄBROWA KOŁO BIADEK KROTOSZYŃSKICH Data utworzenia: 1963 r.

Powierzchnia: 16,62 ha Położenie administracyjne: gmina Ostrów Wielkopolski, powiat ostrowski Nadleśnictwo: Krotoszyn, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Dąbrowy Krotoszyńskie PLB300007, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dąbrowy Krotoszyńskie PLH300002

Cel ochrony Zachowanie ekosystemów lasów liściastych, w tym szczególnie dąbrów acydofilnych charakterystycznych dla południowej Wielkopolski, tzw. Płyty Krotoszyńskiej

64

Dąbrowa koło Biadek Krotoszyńskich

Rezerwat położony jest około 10 km na południowy wschód od Krotoszyna i około 2 km na wschód od miejscowości Biadki. Obszar rezerwatu leżyw obszarze chronionego krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie Baszków-Rochy”. Rezerwat otoczony jest zwartymi kompleksami leśnymi, natomiast od strony południowej i południowo-wschodniej otoczony jest wąskim kompleksem olsów i borów mieszanych. Ukształtowanie terenu rezerwatu charakteryzuje się niewielkimi deniwelacjami z lekkim nachyleniem na południe w kierunku rzeki Baryczy.

Na terenie rezerwatu można wyróżnić cztery typy zespołów leśnych: acydofilny las grabowo-dębowy Aulacomnio androgyni-Quercetum roboris, środkowoeuropejska kwaśna dąbrowa trzcinnikowa Calamagrostio arundinaceae-Quercetum, kwaśna buczyna niżowa Deschampsio flexuosae-Fagetum i ols porzeczkowy Carici elongatae-Alnetum. Zdecydowanie największą powierzchnię rezerwatu zajmuje acydofilny las grabowo-dębowy, występujący w dwuwarstwowej strukturze. Wyższe piętro tworzy dąb szypułkowy, natomiast niższe grab z nieznaczną domieszką świerku. Roślinność zielna jest słabo wykształcona i składają się na nią głównie takie gatunki, jak: turzyca pigułkowata, borówka czarna, konwalijka dwulistna i nerecznica krótkoostna.

Szczególnie dobrze rozwinięta jest warstwa mszysta, osiągająca miejscami 20% pokrycia powierzchni rezerwatu.

fot. Aleksandra Gołdyn

Drzewostan środkowoeuropejskiej kwaśnej dąbrowy trzcinnikowej tworzy głównie dąb szypułkowy z domieszką grabu. Runo zielne jest bardzo zwarte, z dominacją trzcinnika leśnego i znacznym udziałem borówki czarnej oraz konwalii majowej.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

65

Fitocenozy kwaśnej buczyny niżowej spotkać można w południowej części rezerwatu.

Drzewostan tworzy głównie buk z domieszką sosny i dębu szypułkowego. Warstwy krzewów i zielna są relatywnie słabo wykształcone i osiągają niewielkie zwarcie.

Ols porzeczkowy zajmuje niewielką powierzchnię w południowej części rezerwatu.

Zbiorowisko wykształca charakterystyczną strukturę kępowo-dolinkową. Runo drzewostanu jest bardzo mocno rozwinięte ze szczególnym udziałem turzycy pęcherzykowatej, śmiałka darniowego i situ rozpierzchłego.

Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono 182 gatunki roślin naczyniowych, a wśród nich gatunki objęte ochroną, takie jak gnieźnik leśny, jarząb brekinia i bluszcz pospolity.

Rezerwat jest również miejscem występowania rzadkich i chronionych gatunków mchów, na przykład bielistki sinej, torfowca ostrolistnego czy torfowca błotnego. Na florę rezerwatu składają się głównie gatunki rodzime, a nieliczne gatunki obcego pochodzenia nie stanowią zagrożenia dla funkcjonowania ekosystemów leśnych w rezerwacie.

Teren rezerwatu jest miejscem występowania co najmniej 87 gatunków chrząszczy, w tym chronionych biegaczy, na przykład: biegacza polnego, skórzastego czy granulowanego.

Ponadto w rezerwacie odnotowano 37 gatunków ptaków, z których na szczególną uwagę zasługuje obecność coraz rzadszego dudka.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2005 r.

fot. Aleksandra Gołdyn

DĄBROWA SMOSZEW Data utworzenia: 1963 r.

Powierzchnia: 13,85 ha Otulina: 10,41 ha Położenie administracyjne: gmina Krotoszyn, powiat krotoszyński Nadleśnictwo: Krotoszyn, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Dąbrowy Krotoszyńskie PLB30000, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dąbrowy Krotoszyńskie PLH300002

Cel ochrony Zachowanie fitocenoz grądu środkowoeuropejskiego i łęgu jesionowo-wiązowego z gatunkami rzadkich roślin

68

Dąbrowa Smoszew

Rezerwat położony jest w południowej części województwa wielkopolskiego, około 2 km na zachód od wsi Chwaliszew. Rezerwat usytuowany jest w dużym kompleksie leśnym, na terenie obszaru chronionego krajobrazu „Baszków-Rochy”. Jedynie od strony południowej graniczy z gruntami ornymi. Ukształtowanie terenu na całej powierzchni jest płaskie, bez zauważalnych deniwelacji.

Na terenie rezerwatu wyróżnia się dwa typy zespołów leśnych: grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli oraz łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris. Las grądowy zajmuje największą powierzchnię w rezerwacie.

Gatunki drzew tworzące drzewostan to przede wszystkim dąb szypułkowy, grab, klon polny oraz, w mniejszym stopniu, lipa drobnolistna. Drzewostan z udziałem dębu osiąga w rezerwacie wiek około 140 lat. W miejscach bardziej podmokłych występuje również olsza czarna. Podszyt jest dobrze rozwinięty, tworzą go głównie leszczyna i czeremcha zwyczajna. Runo grądu jest bogate i zróżnicowane gatunkowo. Występują w nim liczne gatunki roślin zielnych, na przykład: kopytnik pospolity, jaskier kaszubski, marzanka wonna, konwalia majowa, bluszcz pospolity, przylaszczka pospolita, łuskiewnik różowy i rzadki gatunek storczyka – gnieźnik leśny. W południowej części rezerwatu występuje fragment grądu z większym udziałem, sztucznie posadzonej, sosny zwyczajnej.

fot. Aleksandra Gołdyn

Łęg wiązowo-jesionowy występujący w rezerwacie ulega postępującemu procesowi grądowienia, głównie za sprawą spadku poziomu wód gruntowych, zauważalnego na przestrzeni ostatnich lat. W strukturze drzewostanu obserwuje się dominację dębu szypułkowego ze znacznym udziałem wiązu szypułkowego. W runie spotkać można

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

69

gatunki roślin zielnych, charakterystycznych dla zespołów łęgowych, takie jak: czartawa pospolita, turzyca odległokłosa, żankiel zwyczajny i trędownik bulwiasty.

Teren rezerwatu jest miejscem występowania 142 gatunków roślin naczyniowych.

Spośród gatunków roślin chronionych w rezerwacie można spotkać wspomnianego gnieźnika leśnego, przylaszczkę pospolitą, kopytnika pospolitego, wawrzynka wilczełyko, kruszynę pospolitą i bluszcza pospolitego. Ponadto w rezerwacie natknąć się można na dwa chronione gatunki okazałych grzybów wielkoowocnikowych – szmaciaka gałęzistego i czasznicę olbrzymią.

W rezerwacie zaobserwować można różnorodnych przedstawicieli fauny. Spośród bezkręgowców spotkać można rzadkiego motyla – pazika dębowca oraz okazałego chrząszcza – kozioroga bukowca. Teren rezerwatu jest również miejscem występowania bardzo rzadkiej w zachodniej Polsce muchołówki białoszyjej oraz dzięcioła zielonosiwego.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy spadek poziomu wód gruntowych i wkraczanie inwazyjnych gatunków flory.

fot. Aleksandra Gołdyn

DĘBINA Data utworzenia: 1957 r.

Powierzchnia: 30,39 ha Położenie administracyjne: gmina Wągrowiec, powiat wągrowiecki Nadleśnictwo: Durowo, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Pile

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych, fragmentu lasu o charakterze naturalnym

72

Dębina

Rezerwat znajduje się około kilometra na zachód od miasta Wągrowiec. Obiekt zlokalizowany jest na terenie obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka”. Od wschodu najbliższe otoczenie rezerwatu stanowią tereny leśne, natomiast od zachodu pola i wilgotne łąki. Rezerwat położony jest w płaskiej pradolinie rzeki Wełny tworzonej przez piaski i żwiry pochodzenia fluwiogenicznego.

Cały obszar rezerwatu pokrywają ekosystemy leśne oraz rozproszone w ich obrębie fragmenty zbiorowisk zaroślowych. Drzewostan tworzą cztery zespoły leśne: grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli, świetlista dąbrowa subkontynentalna Potentillo albae-Quercetum, łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris.

fot. Rafał Brychczyński

Zdecydowaną większość powierzchni rezerwatu pokrywa grąd środkowoeuropejski, który stanowi najważniejszy element krajobrazu roślinnego tego obiektu. Drzewostany grądu to starodrzewy o charakterze zbliżonym do lasów pierwotnych, które swą strukturę przestrzenną zawdzięczają okazałym dębom szypułkowym tworzącym piętro górne oraz grabowi dominującemu w piętrze dolnym. W najbardziej wyniesionej i najsuchszej części rezerwatu rozwija się unikatowe leśne zbiorowisko świetlistej dąbrowy. Jego drzewostan budują okazałe, około 70-letnie dęby szypułkowe z niewielką domieszką sosny. Niżej położone partie rezerwatu, w obrębie wąskich dolin zajmuje łęg jesionowo-olszowy, porastający wilgotne, bogate w próchnice, gleby typu czarne ziemie. Drzewostan łęgowy składa się z wiekowych olszy czarnych z domieszką jesionu wyniosłego, grabu i wiązu szypułkowego. Piętro koron jest zwykle zwarte, czego efektem jest słabo rozwinięta warstwa krzewów. W pobliżu płatów łęgu jesionowo-olszowego wykształcają się różnogatunkowe

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

73

płaty łęgu wiązowo-jesionowego. Drzewostan tego zespołu budowany jest głównie przez dąb szypułkowy i wiąz szypułkowy z domieszką grabu w niższych piętrach.

Ze względu na wyjątkową różnorodność zbiorowisk leśnych na terenie rezerwatu stwierdzono tu obecność aż 326 gatunków roślin naczyniowych. Odnotowano występowanie 10 chronionych gatunków roślin na tym obszarze, między innymi: wawrzynka wilczełyko, kukułki szerokolistnej i przylaszczki pospolitej, oraz 2 gatunków grzybów: czasznicy olbrzymiej i mądziaka psiego.

Fauna rezerwatu ze względu na mozaikę różnych typów zbiorowisk leśnych jest zróżnicowana. Awifauna jest licznie reprezentowana. Ze względu na znaczny udział martwego drewna, rezerwat jest miejscem bytowania wielu bezkręgowców.

Do głównych zagrożeń wewnętrznych rezerwatu należy wnikanie gatunków roślin inwazyjnych, na przykład niecierpka drobnokwiatowego, natomiast wśród zagrożeń zewnętrznych wymienia się przede wszystkim spadek poziomu wód gruntowych.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2009 r.

fot. Rafał Brychczyński

DĘBNO Data utworzenia: 1961 r.

Powierzchnia: 7,66 ha Położenie administracyjne: gmina Rawicz, powiat rawicki Nadleśnictwo: Piaski, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie ekosystemu lasu mieszanego z pomnikowymi okazami dębów i stanowiskiem kozioroga dębosza Cerambyx cerdo

76

Dębno

Rezerwat znajduje się około 1,5 km na zachód od miasta Rawicz. Obszar rezerwatu ukształtowany został podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Rezerwat położony jest w granicach większego kompleksu leśnego, którego południowo-zachodnią granicę wyznacza rzeka Masłówka.

W rezerwacie wyodrębniają się cztery zespoły leśne, z których największą powierzchnię zajmuje kontynentalny bór mieszany Quercoroboris-Pinetum. W rozproszeniu na terenie rezerwatu występują również płaty grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli i łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum, natomiast wilgotne zagłębienia terenu zajmują olsy porzeczkowe Carici elongatae-Alnetum. Głównym walorem przyrodniczym rezerwatu są starodrzewy, w skład których wchodzą okazałe 140-letnie dęby i 190-letnie sosny. Dominującą rolę w strukturze drzewostanu odgrywają sosna zwyczajna oraz dąb szypułkowy i dąb bezszypułkowy. W domieszce spotyka się takie gatunki drzew, jak: brzoza brodawkowata, grab, jesion wyniosły, wiąz pospolity, osika i świerk pospolity. Runo porastają zwarte łany paproci orlicy pospolitej.

W rezerwacie spotkać można również wielu przedstawicieli roślin zielnych, takich jak: konwalijka dwulistna, pszeniec zwyczajny, karbieniec pospolity, turzyca brzegowa, kosaciec żółty, wiązówka błotna i sitowie leśne.

fot. Maciej Rybacki

Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie trzech gatunków roślin naczyniowych objętych ochroną ścisłą: kruszczyka szerokolistnego, paprotki zwyczajnej i jarzębu szwedzkiego, oraz pięciu gatunków objętych ochroną częściową: konwalii majowej, kruszyny pospolitej, porzeczki czarnej, kaliny koralowej i bluszczu pospolitego. Rezerwat jest również miejscem występowania rzadkich i zagrożonych grzybów wielkoowocnikowych, spośród

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

77

których na szczególną uwagę zasługują: soplówka jodłowa, sromotnik bezwstydny, ozorek dębowy i gęstoporek cynobrowy.

Okazałe osobniki dębów, spośród których wiele osiągnęło rozmiary pomnikowe oraz wiek powyżej 300 lat, są miejscem występowania osobliwości przyrodniczej, jednego z największych chrząszczy europejskich – kozioroga dębosza. Ponadto w rezerwacie można zaobserwować również innego próchnojada objętego ochroną prawną – pachnicę dębową.

Rezerwat ze względu na obecność wielu starych i okazałych drzew jest miejscem bytowania różnorodnych gatunków ptaków, w tym dzięciołów: dużego i czarnego, a także licznych gatunków ptaków śpiewających, na przykład: strzyżyka, rudzika, muchołówki szarej, kowalika i trznadla. fot. Maciej Rybacki

fot. Maciej Rybacki

DUSZNICZKI Data utworzenia: 1958 r.

