Rijksmuseum Twenthe

Hengeloër Ben Kamphuis verzamelde en restaureerde 450 historische natuurkunde-instrumenten Museumfabriek zoekt hulp om unieke collectie te behouden

Ooit werden ze op Twentse scholen gebruikt om jongeren vertrouwd te maken met natuurkundige fenomenen. Hengeloër Ben Kamphuis verzamelde en restaureerde 450 historische educatieve instrumenten. De Museumfabriek is een campagne begonnen om deze unieke collectie voor de regio te behouden en bedrijven kunnen daarbij helpen. De verzameling slaat een brug tussen de ijzeren eeuw en de ondernemende techniekregio die Twente nu is. ‘Dit hoort hier thuis.’

Vindingrijkheid, vernuft, vakmanschap: verzamelaar en restaurateur Ben Kamphuis (74) uit Hengelo heeft het niet van een vreemde. Zijn vader verrichtte wonderen in de reparatiewerkplaats van machinefabriek Stork. ‘Hij stond erom bekend dat hij voor elk probleem een oplossing kon bedenken.’ Zo staat Kamphuis in de traditie van de Twentse maakindustrie. Zelf werkte hij in de tandtechniek, waarbij hij tevens ovens en andere apparatuur in het laboratorium draaiende hield. In zijn vrije tijd verzamelde hij natuurkunde-instrumenten. Door hemzelf tot in de perfectie gerestaureerd vormen ze nu een collectie die menig wetenschapsmuseum in het land doet watertanden. Kamphuis is blij dat zijn levenswerk in Twente blijft. Brede lach: ‘Ook omdat ik dan zelf nog eens kan gaan kijken.’

Van schoolzolders gered

De educatieve instrumenten werden tussen ruwweg 1865 en 1965 gebruikt om natuurkundige wetten en fenomenen als elektriciteit, warmte en lucht mee te demonstreren. Aanschouwelijk onderwijs, zoals dat in zwang kwam tegelijk met nieuwe schooltypen als de hogereburgerschool. Kamphuis heeft heel wat materiaal gered, ook van schoolzolders in deze regio. ‘Het liefst sloeg ik mijn slag net voor de zomervakantie, want dan werd er vaak opgeruimd. Ik heb ook wel spullen uit containers gevist.’

Zo stelde hij instrumenten veilig van scholen uit onder meer Enschede, Hengelo en Almelo. Saillant detail: een van de pronkstukken in zijn collectie is een zogeheten Machine van Wimshurst, waarmee Kamphuis zelf nog les heeft gehad op de Dr. Schaepman-mulo in zijn woonplaats. Zijn leraar natuurkunde Jacobs maakte met het apparaat inzichtelijk hoe hoge spanning (als in onweer) wordt opgewekt. Beurzen vormden een ander jachtterrein voor Kamphuis, die ook alle bij de instrumenten horende handleidingen en catalogi bijeen bracht.

Die schriftelijke context is er ook bij een ander hoogtepunt in de collectie, het Mundomotorium dat op de zolder van de vroegere scholengemeenschap De Bataafse Kamp in Hengelo werd aangetroffen. Dit zeldzame instrument, waarmee de beweging van zon, maan en sterren inzichtelijk werd gemaakt, is voor zover bekend het enige exemplaar dat bewaard is gebleven.

‘Onze traditie als maakregio is aan deze collectie af te lezen’

Frans Schuitemaker

Talentontwikkeling van toen

Dat scholen in de regio zo goed waren uitgerust met deze instrumenten is volgens directeur Arnoud Odding van Rijksmuseum Twenthe en de Museumfabriek voor een belangrijk deel te danken aan de Twentse fabrikanten, die zelf ook fabrieksscholen stichtten om arbeidskrachten op te leiden. Daarbij hechtten ze groot belang aan een goede basiskennis van bètavakken, zodat techniektalenten zich volop konden ontplooien. Odding: ‘Het is in feite de talentontwikkeling van ruim een eeuw geleden.’

Hoe bewegen de aarde en de maan ten opzichte van elkaar en hoe werkt röntgenstraling? In De Wunderkammer van de Museumfabriek zijn nu al een tellurium en een röntgenbuis te zien uit de collectie natuurkunde-instrumenten van Ben Kamphuis.

Bedrijven kunnen helpen collectie voor regio te behouden

De collectie Kamphuis biedt tal van aanknopingspunten om Twente als ondernemende en vernieuwende techniekregio in de schijnwerpers te zetten, volgens hoofd commerciële zaken Frans Schuitemaker van Rijksmuseum Twenthe en de Museumfabriek. ‘Onze traditie als maakregio weerspiegelt zich in deze instrumenten’, aldus Schuitemaker.

Hij biedt bedrijven en onderwijsinstellingen verschillende mogelijkheden om deel te nemen in de verwerving van deze unieke collectie. Dat kan met een vrije gift, maar ook via een partnerschap. Daarvoor zijn al pakketten beschikbaar vanaf €250.

De presentaties van de instrumenten in de Museumfabriek, onder meer in de Wunderkammer-afdeling, zijn straks geknipt om medewerkers en/of relaties te ontvangen in een passende entourage. Schuitemaker: ‘Of een bedrijf nou werkt met elektrotechniek of installatietechniek, via deze prachtige collectie maak je de basis zichtbaar.’

Een vrije gift doneren kan via rekeningnummer NL60 RABO 0149 5172 97 t.n.v. Stichting Roombeek Musea Fonds onder vermelding van ‘collectie Kamphuis’.

Zo loopt er een directe lijn van de tweede helft van de negentiende eeuw – toen Twente zich ontwikkelde tot het industriële hart van ons land – naar de ondernemende techniekregio die de streek nu is. ‘Die ijzeren eeuw van toen was voor Twente eigenlijk een gouden eeuw’, aldus Odding. De groei en de ontwikkeling van toen zijn volgens hem ook af te lezen aan deze instrumenten. De directeur benadrukt dat de Museumfabriek deze rijkdom graag wil delen met onderwijs- en erfgoedinstellingen in de regio. ‘Dit is een collectie van nationaal belang die het karakter van Twente laat spreken. Daarom hoort ze hier thuis.’ \