Powierzchnia: 0,77 ha Otulina: 4,81 ha Położenie administracyjne: gmina Duszniki, powiat szamotulski Nadleśnictwo: Pniewy, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Grądy Bytyńskie PLH300051

Cel ochrony Zachowanie fragmentu lasu z udziałem modrzewia polskiego Larix decidua subsp. polonica

80

Duszniczki

To jeden z najmniejszych rezerwatów w województwie wielkopolskim. Położony jest około 3 km na wschód od wsi Duszniki. Rezerwat położony jest na obszarze moreny dennej powstałej podczas zlodowacenia bałtyckiego. Ukształtowanie terenu rezerwatu jest równinne. Rezerwat otoczony jest ze wszystkich stron lasami gospodarczymi.

Fitocenozy rezerwatu reprezentują jeden typ zespołu grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli. W południowej części rezerwatu w drzewostanie dominuje dąb. Sporadycznie występuje również brzoza brodawkowata. Niższe warstwy drzewostanu składają się z grabu i leszczyny pospolitej. W północnej części rezerwatu zespół grądu występuje w nietypowej postaci, z panującym modrzewiem polskim osiągającym wiek 140 lat. Runo w obu częściach tworzą gatunki roślin zielnych charakterystycznych dla lasów liściastych, na przykład: zawilec gajowy, szczyr trwały, podagrycznik pospolity, możylinek trójnerwowy, gajowiec żółty i przylaszczka pospolita.

Głównym przedmiotem ochrony w rezerwacie jest modrzew polski. Gatunek ten znajduje optymalne warunki rozwoju w rezerwacie. Niektóre osobniki modrzewia osiągają okazałe rozmiary i dorastają do wysokości 36 m, natomiast obwód pierśnicy dochodzi do 290 cm.

Jak do tej pory nie zaobserwowano nasilenia chorób grzybowych ani uszkodzeń spowodowanych działalnością owadów.

W sporadycznych przypadkach występuje posusz spowodowany głównie zaawansowanym wiekiem modrzewi. Ze względu na znaczne zacienienie dna lasu gatunkami liściastymi, a w szczególności dębu, nie dochodzi do naturalnego odnowienia modrzewia w rezerwacie.

W rezerwacie odnotowano obecność 70 gatunków roślin naczyniowych i 4 gatunków mszaków. Spośród gatunków chronionych w rezerwacie stwierdzono występowanie lilii złotogłów fot. Maciej Bernat i przylaszczki pospolitej.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

81

fot. Maciej Bernat

fot. Maciej Bernat

DWUNASTAK Data utworzenia: 1959 r.

Powierzchnia: 8,95 ha Położenie administracyjne: gmina Miłosław, powiat wrzesiński Nadleśnictwo: Jarocin, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Środkowej Warty PLB300002, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Lasy Żerkowsko-Czeszewskie PLH300053

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fitocenoz grądu Galio sylvatici-Carpinetum betuli i łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum oraz zapewnienie swobodnego przebiegu procesom ekologicznym zachodzącym w ekosystemie leśnym

84

Dwunastak

Rezerwat znajduje się około kilometra na północ od miejscowości Czeszewo, na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Położony jest na piaszczystej terasie środkowej doliny Warty, w jej północnej części, w bezpośrednim sąsiedztwie krawędzi wysoczyzny morenowej. Rezerwat ustanowiono w celu zachowania fragmentu grądu niskiego, łęgu i lasu mieszanego o cechach zespołów naturalnych.

Na terenie rezerwatu dominują dwa zespoły leśne: grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli i łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum. Lasy zajmują 98% powierzchni rezerwatu, natomiast pozostała część to obszar niezalesiony sklasyfikowany jako pastwisko.

fot. Magdalena Majewska

W rezerwacie dominuje zespół grądu środkowoeuropejskiego. Drzewostan tego zespołu wykazuje zróżnicowaną przestrzennie budowę. Jego górną warstwę tworzy głównie dąb szypułkowy ze znacznym udziałem lipy drobnolistnej, grabu, a także, szczególne w południowo-zachodniej części rezerwatu, jesion wyniosły. Drugie piętro drzewostanu tworzy głównie grab. Najbardziej zwartą warstwę drzewostanu stanowi młode pokolenie grabu i lipy drobnolistnej z niewielkim udziałem dębu szypułkowego, brzozy brodawkowatej, jaworu oraz gatunków obcego pochodzenia, jak czeremcha amerykańska, robinia akacjowa i dąb czerwony. Ze względu na silne zacienienie, warstwa runa jest bardzo słabo wykształcona. Dominują w niej trzcinnik piaskowy oraz orlica pospolita.

Zbiorowisko łęgu jesionowo-olszowego zajmuje niewielką powierzchnię ekosystemów leśnych rezerwatu. Górna warstwa drzewostanu złożona jest z równowiekowej olszy czarnej, natomiast piętro drugie charakteryzuje się niewielkim zwarciem i składa się

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

85

głównie z olszy czarnej i wiązu pospolitego. Warstwę podrostu i podszytu budują głównie takie gatunk, jak: lipa drobnolistna, dąb szypułkowy i jesion wyniosły.

Na terenie rezerwatu występuje 114 gatunków roślin naczyniowych. Dwa spośród nich objęte są ochroną gatunkową: kruszczyk szerokolistny i przylaszczka pospolita. Ponadto na jednym z przewróconych i obumierających drzew stwierdzono obecność objętego częściową ochroną porostu – mąkli tarniowej.

W rezerwacie stwierdzono występowanie 40 gatunków zwierząt objętych ochroną, w tym 33 gatunki ptaków, 6 gatunków nietoperzy oraz jaszczurkę zwinkę. Na szczególną uwagę zasługuje lęgowa populacja dzięcioła średniego.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy wkraczanie inwazyjnych gatunków roślin, degeneracja grądu przez zadarnienie powierzchni oraz choroby drzewostanów.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2007 r.

fot. Magdalena Majewska

JAKUBOWO Data utworzenia: 1959 r.

Powierzchnia: 4,02 ha Otulina: 12,23 ha Położenie administracyjne: gmina Pniewy, powiat szamotulski Nadleśnictwo: Pniewy, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu mieszanego ze stanowiskiem jarzębu brekinii Sorbus torminalis

88

Jakubowo

Rezerwat położony jest około 3 km na południowy wschód od miejscowości Pniewy.

Pofałdowana rzeźba terenu rezerwatu została ukształtowana podczas zlodowacenia bałtyckiego. Rezerwat został utworzony w celu ochrony drzewostanu bukowo-dębowego.

Buk zwyczajny jest gatunkiem atlantyckim, który w Polsce osiąga północno-wschodnią granicę zasięgu. Rezerwat ma duże znaczenie w zachowaniu tego gatunku w skali regionu.

Cały obszar rezerwatu zajmuje zespół grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvaticiCarpinetum betuli. Drzewostan stanowi głównie buk zwyczajny, dąb bezszypułkowy oraz w niższej warstwie grab. W warstwie podszytu panuje jawor, grab, dereń świdwa i leszczyna pospolita. W warstwie runa najliczniej reprezentowana jest marzanka wonna, gajowiec żółty i konwalijka dwulistna. Grąd środkowoeuropejski na całej powierzchni jest dość jednorodny. W części środkowej oraz w południowym i północnym skraju rezerwatu występują wilgotne fragmenty lasu zbliżone charakterem do łęgu wiązowo-jesionowego.

fot. Maciej Bernat

W rezerwacie stwierdzono występowanie 96 gatunków roślin naczyniowych. Spośród gatunków rzadkich i narażonych na wyginięcie na terenie Wielkopolski występują: jarząb brekinia, stokłosa gałęzista i gnieźnik leśny. W rezerwacie można również dostrzec interesujące grzyby wielkoowocnikowe, takie jak: czesznica olbrzymia, sromotnik bezwstydny i borowik ceglastopory.

Obszar rezerwatu jest miejscem występowania różnorodnej fauny. Odnotowano w nim rozmaitych przedstawicieli owadów, na przykład z rzędu ważek: żagniczkę wiosenną i szablaka krwistego, z motyli: kratnika siatkowca i przylepkę nagrabkę. Spośród przedstawicieli awifauny na terenie rezerwatu stwierdzono między innymi: myszołowa, dzięcioła czarnego, dzięcioła średniego i kowalika. Ponadto rezerwat jest również miejscem bytowania jelenia, dzika i lisa.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

89

fot. Maciej Bernat

fot. Paweł Rutkowski

KLASZTORNE MODRZEWIE KOŁO DĄBRÓWKI KOŚCIELNEJ Data utworzenia: 1962 r.

Powierzchnia: 5,81 ha Położenie administracyjne: gmina Murowana Goślina, powiat poznański Nadleśnictwo: Łopuchówko, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie wielogatunkowego lasu mieszanego z udziałem modrzewia europejskiego Larix decidua

92

Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej

Rezerwat znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i oddalony jest około 2 km na południowy zachód od miejscowości Dąbrówka Kościelna. Ukształtowanie terenu rezerwatu oraz jego najbliższe otoczenie ma charakter równinny.

Na terenie rezerwatu wyróżniono jeden typ zespołu leśnego – grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Górne piętro drzewostanu to głównie modrzew polski oraz sosna zwyczajna. Piętro dolne tworzą dąb szypułkowy, grab, jawor, brzoza brodawkowata i buk. W podszycie występuje głóg jednoszyjkowy i dwuszyjkowy, czeremcha amerykańska, leszczyna i podrost gatunków drzew liściastych. W runie rosną między innymi: orlica pospolita, nerecznica samcza, przylaszczka pospolita, zawilec gajowy, marzanka wonna, kłosownica leśna i szczawik zajęczy.

fot. Magdalena Majewska

Głównym celem ochrony w rezerwacie jest zabezpieczenie wiekowych modrzewi polskich, wyróżnianych jako podgatunek modrzewia europejskiego. Jedną z cech wyróżniających modrzew polski jest kulisty lub jajowaty kształt szyszki o łuskach nasiennych zagiętych do środka. Na terenie rezerwatu występuje aktualnie 188 osobników modrzewia polskiego. Liczba ta na przestrzeni ostatnich 50 lat uległa zmniejszeniu, ponieważw roku 1967 wskazywano obecność 286 drzew, a w roku 1991 już 207.

Teren rezerwatu jest miejscem występowania 51 gatunków roślin naczyniowych oraz 9 gatunków mszaków i jednego wątrobowca. Spośród fauny na terenie rezerwatu obserwowano ssaki, takie jak: dzika, mysz leśną, daniela i lisa, oraz ptaki, na przykład: myszołowa, pełzacza leśnego, dzięcioła czarnego oraz pokrzewkę ogrodową. Poza tym w rezerwacie występują liczne owady, na przykład motyle, takie jak listkowiec cytrynek

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

93

i kratnik siatkowiec, chrząszcze, na przykład grabarz pospolity i tycz cieśla, oraz ważki, takie jak żagniczka wiosenna i szablak krwisty.

Jednym z głównych zagrożeń rezerwatu jest brak odnowień modrzewia w runie leśnym.

Sytuacja ta wywołana jest przede wszystkim znacznym zacienieniem warstwy drzew liściastych. Jak do tej pory głównym zagrożeniem dla populacji modrzewia polskiego były silne wiatry huraganowe, które w znacznym stopniu redukowały liczebność tego gatunku w rezerwacie. Obecnie dąży się do zachowania puli genowej modrzewi polskich z terenu rezerwatu, poprzez uprawę drzew z nasion zebranych z drzew matecznych.

fot. Magdalena Majewska

KOLNO MIĘDZYCHODZKIE Data utworzenia: 1959 r.

Powierzchnia: 14,77 ha Położenie administracyjne: gmina Międzychód, powiat międzychodzki Nadleśnictwo: Międzychód, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Szczecinie Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Notecka PLB300015, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Ostoja Międzychodzko-Sierakowska PLH300032

Cel ochrony Zachowanie naturalnego lasu liściastego

96

Kolno Międzychodzkie

Rezerwat znajduje się w północno-zachodniej części województwa wielkopolskiego, około 2 km na wschód od Międzychodu, w obszarze chronionego krajobrazu „H” (Międzychód). Teren rezerwatu leży na wysoczyźnie morenowej falistej ukształtowanej w fazie poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego. Rezerwat położony jest na półwyspie, który malowniczo otaczają od północy wody jeziora Kolno. Od strony zachodniej graniczy z niewielkim jeziorem Kludno i rzeką Kamionką.

Teren rezerwatu pokrywają głównie dwa zespoły leśne: łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris i grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli.

Fitocenozy łęgu wiązowo-jesionowego porastają nieprzerwanie nisko położone brzegi rezerwatu. Drzewostan w północno-zachodniej i północnej części rezerwatu zbudowany jest z okazałych dębów szypułkowych. Drugim stałym składnikiem są wiązy pospolite i szypułkowe. Przeważającą powierzchnię rezerwatu zajmuje grąd środkowoeuropejski.

Dobrze zachowane fragmenty grądu występują szczególnie na stokach wschodniej części półwyspu, natomiast jego centralny obszar zajmuje dwupiętrowy, zniekształcony drzewostan, składający się w górnym piętrze z sosny zwyczajnej, w dolnym zaś z grabu, jaworu, lipy i robinii akacjowej.

fot. Lech Jankowiak

Na północnym skraju rezerwatu, na glebach zabagnionych, występują niewielkie fragmenty zarośli łozowych oraz bagienne lasy olchowe. Florę rezerwatu stanowi 136 gatunków roślin naczyniowych oraz 38 gatunków mchów. Spośród gatunków chronionych spotkać można bluszcz pospolity, paprotkę zwyczajną, konwalię majową, przylaszczkę pospolitą, marzankę wonną, porzeczkę czarną, kalinę koralową i kruszynę pospolitą. Do interesujących i rzadkich elementów flory zaliczyć można również obecność zagrożonego

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

97

w Wielkopolsce czerńca gronkowego występującego w południowo-wschodniej części rezerwatu.

Teren, ze względu na położenie w pobliżu jezior oraz różnorodność ekosystemów leśnych, jest miejscem występowania wielu gatunków ptaków. W obrębie rezerwatu obserwuje się gniazdujące rzadkie ptaki drapieżne, takie jak puszczyk i myszołów. Ponadto odpowiednie warunki dla gniazdowania znalazły tu również dzięcioł czarny i dzięcioł średni.

Do zagrożeń rezerwatu należy przede wszystkim ekspansja roślin obcego pochodzenia, głównie robinii akacjowej.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2005 r.

fot. Lech Jankowiak

LAS GRĄDOWY NAD MOGILNICĄ Data utworzenia: 1959 r.

Powierzchnia: 7,35 ha Otulina: 13,88 ha Położenie administracyjne: gmina Pniewy, powiat szamotulski Nadleśnictwo: Pniewy, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie ze względów biocenotycznych, naukowych i dydaktycznych lasów liściastych o charakterze naturalnym ze stanowiskiem lilii złotogłów

100

Las Grądowy nad Mogilnicą

Rezerwat znajduje się około 2,5 km na południe od miejscowości Pniewy. Rezerwat zlokalizowany jest w centrum niewielkiego kompleksu leśnego, liczącego około 190 ha powierzchni. Kompleks ten tworzą ponad stuletnie dęby szypułkowe oraz młodsze wiekiem fragmenty drzewostanu z udziałem olszy czarnej. Teren rezerwatu jest płaski, lekko wzniesiony po stronie południowej i opadający nieznacznie w kierunku północno-zachodnim. Rezerwat powołano w celu zachowania fragmentu lasu liściastego wielogatunkowego i wielopiętrowego o charakterze naturalnym wraz ze stanowiskiem lilii złotogłów.

Rezerwat w całości pokryty jest przez ekosystemy leśne. Na obszarze rezerwatu zidentyfikowano fitocenozy reprezentujące trzy zespoły leśne: grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli, łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris i ols porzeczkowy Carici elongatae-Alnetum.

fot. Daniel Lisek

Płaty grądu środkowoeuropejskiego pokrywają około 90% powierzchni rezerwatu.

Drzewostan ten ma wyraźną budowę dwupiętrową. Piętro górne tworzone jest głównie przez dąb szypułkowy lub, we fragmentach zniekształconych, sosnę zwyczajną. W piętrze dolnym dominuje grab. Warstwa krzewów jest słabo zwarta i tworzą ją na ogół młode okazy grabu i leszczyny. W runie spotkać można bogactwo gatunkowe roślin zielnych.

W warstwie tej ilościowo dominują podagrycznik pospolity, czyściec leśny, gwiazdnica wielkokwiatowa i gajowiec żółty. Wiosną, przed rozwojem liści na drzewach, obserwować można spektakularne łany kwitnących geofitów, takich jak zawilec gajowy, zawilec żółty czy kokorycz pusta.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

101

Niewielką powierzchnię rezerwatu, w jego północnej części, zajmuje łęg wiązowojesionowy. Jego drzewostan jest dwupiętrowy, z górnym piętrem tworzonym przez dąb szypułkowy, natomiast w domieszce dolnego piętra występują: wiąz szypułkowy, wiąz pospolity, olcha czarna i jesion wyniosły. Struktura drzewostanu jest bardzo zwarta, stąd warstwa krzewów jest słabo wykształcona. W runie spotkać można różnorodne gatunki roślin, w tym łuskiewnika różowego, pasożytującego na korzeniach drzew i krzewów liściastych.

W centralnej części wspomnianego obniżenia terenu, otoczonego łęgiem wiązowojesionowym, wykształcił się fragment olsu porzeczkowego. Jego drzewostan zdominowany jest przez olchę czarną, rosnącą w stagnującej wodzie i tworzącej w podstawy charakterystyczne kępy. W warstwie krzewów spotkać można przede wszystkim porzeczkę czarną i czeremchę zwyczajną.

Florę rezerwatu tworzy 119 gatunków roślin naczyniowych, z osobliwością florystyczną – lilią złotogłów. Fauna rezerwatu jest bogata, przede wszystkim dzięki dużej liczbie starych i dziuplastych drzew. Największa różnorodność występuje wśród ptaków. Na szczególną uwagę zasługuje gniazdowanie dzięcioła średniego i muchołówki małej oraz puszczyka, wykorzystujących stare fragmenty rezerwatu.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2007 r.

fot. Daniel Lisek

LAS LIŚCIASTY W PROMNIE Data utworzenia: 1954 r.

Powierzchnia: 6,09 ha Położenie administracyjne: gmina Pobiedziska, powiat poznański Nadleśnictwo: Czerniejewo, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Ostoja koło Promna PLH300030

Cel ochrony Zachowanie ze względów biocenotycznych, naukowych i dydaktycznych kompleksu ekosystemów lasów grądowych, łęgowych oraz olsu

104

Las Liściasty w Promnie

Rezerwat zlokalizowany jest kilometr na wschód od miejscowości Promno, w obrębie Parku Krajobrazowego Promno. Rezerwat położony jest na skraju obszaru pagórków czołowo-morenowych, otoczonych przez wysoczyznę morenową płaską. W bezpośredniej okolicy rezerwatu dominują drzewostany dębowo-grabowe, będące częścią najlepiej zachowanych w Wielkopolsce grądów środkowoeuropejskich. Od południa do rezerwatu przylegają użytkowane łąki i szuwary turzycowe.

Na terenie rezerwatu występują głównie fitocenozy leśne oraz rozproszone fragmenty zbiorowisk zaroślowych i ziołoroślowych głównie na skraju lasu. Drzewostan rezerwatu tworzą głównie cztery zespoły leśne, takie jak: ols porzeczkowy Carici elongatae-Alnetum, łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris oraz grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli.

fot. Maciej Gołembowski

Ols porzeczkowy zajmuje wąski pas ciągnący się od centrum do wschodniej części rezerwatu. Zauważalna jest charakterystyczna dla niego mozaika kęp i dolinek ze stagnującą wodą. Drzewostan jest jednowarstwowy. Dominuje w nim olsza czarna osiągająca wiek 120 lat. W warstwie krzewów występuje zwykle czeremcha zwyczajna i podrost olszy czarnej.

Runo porastają gatunki preferujące warunki bagienne, na przykład: karbieniec pospolity, turzyca długokłosa, turzyca rzadkokłosa i przytulia błotna.

Zespół łęgu jesionowo-olszowego zajmuje zagłębienie w zachodniej części rezerwatu.

Drzewostan zdominowany jest przez olszę czarną z domieszkowo występującym jesionem wyniosłym. Zespół wyróżnia się runem bogatym w gatunki roślin, z których najliczniej występują: niecierpek pospolity, turzyca rzadkokłosa, zachylnik błotny, karbieniec pospolity i czartawa pospolita. Łęg jesionowo-olszowy przechodzi płynnie w łęg

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

105

wiązowo-jesionowy znajdujący się w zachodniej części rezerwatu. Las ten ma strukturę dwuwarstwową, warstwę górną stanowi olsza czarna, natomiast warstwę niższą grab i jawor.

Największą powierzchnię rezerwatu zajmuje grąd środkowoeuropejski, którego płaty tworzą dojrzałe dwupiętrowe drzewostany. W piętrze górnym spotyka się przede wszystkim dąb szypułkowy, natomiast w piętrze dolnym dominuje grab. Warstwa krzewów jest różnogatunkowa. Swoją obecność zaznacza objęty ochroną wawrzynek wilczełyko.

Z roślin chronionych występuje też lilia złotogłów. Ogółem na terenie rezerwatu odnotowano 189 gatunków roślin naczyniowych.

Ze względu na różnorodność siedlisk leśnych w rezerwacie występują liczne gatunki zwierząt. Spośród nich na uwagę zasługuje obecność chronionych gatunków owadów, na przykład: biegacza skórzastego i biegacza gładkiego. Teren rezerwatu zamieszkują również płazy, na przykład: żaba moczarowa i żaba trawna. Można spotkać tu także ptaki lęgowe między innymi: kukułkę, wilgę, raniuszka i dzięcioła średniego.

fot. Maciej Gołembowski

LAS ŁĘGOWY W DOLINIE POMIANKI Data utworzenia: 1971 r.

Powierzchnia: 6,03 ha Położenie administracyjne: gmina Łęka Opatowska, powiat kępiński Leśny Zakład Doświadczalny Siemianice, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych ekosystemu łęgu jesionowo-olszowego, rozumianego jako integralny i dynamiczny układ wszystkich roślin, grzybów (w tym porostów) i zwierząt tworzących sieć wzajemnych powiązań i związanych z szeregiem mikrosiedlisk w obrębie lasu. Szczególną ochroną objęte są mszaki porastające rozkładające się drewno na dnie lasu (flora epiksyliczna) i korę żywych drzew (flora epifityczna)

108

Las Łęgowy w Dolinie Pomianki

Rezerwat zlokalizowany jest w południowej części regionu tuż przy granicy województwa wielkopolskiego z województwem opolskim. Rezerwat znajduje się w dolinie rzeki Pomianki, w obszarze chronionego krajobrazu „Dolina Rzeki Prosny”, a jego najbliższe otoczenie stanowią zwarte kompleksy leśne. Rzeźba terenu rezerwatu jest równinna. Skały macierzyste tego rejonu stanowią mady i piaski rzeczne. Rezerwat utworzono w celu zachowania zespołu łęgu olszowego z rzadkimi gatunkami runa.

W rezerwacie można wyróżnić dwa typy zespołów leśnych, takich jak łęg jesionowoolszowy Fraxino-Alnetum i ols porzeczkowy Carici elongatae-Alnetum. Powierzchnia rezerwatu jest w przeważającej części pokryta przez płaty łęgu jesionowo-olszowego.

Dominującym gatunkiem w tym zespole jest olsza czarna, której towarzyszy, występujący w rozproszeniu, jesion wyniosły. Sporadycznie na terenie rezerwatu spotkać można również brzozę omszoną. Warstwa krzewów jest bardzo zwarta, a tworzą ją głównie: kruszyna pospolita, olcha czarna, jesion wyniosły i czeremcha zwyczajna. W runie spotkać można szereg gatunków roślin zielnych charakterystycznych dla lasów liściastych, jak na przykład: gajowiec żółty, podagrycznik zwyczajny czy gwiazdnica gajowa. Wilgotniejsze fragmenty łęgu w południowej części rezerwatu wyróżnia odpowiednio większy udział gatunków szuwarowych, takich jak: turzyca prosowa i turzyca błotna, manna jadalna i karbieniec pospolity, oraz łąkowych: ostrożeń warzywny czy knieć błotna.

fot. Krystyna Ruda-Ertel

Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono obecność 51 gatunków mchów oraz 129 gatunków roślin naczyniowych. Wśród mszaków zanotowano obecność gatunków rzadko spotykanych w Wielkopolsce, reliktów pierwotnych lasów puszczańskich, takich jak: gładysz paprociowaty i miechera spłaszczona. W rezerwacie spotkać można również objęte

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

109

ochroną ścisłą gatunki roślin, takie jak: przylaszczka pospolita, listera jajowata i nasięźrzał pospolity.

Lasy rezerwatu są miejscem występowania wielu gatunków zwierząt. Ze względu na podtopienia i rozlewiska w rezerwacie, występuje tu liczna populacja żaby trawnej.

Spośród przedstawicieli awifauny gniazdujących w rezerwacie wymienić można między innymi dzięcioła czarnego, siniaka, gila oraz wilgę.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy spadek poziomu wód gruntowych oraz zagrożenie ze strony gatunków obcego pochodzenia.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2007 r.

fot. Krystyna Ruda-Ertel

LAS MIESZANY W NADLEŚNICTWIE ŁOPUCHÓWKO Data utworzenia: 1962 r.

Powierzchnia: 10,83 ha Otulina: 10,78 ha Położenie administracyjne: gmina Murowana Goślina, powiat poznański Nadleśnictwo: Łopuchówko, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Uroczyska Puszczy Zielonki PLH300058

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych swobodnego przebiegu procesu regeneracji ekosystemu lasu grądowego Galio sylvatici-Carpinetum i korę żywych drzew (flora epifityczna)

112

Las Mieszany w Nadleśnictwie Łopuchówko

Rezerwat zlokalizowany jest na terenie parku krajobrazowego Puszcza Zielonka, około 2 km na południowy wschód od miejscowości Zielonka. Rezerwat położony jest w obrębie dużego kompleksu lasów gospodarczych. Teren rezerwatu jest równinny i nieznacznie nachylony w kierunku wschodnim.

Cała powierzchnia rezerwatu pokryta jest przez jeden typ ekosystemu lasu liściastego reprezentowanego przez zespół grądu środkowoeuropejskiego. Przeważającą część rezerwatu porasta, tworząc pierwsze piętro, ponad 200-letni drzewostan sosnowo-dębowy, natomiast drugie piętro dąb szypułkowy i grab. Miejscami spotkać można również buka zwyczajnego, którego siewki licznie odnawiają się w runie. Zwarcie warstwy drzew jest silne, w związku z czym w pełni sezonu wegetacyjnego do runa dociera niewielka ilość światła. Warstwa krzewów w rezerwacie jest dobrze rozwinięta i budują ją głównie grab, buk, a gdzieniegdzie czeremcha zwyczajna. Runo w miejscach odsłoniętych i naświetlonych porasta przede wszystkim trzcinnik leśny. Ponadto obserwuje się duży udział paproci: nerecznicy samczej i orlicy pospolitej, a także innych bylin, takich jak: szczawik zajęczy, kosmatka owłosiona, borówka czarna czy siódmaczek leśny. Aspekt wiosenny z dominującym udziałem zawilca gajowego zaobserwować można głównie w północno-wschodniej części rezerwatu.

W rezerwacie występuje interesujący proces przekształcania się lasu mieszanego w las liściasty. Stary drzewostan sosnowy ulega powolnemu, naturalnemu zastępowaniu przez regenerujący się las grądowy.

fot. Magdalena Majewska

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

113

Teren rezerwatu jest miejscem występowania 80 gatunków roślin naczyniowych i 4 gatunków mchów. Wśród gatunków objętych ochroną częściową w rezerwacie zaobserwować można konwalię majową i rokietnika pospolitego.

Lasy rezerwatu są miejscem występowania dwóch chronionych gatunków biegaczowatych – biegacza granulowanego i fioletowego oraz przedstawiciela rodziny jelonkowatych – ciołka matowego. Ponadto w rezerwacie obserwowano dwa gatunki płazów – ropuchę szarą i żabę moczarową. Zróżnicowana budowa drzewostanu i duży udział starych drzew wpływają korzystnie na bogactwo gatunkowe ptaków. Do szczególnych osobliwości awifauny należą: dzięcioł czarny, dzięcioł średni i muchołówka mała. Spośród ssaków na terenie rezerwatu bytują takie gatunki jak: kret, ryjówka aksamitna, nornica ruda, lis, kuna leśna, łasica i daniel.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy występowanie gatunków obcych i ruch turystyczny.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2009 r.

fot. Magdalena Majewska

MAJÓWKA Data utworzenia: 1958 r.

Powierzchnia: 8,10 ha Otulina: 0,92 ha Położenie administracyjne: gmina Sieroszewice, powiat ostrowski Nadleśnictwo: Taczanów, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie i utrzymanie populacji jodły i świerka na granicy ich naturalnego zasięgu

116

Majówka

Rezerwat położony jest w południowej części województwa wielkopolskiego, około 5 km na zachód od miejscowości Wielowieś, w obszarze chronionego krajobrazu „Dolina rzeki Prosny”. Rzeźba terenu na terenie rezerwatu jest płaska z niewielkimi deniwelacjami w zakresie 1–2 m głębokości.

Całą powierzchnię rezerwatu pokrywa zespół grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum w najuboższej postaci podzespołu Tilio cordatae-Carpinetum betuli calamagrostietum.

Drzewostan jest na ogół jednopiętrowy z przewagą gatunków iglastych. Gatunkami dominującymi są sosna zwyczajna i jodła pospolita, które osiągają bardzo dobrą dynamikę wzrostu i rozwoju. Gatunki drzew liściastych reprezentowane są przez dość licznie występujący dąb szypułkowy i znacznie rzadsze olszę czarną i buka zwyczajnego.

W południowej części rezerwatu spotkać można fragment lasu z panującym świerkiem pospolitym wraz ze współtowarzyszącą sosną zwyczajną, jodłą pospolitą i brzozą brodawkowatą. Warstwa runa jest relatywnie uboga i nawiązuje kompozycją gatunkową do siedlisk borowych. W warstwie tej dominują rośliny naczyniowe, na przykład: trzęślica modra, trzcinnik leśny i orlica pospolita, jak również przedstawiciele mszaków: gajnik lśniący, widłoząb miotlasty i rokietnik pospolity.

fot. Bartosz Wójkiewicz

Flora rezerwatu reprezentowana jest przez 203 gatunki roślin naczyniowych i 24 gatunki mszaków. Wśród stwierdzonych roślin naczyniowych odnotowano obecność 10 gatunków objętych ochroną, należą do nich: turzyca rozsunięta, buławnik wielkokwiatowy, konwalia majowa, wawrzynek wilczełyko, kruszyna pospolita, marzanka wonna i widłak goździsty.

Ponadto, rezerwat jest miejscem występowania 7 gatunków mszaków chronionych, w tym między innymi widłozęba miotlastego, płonnika pospolitego, fałdownika nastroszonego

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

117

i tujowca tamaryszkowatego. Na uwagę zasługuje również obecność w rezerwacie chronionego gatunku grzyba wielkoowocnikowego – szmaciaka gałęzistego.

Obszar rezerwatu jest również miejscem występowania różnorodnej fauny. Spotkać tu można między innymi gady, takie jak jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny i żmija zygzakowata, ptaki, jak na przykład wilga, strzyżyk, kos, turkawka czy drozd śpiewak.

Spośród przedstawicieli ssaków zaobserwować można jelenia szlachetnego, jeża europejskiego, kunę leśną, ryjówkę aksamitną i dzika.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy zgryzanie pędów i obgryzanie kory drzew młodego pokolenia jodły przez jeleniowate oraz nadmierny rozwój krzewów i traw.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2006 r.

fot. Bartosz Wójkiewicz

MODRZEW POLSKI W NOSKOWIE Data utworzenia: 1954 r.

Powierzchnia: 1 ha Położenie administracyjne: gmina Czerniejewo, powiat gnieźnieński Nadleśnictwo: Czerniejewo, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Grądy w Czerniejewie PLH300049

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych drzewostanu sosnowego z udziałem modrzewia polskiego występującego tu na odosobnionym stanowisku niżowym

120

Modrzew Polski w Noskowie

Rezerwat znajduje się około 2 km na południowy zachód od miejscowości Czerniejewo, w dużym kompleksie leśnym. Rezerwat położony jest na płaskim obszarze równiny sandrowej ukształtowanej w fazie poznańskiej zlodowacenia północnopolskiego.

W jego bezpośrednim otoczeniu występują lasy gospodarcze obejmujące jednogatunkowe drzewostany sosnowe.

Na obszarze rezerwatu dominuje zespół kontynentalnego boru mieszanego Querco roboris-Pinetum. Drzewostan charakteryzuje się strukturą dwuwarstwową. Gatunkami piętra górnego są sosna zwyczajna i modrzew polski, a w domieszce występuje brzoza brodawkowata i świerk pospolity. Piętro dolne tworzą głównie grab i dąb szypułkowy. W warstwie krzewów przeważa kruszyna pospolita. Runo jest zróżnicowane gatunkowo. Występują tu płaty z dominacją borówki czernicy i dość znacznym udziałem szczawika zajęczego. Ponadto gdzieniegdzie spotkać można również gatunki traw typowe dla lasów liściastych, takie jak: prosownica rozpierzchła i kostrzewa olbrzymia. W warstwie mszystej przeważają dwa gatunki mszaków: brodawkowiec czysty i rokiet cyprysowaty.

fot. Maciej Gołembowski

Rezerwat został utworzony w celu zachowania drzewostanu sosnowego z udziałem modrzewia polskiego. Pierwsze informacje o przedmiocie ochrony, jakim jest modrzew polski, pochodzą z roku 1938. Podawana wówczas liczba sztuk modrzewia w rezerwacie nie przekraczała 32 osobników o wysokości około 34 m i obwodzie pnia dochodzącym do 60 cm na wysokości pierśnicy. W ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat liczba osobników modrzewia polskiego na terenie rezerwatu nie uległa znaczącej zmianie. Niepokojące jest natomiast znikome odnawianie się modrzewia w rezerwacie, niezapewniające zachowania ciągłości pokoleniowej tego gatunku.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

121

fot. Maciej Gołembowski

fot. Maciej Gołembowski

OLBINA Data utworzenia: 1958 r.

Powierzchnia: 16,99 ha Otulina: 32,04 ha Położenie administracyjne: gmina Brzeziny, powiat kaliski Nadleśnictwo: Kalisz, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych populacji jodły pospolitej Abies alba oraz ekosystemów borów mieszanych rezerwatu z całym bogactwem siedlisk i różnorodnością biocenotyczną

124

Olbina

Rezerwat położony jest w południowej części województwa wielkopolskiego, około 1,5 km na wschód od miejscowości Pieczyska. Znajduje się on wewnątrz dużego kompleksu lasów gospodarczych Nadleśnictwa Kalisz, w obszarze chronionego krajobrazu „Dolina Rzeki Prosny”. Ukształtowanie terenu rezerwatu jest płaskie, z niewielkim, zabagnionym obniżeniem w części południowej. Rezerwat utworzono w celu zachowania stanowiska jodły na północnym krańcu jej naturalnego zasięgu.

Rezerwat tworzy zwarty kompleks starodrzewu z dominacją sosny i jodły, wyraźnie odgraniczający się od otaczających go drzewostanów ze względu na swój wiek oraz skład gatunkowy. Cały obszar rezerwatu zajmują ekosystemy leśne. Dominującym zespołem w rezerwacie jest subkontynentalny bór mieszany Festuco ovinae-Pinetum. Drzewostan tego zespołu jest wielopiętrowy. Górne piętro tworzą okazałe sosny zwyczajne z domieszką jodły i świerku. W piętrach niższych dominują: jodła i świerk, z domieszką dębu szypułkowego, olszy czarnej i brzozy. W runie zauważalny jest znaczny udział borówki czernicy oraz orlicy pospolitej. Dobrze rozwinięta jest warstwa mszysta, którą tworzy między innymi objęty częściową ochroną rokietnik pospolity i dość rzadki tujowiec tamaryszkowaty. W centralnej i południowej części rezerwatu panują warunki bardziej wilgotne, w runie obserwuje się znaczny tam udział trawy – trzęślicy modrej, podczas gdy w warstwie mszystej pojawiają się mchy – torfowce.

fot. Aleksandra Gołdyn

W rozproszonych miejscach rezerwatu występują niewielkie płaty olsu porzeczkowego Carici elongatae-Alnetum, charakteryzujące się różnowiekowym drzewostanem olchowym z wyraźną strukturą kępowo-dolinkową. Podszyt ma niewielkie zwarcie, w którym dominują krzewiaste olsze oraz czeremcha zwyczajna. W runie zaznacza się udział turzycy

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

125

błotnej i nerecznicy krótkoostnej. W południowej części rezerwatu spotkać można również niewielki fragment grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli, gdzie dominuje dąb szypułkowy.

Na terenie rezerwatu stwierdzono ogółem 141 gatunków roślin naczyniowych, 35 gatunków mchów i 12 gatunków wątrobowców. Spośród roślin objętych ochroną gatunkową zanotowano obecność kruszczyka szerokolistnego, przylaszczki pospolitej, widłaka jałowcowatego, konwalii majowej, kruszyny pospolitej i kaliny koralowej. Na uwagę zasługuje również obecność chronionych gatunków grzybów, jak szmaciak gałęzisty i purchawica olbrzymia.

Spośród przedstawicieli awifauny na terenie rezerwatu stwierdzono między innymi: dzięcioła czarnego, kobuza, puszczyka, wilgę i raniuszka. Rezerwat jest również miejscem bytowania borsuków, lisów i dzików.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy ekspansja gatunków obcego pochodzenia oraz obniżanie się poziomu wód gruntowych.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2008 r.

fot. Aleksandra Gołdyn

126

Olbina

fot. Aleksandra Gołdyn

fot. Aleksandra Gołdyn

OLES W DOLINIE POMIANKI Data utworzenia: 1972 r.

Powierzchnia: 3,09 ha Położenie administracyjne: gmina Łęka Opatowska, powiat kępiński Leśny Zakład Doświadczalny Siemianice, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie olsu porzeczkowego

128

Oles w Dolinie Pomianki

Rezerwat położony w południowej części województwa wielkopolskiego około 4 km na zachód od miejscowości Siemianice, w obszarze chronionego krajobrazu „Dolina rzeki Prosny”. Najbliższe otoczenie rezerwatu stanowią różnogatunkowe lasy liściaste.

Teren rezerwatu ukształtowany został podczas zlodowacenia środkowopolskiego i zlokalizowany jest w dolinie rzeki Pomianki.

fot. Krystyna Ruda-Ertel

W granicach rezerwatu dominuje jeden typ zespołu leśnego – ols porzeczkowy Carici elongatae-Alnetum. Charakterystyczną cechą olsu porzeczkowego jest budowa kępowo-dolinkowa. Drzewa rosną na podstawie zbudowanej z korzeni przybyszowych i próchnicy okresowo zalewanych przez wodę, bogatą w związki humusowe. Olsza czarna tworzy drzewostan o strukturze jednopiętrowej. Wiek drzewostanu ocenia się na około 120 lat. Ponadto w domieszce występuje szereg gatunków drzew, na przykład: jesion wyniosły, jawor, grab, buk zwyczajny, dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata i brzoza omszona.

W warstwie podszytu największy udział wykazują czeremcha zwyczajna i kruszyna pospolita oraz w mniejszym stopniu podrosty jaworu i jesionu wyniosłego. Roślinność runa jest zauważalnie niejednorodna. W zalewanych dolinkach występują: turzyca brzegowa, kosaciec żółty, psianka słodkogórz, karbieniec pospolity i zachylnik błotny.

Na kępach pojawiają się różnorodne gatunki roślin, na przykład: borówka czarna, nerecznica krótkoostna, szczawik zajęczy, tojeść pospolita i gajowiec żółty. Warstwa mszysta zróżnicowana jest na gatunki istotnie wilgociolubne, takie jak: sierpowiec zakrzywiony, mokradłoszka zaostrzona i próchniczek bagienny. W zachodniej części rezerwatu znajduje się stanowisko bluszczu pospolitego.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

129

fot. Krystyna Ruda-Ertel

fot. Krystyna Ruda-Ertel

PĘPOWO Data utworzenia: 1958 r.

Powierzchnia: 12,21 ha Położenie administracyjne: gmina Pępowo, powiat gostyński Nadleśnictwo: Piaski, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Ochrona ekosystemów lasu mieszanego wraz z zachodzącymi w nim naturalnymi procesami ekologicznymi oraz renaturalizacja fragmentu lasu z antropogenicznym drzewostanem z przewagą modrzewia w wydzieleniu 316i

132

Pępowo

Rezerwat położony jest w południowej części regionu, około 2 km na północ od miejscowości Siedlec. Obszar rezerwatu położony jest w zasięgu zlodowacenia środkowopolskiego i charakteryzuje się równinnym ukształtowaniem terenu. Otoczenie rezerwatu stanowią w całości lasy gospodarcze.

Cały teren rezerwatu stanowi ekosystem leśny, w którym wyodrębniają się 3 główne zespoły leśne, takie jak środkowoeuropejska kwaśna dąbrowa trzcinnikowa Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae, mokra dąbrowa trzęślicowa Molinio caeruleae-Quercetum roboris oraz acydofilny las grabowo-dębowy Aulacomnio androgyni-Quercetum roboris.

fot. Maciej Rybacki

Zdecydowaną większość powierzchni rezerwatu zajmują: mokra dąbrowa trzcinnikowa wraz z kwaśną dąbrową trzcinnikową. Ze względu na wahania poziomu wód gruntowych oba zbiorowiska są trudno rozróżnialne, niemniej jednak charakteryzują się one przewagą dębu szypułkowego i bezszypułkowego w drzewostanie, obecnością trzęślicy modrej oraz gatunków kwaśnolubnych w runie. W zachodniej i południowo-zachodniej części rezerwatu dominuje acydofilny las grabowo-dębowy wyróżniający się obecnością licznych gatunków mchów w runie. Drzewostan na terenie rezerwatu liczy ponad 150 lat.

W niektórych fragmentach rezerwatu zauważalna jest dominacja sztucznie wprowadzonego modrzewia europejskiego, podczas gdy w domieszce pojawia się sosna zwyczajna i dąb szypułkowy.

Na terenie rezerwatu stwierdzono obecność 99 gatunków flory naczyniowej. Dwa gatunki występujące w granicach rezerwatu objęte są częściową ochroną gatunkową, są to: konwalia majowa i kruszyna pospolita. W rezerwacie stwierdzono obecność gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia: dębu czerwonego, czeremchy amerykańskiej oraz

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

133

niecierpka drobnokwiatowego. Ponadto teren rezerwatu jest miejscem występowania 25 gatunków mszaków, z których torfowiec Sphagnum fimbriatum objęty jest ochroną ścisłą.

Obszar rezerwatu jest miejscem bytowania różnorodnej fauny. Spotkać w nim można płazy, takie jak: traszka zwyczajna, ropucha szara, żaba trawna i żaba moczarowa, oraz gady, spośród których odnotowano na przykład: padalca oraz żmiję zygzakowatą. Spośród ptaków na terenie rezerwatu stwierdzono między innymi: jastrzębia, dzięcioła czarnego i dzięcioła dużego oraz liczne gatunki ptaków z rzędu wróblowych, w tym między innymi: strzyżyka, rudzika, kosa i pełzacza leśnego.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy rozprzestrzenianie się gatunków obcego pochodzenia.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2009 r.

fot. Maciej Rybacki

PROMENADA Data utworzenia: 1987 r.

Powierzchnia: 4,33 ha Położenie administracyjne: gmina Rogoźno, powiat obornicki Nadleśnictwo: Oborniki, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Notecka PLB300015, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dolina Wełny PLH300043

Cel ochrony Zachowanie grądu kokoryczowego oraz naturalnych procesów związanych z jego dynamiką

136

Promenada

Rezerwat zlokalizowany jest około 5 km na południowy zachód od miasta Rogoźno, w obszarze chronionego krajobrazu „Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka”.

Rezerwat utworzono w celu zachowania fitocenozy grądu z okazałymi dębami i paklonami oraz z łanowo kwitnącą kokoryczą pustą.

Rezerwat umiejscowiony jest w krajobrazie typowej wsi rolniczej. Teren rezerwatu stanowi wąski pas lasu, biegnący wzdłuż prawego brzegu rzeki Wełny. Przeważająca część rezerwatu położona jest na łagodnie nachylonej w stronę rzeki powierzchni wierzchowiny morenowej.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Oborniki

Niemal cały obszar rezerwatu pokryty jest przez las reprezentujący zespół grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Drzewostan ma wyraźną strukturę dwupiętrową. Górne piętro stanowią dąb szypułkowy, klon polny oraz niekiedy również grab, natomiast w piętrze dolnym dominuje grab oraz klon polny, a w domieszce wiąz polny. Runo grądu jest różnorodne i bogate w gatunki roślin zielnych. Najbardziej spektakularne zjawisko w rezerwacie stanowi kwitnienie kokoryczy pustej, która wczesną wiosną tworzy na dużej powierzchni efektowny aspekt kolorystyczny. Spośród geofitów wiosennych zaobserwować można również duży udział ziarnopłonu wiosennego, miodunki ćmej, fiołka przedziwnego, fiołka leśnego oraz złoci żółtej. Późną wiosną, w runie, dominują gajowiec żółty oraz jasnota plamista, podczas gdy latem przeważa podagrycznik pospolity i czyściec leśny. W północnej części rezerwatu, w górnym piętrze drzewostanu występuje w domieszce sosna zwyczajna.

Na niewielkim fragmencie terenu, stanowiącym wyspę odciętą starorzeczem od głównego obszaru rezerwatu, występuje łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum. Jego

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

137

drzewostan składa się z około 80-letniej olszy czarnej i jesionu wyniosłego. Runo, ze względu na duże prześwietlenie drzewostanu, jest bujne i charakteryzuje się dominacją pokrzywy zwyczajnej i chmielu zwyczajnego.

Flora rezerwatu obejmuje 118 gatunków. Wśród nich odnotowano obecność gatunków rzadkich i zagrożonych na terenie Wielkopolski, takich jak czerniec gronkowy i fiołek przedziwny.

Rezerwat, pomimo niewielkiej powierzchni, jest miejscem występowania różnorodnej fauny. Spotkać w nim można między innymi: żabę trawną i żabę moczarową, padalca zwyczajnego, zaskrońca zwyczajnego, zimorodka, słowika rdzawego, dzięcioła średniego i bobra europejskiego.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Oborniki

PUSTELNIK Data utworzenia: 1997 r.

Powierzchnia: 94,64 ha Położenie administracyjne: gmina Kazimierz Biskupi, powiat koniński Nadleśnictwo: Konin, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Puszcza Bieniszewska PLH300011

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu naturalnych lasów liściastych łęgowych oraz grądowych

140

Pustelnik

Rezerwat położony jest na terenie Puszczy Bieniszewskiej w sąsiedztwie rezerwatów przyrody „Bieniszew”, „Mielno” i „Sokółki”, w obszarze chronionego krajobrazu „PowidzkoBieniszewski”. Rezerwat oddalony jest około 1,5 km na południe od miejscowości Kazimierz Biskupi.

Obszar rezerwatu charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu. Występują tu liczne zagłębienia wypełnione torfowiskami oraz niewielkie zbiorniki wodne, z których największym jest Jezioro Skąpe. Rezerwat leży na wzgórzu zwanym „Sowią Górą”, na szczycie którego usytuowany jest klasztor Kamedułów, którego początki datowane są na rok 1663.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Konin

Roślinność rezerwatu, ze względu na mozaikę siedlisk leśnych, wodnych i łąkowych, jest zróżnicowana. Zbiorowiska leśne reprezentowane są przez fitocenozy łęgu jarzmiankowojesionowego Astrantio-Fraxinetum oraz grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvaticiCarpinetum betuli.

Bogate gatunkowo płaty łęgu jarzmiankowo-jesionowego występują na wilgotnych stokach misy jeziora. Warstwa drzew w drzewostanie jest silnie zwarta i utworzona jest głównie przez jesion wyniosły z domieszką jaworu, brzozy brodawkowatej i grabu. Piętro niższe buduje zwykle grab w towarzystwie podrostów jesionu, jaworu, wiązu górskiego i rzadziej świerku. Dobrze rozwiniętą warstwę krzewów tworzą leszczyna oraz dereń świdwa. Runo rezerwatu charakteryzuje się dużym bogactwem gatunkowym, pomimo znacznego zacienienia spowodowanego silnie zwartym okapem drzew. Występują w nim między innymi rzadko notowana na niżu jarzmianka większa, a także szczyr trwały, pępawa błotna, dzwonek pokrzywolistny, miodunka ćma i kopytnik pospolity. Wiosną

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

141

przed pojawieniem się liści na drzewach można obserwować malowniczy układ będący udziałem różnobarwnych geofitów wiosennych.

Najbardziej wyniesione fragmenty stoków porasta grąd środkowoeuropejski.

Najwyższe piętro drzew tworzy dąb bezszypułkowy i brzoza brodawkowata z domieszką sosny zwyczajnej. W warstwie niższej występuje grab oraz miejscami również podrost dębu i buka. W warstwie krzewów spotkać można przede wszystkim leszczynę, kruszynę pospolitą i podrosty gatunków drzew, takich jak: dąb bezszypułkowy, buk zwyczajny oraz świerk pospolity. Warstwa runa reprezentowana jest przez gatunki roślin zielnych charakterystycznych dla lasów liściastych, takie jak: gajowiec żółty, marzanka wonna, perłówka zwisła, konwalijka dwulistna i dąbrówka rozłogowa.

Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono obecność 13 chronionych gatunków roślin naczyniowych. Należą do nich między innymi: marzanka wonna, kopytnik pospolity, bluszcz pospolity, lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, kruszczyk błotny, kruszczyk szerokolistny i porzeczka czarna.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należy wkraczanie gatunków obcego pochodzenia, a w szczególności niecierpka drobnokwiatowego.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Konin

ROGÓŹNO Data utworzenia: 1958 r.

Powierzchnia: 0,39 ha Położenie administracyjne: gmina Przedecz, powiat kolski Nadleśnictwo: Koło, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych lasu mieszanego z udziałem buka zwyczajnego i klonu polnego na granicy ich zasięgu

144

Rogoźno

Jeden z najmniejszych pod względem powierzchni rezerwatów województwa wielkopolskiego. Rezerwat znajduje się około 3 km na północny wschód od miasta Przedecz, na terenie dużego kompleksu leśnego.

Ukształtowanie budowy geologicznej i geomorfologicznej rezerwatu związane jest z okresem zlodowacenia środkowopolskiego. Rzeźba terenu zarówno w rezerwacie, jak i w jego najbliższym otoczeniu jest płaska.

Obszar rezerwatu jest w całości pokryty lasem reprezentującym zespół grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Drzewostany występujące w rezerwacie pochodzą ze sztucznego nasadzenia. Tworzy je ogółem siedem gatunków drzew, przy czym panującymi gatunkami lasotwórczymi są: lipa drobnolistna, dąb bezszypułkowy i buk zwyczajny, osiągające wiek ponad 100 lat. W piętrze drugim drzewostanu dominującą rolę odgrywa grab. Warstwa podszytu jest słabo wykształcona i występuje na około 5–10% powierzchni. Tworzą ją następujące gatunki drzew i krzewów: lipa drobnolistna, dereń świdwa, grab, klon polny oraz sporadycznie występujące: czeremcha zwyczajna, jarząb pospolity, leszczyna, głóg dwuszyjkowy i jesion wyniosły. Duże zacienienie dna lasu wpływa niekorzystnie na proces odnawiania się drzewostanów. We wszystkich fazach rozwojowych obserwuje się obecność lipy fot. Hieronim Andrzejewski drobnolistnej, grabu i jesionu wyniosłego.

W warstwie runa rosną różnorodne gatunki roślin zielnych, na przykład: szczawik zajęczy, dąbrówka rozłogowa, kuklik pospolity, bodziszek cuchnący i żankiel zwyczajny.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

145

fot. Hieronim Andrzejewski

SOKÓŁKI Data utworzenia: 1996 r.

Powierzchnia: 238,90 ha Położenie administracyjne: gmina Kazimierz Biskupi, powiat koniński Nadleśnictwo: Konin, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Puszcza Bieniszewska PLH300011

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych łęgów jesionowo-olszowych, jarzmiankowo-jesionowych oraz grądu środkowoeuropejskiego

148

Sokółki

Rezerwat oddalony jest około kilometr od granicy miasta Konina. Położony jest w sąsiedztwie rezerwatów przyrody „Mielno”, „Pustelnik” i „Bieniszew”. Znajduje się we wschodniej części kompleksu lasów Puszczy Bieniszewskiej, w obszarze chronionego krajobrazu „Powidzko-Bieniszewski”. Rezerwat położony jest na pagórkowatej wysoczyźnie morenowej ukształtowanej podczas zlodowacenia bałtyckiego.

Na terenie rezerwatu występują dobrze zachowane, wiekowe drzewostany reprezentujące 3 leśne zespoły roślinne: łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, łęg jarzmiankowojesionowy Astrantio-Fraxinetum i grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Konin

Największą powierzchnię w rezerwacie zajmują lasy dębowo-grabowe, czyli zespół grądu środkowoeuropejskiego. Drzewostan charakteryzuje się strukturą dwuwarstwową.

Piętro wyższe reprezentuje dąb bezszypułkowy z domieszką brzozy brodawkowatej, natomiast w warstwie dolnej panuje grab. Warstwa krzewów jest dobrze rozwinięta i zwarta. Przeważa w niej podrost grabu oraz miejscami leszczyna. Runo osiąga duży stopień pokrycia i dominują w nim gatunki roślin zielnych typowe dla lasów liściastych, na przykład: przytulia wonna, perłówka zwisła, gwiazdnica wielokwiatowa, gajowiec żółty oraz przylaszczka pospolita. W płatach grądu spotkać można znaczne bogactwo gatunkowe roślin naczyniowych, spośród których część jest objęta ochroną gatunkową, na przykład: wawrzynek wilczełyko, gnieźnik leśny, kruszyna pospolita i kopytnik pospolity.

W zachodniej części rezerwatu rozwinął się zespół łęgu jarzmiankowo-jesionowego.

Ten typ lasu zajmuje niewielką powierzchnię, jest jednak ważnym elementem struktury roślinności w rezerwacie. Łęg jarzmiankowo-jesionowy jest bogaty florystycznie. W piętrze

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

149

górnym drzewostanu dominuje jesion wyniosły z domieszką dębów bezszypułkowych, natomiast piętro niższe zajmuje głównie grab. Warstwę krzewów tworzą: dereń świdwa, leszczyna i podrosty drzew liściastych, a w szczególności grab. W runie spotkać można wiele gatunków roślin zielnych, a wśród nich chronione: kopytnik pospolity, marzankę wonną, konwalię majową i bluszcz pospolity, jak również osobliwość florystyczną, występującą głównie na południu kraju – jarzmiankę większą.

W bagiennych zagłębieniach terenu znajduje się również niewielka powierzchnia łęgu jesionowo-olszowego, w którym dominującą rolę odgrywa jesion wyniosły, a w domieszce występuje olsza czarna. Spośród gatunków charakterystycznych dla tego typu lasu spotkać można porzeczkę czarną, czworolista pospolitego i kuklika zwisłego oraz listerę jajowatą.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należą spadek poziomu wód gruntowych wywołany bezpośrednim sąsiedztwem obszarów górniczych oraz wkraczanie inwazyjnych gatunków roślin stanowiących zagrożenie dla rodzimej flory rezerwatu.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Konin

STARA BUCZYNA W RAKOWIE Data utworzenia: 1971 r.

Powierzchnia: 3,51 ha Otulina: 1,62 ha Położenie administracyjne: gmina Łęka Opatowska, powiat kępiński Leśny Zakład Doświadczalny Siemianice, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fitocenoz leśnych, reprezentujących związki Fagion sylvaticae i Carpinion betuli, z przewagą starodrzewu bukowego, występujących na krańcu naturalnego zasięgu buka, wraz z zachodzącymi w nich naturalnymi procesami

152

Stara Buczyna w Rakowie

Rezerwat położony jest w południowej części województwa wielkopolskiego, około kilometra na zachód od miejscowości Raków. Najbliższe otoczenie rezerwatu stanowią lasy oraz grunty nieleśne. Teren rezerwatu położony jest w obszarze chronionego krajobrazu „Dolina rzeki Prosny”, w zlewni rzeki Pomianki, będącej lewobrzeżnym dopływem Prosny. Obszar rezerwatu położny jest na równinie morenowej, ukształtowanej podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Rezerwat powołano w celu zachowania fragmentu buczyny na krańcu naturalnego zasięgu buka.

W rezerwacie dominuje grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli.

Drzewostan jest dwupiętrowy. Najwyższą warstwę tworzy osiągający do 30 m wysokości buk zwyczajny wraz z dębem szypułkowym. Warstwę niższą buduje przede wszystkim: buk, grab, rzadziej świerk, czeremcha amerykańska, jawor i klon zwyczajny. Warstwa krzewów jest dość dobrze rozwinięta i współtworzą ją głównie młode osobniki buka i grabu, ale również jarząb pospolity, głóg jednoszyjkowy, kalina koralowa, bez koralowy, czeremcha amerykańska i trzmielina pospolita. W runie często spotkać można przytulię Schultesa oraz gatunki charakterystyczne dla mezo- i eutroficznych lasów liściastych, takie jak: jak fiołek leśny, trędownik bulwiasty, groszek wiosenny, turzyca leśna, zawilec gajowy, turzyca palczasta i mech – żurawiec falisty. W niektórych fragmentach lasu, pod okapem bujnie rozwiniętych starych okazów buka i w efekcie ograniczonego dostępu światła, warstwa runa praktycznie się nie wykształca. Wiek drzewostanu w rezerwacie szacuje się na około 200 lat.

fot. Krystyna Ruda-Ertel

W granicach rezerwatu stwierdzono obecność 111 taksonów roślin naczyniowych oraz 4 gatunków mchów. Spośród gatunków roślin chronionych na terenie rezerwatu

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

153

odnotowano kruszczyka szerokolistnego, przylaszczkę pospolitą, kruszynę pospolitą oraz konwalię majową. Obszar rezerwatu jest również miejscem występowania około 109 gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Wśród nich rosnąca na owocach dębu – kielonka błyszcząca, owocująca na drewnie dębowym – pieniążkówka dębowa i pochwiak jedwabnikowy, znajdują się na liście grzybów zagrożonych w Polsce. Znaczny udział wielkoowocnikowych grzybów świadczy o dobrej kondycji drzewostanów w rezerwacie.

Teren rezerwatu jest miejscem występowania 27 gatunków z rodziny biegaczowatych.

Pięć spośród nich: biegacz zielonozłoty, gładki, granulowany, ogrodowy i gajowy, jest objętych ochroną. Wśród lęgowej awifauny przeważają typowi przedstawiciele ptaków śpiewających, na przykład: strzyżyk, rudzik, kos, pierwiosnek, sikora uboga i modraszka.

Podstawowym zagrożeniem dla rezerwatu jest ekspansja roślin inwazyjnych – czeremchy amerykańskiej, dębu czerwonego i niecierpka drobnokwiatowego.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2008 r.

fot. Krystyna Ruda-Ertel

STUDNICA Data utworzenia: 1962 r.

Powierzchnia: 5,78 ha Położenie administracyjne: gmina Rychtal, powiat kępiński Nadleśnictwo: Syców, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu

Cel ochrony Zapewnienie swobodnego przebiegu spontanicznego procesu regeneracji ekosystemu lasu grądowego

156

Studnica

To najdalej na południe wysunięty rezerwat w województwie wielkopolskim. Położony jest na terenie dużego kompleksu leśnego i oddalony około 4 km na wschód od miejscowości Rychtal. Teren rezerwatu znajduje się w zasięgu zlodowacenia środkowopolskiego, na obszarze równiny morenowej falistej.

Rezerwat utworzono w celu ochrony fragmentu lasu mieszanego z udziałem świerka, lecz na przestrzeni około 50 lat struktura drzewostanu uległa diametralnej zmianie.

W wyniku wiatrołomów oraz pogorszenia stanu zdrowotnego lasu doszło do znacznego przerzedzenia powierzchni z udziałem świerka. Dlatego obecnie celem ochrony rezerwatu jest zabezpieczenie procesu spontanicznej regeneracji ekosystemu lasu grądowego.

fot. Katarzyna Giełda-Pinas

Cały teren rezerwatu zajmuje zespół grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvaticiCarpinetum betuli. Drzewostan jest zwykle dwupiętrowy. Górne piętro utworzone jest przez dąb szypułkowy wraz z sosną zwyczajną oraz pojedynczo również ze świerkiem pospolitym, natomiast piętro drugie stanowi głównie grab. W domieszce znajduje się buk zwyczajny, brzoza brodawkowata i klon zwyczajny. Dęby i sosny górnej warstwy drzewostanu to często osobniki osiągające wiek ponad 150 lat.

Warstwa podszytu jest dość zwarta i stanowią ją zwykle grab, leszczyna pospolita i trzmielina pospolita. Warstwa runa ze względu na duże zacienienie jest słabo wykształcona. Pojawiają się w niej liczne rośliny zielne, na przykład konwalijka dwulistna, szczawik zajęczy i siódmaczek leśny.

W rezerwacie stwierdzono występowanie 84 gatunków roślin naczyniowych oraz 7 gatunków mchów. Spośród gatunków chronionych w rezerwacie zaobserwować można widłaka jałowcowatego, kruszynę pospolitą i kalinę koralową oraz kilka gatunków mchów,

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

157

takich jak tujowiec tamaryszkowy oraz rokietnik pospolity. Rezerwat jest również miejscem występowania jodły pospolitej. Na obszarze dominującego w rezerwacie grądu spotkać można również różnorodnych przedstawicieli świata grzybów, na przykład sromotnika bezwstydnego, czubajkę kanię, żagiew łuskowatą czy hubiaka pospolitego.

Obszar rezerwatu jest miejscem bytowania przedstawicieli fauny. Spośród płazów zaobserwować można ropuchę szarą i zieloną oraz żabę trawną. Siedliska leśne są ostoją wielu drobnych gatunków ssaków, na przykład: jeża, ryjówki malutkiej i ryjówki aksamitnej. Ponadto można spotkać również przedstawicieli rodziny łasicowatych, to jest łasicę i kunę leśną. Drzewostan rezerwatu jest siedliskiem licznych pospolitych gatunków ptaków z rzędu wróblowych, w tym między innymi rudzika, kosa, śpiewaka, kowalika, zięby i dzwońca.

Do głównych zagrożeń rezerwatu zalicza się wkraczanie gatunków obcego pochodzenia, w tym w szczególności niecierpka drobnokwiatowego i dębu czerwonego, zagrażających populacji gatunków rodzimych. Poza tym duże znaczenie dla funkcjonowania procesów ekologicznych może mieć zmiana warunków wodnych na terenie rezerwatu oraz zagrożenie wywołane zgryzaniem młodego pokolenia drzew przez jeleniowate.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Syców

ŚWIETLISTA DĄBROWA Data utworzenia: 1998 r.

Powierzchnia: 79,53 ha Otulina: 47,32 ha Położenie administracyjne: gmina Obrzycko, powiat szamotulski Nadleśnictwo: Oborniki, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dąbrowy Obrzyckie PLH300003

Cel ochrony Zachowanie fitocenoz świetlistej dąbrowy o unikalnym w Wielkopolsce charakterze oraz innych zbiorowisk leśnych i nieleśnych z dynamicznych kręgów lasów liściastych obecnych w rezerwacie

160

Świetlista Dąbrowa

Rezerwat zlokalizowany jest około 1,5 km na wschód od miasta Obrzycko. Bezpośrednie sąsiedztwo rezerwatu stanowią głównie tereny leśne, przeważnie grądy oraz świetliste i kwaśne dąbrowy z dominującą w strukturze drzewostanu sosną zwyczajną. Teren rezerwatu jest płaski, lecz w północnej części gwałtownie się obniża i schodzi do terasy doliny cieku wodnego.

Na terenie rezerwatu przeważają ekosystemy leśne, z których dominującym zbiorowiskiem jest świetlista dąbrowa. Drzewostan tego zespołu zbudowany jest głównie przez dąb szypułkowy. Warstwa krzewów wykształca się słabo i przeważa w niej kruszyna pospolita i głóg dwuszyjkowy. Szczególnie bogata w gatunki jest warstwa runa, w której spotkać można wiele interesujących i rzadkich w skali regionu przedstawicieli flory, na przykład pięciornika białego, miodunkę wąskolistną, turzycę pagórkową, bukwicę zwyczajną czy sierpika barwierskiego.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Oborniki

Na powierzchni rezerwatu wykształcił się zespół grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Tworzy go głównie dąb w wieku 140 lat wraz z rozproszoną sosną zwyczajną. Warstwę podszytu tworzy buk zwyczajny, wprowadzony sztucznie do drzewostanu świerk oraz gdzieniegdzie leszczyna i czeremcha zwyczajna. W warstwie runa zaobserwować można między innymi zawilca gajowego, przylaszczkę pospolitą, podagrycznika pospolitego, lilię złotogłów i perłówkę zwisłą. Dużym zagrożeniem dla zespołu grądu jest odnawiający się w podroście buk zwyczajny, który może w przyszłości doprowadzić do całkowitego przekształcenia się zbiorowiska.

W północnej części rezerwatu, na niewielkiej powierzchni występuje zespół łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum. W drzewostanie tego zespołu dominuje olsza

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

161

czarna, natomiast w rozproszeniu występuje jesion wyniosły. Wśród gatunków warstwy runa odnotowano śmiałka darniowego, kuklika zwisłego i turzycę brzegową, śledziennicę skrętnolistną i gwiazdnicę gajową.

Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono 277 gatunków roślin naczyniowych i 131 gatunków grzybów. Spośród chronionych gatunków roślin w rezerwacie występują między innymi: podkolan biały, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny, listera jajowata, pierwiosnka lekarska i konwalia majowa.

Rezerwat jest miejscem występowania wielu interesujących gatunków zwierząt.

Spośród bezkręgowców stwierdzono tu obecność rzadkich gatunków ślimaków, na przykład świdrzyka dwuzębnego, krążałka drobnego czy poczwarówki szorstkiej. Rezerwat jest ostoją dla borsuka, jenota, sarny i dzika. Spośród ptaków w rezerwacie spotkać można między innymi dzięcioła średniego, puszczyka, siniaka i dzięcioła zielonego.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należą wkraczanie gatunków obcych i nitrofilnych oraz choroby drzewostanów.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2007 r.

fotografia z zasobów Nadleśnictwa Oborniki

URBANOWO Data utworzenia: 1960 r.

Powierzchnia: 7,73 ha Położenie administracyjne: gmina Opalenica, powiat nowotomyski Nadleśnictwo: Konstantynowo, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dolina Mogielnicy PLH300033

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych kompleksu łęgów wraz z występującymi biocenozami ich dynamicznego kręgu roślinności

164

Urbanowo

Rezerwat położony jest około 3 km na południe od miasta Opalenica. Najbliższe otoczenie rezerwatu stanowią od strony zachodniej i północnej grunty orne, natomiast od strony południowej i wschodniej zwarte kompleksy leśne.

Obszar rezerwatu położny jest w zasięgu zlodowacenia bałtyckiego i obejmuje teren równinny zlokalizowany na płaskiej terasie zalewowej rzeki Mogilnicy. Rezerwat powołano w celu zachowania kompleksu łęgów wraz z występującymi biocenozami ich dynamicznego kręgu roślinności.

W granicach rezerwatu występują dwa leśne zbiorowiska roślinne: łęg wiązowojesionowy Ficario-Ulmetum minoris i łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum. Na obszarze rezerwatu przeważa zespół łęgu wiązowo-jesionowego. W drzewostanie rezerwatu dominuje olsza czarna, natomiast jedynie w północnej części obiektu spotkać można kilka okazałych osobników wiązu szypułkowego oraz brzozy brodawkowatej.

Warstwa krzewów jest silnie zwarta i tworzy ją głównie leszczyna z niewielką domieszką czeremchy amerykańskiej i bzu czarnego. Warstwę runa stanowi głównie podagrycznik pospolity, natomiast w miejscach wiosennego stagnowania wody knieć błotna, wiechlina zwyczajna i jaskier rozłogowy.

fot. Łukasz Walter

Łęg jesionowo-olszowy charakteryzuje się dominującym udziałem olszy czarnej oraz domieszki jesionu wyniosłego. Warstwa krzewów jest słabo wykształcona. Ze względu na niewielkie pokrycie warstwy krzewów, jak również relatywnie luźno zwarty drzewostan, obserwuje się bujny rozwój runa trawiastego z dominacją wiechliny zwyczajnej. Warstwę runa tworzą gatunki roślin zielnych charakterystyczne dla podmokłych lasów łęgowych, na przykład: czartawa pospolita, turzyca rzadkokłosa, przytulia błotna czy kosaciec żółty.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

165

Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 127 gatunków roślin naczyniowych i 25 gatunków mszaków. Spośród chronionych gatunków roślin naczyniowych wymienić należy kruszczyka szerokolistnego i kalinę koralową oraz gatunki rzadkie w skali Polski i regionu, jak żabieniec lancetowaty, szczaw gajowy i gwiazdnica zaniedbana.

Rezerwat jest ważną ostoją bytujących na jego terenie grup zwierząt. Liczne przewrócone i martwe drzewa w rezerwacie stanowią schronienie i bazę pokarmową dla wielu grup bezkręgowców. Zanotowano tu między innymi obecność 21 gatunków ślimaków. Spośród ptaków występuje wiele gatunków ptaków wróblowych, na przykład: rudzik, kowalik, gajówka, strzyżyk.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należą obniżanie się poziomu wód gruntowych oraz rozprzestrzenianie się gatunków roślin obcych i inwazyjnych.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2008 r.

fot. Łukasz Walter

WIĄZY W NOWYM LESIE Data utworzenia: 1954 r.

Powierzchnia: 6,78 ha Położenie administracyjne: gmina Czerniejewo, powiat gnieźnieński Nadleśnictwo: Czerniejewo, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Grądy w Czerniejewie PLH300049

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych dobrze wykształconego lasu liściastego reprezentującego grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum z bogatą florą runa

168

Wiązy w Nowym Lesie

Rezerwat położony jest około 4 km na północny zachód od miejscowości Czerniejewo.

Rezerwat stanowi fragment rozległego kompleksu tak zwanych lasów czerniejewskich objętych częściową ochroną już od 1938 roku przez ówczesnego właściciela gruntu, hrabiego Zygmunta Skórzewskiego. Ukształtowanie terenu rezerwatu jest niemal całkowicie pozbawione deniwelacji.

Teren rezerwatu w całości zajmuje zespół grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Rezerwat został utworzony w celu ochrony fragmentu lasu mieszanego o charakterze zespołu naturalnego z udziałem wiązu w składzie gatunkowym, jednakże na przestrzeni lat ponad stuletni drzewostan wiązowy uległ niemal całkowitej regresji wywołanej holenderską chorobą wiązów. Aktualnie drzewostan urzeka obecnością starodrzewia dębowo-grabowego wraz z bogatą florą wiosennych geofitów. W warstwie drzew obserwuje się również znaczny udział klonu polnego (paklonu), którego populacja zauważalnie odnawia się w rezerwacie. Warstwa krzewów składa się przede wszystkim z leszczyny, młodych okazów jesionu wyniosłego i paklonu, z domieszką między innymi wiązu szypułkowego i kruszyny. Warstwa runa jest dobrze rozwinięta i bogata w gatunki.

W szczególności licznie reprezentowane są geofity wiosenne, takie jak: zawilec gajowy, ziarnopłon wiosenny i gajowiec żółty. Spośród nieczęstych, a interesujących roślin zielnych spotkać tu można wiele gatunków charakterystycznych dla lasów liściastych, takich jak: łuskiewnik różowy, czworolist pospolity, zerwę kłosową, kokoryczkę wielkokwiatową i żankiel zwyczajny. W rezerwacie stwierdzono również zbiorowiska oszyjkowe i okrajkowe reprezentowane głównie przez zespół podagrycznika pospolitego i niecierpka pospolitego. Ponadto, wzdłuż granicy lasu z polami uprawnymi, występują fitocenozy zarośli leszczynowych.

fot. Maciej Gołembowski

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

169

W rezerwacie stwierdzono łącznie 84 gatunki roślin naczyniowych. Spośród nich na terenie rezerwatu odnotowano obecność 5 gatunków chronionych – bluszczu pospolitego, kopytnika pospolitego, konwalii majowej, kruszyny pospolitej i porzeczki czarnej.

Na uwagę zasługuje również obecność rzadkiego w regionie klonu polnego, którego okazy dochodzą nawet do 190 cm obwodu w pierśnicy, oraz drzewiastych form leszczyny osiągających ponad 50 cm obwodu pnia na wysokości pierśnicy.

fot. Maciej Gołembowski

WIELKI LAS Data utworzenia: 1959 r.

Powierzchnia: 78,63 ha Położenie administracyjne: gmina Lwówek, powiat nowotomyski Nadleśnictwo: Pniewy, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Jezioro Zgierzynieckie PLB300009, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Ostoja Zgierzyniecka PLH300007

Cel ochrony Zachowanie kompleksu lasów liściastych o cechach zbliżonych do naturalnych

172

Wielki Las

Rezerwat znajduje się około kilometr na północ od miejscowości Pakosław. Otoczony jest użytkami zielonymi, głównie łąkami kośnymi, natomiast od północy graniczy z Jeziorem Zgierzynieckim, również objętym ochroną rezerwatową. Równinny teren rezerwatu ukształtowany został podczas zlodowacenia bałtyckiego. Rezerwat utworzono w celu zachowania fragmentu lasu łęgowego wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum minoris, rzadko spotykanego w Wielkopolsce.

Cały teren rezerwatu stanowią ekosystemy leśne. Jedynie wzdłuż granic rezerwatu wykształciły się fragmentarycznie zbiorowiska zaroślowe, dywanowe, wodne i szuwarowe. Lasy łęgowe na terenie rezerwatu reprezentują fitocenozy łęgu wiązowojesionowego Ficario-Ulmetum minoris oraz łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum.

W drzewostanach łęgu wiązowo-jesionowego obserwuje się zamieranie jesionu wyniosłego. Warstwa runa i podszytu w tych fragmentach lasu jest bardzo silnie rozwinięta.

Dominującymi gatunkami są tu dereń świdwa oraz szakłak pospolity. W miejscach o mniejszym zwarciu warstwy krzewów rozwijają się płaty zbiorowisk porębowych z udziałem jeżyny popielicy. W tych miejscach zaobserwować można coraz rzadszego na terenie Polski niecierpka pospolitego. W starszych fragmentach drzewostanu, w których wiek drzew osiąga ponad 100 lat, występuje znaczne zacienienie dna lasu, w efekcie czego warstwa runa jest słabo rozwinięta. Dominują w niej wiosenne geofity, na przykład: przylaszczka pospolita, zawilec gajowy i ziarnopłon wiosenny.

fot. Adriana Bogdanowska

W południowej części rezerwatu znajduje się fragment grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli (80–100 lat). Drzewostan jest jednowarstwowy i dominuje w nim grab z domieszką dębu, lipy i klonu. Dno lasu jest mocno zacienione, stąd warstwa

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

173

runa nie osiąga znacznego zwarcia pokrywy. Występują w niej gatunki charakterystyczne dla grądów, takie jak gwiazdnica wielkokwiatowa i gajowiec żółty.

W zachodniej części rezerwatu występuje niewielka powierzchnia fitocenozy olsu porzeczkowego Carici elongatae-Alnetum. Spotkać w nim można mozaikę siedlisk bagiennych ze stagnującą wodą i znacznym udziałem turzyc i paproci. Niewielkie fragmenty wykazują tendencję rozwojową w kierunku olsu torfowcowego Sphagno squarrosi-Alnetum, w których zaznacza się udział mchów torfowców, a w szczególności torfowca nastroszonego.

Ze względu na mozaikę siedlisk w rezerwacie stwierdzono 217 gatunków roślin naczyniowych i 12 gatunków mszaków. Spośród chronionych gatunków naczyniowych na uwagę zasługuje obecność kruszczyka szerokolistnego i pierwiosnki lekarskiej.

Na terenie rezerwatu zaobserwować można wiele interesujących gatunków zwierząt.

Spośród mięczaków występuje tu między innymi silnie zagrożona poczwarówka zwężona i zagrożona groszkówka kulista. Spośród płazów odnotowano traszkę grzebieniastą i kumaka nizinnego. Ponadto, rezerwat stanowi miejsce występowania 55 gatunków ptaków, w tym słonki, dzięcioła czarnego, dzięcioła średniego i myszołowa.

Najważniejsze zagrożenia rezerwatu to między innymi: zakłócenie stosunków wodnych, wypłycanie się oczek wodnych, dopływ zanieczyszczeń z sąsiednich terenów rolniczych oraz wkraczanie inwazyjnych gatunków obcych.

fot. Adriana Bogdanowska

WYDYMACZ Data utworzenia: 1987 r.

Powierzchnia: 47,86 ha Położenie administracyjne: gmina Przygodzice, powiat ostrowski Nadleśnictwo: Antonin, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu Obszar Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Baryczy PLB020001, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Ostoja nad Baryczą PLH020041

Cel ochrony Zachowanie fitocenoz zespołów leśnych, gatunków roślin chronionych, drzew pomnikowych i miejsc występowania ptaków wodnych

176

Wydymacz

Rezerwat znajduje się w południowej części regionu, około kilometr na północ od miejscowości Antonin. Położony jest w obrębie dużego kompleksu leśnego, na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy i w obszarze chronionego krajobrazu „Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska”. W rezerwacie znajduje się malowniczy staw Wydymacz o powierzchni około 10 ha. Rzeźba terenu rezerwatu jest płaska, z niewielkim wyniesieniem w części centralnej i północnej.

Na terenie rezerwatu występuje pięć leśnych zespołów roślinnych: łęg wiązowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris, łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli, acydofilna dąbrowa trzcinnikowa Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae i ols porzeczkowy Carici elongatae-Alnetum.

fot. Aleksandra Gołdyn

Płaty łęgu wiązowo-jesionowego zajmują nisko położone wilgotne gleby w zachodniej części rezerwatu. Drzewostan tej fitocenozy stanowią liściaste gatunki drzew reprezentowane głównie przez wiąz szypułkowy, wiąz polny oraz dąb szypułkowy. Zbiorowisko to przechodzi płynnie w płaty łęgu jesionowo-olszowego zajmującego wilgotniejsze siedliska.

Drzewostan tego zespołu tworzą głównie olsza czarna i jesion wyniosły. W runie łęgu spotkać można przedstawicieli chronionych gatunków roślin, takich jak: bluszcz pospolity, kopytnik pospolity i przylaszczka pospolita.

Niewielki fragment olsu porzeczkowego występuje na powierzchni 0,31 ha. Jest to jednowiekowy drzewostan olszowy porastający obniżenie terenu i wykształcający charakterystyczną strukturę kępkowo-dolinkową z miejscowo stagnującą wodą. Płaty grądu środkowoeuropejskiego pokrywają południową część rezerwatu. Drzewostan jest zwykle dwuwarstwowy. Piętro górne tworzy dąb szypułkowy z niewielkim udziałem

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

177

sosny i świerka, natomiast dolne piętro pokrywa grab. Warstwa krzewów utworzona jest z leszczyny oraz podrostów różnych gatunków drzew, najczęściej z grabu. Acydofilna dąbrowa trzcinnikowa jest szeroko rozprzestrzeniona w rezerwacie i wyróżnia się obecnością gatunków kwaśnolubnych w runie, na przykład: borówki czernicy, orlicy pospolitej i śmiałka pogiętego.

Ogółem w rezerwacie stwierdzono 184 gatunki roślin naczyniowych. Kilka z nich to gatunki podlegające ochronie, na przykład: przylaszczka pospolita, wiciokrzew pomorski, porzeczka czarna oraz wawrzynek wilczełyko, malowniczo kwitnący wiosną. Ponadto w stawie Wydymacz występują roślinny wodne objęte ochroną ścisłą, takie jak włosienicznik skąpopręcikowy czy nadwodnik naprzeciwlistny.

Dodatkowym walorem tego obiektu chronionego są także liczne drzewa pomnikowe, reprezentowane przez takie gatunki drzew, jak: dąb szypułkowy, sosna zwyczajna i świerk pospolity, nadające mu wysoką wartość krajobrazową i turystyczną.

Na terenie rezerwatu stwierdzono gniazdowanie 67 gatunków ptaków. Ornitofauna rezerwatu jest urozmaicona głównie za sprawą występowania dwóch typów ekosystemów – leśnego i wodnego. Spotkać w nich można muchołówkę małą, muchołówkę białoszyją, zniczka, błotniaka stawowego, gągoła, krakwę i perkoza rdzawoszyjego.

Do głównych zagrożeń rezerwatu należą przesuszenie terenu skutkujące zamieraniem drzew, zaśmiecanie rezerwatu oraz zmiana poziomu lustra wody w stawie Wydymacz w czasie okresu lęgowego ptaków i rozrodu płazów.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2006 r.

fot. Daniel Lisek

ZIELONA GÓRA Data utworzenia: 1968 r.

Powierzchnia: 96,09 ha Położenie administracyjne: gmina Wyrzysk, powiat pilski Nadleśnictwo: Kaczory, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Pile Obszar Natura 2000: obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dębowa Góra PLH300055

Cel ochrony Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych kompleksu lasów liściastych o charakterze zbliżonym do naturalnego wraz z typową dla nich florą i fauną, unikatowym typem gleb oraz stanowiskami dóbr kultury, a w szczególności zachowanie fragmentów różnych typów grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli, populacji jarzębu brekinii Sorbus torminalis, płatu gleb o charakterze vertisoli

180

Zielona Góra

Rezerwat zlokalizowany jest około 1 km na zachód od wsi Osiek nad Notecią, na obszarze chronionego krajobrazu „Dolina Noteci”. Rezerwat jest usytuowany na jednym z największych wzniesień na Pojezierzu Krajeńskim, w kompleksie lasów pokrywających Dębową Górę (około 193 m n.p.m.). Rezerwat charakteryzuje się pagórkowatą rzeźbą terenu. Najwyższy punkt położony jest na wysokości 165 m n.p.m. Do szczególnych walorów rezerwatu zalicza się obecność gleb o charakterze vertisoli. Są to gleby zbudowane z materiału iłowego, trzeciorzędowego, o kwaśnym odczynie, których cechą charakterystyczną są okresowe spękania powierzchni, występujące podczas suchych sezonów.

Na terenie rezerwatu występują wyłącznie ekosystemy leśne, w których dominuje zespół grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli, zajmujący ponad 99% powierzchni. Ponadto wyodrębniają się również niewielkie płaty kwaśnej dąbrowy trzcinnikowej Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae oraz zespół łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum.

fot. Wojciech Plata

Grąd, stanowiący przedmiot ochrony rezerwatu, jest zbiorowiskiem relatywnie młodym. W drzewostanie obserwuje się znikomy udział dębu szypułkowego, przy jednoczesnym wysokim udziale dębu bezszypułkowego, lipy drobnolistnej i grabu.

Miejscowo występuje także jawor, klon zwyczajny, brzoza brodawkowata i jarząb brekinia – objęty ochroną ścisłą. Warstwa krzewów jest dość dobrze wykształcona i zwarta. Tworzą ją głównie takie gatunki, jak: trzmielina zwyczajna, leszczyna pospolita, głogi i kruszyna pospolita. W runie występuje wiele różnorodnych gatunków roślin zielnych, na przykład: czworolist pospolity, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, groszek leśny, gwiazdnica gajowa czy kopytnik pospolity.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

181

Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono 155 gatunków roślin naczyniowych, 12 gatunków mszaków i 24 gatunki grzybów. Spośród chronionych gatunków roślin na uwagę zasługują: barwinek pospolity, kruszczyk połabski i kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, paprotka zwyczajna oraz jarząb brekinia. Chronione gatunki mszaków reprezentują w rezerwacie: bielistka siwa, gajnik lśniący i rokietnik pospolity. Rezerwat jest również miejscem występowania chronionego gatunku okazałego grzyba – szmaciaka gałęzistego.

Obszar rezerwatu jest miejscem występowania zróżnicowanej fauny. Spośród bezkręgowców występują w nim między innymi gatunki objęte ochroną, takie jak: ślimak winniczek, biegacz wręgaty, biegacz skórzasty, biegacz fioletowy oraz trzmiel ziemny.

Teren rezerwatu jest również miejscem bytowania gadów, takich jak: padalec i zaskroniec, a także różnorodnych ptaków, w tym: jastrzębia, krogulca, puszczyka oraz wielu ptaków wróblowych. Obserwowane w rezerwacie ssaki to między innymi nietoperze: borowiec wielki i gacek wielkouch, oraz dzik, gronostaj, kuna leśna i lis.

Stan przyrody w rezerwacie uznaje się za bardzo dobry. Mimo tego do głównych zagrożeń rezerwatu należą przede wszystkim uszkodzenia wśród młodego pokolenia drzew powodowane przez zwierzynę płową.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2005 r.

fot. Wojciech Plata

ŹRÓDLISKA FLINTY Data utworzenia: 1998 r.

Powierzchnia: 44,83 ha Otulina: 59,49 ha Położenie administracyjne: gmina Czarnków, powiat czarnkowsko-trzcianecki; gmina Budzyń, powiat chodzieski Nadleśnictwo: Sarbia, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Pile

Cel ochrony Zabezpieczenie niezakłóconego przebiegu procesów zachodzących w ekosystemach: leśnym, zaroślowym, bagiennym, wodnym i torfowiskowym wraz z ich całym bogactwem i różnorodnością biotyczną

184

Źródliska Flinty

Rezerwat położony jest około 2 km na wschód od miejscowości Gębiczyn. Obszar rezerwatu znajduje się w zagłębieniu rynny polodowcowej zlokalizowanej w dorzeczu rzeki Odry, na obszarze zlewni rzeki Warty. Wzdłuż krawędzi rynny znajdują się liczne źródliska w postaci wysięków docierających do torfowiska otaczającego jezioro Niewiemko.

W rezerwacie wyróżniono pięć zasadniczych typów ekosystemów: leśny, wodny, bagienny, zaroślowy i torfowiskowy, z których największym jest ekosystem leśny.

Na obszarze rezerwatu występuje siedem zbiorowisk leśnych. Dominującym zespołem jest łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum. W drzewostanie łęgu dominuje olsza czarna ze znacznie mniejszym udziałem wiązu szypułkowego. Runo charakteryzuje się obecnością wielu gatunków roślin zielnych, na przykład: czartawa drobna, turzyca długowłosa, psianka słodkogórz. Warstwa mchów jest dość słabo rozwinięta i dominuje w niej merzyk groblowy.

fot. Zenon Jasiński

W najbardziej grząskim i niedostępnym miejscu rezerwatu występuje ols torfowcowy Sphagno squarrosi-Alnetum. W warstwie drzew dominuje olsza czarna z niewielkim udziałem brzozy omszonej. Cechą charakterystyczną tej części rezerwatu jest występowanie w warstwie runa mchów torfowców, a w szczególności torfowca nastroszonego oraz torfowca błotnego. Ponadto na terenie olsu torfowcowego spotkać można objętą ochroną rosiczkę okrągłolistną, bagno zwyczajne oraz storczyka plamistego.

W południowej części rezerwatu występuje zespół olsu porzeczkowego Carici elongatae-Alnetum. Ols jest silnie podtopiony niemal przez cały rok i charakteryzuje się kępowo-dolinkową strukturą. Wśród drzew dominuje olsza czarna, natomiast warstwę krzewów budują głównie kruszyna pospolita i porzeczka czarna.

Leśne rezerwaty przyrody województwa wielkopolskiego

185

Na pozostałej powierzchni rezerwatu występują również fragmenty takich zespołów leśnych, jak: suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum, śródlądowy bór wilgotny Molinio-Pinetum, brzezina bagienna Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis i sosnowy bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris.

Ogółem na terenie rezerwatu stwierdzono 200 gatunków roślin naczyniowych i 30 gatunków mszaków. Ochronie ścisłej podlegają takie gatunki roślin, jak widłak jałowcowaty, listera jajowata czy bagno zwyczajne. Spośród chronionych gatunków mchów stwierdzono na przykład: drabika drzewkowatego i rokietnika pospolitego.

Rezerwat usytuowany jest na terenie bardzo dużego i malowniczego kompleksu leśnego. Jest miejscem bytowania różnorodnej fauny. Spotkać w nim można między innymi: żmiję zygzakowatą, kumaka nizinnego i rzekotkę drzewną. Spośród ssaków odnotowano obecność między innymi wilka, bobra europejskiego i łasicy, natomiast z ptaków obserwowano żurawia, podróżniczka, zimorodka, kszyka, wodnika i lelka.

Dla rezerwatu obowiązuje plan ochrony ustanowiony w 2006 r.

fot. Zenon Jasiński

Literatura 1. Balcerkiewicz S. 1993. Propozycja uściślenia kategorii i statusu rezerwatów przyrody.

Chrońmy Przyrodę Ojczystą XLIX. 2: 13-23.

2. Bereszyński A., Ogrodowczyk T. 1995. Rezerwat im. Bolesława Papiego na Jeziorze Zgierzynieckim. Akademia Rolnicza. Poznań. Ss. 104.

3. Bednorz J., Kupczyk M., Kuźniak S., Winiecki A. 2000. Ptaki Wielkopolski. Monografia Faunistyczna. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań. Ss. 640.

4. Bernat T., Dzięcioł A. 1993. Plan urządzenia gospodarstwa rezerwatowego rezerwatu „Buczyna” w Nadleśnictwie Łopuchówko, w obrębie Kąty, oddz. 124 a, b na okres 1.01.1991-31.12.2000 r. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań.

Mscr.

5. Brzeg A., Wojterska M. 2001. Zespoły roślinne Wielkopolski, ich stan poznania i zagrożenie. [W]: Wojterska M. (red.). Szata roślinna Wielkopolski i Pojezierza Południowopomorskiego. Przewodnik sesji terenowych 52. Zjazdu PTB, 24-28 września 2001.

Bogucki Wyd. Nauk. Poznań. Ss. 39-110.

6. Czartoryski A. 1997. Zwierzyna łowna w rezerwacie „Dębina” pod Wągrowcem. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., ser. C, 30: 185-186.

7. Chudzicki M., Cykowiak Z., Bernat Z. 2005. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Świetlista Dąbrowa”. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań.

Mscr.

8. Danielewicz W. 2001. Rezerwaty leśne i florystyczne środkowej Wielkopolski (Pałuki i Puszcza Zielonka). [W]: Wojterska M. (red.). Szata roślinna Wielkopolski i Pojezierza Południowowielkopolskiego. Przewodnik sesji terenowych 52. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego, 24-28 września 2001. Bogucki Wydawnictwo Naukowe.

Poznań. Ss. 111-132.

9. Ferchmin M. 1980. Lasy wybranych rezerwatów Wielkopolski. Pr. Kom. Biol. PTPN, t. LV. PWN. Warszawa – Poznań.

10. Gawroński A., Gawrońska A. 2008. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Las Mieszany w Nadleśnictwie Łopuchówko” na okres 01.01.2009 r. – 31.12.2028 r. Poznań. Mscr.

11. Gawroński A., Gawrońska A. 2008. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Dąbrowa Smoszew” na okres 01.01.2009 – 31.12.1028 r. Poznań. Mscr.

12. Gruszecki K. 2013. Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz. Wolters Kluwer Polska.

Warszawa. Ss. 748.

13. Janyszek S., Łochyński M., Śliwa P. 2008. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Las Liściasty w Promnie” na okres 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2028 r. Poznań. Mscr.

14. Janyszek S., Łochyński M., Śliwa P. 2008. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Promenada” na okres od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2028 r. Poznań. Mscr.

188

Literatura

15. Janyszek S., Łochyński M., Śliwa P. 2008. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Las Grądowy nad Mogilnicą” na okres od 1 stycznia 2009 r. do 31 stycznia 2028 r. Poznań. Mscr.

16. Lipert A. Cykowiak Z., Bernat Z. 2005. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Źródliska Flinty”. Poznań. Mscr.

17. Kapuściński R. 2010. Formy ochrony przyrody – „od kuchni”. Rezerwaty przyrody.

Przyroda Polska. 12: 4-5.

18. Kęsicka H., Rosadziński S., Przybycin M., Przybycin J. 2007. Plan ochrony rezerwatu „Pępowo”. Fito-Pryzma s.c. Poznań. Mscr.

19. Klimko M., Górski P., Czarna A., Urbański P., Urbańska M., Węgiel A. 2006. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Urbanowo” na okres 2007 do 2026 r. Poznań. Mscr.

20. Klimko M., Bednorz L., Janyszek S., Urbański P., Górski P., Antkowiak W., Maciorowski G. 2003. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Kolno Międzychodzkie” na okres od 1 stycznia 2004 r. do 31 grudnia 2023 r. Poznań. Mscr.

21. Klimko M., Czarna A., Górski P., Karandys S., Urbański P. 2003. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Dąbrowa koło Biadek Krotoszyńskich” od 1 stycznia 2004 r. do 31 grudnia 2023 r. Poznań. Mscr.

22. Klimko M., Czarna A., Górski P., Urbański P., Węgiel A. 2005. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Las Łęgowy w Dolinie Pomianki” na okres od 1 stycznia 2006 r. do 31 grudnia 2025 r. Poznań. Mscr.

23. Klimko M., Janyszek S., Janyszek M., Śliwa P. 2006. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Cegliniec” na okres od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2026 r. Poznań. Mscr.

24. Kostańczuk E., Cykowiak Z., Bernat Z. 2005. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Majówka”. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

25. Kostańczuk E., Cykowiak Z., Bernat Z. 2005. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Buki nad Jeziorem Lutomskim”. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu.

Poznań. Mscr.

26. Kroh P., Bogdanowska A., Jaros R., Kęsicka H., Kaczmarek L. 2007. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Wielki Las”. Heliktyt „Góry i przyroda”. Kraków – Poznań. Mscr.

27. Kuświk H., Mielcarski C., Stefanek W., Rudnicka-Sterna W., Wyrzykiewicz-Raszewska M. 1993. Dokumentacja naukowo-techniczna uzasadniająca utworzenie rezerwatu przyrody o nazwie „Bieniszew”. Katedra Botaniki Akademi Rolniczej w Poznaniu.

Poznań. Mscr.

28. Kuświk H., Mielcarski C., Stefanek W., Rudnicka-Sterna W., Wyrzykiewicz-Raszewska M. 1993. Dokumentacja naukowo-techniczna uzasadniająca utworzenie rezerwatu przyrody o nazwie „Sokółki”. Katedra Botaniki Akademii Rolniczej w Poznaniu.

Poznań. Mscr.

29. Kuświk H., Mielcarski C., Stefanek W., Rudnicka-Sterna W., Wyrzykiewicz-Raszewska M. 1993. Dokumentacja naukowo-techniczna uzasadniająca utworzenie rezerwatu przyrody o nazwie „Pustelnik”. Katedra Botaniki Akademii Rolniczej w Poznaniu.

Poznań. Mscr.

Literatura

189

30. Lipert A., Cykowiak Z., Bernat Z. 2005. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Bodzewko”.

Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

31. Maciantowicz M., Winiecki A. 1999. Plan ochrony rezerwatu leśnego „Buczyna Helenepol” na okres 1.01.1998 do 31.12.2017. Zielona Góra. Mscr.

32. Matuszkiewicz J. 2001. Zespoły leśne Polski. Wyd. Naukowe PWN. Warszawa. Ss. 358.

33. Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.

Wyd. Naukowe PWN. Warszawa. Ss. 537.

34. Pawlaczyk P., Stańko R., Kujawa-Pawlaczyk J., Stańko R., Zieliński S., Kosiński Z. 2004. Plan ochrony rezerwatu „Czeszewski Las”. Klub Przyrodników w Świebodzinie.

Jarocin. Mscr.

35. Plan urządzenia rezerwatu „Rogóźno” w Nadleśnictwie Koło w obrębie Kłodawa na okres od 1.I.1982 r. do 31.XII.1991 r. 1983. Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w Poznaniu. Poznań. Mscr.

36. Plan urządzenia gospodarstwa rezerwatowego rezerwatu „Oles w Dolinie Pomianki” na okres od 1.X.1975 r. do 30.IX.1985 r. 1976. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej.

Poznań. Mscr.

37. Plan urządzania gospodarstwa rezerwatowego Rezerwatu Przyrody „Modrzew Polski w Noskowie” na okres od 01.01.1989 do 31.12.1998 r. 1990. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Toruniu. Toruń. Mscr.

38. Plan urządzania gospodarstwa rezerwatowego Rezerwatu Przyrody „Brzęki przy Starej Gajówce” na okres 1.01.1987 r. – 31.12.1996 r. 1988. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

39. Plan urządzania gospodarstwa rezerwatowego Rezerwatu Przyrody „Jakubowo” na okres od 01.01.1987 r. do 31.12.1996 r. 1987. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

40. Plan ochrony rezerwatu leśnego „Jakubowo” na 20-lecie od 01.01.1997 r. do 31.12.2016 r. 1998. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

41. Plan ochrony rezerwatu leśnego „Duszniczki” od 01.01.1997 r. do 31.12.2016 r. 1998.

Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

42. Plan ochrony rezerwatu leśnego „Bieniszew” na okres od 01.01.2001 r. do 31.12.2020 r.

2000. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

43. Plan Ochrony rezerwatu „Buczyna”. 2004. Stacja Ekologii Roślin. Gaj Mały. Mscr.

44. Plan ochrony rezerwatu „Zielona Góra” na okres od 1 stycznia 2005 r. do 31 grudnia 2024 r. Stacja Ekologii Roślin. Gaj Mały. Mscr.

45. Plan urządzenia gospodarstwa rezerwatowego rezerwatu „Klasztorne Modrzewie” na okres 1.01.1991 r. – 31.12.2000 r. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu.

Poznań. Mscr.

46. Poczekaj J., Winiecki Z., Bernat Z. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Czerwona Wieś”.

2005. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

190

Literatura

47. Poczekaj Ł. 2006. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Dwunastak” na okres 1.01.2007 r.

– 31.12.2026 r. 2006. Drosera Łukasz Poczekaj. Poznań.

48. Przybycin M., Kęsicka M., Rosadziński S., Przybycin J. 2007. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Czerwona Róża”. EMPEKO. Poznań.

49. Radecki W. 2006. Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz. Difin. Warszawa. Ss. 461.

50. Rakowski W., Stachnowicz W. 1998. Stan szaty roślinnej rezerwatu „Wiązy w Nowym Lesie” koło Czerniejewa wraz z propozycją zmiany przedmiotu ochrony. Opracowanie dla Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu. Poznań. Mscr.

51. Rocznik Statystyczny Województw 2012 – http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/ rs_rocznik_stat_wojew_2012.pdf.

52. Rutkowski P. 2013. Dokumentacja do planu ochrony rezerwatu przyrody „Jakubowo” na okres 20 lat. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

53. Rutkowski P. 2013. Dokumentacja do planu ochrony rezerwatu przyrody „Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej” na okres 20 lat. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

54. Sadowski K., Cykowiak Z., Bernat Z. 2005. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Bielawy”.

Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

55. Sadowski K., Cykowiak Z., Bernat Z. 2005. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Czmoń”.

Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu. Poznań. Mscr.

56. Symonides E. 2008. Ochrona przyrody. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Warszawa. Ss. 767.

57. Śliwa P., Strzeliński P., Klimaszyk P., Jaros R. 2004. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Wydymacz”. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”. Poznań. Mscr.

58. Śliwa P., Janyszek S. 2007. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Dębina”. Poznań. Mscr.

59. Węgiel A., Górski P., Janyszek S., Mendzikowski J., Patalan I., Urbański P., Skowrońska J. 2006. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Olbina”. Poznań. Mscr.

60. Winiecki A. 2001. Ocena walorów przyrodniczych rezerwatów województwa wielkopolskiego na podstawie awifauny lęgowej. Zakład Biologii i Ekologii Ptaków. Wydział Biologii. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mscr. Ss. 103.

61. Wylegała P., Janyszek S., Kepel A., Dzięciołowski R. 2006. Ostoje przyrody o znaczeniu europejskim w Wielkopolsce. PTOP „Salamandra”. Poznań. Ss. 186.